JOHANNES DUNS SCOTUS OPERA OMNIA IV

JOHANNES DUNS SCOTUS

OPERA
OMNIA

'^y

IV

O

1968

GEORG OLMS VERLAGSBUCHHANDLUNG
HILDESHEIM

Anmerkung des Verlages:
Die falsche Paginierung der Originalvorlage wurde beibehalten.

3
765'

1)7

Reprografischer Nachdruck der Ausgabe Lyon 1639

Printed in Germany

Herstellung: fotokop W. Weihert, Darmstadt

Best.-Nr. 5101854

lOANNIS^DVNS

S C O T I,

DOCTORIS SVBTILIS,

ORDINIS MINORVM,

In XII. libros Metaphyficorum Ariftotelis
E XP o s 1 T I o.

CVM SVMMARIIS, NOTIS ET SCHOLIIS
R. P. F. HvGONif Cavelli Hibcrni.

ITEM EIVSDEM DOCTORIS IN METAPHTSICAM

qutStionu Jubtilifimt.

Cum Annocationibus R. P. F. M a v r i t 1 1 d e P o rt v Hiberni.

^mhta in hac editione additit fitnt eiufdem 1>oSoru Jid/tilu ^uaShonej in Uhros decimum
O* duodecimum Meta^hyfica , antehac dejiderata,

TOMVS QVARTVS.

LVGDVNI.
SumptibusLAVRENTII DVR A N D.

^. 'DC. XX XIX.
CVM PRIVILEGIO REGIS.

* ■•-*• -^-

-)-r.

CENS VRA

R. P. R LVCyE

WADDING I

H I B E R N I

de fequenti opere.

P V s hoc Scoti ejfe omncs admittum , nuUiii exprejte

negat , pfAter unum Thomam 'Dempflerum , etujcfHe Dcmpfter.

de Scoti

amicum , ^ coUegam , Matthmm Ferchium Veglen- ^^^^^^

fem , Ordinis Minorum Conuentualium , virum do- . Fcrchius
cttpmum , mihiJpeBatipmum , qui eodem tempore^ scori cn.
"BononiA fcribebant, lUe vt factltus decltnaret quo- °'*™-'<°-
rundam argumentum , ex hoc opere defumptum , cfuo
Htbemt fiiA genti Scotum adfcrtbebant , opus non ipfius Scott yjed Amonij
Andret. Aragontj ejfe contendtt , cm Ferchius accefit. Vterque nouA fuA
ajfertionis fundamentum pofuit in verbis Aragonij , ad operis finem fubie-
^is. Stattm atque 'vterque prodijt , monui erudittftmum vtrum T. F. Hu-
gonem CaueUurn , quitunc emaculandi , ^ terftus recudendi operis laborem
Jubibat. Hocjiium tUe protultt iudicium , ^ operi inter alia prAJixit \ tn eo
tamen lapfus , quod Ferchium priiis Jcripftjfe , ^ hunc Jecutum ajferat Dem-
pfterum yprior entm fcrtpfit Dempfterus , quippe quem eo tpjb loco Ferchtus
ex i!io opufculo teftem compeUat.

Scoti opcr. Tom. I V.

IVDI

I V D I C I V M

R. P. CAVELLI.

T^TERVM quia author quidam, vir alioquin vndcquaquc
dodiflimus, cx quibufdam vcrbis ad calccm huius operis po-
fitis, indudus, afTeruic, & apcrtc fcripficnon Scocum, fed An-
conium Andream , eius auchorem cxcicifre 9 quod & ipfum fe-
cucus affirmac quidam Scoco- Bricannus. Nos ad dcfenfioncm
rerum noftrarum impuI{i,opcra?precium eflc duximus,hunc
crrorem profundiuseruerc, &aperta vcricace conuellere,nc vlcerius fc dilacct
ad aliorum grauium virorum , & dodorum minus dignam arttimationcm , &
pr^iudicium veritatis. Conabftnur icaque apertis vencacis argumencis, ac vi-
rorum grauium ceftimoniis oftenderc , didum opus genuinum ciOrc Scoti noftri
fGecum,ornatum tamen, & illuftratum a clariftimo eius difcipulo Anconio An-
drea. Ac in primis ex ipfomec Scoco , cuius in hocteftimonium reliquis omni-
bus prxfercndum eft. Is igicur in qua^ftionibus Mecaphyficalibus, quas ab ipfo
confcriptas nemo ncgatjlib.y.quxft.i.ad i. in oppofitum, quo probacur accidcns
eflrentialiter inhxrerc, feu inhxrcntiam cflc dc cius efTentia, quia Ariftot. 7. Mc-
taphyf tcxt. 15. videcur dicerc accidens cffc cns, ficuc non fcibile dicicur fcibilc.
Refpondcc Scocus his verbis : tUud exemplum corrtgitur fer paragraphum fiquentem,
Jiciit expofiti textum , <unde exemplum quodlibet aliquid '■veritatii infinuat, Exponit au-
tem in cexc.15. cicaco , quomodo non fcibilecftfcibile fccundum quid^ non fim-
pIicicer,quatenusfcihcctfciturnon fciri,fcu non pofTcfciri. Etparitas ftac in
hoc, quod ficuc fcibilc per fc piimo eft calc, & non fcibile non primo cft calc;
fic fubftancia primo cft ens , & habec fuum quod quid, & aecidens poftcrius , fcu
non xqueprimo. Sed fimilicudonon cft in co, quod ficut non fcibile cft tan-
tum fccundum quid fcibilc, fic accidcns eft tantum fecundum quid cns, fcu a^qui-
uoce cum fubftantia ; quia accidcns cft cns fimplicitcr , & vniuocc cum fubftan-
tia, ctfi non a;quc primo ac ipfa.

Itcm quasft. 7. §.Dico ergo quod. ad locum Ariftoc. 7. Mctaphyf. tcxt. 39. quo
(\izAcn wxAcmx quod quid efi non cfreidcmcum co cuius cft. ^are^mc^ukyex-
po/ttionem textus in glojft iuxta textum. Quasfiui in hoc opcrc cundcm tcx-
tum , & inucni quod benc rcm cxplicat: & in notabili adiun^bo , quod vocat
glojfam iuxta textum , cxponit Philofophum rcfucanccm Socratii iunioris para-
bolam { quam ipfe vocat fabulam ) qui aufcrcbat maccriam a fpccic , & qui-
dicacc, afTcrcns parccs non cffc dc quiditatc hominis , ficut ncc xi dc quidi-
tacc circuli.

Itcm , qua^ft. 19. ciufdcm libri 7. ad i. quo probatur conccptum Gcncris non
cffe alium a conccptu Spccici , quia Ariftot. ibi tcxt.43. ait, Gcnus nihil cffc, prx-
lcr cas , qux funt Gcncris Spccics. Rcfpondct diccns : addit autfi efi^ efi quidem

ludicium.

nftmdtertAi ts* exentflificAt de '^ce 3 ^ illud membrum efi i/erumi pro quo exempJum
adducitur, f^ oportet intelligi ad manifellandum quodfingulare in re corresfondet conceptui
communi Genertifificut expofiiumfuit legendo textum. Locus ifte, ad qucm fc rcmit-
cir, cft in hoc opcrc ad tcxtum iam allcgatum , in quo optimc cxplicat quomo-
do Gcnus fc habet vt matcria, quia dctcrminatur per diffcrcntias , & quomo-
do vox , quz cft gcnus , (it quafi matcria, quam difFcrcntia: additx contrahunt
ad fpccics.

Itcm hb. 8. qusft. 4. §. ideo aliter. pofita, & rcfutata fcntentia corum , qui di-
cunt cx matcria, & forma ficri vnum pcr fc : quia illud idcm quod prius fuit iti
potentia pcr rationcm matcria: , iam cft in ad:u per formam : & extra6lio de po-
tcntia in adtum non largitur multitudincm , fcd perfcd:ionem ; refoluit in hunc
modum : ideo aliterpotefi dici, quodficut dicium eft exponendo textum huiia capituli^quod
realiter) ^ naturaliter compofitum efi in potentia propter materiam extfientem , qu^t po-
tefleffe aliquideitu. Quod probat ex Philofoph.y.Metaph.tcxt.ii. diccnce in om-
ni generationc oporterc ahquid prxcxifterc, quod uc'pars gcniti : hoc auccm
bcne cxphcat Do<^orin hoc opcrc^adtext.i^.circa qucm mouitdiclam qu^eftio-
ncm quartam ad vctCTalam itaque^ vbi docci non idco compofitum cx mate-
ria & forma, ficri vnum pcr fe, quia illud , quod prius fuit in potentia pcr racio-
iicm matcriac , iam cft in a(f!lu pcr formam, vt diccbat illa fententia : Sed quia, in-
quit,/V; defnitioncjfiu quiditate reiihoc quidemjfi '^t materiayiliud <uero 'z>tforma, e5*
hoc quidem ifidicet materiay efl potentta , illud <uero,fciltcet fi>rma , efi aSiu. & tcxt. 13.
ciufdem capitis,oftcndit accidcntia non haberc matcriam ex qua^ncc etiam fub-
ftantiasfcmpiternas, quia nonincluduntduaspartes,quarum vna fit potencia:
tamenfecundumdiif^am fcntcntiamdiccrenturficri ex materia. Ec cxponendo
locum Philofophi addudum cx y.Mctaph. dcclarat tam in gcncrationc naturaJi,
quam artificiah mancre materiam.

Hxc clare conuincunt nullam,vcl apparentem cfic rationem dubitandi, hanc
cxpofitioncm verc Scoti cflc , nifi vchmus ctiam cius quasftionts in dubium vo-
carc, quastamcn omncs Authorescommuni confenfu ipfi adfcribunt. Vcrum
ad maiorcm huius vcritatis confirmationcm, placct ahquid cx eiufdem Dodtoris
Theologiain mcdium adfcrrc, quo faciUus, quod hav^cnus profccuti fumus,
cuincamus.

, In 4.diftin(^.ii. qua:ft.3. %. Ad confirmationem, num.47. proponit locum Ariftot.'
7. Mctaphyf cap.dc Vnitatc defin. tcxt.43. quo in fauorcm D.Thom. i. part.
quarft.76.art. 3. 4. probatur vnius compofiti vnam tantum efleformam , & con-
fequcnter non dari formam corporcitatis , quia dicicur : Genu4 nihil efi pr^eter eoi»
qua fitnt Generu Species : & iterum , Finalu Differentia , fubflantia rei erit , ^ da*
fnitio. Ex quo colhgitur, cum Gcnus nihil fit practer Spccics, & DifFcrcntia^
qua: habct rationcm forma: , dicat totam fubllantiam rci , non dari aliam,
&aliam formam in codcm compofito, quia tunc fi ab vna accipcrecur Gc-
nus , & ab aha Diffcrentia , Gcnus cffct aliquid prartcr Specics , faltcm fecun-
dum effi quiditatiuum. Rcfpondct Dodor. ^Ad confirmationem , inquit , 4^/-
duciam de 7. fSMetaphyf cap. de Definitione , capitulum illud non ijidetur hene expihj
ni , ficut patet in expofitione , quam edidi fitper iUud caput : authoritates autem iiU
trimcat4s. funt , O* nihil ad B. Trima quidem truncata efi , quia fequitur s ergo Ge-
nt44 nihil efi prxter eas , qu€ fitnt GenerU Species s aut fi efi , quidem njt matenm
efi : O* hxc fecunda pars difiunciionti <vera efi s njnde ad lUud ficundum membrum
fubdit exemplum : ijox quidem 1// Geauj s quam cxpofitioncm in tcrminis
Scoti opcr. Tom. IV.. * 3 habct

ludicium.

habct codcm cap.dc Dcfinit. tcxLcitato in hoc opcrc his vcrhis: Notandum, quod
negantes pluralitatem formarum , hinc njolunt fitmere argumentum , quod njmtat defini'
tionu efifer hoc , quod Genuj nihil fit jfrater Generu Speaes ,faltem Jecnndi^m efje quidi'
tattuum, Sed hjc non eft a/erum , quia accipitur authoritaj truncata : nam fequitur: Gcr
nM non eft prater eas , quafunt Generu, Species s aut fi eft quidem, eft -vt materta. Se^
cunda pars difiunSitontd eft njera s 'vnde ad il/ud.fecundum membrum fubdtt exemplum:
njox enim Genus eft, O' materta:, &c. Hacc notaui dum pcrcurrcrcm opus quae-
flionum ; quod (i praefati do6tiflimi viri aficrtioncm aducrtiflcm , plura for-
taflis ad hoc collcgiflcm. Vcrum harc ipfa pauca, qua: adduxi, fatis clarc oftcii-
dunt,non magis adfcribendas Scoto quzftioncs in Mctaphyficam, & Thco-
Iogiam,quam hanc tcxtus cxpofirioncm , quam in vtrifquc totics citat,& ita
quidcm exadte, vt in locis cx hac cxpofirionc citatis, non folum rcipfa id, quod
aflcrit, rcpcriatur j fcd aliquando ctiam iifdcm planc verbis cxprcflum fit , vt
in vltimo loco citato, & partim in tcrtio, qui dc cadcm authoritatc tradtar,
vifum cft.

His acccdit non lcui argumcnto authoritas Mauritij noftri, Dodoris Sub-
tilis fideljflimi quondam interprctis , & in cius opcribus cxaminandis,& difccr-
ncndis vigilantiflimi fpcculatoris , qui fcquenti poft Scotum fecuio floruit. Is
in titulo , qucm pra^fixit huic , dc quo agimus , Cpmmcntario ( quod & antca
in fua ad cundcm Praefationc annotaucrat) itahabct. loannu Duns Scoti T>oS^o-
rts Subtilis Ordinis Minorum tn ir. libros Metaphyf.AriBoteliSyfecundum nouam tranfla-
tionem firiptum recoUeSium , ordinatum, tS' pluribus addttionibus decoratum ab excellen-
tijfimo ipfius dificipulo Antonio Andrea eiufidem Ordinis Proumcia tAragonia^&LC Quac
vcrba Antonium Andrcam didi Commcntarij non authorcm, lcd auclorem,leu
ampliatorcm faciunt , vt qui illum pluribus additionibus dccoiarit : & huc non
immcrito cuipiam videri poflcnt rcfcrenda quacdam Antoni} vcrba infcnus ad-
duccnda, cx quibus hjcc primum fuborta dubitatio, fcu conicdura, htcrali dun-
taxat verborum figori innixa fomirem fumpfit.

Huic infupcr veritati fuffragantur omnes , qui Authorum catalogum texunt,
quorum nullus vcl vcrbum dc vlla cxpofitionc Antonij Andrc^e in Metaphy-
ficam habct, cum tamcn alia eius opcra, vt quacftioncs in duodecim Ijbros Mc-
tilphyf. & quatuor hbros Sentcntiarum cxadc rcccnfcant. In primis Hcnricus
VViliot , qui cx profeflb catalogum Scriptorum Ordinis nofiri texuit , qua:-
ftioncs quidem Mctaphyficse Antonio Andrca: , cxpofitionem autcm illi nul-
lam , fcd Scofo tribuit. Valcrius qubquc Andrcas Taxandcr in catalogo Scri-
ptorum Hifpania? , qui diligcntcr Authorum Hifpanix opcrum indiccm col-
legit, indicatquidcm Antonium in Mctaphyficam quaftioncs cdidiflc, Com-
mcntarium autcm nullum agnofcit. Idipfum loquuntur Conradus Gcfnerus
in fua Bibliothcca, & Fabianus luftinianus in indicc vniucrfali, vcrbo ^r-
taphy/tca y ciuomm pofterior Scotum bis nominauit , tanquam duarum diucr-
farum in Metaphyficam lucubrationum authorem. Bcllarminus dc Script. Ec-
clef. & Poflcuinub in Apparatu nullam Antonij cxpofitioncm adducunt , bc-
nc camcn Scoti , hic cxprcfsc, illc tacitc. Si crgo nullus Authorum , vcl Scri-
ptorum collcdor, fiuc corum qui generalitcr Ecclcflx , fiuc qui fpccialitcr,
& cx profcflb Ordinis,& nationis didi Antonij , Scriptores rcccnfcnt, nul-
hm dc huiufmodi Antonij cxpofitionc mcntiQncm fccit, mirum cft, quomo-
do poft 300. & araplius annos vir illc doanffimus hanc noftri Doaoris cxpo-
fitioncm ci volucrit afcribcrc , quam tamcn Scoti cfTe & ipfius difcipuh fcm-
^.^ .. V '-'^ pcr

ludicium.

pcr obfcruarant , & loca pcr nos cx ipfomct addu(fta apcrtc conuincunt.

Ad hxc , fi didus Commcntarius Antonij cfTct , nunquid vcl lcucm ali-
quam cius mcntioncm in quxftionibus fupcr Mctaphyficam, vcl (fi has puus
claborauit) faltcm in Thcologia , in qua paflim Mctaphyflcalia difcutiuntur,
fcciflet?

Huc fpcdat alia non Icuis conic£lura, jiam Author huius opcris iib.y. tcxt.17.
cxplicata dcfinitionc accidcntis copuIati,dicitin dcfinitionc aJbi non ncccfTa-
rio poni homincm , Sed in definitionei inquit, Francifcii 'vel S.T^atritij necejfario
fonitur animal. Ex quibus vcrbis cap. i. vita: Scoti prarmiffa: cius opcribus An-
tucrpia: imprcfris,argumcntum confcci, fcu probabilcm fuafiortcm, Do<5torem
Subtilcm Hibcrnum cfrc,non Anglum,vcl Scoto-Britannum; quia cxcmplo rcm
dcclarans patrono , & patri fua: rchgionis Francifco adiunxit patrcm , & patro-
num nationis Patritium:fi cnim Anglus cffct, Francifco vcrifimihtcr S. Gcor-
gium adiunxiffet: fi Scoto-Britannus,Andream,veI Columbam. Cum crgo Hi-
berniac patronum adiunxcrit, Hibernus & ipfc mcrito cenfcndus clt Quo ar-
gumcnto longe fohdius fuadctur opushoc non cfTc Antonij Andrcx Hifpaiii,qui
ad rcm cxcmplo monftrandam , Francifco non Patritium , qucm fortc parum
nouit, fcd S. lacobnm fua: gcntis ApoftoJum copulaffct. Vt huic argumcnto fa-
tisfaceret quidam Scoto-Britannns , hocopusScoto dctraxit, prxfati viri do-
(^ifllmi auchoritatc fuffultus : quod intcr alia mc mouit , vt conarcr oftcndcrc
didam dubitationcm nullo niti fundamcnto.

Supcreft nunc vt ad rationcni , & motiuum prarfati viri ad afTerendum, quod
fcripfir dc didi Commcntarij authorc , rcfpondeamus. Fatcor fane rationcm
ipfius difficilem vidcri pofTc iis, qui motiua noftra pro hac vcritatc confirmanda
hucufquc adduda non vidcrunt ; quibus maturc , & attcnte cxpcnfis facillima
apparcbit. Stat autcm dida ratio in hoc, quod in finc didi opcris Icgantur fc-
qucntia. Volo autem omnesfiire literam iftam legentes, qHod tam fintentiando, quam no-
tando ficuttu fitm dochinam illiM fiubtiltfimi DoSioru ^ cuiuj fiima ^ f£ memoria in bene-
diSiione efiy qui fita fiacra) ^ ^ofunda doShiTia totum orbem impleuit, ^fecit refinare
loanntd T)uns Scotiy &c.

Ad hanc rationcm itaquc rcfpondco. Cum cuidcntcr conftct cx ipfb ScDto,
ram in Mctaphyficis,quam Theologicis qua:flionibus,hoc opus ipfius cfTc ; di6ta
vcrba cius cfTc nullatcnus poffunt, fcd Antonij Andrca: , qui opus caftigauit, or-
dinauit, & auxit,vt habctur cx titulo ipfius opcris fupra pofito. In his igitur, quz
ipfcadiccit dc fuo fcntcntiando , vcl notando,protcftaturfc fccutum Do(Storis
Subtilis mcntcm. Addo, cum ille opus hoc antca indigcftum, & inordinatum,in
ordincm rcdcgifTct , multa prsEtcrmififTe, primaria prxccptoris fui capita , & (cn-
tcntias fcligcndo j & in iis qua: problcmaticc difputabat , alccram tantummodo
partcm , qux magis ad eius mcntcm videbatur acccdcre , affumendo ; qujcdam
cxphcationis caufa addcndo ; lococius vacua, vcl cancellata fupplcndo ( conftat
cx Mauritio etiam in Theologia multa vacua, & cancellata manfiffc ) in quibus
prsftandis oportebat nonnulla dc fuo apponcrc, & quacdam aliquando mutarc,
& loca corrofa,& cxcfa, aut oblitcrata rcftitucrc, & fcnfum,quando ncccffc crat,
conie(5hiris inucftigarc.

Similia fecit idem Author in Scoti quxftionibus fupcr Mctaphyficam , rcftc
Mauritio in cpiftola ad Antonium Trombctam , carundcm quiftionum cafti-
gationibus prxmiffa , ^m, inquit, accurate caHigauitifrimariafui praceptoru diffa
eligendo. £t poft. Sedficut in DialeSiicu, ita C7* htc obfiuriora , ^ dtfficiliord pnttermtfit.

* 4 Vaifi

ludicium.

Vcrifimilc crgo, hasc & plura cffcciflc in caftigationc cli6bi Commcntarij , qui
minus tritus, minufquc notus fcmpcr extitit,quam quxftiohcs. Vndc & hic
locum habct quod ibidcm Mauritius iifdcm quxftionibus , ctiam poft caftiga-
tionem Antonij Andrca: accidiffc fcribit , nimirum quod eArum textm njarie cor-
reciiid eratittunc addittoney nunc detraGlione^r^t moru efi anitquu Scrtftortbuj id in mar-
gtne annotantibta. Ncquc ncgaucrim prxmifforum occafionc , caftigatorcm aU-
quando Dodtoris didioncm , fcnfu fcruato , mutaflfc. Qupd , cum intcgra hac
glofla colligerc mihi vidcor ex vltimis vcrbis ipfius. Islam ego , inquit , quantum
Japio , quantumque capio quidquid efi htc > quod ipje exprimere intendehat , pes mem eiui
rvefiigia fecutud eft. Quafi diccrct opus digcrcndo, in mutationc, omiffionc, no-
tationc, fupplctionc, &c. id tantum pofui, quod Dodbof cxprimcrc intcndcbar.
QuiatamcnaIicubifanipotuit,fubiungit claudcndo opus : Ideo fi aliquid aliud
repugndns fihi inueniatur quandoque^ nuncpro tunc reuocoy paratuj Ithenti animo reuocare,
Hasc funt , bcnigne Lcdor , qua: pro vcritatis dcfenfionc , & obicdi argumcnti
foIutionc,diccndaoccurrcrunt, dc quibus tc monitum volui, & prxmunitum,
nc di<Sbi Authoris lcctio, dc opcris huius Authorc dubium tc rcddcrc poffct. Ex-
pofitio noftra ad cius rationcm iis , qui in antiquorum operibus digercndis , &
ad praelum parandis , cxpcricntiam habcnt , in quibus multa ex his quas diximus
ncccffario intcrucniunt, non extorta, fcd pcrfuafibilis vidcbitur. Tu a:qui bo-
niquc confulc , & V a l e.

INDEX

IND EX

SVMMARVM ET CAPITVM

METAPHYSICiE TEXTVALIS.

L 1 B R I I.

S V M M A I. T>e natura O* ^erfeSfione
Metafhyficd,

Cap.i.^^^^^ E ordinc cognitionum,

& cognofccncium in

pcrfcdionc : & quali-

ccr cius fcienciz digni-

cas oitendicur ex eius nacurali appcci-

i bilicacc. f^Zl

1. Exponiiur fcienciac nacura,& MccaphyG-

cac dignicas probacuc cx eius cfrenciali

fpcculaciuicatc. 1 1

S V M M A II. T)e caufis , (S' princip^s re-

rumficundum njarias O* repugnantes

interje antiquorum opiniones.

CAP.i.Caufarum in modos diui(io,vecerum-
que opiniones de caufa maceriali. 1 8

X. Vcccrum opiniones dc caufa cfficiencc.i 5

5. Opinioncs diflmdioncm a rcbus aufcren-
Cium, & recicacacum opinionum cpilo-
gacio. } 1.

4. Recicancur opiniones ponencium princi-
piaab entibus fcparaca,&: odendituc
qualicer antiqui Philofophi aliquahtec
quacaor genera caufarum cctigeruc. j f

S V M M A III. tAntiquorum opiniones de
rerum caufis^ ac principijsyconfutantur.

Cap. I. Aducrfus cos, qui vnum , & cos, qui
plura principia corporea omnium rc-
rum (latuebanc. 4t

1. Difcuciuncur opiniones ponentium prin-
cipia rcrum incorporea. 47

3. Impugnancur fuse ponenccs principia a
rebus fcparaca, feu ideas. 49

L I B R I IL

SvMMA Vnica. De Jpecutatione
^eritatu.

Cap.i. Quomodo facihcas,& difHculcasac-
cidunccirca coDfidcracione vericacis.^3

1. Cuius fcicnciz fic fpeculari dc vcriracc, &
an decur proccfTus in infinicum in cau-
fis. 6s

3. Modusacquircndi nociciam vcricacis. 7 1

L I B R 1 III.

S V M M A I. T)uhitationes multa
proponuntur.

Cap. I. Oftcndic caufas dubicaciouis. 7 j

X.. Dubicaciones varix ad hanc fcicnciam

fpcftantcs proponuntur. 74

S V M M A II. sAn ^nita fiientia fit jpe-
culari omnia genera caufarum.

Cap.i. Difpucancur difHcuIcaces de caufa-
rum , principiorum , ac fubllanciarum
cognicionc. 77

1. Examinantur quxftioncs dc gcneribus.8^

3 . An cns & 'unitm fint rcrum fubftantia^. 9 9

4. An numcrus & magnitudo finc fubftan-

cix, necne? lot

y. Dc ideis ; & anprincipia finc in potcntia,

vcl adu , & an finc vniuerfalia , vcl fin-

gularia. lo^

L I B R I IV.

S V M M A I. T)e quibuj habeat prima
'JPhilofephia pertraSiare.

Cap. I. Ens vc cns , & omncs cius partes a
primo Philofopho confiderari. 1 09

t. Hanc fcicnciam confiderare paffioncs cn-
ds. iit

SvMMA II. De principiorum

cognitione. ^

Cap.i. Ad Philofophum pcrtinerc confidc-
racionem dc omnibus communibus
principiis. 1 18

X. Concra diccntes poITe idem efte , & non
clfc. iit

5.Concra

Index Summarutn

3 . Concra ponentes concradidoria fimul ve-

ra dc eodcra. 134

4. Concra ruftincnces omnia apparcncia cfTc

vcra. 143

5. Concra poncnces medium incer concra-

didoria. 14^

€. Non omnia eHc falfa , ncc omnia vera.

Icera nec omnia quicfccre i nec cciam

omnia moueci. 148

L 1 B R I V.

SvMMA Vnica. NonnuUorum nomi-

num multifliciter diSiorum Jignifica'

tiones diilinguuntur,

Cap.i. De principio.
X. Dccaufa.
5. Dcelcmcnco.
4. De nacura.

iji

iy8
\6i

5. De ncccfTario. 1^4

€. De vno. 166

7. De diuifione cncis. 174

8. Dc fubClancia. 17^

9. Dc eodern, diuerfo , & differenth Iccm dc

Jimili , Sc dtfimili. Item dc oppoficis,
& concrariis , & diucrfis fpecic. 1 68.
alias 178
I o. Dc friori, & Tofteriori. 1 70

1 1 . De pocencia, & poffibili. 175

it.Dc^/i»/©. 177

ij. Dc^>»//. 179

J 4. Dc Ad aliquid. 181

1 y. Dc PerfedOftermirto, hLfecurtdumfe. 18 y

1 6. De babicu , pa(fionc , priuacione , & Ha-

bere. 189

17. De Ex alie^uo, & parcc. 194

1 8. De coco, & multo, & generc. 196
J^.DcFalfo. 101
zo. Dc Accidence. 105

L I B R I V L

S Y M M A L DecUratur de quo ente
prima Thilofophia confideret.

Cap. I. De dilferencia Phyficz a quibufdam
kliis fcicnciis. lof

X. DifFcrencia Phyficac ab aliis Theocicis , fic
modus confiderandi,& defioicndi Me-
caphyfici. xo8

S V M M A II. T>eclarantur quiedam entu
^eciesi qua ab hacfcientiafecluduntur.

Cap. r. Excludicur a confidcracione huius
rcienciae ens pec accidcns , fecundum
vaciasciusaccepcioucs. t\o

z. Quomodo excludicur a confideratione
huius fciencix ens verum. xi6

L 1 B R 1 V 1 L

S V M M A I. T)efubHantia agendum ejfei
ciim fit primum entium.

Cap. I. Subftanciam mulcis modis efic pri-
mum omnium encium. ng

I. Probac variam primicaccm rubftantix.ti o

S y M M A U.n)e ipfa fubBantia
tra£latur.

Cap. I. Quot modis dicacur fubdancia , &c.

xij
t. Dc fubftancia fcnfibili, & e[uod quid efi.

xx-j
3^ Quomodo aliis a fubftancia compecic dc-

finicio. 130

4. Dc dcfinicione accidencium copulaCo-

rum. 23 1

f . In quibus ({uod quid ejl idcm eft cum co,

cuiuseft. 134

6. Encium alia nacura,alia arce,aUa caTu^&c.

138

7. Nonficri pcr fc formam, vel maceriam,

fcd cpmpoficum cx vcrifque. 145

8. Non dari aliquam formam a fingularibus

feparacam. 1^7

9. Aliqua ab arce, & cafu fieri, alia non,&c.

I o. An parccs finc priorcs coco , & an carum
racionesin cocius racione ponatur. x6o

I I. Quz parces finc fimul cum coco , & qua:

non. x€6

i2r.Qua:parccs func fpeciei,&quxnon.i69
ij.Quzpado ex parcibus definicionis fiac

vnum. 174

14. Vniucrfalia Placonicc accepca fubdan-

cias non enre. 178

if. Inconuenicncia quac fcquuncur contra

afrercnces idcas fubftancias cfTe. 181

16. Subflanciam componi ex parcibns , qua:

func in pocencia.Icem ens & vnum fub-
ftanciam non e(re. 187

17. Quid propric fubftanciam dicere opor-

ccac. Z90

LIBRI VIII.

SvMMA VaiCA.Deprincipijsfidf-
fiantiarum Jenjibilium.

Cap. i, Subftantiar diuifio , & maceriam fub-

ftanciam cfic. 1 9 T

1. Formam cfie de fubftancia fenfibiiium.

'■97

3. Non

& Capitum.

5 . Non formam, fcd compoficum pcr fc gc-
nerari,&c. 3 00

4. Qu.o pafto fubftantix numeri dici pof-

fint. J05

5. Quomodo variz finc matcrix variarura

rcrum. 3of

6. Qu3c caufa cft vt definicioncs , & numcri

vnum finc in rebus omnibus,&vnionis
maccrix, & formx. 3 09

L I B RI IX.

S V M M A I. "De potentia.

Cap.i. De diuifionc cntis in adum,& po-
centiam. 313

1. Dc diuifionc poccniiae in racionalcm , &:
irrationalem. 3 i^

3 . Concra ncgantcs potcntiam , nifi cum rcs

cft in adu. 3 18

4. Contra poncntcs omnia cfie pofiibilia.

310

5. Quomodo potcntiz ad a£lum reducun-

cuc. 311

SVMMA II. Tfe ASiu.

Cap.i. Dcdiuifioncadus,& vc aliquid cft
in poccncia proxime,& rcmoce. 313

z. Adum priorem cffe poccncia duplici prio-
ricacc. 3 17

3. Adum priorem cfl*e poccncia , pcrfedlio-

ne ; & dc adionc immancncc & cranf-
cuncc. 319

4. Adum priorcm cffc poccncia probacur cx

comparacione ad corrupcibilia. 3 3 (

f . Ai^um priorem cfie poccncia , perfedio-

nc. 3 3 f

6. Quo pado cx vcricacc , & faificace adus

fic przftancior pocencia. 33^

L 1 B R I X.

S V M M A \.T)e vno infi confiderato.

CAP.i.Quacuor modi vnius cxplicantur.j 40
X. Vnum habererationcm rocnfurac, & mcn-

fura: proprictatcs explicantur. 342,
3. An<i/»»«ifit rei fubftantia , ipfiufque ad

ipfum ens comparatio. 3 47

S V M M A II. n)e vno reSpeSIu multitu-
dinUi ^ de contrarietatibuj plurima.

Cap. I . Dc variis modis vniw , & mulcicudi-
nis, & confcqucncibus ipfa. 3 yo

1. Concrarictatcm cflc pcrfedam difFercn-
ciam ,& quomodo vnum vni concra--
riacur. 3 j4

3 . ConcraricCacem dicerc priuacionem , &

iiabicum , & omncm concrariecacem
priuationcm cflc, non h concra. 3 ^6

4. Quo pado dqnmle magno , QcfMruc oppo-

natur. 3 59

5. Quo pado vnitm & mM/ta opponantur.

361
6: Mcdia contrariorum in codem generc
cum ipfis contrariis cflc , ac ex ipfis
componi. 3^^

7. DifFercntiam,feu diuerfitacem fccundum

fpeciem concrarictatcm cfre. 368

8. Quaz contrarietas facit diuerfitatem fpc-

cificam,&quaegenericam. 370

L 1 B R I XI.

S V M M A I. 'Dubitationes , de quibud in
tertio libro habitut efifirmo.

Cap. I. Mouentur dubitationes circa confi-
derationcm huius fcicntix,qua: fapicn-
tia dicitur. 37 f

I. Proponunturdubitationesde iis, quz in
hac fcientia confidcrari dicuntur. 379

S V M M A II. Proponuntur ea , qua ad hu-
iusfiientia confiderationem pertinent.

Cap. I. Hanc fcicnciam confiderarc de omni
cncc,vc cns eft, & dc principits demoh-
ftracionis. 383

£. Quod circa primum principium non con-
cingic falfum dicerc. 3 87

3. Soluuncur mociua ponencium concradi-
doria cfTe fimul vera,&c. 390

SvMMA III. Tnw* Philofiphia ab alijs

fiientijs difiirentias O* ensper acci"

dens a nuUa fiientia con-

fiderari.

Cap.i. Philofophiam primam ab aliis fcicn-
ciis difFerrc cx modo confidcrandi , Sc
dcfiniendi, &iIlarumdiuifio. 39^

1. Nullam fcienciam agcre dc cnce pcr acci-
dcns , ncc de cncc vero , neque dc for-
cuna, &cafu. 398

S V M M A IV. De motu , eiufque diuifio"

nibudi ^ infinito : ^ definitionibtu
aliquorum terminorum.

C AP. I . Dc mocu, ciufquc definicionc. 40 1

X. Dcinfinico,&'anficpoflibil;a£luin ma-

gnicudinc, vcl mulcicudinc. 406

3. Mocum pcr fe diftingui a mocu pcr acci-

dcns,&fccundum parccm. Icem,quoc

modis dicicur aiiquid in aliud mucari,

&

Index Summarum & Capitum.

& in quo Przdicamento Gc motus.
4 1 1
4. Quoc modis dicatur immobilc. 419

L 1 B R 1 XII.
SvMMA I. De fub^anttA.

Cap.i. De fubftatia fpeculationcm cflc opor-
tcrc ex antiquorum etiam opmioni-
bus. 4ti

&. Subftantiarum triplex diuifio : &: an in
omnibus fcnfibilibus fic cadcm roace-
ria, 412.

3. Triacfle principiafubftantiarum fenfibi-

lium, & formas aliquas feparabilcs cfle
amateria,&quafdamnon. 41,7

4. Non efle eadcm principia fubftantix , &

aliorum ; &: quz principia eadcm om-
nium,&;quoc. 448

S V M M A II. DeJubBantia immobilL

Cap.i. Dari fubftanciam aliquam immobi-
lcm , pcrpecuam , femperque adu exi-
ftcnccm. Iccm adum eflc priorem po-
ccntia. 4 \ 3

X. Quomodo primum mouens mouct.Itero,
ipfum cflle primum appetibilium , &:
motum cceli localcm eflc. 438

3 . Ptimum mouens cflc fumm^ felix,viuen$,

pcrfeftum , virtutis infinitz , bonum.

441

4. Quotfint numcro fubftantix immobilcs,

ac fphacr« , qux ab eis roouentur , qua-
rum motus inueftigat. 445

y. Tot eflc Intelligentias, quot cceIos fccun-
dum Philofophum icuius opinio com-
paratur,&:accommodatur hac de rc.

4TO
6. Examinantur nonnullx dubirationcs cir-
ca primi intclledus inceIle£lionem.
4jt

SvMMA III. De bonitate,f^ natura
njniuerji.

Cap. I . Primum mouens efle finem cxtrinfe-
cum vniuerfi. Refutantur diuerfaeopi-
niones dcrcrum principiis. 4^^

t. Contra ponentes fubftantias feparatas rc-
rum prmcipia. Item,ponentcs eas con-
ncxas. 4^0

Conclufiones vtilifimd ex duodecim libris Me-
tfifhyficorum Artitotelis, quicquid in illit nb
ipfo refolmtum efi , mirtn comfrehenfione , (^
hreuitMe complelientes , k DoStore fubtiti
coUeEl/t tinfuii qu^que libru per ordinem /r-
gi poterunt a pAg 46 y . <jr fequentibttt vfc^ue
ad pag.49 5 . inclufiue. iw^wamfMv -

R. P. F.

iM .«tfS

R P F

lOANNIS DVNS

SCOTI ORDINIS

M I N O R V M

T)ILFCIDISSIMJ E XPO S ITI O IN

dtiodecim Lihros Metafloyjlcorum j^ftoults:

AdiunAis ad qucmlibct Librum propriis conclufionibus, ab codem Dodorc
mira brcuicacc , 6c compcehcnfione colledis.

CMm Summariis t dr 7(otis R. P. F. Hvgohis Cavelli in Conuentu S. MarU
de Ata Cdi in Vrbe S. Theolc^ia frimarij frofejforis.

P R O OE M I V M.

TKVM ctzli circmui fola , Ecclcfiaftici 14. Sccundum dodri-
natn Aiiftotclis & curn communiccr requcntium,fcicntia
Metaphyfica: , qua: Tiicorica Philofopborum , & (apicntia
nominaturj verlatur circa totum cns, &: fignantcr circa
fubftantias fcparatas,vt circa nobihorcs partcs fuiprimi fub.
icdi: &icle6,quiacircanobiHflimacntia, nobiliflima fcicn-
tia cft , intcr omncs ahas fcicntias naturaUtcr adinucntas.
Nobihtas cnim fcicntiarum cx nobihtatc oritur fubicdorum ex i. de Anima.
Idcirco quafi in pcirfona huius fcicntia: congruc potcft dici ; Gyrum cali , f£c. Vbi
defcribitur ciusdignitas admiranda ,quantum ad quaruor , fcihcct quantum
ad amplcxumambitibnis magnificae ; jnfKixum corrcdiionis authcnticxjadhiiu
inquifitionis amphfica; ; gradum prariationismirificsc.

Primumprobat ipfius gyri contincntia gcncrahs , cum prarmittitur, Gyrum.
Ad inftar cnim cuiufdam gyri , fiuc circuh , qua^ cft %UFa capaciffima , fccun-
dum Gcomctras , fcicntia Mctaphyficac omnia cntia ambit. Nam vt dicitun.
Mct. in prologo : Sapieatis, id cft Mctaphyfici , eji omniafcire, rvtcentingit. Confi-
dcratio cnim Metaphyfica gyrat omnia cncia ,fiucimmobiha,&incorruptibi-
ha:fiucmobiha,&corruptibiha,inquantum in cis cntis ratio repcritur : pro
quo potcft intclhgi illud Eccl. 43. Videarcum^ ^ benedic, quifecit illum : ^valdefpe^
ciofuj eji infplendorefitoje^ gyrauit coelum in circuitugloriafua. Habitus quidcm Mc-
taphyfjcus eft quidam arcus myfticus, iacicns fagittas vcritatis contra hoftcs fal-
ficatis, ideo cft quafi Jrcuj refulgens internebulaj glornt. Eccl.50. Vidc crgo ipfum,
& benedic Dcum,quifccitillumi nam^yrauit cxlum,id cft,totam vniucrfiu-
tcm cntium, &fpeciahtcr cntium,quorum habitatio cft in ccelo.

Scot.Oper.tom. ly. A 5ccun

4.«.7.6riv.
bif*fe.

MeUfb.

Nohilitm
fctenti»rnm
vmd* ?

Ttxt. \.
Ctm.

§ijUtdrMff*m

txcilltnti»

MttMfhjf!'

Uttmfl^ft^
€* umlnt

■%

$»pk. mi J[-
»tm, vH tU-
git , fwai
^ttMfhjJiem
pMltMnfcif-
timm ff»ht
ttntrmriMm.

Impiirit dt

mmittl vt-
rntitir.

M*etll!t m-
ms mlimt
feitntimt Im-

Sccuntlum probat cacli influcntia virtualis , ctim additur,^^//: ficut enim
coeluminfluitinhxcomniainfcriorajfic fcicntia Mctaphyfica: in omncs alias
fcicntias humanas , vtpotc qui habent iftam fcientiam , poflunt omncs alias , &
carum principia corrigcrc virgavcritatis,dcfcndcrc hafta probitatis , approba-
rc, & rcprobarc norma xquitatis, ficut innuit Ariftot. i. Poftcr. parum antc illud
Capituium : Difficile autem eft nojfe, Idcircp dc hac fcicntia pptcft intclligi illud
Eccl. ^i.tAltitudinu firmamentum ifulchritudo eius eftj^ecies cosli in yiftone Dei,

Tcrtium probat cfEcacja rcgularis, cum fubiungitur:C;>c«/W /circuiuit qui-
dcm jnquircndo dc omnibus vcracitcr finc dcccptionc, & plurimiim cfficacitcr
finc dcrc(^ionc, & gcncralitcr fine cxccptionc s &c idco m figura , ipfa cft ficut
fluuius Phifon, dc quo dicitur Gcncfis z, fpfe circuit omnem terram Euilath , ri,yi
napituraurum , fcilicct fapicnti«e , ^ aurum terra illiffs optimum eft, Euilath intcr-
prctatur ftolidus , cuiufinodi fimt omncs fcicnti» humana: dc fc , Mctaphy fica
cxccptl.

Quartum probac emincntia folitaris , cum eoncluditur,y3/4.' intcr omncs
cnim humanas fcicntias ifta fola prxccllit , & omnibus principatur . Sola cnim
cft, cuinulla alia allimilatur. Sola cft, cui omnis alia famulatur. Sola cft, quam
omnis alia admiratur, vt admiratiue diccrc poffimus illud Thrcn. i. ^omodo fe-
det filaciuitodplenapopulofprincepsprouinciarum 9 ^c. ccrtc fcdct, vt Rcgina,rcfpc-
diuomnium cagtcrarum> &c.

SVMMARIVM

SVMMARIVM R. P. CAVELLI.

KIMVS ifte liber eft totm procemialu , tS^ diuiditur in tres Summai,
quarumprimacontimt duocapita. Secunda quatuor. Tertia rero tria.
^jSumma fecunda refert antiquorum opiniones de caufts , ac principiu re-
rum. Tertia eafdem impugnat. Prima 'z;ero traSiat de dignitate huiujjcientia^quam
trtplid medioprobat ThilofephM , primo ex eiw naturali appetibilitate, probans ca-
teru fcientiis appetibiliorem ejfe. De quo DoRorpulchra do^rinalia habet hic q .i. rem
hancfusetraSians. ^oddicitury '^ifum ejfe aliu fcientiu nobiliorem ^traEfat Do-
£iorq.6.de Anima. yide ibi Commentarium. Dealiu duobuj mediii infrafuis locu.

Haac pfo-
pofitionem
cxamiiut
Podor
qdatlLi.1,1.

Sitnti» ms-
*im* wkuei'
mi d*fiiUr»-
*»r.

o

SVMMA PRIMA.
^e natura, ^ perfe^ione Metaphyfica.

C A P V T I.

De ordinc cogniiionum , & cognofccn-
tiuin in pcrfeaionc •• & qualiier huius
fcicntix dignitas oftcnditul: ex cius
naturali appctibilitate ?

Mnes homwes natura fcire defide^

TdBt,

luxta confuetudinem , in hoc Ubro , prim&
prxmittit proocmium. Secimd6 fubiungit tratfia-
tum. Secunda ibi : Quomam verh manifejium.
In tota autcm prima parte ad prologxun perti-
nente , intcntio Ariftotelis eft ad bcneuolentiam,
ic ad amorem iiuius fcientix trahere auditorem.
Circaquodduo fiacit. Nam primo reddit audi-
torem beneuolum cx fcientiac dignitate. Secun-
db ex fcientiz vtilitate. Secunda ibi iuxta iinem
prologi : Oportet kutem aUqualiter eitti ordinem
conjhtutr:. Circa primiim quatuor facit. Nam
prim6 probat huius fcientiaeiiignit«cm , ex eius
naturali appctilvlitate. Sccundo ex eius eflen-
fiali fpeoilabilitatc. Tertio ex eius Ubenate in-
genua. Quan6 ex eius honorabilitate prxdpua.
Secimda ibi : ^i*t "Vero non aEliua. Tcrtia ibi:
Sed vt dicimfu homoliher. Quarta ibi : Nec tali
filiam honorabiliofem oportet. In tota prima parte
intendit talem rationem : Omnes homines natu-
ri fcire defiderant } ergo maximam fcientiam
maxime defiderabunt ; fed fcientia Mctaphyficx
cft maxima fcientia ; ergo ipfam maximc defide-
rabunt omnes homines : quia maxime cft defi-
derabilis, & pcr confequens cft dignidlma. Circa
iftam rationcmfic procedit,nam prim6 pcrtra-
dlat hancpropofitionem : Omneshomines,&c. in
qua flat virtus maioris. Secimdo inueftigat mi-
noremibi : Qkoniam (tutem hanc fcientiam qtu~
rimui. Circa primum duo facit. Quia primo fia-
cit.,qu6d di<^meft. Secund6 quia mentionem
fecerat defcire,8c cognofcere, erati^ huius difHn-
guit , & detcrminat de diuerfis gradibus cognof^
cendi in entibus cognitionem participantibus.
Secundaibi : Animalia quidem igitur, ^(.Circa
Scoti Oper. tom.ir.

priraum duo facit. Primo proponit didam pro-
pofitionem. Secundo fubiungit eius probatio-
ncm. Secunda ibi : Signum autem. In principio
igitur huius libri proponit Ariftot. hanc propofi-
tionem dignicatem,& nobilitatcm huius fcicntix
virtualiter continentem , diccns : Omnes homines
naturafcirc defiderant, (tc, Dcinde cum dicit :

Signum autem eji fenfuum dile^io zpra-
ter enim vtilitatem propterfeipfos diligftn-
titr yC^ maxime aliorum, qui ejlperipfos octh-
los. Non emmfolum vt agamta \ fed ^ nihil
agere debentes., ipfum viJerepra omnib(ts,vt
dtcawy aliu eligimttf.

Subiungit probationcm didbe propofitiom's,
& probat eam a pofteriori , & figno. Circa quod
duo facit, primo probat quod didum cft. Secim-
do affignat caufam dicH. Seamda ibi : Caufa aM~
tem efi. Dicit ergo. Signum autem ; quod omnes
homines natura fcire defiderant ; efl dileiiiafen-
fuum : Prtier tnimvtilitatem, fcilicet, fi ad niiiil
aliud deferuircnt : propter feipfos diliguntur ; &
maxime aliorum , id eft , inter aiios : eum ^tti efi
peroculos , id eft , fenfum vifiis, ; non enim folttm
vt agamus, id eft, non fblum propter neceffitatem
vita ; fed etiam nihil agere conuenientes , vel dt-.
bentes ipftm videre, id eft , fcnfum viflis , fra om-
nihtti alipsfenfibHS, concupifcimus,& amamus.

Notandum,vt habetur z. de Anima>& in Hbro
de Senfu & Senfato , iuxta principium : fcnfus
deferuiuHt nobisad duo,fcilicct ad neceflitatem
vitz , & ad fcientiam. Nam per fcnfuscognofci-
mus fenfibilia nociua,& vtiliaj & fugimus noci-
ua,& profequimHTvtilia. Pcr fcnfusetiam gene-
ratur in nobis fcientia,nam omnis nofbra fcientia
oritur a fcnfu. Dicit ergo Philofbphus, quod po-
fito quod ptr fenlus nihil agere deberemus quan-
tilro ad neceflltatcm vitae ; nihilominus diligCTc-
mus fenfus, pro quanto deferuirent ad habendum
fcientiam,vt dicemr. Deindc cum dioit :

Caufa autem ejtyquia hicmaxime fenfuum
cognofcere nos facit , (^ multds rerum^drffe-
rentias demonjfrat.

Afllgnat caufam di(fH,quare fcilicet fenfiim vifus

maximc amamus, quia fcilicet eft maximc cogno-

fcitiuus, quod probaiur:quia fenfus aliquis poteft

A z dici

rrtLfirtvk.

fum mliit
jtnfibm.

Text.com.

I^.&indc.
Idcmadfi-
nem icrtij
dc Anima.

Vnam f9-
ttntism ft-
gnitilSMeal-

Lib. I.

tirtfrtftrri
fontimgit
frofttr du».

frAferri (^
fr**msrieo-
fingit pro-
ffir dm.

ipmtHtsti»
AifUx.

Text.eoin

yidt-Do&.q.
^. Mtt. f*i

J^fiks im
frineifio lih,
'•di Anim0.

Tnt.eom.
107.

Tczr.cem.
7A iade.

poteft poteft dici rpaximc cognofcitiuus <liipii>
citer , vel quia ccrtius (circ facit , vcl quia pUura
cognofccrc facit : vtrumqup autem habct vi-
fus in comparationc ad alios fcnfus j i<ic6 prsc-
fertur eis in rationc coenofcitiui. Dicit crgo
qu6d cMtfa efi quare fcilicet fenfum vifus prae
wiis concupiicimus : quia hic maximf fenfuutn,
id eft inicr omnes fenfns , nos C9gmfcanefacit. Ec
hoc quantum ^H primum ; & mttltoi rerum Mf-
ferentioi nobu demonfirat, id cft>plurcs quam alij,
& hocquantunvftd fccimdum.

Notandum quod fenfus vifus dicitur maxime
eognofciiiuus, proptcr duo, fcilicct propter cog-
nitionis ccrtitudinem ; & propter cognitorum
multitudinern. Certitudo prouenit aliquando ex
parte potentiaet qui^ quanto virtus cognofcitiua
immaterialior cft , tanto eft in cognoftendo cer-
tior. Piura ctiam obicda per hunc fenfiam cog-
noltuntur , qui^ omnia corpora tam fuperiora,
quam inferiora , c^m luccm vel colorem partici-
pcnt : non autem alias qualitates fenfibiles, iciU-
cet tangibiles , audibiles , & huiufinodi. Qoare
autem vifus fit immaterialior, patet ex hoc : quia
fpirituaUori modo immutatur ab obiedlo , quam
^ij kn(ns. Aiia enira fenfibiHa immutant aHquo
inodo medium vei organum immutadone reali :
vifibile autem fblum immutationc intenrionali.
Vnde etfi omnis fenfus fit rccepriuus fpecienim
fine materia , vt patet. l. de Aniraa, raagis tamen
vifus. Obieitum verd tadhis aliquo modo immu-
tat organum , & medium, calefaciendo , & frige-
facicndo. Obie6him ver6 gufhis, inficiendo ali-
quo fapore ipfiun organum guftus. Obie£him
autem auditus , per motum corporalem acris.
Obie<3xim ver6 odoratus , pcr fimialem euapo-
irarionera. Obiectura autcra vifus tantum un-
tnutat organum, & mcdium immutatione inten-
rionah : non cnim pupilla, vel aer coloratur : fed
ipeciem coloris rccipiunt , modo intenrionali.
Eft ergo vis totius probarionis AriftoteHs in hoa
C\ raagis naturaliter dihgiraus fenfus magis cog-
nofcitiuos , non propter vtilitatcfn vita: tantum,
fed propter cognirionem : ergo fcire magis na-
turaliter defideramus 5 quiaifracognirio nobilior
cft cognitione fenfitiiia: nam fenfiriua ad hanc
finaliter ordinatur.

Scd contra hoc quod ait AriftoteIes,5*»/«»» «/»-
fui nosfacere magisfcire arguitur ^qui^ Philofo-
phus in lib. de Scnfu & Senfato dicit , quod caeci
nati , habenres auditum , funt magis fapientes,
quara furdi nati habentes vifum ; ergo fi (tn(\is
vifus magis diligitur.; quia raagis eft cognofci-
riuus , fecundum qu6d cognitio ordinatur ad
fcientiam,fequitur qu6d auditus fit magis dili-
gendus.

PraftereaLeoinfcrmone Pafchas, pratfert ta-
ftum Thomae vifui , quoad certitudincm cogni-
rionis , vnde palpans clamauit : 7)r>« meits , &
pomintis meus , &c. Item contra hoc quod dici-
tur , vifum plures differenrias dcraonftrarc : nam
taftus plures difFcrcnri^s demonfhat. Nam fen-
fus, qui. cft duarum contrarietatum, plurcs difFe-
renrias demonflrat quam ille qui eft vnius tan-
tiiimfcd fenfus ta£his cft duarum contr^ieutum,
{cilicct calidi & frjgidi : humidi & ficd:vifus au-
tcm cft ynius tantum,fcilicet albi & nigri.ex i.dc
Anima. Praetcre^ Arift. z. dc Generatione dicit,
qu6d primac qualitates funt per fe tangibiles : fed
poflcrius non inucnitur fuie priori;ergo vbicum-
que inuenitur qualitas vifibilis,inucnitur Sc qua-

Metaph,

litasfangibilis, & non econuers6:ergo plures dif-
fercnrias nobis demonftrat tadiis , quam vifus.
PraEtcrea contra hoc quod ait : c^uoAfenfum viftu
maxime diligtmtu. Probo qu6d non : quiafcnfi'.m
illum raagis diligimus,cuius oppofirum majris o-
dimiiSjCx i.Prioiun}in illo Capit. S^andoauteT»
conftertiitur extremitates, in vltima regula,dicitur
tjuod magis eligendurn magts fagiendo opponittcr:
led niagis odimus pppofitum ta^tusvquara oppor
fitum vifus ; quia oppofitum tactus deftmit ani-
pial : non autem oppoficum vifus ; ergo tadhun
magis diUgimus quam vifum.

Refpondeo quod iftae rationes non cogunt. Ad
primum dicendum, quod vifus magis facitper fe
ad cognitionem, fiue ad fcientiam.quae eft pcr in-
uentionem ; ficut vult Ariftoc. in Jib. de Senfu ^
SenfatOjvbi fupra. Etad Philorophimrdicendum,
ficut ipfc ibidem vult : quod auditus peraccidens
fblum magis facit ad cognitionem, fiue ad fcien-
riam,quae eft per do(fhinam ex hoc,qu6d vox au-
dibilis, quae mouet auditum,eft fignincatiua con-
ceptuum rnpntis ; & hoc accidit voci , fecundum
quod immutat auditum. Si enim eadem voces
formai-entur,quaE mod6,&: non eflentinftitutafi-
gna ad fignificandura conceptus ; auditio earuni
nihil iuuaret addifciplinam. Sienim figna vifibi-
lia impofita cfTent ad fignificandum omnes con-
cepms,ficut habentMonachi de multis;tunc vifus
per illum modura conferret ad fcienti2ra,per que
modura nunc confert auditus ; fed voces uint fig-
na promprifIima:& propter ijlud videtur linguam
eflc datam hominibus 1. de Anima. Sic igitur pa-
tct , qu6d quanrum aH fcientiam habitam per in-
uenrionem , vifiis facitmacis ad fcientiara : fed
quantum ad fcientiam habitamper dodrinam,
audims facitmagis ad fcientiam , non per fe , fed
magis per accidens : quia fuura obiefStum ex in-
fHtutionc fadum^eft fignum conceptus,per quam
inftittitionem nihil fibi accrefcit ; vnde per acci-
dens auditus magis facitfcire; vifus auremperfe,
& dirc6le , mediantelumine naturali ipfiusintel-
Ied:us,'Ad illud Leonis,dico,qu6d prafert tadum
vifui,non quoad pcrfe, & propriura obie(Shim v-
triufqucjfed fortc quantum ad illud corpus Chri-
fti magis experiendum per vifum , & per tadum
firaul,quam per vifixm fblum. Ad aliud conccdoi
quod ta(5his eft duarura contrarietatum, vifus au-
tem vnius tantum ; & exJioc fortc fequiturqu6d
tatbus non eft fimpliciter vnus fenfusfde quo ali^s)
tamen cx hoc norj fequitur qu6d tacflus plures
diffcrenrias rerum demonftret : quiaobiecSlum ip-
fius vifus,fcilicet lux &'coIor in pluribus corpo-
ribus reperiuntur , quam omnes qnalitates tangi-
biles, fi eflenr raille : quia cognofcimus fubftan-
tias pcr hacc accideKria, vt dicecur in feptirao hu-
ius,quacft. illa. IJtrum fnbfiantia fit prior omnium
entium c8gnitione : & obie(3;um vifus in pluribus
cqrporibus reperitur ,quamobieilumta6bus, vel
aiiufcumquc alterius fenfus paniailaris;ide6 vi-
fus plures rcs deraonftrat,& magis facit ad fcien-
tiam,& ide6 magis diligitur.

Ad aliudde 2. de Generatione,dici poteft qu6d
illud habet-vcritatem quando prius cft de eflentia
poftcrioris,ficut animal de elTentia hominis ; fed
non eft fic in propofito : qualitates enim primas
non funt de cfientia lucis : fimiliter illae quah'ta-
tcs tangibiles non funt firapliciter prim^ , fed
funt primae rcfpcAu fufceptiui.eamra : cuiufmo-
di funt hxc infetiora. Vnde & raale allegatur
au(5toritas ifta , dicit enim fic ; quod quirtmtu

fenjibi

R'ptrt»t.d.
I6.&in i.
Atiglics.dift^
4J--6'»»+.

Sfieniis tut

quiritMr fef
inMtntionttm
ir doBri-
n*m.

Tcxt.co«.
88.expref-
fius 3.(ie A-
nima. Text.
Com.tfS.

Vide Setttim
fnper lib.d^
Aiuma f . }.

ObieBnm vL

fuf influri-
hus reptritUM
quam »lte-
rius p»ten:is^
ebieHuOK

^Mlittt

4. ^UHlit*-,

tes tungiH-
les inteliigi
dtbent primt
qualitateti

Summs I

fettjihilii corporu principi* , & iSiul ejl tangitilr.
idc6 (blac contrarietates feaindum taihun fi^unt
ipccics corporis fen/ibilis, dc quo intendit , & fe-
quitur : efUMnuu viftu priorfit taiiu : fjuapr^fter
& fiihieElumvriiu , id cft,Qbic^him ; fed non eft
obic^him vifus , corporis tangibilis paffio fccun-
dum quod tangibiie ; (ed fecundum aliud : & G
fic , conuenit natura priiis , fcilicet (ecundum ali-
quam naturam communcm corpori gcncrabili,dc
quo intendit,& corpori catlefti, cuimmodi forfan
cft natura perfpicui. Patet igitur qu6d auftoritas
cftad oppofitum: qu6d obie€him viiiis eft prius
prioritate falicct coramuniuris ; & ide6 eft in
pluribu$« Ad vltimum de rcgula illa (ccundi
priorum diccndum , qu6d fallit per inftanriam
in tcrminis t nam mclius eft bcnc viucre quim
-viuere : & tamen m^s odimus oppofitum vi-
4icre,qaam oppofitum ocne viuere ; quia oppofi-
tum viuerc dcftruit viucre & bcnc viucrc Vndc
^» j, Ariftot. 7. Topic. gloflat illam propofirionem
fic : nifi eum Mltentm inftrt alterttm:8c vult qu6d
illa regula non tencat t quando raagis cUgen-
dum includit minus eligcndum : ficur in exem-
plo pofito ,.bcnc viuere includit viucrc : fimiliter
in propofito : fenfiis vifus includit faifiim ta-
£his : & oppofitum tadus dcftniit tadura & vi-
flun. Dcindc cum didt :

AmmdiA quidem igttur fenfitm hn-
Bentia ndtura fiunt.

Diftingidtdiucrfbs gradas cognofccndi in en-
tibus. Circa quod duo facit. Prim6 oftcndit pro-

Eafitum in bruris ratlonc carcnribus. Secundb in
ominibus rarioncm parridpanribus. Seamda
\\>i:Animalia quidem »g»«<r.Prima induas. Nam
primo jJrannittit omniun; animalium conuenicn-
tiam. Secund6 defcribit eorum diffcrenriam
quannnn ad cognitioncm. Secunda ibi : Sed ex
JenjSffu quidem. Dicit ergoqu6d*»i»M/»4 onutia
fiuit h^f»fia fffttm natura ,id eik 3 Cecandinii
Kl^'^ '*" nanu-am propriam. Rario huius eft , quia im-
pofTibile cft rem priuari propria forma , vel dif-
fercnria fpccifica : quia iam cflet hoc , &: no^
eflet hoc. Animal cnim conftituitur in cfle
fpedfico aniraalis per fenfitiuum , quod eft ha-
Dcrc fenfum : nam qua:dam animalia habcnt fen-
fus omncs , vt animalia pcrfec^ : quxdam pla-
rcs : quacdam paucos fecundum quod funt per-
fediora , vel miniis pcrfcAa : onmia tamen ha-
bcnt necciTari^ , faltem vnum fcihcct fenfum
tadils,Vthabetur ^.de Anima,inxtafinem, &
inUbro de Sonmo & vigiha. finc tadhi quidcra
animalia hon pofTunt cxiflcrc ; cum pcr ta-
^um cognofcant , qiuc funt proficua : & qux
funt corrupdua animaHs ; p\ia quaUutcs pui-
gibiles, Deinde cum didt;

Ponit crfplicem animalium diuiflo

ncm. Circa primam problcmaticus cft

Dodor^. difl ^j^.q.^.^. iuxtahcc^n.y. aa

bruta habcanc mcmoriam nccne.vbi fal-

«JST»/!* "^^ ^° ^^^» ^°^ mcmoria , aftus cx quibus

Uzitnrin*. ipfa coiligicur.qui funt vindicano,bcncfi-

?*^ *■ ciatio,nidifica^iD,prouidenua, & difcipli-

nacio. Vidc Scbolium ad qu- 3 hk- Quod

aic in fccunda diuifionc , animaliinn ^»<e«

Scoti Oper. (om. l V^

Cap. I.

Sm^muietf-
f»rim tft

TeTt.eom.
%%. U indr.

Jam habere frudeniiam ^ intclligc dc pra-
dcntialatc fumpta,quia propric difta,fi-
nc<lcliberatione,quabrutacarcnt,haberi »"«• ■•»
ncquit.Ita ipfe fc explicat hic q. 3 ad qua ^^^^,*
hic fc remittit, vt dicetur,inquir,in quac- fnid^dmm.
ftionc. Vbi obitcr nota , prius cum fcrip-
fiffc in tcxtum, quam circa eu difputafTc
quacflioncs , vtin prxfatione operis noca-
ui. Circatcniamdiuifionem, confta^cx-
pericnriaquacdam bruta nec cicurari,nec
difciplinari pofTc ; quaedam vcro miruip
in modum cflc difciplinabilia , & de Elc-
phantc mira fcribuntur, qucm Ariftot.i.
hift. animae c. i. ait intcr omnia mitcm
effc y & manfuctudini magis addiclum; Mirama—
quodpancgyricafpedaculaexhiberejva- v^^^,
rias figuras cffingerc , coronas aflanribus
ofFcrtc , & alia ludicra facerc , & litcras
cfFormarc difcat , plures fcribunc. Vidc
Plin.l.8.ac.uElianuml.6.c.io. Plucar.l..
dc Animal. induftria, & dc Luciniatvidc '-■

Arift^. hift. an.c.9, &Plin.io. Hiftc.a^-
vndcplurcsPhilofophi, hifceanimalibus w\

quandam rarionem cribuerunc. Dc quo
Pluc.l. dc Placicis^. zo. vbi prohoc citat
Anaxag. & Pychagoram. Quod aic cum S!f "^*»
Arift apes carcrc auditu , fone incelligi '*"" *^ '
dcbec dc pcrfefto : quia non cft vndc cis
dcncgecur omnis audicus,ficuc ncc calpz
imperfc£tus vifus, fccundum mulcos, dc
qua tamcn minus id apparcc.dixi dc hoc
Commcnc.adq.6.Scori,dc Anima. &:in
Supplcm ibid.Vidiipfc apesfugiciuas lc-
ni fono quafi harmcnia ppr colhfioncm
ftd vafa^cnea , ad aluearia reduci , quod
fien nequic fine auditu , idquc teftatur
ipfc Ariftot. 9. Hift. Animal. c. 40. vbi
criamait dubium cfre,an audiantapcs»
dc quibus ibi mirabilia r6fcrc.

Exfenfibus autem qitibufdam quidem ip-
forum memoria ncnft , quibufdam verh pi
^froperhoc alia quidem frudentia funt :
aliAvero difciplinahiUora non potentibuj «rr-
mcrari, Prudentia quidemfuntfiae hjbilita^
te difkndi , quacunque fonos audire non fo^
Untiafunt^vt apes,^ vtiquefialiquod aliud
genus animalium huiufmodi eft, Addifcunt
dutem qu4uunqu€ cum memoria , (^ hunc ha-
hent fenfum.

Ponit animalium differentiam : & ponit tfcs
diuifioncs in animalibus rcfpc^ cognltionis;
ex quibus colligitur triplex gradus cognirio-
nis in ds. Prima dioifio eft , quod anima-
iium quxdam habmc mcmoriam.: quzdara
autcm nOn:ide6 didt quod tx fenfu quihuf-
dam horum animalium non fit memoria : qui-
hufdam autem fit : Qc dicit cs fenfu fa£bm ^i
mcmoriam,vcl non fadam ; nam virrates interio-
res puu phantafu , memoria, &c. prasfupponunt
cxtcriorqs fcnfus. R^tio huius diuifionis cft ,
A i quoii

7
Haac tex«
tam exami-
nac DoAoc
q.}.lib. t.

TytfUumS'
mMlium di-
MJfit in «nlf*
mad ctgmm
tit

,w' .^

Lib. I.

^t MmmS'
tia hMbent
frudtntiam,
(^ JM4 ncv.

Tartts fri.
identi^ irts,
ftd vidtAri-
fi»t.€.

An'm»ti»
fu* linf dim
fiifUnsii-

Jiptt nS b4'
hnt MdttS,

Text. Cota.
<7.& iodc

Crsittt tO'
jttititnit in
mnimalibi/t
tj trifUx.

flii6d animabilibus data eft cognirio fcnfiriua iA
ncceflitatcm vitas, & ad neceflitatem propriarum
operarionum. Animalia crgo , quae mouentur
motu progreflluo , ad aliquid diftans , indigent
metnoria ; alias nifi in eis remanerct imprcfllo
nicmorialis dc obiefto , motiun conrinuarc non
poflent, vfque ad obie6hun quod appctunt. Ani-
roalia vcr6 inunobilia motu progreUiuo , vt funt
qux dicimtur oftreae & conchae marinae lapidi-
bus aflixae , non indigent racmoria, fed fuificit
eis ad proprias opcrationes obiedH praefenria : ^
ideo fola imperredta , & confufa imaginario , vc
habcant aliquem motiup indetermiriatum , fci-
lic?t dilatationis& conftri(fHonis,fecundum quod
obie6him eft dele£tabile,vcl triflabile.

Secunda diuifio eft , qua: fcquitur cx prima :
quod animalium quaedam habent prudcntiam ;
illa fcilicet qua: h^bcnt memoriam : alia ver6
non habcnt : illa fcilicet qux memoria carent,
ideo dicit : & propter hoc , fcilicet quod aliqua
habent memoriam, aliquanon } hac quidem ani^
malia prudentia funt ; alia fupple nen. Ratio
huius diuifionis eft , cum cnim prudentia proui-
deat dc fiituris , ex memoria praeteritorum , par~
tes autena prudenti<e , funt tres ; fecundum Tul-
lium 2. RhetoricA, fcilicet intflligentia, memoriay
& prouidentia : quiaergo fic eft , animalia , quaB
carent memoria , nequaquam habere poflunt
prudentiam : quae autem memoriam habent , ali-
quo modo prudentiam haberc pofltint , vt dice-
tiu in quaeftione. Terria diuifio cft , qu6d ani-
malium habenrium memoriam , & prudenriam,
quaedam fiint difciplinabilia , puta habenriaaudi-
tum ; quaedam indifciplinabilia , ea fcilicet qu^
auditu carent ; ide6 djcit: alia vero funt difcfr
flint^biliora non potentihtu rnemorari , id cft,ali-
qua fimt difciplinabilia , in quo differunt ab his,
juacmemorari non poffunt ; nec ppr confequcns
unt prudentia ; ergo nec difciplinabilia. Et ex-
ponit quod dixerat. Frudentia quidem funt fim
addifcere ; quAcumque foKos audire non pQjfunt,
id e(i,quae non habentauditum^rf apes; & fiali-
^uod aliudgenui animaliton ffi huiufmodi : Ad-
difcunt autemM eft, difciplinabilia funt : qtucun-
^ue cum memoria , & hunc habent fenfum, id eft,
«mul cum memoria auditiun habent. Ratio
huius diuifionis eft , quia auditus maximc defer-
^iit difciplina acquifitae per dodrinam, & inftru-
(ftioncm altcrius ; licet per accidens fecundum
Arift. in lib. de Scnfu & Senfato , vt didiim eft
iiipcrius. Quae ergo auditu carent, ctfi prudcntia
efie pofl[int ; non tamen difciplinabilia : quae au-
tem non habent memoriam , & non habent au-
ditum,non fimt difciplinabilia.

Sed videtur falfiun quod de apibus hic dici-
tur , non enim videntur carere auditu , cum per
fbnos paruarum campanarum , & percufliones
lapidum , & huiufmodi , congregentur, & quafi
teneantur. Refpondeo qu6d hoc non cft cx hoc,
quod fbnos illos audiant ; fed accidit propter
motum localem aeris mori , & impcUentis apcs:
qui motus facit fonos iftos , & caufatur ex colli-
fione corporum fonantium ; ficut d? tonitruO
dicit Ariftoreles , 3 . de Anima , in finc , qu6d in-
terficit animalia , & frangit arbores , & diruitac-
dificia ; non quod fonus hoc faciat ; fed ipfc acr
forritcr twotus deferens ipfum fbnum. Ex prae-
didHs colligitur triplex gradus cognitionis in ani*
malibus. Primus eft , qu&d animalium quaedam
habcnt mcmoriam, & prudcnriam , & difciplina-

Metaph.

l

bilia fiint : quac fcihcct auditum habcnt. Secun-
4us , quod qusdam mCmoriam habent , 5«: pru-
denriam , kd indifciplinabilia funt , fcilicet quK
auditu carent. Tertius , qu6d quccdara nec me-
moriam , nec prudcntiam habent, nec difciplina-
bilia funt. Quartus autem gradus ( fcilicct quod
aliquaanimaliafunt difciplinabilia ,& perconfe-
qucns habent audiram , non tamen habenr me^
moriam necpmdentiam, ) eft omnino incompof^
fibilis : fenlus cnim comprehendens obiediim
per medium extrinfecum , cuiuftnodi cft audirus,
eft neceflari6 in animalibus mobilibus motu pro-
grefliuo ; quae neceflario memoriam habent , &
per confequcns prudentiam,vt patet cx praedidtisj

t^Jia ^uidemigiturimagmatiottibus , (^
tnemoriis viuunt ^experimenti autemparum
participant. Hominum autem genus arte d^
rationibus.

Poftquam Philofbphus difUnxit gradus cogniT
rionis in animalibus rationc carentibus , nunc
difUnguit gradus , fiue ordinem cognitibnis in
hominibus , rationem participanribus. Circa
quod duo facit, prinio prsfert cognitionem hu-
manam cognitioni brutorum animalium. Sccun-
do accedit ad determinandura gradus , vel ordi-
nera cognitionig in hominibus. Secunda ibi : Fit
autem ex memoria. Dicit crgo qu6d animalia
quidem , alia ab hominibus imaginationibm , cfr
memoriis viuunt ; fed experimenti participant pa-
Yum : hominum autem genm , arte & rationibui
viuit ; & per confequens experimento.

Notandum quod viuere aliquando nominat
primum adum : co modo quo loquitur Arift. 1. Text. Com*
de Anima,qu6d viuere viuenribus eftefle:&fi- ™cnt.}7.
gnificat ipfum pfle rci,in tali gradu , qui cft viue- 'I^J*
re. Aliquando nominat ffecundum adpm , qui eft
cxerccre opcra yita: : aiiufmodi funt adtus ienfi-
tiu2 parris,& intellediuz : & fic accipitur viue-
re in loco ifto. Alia ergo aniraaHa ab homine,
viuunt iraaginarionibus , qu^riitum ad aniraalia
imperfe<fla, &raenv)riis : & per confcquens etia
imaginationibus , quantum ad perfe£ta : & h^ep
fimt opera partis fenfitiuae : fed hominum genus,
id eft,fpecies htunana,arte,& rationibus,qu3e funt
a6lus,vel habitus penincntes ad animam intellc-
«Stiuam & rationalcra : horao enim rationc diftin-
guitur a brutis. Deinde cum dicit :

Fiat autem (x memoria heminihus expe- 9
rimentum:eiufdem namque rei multa memo.'
rid vnius experientix potentiam faciunt , ^
fere videtur fcientia , (jr arti fimile ex^eri-
mentum effe.

Accedit ad. detejtpinandum gradus , fiue or-
dincra cognitionis in hominibus.Circa quod duo
facitiecimd^m quoddupliciter hoc dcclarat,pri-
m6 compatandp exp^rimentum ad artem. Se-
cund6 comparando artcm, fiue fcienqam fpecu-
latiuam ad pradticam. Secunda ibi ; primum qui-
dem igitur. Circaprimiun duo facit ; prim6 de-
clarat generarionem experimenri &anis. Secim*
d6 corapafat ea ad inuicem ; fecUndtim prajcmi-
nentiam. Secundaibi: Adagere qmdem. Prima
induas. Nampritn6 oftendit;qnomodoexperi-
mentum generetur in hominibus. Secund6 quo-
modo ars. Secimda ibi : In hominibuf autem. Di-

cit

Summ^ I.

0rtii

Txfirimen- cit cf go quod hamiftibui fit €xperimmtMmyidc(\:f
tmm quom»- generanv, ex mtmtna, nam mitltt manorU eiuf'
d» *p Jtmt ^^ ^^^ faciunt fotentutm vmm expenenttd^de^,
* vnius experimcnd : eodcm modoquo habitus
potentianun cognitiuarum vocantur potentis,
fcilicet rarionales, quibus facilitantur ad operan-
dmn.Vnde addit c^bdfere exfenmentHmvidetHr
ftmile fcientie , & arti. Ifta autem /imilitudo po-
teft intelligi duplicitcr. Vno modo quantimiad
modum gencrarionis , quia ficut fcienria , & ars
gencrantur cx acceprione plurium , fic & expcri-
mentum. Alio modo quantum ad modum incli-
narionis , nam ficut fcienria , & ars inclinant pcr
modum habitus,& reddunt homincm facilem ad

Xrandum, fic & experimentum , fcd quia non
amnino fimile,ide6 zit fere.
Notandum qu6d memcria , & experientia vi-
dentur differre ; ficuttotum &pars : autficut
vnum,& multa : quia memortM cft refpc£hi vnius
parricularis ; fcd experimentum refpedtu plurium
fimul, vel vnius frequenter cognid pcr (enium.
Deindc cum dicit ;

Cap. I.

Mimtrim,^

txferumti»

^tnmt.

lO

Vidcq. 4.

Hominibtu Mtemfcientid , & arsferex'
perimentum euemt-.exferientia quidem enim
artemfecit.vt Poliu recfe dicensfedinexpe-
rientiacafum. Fit autem nrs cum ex multis
experimentalihtis conceptionibuSyVnaft vni-
tttrfaluyvelut defimiltbus acceptio.

- Oftcndit modum generarionis artis. Circa

qnod duo facit , prim6 proponit iUutn modum.
Sccundo probat illumaudoritatcXiJcit ergo pri-
mo ^aodficut experimentum fit ex mermria: itd
artex experimento ; quod probat audoritate Po-
li,qui in hocredc didt,quod experientiafecitar-'
ten,& inexperientia cafum : quod duplidter po-
teft intelligi : autquia inexpcrri cadunt, ideft,
dcfidunt a reftitudine operarionissautquiafi rc-
dc operantur,inexpcrd,hoc eft a cafu : & hoc cft
quod dicit : fit autem ars cum ex multis experi'
mentalibut conceptionihm fit vna acceptio vni-
uerfalit i velut de /imilibui ; ficut enim expcri-
m6ntum verfatur cjrca parricularia ; ica ars drc^
vniucrialia.
VaJ* ^«r- Notandum , quod ficut cr mulds memoriis
r«/««r txf>t. coUigitur vnum cxpcriraentum, liftcndo in con-
ww umo' fidcrarionc parncularium ; ita ex experimcnto
coUigitur ars,cum in iUis plurimis particulariBus
proccditur vltra , ad confiderandum aliquam na-
turam cdmmunera, & vniuerfalem , vt patet per
excmpla qux fequuntur. Deinde cum dicit :

Acceptionem enim quidem habere , quod
CaOik, dr Socrati hac Mgritudine laboranti-
btds hoc contulit , dr ita multU fingularium%
txferimenti eB, ^uod autem omnibus hu^
iufmodi ., fecundum autem vnamjpeciem de-
terminatisy hac ^gritudine laberantibtts con-
tulit, vt phlegmaticis,aut (holericis, autsfiu
febricitantibus,artis ejt.

Deckrat quoddixit per exemphy lahorantihut
circa hanc infirmitatem,fcilicet CaOia & Socrati,
contulit A)(»r,puta rcubarbarum, & fic multif aliis
particutarilnu : fic inquam cognofcere experi-
meiti f/?.-cognofcere aurem vniucrfaliter ^iM<i
ommhus huiufmodt determinatis fecundum vaatn

••5

7

fpeciem complcxionis , vcl infmrutaris, vf f W^-
gmattcii aut cholericis , aut calorefebrtcttofttthus
contulitXci^cet talis,vcl talis medicina,r^ artts.

Ad agere cjuidem igttur experientia ni- j^^i^^

hil ab arte differre videtur ; fed cjr expertos t um habci
magis proficere videmus,fine experientia ra
tionem habentibus.

qQzftioccm
t.li.piimi.

Poftquam Philofophus declaraiut gcncrario-
nem arris & cxperimenti , nuiic comparat ea ad
inuiccm fecundum prarcmincnriam. Circa quod
duo f^dt,prim6 ponit prseminenriam vnius ad
altcrum pcnes opcrarionem. Secund6 penes co-
gnirionem. Secunda ibi : Sed tamenfcire. Prima
in duas,quia primo proponit prsemincnriam cx-
perimcnri ad arrem pcncs opcrarionem. Secundo ^xferii ctf
rcddit caufam didi. Secimda ibi : Caufa autem "*' '^.V*?
tfi. Didt crgo qugd in compararione ad agere, \d ^^ -""l^''
cft,ad operarionem, f xpmVwr/** non videturdif- f^^
ferre ab arte.Q^^yd poteft intcUigi dupHdtcr.vel
quia vtraque fingularitcrjicct mediarius , & im-
mcdiarius ; vel quia vtraquc cft habitus pradicus,
& operariuus iicet difFcrcnter : idco addit :fed
expertos magis videmus preficere , id cft , certiiis
operari, ipfis habemtbus ww/r«7»,fcilicctvniuer-
falem artcm, fine experientta. Vult dicere, quod
cxperri cerrius opcrantur atdficibus inexpertis,
Deindc cum didt :

Caufa autem efi., quia experientia quidem Ad huc tei-
ftngularium efl cegnitio i ars vero vniuerfa'- ^^ ^ocs*
lium : acius autem (jr omnes generationes
circafingulare funt ; non enim hominem me~
dicusfanat , nififecundupi accidens ^fedaut
Calliam, autSocratem :aut aliquidficdiifo-
rum^ cui effe hominem accidit. Si igiturfine
experimento quisrationem habeatf&vniuer"
fale quidem cognofcat , in hoc autemfingulstm
re ignorat imultoties quidem curatione pee-
cabit ; (ingulare namque magis curabile ejt.

Rcddit caufam didbe przcmincnris. Didt cr-
go qu6d caufa qiiarc experri ccnius & efficacius
operannTT artifidbus inexperris,ctl \&x.Quia e.x-
perientia efi cognitio ftngularium ; ars autemvni-
Merfalium,omnes autem fi6tus,\d eft, operariones:
& vniuerfaliter mnes generationes , vt circa
fingulare ': non autcm circa vniucrfale : quod
probat per cxempla indu<SHuc. Nam medicus
nonfanat hominem vniuerfalem ; nifi fecunditm
accidens : inquantum fciUcet fanat parricularem
homincm,in quo refcniatur notura hominis vni-r
uerfaUs : ide6 addit :fed fanat aut Socratem, aut
Platonem^aut aliquemfif diBorum parriculariter,
cui accidit ejfe hominem fub rarione qua fanatun
ide6 fequitur ex pr2miflis,qu6d expertus cerriiis
operatur : cum ipfe per fe confideret parricularia.
Vnde fubdit :fiigitur aliquU fiae experimento ha-.
beat rationem, fciUcet vniuerfalcm artcm : cuiuf.
modi eft*artifex inex^eitns, & vniuerfale qui^
dem cognofcat , & ignorct fingulare in hoc : vel
fub hoc vra'uerfaU contentum , multoties errabit
in curatione \ namfifigularemagis efi eurabiU^CC
fe : vniucrfale autcm per accidens.

Notandum quod per accidens capinir duplid-

ter.Vrio modo pro ente diuifb contra fubftatiam,

eo iDodo quo quandtas, & quatitas dicuntur efle

A 4 aed

MtJseus M»
/4»4f h»mi-
ntm vniutr-
faltm tiifi
fmatpmt <a-
cludirMT im
»liqu) fingis,
Uri,

Aeciitntda.'
fltx.

8 Lib. I.

ti

fysfitMmad
ftir» , if Ji-
JfMtare , «ri

frtfirturtx.
f*Hmntf.

f.xctiit Mrs
ftfftrimitum
Mf trifntf'

acddentia. AHo modo pro efle extra fationem
alicuius tenij : quomodo per tale accidens cau-
iatur fallacia Accidentis : & hoc modp fupcriora
pofluiit icciderc infcrjoribus, & econtra , vt di-
cendo fic : Homo eft fpecies. Socrates ejt homo;
trgo Socrtues fft fpecies : Hic accidit inferius fu-
p? riori : quia Ijon^ini , vr ftat fub illo prxdicato,
quod edjpecies , acciditquod pracdicetur de So-
!crate,& Socrates eft extra rationem eius. Simili-
tpi dicendo fic : Socrates efi indiuiduHm : Socra-
tes efi homo ; ergo homo efi indiuidttHtn, Hic acci-
dit fuperius inferiori. Quia ipfi Socrad vt ftat
flib illo prxdicato , quod eft indiuidHnm,zcciiiit,
quod fit homo , vcl qu6d homo de ipfb prxdice-
tur, Quando crgo dicitur hic in litera , qu6d So-
cratcs unatur, cui accidit efl^ hominem : non eft
intclfigendum de aceidcnre primo modo, fcd fe-
cimdo modo : quia ipfl Socrati , vt ftat fub illp
prxdicato , quodeftfanare : acciditqu6d fit ho-
mo : licct alisis illa : Socrates efi homo : fit per ie
primo modo. Deindc cilm dicit :

Sedtamenfcire ^ intelligere magis artt
quam experimento ejfe arhitramur, ^artifi-
ees expertis fapientmes ejje opinamur , tan-
tjuam magis fecundum fcire faoientiam omy
niafequentem^

Comparat experimentum ad artcm penes co-
gmtionem.Circa quod duo facit, nam prim6 po-
nit pfxeminentiam artis ad experirticntum penes
fcire, & eognitionem. Secund6 probat cam ibi.
Hocautem efi. Dicit ergo qu6d licet expcrimen-
vain prxftratur arri , quantimi ad opcrationem,
Vtdidbum cft,tamcn yfir* & ctiam obuiarc, fcili-
cet in difputationibus , magis arbitramur arte. id
eft, per artem, quam experimento, & ipfos artifi-
(es otinamur effe fapientiores expertis : Sc reddlt
caufam , tantjuapt pro quia magis fecunditm id
^uod efi fcire amnes fequimur fapientiam ; vcl
^cundum aliam iiteram : tjuia magis fectmdum
idem centingit fcire fapientiam fequentemM cik,
fpeculantcm,o»»«w, id cft,vniuerfalia,qux dicun-
tur omnia,ratione continentix : fi ergo raagis cft
fciens qui confldcrat vniuerfalia ; confequens eft
jutificem ?fle fapientiorcm experto : cum artifcx
negocieturcircfi vniuerfalia : pxpertusauti^m <;iz~
ca particularia.

NotandiUTi qu6d in tribus proponit prxemi-
nenriam artis ad experimcntum. Prim6,quantum
adfcirc fimpUciter , fl^ut pofteik probabitiur. Se-
cund6,quantum ad obuiarc aduerfarioin difpu-
tando. Terri6 , quia ars cft propinquior fapienti*
quki cxpcrimcntum ; nam com fapienria fit d?
vniucrMifnmis,vtp6ft dicctur j af s qux confi-
derat vniuerfalia , magis appropinquat fapienria:,
quam e3?p<:rimpntum , quod confiderat fingula-
ria,& non vniufrfalia : & quia fapicnria eft npbi-
liflima fcientia,vt poftdl dicetur : ide6 ars cx hoc
nobilior oftenditur quam experimcntum : quia
quod propinqoiu» cfl npbifiori , nobilius eft.
Peinde c6m didt :

Hoc autem efi j quia hi quidem caufam
fciunt , ilHvero non > ei^perti quidem enim
fciunt ipfum quia \fedpropter quid nefciunt,
iUi autem froftir ^uid (^ caufam cogno-
fcunf.

Metaph.

Artifix *fi
magiifcinu,
qukm iJiftp.
tttt.

TcTt. 4».
Scitniig pto^
pter quid ifi
cmitr fciin,
ti» <jtti4.

«J

Probat di(9am prxcminentiam tribus ratfonf-»
bus : qiurum fecunda ponitur ibi : Et omnino
fci?ns fip}Hm.tettia. ibi : Amplim autemfenfum.
In jmma panc intendit talem rarioncm : fciens
caulam & propter qHid,e^ magis fapicns & fcicns
illo qui fcit tantum qttia , quia fcientia propter
quid nobilior cft, & ccrrior fcientia quia : fcd ar-
rifex habct fcientiam propter. ejtud : cxpcrtus au-
tem tantum cjuia ; cf go artifex eft magis fdens
expcrto. In ifta rarione f]c proccdit : quia primo
ponit rarionem. Sccund6 exponit cara per umilc,
ibi : ynde architeilores. Didt ergP qu6d hoc au-
tem , quod diif^um eft probatur ; «juia hi quidcm,
fcilicct artifices , fciunt caufas : illi vero , id cft,
cxperti, non. vnde addit;fAr^m» enimfciuntipfum
quia :fed nefciunt ipfum proptcr quid : hi aittem,
artificcs fcijicct, cognofcunf quia & propter quid.

Notandum qu6d Ariftot. i Jpfterioram, cap.
illo. Certior autem fcientia , dicit fcientiam pro-
pterquid eflc certiorcm fcienria^«»<i ; &:id$6fi
arrifex nouit propter cjuid de his quibus experras
nouit fblum ^KM : fequitiu: artificem efte magis
Icientem, quam expertum. Deiiade cum didt :

Vnde (jr architeStores (ircaquodlihet qut-
dem huiufmodi honorahilioref ,(jr magisfcire
manu artificihus putamus (jr fapientiores^
quiafa0orum caufds- fciunt. Jlli verofiiut
quadam inanimatorufnyfaciunt quidem^non
fcientia autemfaciunt qua faciunt ,vt ignis
quodexurit. Inanimata quidem igiturnatu^
ra quadam vttttmquodque herum faciunt^
fed manu. artifices propter confuetudinem^
quihus efficitur^ vtfapientioresfittt quidamt
non quia peritiores fint in agendo \ fed qui*
rationem haheant^caufafque cogtfo/cant,

Exponit prxdidbm rarionem pcr fimile : &
intendit talem rarionem furaptam, a fimili : ficut
fe habct ars architcdonica ad arterji manualem:
fic fe habct fciens quia & propter qttid ad fcien-»
tem ^«»<i tanmra : fedars architetconica eftfa-
pientior,& fcicnrior ipfa anc manuali : i.de6 did-
turarchitcdtenica ab dp^ic , quod eft princM?s,&
riy^yn , quod cft ars ; ergb fimiliter fcien.s quia,
& propter quid : cuiufmodi eft artifex , fapientiot
&fcicnrior eftcxpcno fcicnte fbium quia> Dicit.
ergo qu6d architeSiores putamt(fj4pi(ntiores , ^T
nomlutrfs,& magisfcircdtci. quo^cunque goius
fcibilp., ipjis artifieibus manu. ideft,manu Ppe-
rantibus. Et ratio huius eft , ^«»4 architcdonid
zttificesfciunt caufas, & propter cfuid fadtorum,
id eft,artificialium : illos autem,id eftmanu ope- ■^''*''«*7
rantcs putamus '.ftent quadam dc .»ft^(ro tnant- pi„fif„,\^
matorttm ;facinnt (»im : ffd qu^faciunt incei- tifieikus wu^,
gnitafaciunt, quia caufam ignorant, qucniadmp- ntKtlHw.
dum inanimata : vtpuca citm ignis exttrit : ignis
autem comburcns ignotat cauum qi^c con\bu-
rit. Sed ne aliquis crederqt ommno (imile efle
dc adlipnc i|ianimatorum,& manu artificum,fub-
iungit difTcrcntiam ; "^am inanimata faciunt
vnwntjHodque horum.qu* faciiit . natura quadam,
id cft,quodara imp^tu, & neceflitate luriurali : &
per hoc diflinguiinttir ab agcntc a propofito ; (ei,
nfanu artifices faciunt quxfaciunt per confuetH'
dinem : quia pcr aliquern habitum acquifitum
per confuetudinem ; quodnon eftdicendumdc
uunxmatis, £ftergoumiUcudointcripanimata«

&m^ia

Summ^ I.

«4

>f fi mrthitt'
fitnie» jtt*
ft (^ -vnA*
iicatufi

Art srtlntt-
Stnit» vt
fm}tTMt tUiis

Sc manu artifices : quia vtraqQc operantor abfque
cognirione cauik ; nam ficut inanimata opcran-
turordinata in finem^b aliquo agcntc fuperiori;
Cic & manu artifices ab aliquo fiiperiori artifice
architc<iorcj:e{pcdhieius. Vndc conclodit intcn-
tum, quod ex diSlu fatet qu6d non funl fapien-
tes aliqui fccundum pradHcos , id cft, operatorcs
€lTe,vcl fecundum pracHcos, idcft,fcamdum opc-
ratoris habitus,quales funt cxpcrti : ied fecimdum
qu6d habcnt rationem vniuerfalcm , & caufam:
& propter quid cognofcunt , quales fimt arti-
fices.

Notandum quod ars architcdonica dicitur
prindpalis ars , ab «Vx*' > quod eft princcps , &
ri)(Vti, quod eft ars 5 dicitur autem prindpalior,
quia opcrarionem principaliorem habet , & im-
pcrium refpofhi alterius. Exemplum, aliqua opc-
ratio arris ordinatur ad materiam difponendam,
puta CaqwJtaria dolans,& difponcns ligna,quac
fimt materia nauis : aliqua ordinatur ad formam
induccndam,puta illa,quz componit ligna,& in-
dudt formam nauis : aliqiu prdinatur ad vfum
fa(fbB nauis,puta Naurica , qua: nauigando vrinu:
nauc conftmda , & iam fadlta. Prima poteft did
dolariua. Secunda manufadriua. Tcrtia vfualis,
& habent fjp fic per ordinem : quia prima cft in-
fima,& ordinatur ad fecimdam, vf adfinem,& vt
materia ad formam ; quia ipfa imf)onit necefll-
tatcra fibi : ficut fotn^a matcriac, & finis his qu*
funt ad finem : vnde fecunda eft archice<flo-
nica refpedu prima:,& impcrat primaj.Na manu-
fa(flor iraperat doiariuo.vt fic,vcl fic,dolet ligna,
fecundiun quod fic , vpl fic,funt apta ad formam
jiauis inducendam. Quod igitur ligna fic, vel fic,
dolanda,ficut manu^d^or nouit caufam , & pro-
fter qttid : quia ftilicct cxpedit propter talcm
fbrmam nauis : lcd ipfe dolariuus , vt fic, fbliira
nouit quia fic dolanda funt ; fed caufam fropter
efuid ignorat. Simiii raodo fecunda ordinatur ad
terriam , & tcrtia eft architc<flom"ca refpe<fhi fe-
cur^iaE ; quia fibi impcrat , vt talem formam in-
ducat : quia talis eft ncceflaria ad vfum nauigan-
di ; ita quod ipfa manufaftiua, vt fic, fblum no-
uit tjHta I fed vfualis nouit propter efMtd. Simili-
tcr in propofito artifex nouit propter quid eo-
rum,qujc cxpeftus folum nouit tjuia. Ergo arri-
fcx eft magis fcicns , quam cxpcrtus , & habetur
ptdpofituin. Deinde cum didt :

Artifieei p«f ^f omnmofcientujignum efl pojfe docere,
font docere, ^ ^ fjgc artem magis experimentofcientiam

effe exiftimamtu. Foffunt autem hijhi autem

docere nonpoffunt.

Ponit fecundam rarioncm, quac poteft fic for-
mari : arrifices poffimt docerc , & non cxperri;
ergoarrifices funt magisfcicntes,& magft pcrfc-
£ti,ciukm expcrri. Confcquentia patet,quiafcien-
ds fignum eft poflc docere , nam tunc vmtm-
tjHodque dicitur ejfe perfeElum y tjMande poteji ftbi
fimile generare, & facere. 4. Mcteor. Antecedens
probatur,quiaarrifexfcitcaufam,<^^ro^rfr^«j«^-
cxpertus ignorat , idco poteft arrifex docere,non
autem expcrtus : Scirc cnim eft caufam cogno-
fcere,& ideo qui canfam fdt , poteft fucere alium
cognofcere , & fcirc : cxperri autem doccre non
poffunt, quia caufam ignorant : qu6d fi aliis tra-
dimt ea,quac experimento nouerunt , porenmt in
eis gencrare habitum forfan opinionis , vel cre-
dulitaris : non autem fdentificum : cumfdcntia

Cap. I

czpeRi non
ft«.

-ddftt

Te«.f.

IJ

'ExetptitMt

illimfrtftfi-

titau ^Mt-

ttirtrmm.

Vnumquod-

qae tanc cft

peifc^u^C.

9

fit pcr caufam. i. Poft. Dicit ergo quM omnino
fignum efifcientis ,poffe docere : & ob hoc magis
concMpifcmus artem, quam experimentMm : quia
magis fumus fciences per anem,quam pcr cxpc-
rimcntum ; vnde fubdit quod ht fdlicerarrifices
pojJMnt fupple doccrc : ht autem fcilicet cxperri
docere ntn pojfunt.

Notandum quod virtus ifHus rarionis confi-
ftit in iffci propofirioncqua: colligitur.4. Mcteor.
qvd^vnMmtjuodtfMe efi perfe£lttm , quandopotefi
generare fUnfimtle.

Sed contra , crgo Dcus pofiet generare alium
Deumfibi fimilem : confequenseft falf"um,ergo
anteccdens,quod eft propofirio allcgata.Rcfpon-
deo,non eft fa<ftibilis alius : propofitio autcm
habct veritatem , vt« aliud flmile eft fa<fhbilc.
Contra. quia Angelus cft fa<fHbilis:& tamen non
poteft fibi fimilem generare : ergoafinuserit
perfc(fhor Angelo, fi propofirio allegata vcra fic.
Rcfpondeo qu6d propofirio illa fallit : quando
prodivfhim aliqucxl eft ita pcrfc(fhun , qu6d ad
fui produdionem requiric caufam zquiuocam:&
hoc eft propccr perfe(fhonem : fic eft in Angclo.
Similicer in vniuods dcficic , quando eft in po»
ccnriapafliua tantum : iapis enim dunis quan>
tumcunque pcrfe<fhis non poteft gcnerare fibi fi-
milem : quiatantum habcc potentiam pafliuan)
ad rcfiftendum : durum cnim eft quod refiftit
impellenri : fed non habec prindpium agendi
qualicaris aifhux. Tunc ad propoficum , Vnum^
tjHodcjue efi titnc perfeElMm &c. licec fcqiutar,
quando potefl ge:ierare &c- camen non fequitur,
perfe<fhim eft,ergo poteft generarc &c. nifi cum
cxccpriohibus fupra!di(fhs.Deindc cum didt ;

jimplifii autemfenfuum netjMi vnum fam
pientiam efft ponimm^cum hispngulorum co-^
gnitiones maxime propriaf»t;fed propter
tjuid de nuUo dicunt , vtpropter quid ignu
calidm ifedquia calidtt^ folumf/.

Ponittertiam raripnemquac fumitiu: a figno, Safmtuntfi
& probatur propofitimi : quia nec vnum, id cfl, ^^ ""
nullumyff«yi»i , ponimus effe fapientiatn & fdcn-
tiam : quia fenfus non cft fcicntia nec capax fcien-
riac. Ec rario huius cft : quia his fenfibus maxi-
mefunt proprit cognitiones ftngulanttm. Nam
vniuerfale vc fic non cognofciciu: k fenfu, & idea
fenfus, qui func circa fingularia de nullo dicunt,
ideft,cognofcunc propterquid,vt propter quid
igniseficalidtis : fed canciim : qiua calidtts efi : fi
ergo fcnfus negacur cfle fapiens , vel fciens, pro-
prer ignoranriam caufgc & propter tfuid : exper-
tum qui fblum nouit ^«i4,non propter quid ; nc-
gandum eftefIefcientem,velfapientem.Scdarri-
rex qui nouit caufam , & propter quidy dicpciir
niagis fapiens & fciens.

Primnm quidem igitur coueniens eft quam^
libet artem inuenientem vltra communes
fenfus ah hominihta mirari , nonfplum fro--
pter aliquam inuentorum vtilitatem , fed
ftcutfapientem,dr ah altisdifferentem:Pluri-
rihtts autem repertis artihus, cjr aliis quidem
adneujfaria , aliis vero ad introdu^ionem
exiftentihtts , tales iilis fapientiores ejfe arhi-
trandum eftpropter id quod illorumfcientitt

advfum

1«

10 Lib. L

nd vfum mnfmt j 'Onde iam omnihas ulir
bui iftJHtutis^quanon ad voluptdtem ; neque
4d necefitdtemfcientiarum refertafunt : c^
frimum in his locis vbi vacabant j vnde cir-
ca %y£gyptum Mathematica artes primitm
conjtiterunt , ibi namque gens Sacerdotum
vacare dimijfa eji.

j^fs fpteuU' Poftquam dcterminauit Philofbphus , & di-
ttm» *li ru- ftinxit eradus cognitionis , in hominibus ratio-
^^ ''' nemparticipantibus , comparando artemadex-
perimentum,nunc facit idem comparando artem
fpeculatiuam ad pradbicam. Circa quod duo fa-
pt, primo quod didhun eft , oftendens qu6d fpe-
culatiua habet magis & tantura rationem fa-
f'' pientiz. Secundo adaptat illud quod dixerat ad

hanc icientiam , de qua hoc intendit , quod pro-
pter hoc icilicet hzc fcientia meretur nomen fa-
pientia: , quia verfatur circa pdraas cau{as,& cir^
ca principia. Secunda ibi : Cuim autem gratia.
Prima in dao, nam prini6 facit quod didum eft.
Sccimdo rcmouec dubium oriens ex pr«di<iis.
Secunda ibi : /n mor^/f^M/ aittem. In primain-
cendit talem rationem : iila fcicntia cuius habens
meretur nomcn fapientis , & habetur in maiori
TCperatione,& honore inter homines , magis eft
(apientia: c^izpropter qmdvnHmejuodqtu tale &
ilbtd magis: fed ars vel fcientia fpeculatiua eft
huiufinodi rcfpedu adtiuarum pradicarum ; cr-
go ipeculatiua eft magis iapicntiaquam pra^ca:
Minorcm oftendit in littera diccns , quod conue-
rtiens efi mirari primum, tanquam dignum hono-
re, inuenientem y id eft , illura qui inuenitquam-
uis artem , & quivltra omnemfenfum , id cft in-
gcnium alioruin hominum , quarit , fcilicet cau-
. las rerum & quamcumque ait€xn,non propter v(i-
litatem vit£ : fed propter ipfum fcire iblum,quod
eft proprium fbeculatiuac : ille inquara eft dignu?
admirari,qui nc facit vt fcilicet fapiens , ad inuc-
niendura caufas rerum : 8c diftinguens ab aHis,
ideft, fciens differcntias rerum adinuicem : fed
^*-* talibus artibus repertii , & aliis pertinentibw ad

necejfariavitt, quales iunt artes mcchanics , &
aliquo modo , omnes praiticae : aliii vero perti-
nentibus ad introduElionem in aliis icientiis j qua-
les funt omncs fcrraocitiales,vt Logica,Grammar
tica& Rhetorica , in omnibus , inquara , talibus
iam repertis femper tamen Jpeculatiuos arbitran-
dumefi ejfefapientiores illis , qui habent artes di-
ftas prius repcrtas : propter iUud quod iUorum,
fcilicet fpcculatiuormn, velhabentiumfpcculati-
uas fcientiaSffcienti* , qiwe funt fpeculatiuae, non
funt ad vtilitatcm vitae rcpertas : fed proptct ipsu
fcire , quod probat per fignum : quia omnibus
aliis repertis, ^»« vel pertinent ad necejfitatem vi-i
td,vel ad introduBionem in aliis , vt iam di6tum
cft : vel ctiam qua:pcrtinent ad voluptatera;quod
dicit propter ahquas fcicntias ad dclcftationcra
hominum ordinatas, vt fbrte func fcientiz de lu-
dis,vcl huiufhiodi ; illas fpcculatiua: non funt re-
pcrt«e ad aliquid iftorum : Quod jpatet, quia fpe-
culatiua: fcientiae,prim6 repertae funtin his locis,
inquib.usprira6 ftuduerunt horaincs circa talia,
■, vfide & in c/£gypto primo fubfiiterunt artes
Matbematica^aam prim6 repertae fttnt
<k Sacerdotibus,qui conceffi, & di-
miffi fimt ftudcrc circa hu-
iufmodi fpeculatiua
Mathematica.

Metaph.

ISVMMAKIVM,

Dc inuentoribus Matliefeos tantura B'/«««i»,
rcfcrt quid alij dicunt. Arift. i , Mct cap. 1-'"^]'^^^
3 . fcribit Pythagoricos , primos Mathell Maihem»$i-
opcram nauaflc. Cum Nilus fajpius in- '*"*"'
undatione pofTcfnoncs confudifTct, ad
pas difccrncndas inuenifTe iEgyptios
Gcomctriam , fcribit Strabo 1. 17.& Hc^
rod. 1. 1 1 . Polyd. dc Rcrum inuent 1. 1 .e,
18. Arithmcticama Phoenicibusinucn-
tam , proptet m^rcaturam , quidam pui-
tant ; fcd lofcph. i . Antiq. c. 3 . id Abra-
hamo afcribit, qucm etiam Aftrologiam
ad iEgyptios tuliflc aflecit , cuius inucn-
torcs fccundum cum fuerunt filij Seth,
nepotes Ada: , a quibus recondita fuc-
runtincoiumnalapidea , quae adfidcr^
fpcdabant, nc pcrircnt , cum ab Adamo
inrelligercnt omnia diluuio pcricura Pli-
niusloui Belo inucntioncm Aftrologios
tribuitl. ^. fcdl f.Phoenicibus. dequo
Polydor c. 17. Quod dc Atlantc dici-
|:ur,merum figmentum eft. Tubal filius
Lamec fuit pater cancntium cithara , &C.
organo Gen 4 Quinam vcro poftea,ar-r
tificiosc Muficam, prim6 compofucrune
fub litc cft , de quoPolyd. fupra cap, 14.
Mulca de his vidcri pofTunt apud Zuin-
gerum in Theatro^vol.y.l.^. & Lacrc. dc
vitis Philofoph.

Notandum qu6d vt dicitur, quod in itgypto '7
prius imients fimt artes Mathcmaticae a Sacer-
dotibus, rclinquentes occupationcs aUas , cxpcn-
fas dc populo accipiebant in ftudio , concefliSf
deputati fuerunt : poft omnes alias fcienjias re-
pertas , quae vel ad neccflitatera vrtae , vel ad in-
trodudiionera in alias fcientias.vel ad delcvtatior
n^m hominum feruiebant. Et hoc eft /tgnum,
quod Mathematicae, & aliae fcientiae fpeculatiuar,
non funt repcrt;? propter aliquod illorum ; fed
propter ipfum fcire tantiim. Deinde cum dicit :

In moralihtts qnidem igitur qua fit artu
f^fcientiA dtjferentia , drftmilium gencrttrn
di6ium ejt.

Rcmouet dubium quod potcft oriri ex praedi-
^is:'quia hominum vfus erat noraine artis, & fa-
pientiai & fcicntis : quafi indiffcrenter , n? quis
putaret hoc idern fignificare : & efte quafi no-
mina fynonyma. Rcfpondet , quod in moraltbus^
ideft,in 6.Ethic. PiBum eji tjutjit differentia ar^ ^'& '"^'
tis,&fcienti<tf& aliorum ftmilium generum.

Notandum,qu6d Arift.6.Ethic.difHnguit ha- «"*''**«»
bims intelleduales, qui Cimt fapientia,inte/le£tHSy "J^"*/*
fcientia,prudentia , & ars : & difFerunt ab inui-
cera, penes obieda : quia tria eorura falicct fa-
picnria, intellciSfcus , fcientia pertinent ad intellc-
dtum fpeculatiuum ; & diftinguuntur pencs ob-
iefta. Nam fapientia vcrfatur circa caufas altifli-
mas , quae funt principia enris , inquantum cns:
llucprimae caufjE fint principia incomplexa , vt

fubftan

e«M,

Summ^ I.

{vh&aisdx immaterialcs ; fiuecomplexa > vt (unt
dignitates , & maxime propofitiones , <JU2 dc-
monftrationan omnium inercdiuntur virtuali-
tcr, ctfi non fiibftantialiter, de quo alias. InteUe-
Htu autem vcrfatur circa principia propria dc^
jnonftrationis, qac demonftrarioncm ingrediun-
fur fccundum fiibftanriam. Scientia autcm vjsr-
(atur pirca conclufioncs : Nam fcientia cft habi-
tus conclufionum. Duo alij Habitus lcilicet/>n<-
dentia,Sc ars pcrrincnt ad inteUe^him pradbcum;
(cddiftinguunturpenes obicftum : quia fntden-
tia vcrfatiu: circa agibilia,vndc dirigit in pr*xim,
quac cft 3.0do immancns , non tranficns in cxtc-
riorem raateriam. Ars cnim cft redaratio rcrum
fa(Stibilium , vtpatetcx 6. Ethic. ide6 vdriatur
circa fadibilia,& dirigit in operarionem,qu« eft
a£Ho tranfiens ; prima autem propric dicitur
aftio. Secunda autem fadtio , ilia quaE fcilicct eft
tranficns. Deindc cunj didt :

10

Cuius autem grdtU nunc fermonemfdci-
mus , hoc eff , tjuia nominatam /apientiam
circaprimas caufas , (^princifia exiFiimant
emnes.

^ltttfbyJUa Quod dixerat,adaptat ad ptopofitum , volens
0fi etre» pn- oftendere ex didis , quod fcientia Metaphyfica,
dfprmttia. quac mctctur nomcn fapienrisjverfeturcircacau-
fas,& circa principia. Et circa hoc duo facit. Pri-
mp ponit intentam conclufionem. Secando, in-
nuit cius probarionem , ibi. Quareficut diBum.
Didt ergo , quod illud , cuiiti gratia nuncfemu-
nem, ideft,confiderationem,/4«>»«*,de pra:di(9as
eft hoc,quod intendimus, folicet quia Metaphy-
fica,qu2 cft nominata fapientia , videtur ejfh cir-
ca primoi coHfat , & priacipi^. Dcindc cian
dicit:

^uarefcut diStum eji prius , expertus
quod (juemcumque fenfum habentibus fa-^
pientior effe videtur , artifex enim expertis,
K^rchitechr autem manu artifice j (pecula-
tiui autem magis aSiiuis, ^uod quidem
igitur fapientia , (jr circa quafdam catt-
faSt^principiafit fcientia , manifefum ejl.

Innuit talcm probarionem : Quicumque ma-
gis confiderat caufas , & principia, (apientior di-
citur ; crgo {cienria,qu2 cft iapientia , confiderat
caufas,& prindpia. Tenct autem illa confequcn-
tia in virtute iUius Maxims : fwut maxime ad
f.To. c.1,1. maxime , & magis ad magii : ita Jimpliciter aei
ftmpliciter : & eft fimilis modus arguendi : ac fi
dicerctur : Quod eft magis terreum , eft grauius;
ergo terra eft fimpliciter grauis. Similiter, magis
confiderans caufas magis eft fapiens ; crgo la.-
pientia fimpUdter confiderat caufas , & prind-
pia. Antecedcns autcm iftius confequenri2,qu6d
fdlicet tjui magii confiderat caufatfapientior di-
citur , ofVcndit Ariftot. indu<ftiuc dic^s : quM
ficut diQum efipriiis , expertm videtur e^fa-
piemior eis , qoi fcnfiun habent fblum finc cxpe-
rimcnto : artifex enim fapientior efl expertis , &
intcr 2mf\ces,arcbiteQw, idcft.h^ens fcicntiam
architcdonicam , cAfapientior ipfo artifice ma-
nuali , qui cft inferior eo. Speculariuas etiam
fcicnris funt magis fapietes ipfis actiuis pradicisi
Et rario huius cft, quia magis confidcrat caufas,
ifte qui fapicnrior dignofdtiir,vt patet cx didtis.

Cap. II. 11

Notandam,qu6d cxprefsc non Habetur i'n lir©.
ra flmpliciter , quod expcrtus fit fapientior ha-
bcnte fblum fenfiim fine cxpcrimcnto ; tamcn
habetur ibi implicite a fimili : quia fic fc videnir
habcrc cxpenus ad habentem fblum fcnfiun,
ficutarrifcxadexperrura : ideo connumcrat hoc
intcrdida fuperius exprefla. Vlrimo concludit
intentam conclufionem dicens : .Quod quidem
igitur fapientia , id cft , Mctaphyfica , dc qua cfl
Qzmo principaliter , fit fcientia circa (fuafdam
caufat, & pnncipia^nantfefium efi,ex diiSis. Di-.
cit ergo circa quafdam , quia nondum oftenf uro
cft circa quas ; fed circa quafdam fimplicitcr,
quzcumquc flnt iilar.

SVMMiE PRIMi£ CAP. II.

Exponitur fapicntia: natura , & Mctaphyficac di->

gnitas probatur cx ^ius dlcnriali

fpcculariuitate.

SrMMARIVM.

Ponic fex condiciones fapicncia; , quas
omncs pcr ordinem oftcndirconuenirc
Mecaphyfica: , inde concludcns ipfam
debere {apienciam nominari. In ^ccra
parce huius capicis, qux cft fccunda pars
principalis huius primas parcis prologi,
oftcndicur dignicas huius fapicnciac, fcili-
cec Mccaphyficicex cius fpeculaciuicate,
vbi in principio diftin^ius nocacuc.

QVoniam autem fcientiam hanc quari^ ^^
mu^circaquales caufas^^ circaqualia
principia ,fcientia ,fapientiaft , hoc vtique
erit confiderandum. Si itaque accipiat aliquis
exifiimationes , quas de fapiente habemusy
fortafiU ex his manifefiiusfiet,

Diccbatur fupcrius,qu6d ad oftcndendum di-
gnitatcm huius fcicntii cx eius naturali apperi-
bilitate,intendebat Arift. facere talcm rarioncm;
Omnes homines natura fcire defiderant ; crgo
maximam fcicnriam maximc defiderant : fed
fdentia Metaphyfics eft maxime faenria ; crgo,
&c. Declarata ergo prima propofitione: Otnnes
homines , &c. in qua maior rarionis vinualiter
conrinetur, nunc inquirit minorem,fcilicet,qu6d
fdenria Metaphyfics fit maximc fcienria.

Ad cuius euidentiam fciendum , quod fcienria f^J*^^-
maxima dicitur , qux cft de maximc fd bilibus; ^^ •*?"•
maximc autcm fcibilia dicunnir dupliciter , vel
quia prim6 omnium fdimtur , fine quibus non
poffunt aliafdriivel quia funt certiffiraa cogncv-
lcibilia : vtroque autem modo confiderat ifta
fdentia maximc fdbiha. Nam maxime fcibilia
primo modojfunt communiflima,vt ens,inquaD-
tum dns, &quscunquc fequuntur ens , inquan-
tum ens. Maximc autem fcibiliafecundo modo,
funt principia,& caufa:;quas tanto fimt fecimdum
fe cerriora, quanto funt priora:ha:c autem fdetia
confiderat dc vtrifque,vt patet ex prima conclur
fione huius prologi. Virtus ergo huius minorix
ftat in hoc,quod Mctaphyfica eft dc maxime fd->
bihbus, quod Arift. intcndit oftendcrc in hoc lo-
co ; quod fadt tali modo. Quia fiipponcndo,
qu6d ifla fdenciafit fapi€tia,probat qiiod fapicns

vcnetm

11

Lib.I.

Mfuphyfic* verfcmr drca majdmc (cibilia, & per confeqaens
'vtrfaturcir- Mctaphyfica , cum fit maximc Gipientia. Circa
f*"**xtme autcm hoc fic proccdit , quia prim6 mouet mo-
jo I M. j^^ inueftigandi didam veritatem. Secund6

iuxtaillummodum exequitur de intento. Secun-
daibi : Primttm itaqHt .Yixcix. evgo,eiuo»iam , pro
quia.quod hanc fcientiam ejUArimtu , quae fcilicet
con/ideratcaufiis& principia,vt fiiperius imme-
diate eft conclufiun ; confideranaum eft circa
<juales cdufM,& tjualia pnncipiafit hdcfcientid
fapientia,c^x eft Metaphyficamoc wn^mfortaffis
ex his fiet manifeftum , icilicet hoc modo , fi ali-
quis nmnerando comprehendat communes exi-
ftimationes hominum , (juas hahemtu de fapiente,
nam per hunc modum patebit , quod fapientia
verfatur circa prima principia , & proprias cau-
ias , quje fimt maxime fi^ibilia , & etiam quod
veriatur circa communifRma , qu« etiam func
maximeicibilia.Deindecum dici{ ;

vide ad Itaque prtmum exiflmamus fafientem i
Jjunctex q. cmmamaximefcire^vtcontingit:Accipimus
^nim non finguUrem fcientiam eorum ha-
beffttm.

tp Ponit aliquas condftiones conuenire ei , qij6d

Cortditicnes coiifiderat maxime fi:ibilia, & communillima , &

faftenttsfunt pnnias caulas, & principia,& oftenditquodcon-

•''** fidcrare maximc fi;ibilia eft eiufilcm lapienti«e,

QU3E eft Metaphyfica : & diuiditur jfta pars in

iex lecundum qu6d fex tales conditiones narrac

de (apiente. Secunda ibi : Toftea difficilia. T^r-

tia ibi : Aihuc certiorem. Quartaibi : Et magna,

Quinta ibi : Et hanc fcientiarum. Sexta ibi: Et

prtncipaliorem, &c. Dicit ^rgo quod primum ac-

cipimtu fapientemfi;ire maxime , ficut decet , vel

vt contingit , non enirn accipimm hahentem fcien'

tiamjmgul(trem omnium ; hocenim eftimpoffibi-

le, cum illa fijit infinita , qus intelle£hi capi noij

Tnm* een- ^^^^^- Pnma crgo conditio lapientis eft firire

tlitio fufien- omnia, vt contingit, {cilicet in vniuerlali , vt po-

tis eft ftire ftea diccmus. Secunda ponitur ibi ;

Pttfni*.

Pofea diffcilia cognofcere potentem , nec

leuia homini nofcerejjunc dicimusfapientem.
Sentire enim omnium ejt commune-.quarefa'-
cile^^nonfaphon^ idef;,fapiensefi.

Metaph.

^tcmi* con^
tiit'o eftcog-
nofcere diffi-
'ulia.

Et eft quod illum ponimus {apientcm , qui
potcft c6gnofi:ere difficilia ex ingenio fiii intelle-
{k is : non autem ponimus' fapientem potentem
fcire ea , qiix Ipuia fint omnium communiter ad
cognofcendum •.fentire enim •.'idtiiy <;ognofcere
fenfibilia commune ef} ommum ; quare facile eft
illa lenfibilia cognofcerc , & non fophon , id eftj
noneftaliquidpcrtinensad fapientera, vt Jic : II-
lud ergo eft prpprivim fcirp fapientis , quod non
cognofcitur leuitcr k quocumquc. Tprtiam po-
nit ibi :

i^dhuc certiorem.

Ttf tia quod

Et eft quod illum accipimus fapientem, qui eft
ftt certior"de ^^^^^'^'^^ ^^^, cpx nouit, quam fint communiter
his quA no- ^) ^ bis,qiia: norunt. Quartam ponit ibi :
pit , qH»m

*i>i. Et magU caufam dicentem fapientem circa

emnem fcientiam ejfe.

QMnrta (m- ^' ^^ ^^^^ iVLuvn. accipimus fapientem , qui

ditio , qHoi

promftius «•
liis reddttt
rei c»ufam.

§luintM,

quod fitprt-
pter ipfum
fcire, & nm$
ptoptfftliftd.

??

drca «mnem , id eft, circa quamcimque fcientlam
magis poteft diccrc , id eft, reddere , & affignare
caufas eorum , qua: fciuntur , & qusruntur , &
per confequens poteft magis doccre, Quintam
ponic ibi :

Etfcientiarum autemea qudfuiipftus cau-
fa &fciendi gratia eligibilis ef.,magis eftfa-
fientia^quam (jtta euenientium gratia,

Et eft quod fcientiarum , id eft , de numero
fcientiarum eft magis fcientia , cjudt per fe eft ,&
gratia fcire, ideft, propxer ipfum fcife magis ac-
cipimus cfl^ fapientiam ,& magis eft fapientia,
quae eft circa fpeculatiua , quam illa quae eft circa
contingentia , id eft,quaE poffujii; eupnire con-v
tingenter, puta vitse necefntas , vel deledatio, vcl
i^iquid tale .: talgs enim vltra fcire extendunt fc
ad aliquod aliud , ficuf flmt /eientiae pradicje :
icientia enim fpeculatiua cft volita propter fcire,
noij propter uliud : fi eigo talis eft magis fapien-
tia;&:habens eam magis fapicns,pcc locum i
Coniugatis, Sexta patet ibi ;

Et principaliorem fubferuiente magisejfh
fapientem : non enim ordinari ,fed erdinare
oportetfapientem : nam hunc ab altero;fedab
hocminus fapientem perfuaderi, Tales qui-
demigiturexifHmationes , (^ tot de fapten-
ti4 (^ fapifntibus habemus,

Et eft qu6d hanc fapientiam accipimus , effe iexta^e^)i4
principaliorem , id eft , digiiioiem famulante , id ^'i*''^ »«»
eft,quamilla,qu:Efamulatur,quod probaturex ^'^*"''''
duobus, Tum primo , quia ipfum fapientem o-
portet ordinare alfos , & non ordinari. Tum fe-
cundo , quia fapientem , hunc non oportet ab alio
fuaderi :fed magis ttb hoc/kaderi minus fapie»-
tem.

Notandum , qu6d in artibus mechanicis fa- ^(

mul^tesfunt illi, qui prxceptis fuperionim arti-
ficum obfequuntur, &iftiimperantcsarchitc<9:o-
res , & fapientcs dicuncuif , proptcr duplicero cau-»
faiT} di£bm : primo qu6.d ipfi non OTdinantur db
alii?, fedpotius cconuerso : quiaars famularia or-
dinatur in fincm fiiperioris arris : fjt^t ars naui-
fadiua ordinatur in finem vfualis. Secund6,quia
inferiores perfuadenmr a fiiperioribus , & non
ccorHierso : nauifaftor enim creditipfi nautjc,vcl
gubernatori nauis , fcilicet qualem formam de-
beat habere nauis : fecundum autem fommunem
opinionem fapienti competit ordinare non or- . , , . -f- ,
dinari ; perfuadere non perfuaderi : quare talis
fcientia eft magis fapientia famulajite:& per con-
fequens habens eam magis fapiens. Vltiirio con-
cludit qu6d huiufmodi tal^ acceptiona habemut
communiter defapientia & dffapiente. Exom-
nibus praemiflis potfft coljigi vna talis defcriptio nefiriiftiM
fapientis : Quodcft quiomnia nouit ficut decet, fapiintM.
TI& definibilia ccrtimdinal jter ; & per caufam qux-
rens ipfam fcif ntiam proptpr fcire,perfuadere po-
tens aliis,& etiam ordinare. Deinde cum dicit:

Jjlorum aut hoc quidem omniafcire vni'
uerfalcm fcientiam maxime habentiinejfc^
necejfe ejt : hic enim nouit omnia alitjuakter
fubie^a,

Probat citSlas fi;x conditiones oonuenire ei,

qui

fm»fftmvm.
mtrfttUetg-
Wffich nmmut
€m»t*»t»fmk

11

ki hanc
texrum eft
q.io. Ub,i.

Summ^ I.

qfti «mCdcrat cormmmiflima & maxim^ fabiliat
& diuiditur in fex , fccundum quod di(ias iex
conditione$probat tali inefle : & procedit ordi-
ne , quo poiuit eas fupra. Secimda ibi : Sed fere
fimt, Tertia ibi : Scitntuintm. Quaru ibi : Do-
ihvtdlis. Quinta ibi : Et nefcere & fcire. Scxta
ibi : Mdxime vero, Primo ergo oftendit, qu6d
ci, qui condderaf cotnmunia» & vniuer{alia4neft
primaconditio (apientis, qua: cft fcire omnia : &
intcndit talem rationem : Sciens vniucrfalc fcit
aliquo modo fubiefla ei ; crgo /ciens maxirac v-
niuerialia, (cit omnia. Didt crgoquod iiionm
quz didbi runc , primom eorum ialicec , omni*
fctre neceffe tfi ineffe hahenti mdxime vnitterfk-
lem fciemutm , id eft , illi qui nouit maximc vni-
uerfale : hic enim neuit fttbieBa , id eft, conicnu
iiib vniuerfali.

Notandum ,qu6d qui nouit vniuerfalc quo-
danunodo nouit contenta fub vniucriali , {ciliccc
in potenria &: in communi iSctx hcc confirma-
tur quod didhmi eft , in conclulione przcedcntu
Non enim oponet , quod qui nouit vniuerfale,
(ciat omnia in parriciilari : fcd quod fciat aliquo
modo vt conringit , vt (xpius diccbatur. Deinde
cian didt :

Feri aitfem^ MffcilUmAfunt homiftibui
ad cogrtofcendum , ejudmaxime funt vniueT'
falia^riam fenjihus funt remotifsima.

Probat quod confidcrarc definibilia eft fa-
pienris, & intendit talem rarionem : Nam omnis
noflra cognirio oritnr a fcnfujergoquic magis
diflant ^ fcnfu,diffidliu$ eft attiiicerc per cogni-
Qoncm : fcd. maxime vniuerfalia funi huiufmodi:
quia cum fenfiis fit flngularium , quanto vniucr-
falius , tanto rcmorius a fenfii ; crgo vniuerfalia
funt difficillinia ad cognofccndum ; pcr confc-
quens illi qui confidcrat commumffima , &: ma-
jdme vmuerfalia, ineft, cognofcerc &confiderare
difficillima, & de iUararione tangit virtutcm di-
ccns : S^fere td funt dificiBimA hominihitt dd
co^nofcenium,tpi4, maxime funt vmuerfalia ; nam
talia fum remmiffima kfenfibtti.

Scd contra dida hic arguiturnam fcicnria quae
cft circa difficilliraa,eft incenifHraa ; fi erfro Me-
taphyfica eft circa diffidllima , crit inccrTiffima,
quod cft contra terriam condirionem fapienris.
Rcfpondco, qu6d fi rario condudar vnifbrmiter,
non condudit quod Metaphyfica fit incerta iii
fe;fed ficut vniuerfaliffiraa funt diflSdllima fcili-
cet iftscaufac prim^ vniuerfalcs , dc quibns lo-
quitur/unt difficiles nobis : fic & fdentia. Con-
tra hoc quod didtur ; quodfcienriaeftpercao-
~&m ; didt ctiam ouod caufse , & prindpia qu2-
runtur , ergo non funt notscaofk. Refpondco,
qu6d illa principia non funt nota ; fcd funt nohis
quacfita : tamen in fc fuilt nota & ccrtifnma ; idcd
ait Philofophus xfere. Dcinde cum dicit :

SrMMARIFM,

Vt Metjpfcy Vuit qu6d Mccaphyf5ca,ytcfl nobis a-

bis ilifficiUs, *"^ lcicntiis diffaciIior,ita & iDCcraor,do-.

flcfadiii. ncc pcrucniamus ad cius principia & co-

rum vim capiamus;tunc cnim,non folum

in fc,fcdcciam nobis,ccrtior cfl-aliis fcic-

tiis.dc quo vidc Dod-hic q.3 .& ibi Scho-

*3 lium quartura. Expcrientia conflat, Ma-

theraaricaUa cfTc nobisfacilioTa^qui? pro-

Scoti Oper. tom. IFl

Cap. II.

VmmorfaUa
fmmidtfeiU*
adugmfttm-
dmm^qma-

attti^fica
e/H»ftttr.
tifma.

pinqniora fcnfui;in mulri? camen funt in-
ccrtiora, vt dc cclipfi Lunar, qux finc rc-
pugnanria poffcc efle ab alia caufa pra:tcr
inicrpofitionem terrx intcr ipfam, & So-
lem, & fic de mulris aliis Mathcmatica-
libus.

Scientiarumvero certipma funt, qiu ma- Ai. ptimo,
xim< friorum funt : nam qu^funt ex fauci»- ''*°*'
rihtts^certioresfunt hU , qua ex additione di-
cuntur, vt K^rithmetica Geometria.

Probat teniumindle fibij fcilicet efle ccrrio-
rem,& intcndit talem radoncmiQuanto fdcnriz
funt priorcs, tanto funt ccrriores : fed fcieittia de
maxiroc vniucrfalibus funt priores naturaliter;
crgo cerriorcs,& pcr confequens habcns eas cer-
rior eft. Probat autem maiorem : quia fdenriae,
epiafunt ex paMcioribiu^certiora funt eis , qua fe
habent ex additione ,Jicut jirithmetica , ccrdor
cft, Ceometria.

Notandum, qu6d tanto aliqua fcicntf a cft ccr-
rior , quanto ad noririam fui fubiecti fdbilis ha-
bendam, pauciora confidcranda requiruntur:quia
ccteris paribus , & iacilius , & cerrius cognoC-
cuntur pauca , quam plura ; vnde fcicnriz fadiux
pra^cx incertiffimz funt : quia habait multas
circuitiflantias confidcrarc. Sdentia ergo illa,quz Satwti* ^pu
•fc habet cx addirione ad aliam,& pcr confcquens /* hmittjyer
plura confiderat , eft inccrriot : quomodo fe ha- *^'»»*m
DCt Geometria ad Arithmeacam:ficut paret con- j^^^^ '^
fiderando ea,qux acdpiunt , & qux confidcrant,
vt prindpia, vt funt pun£his & vnitas. Nam pun-
6his addit fupra vnitatem fltum , vel pofirionrtn;
idco quantum «d hoc Gcoroetria , qax confidc-
rat pun^him , incerrior cft , quam Arithmetica,
quje confiderat vnitatem. Hoc autem modo fc
habcnt fdentix inferiores , & parricularcs ad
fcientias vniuerfales ; quia fcmpcr fubie<fhim in-
fcrioris addit aliquid ad fubiechim fuperioris :
quicquid fit illudUliie fit difFerentia eflentialis , fi-
ue acddcntalis. Sdcntia crgo qux confidcrat dc
ente,&: huiufinodi conimunifIimis,qualis eft Mc-
taphyfica, eft ccaifnroa oraniom aliarum. Dcin-
dc cuin dicit :

o^/ vero dr doehina , tjna caufarum efi
ffecuUtrix^magis'.natnque hidocentyqui caU'
fas defingulU dicunt.

Probat quartum inelTe fibi , quod eft pofte do-
cere,& redderc caufam de quxfiris,& intendit ta-
lem rarionem : Illa fcientia cft magis potens do-
cerc, qux maximc conlidctat caufas : farc cnim
cft rd caufam cognofccre cx i . Pofter. & pcr cpn-
fequens ille poteft alium doccrc , & facere fcire,
qul caufas nouit;fed fdcntia qux confidcrat vni-
ucrfalia , confiderat maxirae caufas , & prindpia
omnium,qualis eft Mctaphyfica ; crgo &c. Dicii
crgo , quod illa fdenria efl dodhiimis, id cft, do-
«Jbix : qua magis elf fieadarrix caufarum: nam
iBi dpcent alios , qni dejingulis caufat dicunt , id
cft, aflignant. Dcinde cum dicit:

Et nofcere,&fctrefuigratia,maxim€ ineji
fi,qui maximefctbilis fcientia:naque quifcire
frofterfe defiderat^ iffam maxime fckntiam
defiderahit\tale autemejl qua maximefcibiUs:
Maxime autem fcibtliapnuifta (jr caufa, na
frofter hac ^(^exhis alia dignofcunUtr , <^
m$B hdcferfubieiia.

B Probat

14

Lib.I.

Metaph.

Ad hune
tex.habes q.

P«»«j ^ bo-
mm duplex.

l6
tonum vnU
uerfi ejl du-
pUx, ir vnU
ordinatur ni
»Uud,

Probat quintum inefle fibi , & intendit talem
rationem j Scientix , quac funt de maxime fci-
Lilibus , maxime quaerurrtur propter feipfas , &
pon propter alias : fed fcicntiat , quae funt depri-
mis caufis , & principiis, funt de maxime icibili-
bus ; orgo , &c. Maior patct , quia ^«» dejiderat
fcire propter fe,magis fcire maqis defiderat : fed
maxime fcientia cft dc maxime fcibilibus ; ergo
maxime defideratur , &quzritur propter fc Mi-
nor fic probatur : illa per quae , & propter quas
alia qu3eruntur , & fciuntur , funt raaxime fci-
bilia: fed percaufas , & principia alia cognof-
pimtur , & non econuerso ; ergo caufac & princi-
pia funt maximc fcibilia. Dicit ergo ,qu6d mf~
tere ,& fcire fni gratia , id eft , per fe ,& non
gratia aliorum contingentium , maxime inefl ei,
^ux eft maxime refpeEiu fctbilis fcierlti* , quia
focnria aliqua quaEriciu: propter fe ; vnde fiibdi-
tur , quod c^ui /cire propter ipfum fcire defiderat,
ipfammaxime ftierttiam maxime deftderabit: ta-
lis autem , fcilicet maxime fcientia , eft ipfa, quA
fft refpeHu maxime fcibilii : fed maximefcibi-
lia funt , qaae prima prtncipiafunt , & caufe :
rtam propter ea , & ex eis primis principiis , &
caufis alia cognofcuntur , qua: funt fubifjdta illi$
primis principiis , & caufis , & non econuers6.
Deinde ciim dicit :

tJltaxime vero prittcipalis fcieatidrum ,
^ magis principalis fubferuiense, qu^t ceg-
ttofcit cttius caufa funt agenda fmgula : hoc
autem efi honum vniufcuiufque ; atque id
quod totaliter efi optimum in omnindtura.

Probat fcxtum incfTc fibi , & intcndit talem
rationem : Illa fcientia fc habet ad alias , vt ar-
chitedonica , & principalis ad famulantem, quae
confiderat caufam finalem , cuius cau«i agenda
fimt fingularia : fed prsedida fcientia , quas fcili-
cct eft de primisprincipiis , & caufis, eft piinci-
palis f & archi£tetonica refpedu omnium alia-
rum , & per confequcns habens illaiB , habet il-
lamfcxtam conditionem fapientis. Maior pat?t
in fupradiftis : nam fcientia vfualis fe habet ad
na^iifadtiuam , yt principalis , &c arcJhiteilonica
ad feruilcm : nam confiderat finem eius , & prae-
cipitfibipropter hoc, qu6d talem fomiam indu-
cat,quiaip{aeft vrilis ad vfum nauigaiidi. Mi-
norem'autem oftendit ex hbc , quia gratia cuius
agenda funt fingula, eft bonum cuiufque , id eft,
particulare bonum , quia particularis finis eft bo-
num in vnoquoque gcnere. Illud vcr6 , quod
eft finis omnim-n, idHt , in vniucrfo, eft illud,
quod eft optimum in tota namra , qucffi perrinet
ad confiderarionem fcientiae fupradida:. Dicit
ergo , qu6d maxime principalis fcientiarum , &
magis principalis , iffkferidU eft ipfa qu£ non ig-
norat ;fedw«jf cuius causa fingularia' funt agen-
4a, &hoc bonum, id eft, particulare bonum,quod
eft fm\s,cuiujaue, inpafriculari:yc^o»»w»,ideft,
tori vniucrfo nnis eft , quod efloptimum in omni,
id cft ) tora natura , de quo agit fcicnria de vrii-
uerfalibus,& maxime fcibihbus , quia ipfa cft
prineipalis , & archite<9:6nica Eefpeftu onmium
aliarun),& fibi omnes aliic faniulantiu:.

Notandum , quod optimum in tota natiira,
quod eft finis , & bonum torius vniuerfi , vt bo-
m^im fcparatum , eft primum mouens , vt in iz.
Metaph. fed ordo vniuerfi eft bbnum intrinfc-
cum vniuerfi , fed illud principalius : qubniam

boiium tale , quod eft bonum ordinis , cft pro-r
ptcr bonum finis , & non econuerso ; ficut bo-r
num exercitus eft ordo exercitus , & tale ordina-:
tur in bonum ordinis vniuerfi , & non econtrai
boniun ergo fecundum, & tertium ordinantur in
primum , & non econuerso. Dc primo aucem
mouente, quod eft principale bonum , & finis in
tota natura, agit fcienria Metaphyficae , vt pat^t
1. huius. Tunc fcquitur iliapars :

Ex omnibus ergo qux dictafunt^in ean- ^J^^^^^^
dem cadit fcientiam quxfitum nomen: opor- quxft^.l.i,
tet entm hanc frimorum princifiorum , &
taufarnm effe fpeculatiuam : fummum eter
nim bonum , gf quod ctitus gratia , vfia cau-
farum effe.

Vbi poftquam enarrauit conditiones fapienr
riae , & oftendit eas conuenirc ei , qui confiderat
maximc fcibiha , quae funt communifHma , &
prims caufae , & principia ; concludit ex prasdi-
Oi\% , qu6d nonien fapientiae , & confiderare ma-
xime fcibilia, funt elufdaii fcienria:. Dicit ergo
quod ex omnibtu his , c^us. di^lafunt , eft manifc-
fliun , quod in eandem fcientiam cadit , quod
qutfitum efl nomtn , fcilicet nomen fapientijB in
eandem fcilicet fcientiam , quam omnem elTe
Theoricam, Ccilicetfpeculatiuam prtmorum prin-
cipiorurp , & caufarum , quae funt maximelcibi-
lia , & hoc manifeftiun eft , quanmm ad didas
fex conditiones fapientia:, quae manifefte conue-
niunt ei, qui confiderat prima principia , & cau-
fas : addit tamen , quod bonum , & quod cuius

Finh ejl vn(i

r • i n c • n. J /^ ex CMiln,

caufa , id. cft , fims , cft ma ae numerq cauja- ^

rum.

Notandum, qu6d apud antiquos finis non po- i.jri^^i»,!*.
Iiebatur effe caufa , vt dicetur infra , in ifto pri- ««iewTiwV
mo : ide6 ad remouendum hoc , &adoftenden- "*^-** **»
dum, quod iftius fcientiae , cuius eft coi;ifidcrare
primas caufas , eft etiam de caufa finali confide-
rare , vt dicebamr in fexti conditioneiramediata
ante , addit qu6d finis clt vna caufarum ; id.e6
fcientia , quae confiderat vniuerfales caufas om-
nium , hajbet ctiam confiderare vniucrfalem fi-
nemomnium , quod eft optjmum in totanatur^
.vniucrfi, vt prasdidum cft.

SFMMARIVM.

Probat fccundo Metaphyficam efTc
fpeculatiuam,hinc infercns aliis eiTc dig-
jiiorcm, de quo fuse Doft. hic q. 7, & 8,
Probattertio etiam folahanc inter fcien-
tias cfTe libcram , fcu grati^ fui acquiri,
qupd optime exphcat Dodor. Quart6
probatefrcdiuinam, & explicat Dodor
quomodo fic dicirur, & quo fenfu.

^are vero non aiiiuaf^ilam exprimum
thilojophantibt(s:nam propter admirari hotpi-
nes,^ nunc,&primuinceperuntphilofophari:
AprincipioqiiidemperpauciorA dubitabtlium P*""lium»
mirantes ; deindepaulatim procedentes,^ de
maioribus dubitates, vtde Luna pafsionibtts^
de his,qu£ circa Sole, & aflrA,^ de vniuerfi
generatione. ^ti vero dubitAt,(Jr admiratur,
ignorarefe arbitratur , qitare df Philomythes^
idejifabularum amator^ aliqualiter Philofo-

phus

i-1

Secunda
pars ptJDci-
palis primx

4fi.feiei.ti»
^«CMhttiiut.

Oplnit dt
VMmdigene'
fMtien*.

1%

A, l, CMfu

illcmm tfe.
Suttm.

Summ^I

fhti t^ '.fahula. nimque ex mirU confiitui-
tur : quarefi ad ignoraatiamfitgiendamfhi'
hfophati funt , palam quia fropter fcire,
/tudere ferfecnti funt , & non njfm du.
cuitts caufa.

Hacc eft fecunda pars principalis iftius pnr

tox. partis prologi , & quia hucufque Ariftor.

probat dignitarem huius fcienrix ex eius naru-

rali appedbilitate , nunc oftendit idem ex dus

cflenriali fpeculatiuitate. Circa quod duo fii-

cit : primo probat hanc fcientiam efle fpetukri-

uam per rarionem. Secundi per fignum. Se-

cunda ibi : Tefiatur autem hoc. In prima parte

intendit talemrarionem : Omnisilla fcicntia , in

qua quaeritur ipfum fcire propter feipfum , cft

fpecuJariiu , non praftica : Metaphyfica cft hu-

iufmodi ; ergo , &c. Minor probatur fic : Illa

fcienria ,qua: quacritiu: folum propter fugam k;-

norantiae , imendit ipfum fdre propter fe : fcd

Metaphyfica eft huiuimodi ; quod oftendit ex

hoc , qu6d circa iftam (cientiam , & alias (pe-

ealariuas , ex admirari caeperunt homines philo-

Ibphari ! adrairario autem oritur ex ignorantia;

ijam qui dubitat, & admiratur , dubitare videtur:

philolophari fimt ergo homines propter fugam

ignoranriac. Dicit ergo , quod vero ifta fcientia

noH (\taQiua , id eft ,pra£tica , fed fpeculariua ,

fatet ex frimis phtlofophantihHt z nam per ad-

tnirationem cdperunt homines philofophari nunc^

& primitm : licct difFerenter quantum ad hoc:

quia aprincipio erant mirantes pauca dHhitatiua,

quae fortc magis erant in promptu , vt eormn

caufac cognofcerenuu: : fed pojl , id eft , ex.cogni-

rione minorum , paulatim procejferunt ad maio-

ra : dubitantes de maiorihm , id eft , quaerentes

eorum caufas , vt de pafftonibiu Lunt , puta de

Eclipfl : & de his, e^ua funt circa Solem,& afira,

puta de quanritare,& de moribus ipforum , & de

mundi generationt : nam mundum quidam di-

xerimt generatum a cafli : quidam ab intelledu,

vt Anaxagoras : quidam amore, vt Empedocles.

Certum eft autem, qupd qui dubitat, & admira-

tur, ignorare dicitur ; &propter hoc Philofophtu

dicitur Philomythes,id ejt,amatorfabida:c^oA eft

proprium Poetarum ; ideo comparatur Philofo-

phus Pocta : quia vterque veriatur drca admi-

randa;vnde (v^iv.fabula namque ex miris,id eft,

adniirandisico»i?<««V«r. Concludit ergo conclu-

fionem intentam:^«4re inquamyJ" ad ignorantiam

fugiendam, quam arguit illa adiniratio , philofo-

phatifunt : palam cpiia propter notitiam , fcilicet

propter ifCamfcirefcientiamperfecutifHnt,id eft,

fecuri funt quarentes:^ non caMsa nltcuitti vfus,

vel operationis , quac eft praxis ; & ide6 tales

fcientis iunt {peciilariuae,ficiionpra£tics.

Notandum, quod, ficut didhim eft, dubitario,
& admirario ex ignoranria fumunt ortum , cum
cnim videmus cfteAus manifefbas , quorum cau-
& non videmus , admiraraur drca effe<fhis il-
larum caiifarum : ex eo ergo , quod admir^rio
fuit caufa inducens homines ad Philofbphiam,
idtJb Philofophus amator fabulx vocatur , quod
cft propriiun Poctarum. Vndc &• quidam an-
«qui , qui de rerum principiis tradbuerunt per
quendam modum fabularum , di6U funt Poe-
t£ Theologantes : & vt didtur ,, fuerunt, feptem
S^pientes- ,dequibus eriamaliquid dicetiu: infra,
in ifto primoi Qijia ergo fabula cx admirandis
conftituitur ,ide6 PhilofophusPoctx corapara-
Smi Qper. tom. IK.

Cap. I is'

«ur, mm & ipfe circa admiranda verfatur, vt pix-
didum cft.

Notandura vltra , qu6d cura Ariftot. priiis ^^J^*"
vfus fiiit nomine fapientia, nunc vritur Philofo- , ' /^
phia , quod pro eodem fumitur : dicitur enim frimu itt-
quod cura anriqui ftudio fapientiae infiftenees uentorvt^-
fapientes vocarentur , Pythagoras interrogatus **^ •
quid fe profiterctur efIe,noIuit fe norainare fa-
pientem , vt anteccfS)res fui : quia prxfumptuo-
fum hoc efle cenfebat; fed dixit fe efle Philofb-

!)hum , id eft , amatorcm fapientix : nomen phi-
ofbphiae , & iiomcnfapicnris in nomenPhilofb-
phi cft mutatum : & hoc nomen congruit prx-
fenri propofito : nam ille videtur araator fapien-
ria: propric , qui fapicntiam , non propter aliud,
fed proptcr fapientiam quaerit : qui autem quae-
rit cam propter aliud,magis illud aliud amat,
& quxrit ; quia propter quod vmunquodque ta-
le & illud magis, ex primo Poftcriorura. Dcin- T****!»
dc cura didt ;

Tefiatur autem ipfum quod accidit : nam
fere tun^U exifientibus^ quafunt necejfario-r
rum ad 1/oluptatem , ^ eruditionem ^ talis
prudentia inquiri cepit. Paiam igitur qu/4
propter nuUam ipfam quarimus aliam necef
fitatem.

Probat hanc fdenriam effc fpcculariuara ^ Jf^Jf,^;^
figno , dicens j qubd hoc quod didum eft , fcili- y^^ l«iri-
cct quod fepienria,velphiIofophia fit inucnta tmr,
propter fe , & oropter ipfum fcire , & non pro-
pter aliquod, fcilicer propter necefl[itatcm vitar,
tejiatur hoc accidens, id eft, euentus circa fapien-
rix inuentores ; namfere cunElis iam eii extjie»'
tihHi , cjua vel fitnt neceffariorum , id cft , de nU'
mero eorura , qux funt neceflaria ad vitam , &
ad voluptatem , & quietem , fiue deledtirionem
vitx peninenribus , vt dicebatur. fuprk , & ad
eruditionem , id cft , ad introdu^ioncm in alids
fcientias pertinentibus , vt fupplc fdentix fer-
mocinales & potiflim^ Logica. Omnibus, in*
quam , iam cxiftenribus , & rcpcrris : taliipru^
dentia, de qua nunc cft fermo, inejuiri capit j cr-.
go palam tanquam a figno probatura , quia pn*
pter nutiam aliam neceffuatem quarifnui fapiea-
tiam , fcd fupple propter feipfam tantum:& pci
confequens efl fpeculariua,& non pradica.

Notandum , qubd fecundum intentioncnt ^j
Philofbphi , fcientia fpeculariua cft dignior pra-
irica : ex hoc ergo qubd probat iftam fdenoam
efre fpeailariuara , eius dignitatem putat fufE-.
cienter fe probafTe.

Sed vt dicimus homo liber , qui fuimety
(^ non alterius caufa efi ; Sic (jr hac fola U-
hera efi fcientiarum : foU namque beec fui F'm«P«"'
caufa efi.

Poftquam Philofbphtis probauit digm*utem
huius-fcientix, ex eius naturali appcribilitate, &
cxeius effcntiali fpeculariuhate;nunc oftendit id^
ex eius liBenatc ingemia. Circaquod duo fadr:
primb facit quod di<fhHn eft. Secundb ex di<flis
coucludit corollarivun quoddam ad cius pertines
dignitatcm. Seomda ihl.Propter quod & injie. I|>
prima parte intendit talem rarionem:Illa fiicntia
efl hbcca , quac eft graria fuiipfius , & nongratia iietafhyjic»
altcrius;fc4Metaphyixca icft huiufinodi^a^o, &c. ^'^* 'fi ^
Mjnorcm probat ailmili : quia homo^c didtur J'!*fj*'" ^*'
B i Uber, "'

Teicis pan
principifif

ta f lol.

i6 Lib. I

liber , jqni eft gratia fuiipfius : {cfuicnim domi*
noriun funt , & propter dominos opcrantur, &
quicquid acquirunt, domino acquirunt. Dicit
ergo (ccund^m quod dicimu4,'ilkhomolU>erejt
qui fcilicet efi gratikfmpfitu^dr non efi caufasl-
-*»«: V teriut ; fic & htc , fcilicet Metaphyfica i^Cifola
• iibera efi fcientiarum , id eft, inter lcicntias j fola
naTo^ue efi fuiiffiiu caufa.

Sed videtur falfum , quod hic dicitur,fcilicet

quod Ibla hxc {cientiarum /itgratiafuiipfius, nl

hoc vidctur communc omnibus fcientii* fpccu-

^^uMlhtr in. latiuis , vt patet ex didHs. Dicefidum qu6d ha>c

tiUigi d$hit litera , )b(£jcyo/«»,poteftduph*citpr exponi,vno mo-

■^aT '**"'i^ do prout refermr ad gcnus fcientiarum fppeular

OuipRmtrK- tiuarum in genere : itaquod fupponit lyfola, pro

tia. omni fcientia fpeculatiua, $c iic verum eft quod

{o\x fcientja; fpcculatius fimt gratia fuiipfius,

quia proptec ipfum fcire , & non propter aliud

quacnmrur } ideo liberales propric dicuntur :

fcicntijE autcm , quae ad aliud ordinantur , pura

ftd aliquod opus, vcl vtilitatem, dicuntUF non li-

beiralesjfed potius feruilcs, vt fimt omnes pradi^

cae communiterrfaltcm mcchanicx : alio modo

exponit,quodlitera,yo/4, refcrturad idam fcien-

tiam, quae cum fit circa altiffimas caufas,& circa

caufam finalem omnium , vt praedidhim eft:nam

confiderat vltimum fincm omnium, proptcj;

quod omnes aliae fcientiae ad eam ordinantur,

' lanquam in finem; & ideo ifta fcientia inter om-

ncsrnaxime eft gratia fuiipfius. Deinde cum

dicit:

V Propter quod ^ iujie non humana putetur
tius fojfepo. Maltipliciter enim hominum
patur^ feru* efi,

Goncliidit cx didliis quoddam corollarium,
pcrtinens ad huius fcientiie digm'tatem. Circa
quod duo facit. Primo facit quod didum dft. Se-
cundo cxciudit errorem quendam iuxtadidla.Se-
cunda ibi : Quare fecunium. In prima partc in-
tendit concludereex pjraedidfcis , quodiflafcicntia
non fit humana poff^o , & intcndit talem ra-
tionem. Scientia maxime libera non poteft efle
pofrcfllonaturae illius^quaf multipliciter eft mini-
ftra;fed natura humana multipliciter cft mini-
ftra j ergo ifta fcientia, quae eft maxime liber3,vt
praediiJiimeft , non eftpofleffio humana. Dicit
prgo quod propter hoc,quigi, fcilicetiflafcicntia
cft maxime libera : iufie eitu poffefiio nonputetur
humana, mulris j^nim in locis, id eft, qu^um ad
multa natura humana minifirfi efi.

Notandum , qu6d natura h«mana dicitur mi-
niftra, po qu6d multis neccffitatibus fubditur,pro
ftaitu vix,ex quo acciditqu6d frequentfcr dicimus
illud quod proptcr fe qiKcrendum eft, nonhu-
mana putatur cius poflefuo. Vndc licet mcUus fit
phjlofopharijquamditari : nontamcn indigenti,
vt dicitur tcrtio Top. lUa ergo fcientia, quae pro-
pter fcipfam quaeritur,cft, quae non competit ho-
mini , vt poflcllbri , qui ad libitum vti potcft &
iiberc : illa autem fcientia, quae propter fe tan-
tum quaeritiur , non potcft homo Eber^ vti, cum
ab ea frequenter impediatur , proptcr neccffira-
tem vjtae. KcOcc ergo Metaphyfica non eftpoflef-
(lo humana, quia non fubcft homini ad nutiim,
cijm ad eam perfc(%e non valeatperuenire , illud
tamcn modicum, quod dcea habct,praeualct om-
nibus, quae per alias fcientias cognofcontur. De-
inde cum dicit:

Metaph.

Vt natura
^tmtuM di'
fltttr mnf.
Jhm.

Capu4>

f^iiemeJe
idetttphyfic»
ntneflfojfef.
GokuttumitX

^udre fecundum Symonidem folus qut-^
dem Deus hunc habet honorem : virum verh
non dignum quaren qua fecundum fe eji
faentiam.

Exciudit crrorem quendamiuKtadiAa. Circa
quod tria facit, prim6 przmittit errorem.Secim-
d6 ponit caufam erroris. Tertio exclutlit illam
caufam. Secunda ibi : Sic autem dicunt. , Tertia
ibi : Sednecdiuinum. Dicit ergoquod haec fcien-
tia non eft humana : immo fecunditm Symoni-
4(tn,(^i fiiitquidampoetaficdi<n:us -.foltu Detu
fic humhabet bonor e,iei]xcti qnod velit iftam fcic-
tiam, qujE eft tantum propter fe quaerenda,v»>*», ^

id eft hominem,wo» ejfe diqnum ^werere hacfcien-s ,

tiam e[u<t efi fecimi^mfeXa^^lt fecundum fuam %

conditionem : vtpotc qua: non ordinawr ad nc«
ccffitatem vitse hominis : quafi diperet qu6d fo-
lus Deus habet quaerere hanc f^entiam,&non
homp. Deinde eum dicit :

Si autem vera dicuntilU quidempoetx'.
quia diuinum natum efi inuidere hac in r<r, id
ipfum contingere maxime verifimile : & in-'
fortunafos eos homineseffe, quthac fuferfua
qUdrunt.

Ponit caufara erroris, proucniebat cnim iftc
crror Symonidis ex .erj:ore aliorum Poccarum,qui
dicunt qu^ diuinum, ideft , res di^ina inuidct :
ita qu6d cx inuidia Deusnon vult ab hominibus
haberi ca , quae ad fuum honorem pettinent,&
hoc contingere maxime iufti:m eft, fi in aliis ho-
minibus Deus inuidct : multo inftius in hoc, fci-
licet in fcierttia ifta , quae eft honoratiilima intet
pmnia. Nam fecundum opinionem (Rontm,opor-
tet homines imperfedos inforomatos eftcjforniT
natos enim homines dicebant,qiianda( Dij eis flia
bona communicarevolebant : fcd ex iuuidiabo-
na fua Deus eis communicare nolebat : fequitur,
pmnes extra perfc£tionem huius fcientix exiften-
tcs, in^pcrfedos elle , & infortunatos. ^ vDtMf^

Notandum , quod ex hoc loco videtur pofft
firnii hoc argumentum : quod etiam fccundilm fjftji^u ^^
mentem Arift. Deus non eft agens ex ncceffitat^ it&io,
naturae , cuius oppofitum communiter tenctur,
Nam, vt dicitur , fi Deus eft inuidus, orones rcli-
qui ab co enmt infortunati : fed l>oc non fequi-
tur , nifi bonum aliorum fit ab ipfo Deo volun-
taric agente c fi cnim neccllari^ agat quan-
qqam inuideat, aget : nuUus ent infortun^ms.
Sti hoc non cogit : quia Arift. non loquitur ex
intentiorie proprii ; led antiquorum Poctanim,
qui forfam concederent Dcum agere ex libertate
voluntatis, nonneccffitatenaturae' licetoppofi-
tum Ariftoteles itic4c opinatns. Deinde cum
dicit;

Sed nee diuinum inuidam effh coouenit: i*

fedfecundumpreuerhia^ multu in rehtu men-
tiuntur Poet^,

Excludit caufam errotis , dicens , quod diui-
num, ideft, res diuina , puta Deus , non conti/t-
git ejfe inuidum , & ide6 di(Slo Poctanim non efl
crcdendpm : quia fecundum protterbium, Poita
multa mentiuntur.

Notandum,qu6d inuidiain Deo cadcrc n5 po-
tcft:tum quia inuidia dicit paffioncm,quia eft ap- «»«j(/ ,•«»/.
petitus doloris in contrarium , qui Deo omnino tHa «» Deim

repugnatj

Summ^ I.

Cap. II.

■^Mdtrt iM- r^ugtut i, vxm quia quantum ad obiedhnn inui-

f*»'. dia cft vel refpofhi maioris : vel eius qui cre-

AtmT*'^' 4*t:ur, vclfperatureflemaior :nullus autem eft

^ , maior Doo, nec eflc poteft,quod Dco notum eft:

& ideo inuidere non potcft : Tum (& eft qua/i

idem)qiua inuidia eft triftitia de prolpcritatc ali-

cuius, quatenus bonum alterias putatur diminu-

do boni prpprij , quod in Oeo acciderc non po-

teft : quia Hium bonum diminui non potcft ex

bono alterius : quinimo ex eius bonitatc , ficut

fbnte indeficienti,cffluunt bona omnis trcaturje:

qnare radix & fundamcntum illorum Poctarum

^dfum eft, vnde Plato ak, qnod a Deo eft remo-

u omnis inuidia. Deinde cum didc :

Quaru
fars princi.
filit primi:

Mtta^hyf**
0tiufcientU$
ktifrmtr.

flubi ftlm,
v*l m»ximi
'D*u« hMbtt
Met»fhyfi.
aua.

Uec taii alidm hottorahiliorem opertet exi-
Jtimartiuam maxime (iiuina,(jr maximi ho-
noranda^ talif dutem dufliciter vtique erit
folum\ quam enim maxim^ Deui hahet , dca
fcientiarum ejl:vticjueftfit dtuinorum alitjua:
fola aute ijla ambo hacfortita ejl: Dem enim
videtur omnibut caufa effe , ^ frincifium
quoddam : dr taUmfcientiam autfolm , aut
maxime Deus hahet. Necejfariorts hac qui-
dem igitur omnts, vero digniornulla.

Ponit quartum medium , ad probandum dig-
nitatem huius fcicnriz , quod fumitur ex eius
honorabilitatc przcipua : & intendit talem ra-
cipnem : ifta icientia eft maximc diuina ; ergo
maxim^ honorabilis , & pcr confequens dig-
niilima. Conlequenria apparet , quia Dcus eft
honorabitior omnibus rebus , crgo (cicnria diui-
iia erit honorabilior omnibtls aliis fcientiis. An-
eeccdens probat dupliciter , nam lcicntia diuina
dicitur,vel rarione fubie£ti habcnris,quia fci-
licct Deus eam habet ; vel rarionc obicdi , quia
cft dc diuinis : vtroquc modo ifta fcientia cft di-
uina. Dicitergo ,quod«<»« ojfortetexiffimart a-
liam fcientiam effe henorabtliorem tali , id eft >
quam ifta : nam ipfa eji maximi diuina , & r/U-
xime hmeranda. Quod probat , quia ea fola efi
talis diuina dupliciter: ijttam enim maxime ha-
bet Deut , ctiiuiraodi fuppleeft Mctaphyfica , di-
€c3. dea fcientiarHm r^ , id eft , de numcrp fden-
darum : vel eft diuina quam maxime Dem habet
iterum quantxmi ad fecimdum , nam & fi tjtia,
Jcilicet fcieatiajh diuinomm , id eft , dc diuinis :
ca tamtn , id efi, iftu ,fortita eft hac ttmbo , fcili-
oet quod eft de diuinis , & maxiroc cam Dcus
habet. QuQdaQtemfitde diuinis,probaturcum
fubdit i Dew enim videtttr efe tpttddam caufa-
rum amnibut , id eft , inter omnes caufas Deus
cft prima caufL Cum prgo ifla fdcntia coniI>
derctdepcimis caufts , vtprzdiAura eft , fequi-
tur quod tnaxime confldcret de Deo. Subdic
autcraquantura ad primam conditioncra fcien-
ciae diuinz , quod talem fcientiam de qua nunc
eft fcrmo , aut folut Deut hahet , aut maxime,
£t ex his finaiiter concludit , quod liccc alix
fd^ntis ab ijla omnes fint magis neccflariae ea,
id eft , quam.iUa , fcilicet ad vnlitatem , vel pe-?
ceflitatem vic£ :,noa vlU xmen dignior quam
ifta.

Notandum , qu^d cikm Dcus fit incomprc-'
henfibilis ^ quacunquc creatura ) prout fcilicet
incomprchcnublUtas dicjt , vel negat .adaequa-
tioncm a<9ais ad obio&un j ideo fdentiam Mp»
topljyficam , prout cft de D^puut fplus Dws
Scoti Ofer,tem.ir.

17

habet : aut raaxime. Solus quidem habet feam-
dum perfc(5lam compreheniioncm : fcd maximc
habet,eo quod etfi ab hominibus habetur, non
tamen vt poflcflio , fed ficut eis .aliquid a Deo
commodatum. Tunc fequitur iila pars.

S y M'M A RI V M. i

Sccundo pribdpalitcr oftcndit digni-
caccm huius fdcnci£}Cx cius vcihcace
quz cft, vc cognitis caufis, ceffcc admira'
tio , & ignorancia ; quod exponic opcirac
Do£bdr de immenfurabilicace diamecri,
& coflac , quam hiccangic Philofophus.
Vidc Do^. i. d.. 2.. q. 9. & Euclidcm ab
ipfo ibi cicacum.

Oportet autem aliijualiter cortftituere or-
dinem iffim ad eontrarium nohis^qua afrin'
cipio quafionum. Incipiunt quidemenim,
vt diximut , omnes ah admirari , vtft cum
mira quadamfpeHantur, causa nondumper-
fpecfa , miranturquefiita res fe habeat , vt
circa Solu conuerfiones, aut diametri quadra-
tiincommenfurahilitatem: mirum enim vi-
detur ejfe emnibusfi quid mimmorum nunc
menfuratttr. Oportet autem in lontrarium
vt ad dignius iuxta prouerbium confirmare,
qt^emadmodum (^ in hu cum didicerit: ni-
hilenimita mirahiturvir Geometricus,quam
fi diameter commenfurabilis fiat. ^a qui"
demigiturfit naturafcientia quafita diSfurn
eft , ^ qua fit intentio , qua oportef adipfci
quafiionemydr totam methodum,

Poflquam Philofbphus induxit auditorem ad
amorcm huius fdendx , cx eius dignitate , nunc ^j?
inducit ipfum ad idem cx dus vrilitate. Vtilitas ^^
aute huius fdenrix eft,qu6d ifla ordinatur ad no-
ririam caufarum ex rebus:qux fumma vrilitas cft:
ham ex nodtia caufarum depcndct notiria om-
niumalionun. Hocautemdeclarat,oftcndcndo
ad quem finem illa fcientia ordinatur : quia fcili-
cet ad contrarium eius , quod fuit in prindpio
philofbphanribus : illud autcm fiut admirario &
ignoranda , & ideo finis huius fcientis cft cerri-
tudo cognitfonis , quod eft oppofitura ignoran-
rix , & admirarionis : & hoc eft quod ait , quod
oponet confirmare , id cft,terminarc ad coiitra-
riumearum,quae a principio,quaE(b'onmn:nam il-
la fcienria inccpit a quzfHone , & dubitarione,&
terminamr ad condicionem , quod eft certimdc}
lAtb Cahdit,incipfunt enimyVt diximttt,a principia
ab admiratiene: qua: admiratio erat fi rcs fe ha-
bent, ouemadmodum mirabilium anthomata , id
eft, cafualia, quac videntur a cafii mirabilitcr euc-
nirc : nondum fdlicet illis philofbphandbus
primis , fpeculanribus caufam , vt circa con-
uerfionem Solis ,qux fit in duobus pundtis de-
fcribcnribus duos Tropicos , a^ftiualera fdlicc,
& hyemalcm : quorum pun^rum priinus,
qui dcfd^ibit Tropicunj iefliualcm , ef^ pun-
tbxs Cancri ; fccundus , qui defcribit Tropicum
hyenulero, cft primus pundhis C^pricorni : non
erlira fpeculantibus drca cauflm minimomm
Ccita. caufa erit admirario : ficut Gcometri-.
qs dJ^etrum ^Qit non commenfurabilem ,
9 ) hiiam

Secuada
pars priaci-
palis prolo.

34
fuiii Met0-

rut ,jl
ctrtuudi.

i8

Liber I.

Mirumqmdcmvidcnu ,quod aliquid quod non
.eft minimorum, id cft, de numero indiuifibilium
Xion menTuratur omnibus , id jjft , cuicunquc alij
diuifibili ; nam pon menfurari vidctur cflefolius
indiuifibilis : ficut vnitas, quae etfi non mcnfura-
tur ; tamen ipfa menfurantur alia : conftat autcm
qu6d diametrumqiiadrati, & latcra eius nonfunt
indiuifibilia , nec minima. Addit autem quod
cum inquifitio Philolbphix ab admirarionc in-
ccpit , oportet proficcfc , & terrainare ad contfa-
rium , & addienius ,iuxta vulgare prou/srbinm,
quod dicit , qiwd f?mper proficere eft in melius:
hoc autem contrarium & dignius cft cognofcC-
rc caufas corum , de quibus prius admiramur>
quiaqu^mdohomincs iam (ciunt caufks , non
amplius admirantur , ficut apparej in exemplis
di(Skis : non enim ita miraljitur Gcometer , fi dia-
meter non fiat commenfiurabilis : ciim fcilicet
ffiltfiK. fciuerit caufam huiu». Vltim6 epilogat ergo
quod di6tum eft, quat fit natura qaaefitas fcientiae,
lcilicet Mctaphyficae : quiafcilicet eft vniuer^lis,
defiderabilis, fpeculatiua, libcra, honoranda, non
humana proprie, fed diuina,vt didhim cft,& qux
fit intentio nnalis huius fcientiae , in qua oponet
habcre qusftioncm tcrminatai'n,& totam mctho-
dum. Nam finis huius- fcientix eft cognofcerc
caufas ^ ne de efFedibus amplius admircmur.
Spcdat ciiam ad ipfam cognofcere primas cau-
ias , & prima principia rerum , de quibns in ifta
fcicntiaquaeritur , & determinatxu: , &ad earum
notitiam tot* ifU fcicntia principalitcr ordi-
natur.

Notandum, quod omnjs motustcrminatur ad

contrarium eius , a quo inccpit j vnde cum in-

quifltio veritatis fit quidam motus ad fcienriam,

oportet qu6d terminemr ad contrarium cius vn-

de incipit : fncepit aut em ah ignorantia , & ad-

miratione , vt prius oftenfiim cft , admi;;atio au-

.^ ; |:em erat, fi res ita fp habcret ficut anthomata

quje videntur a cafu mirabilitcr euenire. Ca-

fualia enim non funt kcaufa determinata , ex 2.

Phyficorum : admiramur autem dc eis propter

ignorantiam : fimihter nunc i principio Philo-

fophi nondiim potcntes rerum caufas fpeculari,

admirabantur opinia , quafi quacdam camalia, fi-

cut circa conuerftones Solis : fequitur firgo quod

ifta inquifitio ad contrarium eius terminetur , &

quod cft circa notitiam, de caufis rcrum, vt a no-

bisignorantia, &admiratio auferatur.

€iuart dia- Notandtun etiam, quod , vt dipitur , diameter

tneter fji in. eft incommenfturabilis lateri.quia proportio qiu-

temmenfur». ^^^^ diamctri , ad quadratum lateris , non eft fi-

riL% 7.d. <-"t proportio numeri quadrari , ad alium nume-

*<f. 9, ^in rum quadratum ; fed ficut proporrfo duorum ad

luflid*. vnum : quare fcqujtur fecundum regulas Geo-

metjricas , qu6d preportio laterisaddiametrum,

eft ficut proportio numeri ad ntmicram : quare

commenfurari non poffunt ; illx enim fblx li-

ncx fimt commenfurabiles , quarum proportio

mutua eft ficut numeri ad numerum : hxc au-

tem non funt geomctriam fcienti : ille crgo , qui

huiusquxftionis ignorat caufam, admiratur; fed

vir Geoinetricus, qui nouit caufam , non amplius

admiratur.

SVMMA SBCVNDA^

Incipit hlc trafUrc Philofophus dc
caufis, ic principiisrcrum fecundum va-
rias, & repugn^nccs incer fc antiquorum

Metaph.

"fHermtnifcit-
tifief inqmfi-
tionu qui sUt
Tcxt. c, jo.
^iQde,

opinioncs , dc quibus infcri^s pcr ordi-
ncm videbicur. Quod nocat hic Dodot
prope inicium capitis primi , non negafTc
Atiflotclcm matcriam cfTc dc quiditate
iti, fusc probat effc dc quiditatc , contra
Albcrt. & alios, ^.d zi.q vn & 7. Mct.q.
1^6, Vidc ibi Scholium primum.

C A

P V T

I.

Caufarum in modps diuifio j vetertimque opinio-
nes de cau^ materiali.

^oniam atitem mamfejtum quod earum ^'?"? P'.«>«
gfuaaprmcipio cattfarttmoportet Jumerefcien- tii&ltas!^'
tiam[Tuttc ettimfcire dicimtu 'vnumqtiodque^
f^uando frimam caufam cognofcere futamtu)
Caufa vera qtMdrupliciter dicuntur ^ qua-
fum vnam quidem caufam dicimui ejfefuh-
flantiam , & quod quid erat ejfe : reducitur
(itim in iff<tr» qt*are frimtim ad rationem
'vltimam : cauft autem & principium ip-
fum qua/e frimum. K^lteram veromate-
riam , & fubieEium. Tertiam autem vnde
principium motm. ^artam vero ei tutufam
oppoftam,f^ quodel} cuitu caufa,^ honumt
fnis enim generatu/nis , ^ mottts omnis ejt.
Sufficienter enim quidem igitur de his ffe^.
culatum eft in his , qux funt denatura.

Hic finito prooemio fubiungitur tradbcus,
Ad cuius euidentiam notandura,qu6d quia iii
prologo prxofVenfumeft,qu6d iftafcicaria, quia
fapienria , verfatur circa caufas , & principia , &
quia de caufis , & principiis enrium fuerunt va-
rix opiniones inter Phiiofbphos antjquos, idcir-
co Philofbphus in iftotradatu duo facit. Prim6
pertradat opinioncm antiquorum dc renun prin-
cipiis. Sccimd6 opinionem propriam. Secund^
ibi in principio fecundi libri. De veritate quidem, y^^j
Circa primum duo facit.Prim6refimiitcaufarum xs. & indc
numerum pofitum in 2. Phyfic. Secundp defcen-
dit ad pertradandiun opinionem antiquorum.Se-
cunda ibi : Accipiamui tamen. Dicit ergo , quo-
uiam vero manifefium ejiy fcilicet qu6d fapientia
eft caufarum fpeculatrix, oportetaprincipio, no-
flrx inqaifmonisfumerefcieMtiam, qut tfi caufa-
rum, id eft, oportet priiis determinare dc caufis,&
reddic caufam huius : quia tuncfin^ula, id efl,fin-
guli homineSjVel fcibilia,yfirf dicttntur hominet,
quando putammnosnonignorart caufam primam,
in qua flat refolutio caufarum in quolibet gcnere
caufx. Cauftautem quatuor (Ucuntttr, (juartm v- Canfe noa-
namdicimtu fHbflantiam,& quodquiderat effeM tuor.
eft, formam,a qua principalirer dependet quiditas
rei.Etqu6d fbrma fit caufa fTo\ia.t,qniaipfum qutt-
reprimim, id eft, quxftio quxrens quare cft ali-
quid , qux quxrit de caiifii , reducit ad vltimam
rationem-, id eft formam , ipfum attttm- quart
primum quarit caufam , & principiim. Si ergo
quxftio quxrens de caufa redudtur ad formam,
refpondendo per formam , fignum cft , qu6d
forma habct rarionem caufx : dicit autem ratio-
nem > id cft formam vhimam , nam indpiendoi
formis proximis procededo vfque ad vlrimiun ip-
fius ^«rfr*,reducimns ad csvSamfotmale^vnaveri
id e(k,A^,dicimttf materiam<Tirtiavrkieprincipiu

fU fnfri,

rtuttmrkMt.
Ufhjffit» ^
Ltpt»,

v$4UD*a,f»

Ihegrtm. (jjr
tJift. 1. tm-

mtJift.i.^.

CmfMfanmi

Zffleitnsvec»
pnvndtfrin

TRmt ntmi-
nMur trifli-
dttr.

5<^

Summ^ I.

motui, fcilicet cfficienrem. Quartam verocanft^
0ppojitam et , (cilicet effidcnti,{cilicct caufa fina-
lis.Vn<ie fubclit,qu6(l illud cft cauia,& bonum,&
ti^ jlnis «mnu generatienu t & omnis mottu , fitiii
autem habet rationem boni : ad<litautem,i^M«<^ di
his czu£\s fufficienter fpeculatian efi , in Pliyfica,
(cilicct in i. Phyf hoc dicit.vt fc excufet de pro-
iixiori conflderatione caufarum quoad prsfens.

Scd hic occurrit vnumdubium, Qualitcr caii-
fz confiderantur a Phyfico , & \ Metaphyfico, v-
trum podem modo , vel alio ? Dic^dum , quM
quatuor caufW, inquantum quaeiihet in fiio gene-
rc, datcflc, circtinifcribcndoratidncmmotus,&
mutationis, pertinent ad Mctapbyflcam. Materia
quidcm & forma,inqua«tum funt partes eflentia-
lcs : efficiens vcr6 inquantum dat cflc circumfcri-
bcndo morum : licet cnim non agat nifi mouen-
do, tamcn rario danris cflc , prior cfl ratione mo-
ucntis. Finis vero inquantum rcs, fecundum fuj
mtitatcm, ad ifhimordinatur,licetnon poflet il-
lum attingere nifi permotum , vel opcrarionem ;
camen prior «fl rario ordinis fccunduip efle,quam
fccundum opcrarionem : pcrtinait autera AiOct
quatuor caufac ad Phyficum^nqiiantum dant cfle,
indudcndo rarionem motus & mutarionis, & fic
«lio modo hic,&illc detcrraiiut,& confidcrat de
cifdem.

Notandum , quod confuetudo eft Atiftotelis
iuc, &aIibi,nominare cauiam formialpm fubflari-
dam , efuod tjuidtflrfi , rton quod intendat ma-
tcriam exdudcrc a quiditatc rci , quiaoppofitum
vult in feprimo huius tcxt.com. 3 3. cxprcfsc , fcd
quatcnus efl principalior pars quiditaris j & d^-
nnirionis rci.

Notandum etiam , qu6d Ariftoteles commu-
aiter loqucns de caufa eflScicntc,vocat cam, vndf
principtHm motui,non qu6d eflidcns eificiat mo-
UCndo,non enim agcnsomnc agit moucdo,vtpa-
tptde Deo ; fed dicit quandam operarionem,quia
vbialiquid caufatur per motimi,ibi effidcns pro-
pric raouet : finis enim non mouet nifi metapho-
ricc, forma cnim non mouet, yiquody licet fit ra-
tio (juo agcndi : matcria autem propric efl ma^
rario pariendi , quam agcndi : fed effidens mo-
uet proprie, & idco appellatur, Fnde efi princi-
pium mottu.

Notandum edam , qu6d fim's eft oppofitum
effidcnri , fccundum oppofirioncm principij , &
finis , nam motus ingipit ab efficientc , & termi-
natur in finera : nominat autem caufam finalcm
per tria nomina. Prira6,qa6d ipfa eft oppofimm
cffidcnrii& hoc compctit fibi , quia eft terminus,
& finis motus. Secund6, qu6d eft cuius caufa,&
hoc comperit fibi,quia eft primum in intenrionc.
Tcrri6, qu6d eft bonum,& hoc fibi conuenit,qui^
pft per fe apperibilis, nam bonum eft, qupd om-
nia appctunt, cx r . Ethic, Deindc cum didt :

K^ccipiamus tamen mbis pfioYes dd en-
iimn perfcrutationem venientes , ejr de veri-
tate philofophantes : paUm enim quia (jr itti
dicunt principia quadam^ (jr caufas. Si igitur
iUorum fententiof in medium aftulerfmus,
aliquideuenetitfafie., quod ad pfopofttum do-
ifrina huius atcommodabitur ; aut enim aliud
aliquod caufa genus inneniemus , aut modo
magis diElis credemus,

Accedit ad pcrtr^iSfcandiim opimoccm antfquo-

Cap. II.

19

nittus nnti'
quomm 4tJ

CMpf,

rum di caiifiS, & prindpiis. Circa quod duo fa-

dt. Prim6, afiignatcauuun huius pertradlationis.

Sccundo , profequitur dc intento. Secunda ibi : -^*!

Primum quidem igitur, Dicit crgo,quDd quamuis

dc caufls pertrai^tura fit in libris Phyficorumjta-

mcn nunc^r(PMm«c>,fcilicet opinionem illorum,

qlii priores nobis, id cft, prius quam nos fuerunt,

Venitntes ad perfcfutationem entium, & de vetita-

te philofophantes, quia ipfi fcilicet caufas jxjnunt

& prindpia ; & rcddit caufam huius, quia fbpcr-

uenicnribus nobis corxfiderare eorum opinioncm

crit aliquod opus vitx , qu^ pft vita fn praEfenq

mcthodo, id eft , crit aliquid pemeceflariura , & w

pcrurilc ad przffns hcgorium , & vritur metapho-

taeo modo, quo qua-ubct r?s vtilis alteri , poteft

eflc de vita eius , vel quafi opus vits refpedu c-

ius. Alia tranllario habct planius fic. £nt aliquid 9)Mare fet'

pretikm opera , id eft, praeambulum methodo, id trneituiitrH

eft,pr2fcnrifdenriz,quacnuhcanobisquxritur. l<>f»f^-* »t*-

Vrilitas autem eft ifta , quia pertradlarido opinio-

nes corum , aut iniuniemtu aliudgentu caufe , a

quatuor prxdiQis,a«t modo di£Hs magis credemus,

fcilicet qu6d ipfa: funt caulac,& non plures. Dcin-

dc ciim dicit :

SFMMARIFM.

Opinio tenciis matcriam cflc princi-
pium matcriaJe rcrum , cum fuis funda^
mcntjs Itcm opinio Thalctis Milcfij,af-
fcrcntis aquam cfle omnium talc princi-
pium.Nota pulchram rclationcm Dod:o-
ris dc fcptcm fapicntibus Gra:ciaj,dc qui-
bus Aug. 18. duit 14. zy.^dctribus
PocrisTheologis apud Grxcos.dc quibus
vidc Lacrtium.

Primum igitur Philofophantium plurimi
folas eas , qua in materiajpecie putauerunt
omnium ejje principia : nam exqttofunt om'^
nia entia , ^ ex quofiuntprtmo , ^ in quod
corrumpfntur vltirHo , fuhftantia quidem
manentey inpaftonihus vero mutata : hocele-
mentum^ & id frincift»m dicunt ejje eorum
quafunt.

. Profequitur ad narrationcm opinionum. Circji
quod duo lad^ Nam prim6 opinionem ann-
quorum de prindpiis narrat. Secund6 , cdntra
corum pofiriones difputat. Secunda ibi : £rn
quicumtfue ipfum tjpf. Prima ift duas. Prim6 fe-
dt quod di<ium eft. Seamd6 fubquodam capi-
tulo, vcl compendio recolligit dida ab anriquis,
oftendens qualiter in fiiis opinionibus , quatuox
genera caufarum tttigerimt. Securidk ibi : 3r«^
uiier iptur er capitutatim^nma. induas. Prijni
narrat opinibricrri pdncririum rerum priridpia rc-
bus inexiftentia, & non feparata. Sefcund6 , opi-
nioncm ponendum fcparata, vt fiiit Plato.Secun-
da ibi : Pofi di^as vero, Prima in duas : nam pri-
m6 portit opiniories dc prindpiis diftindHonem
rerurii , & motum ab enpbus non negantes , &
talcs opinioncs Fuf runt loquenrium magis rutU'.
raliter. Secund6 , ponit opiniones difHn^Sdonem
refum, & motum ah entibus pcnitus amouentcs r
cuiufmodi fiicrunt Parmcnidcs,& Mclifrus loquc-
res minus naturalitcr. Sccunda ibi : Sunt altqut
^ui dkufit, Prima in duas> Priin6 ponit opiuioo

B 4

20 Lib, L

ot nit t>en*n "^*" phijofbphorum ponenrium prindpia renun
n«9» rerim corporca. S.ccuncl6,ponpiirium incorporca, cuiuf-
ffi»cifi*. modi fucrunt Pythagorici.- Sccunda ibi : In hit
autem. Prima in duas. Primd ponit opinioncs
Philofbphorum entitatcm a rerum principiispon
negantcs. Secundo, opiniones pntitatcm a rcrum
principiis aliqualitcr auferentes , qualps fuerunt
Democritus, & Leucippus, ponentes rerum prin-
cipia, ens , &: npn ens, puta vacuum, Qc plcnum.
Secunda ibi : Leucipptu vero. Prima in duas ; nam
primo ponit opinion^m (blam namralcmcauf^
ponenrium. S,ecund6, opinionem ipfimatcria:
efficientf m addcntium. Sccimda ibi : Procedenti-
huiautemfic. Prijna in duas. Prim6 ponit opi^
nionem horum in generali. Sccund6 , delcendit
^d quofdam in fpeciali. Sccunda ibi : Et Thkla
fnim. Prima in duas : tiam prim6 oftendit quid
illi antiqui fenlerunt de reruni fubftantia. Secim-
d6 , quid fenfcrunt confequcntpr dc rerum genp-
|ratione,&corruptione. Secundaibi: Etpropter
hoc ^ef/erari.Dick cigo, aMod primum quidemplu-
rimiphilofiphantium , id eft , eorum, qui tantum
philofijphati funt de nattura rcrum , putauerunt
ovtnium principia ejfe filuhi illa , quafitnt in nufr
teriitfpecie, id eft, in genere cau& materiaUs, cu-
ius po/Itionis tangit quad^uplf x me^iuni fump-
tum a quamor conditionibus materiae , quae vi-
denmr ad rationem principij pertincre. Primum
(Cft : nam illud cx quo res eft > vidcnir eflc princi-
pium f^fius rei : ffed materia eft huiufiijodi; crgo
&c. & hoG eft,quod dicit , quod matcria cft id,in
quod corrutnpnntur vltimo , id eft finaliter , fcili-
cet omnia entia.Tertium mcdium cft : nam id cx
quo primo fit aliquid,videtur eflp caufa rei , qoia
res per generationem procedit ad cflc : fpd vaztt-
ria eft huiufinodi, qufa ex cafit res per fc,non pcr
accidens , vt ex priuarionc ; ergo &c. & hoc eft,
quoddicit , quod rnateria efi ex efu» fiunt primot
fcilicct entia. Quartum medium cft : pam illud
videtur efle principium , quod in gcneratione &,
cdrruprione manet : nam principia oportet ma-
nerc s fed materia eft huiufmpdi ; crgo &c.& hoc
efl:,quod dicit,/><^/?<««tf<t,ftilicet matcrix manen-
/r,qua: eft fecundum eos tota fubftantia t^,pajfto-
m^w verpmutatis : putaformis & accidentibus,
hoc,(ci\ic^x. materia, e^ elementum,& illttd dicunt
ejfe principium eorum ^««yw»r,idcft,omniupi en»
fium. Dcinde cjim dicit ;

|3 Et frofter hioc fton generari quicquam pu^

Unt^ne^ue corrutnpi^quaft tali natura femfer
qfn/eruata,pcut neque dictmus Socratemge--
nerarifimpliciter quandoft bonw, dut mufi-
€U6 : neque corrumft quando defonit habitM
iTios, frofterea , qttodfubieStum maneat SOt
erates ipfe^ut nec aliorum quicquam. Ofor-
tet igitur effe aliquam naturam , aut vfiam>i
autfluf^^ji vna,ex quihtis^ aut ex qua confer-
ttatacaterafiunt. Pluralttatem tamen &fpe-
pem talufrincip^ non idem emnes dicunt.

Oftendit quid confcqucntcr ad prindpiun*
fitnfenmt de gcnerarianc,& corruptione rcmm,&
fSll qu6d f^cundum cos copringic tiihil gcncrari,
& cofTumpi firhplicitcr. Didi; crgo , qu6d quia
fnatcria cft fccuridum eos tq;a fublninria rci, pro-
fter hoe htl?U putant generari , hfc corrumpijint-
fiiciter, cujfi taiis natura^fci^cet matcria,quac eft
tbta rei fu^flancia,fcmpcr ctf» eruatafit : (Ic cnim

Metaph.

Socratem quandofit honus, aut muficut , dicimut
non generari fimpliciter : neccorrumpt cumdeponit
habttus iOos, cum ipfe Socrates,qui eft fubiecium
harum iranfmutationum, maneat idcm :fimtltter^
nec illorum, id eft aliorum,<*/»g'»»<^,fupple dicunt,
nec gencrari , ncc corrumpi iimpliciter ; fed fo"
lum fecundum quid, Addit autcm, quod quam-i
uis fic cojuienirent in ponendo caufam matcriar'
Ipm, tamcn differcbant , quia quidam eorum po-
ncbantmatcri^ vnam, quidam plures, ponentcs
etiam plura diffctebar» , quia non omnes eadem
poncbant, & boc eft, qujod dicit, quod fecundum
eorum pofitioncs , oportet aitquam ejfe naturanp
talem , icilicet materialcm , aut vnam, aut plnrei
vna,de tjuibtts aliafiant,iUa, fcilicct natura/-»»/«'-
fiatii, qu4rt oportet materiam manere , plurali-
tafevero & fpecie talis prinpipij, fcilicet materis,
non omnes idem dicunt, vt patebit ex fequenribus.
Notandum , qubd fecundum quod habftur i.
de generationc, j, Phyfic. Gcneratio, vel comip-
tio cft duplf xi Simplidtf r,& fecundum quid. Ge-
neratio, vej ccwrruptio fimpliciter , cft in fubftan-
tia,quandb fcilicct forma fubftantialis gencratur,
vel cprrumpitur, vt fi ex aqua fiat ignisifed gene-
r^tio , vel cormptiofecundumquideft, quando
nianente fubfrantia rej , fitmnfmutatio circa ac-
cidentia,&pafIiones,vtcuni Socrates fit muficus,
vel bonus, vcl cum deponit hos habitus,vt fiat ex
mufico non muficus , vel ex bono non bonus.
Cum igitur fecundum 'opinionem antiquorum,
materia fit tota fubftajitia rpi ( nam ad notitiam
fonna fubflantialis non peruenerunt, fcd od ma"
teriaiTi , quam oportpt manert fecundAm ipfbs,
tamquam ingenefabilem,& incorruptibilem ) fe-
quitur fecundum cos , qubd nuUa eft gcn§ratio,
vel corruptio fimplicitcr,fed fe^undiim quid,quia
fubftantia rei fcmpcr mancnte , folum fierct mu-
tatiocircaaccidentia, &paflSoncs, P^indecum
didtJ

SedThales quidemtalu Philofofhia prin-
cefs^aquam ait ejfe, vnde & terram ejjefuper
aquam affetehat,

Dcfcpndit ad quafHa opiniones fpedalcs. Circa
quod duo facit.Primb ponit opinione poncntium
huiufmodi principia,vnurii tantum.Secundb,t)pi-
nionem ponentium principia plura efle. S^cunda
ibi '. Ernpedodem vero, Prima in tres, Primb po-t
nit opinionemponcntium aquam eflc huiufmodi
principium. Spcundb, aerem ponentium. Tertib,
igpemi Sccunda ibi i ^naximenes autem. Tertia
\bi:ty4naxag9raivero. Primainduas. Prii»^
ponit opinioncm. Secundb , pofitionis rationem.
Secunda ibi : Forfan enim. Dicitergo.qubd Tha-
ifs princeps talif Phiiofophi*,Cciiicct fpeculatiuc,
ait efieaqu^m,fTixmim rcrum principiumjex hop
autcm diccbat vltcrius^qubd terra eft fuper aquam
fita , ficut principiawm fuper fuum principium,
vnde terr(im ftfpet^ aquas efii aJferehat.Hmc opi-
nionem tangitPhilofophus z.deCslo.vbi inqui-
lit de loco tcrrae, & dicebant quidam ,qubd ter-
ra crat riatans fiTper aquam.Quod fi eis obijcerc-
rar,qu6d tcrrafubmergerttur,fi efTet fiiper aquasj
dicebant qubd non,quis^ propter magrum laritiiT
4inem tcrrx prohibetur eius fubmerfio,ficut vi-
dcmus de quibufdam, corporibus grauibus,quac
fubmergi prohibentur propter laritudinem , qiiJC
alias fobmcrgerentnr nifi latitudo prbhiberet.

Notandum , qubd poft Poetas Theojogos de
quibus in ptoJogo fada pft menrio aliqu^is , 4i-

citiir

^.Sh^^^iJ

Tcxt. com.

II.

Text, coB).

7-

Gtner»tio ^

ttrrtiptit ^

fUx,

Prima opl-
nio quar vo-r-
nitprinci|>i3
rcrum mato^
rialeaqua^a.

Text. com;

78.

Qpini» ftn^'

tium ttrr»m

natnrt fufet

aquat».

t%Mu.Dnx.

AaofiaioM
40

fiuu» rtfnm

frin^fimm

ffmt.

1

tcTU com»

[Tezta com.
17*

SummsE I.

dtur fiiiile apud Grzcos fcptcm Sapientes, qno-
rum primus fuit Thalcs Miidius , qui vt vidctur
fecundum Magifhiim, in hiftoriis 4. lib. Rcgum
in fine, fuic in tempore Zedcchiz Regis , & tunc
cft fada eclypils Solis , qoam przdidhis phiioro-
phus przdixerat efle funiram. Quidam dicunc

3u6d fuic cempore Achas : non cnremus. Secim-
us fuit Pythacus Mitylencus,teropore ctiam Zc-
dcchiar. Ahjquinque f uerurit , vnuS Solon Athe-
nienfis,aliiis Chilon Lacedagmoniu s,al fus Perian-
der Corimhius , alius Cleobulus Lydius , alius
Bias Priencniis , qui fiierunt omncs tcmpore Ba-
bylonicsc captiuitatis.Thalcs tranftulit fe ad con-
fiderandas caiiias rcnmi , aliis iex circa moralia
occupatis, di<Sla eciam fua litceris commendans,&
prcmccr hoc Thalcs didcur princ^s talis Philo-
ibpniz , idlicec fpeculaditae : nam inquirens dc
(crum prindpiis , quod percinet ad (peculad-
uum anificcm , moraliA & pratSica deceliquic
Dcindc cum didt t

Forfan ofimonfm hAncacdftens^^fuid cun-
Horum nutrimentum humidum vtdehat ejfe^
fjr iffum cdidum ex hocfuSumy & animal
hoc viucte^ ex quoft ven^ hoc effrincifium
cmnium. Proper hoc igitur eam efi accipiens
exiftimaticHem, Et quia cunlfofumJhermatA
materiafn^hahent humidam^aqu^ vcro naiurs
frincifium eji humidu.

Pom*t pofitionis rationem. Circa quod duo fa-
dc Ptim6 oflcndit quod Thales mouebatur
ad hoc ponendum ex rationis cuidentia.Secundd,
ex audlocitads andquonira efficacia. Scomda ibi :
Sunt Mutem & Mi^ui. Pnm6 enim oflpndit,
qu6d moucbacur quadruplid rarione , fiimpca i
quadruplid iigno , ad oftendendum aquam eflc
prindpium rcnim. Primum efl, quod inacmeri-
tum viucnrium, oportcc efie humidum,ex cifcJcm
anccm nucrimur & viuimus , 1» de Gener. Didc
cnim, quixi ferfaa hanc efirMrtem accipiens, fci-
licec T\\2\ei,ejiu4cunQorum mtrimmtum videbat
tffe humidtwi.

Sccundum fignum eft , qu6d eflc cuiuflibet
corporcat rd , & maxime viucnds , confeniacur
per calorem proprium naniralem : calor aucem
lucuralis fimdacur in humido radicali , ex quo
videcur, quod humidum, & aqua finc prindpium
cflendi rebus ; ideo didc, quod fupple Thalcs ip-
fc 6kehat,ipfHm c<r/i<iKJw,falicecnacuraleefle/4-
BwH ex hoc, id eft, humido, fiue aqua.

Tcrdum fignum eft, quod vica animalis confi-
(Hc in humido : nam quandiu durac huinidum ra-
dicale, viuit animal, quando deficic moricur : vi-
uereautrm viuentibtu efi ejfe,Ci. i.de anima. Qua-
rc vidctur qu6d ipfum humidum fic prindpium
cflendi , ficucdt prindpium viuendi : & hoc eft
quod ipfc didc, quod fupple Thalcs didc, animal
viuere imc-, id ef^, hiunido:addic aucem qu6d iBnd
ex cfHofit ali^uidAfavm dle confequicur, videtur
ejfe principium omnittm. Vnde concludic , qu6d
propter hoc tgitur efiM cfljconcingic accipere eam
exifiimationem , id cfl, di<Sbm opinionem.

Quarcum fignum eft, quia gcneradoncs viucn-
rium, qux funr nobiliflima encia,fiunc ex femine,
quod eft nacura humida communicer, ficuc pacec ;
ex quo patet quod humor videnu" generacionis
prindpium, Cum crgo ip(a aqua fic prindpium
humiditatis ; fequitur qu6d aqua fit primiun prin-
dpium fimplidcer , ideo didt, quod quia cnnQo-

Cap.T.

21

rum,vel viuenttMm /permata natmram hahent hit-
midam : atjua vere natnra, id eft , naturahter ap-
paret, effe princtpitam httmidMm, fccundum enm ;
ide6 fupra dixit , qu6d aqua cft prindpimn fub-
flantiale renira. Dande cum didc :

Sunt autem ^ alitjui antiquiores ,^ mut'
ftm ante eam , qud efi nunc , generationem :
primcs Theolegt^^antes Jic putant de natura
cxifimaffe.Oceanum enim (jr Tethyn geaera-
tionu farentes fecerunt , facramentum t)e^
rum aquam , Stjgem ab ipfs Poetu ypcatam.
HonorahiUits cnim quoniam antiquius :fur4» di^^
mcntum autemquod honcrabilius, Siquidem piaioK.
igitur antiquorum aliqua ijia , (jr fenior fuit
dc ttatura cpinio , forfan vtiquc incertum C'
tit, Thdlcs qiudemfecundum hunc modum
pr«»U7uiaffe dicitur de prima<aufa : Hipptm
ncm qutdem enim omnium non vtiquc ali»
quis dignifcabit pofuijfe cum his proptcrfui
infelleSius prauitatem.

Oftendit quomodo mouebatur ad di<93im po»
fidonem cx audbsritads andquorum efficadaJM-
dt qu6d funt aJiqui antiqitiores , & mnlto antc
eam, tjtu ntmc efi,generationem, id eft mult6 an-
tc priores, quam fit generario hominum,qui nunc
frmt , qui & primo fueruncThcoIogizanccs , qni '■■

ficputant exiflimandum de natura rerum, fcilicc^
qu6d aqua cft namrale,& fubflanciale rcrum om-
nium prindpium , in quo Thalcs cos imicacur :
nam mi ^xioics fecerunt parenta, id cft,prindpia
gcnerarionis, Ocea.vum, id eft, mare, & Tethjrn,
id cft, Deara aquz : dicebant eciam facr/tmentum jMrMmntvm
id eft , facrum iuramentum Deorum ejfe aquAm, dtfetfier^frr
vocatam a peetii Stygem , id eft , aquam infema- triust^ kem9
Icm , & quia Dij iurabanc pcr aquara ; idco afle- ^***^**"*
rcbanr, qu6d aqiu efTcc honorabilior, quam Dij:
nam facramentjim , id eft, iuramcncum,fic pcr il-
lud, qtted eft bonerahiliiu , & per confequens an-
tiquius, a eft , prios natura honorabilius , id eft,
perfcvHus : pcrfetfhim auccm eft prius fimpliciter
imperfcdlo. Vnde cx hoc patet, quod aqtiam di-
cebant efle priorem Diis , & quia ilH anriqui po*
fiicrunt aqoam eflc prindpiumrcrura, dicit qu6<l
fi aliqua antiquior, vel/«f»w, id eft, prior fiiit o-
pinio de mmis^lnfan nobis noa eU mamfefh/m.
Addit aucem qu6d quidara Philofbphus andquus
Hipponas nomine, qui, in libro dc Am'ma , Ipu$
didcur, nen eSi dignus ponere, vel fiiadere ahquid
ctm hu di(9is, propterftu facndJE, vcl inttSigen'
tia imperfe^nem. Quod poteft duplidter intcl-
iigi. Vel quia nihil addit uipra {entendam ipfius
Thaleris, auc quia imperfedic dixic, & reddidic fe 'm

indignura , vc dus fencenda hic cura aliis cra£ba-
recur. Vndc primo de Anima , inccr grofliorcs — ^^
Philofbphoscompucacur,vbietiamhabaur,qu6d ^,
pofiiic animam efle aquam,

Nocandum, qu6d,vc didcur,teinpofe ludicum 4'
Ifrael , fiienmt apud Grscos quidara Pocw fa- ft^tAfump
mofi , prirai in fdenda , qui Theologi 6xdd. f»«it, "**"
co qu6d de diuinis raodo fabulofb, quod cft pro-
prium Poctarum , quzdara carmina fadebanc,
loquenccs etiam dc rerum prindpiis. Fuerunt »a-.
tem tres , vt didtur, fdlicct Orpheus, qui famo-
fior fiiic Seamdus Mufeus. Terrius Linus. Ec
quia fuerunt tcmpore ludiaim, vt eft didhun^pa-'
tet, qu6d diu antc fiicrunt, quam Thales, & mul'.
56 magis qu3un Ariftoteles , qui ftiit tcrpporc

Alexandni

Lib- 1.

2Z

Alcxandri. Ifti aurcm Poetae fub quibnflam
xnigmatibus fabularum de natura reriUTi aliquid
tradiderunt. Dixerunt cnim qu6d Occeanus,vbi
cft magna congrcgatio aquarum , & Tethys,quaE
cft Dca aquarum , qux ctiam, vt habetur fabula-
ritcr in Ouidio piaiori , nupfit Pelio filio louis.
Hi, inquam, dixcrunt efle parentcs gcneirationis,
dantcs fciUcct in hoc intclligcre aquam efle ge-
nerationis prlncipimn fub fimilitudinc fabularu :
dicentes ctiam quod Dij iurabant pcr aqnam di-
fiam Tethyn , ex hoc volcbant , quod aqua cflct
honoratior ipfis Diis & prior , intelligcntcs per
j,, ipfbs Deos corpora casleftia, qua: omnia patcnt

elltdidamodo Poctico fabularum., Deindc cum
dicit;

SVUMAR I r^M.

Trcs ali2E opiniones de principiis re-
rum refcruntur. De Philofophis, harum^
opinionum authoribus, Doftor refert
qualcs fucrunt, & quando florucrunt,de
quibus vide Lacrtium.

i^naximenes autem , ^ Dipgenes, ae-
ponens ac- ^'^ fnorem aqua , & maxime pmctpum
xem princi- (impUcium corpoTum P0nu»t.

pium mate, ■

^ "**• Ponit opiniones poncntium huiufinodi prin-

cipia cfle aerem. Dicit ergo, quod Anaximenes,
(^ Diogenes pofuerunt aerfm ejfe principiHm,&
priorem aqua , naturaliter , & maxime ponunt
ipfum, fcilicet aHrem principium omnium corpo-
rumfimplicium clementorum, & per conicquens
aliorunii.

Notandum, qucid ifte Anaximenes fuit tertius
k Thaletc, fuit cnim difcipulus Anaximandri,qui
qui fuit difiripulus Thaletis, & Diogcnes fuit
diicipulus Anaximenis , & ifti ambo conuenc-
runt quantum ad hoc , quia aerem dixerunt
eflererum principiumjfed diffcrcbant, quia Ana-
ximenes ponit principium acr^ cffe rcruiTi fim-
plicium loquendo flmpHcitcr. Diogenes vcr6
addit hoc , quod acr non poflet elle principium
rerutn , nifi quia erat compos diuins rationis,fi-
cut primo dc Anima , habet prolixiift declarari.
Motiuiun autem huius fuit exrcfpirationc ani-
malium , per quam vita animalium conferu^f ur:
cuius fignum eft , quod animalia tandiu viuunt
quandiu refpirare pofliint , & cum refpirare ccf^
fant, ccflant viuere. Deindecumdicit :

^I^Op^Qiq Hippafus autqn Metapontinus , dr ffera^

jprincipium (Utus Efhejtus tgnem.

^ateiiale.

Ponit opinioncm ponentium huiufinodi prin-
cipia cfle ignem,diccns , Hippafftt Metaponti-
nus & Heraclitus Ephefitu dicunt ignem , fup-
ple efle rerum principium, fcilicet materialc,
Motiuum huius opinionis fumpfit forte origi-
nem' ex fubtilitate & adiuitatc ipfius ignis, quae
videni;ur conditiones principij , vt dicetur infe-
rius. Tunc fequitur iila pars.

4 Opin|a Empedocles vero , (juatuer iam di6Hs ad^
|)on«s.4 elc- /teffs terram quartum , ea namque dixit

mcnta prin- /• ^ •* . - . ./^ ,

cipium ma- A'»/''»' manere , & numquam fien, nijiflu-
tciialc. ralitate, & faucitate congregata^ ^ dijgrf-
gata in vnum , ex vno.

Metaph.

Vbi ponit opinioncm ponentium plura prin-
cipia materialia,& diuiditur in duas, quia prim&
ponit opinioncm ponentium pluraprincipia de-
terminata numcro.Secundo opinione ponentium
infinita.Spcunda ihiA.A.naxagorM vere.^onit ergo
opinioncm Empedoclis,quantumad duo. Prim6
quantum ad hoc qu6d tria pra:dida clemenra»
fcilicct aquam, aerem , & ignem dixit elTe reriim
principia addens cis quartiuTi , fcilicct terram :
pofuit cnim quatuor elcmenta femper manere,
& non gencrari , nec corrumpi : ficut & illi qui
ponunt vnam caufam matcrialem:nam principia
oportet manere, vt dicitur r .Phyfic. Text. Com.
41. atfamcn per aggregationem , & difgregario:;
nem pliu-alitatum & paucitatiun dixit ex eis qua--
tuor genaari omnia alia , & corrumpi : & hoc
eft quod dicit,qu6d w,fcilicet quatuor elementa,
oportet femper manere,& non fieri. jd eft, non ge-
nerari , & corrumpi , fed fupple omnia alia ex
cisgenerari, & con\im^i ,pluralitate ,& pau-.
citate congregata in v»i*rn, & diftinHa, id eft di-
uifa,?.*' vno.

Notandum, quod ifte Empedoclcs, ( ficut ha-
betur I. & 8, Phyfic. & adhuc dicetur infra)
pofuit quatuor principiamateriaha, fciHcctqua-
tuorelementa , & duoprincipia cffediua, fciHcet
arnorem & litem : & hoc modo dicit niundum
infinities corrumpi , & infinitics generari. Nam
aliquo tempore regnante amore ( cuius cft con-
gregare ) congragabantur omnia elementa,&: in
vnum conuenicbant , Sc timc mundus corrumpe-
batur , & fiebat vntim Chao» confufum,in quo
crant fimulomnia clementa : alio autem tempo-
re , fcilicet regnantc odio ( cuius eft difgregare )
omnia clementa • & omnes partes vniuerfi diui-
debantur ab inuicem , & fiebat rerum diftindio,
ex illo vno Chaos confufb , & fic itcrum jiiun-
dus generabatur. Per iftam ergo congregatio-
nem , paucitatem, & pluralitatem clementorm-n,
& fuarum ctiara partium , volcbat faluare gene-
rationcm , & corruptionem. Dcinde cum dicit ;

K^naxagoras vero Cla^menius ijlo qui-
dem atate prior; fa6tis veropojlerior, infini-
ta dicit effe frincipia : namfere omnia corpo-
rapartium confimili»^ vt ignem^autaquamy
ita generari , atit corrumpi ait : congregatio-r
ne attt difgregatione folttm: alitcr autem „
nec generari , nec corrttmfi ^fedmanerefem-
fiterna. Ex his cjuidem igitur folam quis
caufam inteHiget eam^qud i» materiaffecie
dicitur.

Ponit opinione poncntium illa plura principia
matcrialia infinita , dicit quod Anaxagoras Cla-
^menitUyi patria fic diO:us,iflo, fciHcet Empcdo^
cle Atateprior , faElis autem pojterior , quod du-
pHciter poteft intclligi , vcl quia minus benc di-
xit,ponendoprincipia infinica ; vel quiapoftcrius
philofbphatus cft : ifte,inquam, dtxit principia
ejfe infinita : nam fere omnia dtxit effe partium
conJtmilium,vt ignem,aut aquam, id eft,n6 tantii
pofuit principia rcrum elle ignem,autaquam,aut
alia elcmenta i fed etiam irmnitas partcs fimilcs
cuiufcunqucjdixit enim , quodlibct clle in quoli-
bct, 3c quodlibet fieri cx quojibet, quia in^nitx
partes cuiusHbet crant in quolibct,& ita dicebat
res gcncrari , aut corrumpi congregatione, aut
difgrcgationc fblum : aliter autem non contin-

gebat

42.

ttnaginiitia,
degenerntio~
"e ^ eorru-
ftion*rernt».

J. Opinio
poncns priq.
cipia mate-
rialia infi.
nita.

Summ^ II.

g«bat res gtnerari , aut corrttmpi ,fed ta,men di-
xit permanere fempiterna tlla, fcilicet principia
infinita , quac dicebant efle infinitas partcs cuiuC-
cumque. Vltim6 concludit quod ex his igitury
fcilicet opinionibus prgenarratis,yo/<«»» (juis intel-
ligit caufam, ijut eji dtita in Jpecte materta,id eft,
in genere caufae materialis : nam omnes prsdi-
ftaj opim'ones non faciuiit mentionem nifi de
caufa materiali.
Ansxa^oriu Notandum,qu6d iftc Anaxagoras dicitur fuif-
iiethM^qmd. ^ difcipulus Diogenis : qui vt didhim eft, & am-
lihtt feri tx plius dicitur primo Phyficorum, vbi eius opinio
qiulibit. prolixius pertradtatur ; pofiiit principia materia-
lia rerum, elle infinita, & in hoc minus benc di-
xit ^ quam Empedocles qui ponit ea e(Ie finita.
Nam quod poteft fieri per pauciora, & finita,non
eft ponendum fieri pcr plura, & infinita, vt dici-
tur primo Phyficoriun, tcxt. com. c. 40. & jo. &
ideo h>c dicitur Anaxagoras prior elTe atatc,
quam Empedocles^fed poftcrior fadkis, id eft , di-
«^s, quatenus minus benc dixit : nonenim fblum
dixit principia rcrum efle ignem , & aquara , &
cztcra elementa , ficut Empedocles ; fcd omnia
qux funtfimilium panium, vtcaro, os,racdnlla,
(anguis, & cactcra homogenca , quorum infinitas
partes ftiiuflibct ponebat eirc in quolibct, & fieri
de quolibet ; ita quod gcneratio fieret pct quan-
dam extradionem partium fimilium : puta fi ex
aqua fieret igm"s , hoc erat quia infinita: paftes
ignis qua: latebant in aqua, fegregabantur ab ipfa
aqua, & fecundum hunc modiim apparebat ignjs
ex aqua generatus. Etquantum ad noc conuenic-
bat cum Empcdoclc , quia fic & ipfe gencratio-
ncm & corruptionem dicebat fieri per congrc-
gadonem , & difgregationem illanun partium
ftmilium infinitanmi, & alitcr nibil fieri,vel cor-
fumpi.

SVMMifi SECVNDiE CAP. II.

Veterura opiniones de caufk efficiente,

SFMMARIFM.

Refcrjt in hoc capite vfque ad §. ifli
^uUem^Vtifnb opiniones corum, qui cau-
fam efl&cientcm pofuerunt proprer mo-
tum, varic tamen rcm explicantium. Sc-
cundocorum , quiillam pofuerunt, noa
tantum propter motum , fed etiam prop-
ter bonum, & malum, Tcrtio corum,qui
dicunc primum efficiens effe vnicum;
Quarto eorum, qui illud dixerunt circ a-
morem.Quinto eorum,qui pofucrunttar
lia principia ciTc contraria.

Procedentibus autemfic ipfd res viam ver-

hifecit (^ coegit quarere-Si enim quam maxi-

me omnis corruptio, ^generatto ex aliquo v-

no, autfluribus e(l : quare hoc accidit^ ^ qu^

huius ejicaufa j non vtiquefacit ipfum fubie-

Opinio ad- £^um tranfmutare feip/um. Dicoautemve-

fam efficien. **'' ^'']'*^ ttgnum , neque as alterutrum ho-

«f mteriali. rum permutandi ejt caufa : neque enim li~

gnumfacit le^um , nequeasfiatuam\feda-

liud ]uidmutationis caufa eft.hocautem qua-

rere e(l aliud primipium quarere/vtfnos di-

Cap. II. 23

camas, vnde principium motus ?

Poftquam'Philofbphus i^ccitauit opinioncm
fblam caufam materialem ponentium:nunc reci-
tat opinionem ipfi materis caufam efficientein
addentium. Circa quod duo facit. Primo ponit
opinionem eonmi , qui caulam efEcierttcm po-
fuerunt propter motum.Seciuido opinionem eo-
rum , qui non fblum caufam efficientem propter
monim : verum etiam propter caufam boni , &
mali in entibus pofuerunt. Sccunda ibi : Pofl
hos autem. Primi in duas , primo pracmittit ra-
tioncm,qua ad poncndmn hiiiufinodi caufam an-
tiqui Philofbphi cogebantu5. Secundb fubiungic
qualiter ad illam rationcm diucrfi diuerfimodc
fe habebant.Secundaibi : Srgo omnino. Ratio au-
tem, quje eos cogebat ad ponendum caufam cffi-
cifcntem, talis fuit : nam nulla materia, vel fiiliie-
6tum tranfinutat feipfum ad formam. Exemplum
de ligno , & ajre : nam lignumnon tranfinutat fe
ad formam ledi,neque a:s adformam flatuac ; er- Dj.Jq jja_
go pra:ter caufara raaterialem oportct dare ali- opinionis.
quod principium , vnde motus & tranfinutario
oriantur : illud autem eft efficiens vnde motus : &
hoc cftquod dicit : Si ipfis Vh\\o(o^hi% proceden-
tihtufic, hanc fcilicet inquifitionem, res ipfaMcft
veritas rei , quam quxrcbant , cis viamfeoit , &
quirere coegit aliquod aliud principiiun a mate-
ria : fi enim cjuam maxime , ideft , vniucrfalitcr
corruptio , & generatio eft ex aliquo vtio , fiipple
principio materiali, aut plurthus , dubiiun fupple
cft ijuare hoc contingit,& qu£ ipfa caufa quxrltur,
fcilicet aliud a materia, nam non fufllcit materia
fbla.Vnde fubdinu:,«o« enimfuhieRum facitfeip-
fum tTanfmutare:dico autem veluti lignum,vel as:
quod licetfit materiale fubiedum:nullum taracn
inquantum tale,eft caufa mutandi fuimet : nec e-
mm lignumfacit leStum, ideft , tranfinutat fe ad
formaxnle&i: nec ts adftatuam , fed aliejuid a-
liud eft caufa mutationis , fciUcet anifex ipfc
Hocautem <7«<frfrf,fcilicetcaHfam iftius tranfinu-
tarionis,*^ qu^crere aliud ^rj»«^<«w»,fupplequam
materiam i vt fi dicamui vnde principium mo-
tus , quod eft principium eifedtiuum. Deinde
cum djcit :

Jgituromnino qui talem aprincipio vitam
tetigerunt : f^ vnum ejfefubieEtumtnihil dif-
ficultatU fibimet fecerunt. Ferum quidam
vnum omne diceniium quafi ab ea quafione
deuiSii : ipfum vnum immobile dicunt effct
(jr naturam totam , non folum fecundum ge-
nerationem (^ cor/uptionem {hoc enim anti-
quum ejt , ^ qtiod omnes effe , confefifurft')
verum ^ fecundum vnammutationem omne
eft •,- & hoc eorum eftproprium. Fnum ergo
folum dicentium ipfum effe nulli talem intel-
ligere caufam conueuit nififorte Parmentdi^ ' , ,

C^ hoc in tantum , quia nonfolum vnam cau^
fam ifedcjrduas aliqualiter ponit effe caufas.
Plura vero facienttbus , magis conuenit di-
cere , vt ipfum calidum (^frigidum , aut ig^
nem , aut terram : vtuntur enim quaftmoti-
44 am habente naturam igne>aqua vero , ^
terra hufumodieconuerso.

Oftendit qualiter ad didlara radonem anriqui ^^*^*'
Philofophi diuerfimodc fc habebant : nara ad cadia*.

eam

24 Liber I.

eam taliror {chabcbant. Quidamenim cx eanon
(e aggrauabanc, quia deea non curabant.Quidam
^nim ad fugiendum eam , ne pcmerent aliquod
jprincipium praeter materiale , pofuermit omnia
eflc vnum & immobile , vt Parmenides & Me-
liflus , -practcrquam pervim , ^tem fecundum
apprehfcn^onem{enmsi&duas caufas tetigcnmt,
fcilicet niatcrialcm & cfFcdiuam, vt infta dicc-
pii. Qu^dam ver6, qui pkiralitatem entium
iconfc^ferunt magis <;:oa(5ti dida racione, caufarn
efficientcm pofucrunt , & hoc eft quod dicit ;
JEr^o Qmnino. J^tdam flippte omnino qui talent
4frincipio tetigeunt & vnum dixermt ejfefub-
feHum , id eft , materiam , fe non agjrauabant ,
fcilicet ex dida ratione : erant enim contenti rar
tione, cau(am moms penitus negligentes : ve-^
rumf jpro Ccd •, tjuidanf dicentitfm pnum ejfe omne,
(cilicet omnia^«<it/?4^ ea qudftione deuiEliMt^y
gdubitationc , vel ratione,i>/><»», (upple vniucr-
(um , ensvnum immohde dttunt ejfe, & naturam
totam : & illud vnum nfn folum fupplc dicunt
jlmmobilc fecundum generationem, &'carrupttOr
nem : hoc enim anticjuum ejl, &fecundum quod
cmnes Philofopht funt cdnfejji, fciUcet nullam efle
gcnerationem , & corruptionem fimplicitcr,vt
didlum eft fuperi6s : i/fr»»; m^w ifti fupple J»-
funt, illud vnimi efle ivamoh\\t,fecundum aliam
immutationem omnem : & ita totum vniuerfum
Cfle vnum ens omnin6 immobile : (^ hoc eftpro-
^rium eorum , inquoabaliis pfimis Naturalibutf
difFcrebant ; qui faltetn motuni rarcfa<5lionis in
^tibus concedebant ; & fic ex vno prifacipio
materiali phira generabant : licet gcncrationcm
& corruptionem non ponerent efle fimpliciter :
fed fccundum quid , vt didum eft. Patet ergo
Tjulli dicentium vniuerfum ejfe vnum tantum,conr
fingit intelligtre talen^ citufam , fcilicet caufam
rootus : cx quo enim motum ab entibus aufere-
bant.fruftraquaerefcnt caufam motas,nift tantuT^
Parmenidi, & huic, contingebat ponere caufKm
motus,quatenus non fotitm vnum principium ,
vel vnum eqs fecundum rationcm , fed duoipo-
nitejfe caufoi : faltem fecundum fenfum,vtinfeT
pus dicetur. Pro quanto crgo phira patebant,
pportebat euiw pbnere phires caufas,quarum vna
mouens , & alia mota eflet : ex vno enim fubie-
(6h} non poflunt inteUigi cflfe plura, nifi concur-
rat aliquo modo motus ; aliis iutpm pluraentia.
facientibus magis oontingtt dicere, id cft, ponere
caufSs motus , & aflentire prajmiflae rationi : po-
ncbantenim caufas rerum calidum,aut frigidumf
4iut ignem , aut terram-, itz tamen qu6d vtuntur
ipfo igne , t/^nquam habente naturam mobilem
adtiuam ; a^ua vero & terra , & huiufmodi;ali)
tconuersh , ideft, principio p^uo j & flc fecun-
dum hoc ignis crat caufa efncicns; &alia vt ma-
tcria, & priodpium fubie<^uum. DeindecuiQ
dicit:

1 OpinjQ ^'ift ^"-^ Autem ^taliaprincipiajanquapf
Mdentium nm fuf^wntia exifientium generare nafu-
ricwcoJ^' f<^'^'*^^^'*^^^ ipfa veritateyVelut aiebamut^
(Oa^i fequeni qudfieruntprtncipium. Iffttts
fnim dr hene hoc quidcm eorum quafuntyha-
betur iUn ffri : fotfan tuq,ue ignem^ nequt
terram^neque t^liud quicquam; nec verifimi-
Le caufam effe , nec iljos conueniens exifii-
mare. Neque iterumipfi anthornatOy fjrfor-
tmx tantam committere rem hene habere.

Metaph.

Tin^t opinibhem, corum, qui hanc caufam,
ftilicet efficientem, non folum propter motum,
fed etiam proptcr bonum & mahim , in entibus
pofuerunt. Circa quod duo facit, Primo prar-r
mittit eorum didtum. Secundb cxponit eorum
defedtum , oftendens qubd infuflicienter hoc fc-
c^runt. Secundaibi : Ergo omnes. Prima induo .•
primb pra:mittit rationes , quibus ad id ponen-
dum moucbantur. Secundo defcendit ad po,
nendum ofoiniones eocum fpeciales.Secunda ibi ;
Dicens. Etatio autem qua moucbantur, erat illa,
quia priciida principia fiue materialia, fiuc effe-.
^ua, non fufnciebant ad caufandum tantam di-
uerfitatem difpbfitionisbonxin diuerfis cntibus,
Quia cum illa prindpia fmt corporalia namra-r
htcragentia;putaignis, & aqua,f£raper vnomo-
do , & vniformiter caufant. Nec potefl dici,
qubd illa accidant a cafu , & fortuna : & ficut
qusdam anthomata, id cft, a cafu accidentia;nam
haec eueniunt freqHenter , & in piuribus : fortui-r
ca autem , & cafiulia eueniunt vt rarb,vt pacet ex
i.Phyfjcor.Tcxt. Com.48. & ideb ipfius ^rwf yj
habere oportet caufam aliam inueftigare. Dicit
ergo, qubd^o/? hos pracdidos.Philofbphos,^M-
lia principia,(c\\icti corporalia,& naturalia ab eis
pofita,habitum, id eft,ad confequenter fe habens r^\ *fi
quxficrunt , ac fi illi antiqui non fufficerent gene- tonsdiT^f
rarc naturam exiPentium , id eft , cntium aliud, tioais rtrum.
inquantumquacficrunt principium, coadi iterum
ab ipfa veritate : velut fuperius aiebamHs, id eft,
dicebamus: ipfitu enim efle , & hene ejfe i id eft,
boriae difpofitionis , qusritiu: eorum ejtuifunt , ii
eft , encium habere:i//<j verofieri, id eft, fiue qua-
tum ad bene habcrc entium , fiue quantimi ad
benc fieri, forfitan , nec ignem,nec terram,nec ali-
qutdjieri talium, fupple corporum materialium,
pec eft verifinule catijam effe : nec eft conuentens
iftos fic extflimare ^ ex eo fupple , qubd agunt
fcmper vniformiter per namram : quia agens na-
turale femper agit vnomodo,;?rf«frKOT, fupplc
cft conueniens exifUmare ipfum bene fc habere ;
quod fint anthomata, id eft, cafualia : & quod ad
fortunam earum tantkm committaturi caufalitas,
vel difpofitio bona : nam flipple hxc,pacec eile
falfum , per hoc qubd huiufmodi difpofitiones
boruE entium , fiue quantum ad lOca naturalia ,
in quibus corpora naturalia fiint ordinata, & de-»
terminata : fiue quantum ad partes animalium
bene difpofitas , & ordinatas : inueniunmr vel
femper , vel frequcnter; quod non poteft dici dc
his , quae eueniunt a cafli & fortuna : quia talia
funt vtrarb, &propcerhocnecefIariumfuitaI-.
terum inuenire principium bonap difpoficipnis re-
rum praetcr quatuor elemcnta-: ^lialitera habet,
nec iterumipft anthomato,& fortun* : & eft id^^
quod prius. Dcinde cum dicit,

Dic4ns d>* aliquis intelle^um vnum ineffe^
quemadmodum etiam in animalibus,^ nor,
turacaufam,^mudij& ordinis totiu^^vtpU'
rificans apparuit friores omniapraterconue^
mentia dicemes. Palam quidem igitur Ana-r
xagoramfcimt^ hos fermones tetigijfe, atta-
men habet prius Hermotimus Cla^meniies
caufam dicendi. Siquidem igitur opinantes
fimtd ipfius bent caufam , principium exi-
fientium effe pofnerunt^ ^ taU vnde motus
exifientibus in^fi,

Pefcendft

4r

Trims «finU
Jffdalis f»-
mt»sfri»d-
fistm effe-

OfbiMA»*-
KMf»r* f*-

mfmis intil-
itSsost ejfe
friaufimm.

OfinuVtr^

»s'nidi:,^
Bcfitdi.

Summ^ 1 1.

Defcendit ad eorum opinioncs {pcd^es. Cn>»
ca quod duo facit. Prim6 ponit opinionem co-
rum , qui dicunt illud principium effe vnunj,
Seomdd corum, qui dicunt cfle plura, & contra-
ria. Sccuftda ibi : QitMum verh cmtr/trui. Pri-
ma in duas. Primo tangitopinipncm Anaxagorac,
qui illam cauiam dixit intclle^him. Sccundo opi-
nioncm Hefiodi.qui iUata dixit amorem. Sectm-
da ibi : SMf^tcahttur dlujuu atttem. Didt ergo
quod poA przdidam rationcm cft Mli(juis dtcmt
intefteiiHm vnum ejfe tjuemjidmodHm fpiritum, id
cft, animam, in ammdlihut ; ita & inmMura rc-
nun , & illura intelledum ejft coMfam tnundt/^
ordinitXcilicct totius vniuctfi, fdlicct in quo or-
dine confiftit bonum, {cilicct intrinfccum totius
vniuer^j vtctiamdidtur u. Mctaphjficorum,
text. ^ 2, & tn hoc afpanut purificans , id cft, ad
vcritatem purani r^ucens priores , fcilicet Phi-
lofbphos , dtcentes prtier conueniemiajid eft, in-
conuenientia ; in hoc , quM non terigcrunt di^
^kam caufam. PaUm emm ipfum Anaxagetdm
tetigijfe hot fermonet, fdlicct dc caufa effideiuc ;
etttamen caufam dicendi bahet pnut : quia hic
fciUcct hon habet a fe primo : fed a quodam alio
Philofbpho priori , qui diccbatur Hermotimttt
Clazjomemus, Concludit ergo quod opinantes
caufnm y & principtum effendt ipfim hene,pofue-
tunt tale , falicet principium, qnod ineji exifien-
tibus, ideftjcnribus; w^ wiflr«>,id cft Princi-
pium effidcns. Dcind^ cum didt :

Sufpicabitur autem vtique aliqais ffefie-
dum primum quajiuijfe huiufmodi. Et vti-
^ue , fi quis aliM amorem , aut defiderium
irt exisientibfti, quafi prittcipium pefuiffetyVt
Tarmenides ; etenim hic tentans mon^rare
vniuerfi gtnerationem , frimitm quidem ait
Deorum amorem fore prouidentem omnibtts.
Uefiodtti vero omnium primum chaos fuijje^
deinde terram latam, ^ amartm , qui omnta
condecet immortalia ; quafi necejfariumfit in
exifientibtti caufam, qttdt res ipfas m»ueat,(jr
eongreget. HU quidem igitur quomodo o-
porteat difiribifere de hoc^ quis primus Uceat
iudicare pofierius.

Tan^it opinionem Hefiodi , qui illamcau(am
dixit elle amorem ; & dicit quod aliejuis fuf^ica-
bitur Hefiodum tfuxjiuijfe prtmo huiufynodi, fcili-
cet caufam bons difpofitionis rcrum :ScJi tjuis
aluts : id eft,quamuis fbrte aliquis alius amorem,
aut deftdenumin exifiemtbui, id eft tnxihm,quaft
prtncipiumpofuiffet , vt Parmemda ; etenim hic,
(cihcet Parmenides , tentans monjirare generatio-
nem vniuerfi : primum quidem ait , fcilicet efle
prindpium generarionis vniuerfl ; dixit £bre
amarem J>eorum prouidentem omnibus ; Hefiodus
vero dixit primum oxnnium , fdlicet prindpium
materiale/xjj^f quoddam chaes confufum : dein-
de terram lattorem , fupple ex illo cffe faCbam,vt
fcih'cct cffet rcceptaculum aliorum : nam, vt di-
dtur 4. Metaphyfic. text. com. .16. locum&
receptaculum dixit efle rerura prindpium. Vltra
autem illud chaos pofuit illud receptacuium, fd-
licet amorem:qui amor condecet & omnia immor-
talia : cuius ratio poteft eirc communicario bo-
nitaris , quam dixit efle Deorum prouidentcm
cntibus , videtur procedere ex amore : nam bc-
Scoti Oper, tom. IV.

Btn-JUisim
qniii

Ameiremft
frintifistm
b*M*d.rf»Ji.
tietks t* fw-
kus.

C^siisfsut
fTicr,An»-
xMgerm, 0»
Uijiesitss}

Cap. IIL 25

ncfidum vidcmr cflc effedus amoris , cum pro-
batio dile(frionis fitexhibitiooperis : fi ergo cor-
rupribiiia habcnt in fuo ellc bonam difpofirio-
nem ab ipfis Diis immortahbus ; oponet amori
iraroortalium hoc attribuere : Dcoj autcm,& im-
monalia vocat fbrfan corpora cxlefHa , & forfan
ahquas fubftantia, fcparatas , quas ponebat cau-
fas & principiarerum efle : patet igitur quod po-
fuit duo ptincipia : Chaos , fcilicet , Sc u4morem:
cuius fdlicet caufam fubdit,dicens : <juafi neceffa-
riumfit in txtfientiis, id eft, fn exiftenribus ; non
folum fupple cflc caufam motam , qu*e cft matc-
lia , & chaos : fed etiam efle caufam mouentem,
tjtu tpfas rtt congreget , & moueat , id eft , res ex
illo C/b<«v gcneret congregando , vel difgregan-
do.modo, quo antiqui loquebantiu de rcrum ge-
nerarionc. Addit autem : Qportet qttoeiue hos,
fdlicct Anaxagoram , & Heiiodum dtjirtbuere,
quisfit prtor , & de hocpottrit poFierius iudtcari:
quando.fcilicct agetur de Deo : didt cnim quod
ifle J^efiodus fuit anie tempus Philofbphoriun
de numero Poetarum : fed vtrum Anaxa^oras,
qui primum prindpium pofuit intdle<2um , fic
prior in fua fentenria ; vcl Hcfiodus , qui pofiiit
iilud principium cilc amorem : Sc polTet forfan
aliquis diHsitare : hoc autcm didt pofterius cile
indicandiun.

Notandum , quod ifti qui primum prindpium
dixerunt cfle .imorem , non bcnc exprefsc , vcl
pianc pofuerunt ; ideo didt fufjjicationcm fiiifle
apud anriquos: quod fcilicet Hefiodus , qui po-
fuit prindpium bon^ difpofirionis rerum , vel
quicunque alius , pofucrunt amorcm eflc prind-
pium in rcbus.

Notandum ctiam,qu6d hoc quod didt,Parme-
nidem pofuiffe reruni principium pcr amorcm,
non rcpugnat opinioni fii£,qui pofiiit omnia
cfle vnum ens,& immobile : nara Ucetfecimdum
rem,& lecundum rarioncm diccrct omnia cfle v-
num : vltra hoc fccundum fcnfum diccbat cflc
plura,& iftius pliuralitaris, & difHndionis rerura
dicebat eflc caufam ipfum amorem , ficut aliqua-
litcr didum eft fupra , & dicetur anipiius ii^a.
Deindecumdidc:

^ottiam autem contraria honis ineffe vt"
dehantur in natura , (■r nonfolum ordinatio
^bonttm ifedinerdinatio ^ turpe,(^ plurd
mala melioribtts,Crpraua benis :fic alius ali-
quis amoremintroduxit (jr litem:fingulafiit~
gulorum caufam horum.Si quis enim affequa-
tur dr accipiat adintellccium^^ non ad qu/t
balbutit dicens Empedocles , inuenit amortm
quidem eaufam ejfe aggregatorum honorum,
litem ver» malorum. c^arefiquis dixerit
quodammodo dicere Empedeclem , bonum (Jr
malum principixforfan bene dicetfi honorum
emniam ei bonum eft caufa,^ maloru malum,

Ponit opinioncm eorum , qui pofucnmt hu- ij,^ ^-^
iufmodi prindpia dle plura, & contraria. Ad cu- ffuiMlisf»^
ius cuidcnriam notandum , quod rario mouens n^sfrind-
cos, fuit ifb : quia ciim contrariorum contraria f*i ^^***
fmt prindpia , & in cnribus muita mala rcperian- *^' ^ *
tiir, & muita inordinata , qu*e fimt contraria bo-
nis ; oportet eorum caufam contrariam afliqna-
re : Ifta enim non cueniunt a cafu ciun fimul rioul-
ta & frequcntcr', imo piurabonis;ide6 Empc-
dcicies pofiiit duas caufas : amorem , in quantum

C caufa

SMlieatTar-
menidemvt

pteft.

46

frinci ium
kontrum,o-
dium ze-h

26 Libcr I.

caiiia bonorum , & odium maloriim. Dicit ergo:
tjuoniarn^^xo qiiia , in natHra videhantur ejfe con-
traria honis, & noii fblum inueniuntur in natiua
Opinio fenes ordinatio,& bonum, id eft,entia ordinata & bonaj
amtrem p,^ etiam inordmatio (^f«r^f,ideft,inordinata &
mala,itaqu6d plurafunt mala meliorlbus &pra-
ua honis,fi,id e{\:,pw^tethoc,ali^uis aliui amorem
induxit & odtum ejfe , fcilicet rerum principia,
fingula caufam ejfe horum fiigulorum, id eft,red-
dendo Hngula lingulis , vt arhor lit cauia bono-
rum,&: odium fit caufa malorum, fecundum opi-
nionem Empedoclis 5 vnde fubdit quod fi homo
fequatur & accipiat, idefi, afpiciat adfententiam,
quam fcilicet Empedocles inrsndebat ; &nonad
verba, tjut dicit balbuttendo-.nam verba forfan vi-
dentur alitid fbnare , inueniet , flipple fecundum
fentcririam eius , arnorem ejfe caufam aggregato-
rum, td efybonoYum , odium vero malorum : vnde
concluditj ergofi cjuisdixerit modo c^mdam Etn-
fedoclem ipfum dtcere principiaeJfebonum,&m/p-
lurn, forfitan bene dicet. Si pro quia fecundum
eius opinionem , bonum efl caufa honorum , &
malum malorum.

Notandum , quod fedmdiim Empedodcm, a-
moris eft congregare , & odij difgregare ; quia
cx congregationeexiftit rerum generatio , ex qua
res habet fuum bonum , & fuum efle : ex difgrc-

fatione vero exiltit rerum corruptio , ex qua res
abent malum , & non clle ; ideo amorem , qui
cft quoddam bonum , dixit eftc caufam bono-
rum; & odium, quod eft quoddam malum , dixit
elle caufam malorum. Aduertendum aurem,qu6d
licct aliquorum malorum pofuerit efle caufam
malum , fcilicet corruptionis rerum : &: aliquo-
^um bonorum pofuerit caufam bonum , fcilicet
generationis rerum : tamen non fequebatur vni-
uerfaliter efTe verum , quod omnia bona erant
per amorem , nec omnia mala per odium. Nam
cum fecundiim eum diftindtio vniuerfi partiutp
cflet per odium , &: conftitutio & vnio per amo-
fem,fequitur quod amor elfet caufa corruptionis,
qux fit ex vnione , & odium eflet caufa genera-
tionis , quod fit ex diftindione partiiu-n vniuerfi;
vndedidtum fuum reduciturcontraeum;ficutin-
ferius amplius apparcbit. Tunc fequitui illa pars.

SFMMARlFM.

Refutat primo, eoscjui pofucrunt efii-
cicns propccr bonum,&: malum,&poftea
iigillatim reliquarum opinionum dcfe-
€tm oftcridit.

.^f ijti qitidem igititrjtatt diximtts^^ vfcjut

ad hoc dtias cattfas tetigernnt , quas i» Phy-
ficis determinamus : materiam quidem, (jr id
vnde mottis principium: cbfcure cjHidem , c^
non manifefhfedqualiterinbellis ineruditi
faciiit-.etenim illi circumduffifepe bonas pla-
gasfaciunt. At nec illi ex fcientia-.nec ijlifunt
afirmlatifcientihus dicere , quod dicunt. His
^nimfere vfi 'videnturnihil nifiparum.

Vbi poftquam pofuit opinionem eonun , qui
non foliim propcer motum , fcd ctiam propter
boiuim , &: inalum , in entibus pofucrunt cau-
Jam cffccliiura , oftendit eos infufficienter locu-
«ns fuifle. Circa quod duo facit. Primo in gp-

Metaph.

^erali. Secundo in fpeciali de /ingulis. Seain-

da ibi : Anaxagtrai (jutdem. Dicit ergo , quod

omnes iiit prasdiai Philofbphi ,ficut diximtu,

vfcjue ad hoc fuperuenerunt^quod duas caufat teti-

gerunt : earum fcilicet , cjuas determinauimus in

Phyficis^fciltc^t materiam, & vnde mottu, id eft,

cfficiens : fed tamen obfcuri tjuidem , & non ma-

nifefle , hoc fecerunt , quia fcilicet non afp^xc-

nmt ad quod genus cauifae reducuntur ea , qua;

caufas & principia e(Ie dicunt ; vnde accidtt eis, Ojlendit itt

fimileei , quod faciujit in heWisaliejui ineruditt: i"'J'''^' '."'

illi fcilicet ineruditi^ circunduHt, id eft , ciccun- d&arumo^

dzti ahho&.ibus fapepercutiunt^id eii,inferunt pinionum.

bonas plagas , & bonos idus , & hoc , fiipple fa-

ciunr, a cafu,& non ab arte , 8c tamen^rtem non

habent prsliandi. Vnde fubdit qubd nec i/li,

fcilicet ineruditi,/ic/««f exfcientirr, nec ijh , Cci-

licet Philofbphi , de quibus eft fermo , ajfimilati

funt fciemtbus dicere, quod dicunt, id eft,dicimE

ficut fcientes : quod probat ex hoc : quia cuni

flippledidas^aufaspofuillent; /»«,fcilicct caufis,

fere vfi videntur nihil nifi parum : quia ergo di-

ctis caufis in paucis vtebantur ; fignum eft, qubd

non ex artc ; fed magis cafualiter eas pofuerunr.

Dcindc ciim dicit :

Anaxagoroi autem artifcialiter vtitur ad
rnundi generationem intelkBu:nam cjuando
duhitat , cjut. caufa ex necrfitate inefi ^ tunc
tradit ipfum- In aliis njefo omnia magiscau*
fa eprum qua fiunt , quap» inteUecium ,
fonit.

Oftendit in fpeciali in quo finguli dcfecerunr. OJiendit /»
Circa quod duo facic. Primb oftendit in quo A- ff""*^' "»>/
naxagoras errauir. Secimdb in quo Empedccles. ^^'J""""
Secunda ibi : Empedoclem, Dicit ergo qubd Ana- ^*"*^""**
xagoras artificialiter vtttur inteUectu ad mundi
generationem : narn quando dubitat qutt caufa ex
necejfitate efl, fcilicet quas res diftinguat,& mun-
ditm gencret , tunc tradtt tpfum , fcilicet ipfiim
eflp caufam mundi. Jn altis autem omntbm ajftg-
nat caufas magis ,fupple ex aliis omnibus quarn
ex intelledlu. Vult dicerg , qubd eenerarionis v^
niuerfi dicit intelledum eile caufam : fed in ge-f
nerarionibus rerum particularium alias aflignat
caufas ; quare videtur diftormiter loqui de prin-
cipio efFediuo. Deinde cum dicit ;

Empedocles plus quidem vtitur caufs^fed
tamen nec fuffcienter^nec in his inuenitur
qttod concejfum efl. Multis igitur in locis apud
ipftim amor difgregat : lis autem congregaty
nam cum in elementa quidem ipfiim vniuer-
fum alie dijlrahitur , tunc ignis in vnum, ^
elementorum aliorum fingula concernuntun
citm autemiterumin vnurn ab amore conut-
niuntyneceffe efi rurfum^ vt expngulis parti-
cuU fecernantur.

Oftendit in quo Empedocles errauit.Circa quod 4^
duo facir. Primb facit,quod didum eft. Secundb ^A"^"'»-
oftenditquid habet Empedocles proprium vl- >g;3
tra alios Piulolophos; Secunda ibi : Empedocles
igitur. Dicir ergo , qubd Empedocles determi-
nans de caufis rerum , pltts vtitur caufis , \ fq
pofitis , quam Anaxagoras. Pofuit enim principii
quatuor clemcnta, & amorem, & odium, in qux

princi

Summ^ II.

principia & generationem, & comiptionem om-
niiuTi rerum rcduccbat , quod Anaxagoras non
fecit. \ewm fed nec fnffictt , nec in ^*f,fcilicet
cauHs, inuenitHr, quod confejfum eji, id cft , pofi-
tum ab eo, tanquam pcr fe notum , quod odium
aliquo tempore rcgnaret in elemcntis , & alio
rempore detcrminato amor, cum ramen hoc non
(it per (e notum , & hoc eft vnum in quodeficit.
In fecundo deficit, quia in his , qua: dixit non in-
uenitur id, quod ab eo confellum , id eft , fuppo-
fitam eft qiufi principium , fciUcet quod amor
congreget, & odium di(greget ; multu quulem m
locisy oppofitum reperimr , fcilicet quod amor di-
ttidat yir odium congrcget. Vnde dicit,qu6da-
morquidem iecernit, id eft, diuidit, odium vero
concccnit , id cft , coniungit , quod probat : nam
titm ipfum omne,id eft, vniuerfum difirahitur, id
cft,diuiditur in eleme;ita , quod fat in generatio-
ne raundi,tunc panes,fcilicet, ignis in vnum con-
ueniunt, & jtmtltter fngula, id cft , fingulxpar-
tcs omnium aliorum elementorum concernuntur,
id eft, in vnum congreganturicx quo patet, quod
odium nonfi)liim fegrcgat panes, fcilicct ignis,a
partibus acris & aliorum,fed etiam congregat
adinuicem partes cius , & fimilitcr cft de aliis,
econuerso aurem in corpore vn iuer fi. Vnde fub-
dit, cum autem /ff r«w»,elementa,fcilicet4n vnum
conueniunt ab amore , necejfe rurfum vt particuU
Jir.gulorum elcmentorum a finguhs fecernan-
tur , id cft , diuidaniur : nam clementa non pof-
funt adinuicem commiiccri , nifi (e inuicem pe-
netrarcnt , & fic partcs vnius fimul eflent cum
partibus alterius ad conftituendimi vnum chaos
mixtiim,& coniiiium, quod efle non potcft ; nifi
panes inuicem a quibuflibet diuidantur. Patct
ergo ex prxdidtis fecundum opinionem Empc-
doclis quod amor non tantum cougregat , (ed
etiam dilgregat in mundi corruptione , & odium
nonfblumdiuidit jfedctiam congregat in mun-
di geiicratione, cuius oppofitum aflerebat. Dein-
dc ciun dicit :

^Tfipedocles (juidem igitur pr<tter priores
frius hanc caufam Muidens induxit,non vnu
faciens motu^iprincipium ; fed diuerfa ^ con-
trariafampliusautem qu£ inmateridfpecie
dicuntur elementa cjuatuor primus dtxit-.non
tamen trtitur tjtsatuorfed vt ditohui exiflen-
tihusfolum-.igne quidemfectmditmfe. Oppefi-
tis veio quaftvna nattira,terra , S" 'tere , c^
aqua. Sumet autem vticjtte alicjttis idfpecu-
lans ex verfhus. hic quidem igiturfcut di-
ximusfice^tot dixit principia.

Tofnii du« Oftendit quid habet Empedocles proprium

frtnclpi» efft vltraalios Philofophos,& ponit duo.Primum eft

rirum. q^^ caufam vnde motus,diuifit induas contra-

rias,& hoc eft quod dicit, quod Empedoclu inter

priorcs, fcilicet V\ak)(o^)\os, primus cattfam diui-

dens induxit non vnum faciens principium motus,

{cilicct caufam efficientem ; fed dtuerfa & con-

^iuomoioy*. traria, fcilicet amorem & odium. Sccundum eft,

fiutquituor fy^od caufam materialcm pofuit quatuor elemcn-

cM,f»m m». ^^ ' "°" 1^^^ vtatiu qiutuor elementis, vt qua-

teri»Um > tuor,fcd vt duobus,qiiia ignem ponit ex vna par-

te,& alia triacx alia parte, dicens, quod ignis ha-

bet naturam acViuam,& alia tria natura pafliuam,

Et hoc eft quod dicit, quod amptius autem dtCla

tlementa,quatuor dtxit ejfe in materi*/pecie,id cft,

Scoti Oper. tom. I V.

Cap. II.

27

in generc caufac materialis, /^ <i vtditobus exifien-
ttbus folum vtitur, fcilicct iftis quatuor, tgne qui-
dem fecundumfe, id eft, vna partc : oppofitis vero
fciltcet terra,aqua,& aere quafi vnanatura,Cci\i-
cet palllua & oppofita ipfi igni. Addit aute quod
alitjUK potefi fumereex elementistraJttts , fcilicct
ab ipfo , id eft , ex principiis do£lrina: fux:alia
tranflatio habet ex verftbiu , quia dicitur fuam
Philofbphiam metricc tradidiflc. Cor.. litcr-
go, hic tgitur , fcilicct Empcdoclcs,yf utdiximust
ftc & tot dtxtt effe rerum principia , fcilicct qua-
tuormaterialiaA duo cffcctiua.

S V M M A K I V M.

Scntencia Democritij&: Leucippijprin-
cipia rctumjCfTc plcnHm, & vacuum,qua
iuxta eorum mcntcm cxplicat bcnc Po-
6lor.dc qua agitur i .de Gener.tex 5 .& G.
vbi cxpcnditur quid fcnfcrint hi dc rc-
rum gencrationc. Ponitur ctiam in qui-
bus conuenicbant , & diifercbantabilla
opinionc fupra rclata, qux tantum ponc»-
bat vnam caufam matctialcm.

Leucippus vero cr collega eius Dcmocritm
elementa quidem plenu c^ inane dicunt ejfe,
dicentes velut hoccfuidem ens,illudvero non
ens-.horum autemplcnum quidem ^folidum
ens.,inane quidenon ens. Propter qttod^ nihil
magis ens non ente effe dicunt,quia nec inane
corpore,caufas autem entiu hac vt materiam.

Poftquam Philofophus recitauit opinionem
Philofbphorum entitatem a rcrum principiis non
negantiumjnunc ponit opinioncm aliorum enti-
tatem a rerum principiis aliqtuliter aufcrentium,
cuiulmodi fuerunt Dcmocritus & Leucippus,po-
ticntcs principia rcrum e(Ic^ens,& non ens : puta
vacuum & plcnum. Circa quod duo facit. Primij
facit quod di£tum eft,& declarat quid Democri-
nis , & Lcucippus fenfcnmt de rcrum principiis.
Secundb quid ibnfcrunt dc reriuTi gcneratione,
Secunda ibi : Et quemadmodttm. Dicit crgo,qubd
Leucipptss & amicits eius Democrittts elementa
tjuidem, id cft,ptincipia rcnim , dicunt ejfe plenum
cr inane, id eft,vacuum,iij«^//f/ velut hoc cjuidem
ew/,fcilicet plemim,;//K<i verononens, fcilicct va-
cuum,quod conrequenter exponit dicens : horum
vero plenum qHidem,& folidum ejfe ens,inanevero,
id cft, vacuum,«o/7 ens; quare nihilmagis quidcm
dicunt , fi principium ens non ente , id cft , quara
non ens , quia fcilicet vtrumque ponunt rerum
principium ; ea vero , fcilicet vacuum & plcnum
ponimt eflc caufas entium , vt in materia in gc-
nere, id eft,in genere cauf-c materialis.

Notandimi,qabd ifti duo Philofophi dicuntur
amici,& fbdales, quia in omnibus concordabant,
& quod dicebat vnus, aliiis aflercbat. Ad cuius e-
uidcnti.im fciendum , qubd (vtinnuitur in primo
de Gencrationc ; vbi corum opinio difHifius tra-
«Hatur ) cum quidam Plulofophi pofuiflcnt om-
nia entia clle vniun ens , & coiuinuum , & im-
mobile faluare non valcntes , vt cis videbatur,
momm & diftin(5b'onem rcrum fine vacuo ,va-
cuum autem omnino poncrc abhorrcbant ; fu-
pcruenit Democrims , corum rationi confen-
tiens , fcilicct momm & diftindioncm rerum
finc vacuo cfle nonpoflc.Diftin<aioncmautcm,&
C X mo

49

Opint» aufi.
tentium tn-
titMttn M rt-
rum fr:?ui-
piii.

QMre dUun
tmr smici
Leutifpiis,^
Demtaitus ?

DemieritMs
frimh pefmt
vMuum.

|9

28 Lib. I.

motum in rcbus faluare volcns pofuit Vacuum
cffe , & omnia corpora cfit vacua , & cx quibuf-
dam corporibus indhufibilibus cde compofita :
videbatur autcm fibi , quod non polTet ratio afli-
^nari , quare vniuerium cns magis diuifnm eft in
fHtmpofHlt iftaparte,quaminalia,vndp non poneret to-
frincifUre. ^^^ ^^^ ^jj-^ concinuum : praeelegit vbique &
ZTtnn totaliter cire diui<"um , quod non polTet elfc nifl
remaneret abquod indiuifibile : tafia autem cor-
pora indiuifibilia coniungi non poflunt 5 nifi in-
^eruenicnte vacuo , quia nifi inter duo eorum
vacuum mediargt , oporteret ex his duobus ali-
quod continuum conftitui , quod tamen nega-
bat propter iam didam rationem t fic igitnr ma-
gnitudinem cujuflibet corporis , ponpbat confti-
tui ex illis corporibus atomis, vel indiuifibilibus,
vcl indiuifibilia fpacia implentibus , & ex qui-
bufdam ipacjis vacuis , quac interiacent corpori-
bus atomis , qua: poros etiam nominabat. Ciun
ergo plenum habeat rationpm entis , &c vacuum
non entis \ ide6 principia rcrum ponpbat ens &
non ens,& non magisens, quam non ens, Dfin-
de cum dicit :

E/ quemndmodum qui vnam fA(iunt fuh?
ie^famfubftantiam aliamfaponibtts eitts ge~
nerant^rarum &fftjfum principia paftonum
fonentes : eodem modo (jr hi differentes cau-
fas aUorum dicunt ejfe, Has verh tres dicunt
(ffefguram, ordinem, ^pofitionem : differre
enimaiunt ens (^ rhythmo ,^ diathtge , c^
trofe folum-.horttm autem rhythmusfigura eft^
f^ dtathige eft orda , & trof^fBfttio. Differt
tnim A a Bfigura. AH autem a NA ordine,
Z atttem ah 2^ pofitione, De motu vero vnde
(jr quomodo ineftexiftenttbus j & hi aliisfi-
mtliter negUgenter dimiferunt de duabus qui-
demigiPurcaufis j vtdiximus in tantum vi-
deturaprioribus e(fe qu^fitum.

Oftendit quid iftiifenferunt de rerum genera-
tioncjcompaiando eos ad antiquos Philofophos,
qui ponebant tantum vnam caufam materialcm:
conueniebant enimifticumillisinduobus. Pri-
Xab quidem,quia ficupilli antiquiex illa vna ma-
teria geqerabant diucrfa , ffcundum diucrfas il-
Uus materix paflioncs , qux funt rarum & den-
fum : ita&Democritus , & Leucippus dicebant
ex corporibus atomis , & poris diuerfa entia
conftitui propter difFerentias illorum corporum
^tqmorum , & hoc eft , quod dicit , qu6d quem-
tutmodum , fcilicet illi antiqui , efui vnam faciunt
fubieBamfMbJiantiam , id eft, matf riam , aliam k
pafllonibus cius fcilicet max.6t\x,generantponen-
fa principium pajftonum rarum &" denfum , ad
quae tanquam ad principia onines paffiones alias
reduccbant, eodem modo &hi , fcilicet Derhocri-
tus, & Lcucippus, dicunt ejfe differenta caufas a-
liorum,c[ux fcilicet exilh's corpori^jus atomis ge-
|ierabant,&«<«,fcilicet difFerentias triplicesdicunt
TiifFirunt ci» 'jft-figi*ramfcUicet, ordinem ^pofitionem:(^ihus
for* triplici difFcrcntiis difFerebant illa corpora atpma, & p^r
itr fecMtdurn conffequens cx eis cpmpofita difFercbant abinui-
MntifHft. cem : difterentia quidcm fccundum figuram at-
tenditur ex hoc^uod aliud eft circujare , & aliud
triangulare : difrerentia ver6 fecundum ordinem^
attenditur ex hoc, quod vnum eft prius , & aliud
pofterius ; fed difFercntia fccimdunfi pofltionem

Metaph.

fiuld ftnff.
runt ficofi-
n»ntes dt ri-
rnpfgtnera-
mnt.

attenditurexhoc , quod vnum eft ante , & ah'ud
retro , vniun eft dextrum &• aliud finiftium , v-
num eft fiurfum & aliud eft deorfum: per hunc
modum dicebant omnia ab inuicem difFerre. Vn-
de fiibdit Philofbphus , quod fccundum eos fup-
pledifFert vnum ens ab alio , vel rhythmo , ideft,
ngura , (tut diathige , quod eft ordo , aut trope,
quod eft pofitio ,quod probatur per fimilitudi-
n^m in Uttcris , diff^ert enim A ,aBjiin figura,
nam illae non habent eandem figiiram , AN aur
tem \ NA ordine. Nam A , eft prior quam N,
inordinelitterarum ,Z autem dtffertab N poji-:
tione. Secundum enim Grammaticos,Seniiuoca-
les non poffiTin poni antp Liquidas in eadcm f^dr
iaba , ante quas ponuntuj: Mutac. Alia tranflatio
habet litteras Grscas , &: eft eadem fententia , &
exempla ponemus manifefta nobis , qui Grxcum
ignoramus. Sicut ergo propter iftam tripliceni
difFerentiam linerarum ex eifdem litteris difFe-
renter fe jiabentibus , fiunt Tragcrdiae , & Co-r
moedia: djugrfae fyllabx, & diuerfe didiones , it^
px eifdem cprporibus ^tomis difFerenter fe ha-
bentibus modo prxdidto , diuerfas rerum fpecies
generabant. Secuhd6 quidem ifti ambo Philo-
fophi coriueniebant cmia antiquis , quia /Icut illi
antiqui caufam motus ncglexerunt, id eft, caufain
cflTeftiuam , ita &r ifti,licet illi corpora indiuifibi-
lia ponerenr effe per fe mobilia. Et hoc eft,quo4
^iat,c^\oA.de motuvero vndf, aut quomodo inefi
rebui , id eft , dg caufa efficiente ,qux eft princi-
piUm, vnde motus,ib» , fcilicet ambo fimiles aUisf
fcilicet mx\c[\iis,neglexerunt, Vltimo epilogat
quod de duahus caufis , fcilicet materiali & emr
ciente in tantum videttir ejfe quajitum prius , fcil,
abaijriquisjt/r ^iximus. Tuiic fequitur illa pars,

S V MM A R I r M,

Sententia Pythagoricorum, numero^,
&:aliaqna:dam Mathematica,e{re rerum
principia,explicatur cum fuisfundamcn-
tis , & ponuntur varij modi dicendi ipfo-
rum , variaque mociua pro fua fentcntia,

In hU autem d" ante nos vocati Pythago- /'
fici Mathematica tangentesiprimi atttcmpro-
duxerunt , (jr in eis nutriti horum principia
effe omnia putauerunt, Horum autem quo^.
niam numeri naturafunt primi,^ in nume^-
ris videbantur multasfpecularifimilitudines
exiffentibtfs (^ faciismagis quam in igne,(Jr
aqua,(jrterra^ quia talis numerorum quidem
pafio iuHitia^ talis autem anima , ^ iotelle'
^us:alia vero tempus , ^ aliorumj, vt eft M^
cere vnumquodque fimiliter,

PoKquam Philofophus recitauit opinionem o^""'* ?»»«»'
antiquorum philofophorum ponenrium princi- f'"**"'"''**»
pia rerum efTc corporea. Nunc recitat opinionem frinLi'n.
ponentium principia efle incorporea quales fiie-
runt Pythagorici. Circa quod duo facit , quia
prim6 dicit quid opinati funt de terum fubflan-
tiis. Seeundo quid opinati fimt de rerum prin-
cipiis. SccunAaihi : Sed cuius gratia. Prima in
duas , fecundtun quod ponit duo ex quibus Py-
thagorici mouebantur ad opinandum numeros
efle rerum fubflantiam. Secunda ibi : ampliitt
autem^

M

SummasII.

... Ai «ai<ientiam primi fciendum, quod aftdqui-
bphcrttm M. '"* focTunt duo gcncra Philofbphonim, quorum
*j«« dmt. aliqui dicebanrur lonici , alij Pythagorid. Primi
morabanmr in illa terra , quic nunc Gneda did-
tur; & ifti fumpfenint principiumiThaletc, qui
princeps Philofophorum nominatus, cft , vt iam
luperius fiiit didhim. Alijfueruntinltaliaqua:
pro tuncmagna Gracda dicebatiu" ; vnde Itahd
didb funt ': quorum Philofophorum princeps,fuit
Pythagoras , & ide6 Pythagorid dicuntiu: : qui
produxerunt qusdam Mathemarica, & in eis nu-
triri,qnia femper circa Marhemarica intcndebant.
Horimi autem Mathemaricorum principia, puta-
uerunt cun>fi:orum/dIicet,entium principia cfle ;
confuetum eft enim apud homines , quod pcr ea
quz nouerunt,volunt de rebus iudicare , & quia
A L ptuni. "^^^'^ Mathemarica numeri sut principia*natura,
ideft^naturaliter ; ideo nifi funt fimilitudines exi-
ftcntibus , id eft , cnribus & fadUs quantum ad
cfle , fiue quantum ad ficri endum:nifi , inquam,
funt multa in numcris fpcculari magis , quam in
igne, terra, aqua, & aliis fimilibus elcmcntis.Prac-
dicfti enim philofophi refpicientes ad retum fen-
fibiliii pafliones adaptabat proprietates renim ad
numerorum pafHones ; vndc dicebant quod aliqua
pafHo numerorum cft caufa iuftiria? , & aliqua cft
temporis, & fic dc aliis. Et hoc eft quod fubdit
Philofophus, quia fdlicet Pythagorid diccbant :
quia htec talii pMjfto nMmcrontm eft iuFiitia, ideft,
caufa iufdris : illa autem, fcilicct talis paflioyw»-
ma, & intetteflus , alia autem ttmpue,& aiidrum,
vtfic dicam, fingulorum fimiliter ; vt fic , fdlicet
pafliones numerorum intelh'gantur eflc rariones,
& prindpia omnium apparentiiim in rebus fenfi-
bilibus ; fiuc ad rcs voluntarias , quod dcfignatur
pcr iuftitiam, qu2 cft habinis volunuris ; fiue
quantura ad formas fubflandalcs rcrum natxura-
lium , quod intelligittu: per intelledum & ani-
mam ; fiue quantum ad acddcnda, quod intelli-
gitur pcf tempus.

Notandum quod Pythagorid dicuntur ptj-
mum Mathematica produxifle , qiua edam cos
Platonid circa materialiafunt fecud; ita quod ipfi
non ab aliis, fcd ab eis alij materialiaflifceperunt.
Pcinde cum didt :

i^mplius atttem ^ harmoniarum in nu-
j i merisjpecuUntes fafsiones dr rationes : quo-
niam <^ alia quiJem numeris fecundum
naturam omnem videbantur afsimilata ejp.
7{umeri autem cmnes natara primi , ele^
menta numerorum exiHentiumelementa cun-
iiorumejfeexi^imauerunt , (jr totumcalum
C^ harmoniam ejfe , cjr numerum. Et qua~
cunquehabebanturconfefamonflrare y (^ in
numeris y (jr harmonijs adcdtlipafsiones ^ (jr
ad partesy(jr adornatum totum hoc colligentes
adaptabatidrfi quid alicui deficiebat anne£fe~
hantyVt iffis totum negotium effet connexum.
Dice autemputa quoniam perfecltts denarius^
effe videturydr omnemcomprehendere natAra
numerorumydr quafecundum calum feruntur
decem quidem efife dicunt : folis autem no^
uem exifientibus manifefiis : ideo eunh^iet^
ideH^aduerfam terram decimam faciunt^
De bis autem certius efi a nobis in alys
determiitatum.

Scod Opcr. tom, IV.

Cap.II. 29

Ponit fecnndum morimmi, quod eft,quia con-
fidcrabant , & eiintJpecuUntes pajfma,& rati*'
nes, id eft, propordones harmoniarum,id eft,corH
fbnandarum muficalium tn numerU, id eft,feam-
diim namram numerorum : vnde cum foni con-
fbnantcs fint quxdam fenfibilia , idcirco per can-
dem rarionem »»y/ yi«f , id eft , conati, ajfimtlare
numerid cmnia alia entii fecu/tdum naturam ; ita
quod numerifunt primt omnit natur£, id eft,in to-
ta rei nfttura : & proptet hoc exiihmatttrunt e-
lementa, id eft, prindpia numerorum ejfe elementa
cunEiorum entium ; & totum Cddum dicc-
bant harmoniam & numerum quendarii ; vnde
quicuntfue habebant monjhare confejfa , id eft,
concefla in nmneris , & in harmomii adaptabant
ad calt pajftones , ficut fimt motus & eclipfes , &
aliud hmvSmodi^&adpartes eius, cuiufmodi funt
casli, & orbes diucrfi. Itcnim adaptabant 4^ ro-
tttm ornatum ctli ; cuiufmodi funt fiellas diucrfac,
& figurae diueriae , quac acddunt in conftellatio-
nibus , & aliud huiufmodi. Et fi <]uid. deficiebat
in rebus , fdlicct fenfibilibus & manifefHs , quac
non vidercntur numeris pofle adaptari , adapta^
bant continuata eis omne ejfe negotium , fali-
cet ipfa de nouo ponebant , ad hoc qubd to-
tum negotiumeorum, quod erat, vt feniibilianu-
meris adaptarent , conrinuarcntur ; ficat patet in
vno exemplo. Dico autem cjuoniam denarttts nu-
merus videtur^Jfe perfeBui,& omnem comprehen-'
dere naturam numerorum : eo fcilicct , qubd cft
primus ntuncrus , & comprehendit in ie naruram
omnium numerorum , quia omnes alij numeri a
denario , non vidcntur nifi repeddo numeri dc-
narij ; proptcr quod Plato fadebat numcrum vC-
quc ad deccm ; fccundura quod dicimr , 1 2. Mc-
taphyficorum , text. c. 41. & j . Phyfi. text. c. 61.
Vnde fecundijm Pythagoram fphacra:, fdlicet
qua fecunditm cdum feruntur decemydicuntur eSh
manifesiis exiflenttbits folitm nouem , quae appre-
hcnduntur ; feptem ex moribus planetarum ; o-
Ctam. verb ex motu ftellanim fixarum : nona au-
tem ex mom prirai mobilis , qiii cft primus mo-
ms & diumus : & ideb ifrlyj^iiftt^itleft, Jpharam
in contrarium motam. Et didtur ab drri quod
cft condra : decimam faciunt , fcilicec Pythago-
rid. Vldmb epilogat qubd de his quje per-
.tinent ad opinionem Pythagorae certitts in
aliis determinatum eft , fcilicct in 13. & in 14.
libro huius fdenrijB, qui funt vltimi libri.

Notandum , qubd Pythagoras nonam fphae-
ram , quam dixit «rT/;^«»« , ideft , in contra-
rium mocam, inferioribus fphzris pofuit in con-
trariura moueri , de qua opinione agitur prolix^
in fecundo libro de C5I0, & mimdo. Text. c. y i.
& inde. Dicebat cnim ex mom czlomm fieri
quandam rauflcam melodiam : ficut enim ex pto-
porrione fbnorum contrarionim ; puta grauis,
& acuri , fit quacdam mufica harmonia ; ita di-
cebat in ca;Io efle vnum motum ad oppofitam
partera aliis motibus , fdlicct motui primi mo-
oilis qui eft ab Orientc in Occidentcm aliis mo-
ribus infcrioribus proccdcntibus cx ^duerfb , fci-
licet ab Ocddentc in Orientem , cx qaorum
motuum propordonc dicebat caufari fuauiffi*
inam melodiiun, De qua opinione , non O-
portet nunc proUxius pertradare , quia ma-
gis perdnet ad fecundum de Caclo & munr
do ;• vbi Philofbphus hanc opinionem per-
tradat & reprobat cuidcnter. Deinde ciaa.
Sdtx -*

C i

Tmeutesprfm
cifi* nmmtn
ntm efftfrin
cifi» cunS»-
rum tntimm,
(y cdlum tjf»
htrmtatMm.

iJumtrm
J^hfMrumf*
cunditm Pjr-
thttgoram.

eiuareptfmt
motum cdli
efe hmrm»-
uuimi

30

Lib.I.

Metaph.

Sed cuius quiJem gratia fuferuenimtts,
fjoc efivt aciifiamus , & de his quafonunt
efefriucipa , ^ quomodo in diSfaf cadunt
caufAS : atque videntur & hi numerumfu-r
tare frincifium ejje , & quaftmateriam exi'
ftentibus^ C^/ju/^fafioneS,& habitus. T^u-
^^ meri vero elementafar & imfar , & horum

hoc quidemfnitum : illudverp infnitum : v-
num autem ex his vtrifque ejfe , etenim fa~
rem c^ imfarem % numerum autem ex vnOf
numerosf$cut diiium efl^totumcdum,

eutid rtnft- Declarstf quid Pythagotici fenferunt de renim

tmt d* rnii principiis. Circa quod duo facit. Primo oftendit

frindfiu fic quac pofuenmt rerum principia. Secundo qualiter

^iinMits. i\[^ principia ad quatuor caufas reducantur, Se-

cunda ibi ; Stc his igitur amhehm. Prima in tres,

Cdcanduca quod narrat tria motiua corum , qui

pofuerunt numeros principia.Secunda ihuSorun-

demaHtem.Tenh ibi : QHemadmodum Alcmaon.

Dicit ergo quod cuius gratia ad opinionem,fcili-

cet Pythagorae pertradandum , hoc eft , vt de

his tradUmus , quae fecundum eonmi opinionett^

poftimt efle rerum principia & quomodo cadunt

in didas caufas ; videntur enim hi.icilicet Pytha-

gorici, putare numerum efle principium & cjuafi

fnateriam exiftentihtu, ideft , entibus , & fciUcet

pajfiones & hahitus numcxi ellequafi pafIiones,&

habitus reriim ; fortc per pafliones intelligentes

_ accidentia cito tranfeuntia,& per habitus acciden-

fh*forid te- tia permanentia , quod exponens dicit quod nu-

fuerimtprin- meri elementa, ideft , principia , dicebant efCcpar

(ipiArcTHm. (jr impar : iftae cnim videntur prims difFerentiae

numerorum, & hoc cfuidem , fcilicet iraparpone-

bant finitum : itlnd ^uidem,Ccilicei par ponebant

infinititm. Sed ex his duobus,{cilicet pari & impa-

rijfinito , & infinito,non folum numerum confti-

tuebant;(cd ctiam tpfum vnum, id eft ipfam vnita-

tcm : eteni?n ipfa vnitoi par efi & impar in virtu-

temam omncs difFercntire numeri virtualiter c6-

petunt vnitati, ex eo quod omnes difFerentiac nu-

meri in vnitatem refoluuntur ; cuius rario eft :

quia in ordinecuiuflibetnumeri paris, ilue impa-

ris , fiue quadrati , fiue perfc6fci , & fic de fingulis

diftcrcnriis numerorum ; fcmpcr inucnitur vnitas

cllc prior : ficut paret fcientibus Arithmeticam.

Vltra, ifte Pytliagoras fiait dicebat ipfum nm-ne-

rum componi cx pari & impari ; ita dicebat elTe

numernm ex vno : ideft , vnitatibus, vt diElum efi:

& totum c£lum ejft numeros ; idcft, caelum & om-

nia fibi fimilia, effe ex numetis , vt didum eft fu-

pra. Ifte ergo ordo eft, quem de rerum principiis

gft/rrtPy- aiTerebat.

t^agoriu »i- Notandum , quod Pythngoras attribuebat infi-

y'"* '*" nitatem numero pari ; finitatem autem numero

mero pMi A. impan,mqtus ad lioc ponendum ratione,& ligno,

irutisttmim, fecundum quod dicitur 3. Phyficorum , capit. de

ian J infinito.tcxt. c. 3 6.& indp, Ratione quidem , quia

in corporibus quandam infinitatem afpicimus :

quia corporea femp? r funt diuifibilia in duo a-

qualia : diuifio enim continui tendit in infinimm,

quia (emper eft diuifibilis in duas medietates.

Ciim ^rgo de ratione numcri paris fit poffe diui-

di in duas ^equales medietatcs 5 idcirco videtur

numerus par de fe ipfb habere infinitatem quan-

dam. Sed quia addita vnitatc conftituitur nume-

zncrus impar , qui amplius non eft diuifibilis in

duas apquales vnitates , ide6 videtuc de fe habere

£nitatem quandam > quia cius diuifio flat cum

Ttnutrim efl
Mltiriut Jpt'
ciei m fepte-
nitrte, -vt efk
primm,^ i^
ctmftfitm.

penientum cft ad vnitatem , quae remancc indiuir
fa , & idcirco numero impari attribuebac finira-
lem. Signo autem moucbatiu: : qiiia numcrj
imparcs, qui fimt extra, & alij ab vnitate, fempcr
faciunc eandem fpeciem numeti : fi numeri impaT
res accipiantur ordinatc, fcilicet vnum,trta,e}Hin-
que,feptem , nouem , & fic in infinitimi : n«m ifU
onmes congregati femper conftiniunt«umcrum
quadratum. Verbi grariS , vnwn Sc tria faciunt
quatnor, qui eft>primu5 numerus quadratus. £t
vltra , qmtuor & tjuinejue faciunt nouem , qui eft
ptiam numerus quadratus. Vltra , nouem icfep-
temfidunt fedecim , qui eft criam numcrus
quadratus , & fiip dc aliis in infinitnm. Sed nu?
meri pares non habeqt fc ffto modp : nimvnum
& dup faciunc tria : tret autem & quatuor faciunc
feptem. Septenarius autem numenis eft altcrius
fpeciei «i teniario : nam tcrnarius eft numems pri-
mus , & incompofitus dupliciter. Tum quantum
ad dudum i>umerorum,nul)us enim iiumcms du-
iftus in alium , vel feipfura,facit numerum temaT
rium.Tum quia non nt ex aggregayionc numero-
rum : nulli enim duo numeri nmulcongregatifa-
ciunt ternarium : fcptenarius autcm fit primus,
& incompofims , quanmm ad dudum numero-
rum : quia fcilicct nullus iiumems du4lus in fe,
vel in alium numenim, facitfcptem : non tamen
eft ineompofitus quanpum ad aggrcgarioncm nu-
merorum : nam quatuor & ttia fimui congregata
faciunt numirum feptenariun^ : quia fcilicet nu-
meri pares additi ordinate vnitati, variant fempcc
fpeciem in infinitum ; ide6 Pythagoras nume-:
rum p^rem attribuebat infinito : fed quia nume^
ri impares ordinatc fumpti , modo prascxpofitOj,
femper fcruaht yniformitatem fpecicrum; ideo
numcrum parem attribucbat finito,

Notandum ctiam , quod pafnonej , & habitus
numeromm ponebat Pythdgoras efle pafHones,
& habinisr prum illo modo : dicebat cnim quod
paflio alicuius numeri , fecundum quam dici-
tur nm-nems effe par , erat iuftiria in rebus,
propter aequalitatem diuifionis : quia tales nu"
meri xqualiter diuiduntur vfque ad vnitatem
numerorum : vt odonarius diuiditur in duos qua-
ternarios ; quaternarius vero in duos binarios ;
hinarius autem in duas vnitatcs : fimiliter ver6
accidcntia alia afHmilabat accidenribus numpra-
rum. Deinde ciim dicit :

Eorumdcm autem alij.decem dicunt efi^ S4
frimipiii fuundum corrdationem dicla : fi-
nttum , & infnitum : par , ^ impar : v-
mm , flurale ; dexlrum ^ftnifrtim : mafcu^
linum,f(emninHm : qtitefens, tnotiim : re~
0um , curtium : liicem , tenebras : bo"-
pum, malum : longius alterafarte , (jr qua-
drangulart^.

Ponit fecundiim modum , quo quidam Py thar

gorici numcros elle rerum principia credideriuit.

Dicit ergo quod eorurndcm , fcilicet Pytha^ori-

corum , quidam dicunt ejfe decem principia dtHa,

fecundum quandam coflewentationern , aut corre- Ptmentes it-

lationem. Ifti cnim non tantum pofucrimt vnam cemprincipia

contrarictatem in principiis,vt prajdidi^fcdetiam ""'"" f""'"
r 1 ^.'. .^',.' , dumcorrelt*

pofucrunt decem prmcipia fecundum correla- titntm.
tionem , ideft , accipiendo, vnumquodque illo-
rum cum fuo corrclario, vel coelementario cpn-
urario : & fic funt viginti , fcihcet dcccm cx
vna partc , & dcccm ex alia parte oppofita ; qux

cnumerab

§lu»rep»$i^
nes nnmererS
pofuit fythm,
gorgs ejft a-
liarnm rtri

Summ^ II.

«nurncrat » finitum , & infimtum ; par & hnp^ :
vnuniy & plurMle : dextrum , & finifirum : mMf-
eulinum , & famininum : ^kiefeens , & «w-
/«»1 .- re£lum , & curuum : lucem , & tenebrM >
bonum, & m*lum : tpudrMtguUre & dltera fdrtt
'Ungius.

Noundum , quM huius pofidonis potuit cfte
ratio, qubd ifH non folum accipicbant prima prin-
dpia ; fcd ctiam proxima gciicrum fingulorum :
ponebant crgo prim6 finituni, & infinitum, ficut
pracdi^.Sccund6 par,& imparjGcut primarcrum
principia : & quia ex pari , & irapari caufabantur
numeri , poncbant tcrti^ diffcrcnriam numcro-
rum, fcilicct vnun9,& plura ; qux duo cx pari, &
impari caufabantur. Et quia cx numcto coflfti-
tuebantur tnagjiitudincs, fecundfcn quod nume-
rus pofirioncm habet : nam, fcctmdum cos , pun-
atus nihil aliud cft , quim vnitas pofita , & Unea
du^itas pofita; ideirco quar^o loco ponebant po-
iirioncm habcntia dextrum,& finiftium : quonim
ynum, fcilicct dcxprum, pcrfcdioncm dicit,4liud
vcr6 , fcilicct finifbrum impcrfedjonem. Et qui^
naturalia addunt fupcr raaihcmatica virtuteip a-
dHuam , & pafnuam ; idcirco quinto loco ponc-
bant mafcuiinum, & faemininum , quorum vnum
pertinet ad virtutem adHuam , quod pcrfc(5tio-
nem didt ; alterum autcm ad pafuuam , & im-
perfe<^oncm didt , ficut de fc patct. Et quia
ex virtutc adiua , & paffiua , fequitur motus , &
quies irj rebus ; iddrco fexto loco poncbant prin-
dpiamotum, &quictcm : quorum vnum, fcilicpt
inotus,defonTiitatcm & imperfedioncm dicit : al-
tcrum vcr6, fcilicetquics vniformitatcm , & pcr-
fc^on^ dicit.Namfectmdum Ariftotdem6.Phfy.
tcx.c. j I.& alibijficut rooucri cft aliter nuc (t habe-
rc,quam prius,ita quicfcerc cft non aliter fi habc-f
rc nunc qn<im prius. Et quia primae difFerentix
motus funt reBum, & circulare ; idc6 fcprimo lo-
co pofucrunt prindpia reHum , 8c curuum-, quo^
rum vnum , fcilicet reBum pertinet ad numerum
parem ; vnde lincam redlam dualitatem alTere-
bant : alterum vcr6 , fcilicct curuum , fiuc circu-
larc , rarione vniformitaris ( quia fcilicet circulus
cx vna lincaconftat ) pcrrinet ad numerum im-
parcm, qui rarione vnitatis indiiiifionem , & vni-
tatcm quandam habet. Vlterius quia non fblutn
poncbant prindpia rcrum quantipn ad mottis, &
adkiones naturalcs , fed etiam quantum ad a£tio-
ncs animales j iddrco quidem quantimi ad
cognirioncm , ponebant odauo loco principia,
fciucet , lucem , & tcnebras : nam lux videmr
prindpium cognirionis ; tcnebrse vero ad igno-
ranriam pertincnt.Sed quantum ad apperitum po-
nebant nono loco principia bonum , & malum :
tonum cnim videmr in quod tendit appcritus,
malum a quo refilit , & recedit. Vlterius quia di-
ncrfitas perfcdHonis , & imperfectionis non fb-
ium inucnitiu- in nararalibus , & voluntariis vit-
turibus , & motibus ; fed ctiam in magnimdinc,
& figuris : idicirco qu^tum
ad hoc ponebat derimo loco
quadrangulare,id eft quadra-
tum , & altcra partc lon-

Q\3a<Jratam ^^^'. . ,

qaid } Dicirar autem quadraram,

figiura ex quatuor lateribus

zqualibus, cuius anguli funt ""

qiutuor redti.

Figura a«cm altcra parte lcngior d^-

CapJL 31

dttir , cnius omncs

anguli lunt TcCti , &

altera viciflim fibi

opptofita funt atqua'-

lia:non tamcn omnia

latera futu. a^qualia

omnibus. Ei omnibus prxcedenribus patet,qu6d

vna coocdin^do prindpiorum habct rationcm

priuarionis , & impcrfcdi , illa firilicct qux fe tc-

net cx pane infiniti & paris ; alia enim coordina-

rio habct radoncra perfe^ , & habiras rcfpcdu

altcrius : illa fcilicct, qux (e tenct cx pane finiti:&

imparis , ficut patetintuenti , & iflafuflSciant di-

Qa. de hacopinioncad habendum aliqualitcr fen-

fum littcra: prsfentis. Deindc cum dicit :

^utmadmodum AlcmitOH CrOtontAtes fuf'
clfere, aut hic ab illis^ autillt ah hoc huncfer'
monem acceferunt:etentmfuit atatc Jhmaon,
fene exijtente Pythagora: his vero conftmili-
ter enumerauit ; nam ait efje duo, multoi hu-^
manorum dicens contrarietates , non ftcut hi
determinatasfed quafcume^uCy vt album^ nir-
ffrum i dulce, amarum 5 bonum^ malum -, ma-
gnumyparuum.Hicquidemindeterminatepro-'
iecit de cateris, Pythagvrici 'vero, & quot CT
qua contrarictatcs cnuncUrant,

Ik

Ponit tcrriura modum quo aliqui Pythagorid
rerum principianumeros pofuerunt,dicens, quod
jilcm4un Crotoniates, a ciuitatc, vnde fiiit oriun-
dus, fic diStaSyvidetur/ufcipere ,id eft , idcm opi-
nari, quod pfxdidH Pythagofici,qui principia rc-
rum pofuerant cfle contraria, vnde, aut hic habuit
ab iUii ; aut illi ab hoc j fcilicet Alcmxone hunc
receperunt fermonem, id eft, opinionem. Vtram-
que autem elTe porait : nam illc Alcmaron'ftiit
tcmporePythagoricorara,quod gftendit ctimfub-
dit , ettnim pro quia, ^lcma^nfuit phttofophatM
Pythagora iam exifiente fene,vnde valdefimfliter
enuneiatiit his Pythagoricis didkis : nam flcut illi
pofucrant principia e{Ie contraria, fic iilc ait dud laquihm rf-
ejfcqux multa funt hHmanorurn, id rcram {cnfibi-!- Metiieh»t (j»
lium contrarietates, id eft , qu6d multirado rerum ^f*^'^*' f *"
fenfibilium eft in quadam dualitate confKrata:in- ■^^'V p^^^J^
telligcns per dualitatem oppofita contraria. Sed ^«•icw ;
ab eis difFerebat , quia illi principia contraria
ponebant ui numcro dcterminato , idcra autem
Alcmxon pofiiit principia quaccumque contra-
ria indifFcrenter ; & hoc eft quod dicit, qu6d ifte
fupple Alcmxon fuit,dicens , nonficfit hi dctermi-
natas principioram contrarietatcs , fcd tjuafcum-
<}ue contingentes, vt album, nigrum ; dulce, ama-
rum ; bonum , malum ; magnum , p^ruufn. Hic
^uidem Alcmapon indeterminate proiecit de cate-r
ris , fcilicet contrarietatibus prindpiorum , Py-
thagorici vero auot , & qua contrariitates enume-
rauermt. Ddnde ciim dicit :

K^h his erg» amhohtu tantum ejtaccipere^
quta contrariafunt e.Kifientiumprincipia:tfuot
vera ab aiiis, c^ qua hacftnt : qualitertamett
ad diBas caufas conuenit adducere^plan} qui-
dem non cH dearticulatum ah illis^ Videntttt
autem in materia^ecte elementa ordinare^ex
his enim, vt tx his^ qu^ infiunt^confiitui , ^
plafmari dicuntfnhfiantia. Antiffuorum quida

C 4

ex

Ad caufam
materialem
reducontur
ptincipia re-
rum contra-
riaa przdi"
&iz aiCgna-

Jn qMibHS 7y
thag«rici, ^
0ntiqui alij
differunt dtj
eomtrMriet*te
frmifioTinn.

iz Liber L

igUur elementa ftaturaplurd dicentium
bisfuffdens ejl intelle^uijpecdari,

Oftendit qualiter ifta principia pofita a Pytha-
goricis, ad di£bs cauias quatuor reducuntur. Di-
citergo, quod fx amhohni, fcilicet Alcm2one,&
Pythagoricis, vnum efiaccipiendumf quodprinci-
pia extfietjtium,id eA,cnti\im contrariafunt.c^uod
non ab aliis didum e(k:i]uot vero , & qua, (tilicet
funt hacc , quomodo etiam principia contraria ab
eis pofita , ad diEloi caufoi contingit adducere , id
eft, Teducere,plane quidem non efi dearticulatum^
id eft, diftindke exprelTiim ah eis : nunc autem vi-
dentur ordinare elementa, id eft, principia, yel vt in
fi>ecie materi<z, id eft , in ^enere cauiae materialis.
Quod probat , quia ipfi dicunt fubfiantiam rei
plafmari , & confiitui ex his , fciHcet principiis,
qH£E ipfi.'ponunt, vt ex cis , qus infiint:iftaautem
videtur clle couditio materiae , nam materia eft ex
qua fit ens cum infit.

Norandum quod hoc , quod ^t Phildfbphus,
i.Phyfic.text.c.82.&j>lctaph.tex,c.4.qu6dprm-
cipia contraria funt pofita a Pythagoricis, &non
ab aliiSjinteUigendumeftquantum adcaufamma-
lerialemrnaiTa caufam efficientcm pofuit Empedo-
cles contraria, putaamorem &pdium, Antiquie-
tiam Philofbphi contraria pofuerunt principia, vt
rarum & denfiim , verumtamen ifta cqiitrarietas
crat ex parte formae : ifti autem Pythagorici con-
trarietatem pofuerunt ex partematerix, &non il-
\i Cic\i.t patet ex praediftis. Vhim6 epilogat diccns
qu6d antiquorum dicentium elementa, id eft,prin-
pipia rcrum, ex his fufficit fintenttajn, id eft, opi-
nionem cotumfpeculari.

SVUUJE SECVNDiE CAP. III.

Opinrones diftindlioncm ^ rcbus aufcrentium,
& recit^f arum opinionnm epilogatio.

SFMMARirM.

Opinio quorundatn Philofophorum,
qubd vniucrfum eft vna natura exiftens,
& ponitur variecas huius fententiac iuxta
Parmenidem , MelifTum , & Xenopha-
nem, & praefertur Parmcnides , eiufquc
fcntentia magis exponitur , & hoc eft
quod continctur in prima partc huius c^-
pitis vfquc ibi, Ex dicJis^Sec.

Sunt autemaliqui ^ui de vniuerfo , quafi
vna extflente natura , enunciauerunt : modo
vero non eodem omnes,neque ipftui hene, ne^
quefecundum naturam^

PAh» *«/*'■?» Poftquam Philofophus pofuit opinioncm de

iUtm iifm- principiis diftindionem terum, & motum ab en-

piotHdtpri^- -^^ "°" negantium, & ided loqucntium magis

(ipiis reru ^ naturalitcr : nunc ponit opinioncm de principiis

frmtijincfm. diftindionem renim, & motum penitus auferen-

■W*». rium , &" loquentium minus naturaliter. Circa

quod tria facit. Prira6, pramittit corum opinio-

n(?m in comqiuni.Sccundb, oftendit qualiter con-

fidcratjo huius opinionis ad praefentcm fcientiam

ipcdct& quahtcrnon. Terti6,comparat ad inui-

fcm ipfbfopinantcs.Sccundaibi : Igitur adprt-

finttm. Texdiihi-.IiitHrhi. picitergo, qu6d

Metaph.

funtpliqui a praedidis,i^»t enunciauerunt deomnii
id cft, toto vnir.erfo,gf«<i// de natura vna : pofuc-
runt eiiim totum .vniuerium efle vnum ens , at^^
tem, pro fed : fed non eodem rnodo omnes, vt infe-
rius paiebit : in ipfo autem modo,quo diuerfifi-
cati fimt , nec cjuidem bene , nec fecundum natu^
ram, fupplefunt locuti. Ratio huius eft,quia ifti
motum a rebus auferebant : quare non naturali-
tcr loquebantur , cum naturaiis monim prasfup-
ponat. Iterum nuUus eorum benc quidem dixit \
quia pofitionem impofEbilcm pofiierunt ratio-
nibus Sophifticis confirmatam ,'vt infra patebit.
Deinde cum dicit :

^dprttfcntem quidem igitur caufarum
perfcrutationem , fjuUatenus congruit de ipfis
fermo : non enim vt Philofophorum quidam^
Cjui vnum pofuerunt ipfum effc ensitamenge~
nerant ex mareria qitafiex vno ^fedalio di-
cunt hi modo. llli namcjue motum apponunt^
iffum e(fe generantes : hi vero immobile di-
cunt effe.

Oflenditqualiter pertradare ,. vcl confiderarc
iftam opinionem fpcdct ad prsefentem fcicntiam,
& qualiter non. Circa quod tria facit. Primb, 07
ftendit quod non fpedet fi confideretur pofitio-
nis conclufio. Secundo , quod fpaSl^ct fi confide-
retiu: pofitionis ratio. Tettio, incidentcr tangit o-
pinioneraXenophanis,qui ad opinionem Parmc-
nidis, & Mehfllaccedcbat.Sccunda ibi. Attamen
quidem. Tertia ibi : Xenophanes vero. Dicitcrgo,
quod adpr£fentemperfcrutationemciu(axum nul-
latent^ de his ferjno congruit, quia fciHcct ifti cau-
fas a rcbus aufcrebant , nec enim fupple iftorum
/ermo eft, vt Philofophory.m antiquorum , (\ui ip-
fum ens Vofuerunt vnum, illi enim generant ens ex
illo ^'«o,fcilicct materia.^f^ hi alio modo dicitt.neo
pollunt gcnerationcm,nec qualitatem rcrum fer-
uare : cuius caufam fubdit, illi namqtte, Ccilicet an-
tiqui ei quoddicttnt , id eft, illi vni quod ponimt,
mot/im apponunt : non enim aufercbant motum a
rebus, ipfum omne, id cft, \mneTCum generantes :
fed hi ilhid vnum ens , quod ponunt , imfnobitf
dicunt ejfe.

Norandum quod ifti Philofophi pofuerunt tan-
tum vnum ens,& quia vnum non poteft efle cau-
fa fui ipfius:idcirc6 non potueruht caufas poncrc
in rebus : iiam pofitio caufarum diuerfitatcm ar-
guit in rebus , quod antiquis Philofbphis non ac-;
cidebat, Ucct potierent vnum eite ens , cx quo vt
cx matcriaah"agencrabant. Ratio huius diuerfita-r
tis eft , quia antiqui Naturales motum in rebus
concedentes , illud vnum principium rrmtcriale
mobile cife dicebant , & idcirc6 pcr aliquem mo--
dum, putapcr rarefadkioncm, &condenfationem.
cx illo vno diuerfa cntia gencrabant ; ita tamcn
qu6d diuf^rfitatcm non poncbant cfle fecundun»
mbftantiam ; fed fecundum accidcns , vt fupcrius
fuit didhim. Scd ifti illud vnum , quod ponebanc»
dicebantcffepcnitus immobile, & idcirc6 ex illo
vno negabat diuerfa gcnerari,quia nec fecimdiun.
fubftantiam, nec fecundiam accidcns pluralitatenn
an rebus potcrant faluarc,nec pcr confequens cau-
fam & caufatum ; vnde cum ad pracfentcm perf^
crutauoncm pertineat quaererc dc caufis, patcti-
ftain pofitionem efle rclinquendam , fi pofiiioni$
conclufio pcnfctur.Dcindc ciam dicit ;

Attamen tantum conueniens eJi prafenti
fpecuktioni. Parmenides ^nidem enim vide-

tur

Summ^ II.

tur vnumfecundum rationem tdngere : Me^

~'*^b^^ /{//«/ vero ipfum fecunditm materiam.^uart
^f^ & hic quidcmjinitumf ille vero infnitum id
ditejfe.

Oftendit quod ifta pofirio ad prxfentem pcr-
{cruradonem pertincat, fi confideretur pofirionis
rario. Dicit ergo, quod licct ifU mx6xQd diuer-
jfitatem , & pcr confequcns caulalitaicm tollc-
rent a rcbus : attamen tantiim efi conuenieru , id
cftjUropriu frtfenti fpecnUtioni, pcrtrailarc ifta
ponrioncm intantum^icilicct dicere quantum ad
pofirionis rarioncm. Vndc Pannenida vtdetur
taagere vnum ejfe. fcilicct cns:fecMndttm rationem
id cft , cx panc ForrruE .• Melijftuvere ipfum,Cci-
licct cnsfecHnditm materiam , id cft,confiderabat
ex pane materiac,& quia finitum pcrtinet ad for-
mam : infinitum vcr6 ad materiam ; ideo Afelif-
fui dixft ejfe vnurn ens infimtum : Tarrtunides
vero vnum ens finitum. Patet igitur quod in-
quantum confiderabant cns rarionc formx , 5c
matcriae , ad pracfentem confidcrationem , quae
inquirit de caufis,perrinct traAarc de eorum opi-
nioncjcum matcru^ fbcma fint de numcro cau-
iarunu

Notandum qu6d , vt innuitur i. Phyfic. tcxt.
■^Untt frt com. lo. &if. & habctur infra parum poft.
fpinitne Parmcnidcs ad fiiam opinionem vtcbatur tali ra-
anttftunm. ^^^^ . Qufcquid cft pra:ter ens, eft non cm ; &
quicquid eftnon cns , «ftnihil ; crgo quicquid
cft priter ens,cft nihil : fed cns eft vnum ; crgo
quicquid eft prattcr vnum.cft nihil , &pcr con-
iequcns omnia funt vnum. In quo parct, quod
ip(e confidcrabat ipfam formalcm rarioncm ef-
fendi , qax videmr fibi cfle vna, & idco tctigit
ens expane forma;. Meliilus autem confidcra-
bat cns cx parte materijc ; argucbat enim fic, vt
habetur i. Phyficorum , text. com. lo. & ij.
Quod cft fadum , vel gcncramm,habct princi-
pium ; jergo quod non eft gcncratum,non habct
principium : fed ens non cft gcncratum ; crgo
non habet principium ; quod autcm non habet
principium,non habct finem : quod autem non
nabet principium,nec finem,eft infinitum : quod
autem eft innninmi,eft immobile; quiainimituiQ
numquam mouemr cxtra fe , quia totum occu-
pat ; ergo ens cft vnum infinitum , &immobilc.
Qu6d autem cns non gencretur, probat fic : qm'a
fi gencrahir , aut generaturcx ente , aut ex non
entc : non poteft dici , qu6d ex non cntc, quia ex
nihilo nihil fit : ncc ex cnte , quia ahquid ellet
antequam ficrct; crgo ens nuUo modo gcneramr.
In quo patet , quod tetigit ens ex parte materia: :
nam probat vnitatcm entis ex eo , quod non ge-
ncratur ex aliquo priori, quod propric pcrtinct
ad m4tcriam,qu2 eft ingenerabilis, & incommri-
bilis , quia finitum pcninet ad formam : infini-
tmn vero pertinet ad materiam. Meliflus,qui
confideram*t ens rarionc matcriJE , pofuit efte
vnum ens infim'tum ; fcd Parmenides, qui confi-
derauit ens cx panc formae, pofuit cfle vnum cns
finitum , ficut diftum eft in lcntcnriando. Quo-
modoautcm rarioncs iftonun pccccnt,ncc con-
cludant , non eftprxfenris fpccularionis,fedma-
gis fpcdat ad librum Phyficorum. Ddndccum
dicit:

I

Xenophanes vero primus herum vnum
dixit. Parmenides enim , i^ui huiuf dicitur

Cap. III. 35

difcifulus , nihil exflanauit : neque de na-
tura horum ntutra vifus ef tangere ^ fed ad
tctum calum refpiciens , ipjum vnum ditit
ejfe Deum.

Inddentalitcr tangit opinioncm Xcnophanls,
qui ad opinionem Parmenidis , & Melifll accc-
dcbat. Dicit ergo : Xenophofjes verh prtmm
borum vnum dicens , id eft , qui fuit primus intcr Oftn.Xtnt-
diccntcs omnia cfle vnum : huiui dicitur fuiffi fhMnit.
difcipultu Parmemdes: ifte,iH<^uam , nthil expla-
»4i«f,fcilicct qua rarione diccrct omnia cfle vnu:
neqiu de natura horum neutra viftts efi tangere,
id eft , quod ncque fumens rarioncm ex pane ma-
teriz , neque ex panc forma', fic dc neutra nam-
nira , id cft , ncque dc matcria, ncque dc fbrma
attingit quantu,fdlicct ad rarionabilitatcm dice- . ^

di ; vnde fequitur , quod ifie rejpiciens ad petum
caelum dixit ipfum efie vnum Deum , fuppic finc
aliqua rarione.

Notandimi , quod ipfi antiqui opinati fuht ip- Tentnttt
fum muodum cflc vnum Dcum; vndc Xcnopha- "^'^'"^ "f"
nes videns omncs partes mundi cflc fimiles in '""'"^*^""^
hoc , quia corporea:, iudicauit de cis quafi omnia
fllcnt vnum compofitum. Ex quo patet, quod
pradiwri Philofbphi pofuerunt vnitatcm omnis
cnris confidcrantes , &attendentcsadmateriain,
vel ad formam : ifte vero aipiciens ad totura
compofitum. Deinde cum didt :

I/i tjuidem Stcut diximus , pratermitten' . g
difunt adprafentem inquifitienem.Duo qui^
dem (jr penitus tamquam exijientes parum
agrejtiores , Xenophanes <^ LMeltffits.Par-
menides autem magu videns vifus ef dice-
re : nam prajer ens nihil dignatur efe : ex
neceptate ens opinatur effe vnum , ^ aliud
nihtL De quo manifejttits in Phjfuis dixi'
mus.

Comparat adinm'cem opinantes ipfbs. Circa
quod tria facit. Primb , fadt , quod di£him eft,

firasferens ipfum Parroenidem Xenophani & Me-
\So. Sccundb, exponit magis opinioncm Par-
menidis. Tcnibjcorollarie rccoIligit,qua: di^
funt dc opinioniBus antiquorxim, Sccunda ibi :
CoaEktu- vero. Tertixihii^itjtrex diBis. Dicic
crgo, qubd ficut dixiiuus, hi, fdlicct qui rhomm,
& diucrfitatem , & pcr confequens caufalitatem
ab enribus auferebant, pratermittendi funt ad
prafentem snquifitionem : fi'fupplc confidcretur
pofirionis coriclufio>vt iamdi<Shmi fuit : fed dua
tjuidem, fcUicet Xenophanes,& Melifm omnino, _ - _
fdlicet funt^raeterminendi , quafipanon,vidiy njwuJm
abquantulum, t^efiiores, id eft, radiores & mi- aliis duoboi
nus fubtiliter procalentcs. Sed Parmenides vifut
efi dicere magu videns, id eft, magis intelligens ,
nam ipfc fupple vritur tali rarione:Quod eft pra-
ter ens, cft non cns, & quod non cft cns,nihil di-
gnatur ejfe, idcft,eftdignum iudicari cfTc nihil :
vnde cx hoc opinatur ex necejfttate ens vnum effc
& aliud nihil , id eft , qubdLquicquid eft prztct > "«T
cns & vnum,eft nihil -ide quo manifefitits dtximut
in Phyficis, fdlicet in i. lib. Phyfic. tcxt.com,
lo. &2J. &hoc dicitadexcufandum fcdcpro-
Uxitatc tra^tushuiusopinionis. Deinde cum
didt: •

Coaiftts vero afparentiafequi, ^ vnum

quidtm

34

Lib- 1.

Metaph.

^uidem fecundum rationem : flura verofe-
cundum fenfam opinans ejfe duas caufas^ c^
duofrimifia rurfusponit, calidum^& frigt-
dum : vt ignem & terram dicens : horum au-
tem quoniam fecundum ens calidum ordinati
alterum vero fccundum non ens.

Exponit magis opinionem Parmenidis; dicit,

quod licet fiipple cogatur Parmenides dicSta ra-

tione ad opinandum omnia elTe vnimi; CoaStpu

tsmtn fc(]Hi apparentia , quia fcilicet ad lenfum

apparer entiura multitudo,volens fajuare vtrnm-

quc , fcilicet rationem , & fcnfus apparentiam :

PaTmenidis ^i^if y„um (juidem ejje fecuudum rationem, plu-

opinio reli- ^^ autemfecundum fenfum :\na\\znt\xmcr:2p^Q-

nVtilius icn. ''ebat pluralitatem entium iecundum!enlum,po-

licntis. tuit faluare caufalitatem in rebus. Vnde fabdtc

quod ipfe, fcilicet Parmenides, fonit rurfus duas

caufif,& duo principia : calidum & frigidum, vt

ignem & terram,dicens. id eft , quod alterum eo-

rum attribuebat igni, fcilicet calidum,quod vi-

^^.^,^ ^ debatur pertinere ad caulam efficientcm:alterum

ver6 , fcilicet fri^dum , attribuebattcrrz, quod

videbatur ad caulam iriaterialem pertinere. Ad-

dit autem quod horum <juod quid efl, calidum fe-

cundum ens ardinatur , alterumautem,{cilicet fri^

gidixvn, fecunditm non ens.

Notandum quod ifte Parrocnidcs , ne vide-
retur contradicere fus rationi , qira concluditur,
quicquid eft prxter vnum,eft nihjl*,dicebat,qu6d
vnum iftorum duorum , (cilicet calidum crat ens:
alterum vcro , quod eft prajter illud vnum, quod
cft ens , fcilicct frigidum , dicebat cfte non cns
fecundum rationem& fecundum rem,licet cflct
■ens fecundum fcnfus apparentiam. Scicndum au-
ccm ,-qu6d quantum ad hoc ad vcritatem aliqua-
liter acceflit : nam principium materiale , quod
poncbatcirc terram, vcl frigidum , nqneft ens in
adtu , ied in potentia ; iterum, priuatio habct ra-
tionem non entiscx i. Phyfic. tcxt. com. 7/.
tcrra autem,quam ppncbat matcriam,& frigidum,
quod habet rationem priuationis refpcdku alte-
rius contrarij,funt aliqualiter non cns,vt ifteaflcT
rebat.

? SVMMARirU.

Epilogus prajdidarum opinionum,&
fufior explicatio opinionis Pythagorico-
rum, fcu Icalicorum,

Tctt. ee. I. Bx di6iis quidem igitur de rationi confen-
tientihus iam fapientibus hoc accepimus : a
primis quidem principium effe corporeum:
' ' aqua naque^ ^ ignis^&fimiUa^corporafunt^
(jr ah his quidem vnum:ahillis vero plura
principia corporea ; vtrifque tamen h^c nihit
in materi£fpecfeponentihus,& cum hacillam
vnde rnotus , (^ hanc ah his quidem vnam ,
ab illis vero duas.

Tcxc. cp.i. igitur vfque ad ItalicoSy^ abfqueiHis
mediocrius dixerunt alij de ipJis.K^ttameny
vt diximus , duabusfunt caujis vfi j ^ ha-
rum alteram , hi quidem vnam^illivera
duaSyfacitmt illam vnde motus^

Rccolligit coroUaric , quas di<Jfci funt dc opi-
nione antiquorumt £t pcim6 qux dida fuijt de

Itecotttgit tU-
a» de efini»'
ne MtiqMori

§lHi ptneiit
"vnum prin-
cipium eorpt-
reum, t^ qni
flura.

opinionibus primoruni Philofbphorum. Sccun-

do , qux didla funt dc opinionc Pythagorico-

rum. Secunda ibi : Pythagorici vero. Dicit ergo

concludendo qn6d ex diEiis Philofophis , icilicet

confentiMtihus, idem, fcilicctcaufam materialem

efle rerum totam fubftantiam , &: iam rntionefa-

pientibusM eft,qui iamper rationem incipiebant

fcirc & fipere caufas rerum ea accepimus , fcilicet

eaqux di6ta funt,^^r/>w/^Philofbphis fiipplc ac-

cepimus ellc primum principium corporeum\<p(id

probat,»<iw^«f pro quia ai^ua & ignis ,& fimilia,

corpcra funt , qus , fcilicct illi ponebant clTe re-

rum principia,fed difFerenter : quia ab his <\uidem

vuurn , ab illis vero plura principia corporea,

fciliccr ponuntur cfle ; patct enim cx praeceden-

tibus , quod Thales , Anaxagoras, & Diogenes

tantum vnum principium ponebant. Empedo-

clcs autem & Democritns plura ponebant, vtri-

que tamen in hoc conuenicbant:quia principiura

iiuc vnum fw.e plma : ca in mafcrix fpccie po-

ncbant, id cft, in gcncre caufx marerialis : a qui~

bufdam vero poncntibus talem c.iafam , fciUccc

marerialcm cum ca , fcilicet matcria , illam fc-

cundum principium motus", id eft, caufairi effi-

cientcm ctiam poncbant ; fed difFerenter ; quia

ah his quidem eam , fcilicct caufam cfficientem

(Jfe vnam , ab illis V9r\ duas, fupplc clle pofitas,

patet cx prasdiftis. Anaxagoras quidem poluit il- i*»^m9,

lam caufam ellc vnam , fcilicet intelledkim, Sc ""^' ""

jParmenides amorem. Empcdocles vcr6 pofuic

duo , fcilicct amorem & odiiuTi.^JrMrprnedidi

PhiIofbphi,qui fcilicet fuerunt vfejue ad Italicos,

id eft, Pythagoricos abfcjue illis, & non commu-

nicatcscum illis Pythagoricis in fuis opinionibus

mediocriifs de his dexerunt , fcilicct principiis,

qui fupplc non affignabant ad quod genus caufa^

huiufmodi principia reducantur, & tame»,vt di-

ximus, duabui vfifunt c4«/w,fcilicet cfhcicntc &c

& materiali , & harum alteram,fci\icet efficien-

Xem ipfam,fcilicet vndemotus principiumjfej ^««-

dem vnarn '. illi vero duat faciunt , ixcwf^zteteyi

pracdidis, Deindc cum dicit ;

Pythagorici vero dao quidem principiafa- Tcxt. co . }.
ciunt fecundum eundem modum; tantt^m art-
tem addiderunt quodc^ proprium eorum ej}'.
quiafnituM^C^ infmtism,^ vnum^non ali^
qttas alias putauerunt effe naturas ,vt ignem^
aut terram , aut aliud aliquid tale ifedinf-
nitum ipfum , ^ vnttm , horum effe fuhjlan-
tiam , de qtiihiis prjtdicantur : quapropter
C^ numerum ejfe fubjtantiam omnium.

De his igiturfecundum hunc enunciaue- ^^^^ ^^
runt modum , ^ deeo quidem quod quid
cft dicere ^ defnire caperunt : valde autem
fimpliciter trailfluerunt ,fuperficiaUter nan-
que definierunt : ^ cui primo inerat termi-
nt4s dicim , hoc ejfe fuhfiantiam rei putaue-
runti vtfi quisexifiimet ratione idem ejfe
duplum dr dualhafem , eo quod ine/iprimo
duobtts duplum \ fedfortaffe duplo ^ duali-
tati non idem effe :fi autem non\ multaip-
fum vnum erit , quod ^ itlis accidit. De
frioribtti quidem igit^r & altif , tot efi acr
cipere.

RecoUigit qux di£b f^int de opinionc Pytha- ^e.
goricorum, & quantum ad illud hjibebant cooi-

mim«

Summ^ 11.

0k tUini

iff quihtt ""Jnc cum pridi(£Hs , & quantum ad illud quod
nHMenitknnt crat cis proprium , &c in quo difFcrebant a prsdi-
& difftrebat «ais.Dicit crgo quod Pythagorici , qui fcilicet fo-
lyth^nei „c(,ant duo j>nncipia,dtxerMnt ftcundiim emdem,
modum , cjuo fcilicet Empedocles, & alij antiqui,
& in hoc conueniebant cum antiquis : vcrumta-
men habebant duo propria in quibus difFerebant
a prasdidis ; vnde fubdit , quod tantitm autem
addtderMnt, (cilicet Pythagorici,^«o<i efiproprium
eorum , tjuia fimtttm , & infinitum, & vnHm,non
futauerunt ejfe aliquas alioi naturas, quafi eltent
accidentia aliis naturis, quac pollunt dici infinitat;
vt ignem , aut terram, aut aliquod tale aliud;fed
infinitum ipfum,& ipfum vnum dixerunt ejfefuh-
fiantiam horum, de quibus prddicantur : cjuapro-
fter y fupple ex hoc concludcbant,w«»Kr«wf, (ci-
licet qui ex vniratibus conftituitur , ejfe ornnium
fuhfiantiam , Sc hoc eft vnum primura , in quo
Pythagorici ab aliis NaturaUbus differebant ;
nam alij Naturales funt aliter locuti , vt patet ex
3. Phyficorum , capit. de Infinito , quia licct po-
ncrent vnum , & infinitum; tamen atrribuebant
illaalicui alteri natura: , ficut acddcntia fubie<io,
puta igni , vel aquae, vel alicui altcri ; Icd Pytha-
gorici ipfum inhninim,& ipfitm vnum non dice-
bantcltc accidenria alicui alteri naturx ; fedm;!-'
gis cflcnamras ipfas,& fubftantias rerum.

Sccundum efl, in quo Py thagorici difrcrebant
a pridit^s , quia ipfi uiceperunt diccrc, & defi-
iiire quiditates rerum , licct impcrfedc; vnde di-
cit quod de his igttur, qui funt diiSta, eriunciaue-
runt fecundum hunc modum : itcrum, & de ipfa ,
quod c^aidcit,csperunt dicere, & defitire,& val-
de fimpliciter traSlauerunt , & fuperficialiter au-
tem definierunt , fciiicet quiditates rcfum ; nam
dcfinicnrcs non attcndebant in definirionibus af-
fignandis nifi vnum tantum:diccbaat cnim quod
fi aliquis terminus diftus, id eft, definitio incllet
aliaii primo, quod hoc eftet fubflantra illius
rci , & hoc cft quod fubdit. Cuiprimum inefi di-
Gus terrninM, hoc ejfe fubfiantiam rei putautrunt,
vtfi quis txiftimet idem ejfe duplum. id eft, du-
plam proporrionem , & duahtatcm, eo quod du-
plum,id cft, dupIaproporrio,primum incft duo-
bus, id cft , numero binario , primum inuenittu:
vnum , quia cns primo iiiucnitur in vno , quara
in multis ; co quod multa ex vnoconftituuntur;
jdco dicebant quodenscftipfafubftantiavnius:
hanc autiem dcterminationem , & modum defi-
nicndi improbat, cum fubdit : Sed fsrtajfe duplo,
& dualitati non tfi idem effe,licct fupple dualitas
fit dupla:ita quod fint idcm fecundum rationcm,
ficut dcfinitio , & dcfinitum ; quod probat,cum
fubdit yfiautem wo«,fupplc eft ficut nos dicimus,
feqtiitur quod multa vnum ejfent : tjuod , & illis
conuenit , id cft ,oportct diccrc, qu6d fupplc ap-
parct cfte falfiim. Ratio huius confequcnri^ eft,
quia contingit aliqua raulta primo indle alicui
vni. Excmplum, dualitari prim6 ineft paritas,&
proporrio dupla ; fcqueretur igitur quod par,&
duplum , fint idem in fe,cura flnt idan ipfi duali-
tati : fequeremr etiam, qu6d quodcumque eftec
duplum , illud cifct idem dualitati , ex quo du-
plum ponitiu- fubftantia dualitatis : & fic cum
multaaliafintdupla, multa dupla cilent vnum,
quod eft dualitas. Vlrimo cocludit quod deprio-
ri^<«,fcilicct Philofophis, qiii pofuerunt, fcilicec
tantum vnum principium materialc, v^ 4/«.r po-
ftcrioribus , qui pofucrunt plur.i, tot efi accipere,
vt didhim cft.

Cap.IV. 35

Notandunv qu6d Pythagorid, quipofuerunt
duo principia , dixcrunt fecundum cundcm mo-
dura cum antiquis , proquanto illi, ficutantiqui,
pofiicrunt aUqui eonun duo principia contraria,
quorum vnum crat principium bonoriun,& aliud
malorum , vt patct de Empcdoclc , & aliis qui-
bufdam : ita Pythagorici : ficut patet ex coordi-
parione principiorum contrariorum,quam ponc-
bant modo ptjecxpofito. Vcruntamcn non co-
dem modo, quia Empedoclcsillaprincipiacon-
traria pofuit cx partc caufk mouentis , f iue cfli-
cicnris : Pythagorid vcro ex partc materialis, vc
fuperius fuit didum.

SVMMifi SECVNDiE

C A P V T IV.

Rccitantur opiniones ponentium principia ab

cntibus feparata; & oflenditur qualiter anti-

qui Philofbphi aliqualiter quatucr ge-

ncra caufarum tctigehuit.

SVMMARIVM.

Scntentia Platonis, qui poft priEdidos
Philofophos floruitjde reram principiis,
ac dc ideis; quam explicat Dodor, & dc
fcntentia Cratyli, & Heracliti ;-&hoc
cft quod traftatur in prima partc huius
capitis, vfquc ad §. Vtrum vnum , &:c.

Pijl dicfas vero fhibfofhias ?Utonufiu Tcxt.co.f.
feruemt negocium , i» multii quidem hosfe-
quens : aliam verofrdter Itdtcorumfhtlofo-
fhiam hahens : nam ex nouo confentiens Cra-
tyli, (jr HeraclitiofiniombuifenftbUthtis om-
nibtis femfer defiuentihtu , ^ fcientia de eU
nonexiflente^hoc cjuidem ^fofieriw itafuf-
cefit.Socrate vero circa moralia ncgociante^(jr Tcxtxo.ff.
de tota natura nihil : in his tamen vniuerfale
quterente , ^ de defnttionibtis frimo intelle-
ifumfrmantc illum fufctftes frofter taletu-
tautt^quafi de aliii hocfaSfum,^ nondefen-
fhiliumMiquo : imfofthile namque efl com-
munem rationem ejfe alictti fenfibiiutm fem"
fer tranfmutantium. Sic itaque talia qui-
dem entium ideas (^ fpecies affellauitfenfi-
bilia veroprofter h<ec , ^ fccundum hoc di-
ct cmnia ; nam fecundum farticifationcm
ejfe multa vniuocorum fpeciebus , farticifa-
tione vero fecundum nomen tranfmutatum.
Pythagorici quidem enim exijlentia dicunt
ejfe numerorum immutationem. Plato vero
particifatione nomcn tranfmutans. Partici-
fationem tamen aut immutationem , qua fit
vtique ffecierum , dimifeiunt in communi
quarere.

Poftquam Philofophus narrauic opinioncm
poncnrium rcrum principia rcbus inexiftentia
non feparata; nunc n.urat opinionan poncn-
tium principia ab cntibus fcparata , qualis fuit
Plac Circa quod duo facicPrimo ponit ooinionc

eius

61

fhiUfopheru
duogiMra,

Tlttt ftudio-
fus minqui-
Juiott0 veri'
tMtit,

OfinioThto-
nn d« ideis.

IxpUottur
muitltter fp-
fuit idesti

36 Lib.r^

eius (luantum ad hoc , quod opinatus eft de re-
rum iubftantiis.i Secundo quantum ad hoc,quod
opinatus eft de rerum principiis. Secunda ibi :
J^oniam aHtemfpecia. Prima in duas j quia pri-
xn6 ponit opinionem eius quantum ad ,ea qtls
opinatus eft dc ideis. Secund6 quantum ad ea,
qua£ opinatus eft de Mathematicis. Secunda ibi :
^imflitu auttm fenfibilia.

Ad euidentiam primae partis, notandum,qu64

duo fuerunt antiquims phiiolbphorum genera :

quidalh in Grxcia ,di<9:i Naturales : quidam in

Italia, didi Py thagorici. Plato autem fuit (ecutus

multum Philofophos naturales , qui in Graecia

erant , puta Empedoclem, Anaxagoram, & alios

huiufmodi. Poftea autem peruenit adPhilofb-

phiarp Py thagoricorum , nam ip(c,qui4 erat ftu-

diofus ad inquifitionem veritatis, vbique terra-

rum Philolbphos perquifiuit, vr eorum dogma-

ta Iciret ; ficut recitat Hieronymus in epiftola

^d Paulinum ; vnde in Italiam, videhcet Taren-

tum dicitur pemenilTe , vbi ab Archira Tarenu-

no difcipulo Pythagor.t, de opinione Pythagori-

corum eft inftrudus ; & hoc cft quod dicit,qu6d

fofi omnes dt£las Philofophias Philofbphoriun ,

fcilicet a.ndc[L\orum, Platonisfuperuenit ne^otiumy

qui /cihcet immediace Ariftotelem przceflit ;

vndeeius difcipuluslegitur fuifte ; Plato cjuidem

in multis hos , firilicet antiquos Philoibphos iam

didtos fe(juens , alia propnafuit habens pr«ter

philofophtam /taltcorumM eft , Pythagoricorurq,

in quorum opinione , vt iam eft didum, poft-

modum eft inftru6tus : nam, fuppie cum natura-

les Shilofophos, qui fuerantin Grajciii, vcllerfe-

qui j fecutus eft & conuemensM eftjconiewciens,

opinionem Cratyli & Heracliti ex nouo, id eft,

tanquam ex nouis ; qui fcihcct pofucrunt om-

jiia fenfibiUa efTc in puxu , vt dc his non pofle-

mus fcientiam habere ; vnde fubdit, fcihcct qua.-

fi fecundum illorum opinionem fenfualibus, id

eft , fenjibilibui omnihui femper defiuentihtu , &

fcientia de ets non exifente, ea cjuidem ipfe, flip-

ple V\zto,pofieritu ita fufcepit , conueniens , fci-

iicet cum cis particulariujn & fenfibiHum fcien-

tiam efte non poire. Socrates , qui fuif magifter

Platonis , & difcipulus Cratyli, qui fuit auditor

Anaxagoraj, vt dicitur, propter hanc opinioncm,

qux fuo temporepuUulauit ; fciHcet de fenfibiH-

bus fcientiam efle non pofTe, de naturis rerum,

noluit ahquid pcrfcrutari ; fed dimiffis naturaU-

bus , ad moralia fe traoftuHt inquirenda, & hoc

eft quod dicit : Socrate vero ctrca moralia neqo-

ciante, & de tota nature^ mhil in his tjuidem, fci-

licet morahbus vniuerfale , id cft , vniucrfalcm

naturam tju^rente , & definitionibns primo intel-

leHum firmante , i/lumy fciHcct Socratem , reci-

piens fupple Plato ^vt pote eius diff ipulus, nam

fropter hocfufcfpit, hocijuaji dealiis hoc eueniens:

quod fcilicet poflct in cis vpiucrfale aliquod ir\-

ucnire , & non in aliquo fenfualium, id eft , fenfi-

bihum : & vult diccre, qu6d Hcet in aliis gcne-

fibus cflet benc poflibile namram vniuerfahs ac-

fipi , dc qua poflitfcientia habed,^ definitio 2^-

fignari : hoc tamcn erat impofEbile in fcnfibilir

Dus , & naturahbus inucniri, cum ifta fint conti-

nue tranfmutata. Et hoc eft quod fubdit : impof-

fibile namque efi communem raxionem,6idasi\i\o-

hcm, effe alicuius fenjibilium femper tranfmutan-

tium , id eft , cum fenfibiUa fcmper & continue

trarifmntentur. Ratio huius eft , fecundum eos,

quia oportct ^cfJnitioncra cfle communcm, id

Metaph.

eft,qu^dconueniat omni,& femperrquare defini-
tio aliquam immobihtatem rcquirit, &C ideo hu-
iufmodi entia vniuerfalia , qus fimt a rebus fen-
fibihbus fcparata , dc quibus definitiones afli»
^3ntax,ideat ^Jpecies exifientium,\d sft,entium,
appellauit : fenfihtlia vero omnia dicebat effe pro-
pter ea , & fecundumea , qux fcilicet fimt entia
feparata ; puta fpccjcs & idcae ; quod probat cui^i
ri}bdit : nam fpfciebus attrtbuebat multa vniuoco-
rum fecunditm participationem , id eft , multa in-
diuidua naturam communem fpecieFum,veI idea-
rum fimpliciter participantium,vt Plato dicebat:
quia ipfa fpecies,vel ipfaidea, eft ipfi nattura fpe-
ciei, qux f ft homo cxiftpns per eflentiam .• ilidi-
uiduiim autem eft homo per participationem, in
quantum , fcilicet participat fpecificam naturam.
Nam indiuiduum , aliquid addit fiiper natnrairi
fpeciei ; puta proprietatem,fiuG difrerentiam in-
diuiduale , qiix cft indiuiduatioiiis prxcifa caufa,
& vocatur hxcceitas. Ipfa autem fpecies , puta
homo , vel a/inus , nihil aliud includit a natura
fjiecici , &c ^ropter hoc homo fpccics, diciturper
fe homo , iiue hojno per eflentiam : indiuiduun}
autem,puta Socratcs,dicitur homo p? r participar-
tionem : hoc autem nomen per participationemy
accepit Plato a Pyrhagoricis ; fed tamcn tranf^
mutauit ipfimi nomen , id eft , quantum ad nor
men, quoddeclarat cum Cuhdif.Tj/thagorici ^ui-
dem dtcunt extfiemia,id eft,entia numsrorum imr-
mutattonem : ita qu6d loco immutationis vfus cfl

Hofno per ef*
fen:ia,(^ ho-
mo per parti-
cipationeni.

nommc paiticipationis ,

& fi

ic tranimutauip

nomen. Addit autem pro reprobatione Pythar-
goricorum, dicens,qu6d qus,fcilicet immutatiOf
fiftt fpecterttm» tn communi au^rere dimiferunt ,
videhcct dicere, licet Pythagorici ponerent par:.
ticipationcm , id eft, immutationem; non tamen
perfcrntati funr qualiter fpecics comn^unis paai-
cipctur ab indiuiduis fenfibilibus , fiue ad ea
iinmutctur ; quod tamen Platonici tradiderunt.

Notandum quod Plato cntia feparata , de qui-
bus dixit fcientiam cfle, & definitioncm afligna-
ri, nominauitexiftentiurti fpccics, & ideas : ideas
quidem , id eft , formas , in quantum ad earum
f unilitudinem fenfibilia generantur : fpecies ve-
r6 , in quantum erant principia cognolcendi;fed
fiue fic , fme non fic , non eft wultum curaii-
dum.

Notandum etiam , quod omnia fenfibilia di-
amtur efte propter prxdidas ideas, dc fecundum
easrpropter eas quidem,in quantum ideas funt fen-
fibilibus caufae eflendi : fecundiuli cas v^f 6 in
quantum funt eorum excmplaria.

Notandum etiarji , qu6d Pythagorici dixerunt
numeros eflc caufas rerum ; itaquod ifta entia
fenfibiliaerant,quafi quxdam immutationes nu-
merpruiTi;naip in quantum numcri,qui de fe po-
fitioncm non habcnt , pofitionem accipiebant,
porpora fenfibilia caufabant:fed quia Plato ideas
immutabiles cxiftimabat , vt fic de eis pollent
fcicntix haberi , & definitiones aflignari ; noi^
debebat vti nomine immutationis ; fcd loco im-
mutationisvfus cft participationis noinine.Dein-
de cum dicit :

Amplitti autemfrdterfenftbtlia. & ffecieSy
Math&matica rerum intermedia dicitejfe, (Jy
differentia afenfibilibus ^uidem, quiafcmfi-
ternafunt cr ifhmobilia : afpeciebus, eo cjuod
hitc quidem multa ejuddamfimiliaftnt : Sft^
cies autem i^fum vnum vnatjusquefolitm,

Ponit

PUtoquxr»
vocabnt e^-
tiafiparata,
qui. fcntbat
nufie iifetu ,
nunc ffecitii

§luare vftcs
eft nemme
p/trt:cipMi»-
nis , ^ »09
immutatit;,
nis.

Summ^ II.

■ |w«*

Ponit opinionem Platonis , quantum ad ca
<[\ix opinatus cfl de Mathemadcis, quae ponebat
intermedia. Dicit crgo, qu6d amfUtu praterjen-
Jihtlia & jpecia, id cft, idcas dtctt ejfe Plato Ma-
thermittca tnfrdi res^ id eft, rerttm intermedia , in-
fira ieniibiiia , & ideas , quafi fint qyaedam tertix
fubftantix , dijferentia quidtm dfenjibitthut in-
ferioribus, ^«»4 , ifta fupple Mathematica,y«wp»-
terna fnnt , & immohilta : (enfibilia autem umt
comipribilia, & mobilia ficucpatet. Hoc auton
foneopinabaturcx rarione (cietiae Marhcmaticar,
qua: abftrahit a motu : ajpeciebits vcro, id eft, ab
ideis , diiferunt : quia fcilicet Mathcmarica ftint
multa cfHadam fimilia, id eft, muita indioidua fi>
miliafub vna fpecie : puta muitx h'nex,& multa:
fiiperficies, 8c huiuimodi : fpecies autem , id eft,
idea eft, vna, & eadem fi/iqula folttm, id eft, quod
plures.ide2 non funt differentes folo numero,&
limiles fub vna ipecie commum".
^*!» ^'i'^ Notandum , quod Mathcmarica ponit multa
^ '' fub vna fpccie difFerentia (ecundum numerum,ad
ialuandum demonftrariones \bthcmaricas : nifi
enim cflcnt duo crianguli eiufdcm fpccici, fruftri
dcmonfb-arct Geometria aliquos triangulos elle
fimiles : fimiliter autem in aiiis figuris. Hoc au-
tem non accidit in ideis ,fiue fubltantiis fepara-
tis : uam cum in idea fcparata nihii aliud fit nifi
vnum, fiue natura fpeciei, non poteft efle fingula
nifi vna : ficut necidea iiominis , & fimilitcr dl
de aiiis ideis.
Ken aptrtet Notandum criam Platonem in fua opiniqne
^fj"!^ '/*» propter hoc erralfe, quia modum elfendi credebat
dumintflli- ^^^ilari omnino modo intelligendi,& fic res ef^
fe abftraftas , quantum ad efle , ficut quanmm ad
cognofci. Quia igitur intelie£his humanus intel-
ligit abftrahendo , non tantum vniuerfalia a fin-
gularibusjfed etiam particulari^ , puta Ntathem^-
tica abftradaa materiafpnfibili , & eriam ab exi-
ftenria namrali : idcirco vtrique abftradioni dixit
correfpondere duplicem abfh:a<9ionem, quantum
ad elTe reijputa pofuit vniuerfaiia , & ideas reali-
ter feparatas : iterum multa Mathemarica diffe-
rentia numero,& eiufdem {peciei,infingubs fpc-
ciebusclTe fimiliter realiter feparata; puta plures
triangulos , & plures quadrangulos , vnde ex Iioc
fbquitur quod nabuit oppofitum moduni , quan-
tum ad Ariftoceicm,& qnantumadinquifirionem
Phyfici veritatis ; nam Plato ab vniuerfalibus
fuam confiderationem inchoans , ad inferiora &
^nfibilia quodam ordine defcendebat : Ariftote-
les autem econtrario fecit:iiam a fenfibiUbus inci-
piens,ad inquirendam v-eritatem dc vniuerfalibus
procedit : non quod poneret vniuerialia realiter
fcparata ; (ed fblum fecundum confiderarionem
inrellectus : quia abftrahentium non eft menda-
cium,vtdicitur i. Phyficorum tex. com. i8. Non
enim oporter quod modus elTendi fequatur mo-
dum intelligendi , fed funt diftindi modi ; vnde
non oporret nec vniuerfalia nec Mathemati-
ca ciTc realiter fcparata quamuis fepaxaiim &
diftindbim a fenfibiUbus cognofcantiu: , quarc
moriuum Platcnis nullum fuit. Dcinde cura
dicit :

^uoniam autem fpccies catiftfunt aliU,
elementA liUrum^omnium quafunt^eUmentd
effe putauit. Mngnum igitur (^ paruum; vt
materiam ejfe principia.vnum autem, vtfub-
fiantiam dixit. Ex illis enimfecundum par-
ticipAtisnem vniusfpecies e(fe numeros.
Scori Oper. tom. IV.

.: »j ,ssl"

fcxt.co.7.

Cap. IV. 37

Ponit opinioncm Pbtonis quaRtum ad hoc,
qu^ opinatus eft de rcrum principtis. Circa
quod duo fadt. Primo , oftendit qualia principia
Plato cnribus afHgnauit. Secundo, ad quod gcnus ^
caufae ipfa principia reducantur. Sccunda ibi : **'"
Palam OMttm ex prtdiEltK. Prima in duas. Pri-
mo facit,quod di*5ium eft. Sccundo, cius opinio -
ncm comparat ad^opinione I^ythagorae, Scamda
ibi : Et vnum effe. Dicit ergo, quod ijuomam, pro
anizfpecies , idcft, idcx fttnt caufealtis , cnribusr
fciiicet fecundum opinioncm Piatonis , elementa
iUarum; fcilicet idearum putatterunt, fcilicet Pla- gt^jj tpina.
tonici ejft elementa, id cfl, principia omnium exi- tut efi eUto
Jtentium,id cft,enrium:ergo fupplc hoc, magnum defrincifiit
& paruum qttaji materiam dtxerunt effeprinci- ''"""*'
pia idearum , tjuajiveroftthjtantiatn , id cfV , for-
mam , ipfum vnum , fic eriam principia cxiften-
tium:quia quod eft principium principij,eft etiain
principium principiari.

Notandum , quod fecundum Platonem , iicut
idex funt formar fenfibiUum , itaipfumvntmi eft
forma ideanuTi:ficut igitur fenfibilia conflituun-
turfccundum eum ex principiis materiaUbus,qux
funt magnum,& paruum/ecuhdum parricipario-
ncm idcarum : itaipfae ideac,quas dicebat clTe nu-
meros,confHtuuntur fccundum eum ex magno &
pariio fecundum parriciparionem ipfius Vnius:
vnitas enim fecundum addirionem & fubtradlio-
ncm , ( in quibus confifHt rario magni & parui)
confHtuit varias fpecies numcrorum. Ciim igitur
Plato opiiuretur ipfiim vnum cflc fubflantiam
oranis entis , non diftinguens , vt Comrocntator
dicit, inter vnum quod eft principium numeri, &
de generc Quanritatis:& vnum quod conuerritur
cum ente. Vidcbatur enim fibi quod fecundum
hunc modum mulriplicarcntxir diucrfa: idex fe-
paratx cx vno,quod eft fubflanriacommunis , C-
cut ex vnitate muItipUcantur dincrfaD , & variac
fpecies numcrorum. Deinde cum dicit:

S F M Jd A R I V M.

Comparatur opinio Platonis cum fen-
tentiaPythagorx,quoadconucnientiam,
& difFerentiam,& cxplicatur difFercntia:
caufa, & Plato refutatur , &: praefcruntur
Philofophi naturalcs.

Vnumtamenftthfiantiam , ^ non aliqiiid
aliudyensdici vnum cenfimiliter Pythagoricis
dixit , (jr numeros effe caufat cateris fuljlan^
tiiyfimiliter vt illi.

Comparat opinionem Platonis ad opinionera /„ -^^
Pythagors. Primo pcnesconucnicntiam. Sccim- conueriiebmnt
do, pcnes difFerenriam.Secunda ibi : Pro infinito fLtt» 5. Pj-
autem. Dicit ergo,qu6d conuenicbant in duobus. ^^H"'*' '
Prim6/ciiicet quia Piato dicebat, vnum ejfe fub-
Jlantiam rerutn,&non aliud ens dici vnii,vt etium
Pythagorici dixerunt : vult dicere qu6d ficut Py-
thagorici dicebant , quod ipfum vnum non mx-
dicatur de aliquo aliocnte, ficutaccidens defub-
iciko, & qiuedam cxiftentia natura : fed ipfum v-
mim figniticat fubftantiam rei , fic & Plato dixic.
Secundo conueniebanr,quia fcilicet Plato diccbat , ; ^ <■
numeros effi caufas fuhJiaKtix citnUis rcbtu \fimi-
literficilli,id eft,PythaTOcicidixerunc.I(b autcra
fecunda conuenientia fequitur cj( prima , quia fi
numerus noncft aliudqaamccllccbcvnitatcs,lc-
quitur quod fi vnitas eft rei fubftantia , vt prima

D con

^8 Liber I.

/connenientia diccbat ; f rgo fimiliter ^ numcrus,
vt dicit fccunda. D.cinde cum dicit :

^4 Pro wfnito autem/vt vno duditAtemf»^

Te?.coc».«. cere,(jr infmttim ex magno (jr faruo.bocfrc^
frium iffms eft. Amplius hic quidemnumC'
TQs frater fenfbiliauUi vero numeros effe di-
cunt res ipfas , (^ Mathematica interptedfa
horum non fonunt,

r» quihHs Comparat cos p? nes diffierentiara. Et prim6
iif^nttl» ipfam difFerentiam prajmittit. Secundo cauTam
*eo^i'^' *' '^'^^'"^""^ fubiungit. Secimdaibi : rmmigitur.
Dicit et go, quod dilFemnt in duobus. Prim6,quia
fro infinito quafi vno , quod fcilicet Pythagoras,
vt principium materiale ponebat , vt praEdidum
fuit, ipfi icilicet Platonici dualitatem facere, qaia.
Plato ex ^arte materiae pofuit magnii & paruum,
C^fic in^nitum, quod Pythagoras ponebat, vt v-
pum principium, ex magno &faruo, fupple Pla-
to confiftere dicebat , & hoc eft proprium opi-
jiionis fux in comparatione ad Py tha^oram. Se-
cundo diifercbant, quia hic cjuidem , fcilicetPla-
to numeros frMer fenfihilia ponebat , & hoc du-
pliciter , vt patet ex prsdidis : quia fecundum
ideas &Mathematica intermedia ponebat effe fe-
jparata , quorum quacHbet dicebat jsfte quofdam
jiumeros , illi vero , ftih'cet Py thagorici , tpfoi res
dicuntfjfe numeros vtique , & interhnt Mathe-
matica non /'owwwr : non enim ponebant Mathe-
piatica intermedia inter fenfibiHa , & ideas fepa-
ratas ; fed omnia efle in fenfibilibus. Dciiade ciira
dicit :

Vnum quidem igitar ^ numeros frater
resfacere.,(^ non vt Pythagorici^^fpecierum
introduclio propier eam qua in rationibus
ferfcrutatiancm euenit ipriores enim J)iale-
Uicam non fa^ticifauerunt,

Subiungit caufara differentiae , & primi ponit
caufam fecundie difFerentiae. Secundo ponit cau-
fam primx. Spcundaibi : Dualitateusvero Dicit
quod vmm & numeros facere,id eft,ponere, prtt-
ter ipfas res, vtfciHcet dicpbat Plato, & nonPy-
thagorici , & itetum , ffecierum, id eft , idearum,
vitroduEHo euenit , fcihcet i^C\V\^ionipropter per'
fcr^^tatiotem in rationihm , id eft , in definitioni-
bus retumrPlatonicienim , vt dittum fuit fupra,
non credcbant de rebus fenfibihbus pofle defini-
tiones afllgnari, cum fint fecundum eum in con-
tinuo fluxu & mutatione , & hac ratione quafi
coadi pofuerunt quafdam rcs feparatas , de qui-
Dus poflcnt dari definitiones : fed priores , id cft,
Pythagorici, qni Platonem priCcclTerunt,;7o;7^<«r-
pUlTHci tft ficfpatterunt Dialen:icnm,ad quam pertinet fpe-
jfeculari de- culari defii|itiones, & vniuerfaha , & propter hoc
fnttiones. Pythagorici non curauerunt ponere vniuerfalia
fpparata. Deindccum dicit :

iPualitatem atitcmfacere alteram naturam:
qnia numeri extra printos naturaliter ex ea
gcncrantur velut ex aiiquo ixfiayeiu> ,idefi^
figdlo.

Ponit caufam primac difFerentiac. Circa quod
tria facit. Prim6 facit , quod didum eft. Secundo
dicit Platonem in hoc irrationabihter locutum.
Tcrcio rccitat raiionetn, qua mouebatur Plato ad

Metaph.

'*:• Effirjc.

hoc ponendum. Sccunda ibi : Equidem i coh-
trdria. Tertia "^v.ytdetur autem exvna Diciter-
go,qu6d dualitatem facert, fcilicet PTaitonici, w4-
turam aliam fpecic a natura ip.arum fpecierum;,
fjuiaomnesnumeri extra, id eA,piziei primos ex
ta, fcilicet dualitate , naturaliter generantur velut
ex aliquo ix./Ji.etyiiti> , id eft, exemplari : iKfJictyHoff
enim idem eft,quod exemplar : dualitatem autem
iftam intelligit magnum & paruum , quie Plato
ponebat ex parte materia:.

Notandum , quod fecundum Gcometras vno
modo dicuntur numeri primi , quos nullus alius
enumerat. Exemplum,ternarius, quinarius,feptc-
narius;& fic de aliis:ifti enim fbla vnitate nume-
rantur:numeri vero quos alius numcnis numera-
re poteft,n6 dicunnirprimi,fed compofiti.Exen>-
pliun,quatemarius,quem numerat binarius:& ge-
neraliter omnis numerus par a binario , fiue k
dUalitatenmneratur ; vnde quianumeri pares at-
tribuuntur materi^ , ciam eis attribuatur infini-
tum fjcut fuperius fuit didum^ex hac ratione po-
fuit Plato ex parte materix dualitarem, ex qua fi-.
cut ex quodam exemplari pmnes aUj numcri gfrr
nerantur prxter iftos , quidicuntur primi , modo
pracexpohto. Deinde cum dicit.

Equidem c contrario contingit : non enim
rationabile ita-.nunc quidem enim ex materia
multafaciunt :fpecies verofemel generatur
folum.

Oftendit Platonem in hoc irrarionabiliter lo^»
aitum. Dicit crgo, quod fuppIehc^tPlato duali^
tatem ex parte materix a{Iignabat,& ex parte for-
ynx contrarietatcm, vnde [nh^v.Necenim ita efi
rationahile,{nfp\e quodponebat PIato;ficutquo<l
ponebantPhilofophi antiqui:«««f e/tim ex mate-
ria, fcilicet ita multa faciunt , fupple Philofbphi
«nx.i<\\ii,namfpecies, id eft, forma jolumfemel ge-
nerat, id eft, conftituit ipfa, fcilicet materia fem-
per ita permanente.

Notaudum, quod ficut apparet , ex i. Phyfic,
tex.c.j6.& 82.& alibi faepc. Philofophi naturales
pofuerunt vnitatemin materia,& pluralitatem &
contrarietatem in forma:ponebant enim materia
ferum naturalium aliquod corpus , puta ignem,,
aprem, vel aquam , vcl huiufmodi , & ex ifto vno
dicebant diuerias res conftitui fecimdum rarita-
temj&denfiMtem^quje principia formalia pone-
bant cfle, & ha:crationabilius quaiuPlato : nam
Philofophi naturalcs ex vna materia generabant
multa perqiiandam formarum fucceflionem,quia
matcria niodo eft fitb vna forma , modo fub alia,
primaiam corrupta : vna autemformavnum fo-
lum & femel conftituit totum compofitum ge-
neratum,nec poteft eflefuccefliucindiuerfis,cum
corrumpatur ad corruptioncm compofitijex quo
apparet euidenter quod vna materia refpicit po-
tentialiter , & fuccefliuc plures formas , & non e
conuerfo:quare rationabilius eft ponere vnitatem
ex parte materiar, & pluralitatem ex parte form^,
quodfaciebantantiqui natiu:ales,quam econuerfb
ponere vnitatem formae , & pluralitatcm ex parte
materiae,quod faciebat Plato. Deinde ciimdicit :

SVMMARIVM,

Expenditurmotiuutn Platonis, & ad
quod gcnus caufas principi^ ab eo defig-
nata, reducuntur,
Videtur aute ex vna materiavnamenfura,

Speciem

Ntmer! fri-

mi ^ cemf».
fitiinni J

Anttefnift-
nebant m»-
teriam reru
nnturalium,
aliqued c*r-
ptts.

Ratl»ntiJu-
lius rft pont-
re pluralita-
tem ex parte
formii, quitM
materit,.

Cmthu»

litMfm tx
fttrte mtut-
tU,^ vnl-
uutmtxfar-
ttftm*.

Summ^ II.

T« com 9- Speciem autem quam inducit vnus exS'
Pens multAfacit-.fimiliterquoqucficfe habet
maficulus ad fiatminam : h/tc autem ab vno
impletur cfiitu.mafculus vero mnltas implet,
quamuis ha immutationes frincipiorum ille-
fumfiunt, Platoquidemi^iturde quafitisita
eiiffnit.

Recitat rarionem, qua moocbatur Plato ad fic
ponenclimi,quar fmnitur a figno, Dicit crgo,quod
videtur , fcilicet Platoni tx vna materia ejfe vna
menfura , id cft , quod vnum recipitur in aliquo
(ecundum vnam menfuram recipientis : nam di-
ucrfe reccptiones habent ortum ex diucrfa ratio-
nc, vel menfura recipientium ; vna ergo matc-
ria , quae eft reccptiua formarura , habet tantum
vnam menfuram,lcilicet rationem recipiendi.quia
diuerlitas rerumA formarum,habet ortum ex di-
ucrntate materix, &:non ex diucrfitate efficien-
ti« formam induccntis , quia vnum efficiens mui-
tas fbrmas ex materia aua , & alia gencrare po-
tcft. Vndc fubdit : Speciem autem qnam mducit,
(cilicct agens , vnM exijiens multat facit , quod
declarat per fimile •.fimUiter tjHoque ficfe habet
mafculm ad foMinam ', ficut fupple agens ad nu-
tcriam : hic enim fjemina ab vno, moru, id eft,ab
vno adhx mafculi agenris , impletur , id eft , im-
przgnatur, iUe vero, (cilicet inafculus agcns,nw/-
toi, fupplc facminas implet; talet ergo mutatt*nej,
fcu parriciparioncs , feu infiuentia illomm princi-
ftorumfunt ; quas fcilicet ponebat Plato : hoc
enimnomcn immutariones accepit a Pythagori-
cis, yt fuperiiis fiiit didhim, vel alitcr : quia Pb-
to mutauit opinioncm de principiis, quaopinio-
ncm habucruntprimi Philolbphi naturales. Con-
cludit crgo ; Plato de tjMafitis , fcilicct caufis re-
rura, ita dtffimt, & determitut.

Notandum , quod ifta diucrfitas inter Plato-
ncm, & alios Philofbphos naturales , ona eft ex
diuerfb modo confiderandi. Philofophi enim na-
turalesconfiderabant fenfibilia fubie<3a tranfrau-
tarioni , in quantum idcm fubiet^him fubiicitiu:
contrariis fuccefliuc^qui pofuenint vnitatem fub-
ic<iH , ^ diuerfitatem fbrm:^ : (ed Plaro ex conli-
derarione vniuerfalium defccndebat ad ponen-
dum principii fenfibilinm : quia igitur caufa di-
fUndiouis fingularium fub {pccie vniuerfali , eft
aiiqua enritas pofitiua , fciUcet diiFcrcntia , fiuc
proprictas indiuidualis , qux largo modo jpoteft
dici materia ; co quM conftituit rem in clle raa-
ximc fiifcepribili, quod eft condirio materiaj:quia
inquam fic eft ; ideo Plato forfan vnitatem po-
fuit ex pane formae, & pluralitatcm cx pane ma-
teris. Dcinde ciim dicit :

66 Palam igitur ex di^ls quia duabus cau-

fis fiium efi vfius , ipfia qua efi eius quod
quid eft ; (^ ipfia materia : fipecies entm
eius quod quid eft cmfia fiunt aliis . Speciebus
vero vnum. Et qua materiafitbie^a de qua
fipecies : h^c quidem iafienfibilibus : h/ec au-
tem in fipeciebui. Vnum vero in ffeciebus
dicitur , quia hac dualitas eft magnum ^
faruum. Amplius boni ^ mali caufiam de^
dit elementis fingults. Singulare quidem
magis dicimus priores inuefiigare quofidam
PhiUfiophorum vt Empedoclem , c^ Ana-
Scoti Oper. tom. I V.

fluare iife-
remti* imdi-
0$4iMsiis di-
ntmm«te-
ri» ? vid*
Settmn^.t,
qiiedUheii(jy
iJift t.cr 7
mmafb.qij.

Cap. IV. 39

xagoram.

Oftciidit ad quod gemiscaufac prindpia a PLi-
tone pofita rcducantiu-. Dicit ergo qu6d paUm
efi dulis : ijuia PUto, fcilicct vfm efifofum dua-
bw coHfts.-tppt , fcihccx ejut efi eitu ^uod tjxtd efi,
id cft, forma , & ipfa tjua efi fecundHm matertam:
quod dcclarat , ciim fubdit. Spectes entm , id cft,
ideae ,funt alUs fcilicet rcbus ; ettu ejuod cjutd efi
ejfe,id cft,caufa formalis : & iUa , fcilicet matcria,
eft matertafubieQa , de tjua funtfpeaes , fciiicct ^^ „^
magnum , & pjiruum : patet cnim cx prxdisftis, nttt emuf*,
qu6d ficut ipfum vnum ponebant caulam for- fertinetpriti-
malem ipfarum idcarum, ita magnum & paroum "^'* ^ ^.^'
ponebant caufam matcrialem earundcm : 8c hac |^' *J'P^
<}utdem, fcilicct caufa materialis & fbmialis, non
ipliim fupple funt in ipfis \dtK,fed etiam in fen-
fihilihui, Fnum enim in fpectebus dicitur , quod
fuppleeodemmodofc habct ad fenfibilia,iicut
ipfum vnum ad ipfas fpecies fiuc ideas : quia ea-
4fm efidualttas , qu:E refpondet fcnfibilibus pro
materia. Addit autem quod ampltm , fcilicct
Plato, affignanit caufam eins tjuod efi hene & ma-
Ufingulfs elementif, fcilitet ab eo pofiris , & hoc
fic : nam caufam boni afcribebat ideae Ipccierum:
caufam vero mali ipfi materiae : ^uod magii dici-
mm inuefiigafie prtores ^uofdam Philofophorum,
vt Anaxagoram (^ Empedoclem.

Notandum autem,qu6d fecundum opfnionem
Platonis , ficut ipfiim vnum erat caufa formalis
ipfarum idearum , magnum autem , & panium
caufa materialis ; (ic rcfpedu fenfibiliiun ipfam
ideam , qu.-E habet rarionem vnius , ponebat vt
caufam formalem , & magnum , & paruum cau-
fam materialem : fic quod tam hicquam ibi efler
fcmpcr vnitas ex pane formae,& dualitas ex panc
materiae.

Notandum etiam ,quod Plato vlflis cft afliq-
nare caufam boni & nuU in rebus , nam caufam
boni attribuebat idcae , qu^ fc tenet cx parte fbr-
mic,& caufammah attribucbatmapio & paruo,
qua: fe tenent cx portc materix. Quidam criam
primorum Philofophorum conari fuiit dare cau-
fam boni & mali, vt fuerunt Anaxagoras,& Em-
pedocles , qui conati (iint aflignarc caufam boni,
& mah,vt paret cx prccditfHs , & in hoc quod tan-
ecbant caulas boni, & mali , ad ponendum cau-
fam hnalem aliqnaliter accellerunt , licct pcr ac-
cidcns, & non per fp , vt in fine dicctur. Tunc fc-
quitur illa pars.

SVMMARIVM.

Rccapitulat prxdida placita antiquo-
rum Phiiofophorum explicans qualiter
finguli,etfi infafficicnter,tetigerunt qua-
tuor genera caufarum,difcurrens perfin^
gulas caufas : tandem concludit vtilita-
ccm inquifitienis fada; , de opinionibus
antiquprum.

Sreuibus igitur fiummatimque narraai- Te«. com.
mus , quinam , (jr quo pacto dc principiu '°'
veritateque dtxerunt. Veruntamen tantifm
ex his habemus , nemittem inquam deprinci-^
fio caufiaque dicentium praterea,quxin hifi-
ce qna de natura fiunt a aobir determinata,
dixijfc.

D X Vbi

40 Liber L

Vbi poftquam Philofophus recitauit opinio*
ncm antiquomm de caufis rerumrminc fub quo-
dam compendio recoUigit breuiter quae didta
funt ab eis : oftendens quod in fuis opinionibus
pradi^b quatuor cauiarum genera tetigerunt.
Circaquod tria facit. Primo oftcndit, quod anti-
quiprajterdidkascaufas nullam aliam pofuerunt
in generccaune. Secund^ oftendir, quomodo eas
omnes aliqualiter tetigcrunt. Tertio , ex didis
concludit vtilitatem huius inquifitionis fads de
opinionibus antiquorum. Sccunda ibi : Sed om-
nuohfcure , vel fecundum aliam lirteram. Tenui-
ter qHidem, Tertia ibi : Ergo cjuia reSie. Dicir er-
go breuiter , & capitulariter , id eft, fub quodam
capitulo,& compendio pertranJtuimM, id eft, di-
ximus , <}ui Philofijphi , & quomodo dixermt de
prifjcipiis rerum , & de veritate , quantum, fciH-
cet ad ipfarum rerum fubftantiam : attamen ab
eis tantum habemfti,quod dicentiumM cft,de nur-
mero determinantium , deprincipio, & caufa re-
rum nullHS , fupplc alius dixit efle principjum, &
caufam/^rrf/^frM , fcilicct principia & caufas,gf«<j
detertninata funt in Phyficis,(d\ictt i. Phyf text.
com.28. &r indc, vt ftatim inferius apparebit. Dc-
indc cum dicit ;

Sed omnes obfcuVe qmdem illa tamen te-
tki/fe videri.

Metaph.

Oft^ndit quomodo didas quatuor caufas ali-
qualiter tetigerunt. Circa quod duo facit.Prim6
proponit, quod obfcure , & infufficienrer eas te-
ti^erunt. Secundo declarat qualiter eas in fpecia-
Ji tetigerunt. Secundaibi : Illi namque. Dicit er-
go, qupd licet antiqui quatuor caufas tetigenmt,
& non folum nihil addidcrunt, fcd omnes viden-
tur appropinquare illis non manifefte,{ed oblcu-'
re. Ratio iftius obfcuritatis & infufficientiae eft:
quia non afllgnaucrunt , fccundum quod genus
caufe eftent rerum caufs principia pofita ab eis,
fed iblum fimpliciter , & abfblute ijla pofuerunt:
quae tamen pofliijit rcduci ad aliquod gcnus ci^u-
fae. Deindccum dicit :

^i-iam enim vt materiam frincipium
dicunt\Ciue vnumfme plura fupponant : &ft-r
ue corpus ,fiue incorporeum idipfum ponant:
veluti Plato quidem magnum dicens ac
faruum.Italici aMteminfitfitum, Empedecles
vero ignem, terram, aerem, atqueaquam, c^
Anaxjigoras eorum qua ftint fmilium par-
tium infnitationem. Hi igitur omnes talem
j^ufam tetigerunt, (jr infitper qui aerem, aut
ignemy atit aquam ; aut igne quidemdenfius:
aere verofubtilius pofuere. Sunt enim qui
frimumelementum taleeffe dixerunt , atqi{e
hi foiumhanc caufam tetigere.

Dcclarat quaHrer eas in fpeciali tcrigerunt.

(^irca quod quatuor facit. Primo bftendit quo-

modo langebant caufam maierialem. Sccund6,

quomodo effediuam. Tcrti6 , formalem. Quar-

t6,finitiuam , id cft , finalem. Sccunda ibi : exf /^

vero. Tertia ibi ; Qmd quid erat ejfe. Quarta ibi:

tfiet:dit tiuo. Cuitu vero caufa. Dicit crgo quod illi namque,

fngdojimiqui fcilicpt Philofbphi priorcs,^u«f principium quafi

rangebant materiam, id efl, oitines in hoc conucniunt,qu6d

tsrUlsm. ponunt prmcipium matenaie rcru«i:diflerunt ta-

rnen in duobus. Prim6,quia alifjui vnum : alic^ui
vnoplura fupponunt , fcilicet efieprincfpia matc-
rialia. Patet enim ex praedidis , qu6(i aliqui po-
fuerunt principium materiale vnum ; puta Tha-
les,& Diogenes:quidam plura, vt Eriipedocles &
Anaxagoras, Secund6 differunt : quia principium
illud materiale quidain pofiierunt corpus:vt Em-
pedocles,& ahj prsdicti. Quidam pofuerujit in-
corporeum, vt Plato dicens magnurn & paruum;
quaefcihcer non fignificaut aliquod ccrpus. Itali-
ci vero , id eft , Pvthagorici ponunt infinitum,
quod fupple fimiliter -non eft corpps. Et Empe-
docles ponit fiipple principia marerialja , ignem,
aquam,terram, & aerem. Anaxagoras infinitatern
fmilinm partium, id eft , infinitas partes fimiles:
patct ergo quod Empedocles & Anaxagoras po^
rucruntprincipia materialia corporea j vnde fiib-.
dit, qu6d hi omnti ^ id eft, prjedidi ^funt tangen-
testalem caufam ,fcilicet materialem , Sc non fb-
lum ifti , fed amplius quicunque fupple ponunt
principium rerum, aut ignem,autterram,aut ae-
rem, aut acjuam, aut aliquid jpijftus igne,& fubti-
lius aere. Etenirn pro quia , cjutdam ijuoddam tale
dixerunt ejfe primum elementum rerum, ficut fuii;
forfan Heraclitus , qui pofuit principiurn rerum
vaporem, vt habeturprimo dc Anima, pervapoi
rem forfan intelUgcns aliquod corpus medium
inter acrcm, & ignem : quodfcilicet erat denfius
igne,& rarius aere. Concludir crgo,qu6d eamfo-
lamcaufam,(ci\\ctx.m3.z^niAemhi, id eft, prsdidti
Philofophi tetigeruHt. Deinde cum dipt ;

c^idam autem , & eam vnde efi princi-
pium motus^vt qui concordiam difcordiamue,
velmentem,velcMpidinem,frincipii(faciunt,

Oftcndit quomodo tangebant caufam efficien-
tem. Dicit ergo qu6d alij ver6 , fupple cum caufa
materiali , fimul ponebant principium vnde mo-
tus,id cftj caufam efficientem ; vtquicunquefa-
ciunt principium rcrum amorem, & odium,ficur
Empcdocles; aut intel!e£him , ficut Anaxagorasi
aut aliquid extra hoc,id eft,praEter hoc , ficut fiiit
Parmcnides,qui pofuit igncm, vel calorcm,vt fu^
perius fuit dicfbum. Deinde cum dicit :

^idicatem veio fuhfiantidmue dilutidi
quidem nemo reddidit : maxime vcro hi di-,
cuntyquiformas pontint, Neque enim,vt ma-
teriamfsnfihilium, nequevt caufam vnde efi
frincipiummottisformiH ipfas,^ ea quafunt
informis effe exifiimanttimmobilitatis enim
caufammagis , ^ vtresfntin quiete formas
inquiunt efe : fed quiditatemforma quidem
cxterorum cuique prAJient j iffum autem v-
num formis,

Oftcndit quomodo tangebant caufam forma-
^Cm , & dicit , qued cjuid erat ejfe , & fubltan'
tiam , id eft , formalem , qux principalitcr di-
cir efle rci , & fubftantiam : nullns plane dedit,
id cft , rebus aflignauit : maxime autem appropin-
^«4;7f, ad ponendum caufam formalcm, quiy^r-
cies, id eft, idtas pofuerunt, & eas rationes infpe-
ciebus ponunt , qus flmt vnitas & numerus , &
alia huiufinodi, quce ad ip/as fpecies, id eft , ideas
videntur pcrtincre , & talia huiufinodi , qua; fci-
licct funt in fpeciebus : nec , fcilicet ponunt , vf
materiar/Ji fenjibtlibus j nec vt hoc froueinens^

id Cfl,

C%

tan^ebant
c»uf»m rjfi.
cieatem ?

Gluemtda
tangeb.mt
CAMftim for-
maltm i

Summ^III.

Idlft , ipfis rebus principinm motm. Vult dicere
qu6d tales rariones, qus perar.ent ad ideas, puta
vnum & numerus,non funt principium rebus Cen-
fibilibus,vt maccria:nec vt principium vndemo-
tus j vndc fubdit , qu6d immobilttatU dicunt ejfe
nuigis CMtfM , & eitu quod efi tn qMiete. quicquid
«irim neceflarium in fenfibilibus inuenitur, dice-
bant hoc caufari ex idcis, & ipfas ideas in <]ttiete,
& fine motu efTc : vt fic dc cis vniformiter fe ha-
benribus poflent dcmonftrariones (cicntificac fie-
ri, & diffinitiones aflienari. Subdit autem , quod
ipfe {pecies prxftant fingulis aliorum , id eft, re-
bus fineiilaribus quod quid erat efle^d eft,quidi-
tatcm,hcut fpeciebus vnum, id eft,quod ficut ip-
fum vnum eft tjuod ijutd efi ideanmi:fic ides funt
qttod quid eft fingularium lenfibilium.

Notandura,qu6d licct anriqui Philofophi tan-
gercnt aliquid pertinens ad formam rei,ficut Em-
pedocle , qui pofiiit os,& camem, & huiufmodi
confifterc in quadam ratione,& qiudam propor-
tione elementorum,vt habctur cxprefsc i.de Ani-
ma, Tcxt.15. & ^^.Sc inde non tamen hoc, quod
peninet ad formam rei ponebat per modum cau-
i^ : & ide6 dicit Philolophus,qu6d nuUus plapc
pofiiit , quod quid erat effe , & fubftantiam in rc-
bus.i.cauiam formalemJ)einde cum didt :

Idverogratia cuiusa^iones, mutationesy
tnotufque fiunt , alit^uo cjuidem modo caufam
tjfe dicunt. Stc autem non dicunt^nec eo modo
quofua natura fiagitat,qui hamque mentem.,
Aut concordiam dicunt^vt bonu cfuidem hafce
caufas ponunt , non tamen , vt horum gratia
^tiicquamft eorum^qu£ funt^aut fiat',Sed vt
ab his horum profluant motus. SimtUter&hi
^ui (^ tdujuodejfy^tut ipfum vnum^talem na-
iuram inquiunt effe.Caufam quidem illudejfe
fubsiantia,non tamen huiufce gratia ejjc^ vel
fieri dicunt.quare partim dicunt . partim non
dicunt, ipfum bonumcaufam ejfe j non enim
fimplicitet ^fedper accidens dicunt.

Oftendit quomodo tangebant caulam finalem.
Dicit ergo , qu6d Philofbphi cuiuscaufa , id eft,
©w»#- caufim fmAtmpropter quam fiunt a^tu,& traf.

4o ttmge- mutationes, O" motiu modo qnodam dicuntdtSi Vg.

kan t c.iufam toM eft,alio modo,non dicunt,nec quoiverc n^.

f****^ f tum eftjid eft, nec quando cft vcrc cau(a : nam hi
dicentes caulam •€{!(; inteUevhim ,vt Anaxag. ant
amorem , vt Empedocles , ponttnt ejfe caufas, vt
bonum <]uidem,id eft,vt caulas boiTi,& tamen non
finalis : bonum aurem poteft intelligi dupliciter.
Vno modo ficut caufa nrulis , inquantum in ali-
quid fit gratia alicuius boni. Alio modo per mo-
dum caulie efficientis , vt quando dicimus, qu6d
bonus .inifex facit boniun opus:di£ki vepo Phi-
lolbphi pofiierunt bonum , vt caufam non ficut
finem,fed ficut efficicns:vndc fubdit,qu6d fupple
ifti ponunt bonum caufam,non quodgratia horum,
fcilicet bQnorum,qu2 ponunt ca\iCas,autexifiens,
autfaStum aliquidentiumM eft,qu6d non graria
illius boni aliquid exiftat , vel fiat , quod pertinct
ad caufam finalem ,fed vt ab his , fcilicet bonis,
qux ponunt caufas horiun , (cilicct entium , quae
nunt,.vel e.Td^\mx,procedat motus quidem ad elle,
& fieri rerum , quod pertinct ad rationem caufe
efficienris. Intclledus crgo & amor fi funt caufjc
Ecmm fecundiim opinionem illorum , non erunt
Scoti Oper.. tom. I T,

Cap.I.

41

(J9.

cauHc in rarione finis ; fcd in rationc moucntis.
Similffer autem dtcontes caufa* ifie vtium & ens,
vt Pythagorici & Platonici ,cui,{cilicct , vno &
enti attribuebant rationem boni talem naturam
dicunt tjutdem ejfe fHbfiantiam, id cft, pcr mcduui
caufa: fonnalis,vt dicebatPlato : vcl pcr modum
matcriac, vt dicebant Py thagorici , non tamen di-
cebant huius caufa,aut ejfe,aM fieri aliqtid in rr.
^jw.vultdiccrc qii6d Plato,& Pythagciiciponcn-
tes vnum & ens clTe rcrum principia non dixe-
runt ca eflc,cuius caufa aliafint ,vel fiant, quod
perrinet ad caufam finalem ; fcd pofuerunt ea
perrinere ad fubftantiam rei : fiue vt materia , vt
diccbant Pythagorici : fiue vt forma , vt dicebat
riato. Concludit ergo, eiu/ire dtcere&non dicere,
modo quodam accidit eis : bonnm caufam effe , &
modo qfiodam »on,\nde fubdit •. non entm Jonpliii-
ter.fedfecundum aci idens di( unt.

Notandum, quod bonum fecundum propriani
rarionem habct tationem finis : nam bonum efr,
quod omnia appetunt ex i.Et hic.cap.i.illud autc
in quod iCndit appctinis,vidctHr habere rarionem Benumh»
finis : hic crgo ponit bonum eflc caiifam fimpli- *'" *^^
citer , qui ponit ipfuin cfle caufam finalcm : illc *

ver6 qui artribuit bcno aliiim modum caufalita-
ris , ponit ipfiim efle caufam pcr accidens : quia
non fecundum propriam.rationemboni , fed ra-
tione eius , cui accidit efle bonum : pnta ex hoc,
quod cft clle a£k:uum,vcl motiuum. Vnde patct,
qu6d prxdidi Philofbphi pcnebant bonmn cllc
caulam per acciaens , quia pofucnmt bonnm in
generc caufa: efficienris , & non in gcncre caufie
finalis:ponebant enim pro caufa illud cui conue-
nit efle finem,fcilicet , ipfiim bonura , vt patct ex
pra:didis. Deinde cum dicit :

^^od quidem igitur recie determinatum
tjide caufis,^ quot,(^ qu£ nobis tefltmontum
prabere videntur ^cj;" hi omnes aliam caufam
tangere non valentes. Adhuc autem quia qna-
rendaftint principia^ autficomnia,aut horum
aliquo modo, Palam quomodo etiam hcrum Text.c.n.
'vnufquifque dixit,c!^ qucmfdo habetdeprin-
cipifs, Cffntingentes autrm dubitationes pofl
hoc fcrtranfeamus deipfis.

Concludit ex didUs vtilitatc inqui/iriom"s fa£br ... , .
, . . -1 . o • j 1- Vtthiistn-

dcopmionibus antiquorum, & ponit duplicem a^r,t„„if

vtilitatcm : prima cft,qu6dipfi teftimonium piar- yjji* de

bent non e!le aliud c;enus caufe a quatucr lupra »/'"• «»«'-

didis. Vndc dicit: ngo , eiuia reae definitum efi^ V"^ '^

fcilicct a nobis de caufts quot funt , quantum ad *'

numerum,& (j«<e,quann!m adfubftantiam , tefii-

monium nobis videntur pr^ere , QT hi o;/wx«j,fcili-

cet Philofbphi fixdidti,aliam caufam addere non

valemtes, (QiVicei, ad quatuor fupra di>flas.Secunda

vrilitas eft , qucd ex di£Hs patet , qu6d principia

rerum funt qiucrcnda in ifti fcienrix Vnde dicit,

adkuc autem fupple eft manifeftum cx diftis.,quia

quxrenda funt principia in ifta fcientia:^«/y*r om-

nia,c^\x fcilicet antiqui pofueruntyiKf horum ali~

quod , & aliquo modo ; maximc enim haec /cicn-

tia confiderar caufam formalcm & finalem,& ali-

quomodo ctiam moueniem ; ergo omnes cauias

jnodo pncxpofito drca principiiun tra<flatus

huius prirtii hDri.Iterum^4/<o» efiquomodo quili-

bet Philofophorum dixtt,& qtumodo de prirtcipii*

habent qiueftiones^id eii,dubttationej coiin^ente::

D 3

41 Liber I.

patet enim aliqualicer ex didis, quilibet eorutn in
quo dixit bcne , & in quo male : fubdic auceni,
quod poft hoc oporret de eif penranfeamtu , id eft,
opiiiionem eorum pertradi^emus, vc fic magis pa-
teac in quo benc,& in qno male dixeruc;quod di-
^ic propcer fequens capiculum , in quo difpucat
concra opiniones prjedi^orum Philofbphorum,
quorum opiniones func fupcrius recicacae.

r —

SVMMA TERTlX.

uintiquorum opimones de rerum caufisy ac
principiis , confutantur.

In liac fumma continenturtriacapita,
quibus Philolophus opiniones fuperius
rccitatas de rcrum principiis , impugnat.
In prima parte cap. i , vfquc ad §. idem
igitur j refutat ponentes vnum princi-
pium corporcum : conrra quos tres ratio>
nes adducit in communi ; pofteafpeciali-
bus rationibus eos impugnat. Primo rc-
darguit, quod omiferint ignem,SecundQ
quod terram.

*'. ^

C A P V T I.

Aduerfus eos, qui vnum, & eos , qui plura prin-
cipia corporea omnium rerum ftacuebanc.

70 ^ujcumque quidem igitur vmm ipfum

ejfe , (jr vnam cfuandam naturam ejfe , vt
materiam ponunt (^ eam corpoream , (^ ma-
gnitudinem hahentem^ falam ejuia multifU-
citer deitnqttunt,

Poftquam Philofophus opinioncs antiquorum
de caufis, & principiis, recitauit, nunc contra eas
jncipic difpucareivnde iftapars diuiditur in duas.
Primo difputat contra opiniones diftas. Secund6
concludit intentum , & continuat fe ad dicenda.
Secunda ibi : In fine huius primi. jQu^oniam ergo
diBas. Circa primum duo facit. Primo difputat
contra eos , qui principia rerum corporea pone-
bant , & magis Phyfice loquebanriu:. Secundo
contra cos,qui principia rcrum incorporea pone-
bant,& minus Phyfic6 loquebantur. Secunda ibi:
Vifput»* co ■ ^"«f «»'7«* 'vero de omnibut. Prima in duas, nam
ira antiques primo difpucac concra ponentes principij vnira-
fonentes v- tcm. Sccundo contra ponentes principiorum
Hum frina- pluralicaccm. Secunda ibi : Idem quoUhet. Pri-
jn.1 m duas. Quia primo m generah". Secund6
magis fpeciahcer difpucac concra eos. Secunda i-
bi : Et adhucfacilc. Prima in duas. Primo pro-
ponit, quod ponentcs vnum prificipium matcria-
le mulcipliciccr dehquerunc. Secundo ponic ra-
tiones contra eos : Secunda ibi : Corporum ele-
menta. Dicic ergo qu6d quicunque ipfum omne,
id eft , vniuerfum ponuqc vnum ejfe , & vnam
ijuajidam naturayn , id eft , maceriam , & eam
ccrpoream & magnitudinem , id eft , dimenfio-
nem hahentem , palam fiipple ex didis , quia
multipliciter dfltquerunt. Deindc cum di-
cic :

Cor^rum emm elemtnta pnunt folum:

Metaph.

finm xate-

riali.

incorporeorum vero non exiFientibiUy ^ ift-
corporeis.

Ponic cres racionescontra cos. Secimda ibi :
J)e generatior.e vero. Tertia ibi : AmpliHt autem
non [ubftantiam , &c. In prima parte talemin-
nuit racionem : Quicumque omnibus encibuj
principia habencibus , principia non affignac , in-
fufficiencer de principiis opinacus eft : fed ponen-
tes cancum vnum principium maceriale funt hu-
iufi-nodi ; ergo &c . Minorem probat , quia prin-
cipium corporeum non poteft entibus incorpo-
reis applicari : fed mulca func encia incorporea,
quae kilicec habenc principia j ergo omnibus en-
tibus principia habcncibus , principia non afll-
^nanc ; ergo infufficiencer loquuncur de princi-
piis. Dicicergo, c^aod corporumenim elementa,
id eft , pnnd^ia.ponuntfolum , iciHcec didi Phi-
lofbphi ! incorporeorum autem non exiftentibus/ir
incorporeis, id eft, lic^c finc encia incorporea,prin-
cipia non affignanc. Deinde cum dicic :

De generatione quocjue & cerruptione cau^
fam dicereconantes,& deommbus Phyficetra-
itantes, mott*s cauf&m auferunt.

Ponic fecundam racionem , quae poteft fic for-
mari : Quicumque in fui poficione neceflario prz^
fupponic mocum , craftans de principiis , debet
principiiun moms affignare : fed ifti neceirari6
fupponebant motUm elle , quod patet ,tum quia
caufas generationis & corruptionis fupponebant,
qus vel func mocus , vel fine mocu elle non pof-
hinc ; cum quia de rebus naciuaUbus naciualicer
percradlabanc : nacuralis aucem praefiipponic mo-
tum ; ergo debuerunt mocus principiaaffignarej
fed non fecerunc , quia non affignabanc caufam
efficiencem, quae eft principium vnde mocus ; cr-
go infufficiencer de principiis tradauerunt. Dicif
ergo , quod de generatione , & corruptione caufat
dtcere conantes, fcilicet antiqui de omnibm Phyfi-
ce, id eft, n2.mrz\\itrtraEiantCi,motus caufam au-,
fcrunt. Deinde cum dicit :

K^mplifti autem fuhfantiam nuUiusfO'
fuere cau/am.nec quod qitid eji.

Ponit tertiam rationcm, quae talis eft:Res natiu
ralis no« tancum conftac ex materia , fed eriam
cx fbrma; ergoipfi cum formamnon pofuerunt
caufam, fiue principium rerum , infufficiencer de
de caufis nacuralium dixerunr. Dicic ergo, qu6<J
ampliui nec fubftantiam , id eft , formam , ponere
caufam nullus, fupple voluic, nec ipfum quod quid
efl , quod eft idem.

Nocandum , quod rei formam vocat rci fiib- r*^*^»'*-
ftanciam , & quod quid eft : fubftanciam quidem, ^^^^1. *"^
inquancum ipfa eft principalo principium fubfi- quideft . <j>
ftendi : quod quid aucem , inquancum eft princi- quare i
piiim cognolccndi : nam quod quid eft , eft obie-
<fium incelledus , ex 3. de Anima. Velaliccrfub-
ftanciam , inquancum eft principalius priiicipium
elfendi : quod quid eft , inquancum eft principa-
lius principiuradefiniendi : nam principalior pars
definitionis eft flifFerencia , qua: a forma rei fumi-
tur. Deinde cum dicit :

£t adhocfacile ejfe quodcunquefmplicitim
cerporHm principium^excepta natura,non cofi-
derates eam qudnexinuicemgenerationemydi^

qualiter

Texi. c. i%4

SummsElII.

^ttaliterfaciufit. Dico autem igntm^^ aqua,
(^ terram.(jr aerem:b/ec quidem enim congre-
gatione : illa vero difgregatione tx adinuicem
fnnt : hoc antem ad fritts t(fe & foHerius

Tcrt. c. ij. flurimum differant. Aliqualiter entm vtique
videbitur maxime elcmentare ejfe cmnium^
ex qaofrimeft congregatione : tale vero r^,
quod mtnutifimA fartis ^ fubtiltfsimum eji
corfortim ; vnde quicumque ponunt ignem
frincifi"*»^ maxime confefse rationi huic dt~
cunt : tale vero (^ aliorum vnufquifque conf-
tetur elementum ejfe quoddam corforum:Nul-
lus enim foferiorii.cr vnum dicentium terra
tlementum ejfe volttit^falam quiafrofterma-

Tott. c. 14. gnttudinem fartialiiatis. QMdlihet autem
trium elementorum iudicem quendam accefit:
hi namque ignem j illi vero aquam -, alij aerem
hoc efje dicunt. Sed quare terram non dtcunt
quemadmodum hominummulti : omnia nam~
que terram effe dicunt. Dicit autem dr Hcfio-
dus terram frimam corforumfacfam effc :fic
enim antiquam.c^ fofularemcontingit exi(ii-
mationem ejfe. Secundum igitur hancratione^
nec fiquis horum aliqutd dicit fr^eter ignem,
necfiquis aere quidemjpifsius hocfonit, aqua
verofuhtilius , nonreife vtique dicet.

Diipixat contra eos magis in fpeciali. Circa
qudd duo facir. Primo diipucat contra eos (pc-
cialiter , qui prxtermifenmt ignem ponere prin-
cipium. Secundo contra eos , qui practermiferunt
terram. Secunda ibi : St 'verotsi , qutuL in gene-
ratione. In prima pane,qua: continet litieram

f>rolixam,intendit talem rationem. Omnes Phi-
ofoplii antiqui circa principium materiale fic (e
habuenmt, quod nuUus eorum podiit terram elTe
principium per fe j ideo dicit , quod omnia ele-
menta practer terram habuerunt iudicem. Ratio
motiiu ftiit, quiade ratione principij eft fubtili-
tas & /Implicitas , & quia terra eft groflTior inter
emnia elementa ; ideo nuUus terram efle princi-
piiim iudicauit. Ad fubtilitatem ergo afpicientes
_ . aliqui dixerunt illud principium elle aquam ,

om Thilofo- *!"'•'* 'P'^ ^" lubtihor quam terra ; aliqui aerem,
fhi nifoftie- quia ipfe feft fubtiHor quam aqua ; aliqui ignem,
runt terram quia ip/e cft fubtiiior acrc : umc fic , fi fubtilito*
fnnapu m* ^^ caufa poncndi aliquod principium elTe ; er"o
tenaUrerSf r 1 i- • jl . - '^.

quanto lubtiluis , tanto ma^s debet pom prma-

pium ; fed ignis eft fubtiliffimum corponmi ; er-
go & maximc principium : malc ergo fccenuit
ponenres aliquod corpus efle principium , puta a-
quam , vel aerem, pr^termittendo ignem : &
hoc eft quod in tota ifta littera intendit,

Dicit ergo, refurnense^nuu poiitioncm, quod
adliuc tjuodlibet Jimflicium cerforum, id eft, ele-
mentorum efle quoddam frincifium, quodara-
modo fuciunt , fcilicet antiqui frdter terram :
qua; lciHcer corpora. fimplicia ; tiam Junt ffecu-
lantti atiinuicem ginerattonem , ideft , qus adin-
uicem generantur : quod exponens fubdit : Dico
auteitt , & igrem , & aquam, & aerem , &
tcrram , (cilicet adinuicem cenerari , hac enim
congregatione , illa vero difgregatione ex adin-
utccm fiuiit : hoc autem ad frtttt ejfe , & fo-
fiaitts flurtmum dijferunt , fcilicet gcncrari a-

Cap. I 4Z

Hquid per conffregationem , & di(gregan*onem.

Vult dicere quod elementa (pifliora & groffiora

generantur ex fubtilioribus per congregationem,

idcft , condenfationem. SubtiUora autem cx

groflloribus fiunt per diigrcgationem, idcft,rarc-

fadboncm : & quia illud ex qjo aliquid gencra-

tur, habet refpe<5ba eius rationem prioris ; ideo

dicit , quod multum diffenmt hoc efte prius , vel ,^

•pofterius , quod (equitur , & oftcndit cum fub-

dit : videbitur enim nunc , fcilicet .ilicui elemen-

tum maxime ww/kw ; illud , fcilicct ^a* ejuo Jit

frime aliquid corgrrgatione , id eft , per congre-

gationem , & in^ifladonem : tnlc "ero , cx quo,

Icilicet fit aliquid ifto modo, eft miKuriJfim^ far-

tis,& eji fubtt!:Jfimt:i.-t orforum : patet ergo.quia

illud ex quo fiimt alia per inipi(ra:io:i,nn, eft lub-

rilifl[imum , & partcs habens minurifllmas : o-

ponet quod fit nmplicius , & prius ipio compo-

fito ; patet quod tale principiiun habeat rario-

nera prioris : quod magis etiam exponit pcr an-

tiquorum poutiones : fubdit cmm,vnde quicun-

quefonunt tgtiem frincifium , maxime confitendo

hac rationem dtcunt , fcilicet quia eft corpus fub-

tihflimum ; tale vero, fcilicet corpus fiibtile, con-

fitetur quilibet aliorum , fcilicet Plulolbphorum,

ejfeiffum elementum, ideft, principiura cor/><»Trw7.-

quod patet, quia nuUmfrxteritorum, (cilicet Phi-

lolbphonun naturaliter loquentiura , vnum fri-

mum dtgr,atHi efi teiram fonere eleme:ttum^ fa-

lam, ideft, propter iftam rarionem , fcilicet frof-

ter magnitudinemf.'.niaiitatis , ideil , quia terra

eft magnanun , & grollarum parrium : Cjuodlibet

autem trium elementorum, fcilicet aUorum a terra,

iudicem quemdam accepit : hi namtjue ignem : hi Heji*df*tpri»

vero a^iuam : alij vero aerem hoc , icincet vnum f^^corporu

principium dicufif ejfe :fed quare non dicunt , & fofuit tnrd.

terram , (cihcet edc principium , quemadmo-

dum hominum multt , omnia fiamque terram effe

dicunt : dtcit autem , & Hefiodtu terram frinci-

fium fieri omnium corporum , tanquam , fciUcet

principium eorum : fic enim antiquam, & fubli-

cam , ideft , communcm canttngit effe fufpicio-

nem , idell , opinionem , quod terra fit princi-

piiun , & fubfiantia omnium rerum. Vult di-

ccre quod quare Philofophi non dixerunt ter-

ram elle principium , non fuit caufa , quia

fiiit contra communem omnium opinionem,

nam mulritudo hominum hoc exilHmabat quod

terra elfet omnium fubftanria ; ficut & ipfe He-

liodus , qui vnus de prioribus Poetis Theologi-

cis dicitur fuifle. Reftat ergo qu6d hac fbla ra-

tione pofteriores Nanuales negauerunt rerram

efle principium , propter fpiflitudinem , & grolli-

tudinem fuarum parrium : conftat autera quod

acr , & alia elemcnta , & fi quid etiam eft me-

dium inter ea , vt fupcrius dicebatur , habent

grofliores panes quam ignis ; fi ergo aliquid po-

nitur principium propter panium fiibtiUtatem,

multo ma^s ij^nis. Et hoc cft quod concludit,

ergo fecuridum hanc rationem , fcilicet anriquo-

rura , necfiquis horum , fcilicet elementorum ali-

quiddicttejfe, fcilicet ^nnd^ium frater ir>iem :

nec fi quis fonat aliquod medium ^ile , fcilicet

principium , fcilicet aere Jpijffts , aqua veti

fubtilitu : nec refte dicit : quia fcilicet fe-

cundum illam rationem folus ignis , & ruil-

lum aliud elementnm ponendura clc eHe piin-

dpiiun, .

Notandum , quod illud mediimi, quod anriqui
poncbant principium , quidam dixcrunt elle mc-

D 4

44

Lib. I.

Metaph.

mtdium tlt

Tcjt.c.ij.

tefliriut

gener»tio
ne priusfe-
funditm nn-
futaa,

«lium inter ignem,& acrcm:fpiflius quidem ignc,

fubtilius autem acrc, vt fuperius dicebatur : qui-

dam vero dixerunt illud cHe medium inter aif-

rem, & aquara : fpiflius quidem aere,& fubtilius

Sluare Hi- aquajVt hic dicitur exprelsc. Ratio huius pofitio-

Itfophi Mti- nis efle potuit , quia antiqui Philofophi loquen-

gui pofuerUt tes dc rerum principiis, maxime loquebantur de

j- F, pnnj-ipio matetiali , puta illud vnum fiue plura:

principium autem materiale de Ce non habet con-

trarietatem, fed eftin potentia ad vtrunquecon-

trariorum. Cum igittu: in extremis magis refer^

uetur contrarietas quam in medio ; ideo aliqui

Philofophi pofucrunt principium rerum aliquod

medium akero duorum modorum di£torum,cre-

dentes ex hoc magis tangere naturani materi^is

principij. Deinde cum dicit ;

Si verh qmd tfi geaeratione pejferius /?4r
tura fritts : & quod ejl digejtum , ^ contra-r
ifumpofierius generatiof$e:horum vtiq; erit
contrarium : aifua quidem aere frier,^ terra
aqu^. De fonentibus quidem igitur caufam
vnam^qualem dtJfimm Jint h^c di^a.

Ponit fecundam rationem,qua» eft contra prai-
termittentes terram , & poteft fic formari : quod
eft pofterius generatione,eft prius fecundumnar
tui:am,& per confequens magis principium : pro-
ceflks quidem naturalis eft ab imperfe(£>o ad per-
feitiuTi j fed quod eft denfius,& compofitius, eft
pofterius generatione,quia natura procedit in fua
a£tione a fimplicibus ad compofita : ergo tale eft
prius natura,& rnagis principiura; vltra : (ed terra
eft corpus denfius , & compofitius quantum ad
partium groflitiem ; ergo terra magis eft prijici-
pium ; non ergo debuit prstermitti. Dicit ergo:
fi vero e^uod eji generatione poJleriMf,efi prius na-
tura, & eiuod efl digeftum , & contraElum , id eft,
congregatum & (^iiXlxm, pofteriu: eft generationey
eotrarium erit horum,qux icilicet didta {xmv.aqua
quidem eft prior aere ; quia , (cilicet fpifllor : &
terra prior cjuam acjua , eadcm ratione. Con-
cludit autem : ergo de ponentibus caufam vnam,
qualem diximus , fcilicet materialem , fint ea
diEla.

Notandum,qu6d,vt fupra dicebamus, non fo-
lum elementa fpifliora ex fubtilioribus generan-
tur ; fed etiam e conuerfb : non fblum enim ex
terraignis generaturjfed etiam exigne terra:om-
nia enim elementa ex fe inuicem generantur ft-
cudum quod dicitur z.de Generat.Tex.c.y.&inde.
ex ea ergo parte , qua grofllora ex fubtilioribus
generantur, quato corpus eft fubtilius.tato magis
eft ponendum principium , cum illud ex quo alia
fiurit , habent principij rationem. Subtilifllmum
autem corpus eft ignis , & fic fecundum iftam
viam ignem ponendum eft magis necefle efle
principium,quam aliquod aliorum. Ex ea autem
parte qiu e conuerfb fubtiliora ex groflloribus
generantur , & quanto corpus eft grofllus , tanto
magis ponendum eft efle principium : grofllifll-
mum autem corporum eft terra, & fic fecundum
iftam viam tcrra magis ponenda erat prin-
cipium quam aliquod aliorum. Ex quihus patpt
quod cogebantur contrariis rationibus,vt diuer-
uprincipiaponerent,& fic deficerent dupliciter:
lum quia ignem & terram praetermittebantrtum
quia dato qu6d ponerent principia, includebaiit
ii fua pofitione repugnantiain raanifeftam , cum

^uome-
do defece-
runt dicli
anttcjui du-
pliciter »-
fieadit.

74

aKas principium non ponerent nifi vnum. Dein-t
de cum dicit.

SF^fMARIFM,

Refutat opinioncm poncntem plura
principia matcriaiia,relatam fupra nu 41,
eodem communi fundamento, quo prae-
cedcntem , & vltra tribus fpepialibusra^
(ioipbus,

idem igitur^(j^ fi qitis h<tc plura ponit ,ve.'
lut Empedocles , quatuor dicit ejfecorpora^vel
fecundum naturam. ptenim huic hac quidem
eadem ; ali4 verfi propria accidere nece^a-r
rium eft.

Difputat contra ponentes plura principia mar
terialia,& primo contra Empedoclem,qui pofuit
huiufinodi principia finica , fcilicet quatuor ele-
menta : fecundo contra Anaxagoram; qui praeter
intelledtum pofiiit principia materialia infinita,
Secunda ibi : Anaxagoras vero. Prima in duas.
Primo proponit opinionem Empedoelis cfle re--
probadam. Secimdo arguit fpecialiter contra eam.
-Secunda ibijf^A: ad inuicem tam.Dicit ergo quod Contrap^-
idem quoque /eciuitur,cr fi quis ea, fcilicet princi-^ »«»'« p^i*
pia materiaiia , plura ponit, id eft, quod idem in- "* t"'^*~

^ . r ■ I 1 P"*mate»

conuemens lequitur contra ponentes plura, quod yj^/,«
fequitur contra praedidas, velut Empedocles , qui
tjuatuor dicit effe corpora.id eft,elle principia,tum
fcilicet quia ipfe non alsign^ujt, ficut nec pridi-
<£ti , principium entium mcorporeum ; rum quia
caulam formalem etiam praetermifit ; tum quii
propter rationes proxime fupradidasdebuit, vcl
tantum ignem,vcl tantum terram principium af-
fignare : accidunt enim etiam contra eum alia
inconuenientia propria , vt dicemus ; ideo dicit;
ftenim vt hmc hac cjuidem eadem ; alia vero pro-
pria accidere eft necefse. Deinde cum dicit:

E}( ad inuicem enim generata cernimm,
quod nonfemper ignCj d^ ttrra eodem corpore
permanente.BiSlum autem ejt deeis in fhy-t
Jicis.

Arguit <-Qn':ra eum per tres rationcs. Sccunda i-^''<»t
ibi : De moue.itium caufa. Tertia ibi:£A: toto. In
prima parte intendit talem rationem : Principia
bportet manere,vt oftenfiim eft i.Phyficor.Text.
C.4Z.& inde,quiaprincipia no debent efle ex aliis,
nec ex alterutris^fed ilk quatuor corpora no ma-
nent,& fiint ex alterutris, vt puta : quia videmus ^/"^'M

r . . . ^ . r r debent ma*

ea ex le muicem, generan ; ergo ipla non iunt re- „^^, ^ „^^
rum principia. Dicit ergo , qubd ex fe adinuicem dehent ef-
generata cf r«i»j«/,{ciIicet,quatuor t\tmtni3.,quod fe ex alijf,
nonfemper igne,& terra eodem modo manente. Si- "" «*/»*-
militer autem eft de aliis duobus , fcilicet de acre
& aqua. Subdit autem quod di£(um eft in Phyfi-
cis de eis, quod fcilicet oportet principi^ manere
incorrupta. Deinde cum dicit :

Et de mouentium caufa , 'vtrum vntm^
aut plura , ponendum , nec re^\ , nec ra-
tionabiliter putandum effe ditfum om-
nino^

Ponit

Summ^ III.

4,Kstit. Ponit fecundam rarioncm contra hoc, qvibd

dixit principia effectiua ciTe duo &contraria,fci-

licet amorem , & odium; & intendit talem ratio-

nera : Principium cntium cflSciensnon eftnifi

vnum, vt probatur 8, phyficorum,tcxt.coro. 48..

& inde. &1Z. huius, text. com.4}. &inde&

ante. quia liCet principia proxima diuerfbrum

fint ciiuerfa,tamcn principium omnium eft vnum

tantiom ; (ed (cientia iftal, & EmpedocL intendit

de primis rerum principiis; ergo irrationabile eft

Utnfunt po • ponere plura principia efFe£biua. Dicit ergo.quod

nend» flur» ^^ raoMenfium caMfa, id eft, caufa mouentcvtrum

pnnapt* #> , r j n >

fi^M0. vnum,aut plura,jmt ponenaa,nec recte,nec ratio-

nabiltter putandum efi omnino di^um e£e, ab Em-
pedocle. Dcinde ciun dicit :

7S Bt ex toto alterationem auferri aut necef-

fe fu ^dicentihtu -, non enim ex calido frigi^
dum, nec ex frigido , calidum erit. ^id
cnimex hoc patietur b^c contraria^ (^qut tft
vna natura , qu.tfit ignis^ (^ aqua? quod tlle
non ait,

yTtMt», Ponit tertiam rationem; & arguit fic : Ula po*^

fitio quae totalitcr aufert a rebus motum altcra-

Ttnites tfu». tionis,eft irrationabilis: (cd ponerepriiKipiama-

tuor frinci' terialiacffe quatuor, auferc totam alterationem a

f'* f"*''"*' rebus ; crgo talis pofitio eft irrationabilis. Mino-

motiim^e' rem probat ; quia akcratio neceilario pracfuppo-

rMtonti k rt' nit uibiedum commune vtrique terminorum ;

hut. quia vnum contrarium non fit aliud, nifi quate-

nus commune eft fubiedum , & fubeft vtrique

fiiccefljue : Empedocles autera ponebat fiibie(fta

diuerfa ; puta mbiecbum calidi, igneni;& frigidi,

aquam : ergo ex frigido non poteft fieri calidum

pcr alterationem. Dicit ergo , quod ex tali pofi-

rione , firilicet Empedoclis, necejfe eft ex toto au-

ferri alterationem fic dicentibtis : nonenim exfri-

gido caltdum, nec ex calido fngidum erit , fupple

fecundum eius viam ; vnde mh<^k, e]ui(lenimex

hocpatietur contrarta? {ciHcet vt fubftantiam : ^

qua eft natura vna ? quae fit fcilicet communis

igni,& aquic;fupple non eft dare fecundum opi-

nionem eios; ide()dicit quod tfte hoc non att. Dc-

inde cum dicit :

S F M M A R I F M.

Rcfutat opinionem Anaxagorae po-
tiencis infinita principia, relatam fupra,
num. 41. d« quahabeturi. Phyf tcx.
31.33. fed fatctur hunc ca:tcris fubtilius
pofuiffe intelledum impermixtum , feu
feparatum, primum principium cfFe^
£tiuum. Dodortrahit Anaxagoramad
fenfum bonum,fentcnti2e Catholicac,de
rcrum principiis , conforraem.

Text. co. X 6. K^naxagoram vero Jiquis fufceperit^ ele-
menta duo dicere fufcipiat maximefecundum
r4tionem , /juam tlle cfuidem non dearttcula^
«it:fecut(ts ejienim ex necefitate dicentes
eam.

Difputatcontra Anaxagoram,qui pra:ter intcl-
ledum, pofuit principia materialia infiiiita.Circa
quod duo facit. Primo proponit qualiter eius
pofitio potcft benc & male inteiligi. Secund6 ii-

Cap. T. 45

lud cxponit. Securlda ibi : Nam ahfurdo. Dicit
erg6,.qu6d fi tjuis vult fufctpere, opinionem ,(c\\i-
cet Anaxagora: , efle veram, elementa duo dicere^
id eft , de eo quod pofuit duo principia, fcilicct
matcriam, & cf^cicns, fufcipiat maxtme fecun- ContrsAnM'
diim ratio/iem, quam fcihcctipfJe videtur fccutus: xoforAm di-
qui qu.idam neccfntate veritatis coadhis; vt fciU- Jf"'*^-
cet fequeretur eos,qui hanc rationem exprimunt:
ipfe ver6 non deaniculauit eam.Et hoc eft quod
AiciiyCjuam , fcihcet rationem,«/l!f non dearticula^
uit : fecutta eft enim ex necejfnate dicentes eain.
Vult dicere quod cius opinioeft vera quatum ad
hoc quod non exprefllt : falfa autem quantuinad
hoc quod exprcfllt. Deinde curo dicit :

7{amahfurdo exiflente taliter dicereper^ 75
mixtaejfe aprincipio cmnia. Et quodoportet
accidere quod impermixta prdtexifat^ d^quia
non aptum eji cuilihet permifceri quodlihet.
Adhuc autem.quiapafiones^i^ accidentia fe^
farantur a fuhfiantiis : eorundemenim per^
mixtio efi , ^feparatio*

Exponit quod propofuit. Circa quod duo fiicit,
quia prim6 oftendit qualiter dixit malc,quantura
ad ea qua: exprefIit.Secuhd6 qualiter benc>quan-
tum adea qus non exprefHt. Secunda '^dv.Tamen.
ficfuis,

Ad eiM'dentiam primac parris notandum, opi-
nionem fuilfe Anaxagorx : ficut m.igis apparet
primo Phyficorum,text. com. 31. & jj.&inde.
qu6d a'principio vniuerfi fuit vniun chaos con-
fufum, in quo cfant pennixta omnia, fine aliqua
adhiali rerura diflindione, quxperintelle^fhim
fucnmt poftea fegregata,&dilrin(fta, & pofitain
cfle fpecifico , & aduali. Contrahoc confiifum
chaos arguit Arift. breuitec t.ingendo quatuor
rariones : tum prim6,quia fecmiduin hoc diftin-
ddo rerum , & generatio non fuiflet ab xterno .•
fed aliquando fiiiflent fimi'I omnia, quod Philo^ '^*^' '«»/«'
fophus habet pro abfurdo ; ide6 dicit qu6d fup- -^^ «/«tf*'
ple Anaxagoras,malc dixit tanquam abfurdo exi-
ftente totaliter dicere fecundtim principium, id eft,
a principio omnia permifceri;Sc qu6d fupple non
fuerit rerum diftindio , & generario ab aetemo.
Tum feamd6,quia fi fic , illud chaos haberet ra-
rionem pofterioris rffpe^Soi renim dilHndannn,
quod eft contra rationem principii ; quiaprinci-
pitim prius eft-principiato. Confequentiapatet,
quia res impcrmixtx,& indiftiniftx ab illo chaos J^»t
fe habent ad ipfum chaos confafum, ficut fim-
plex ad compofitum ; fed fimplcxprius eftcom-
pofito naturditcr.Dicit ergo qu6d,lupple Anaxa-
goras, malc dicit , & quod oportet accidere quod
imPermixtaprjeexiftant, fcilicet ipfi chaos confia-
fb, & permixto.Tiun terti6,quia non quodlibet
eft aptura pennifceri cuilibet , vt oftenfum eft
primo dc generatione , text. com".8z.& indcfed
quorum eft alterario mutua : quia mixrio eft, Mixtie quitH
mixribiliuro alteratorum viciflim. Dicit ergo,
qu6d,fupple Anaxagoras, malc <lixit, ponendo in
illo chaos quodlibct aim quolibet efle mixtum j
& non aptum natum eft quodlihet cuilibet permi-
fceri. Tum quan6 , quia fi fic, crgo accidentia
poffimt naturaliter a fiibied;o /cparari; quod eft
abfurdum.. Confcquentia patet , quia eorum eft
fcparario quorura eft mixtio : Anaxagotas autem
pofuitqu6d omnia accidentia cum fubftantiis cf^
fent fimul mixta in illo chaos confufo , & pet

confe

Ofinio Ans»
xagor* fo-
nentu k frttt
(ifio vnum

tur.

Simflextft
frim tomft-

46 Lib, I.

f efequens poffiint ab inuiccm fcpaf ari:& hoc cft
quod (licit,qu6(l fupplc Anaxagoras mal^ dixit :
tjlHia adhHC(\\iod lcquitur contta cum qHhdpaf-
fiones , & accidentia a fHbfiantiis feparantur.eo-
rundem enim efi fermixtio,/& feparatio. Dcinde
cum dicit :

77 Tamettftquis frofequitur dedrticHlans efUd

Text.co.17. ijttlt dicereforjan apparebit fnirabilius dicei:
quando namque nihil erat difcretum^falam
quia nihil erat verum dicere defuhfiantia il-
la. Dicoautem quhd neque album, neque ni-r
grum, autfu/cum,aut alium colorem,fednon
colorata erant ex necefitate : horum enim co-
lorem aliquem haheret. Similiter autem ^
ftne fapare eadem hac rationenecaliudfimi-
lium -quicquam : nec enim quale aliquid id
fofibile ejji^ nec quantum , nec quid : aliqtta
enim in parte di6farum fpecierum ineffet vti-
^ue ei; fed hoc impoj^ibite fermixtis omni^
bni\ iam enim difcreta effent,

Oftendit qualiter du« pofitio bcnc poteft in-
telligi , quantnm ad ea quaenon cxprcflit. Circa
quod tria ticit. Primo oftcndit quod ipfe magis
&u$m0do ^cccflit ad naturam prinfipij materjalis. Sccun-
fitlunripotejl d6qu6d fubtilius tetigit naturam principij cffcr
ffinU 4nn' £tiui. Tcnio excufat de prolixiori harum opi-
xagert ) nionum perfcrutationc. Secunda ibi : Sed per-
mixta, Tenia ibi: Verumquidem , & hi.YAcv.
ergo , quod licct malc dixerit quantum ad ca quac
exprcflit ; tatnen fi ejuis profequitun eius, fcilicct
opinionem <«rr»c«/4»^ , ideft, articulariter inqui-
tcn%qH* vult dicere,v^\immm. (cilicet ad fuam in-
tcnriouem , licct verbis exprimere nefcirct,yor-
fan appar^it dicere mirabiUus, id eft, flibrilius
aliis fjpplePhilofbphis antiquis, quiafupple ma-
gis acceflSt ad naturam materjae. jQuoHdonam^
quenihil erat difcretum , vcl diftinftum; fed fup-
plc omnia in illo chaos erant mixta, palam, quia
nil erat verum dicere,p\xta. de iUafubfiantia, fcili-
cet raixta , quam ponebat, fcilicet rerum mate-
riam : quod cxponit primo in coloribus dicens :
dico autem nec albnm, nec nigrum, mc caruleum,
nec alium co/ore7»,fupple contingebat dc ilUfKb-
ftantia prsedicari , vt fl diccrctur alba , vel nigra;
nam alias taliscolor no eflet cumrcbus aiiis pcr-
mixtus ; /ed nec colorata erant:ex necejfitate enim
W«,fcihcct fpcciahii colori alique haberetMtik,
non fblum de ifta fubftantia aliquiscolor fpccia-
lis non poterat prjcdicari , fed nec etiam color,
qnia de quoamiquc pradicatur gcnus, neccfle eft
de eo aliquam illius fpccicm gencris prasdicari :
i.Topic. cap. 10. Si igitxu: illa fubflantia non cft
alba , nec nigra , &c. fcquitur quod ncc fic clTet
colorata. Similitcr autem eft dealiis gcneribus,
vnde (nhAiv.Similiter. autem , & finefapore erit
illa fubfiantia ; eadem ejuoque ratione nec aliud
fimilium : vndc nec ipfa genera prima dc illa fub-
ftantia potcrant proEdicari; puta,Subftantia,Qua-
titas , Qualitas , &c. quia fi fic, neccfle cflet ali-
quam fpecicrum iUorum primorum gcnerum de
illa fubflantia prsdicari, quod eft impoffibile,
qnando ornnia funt permixta. Rationem fiibdit :
nihil enim nec qu.i.le , aliquid id ejfe pojfibile, nec
quantum , nec quid ; aliqua enim in parte dt5la-
ruinfpeciencr-i inejfet «,fcilicet fubflantiaE i]li,fed
hoc efi ivtpojfihilt permixtii omnihHi^ e(i: , cum

Metaph.

omnia fimul fint pctmixta : iam enim difcreta
ejfent , id eft , diftinda , & non mixta ; illa fci-
licct quae de tali fubftantia poffunt diftinde prat-
dicari.

Notandum quM talis cft natura raatcriac , vt
nullam formam a£tu habe.it, quae dc ipfa poflit
aftu pr2dicari,fcd habcr omncs in potetia,ex hoc ^^"jyf irt^H
ergo quod Anaxagoras fic locutns cft dc illQ cah de pi^te,
chaos mixto, & confufb, ficnt fuit didlum ,ad nar n«.
turam matcriae vidctur approximaflemultum.Eft
tamcn aliquadiffercnria, quiamixtum illud.quod
poncbat, licetnon cflet aftu aliquod eorum quac
in ipfb dicebanmr permifceri;nihilominus ta^cn
ponebatur aliquid eflc adhi,quod de ipfa matcria
dici non potefl , fi de fe naturalitcr confidcrctur,
& fuis propriis naturalibus rclinquatur. Dcinde
eiim dicit :

NuOii formn

Dicit asttem permixta omnia frater intel-
le^itim : hunc autem imfermixtumfolum.^(jr
furum, Ex his itaque accidit ei dicerefrin-
cifia ipfum tnum : hoc enimfimplex^S' im^
permixtum c^ alterum qttale fonimus in-
determin&tum ; antequam determinetur, (jr
quandam fpeciem particifet. ^are dicit
qutdem non reBe , necflene : videturtamen
aliquid dicerefimile foflerim dicentibus., (jr
nunc affarentibus magU.

Oftendit , quod prae aliis fubtiUus tetigit na-
tutam principij cfFediui, quod pofuit intelle-
dum. Dicit crgoquod/^frwm^i dicit ejfe omnia,
fcihcct Anaxagoras,/>r<«/*r intelleUum , &hune,
fcilicct intelleftum dicit impermixtum folum , &
furum : ex his autem accidit , id eft,«,Anaxago-
ra,fcilicct dicere principia,Cupplt duo : vnum ip-
fum, fcilicet intclledum , quem ponit fimplicem
& impermixtum,& elle fupple principium inge-
nerc caufe efficientis; & alterum, fciUcct indeter-
minattim, id eft, mixtum, & confufum,^«<i/f wox,
fcilicct ponimtts materiam, fntequam determine-
tur , & quandam fpeciem , ideft,aliquam for-
|nam> participet : materia enim primadefe cft
^ndetcrminata , nifi fpecifiicetur per aliquam for-
mam , cum in potentia fit ad omncs. Concludit
etgoqjtare necfic yinaxagorasdixit re£ie,necpUt-
ne, fciiicet quantum ad ea qua cxprcffit , videtur
tamen aliquid dicere propinquum dicentibus pofie-
ritu,& nunc magis apparentibtts , id e^h OTpinio-
pibus Ariftotclis , & Platonis , qua; funt verio-
res, & magis apparentes quantum ad id, qnod re-
£lc dc prima matcria , & de primo priiicipio
tradidcrunt.

Notandum quod opinio Anaxagora poflet
tralii ad bonum fenfiim , & ad Theologicam ve-
ritatem; nam fecundum Scripturam, & Dodorcs
a principio crcationis mundi fuit creata marcria
prima , non fub aliqua detcrminata, & fpccifica
iforma, fcd erat quasdam malla confufa,& mixta,
pcrringcns fcilicct a ccntro terra: vfque ad cir-
cunfcrcntfam primi cali : quod Enipyreum,fiue
criftallinum nominatur : & illa mafla,vt habemr
Gcne. primo, aliquandonominc tcrrx,aIiquando
nomine abyili, aliqtiando nomine aquarumno-
minamr. Dc ifla autaTi mafla fada: funt rcs di-
ftindac , fecundijm opera fex dicrum, & hoc ab
intcllc£tu diuino puro, & iinmixto, vndc ibidcm
Gcncf p^imo, diciair, quod Spiritus Domini fc-
rcbatur fuper aquaS:,eo modo quo,fcihcet intcllc-

dus

78
Tcxc.co,i8,

Anttxegtra^
ftibtilim te-
tigit mMerii
frincipij effe-
iliui quaia
ab'}.

StMlitfr
opinitn*
uinttxagcrtt
ton(ord»ri
fottft verim^
tMi Ctulii
liu.

Summ^ III.

ftas arrifids fcmir Caper lignmxi , & aliam matc-
_ riijVt ex ca fabricet arrif^culia, & hatc eft vcritas
am firtb»^ Catholica. Ad propofitiim , fi Anaxagoras for-
tm fmfer m- fan pcf iUud chaos confufiim intellexit materiara
ftt» t^uom»- priraamUic crcatam, & pcrintclleiku immixtum,
iU imuBig»- ^ pumm,inteilcxit diuiniim intcUedum; verifli-
*"' mc opinatus eft de rerum principiis : quare non

immerit^ aliis Pbilofbphis hic przfertur. Deinde

culndidt ;

Ventm hi quidem hls , quitircA genera»
liortem fermonibus , ^ corrHptionem^dr mor
'tum froprijfuntfelHm. Ferum namque circa
talu fubsT4»tu frincifia^ ^cAufas qudrunt
folum.

Exculat lc dc prolixiori pcrfcrutarionc opi-
nionum prardiAarum , dicens, Feritm pro Ccdfed
qMtdem quia bi, (cilicet fermones diotonun Phi-
lo{ophorum,y««f frroprjj ipftr fermonihm, fcilicet
mturalibus , a^uifur.t cirea generittu>r.em,& corru-'
ftu>nem,& motumAdco /upple pcrtradare opinio-
nes iflas ad Phyflcura magis Dcrrinct, quam ad
fcienciam pracfentcm : vncc uibdit ,frre, verum
fiamque foliim qu^runt, fcilicct di£H Philofophi,
f>incipia & cuufas talis fHhfia-nix, Cdlicet ge-
nerabilis, corruptibiLs, Sc mobilis,de qua efl ip-
lius PhUofbphi Phjflci ffcculari. Didt autcni
fere , quia de aliis fiibftanriis non airabant; licct
quacdam principia ab cis pofita poflent ad aba
extcndi , vt patct nuxime dc intcllctfhi, qucm A-
naxagoras pofuit:quia igitur non pofuerunt prin-
dpia communia oiimibus fubflanriis, quod pcr-
tinet ad fcienciam prxfentem; fcd prindpia fub-
ftanriarum comipribijiura tantum , quod perri-
nctad PhUofbphiara naturalcm : idcirco penra-
(^re eorum opinioncs porius efl iUius negocij,
quam prsfenjjs; ideo non eft amplius curandum
dc ifbs.

SYMUM TERTI^

C A P V T II.

DilcuduntuT opinlones poncnriumprincipia
lerom incorporea.

S FM MA RI r M,

In hoc capite vfquc ad §. ^ui vero
ideas 18 refutac J^ythagoriQorumfenten-
tiam relacam fupra , num.5 i . ponentcm
numeros rrincipiarerum(quam tamen
in quibufdam prasfert opinioni antiquo-
rum Naturalium,qui fcilicer,folum entia
fenfibilium admittebant ) tribus racionr-
busj quas bene expliCrtC Dodor.

^tucunque verh ,de omnibtis exifentibus
fdciunt Theoricam : exi/lentium auttm hxc
quidem fenfibtlia : illa vero infenfibilia po-
nunt ,palam quia de vtrifque generibus per-
fcrutationem faciunt. Propter quod magit
vtique immorabitur aliquis , deeu quidbe-r-
ne, aut non bene dicunt^ ad prafentem nobu
fropofitorttm perfcrutationcm.

Poflquam PhUoibphus difputauit contracos.

Cap. 1 1. 47

qui prindpia rerum aliqua corporea poncbant,& i>;/w^ j.
magis Phyficc loquebantur , nunc djfputat con- tra fmtemm
traponenrcs principia incorporea , & qui minu5 frme^m n-
Philofbphicc fimt locuri. Orca quod duofadt. ^** •■**'/•"
Primb oflendit , quod confidcrario hanun opi- "*'
m"onum magis fpeclat ad prxfentem fdentiani,
quam confiderario pracdi(flarum. Seamdo con-
tra eas indpit difparare.Sccunda ibi : Pjfthagonci
rrgo quidem. Didt ergo , qubd quicunqm faciunt
ipfam Theoricam, id efl,coi;iiderarionem dt om.-
mbut exifientibtu, id cft , enribns, & extfientikm»
iAe^jCttdujhac quide fe?ifhilta,iIlaver'o in wifefir^
hiia ponHt, pala ijuia de vtriff, generibus perjcru^
tationefaciit^d eft dctcrminat ta dc entibus lcn-
fibihbus, quam infeniilMhbuSjCuiufhKxli fucnmt
Pbtonid,& Pythagorid; ^ro^ffr <fuod magts ali~
qiiffi de tis inueftifahit, <{u'od bene, aut non hene
dicuntimhilenimhocpecnnctadprafentemper' ^

fcrutati»nem propofitorum ,\Adi.,c^yaxn^zo^6m-
mus in ifla fcicntia tradere : nam fupplc, cum ifla
fdcntia fit de omnibus cnribus coirmiunirer, ad
eam magis perrinet pertracbrc iftorum opinio-
nes,qui de omnibus enribus tam fcnfibilibus,
quam infcniibilibus faciunt Thporicam ; quod
de prcedidis Philolbphis dici non potcft,qui fcrc
dc folis enribus nararalibus; & siobihbus pcrtra-
dbibant. Deinde cum dicit :

Pjthagorici quidem igitur vocati princi- Tcxccaif.
fiis (^ elementis extranee a phyftclogis funt
vfi : caufa vero, quia acceperunt ea ex non
fenftbilibus. Nam LMathematica exifteM"
tium fine motu funt extra ea, quafunt chcd
K^Jhologiam,

Difputat contra cos. Circa quod duo fadt : ^°

quiaprimb difputat contra opinionem Pvthago-
ra:, qui huiufmodi principia pofiiit rcbus inexi-
ftenria, fcilicet numeros. Secimdb contraPlato-
nem, qui principia rerum pofuit fcparata , fciUcct
idcas. Sccundaibi:..^»<»t>^« tdeai. Primainduas.
Nam primb comparat opinionem Pythagorico-
rura ad opinioncm PhUofbphorum naturalium.
Secimdb diiputat cfntjra opinionem Pythagorac,
adducendo rariortes. Sccimda ibi : Ex tjuo vero
modo. Prima in duas, nam primb comparat di-
<5tas opinioncs pencs diiFcrentiam , quac erat in
principiorum pofirionc. Sccundb penes conuc-
nienriam.qux crat in prxditlorum coufidcrario-
ne. Sccunda ibi : Difptuant quidem. Didt ergo,
qubd phUoibphi , qui Pythagorki funt vocati,
vfifunt principiis &ele?nentis extranee, id eft,ex-
traneo modo a Phjffiolofts,id eft,naturalibus Phi-
lofbphis, cuius caufam fiibdit, diccas, caufa vero
fupple,cii, quia, fdlicct Py thagorici arcepentnt ea.
non ex fenfihtlibtu , fiait fuppbnaturalcs^fed ex
Mathemarids, qux fupple ai)flrahunt amo^j
nam materialia exifientium , id cft, funt de nu-
mcro cntium , fi/ie nwtu extra, id eft, pra:ter ca
(juafunt circa Afirologiam ; hacc eft Mathemati-
ca, drcaquam vtrfatur Afbrologia.

Notandum , qubd fcamdura PhUofbphum 1,
Phyfic. text.com. i6.&indcAlii funticientix
purac Uaturales, qu;c, icilicct prindpia & res, dr-
caquas funt,acdpiuntafcnfu. Aliquaefunt purx . .
Mathemaricac , fcihcet, qui tam prindpia, quam ftf**** *"'
alia drca qus fimt , abfba»^ habcnt \ matcria
fcnfibili ; & a motu, vt Atithmerica, 8i Geomc-
tria. Quzdam funt mediae , ncc purc Philofo-
phicaci nec purc Mathcmaricac , qux , fcUicct ac-

dpiunt

48 Lib.I.

cipiunrprindpia materialia, & applicat ea ad res
" naturales, & ad motura,ficut cft Aftrologix C6ra

cgo dicitur , qudd fcientiae Mathematicae abftra-
huni a mom & k nuteria fenfibili, intelligen-
dum eft de purc Mathematicis , & non de me-
dii$> ficut eft Aftrologia. Deinde ci^m dicit :

"Diffutant tamtn ^ traSiant omnia de na-
tura y generant enim ccelum , c^ quod circa
huiu6 fartes ^ faponet, ^ operationes acr-
cidit , ohferuant , &principia , ^caufas in
hac dilpenfant , quaft aliis Phyftologts cor^
fenti£ntes : quia ens , hoc efi , quodcunefue
fenfihile eH ^ (jr comfrehendit vocattmeae-
lum. Caufas verp S^principia ficut dixi-
mus.
Text€o.to Dicunt fufftcientia fertingere vfejue ad
ea , ^«^ funt entium fuperiora , (jr magis
quam de natura rationilous conuenientia,

Metaph,

8i

trAfert Ty-
thi^goricts
antitjuos »/».
turaltbtn.

Comparat didas opiniones penesconuenien-
dani , qua erat in praedidrorum confideratione.
Dicit ergo, quod Pythagorici dtjputant , & tra-
iiant omnia de naturajA eft , de omr»l»us natu-
ralibus ; generant enim cflura , id eft, trad^nt,
de gencratione cceli, & obferiiant orania,^«<e iiri-
licet accidunt circa parta «w,{cilicet csli, puta
qu£E dicuntur diuerik fphsra: vel dinerfce ftellae,
& qus accidunt circa pajfionei, vt funt eclipfes,
& huiufinodi; & ^u<t circa operationes , vt fnnt
motus corponim c£cleftium,8c effcdus eorum in
iftis inferioribus, e^/Ttwd^w ,^ caufas fuas di-
fpenfant , id eft, vnicuique praediftorum caufam
propriam adaptant & aflignant, (fuafi altis Thji-
ftologii confentienta , id efi , quod videntur con-
fentirc aliis Philofophis naturaHbus , fcilicet
quia ens hoc efi ejuodcumijHe fenfthtle quod com-
prehendit vocatum coelumM cft ,quod hoc fbliim
fit ens, quod comprehenditur fub ca:lo, quod vi-
demus ; quafi nulla cflent entia nifi fcnfibilia,
CaufMvero & princtpia ficut diximta fuffictentia
dicunt pertingere ad ea, cjUdtfunt fuperiora, entiii,
id eft , quod licct ponerent t quafi omnia entia
cllcnt fenfibiha , nihilominiis tamea caufx ,
& principia, qua ponebant , non erant derenni-
nata tantum fenfibiUbus ; fed erant fufficientia
alcendcre ad fuperiora,id eft , entia intelligibi-
lia , & propter hoc erant conuenientia magis ,
<jHam de natttra m jow^w , id eft, magis qnam
rationes naturalium , quae fcilicet non poterant
extendi vitra fenfibilia.

Notandum , quod ifti Pythagorici traftantcs
de omnibus naturalibus, puta de cseIo,& de his,
quaj apparent,& accidunt circacaelunl^videban-
tur confenfire Philofophis naturaUbus , fcilicet
quod fijlum illud eflet cns, quod elTct fenfibile;
hcct principia ab eis pofita effent magis fufficien-
tia : vt pote quae poterant etiam extendi ad en-
tia infcnfibilia , non fic principia pofita a natura-
libus, qu£ erant principia corporea. Pythagorici
enim, qui ponebantprincipia incorpoiea, icili-
cet^ numetos , quamuis non ponerent principia
nifi corporum fenfibilium ; ponebant tamen
principia entium intclligibihu,qua: non funtcor-
porea, ficut & Plato dicicur poftea fecifTe. Deinde
cum dicit :

Ex quo tamen modo motus ineritfinito^^

infinito folum Jftffofitfs , ^ fari ^ imfar
non dicunt.

Bt quomodofinefnotu , ^ tranfmutatio- Texi.co.*it
ne pophile generationem , c^forruptionem
ejfe , aut eorum qua feruntur ofcra circa coe-
lumi

Adducit tres ratioties contra opinionem Py'-
thagoricorum. Secunda ihv.^mplins autem fiue.
Terria ibi ; Amplius autem ^uomodo oportet. In
prima pane iotendit t^lem ration&m : lUe qui i^
fui opinion? neceffari^ prgsfuppojiit motu, infufr
Jrcienter agjt de remm principiis, nifi affignaue-
rit caufam motus , aut qualiter fciet quomodo
moms eueniret rebus ? fed Pythagorici praeflip-f
poviimt motum-: agunt enim de generatione &
corruptione eoriun ^quaefunt cjrca caelum,quaf
fine motu efle non poflimt , & tr^men c^ulam
vnde ^otus, id eft,efncientern praeiern«ttmit;er-
go infufficienter agunt de rerum priqcipiis.Didt
cr^o.Ex ejuo vero inerit wof/«;fcilicet in rebus ipfl
fitito & infinito , pari, ^ impari fubieSiis, id <?ft,
enribus principiis in genere caufae materials>
fton dicunt , quod eft infutncienter di(Stum : aiup
quomodo efi poffibile ftte tranfmutatione & motu,
ge*ieratto>Km & corruptionem effe, aut gefiorum,
id eft, fadkorum operationes circa cdum ? quafi
diceret, nequaquam eft poffibilc. Deindie ciim
dicit :

i^mplius autem , fiue quis det eis, ex his °*^
ejp magnitndinemfiue rftendatur hoc, tamen
qttomodo erunt h^c corporum leuia; illa vero
graaitatem hahentta ? ex quihus enimfuf-
fonunty ^ dictint, nibilmagis de Mathema"
ticis corporibuj dieunt quam de fenfihilibus.
Vnde de igne , (jr terra^ O" ali/s huiufmodi
corporihus nthil dixerunt ; ficut nihil de fcn-
fihiUbus exfiimo dtcentes froprium.

Ponit fecundam rationcm,qun(r talis eft: Ille Contra tx-
infiirticientcr agit de rerum principiis , qui thagmm.
per principia , q'ix ponit , non poteft cau-
lam affignare eorum , qu* accidunt in rebus ;
fed per principia quac poniit Pythagoras,non po-
teft caui^ affignari . quia qaaedam funr corpora
grauia, & qusdam leuia, cum principia ifta, puta
numeri , fint communia Marhematicis, qux non
finitleuiajnec grauiajergo Pythagoras iiifufficie-
ter cgit de rerum principiis. Dicit ergoquod
jirnpliits fiue ejuii dicit ejfe maqnitudincm ex his,
fcilicer numeris ; ficat , fitpple Pyrhagoras, qui
magnitudines diccbac componi ex wwmcns, Jiue
hoc ofievdatur per rationem , fiue non : tamen
qupmodo htc ejif.dem, fbilice: corpora erunt lettia:
iUa veroorauitate hahentia^c^asiCi dicar,non poccft
ratio afngnari : principia enim , fcilicet numeri,
ex <juibus fnpponunt & dicunt nthil magis de Ma-
thematicis dicunt corpmhus , quam defenfibilibiu
naturalibus. Fnde de igne , aut terra, aut altis
huiufmodi corporibt/s nihil dixeru-it , ficut dicen-
tes nihil proprinm exiflere de fenfibilibm dixeritt,
fecundiim noftram cxiftimacioncm. Deinde cum
dicic :

Amfliits atttem qtiomodo cfortet accifere °*
quidem effe nnmzii pafiiones,^ numerum
circa calum exifientcm (jrfac/orum , c^ t;h

initio.

eas

TCX.COI»»}

Tez.eo.t4-

diMvnuurfi
fiaiMdiimPy

fiuiirtS*.

Summ^ ni.

i»ftu y & nunc : numerum veri Mlium mnl*
lum ejfep^ter numerum hunc ex quo confii-
tuitmundnm ?

Nam cum in hdc parte, efinic & temfutfit
eu^oTum verhdefufer , tutfubtm iniufiitia,
dut difcretio, aut permixtioidcmonfirationem
dutem dicunt,quia horum vnumquodque nu-
mftus eft. Accidit autemfecundjim hunc Locu
iamfUralitatem eJfetonftitutarummagnitU'
dinum,(juia faftones hafequunturfmgulalc'
ca.Vtrum idem ef numerus^quiin calo efl^quc
0fortet aecifere, quia horum vnuquodque efi^
autfrdter hunc aliustPlato namque aliudait
ejfe.exifiimat etiam quide & ille numeroi hac
effe ^ horum caufuMlos vero inteUigibUeSy
hos vero fenfibiles. De Pythagoricis ergo dimit-
tatur adfrafensfufjlcitji.ea tangere tantum.

Ponit terriara rationcm , <jiuc fic forraari po-
eeft : Illa poHtio cft abfurda , qux rcpugnantiam
induditrfcd pofitio Pythagoricorum dl huiuf-
modijcrgo, &c. Minor fic oftendimnquia Pytha-
goras ex vna pane ponebat , qu6d numerus eft
caufa omnium : ex alia parte non ponebar alium
numerum prxter iftum , qui eft fubftanria rerum:
ex quo fequitur,qu6d idem cflet caufa fui , quod
eft impoflibile & rcpugnans ,& in hocpracfert
Platoncm ipfis Pythagoricis:quia PUto diftinxit,
& pofiiit quendam intellcdhulem numerum , &
quendam renfiialem fiue fenfibilem:inter{erit au-
ccm-dembnftrarionem, fiue rationem Pythagorac,
«uia probat omnia efle numerum fecundum fub-
ftanriam, & cfbqoia omnia funt difpofita &ordi-
nata fecundum numerum quendam & propor-
doqeqi, & quantum ad looa,&quanturn ad pro-
prictatcs naturaies & proprias pjffiones : nam
aliis fequeretur doordinario , & quantinn ad iu-
ftiriam & difcrerionem, id eft , fepararionem , &
quantum ad mixrionem. Dicit ergo : ^mfliut
4Uttem qHomoeU oportet aecifm faffionts numeriy
& numeromm iffum ejje caufas exijlentium &
faBorftm,dxca, carlum ah initio mundijicihc^vf-
que »j^wr,ficut fcjlicet dicdsat Pythagoras ; nume^
rorum vero alium nulUm ejfe prater hunc nume-r
rum,ex quo cpnfiftit mundus:quafi diceret : Hoc
f fl impofHbile, cum idemnon lit caufa fuiipfius.
Adducit eriam rarionem eius, qu^ dicebat omnia
(ecundum fiibftanriam efl^ t)umerum , nam citm
inhac parteSdXicex. vniii^ fint enria conringen-
tia,de quibus,fcilicetf/? oferatio,& de eis fu-tem-
fm, vt fubfifhint tempori»inquantum,fcilicet ali-
quando fimt,aliquando non funt,parum ver6 de-
uiper,aut fubtus iniuftitia , aut di/hretio , aut per-
mixtio, fcilicet fequitur in rebus, & |ianc fciHcet
d^cunt dpnonftrationem ejfe , quia horum vnum-
quodque nwncrm eft, id eft, qu6d fi ifl? gcncrabi-
|ia , &corrupribiUa eflent parilm fiipra , aut pa-
rum fubtus , fcilicct in vniucrfb alitcr quiun unt
ordinata^ ponercntur inordinat^ pcr modumin-
iufHtiai,dura fcilicct aliqux res fbrtircntur nobi-
liorem locum, aut minus nobilem quam fibi de-
beatur ; aut per modum diftinctionis , vel difae-
p'onis,inquantum corpus fi ponffemr cxtra locum
fiium, diuidereiur k corporibus fimilis naturse:vel
per modum mixtionis, & confiifionis , dum cor-
pus extra locum fuum pofitum oporterct permif^
ccri alteri corpori,fcu ^dteri naturar,putiii fi aliqua
Scoti Ofer. tom. IV.

Cap. ni. 49

pars ignis eflet in loco acris, vel terrx. Quarc ad <,

fiigiendimi ifla inconuenienria, dicebat Pythago-

ras habereomniacntiain vniuerfb ordinatum fi-

tum,& determinatam proporrioncm, & pcr con-

fequens omnia enriacfle numerosmam omnis de-

terminata proporrio eft fecundum numeros. Ad-

dit autern ibi : AcciMt antem , qiiod quia accidic

fecundum hunc locutn , fcjlicet vniuerfi, ejfe iam

flttralitatemconftitutarum mdgnitudinum^cfMia ha

fajftoneT feejMuntur firifida Ioca;vtritm igitur «</fw»

eft hic numerm,qHi eftin ceelo, id eft, in toto cot-

pore fenfibili, quod ca:lo clauditur , quem fcilicct

numenim oporteat accipere , quia vnumejuodqHe

horum e/f,autprdter hunc alim. Vult dicere, quia

videraus ex alia panc , quod magnitudincs con-»

ftimta: in diucrfis locis funt plures & diuerfar,qui4

propris paflionesconfequunturfingulaloca vni-

ueru , quibus corpora differunt ab iniucem , nam

aliac funt pafHoncs corporis exiftentis furfum , &

aliat exiftenris deorfum^i igiturrarioneprzdidU

dicatPy&agoras omnia fermbilia c(Ie nuraerum,

& appareat diuerfitas in fenfibihbus fecundura

diuerfaloca^cflatquaercrcvtrum tantum fit vnus

numerus , qui eft in toto corpore fenfibili , quod

clauditur uib cjplo 5 qui quidcm numerjis voca-

tur fubflantia vniufcuiufque fenfibilis;aut prartar

ifhim numcnira,qBi eft fubfbnria fenfibiliura , fic

■olius numerus,qui fit corum caufa : nam Plaro di-.

ftinxit alium nomemro , qi^i eft fubfbnria fenfi-

bibum,vt qui eft caufii ; vnde fubdit , quod Plato

namqu* ait alium ejfe , fcilicct qui eft caufa fenfi-

bilium,& alium qui eft caufa czlefHiim, hos qui^

dciti numeros r«3ifibiles , illos verA intelleduales

caufas. ExiJhmatenim Plato,ficutVyxha^tzs.ea,

icilicet corpora fcniibilia efte numeroj & horum

eaufas , fciUcet cflc ipfbs numetos, quod fiipple,

quia Pythagoras non fedt menrionem , difKn-

guendo numenim infufficienter locums eft &

imperfe<Slc. Vlrim^ epilogat, de Pythagarici* er~

go dimittatur adprafens , quia fcihcet bacfuffl.

cium , nec aportet amfltiu htc morari -fed tantum

fitfficiattttigijpf.

~ I I i I II I M

SVMMiE TERtl^ CAP. III.

Impu^iancur fase ponentes prindpia a rebus
icparau , feu ideas.

S F M M A R l r M.

Rcfutat Platonicos poncntcs ideas
priucipia rcrum qviibus tamen fc connu-
jnerat,quia prius Platonicus fuitmiociua,
modofque dicendi ipforum figillaiim
conucUit fatjs ftis^ , fex rationibus, qua-
rum cfficaciam optiroc cxpomt Do^or.

^veroidcMfofueruntyfrimusquidem «4
exifientium accifere canftu quarentesyalia his '^"* *"**'
4qualia numero attuieruat^vtftquis numera-
re volens faucioribtii quidem exifientibw fit^
tet non foffe\flures verofaciens numerare.nu
veri itquales aut non fauftorrs hts funt ffe-,
cUs. De quibus quarentes caufas ab hts ad iU
las feruenerunt i fecund^m vnum^quodque
enim aquiuocum homogeneum aliquid efi,^
arcafubfiantiu» aliorum efi in multis vnum^
in his^& in femfitnnis.

ftit difj>ut*t
Cjjur» PUt»-
mem t}u»»d
/uhfiantitu
^ frineifi»
rttMm,

^an tfertet
mceipere difi-
filifra ad m*
pife^andum
facilitra.

50 Lib. L

Improbata opinione Pythagoricorum, aui p<v
luenint principia ineorporca, non tamen fcpara-
ta, fed in rebus cxiftenria, pufa numcros ; hve
improbat opinionem Platouis ponentis principia
feparata,{ciiicet ideas. Circ^quod duo facit,quia
prim6 arguit contra eum, quantum ad hoc quod
ppinatus eft de renim fubftanriis. Sccund6 quan-
tum ad hoc , quod opiiutus eft de rcrum prin-
cipiis. Secunda ibi ; Omnis vcro fapientia. Pri-
xna in duas. Nam prim6 difputat contra 6um
quantum ad hbc , quod pofuit de ideis. Secund6
qiiantum ad hoc quod dixit de Mathcmaricis,
Secunda ibi : Fblentes enim fuhfiantias. Prima in
duas , quia prim6 arguit contra eum inquantiun
pofuit ideas , (jue fpecies feparatas. Secund6 in-t
quantum pqfuit ideas elTe quofdam numeros. Sct
funda ibi : jimpltm fi fttnt numerijpecies. Pri-
ma in duas , quia prim6 arguit fcontrifuae po/iT
tionis conclufionem. Secundo contra poutio-
nis, vel conelufionis rationem. SecimdaiDi:^»»-
plius autem. In prima parte quafi modq derifp-
rio dicit pofitionem de ideis quafi irrationabi-r
lcm. Dicit ergo qu6d cjui ideas pofuerunt , vt
Platonici,puta |ui fupple deliquerunt , cfHia ^ua-
rentis accipere caufas homm extftentium , id cft,
cntium fpnfibilium , <i/»<i fuppl^ a fenfibilibus hi^
niuracro aqualia attHlerunt, id eft> quod adinue-
nerunt quaedam alia noua entia aequalia in nume-
ro fenfibilibus ; quod videtur inconueniens , quia
fimile eft j vt fi ijuii paucioribui quiden^ exiften-
tibns numerare vtlens ptttat aonpojfe iplura veri
faciens numerat. Vult dicere , qu6d pofitio Pla-
jfonis eft inconuenicns : quia qui quacrit caufam
^liquarum rerum de ipfis , debet ipfas res cenifi-
care , non adderc alias res , ex quanun ^ddirionc
crefcat difficul^as inquirendi,: quia hoc eft fimi-
le, vt fi quis vellet numerare res aliquas , quas
nonputat pofle numerare,coqu6dfint paucio-
rcs ; fed velit cas numerarc rnultiphcando eas per
addirioncm aliarum rerdm ; hpc enim videtur
irrationabile : quia faciUus numerantur & cerri-
ficantur pauca, quam raulta : numcrus enim x^-
toeft certior,quantoeftminor & propinquior
vnitati , quae eft menfiura ccrtidima , vt habetur
decirao huius,tcx. cpm.5. & inde. Quiaiginir in^
quifitio de caufis rerum eft quaedam menfurario,
& cenificario de naturis rerum : idcirco Plato,
qui ad norificandum res fenfibiles addit quafdam
alias res feparatas,adiimgit diffic.iltatem Anaxio-
maticam,arcipiens , quod eft difficiUus ad mani-
feftationem faciHorum. Qu6d autem ideas (epa-
tdxx fintaequalcs fenfibihbus/)ftendit confequen-
ter, namfere itjuales^aut non faucwres : fed fup-
ple ^XviXts funt fpecies ,\A eftjidea: /?Af,fciUcet fen-,
Abihbus, de cfuibus ejutrentes caufas ipfas , abhis
proceflimus nos,fcihcet Platonici, ad easicilicet
idcas ; cuius rationem aflignat , cum fubdit ; vnM
enim fpecifs dicitur ali^uid yniuocHm ,.& cirta
fitbftantias aliorum eft vnum in multis'& in bis,
ienfibihbus-i & fempiter»is , quia ratio propter
quam Platohicipofucrunt ideas^fiiit ifta : quia vi-
debant in omnibus vniuocis cflevnuminmultis,
vndc illujfl vnum pon^ant cflc fpcficm feparai-
tam:h6c4Utcmnon inuenitur folum in his lenfl-
bilibus,quac Timt cgrruptibilia ; fed etiam in Ma-»
themarids,qua; ftmt fcmpitema:quia in eis multa
jfimt vnius fpcdei,vt ftiperiiis diccbatiur, & fecun-
dun^ hoc omipbus fpeciebus, fiue fcnfibilium,fi-
ue Mathematicorum refpondct idea ah'qua. Ex
prlediiSkis patcrc poicft qualkcr idca: ilmt zqua-

MetaDh,

]£s,a9t noR paucioces ipfis fenfibilibusujula idcfli
vel ponuntur folius fpccici , & fic crunt aequalcs
numero iftis fpnfibilibus , fi ff nfibilia fecundum
diucrfas fpecics rramerentur , SiC, non feomd^m
diuerfa indiuidua, qux funt quafi numero infvii-
ta j vcl ponuntur idcae non fblijm fpecicrum , fed
criam generum,& f|c fimt plures ideae quam &er
dcs fcnfibilium:quia ideae tunc enmt omnes fpe-
cies,& propter hoc omnia genera. Vel alitcr , vt
dicantur eflc afqualcs , inquaiitum ponebant ea^
efle fpcdes fenfibfhum, &ide6 non pauciores,fed
pliues , inquantum ponebant eas fion folum efle
fpecies fcniibihum , fed etiam Malhcmaticorum.

Notandum, qu6d in ifto loco, & per totum fe- °/
qucntem tcxtura Philofbphus connumerat fe j^/*'^ ****
Platonicis , vtpote ».quia prim6 Platonicus fuit, TlJenisi
8c difcipulus Pfatonis.

Notandiun enim qu6d alia tranfIario,vbi no?
faabemus •.vnatjusque jpecies dicitnr ali^ffid vnir
Hocum : habet fic : vnaqutqut enim tquiuocum ho- AI. hotno-
monymum eft : hcet autem p-ima littera fit me- g«cum.
lior, vtraquotfamen faluari poteft. Prima fic:vna-
quaeque fpecies dicimr aliquid vniilocum,inquanT
tum icihcet ^ vniun in mulris^ & com^cnit cum
ilhsjdc quibus praedicaiur nomine & rarione fpcr
dei. Secunda littera fic : vnaquarque enim,fcihcf t
illarum idearmTi, eft cum iftis fenfibilibus quod-i
dam squiuocum vel homoiiymum , quod iden^
cft j quiaJcilicct communicat cum iftis fenfibil|-
bus jn nominc : ficut cnira Socrates dicitur hd.-.
mo , ita & illaidea ; difTcrunt tamen rarione,prp
qnanro ratio Soeratis includit materiam fenfibi^
lem : ratio vero homini&idcalis abfbrahit a matc-!
ria fenfibih.Dcindecum dicir:

Amplius autem fecundum quos modos Ot Tcx.^m.»f
fiendimus , quia funt fpecies ,fecundum nul"
lum intelU6fufH videntttr horum. Ex tfui'
hufdam vera non ejt neceffe feri fllogifmum:
tx efuibufdam verp efi^ dr nonqtiorumputa^e
mus, horumjiunt fpecies,

Arguit contra pofitfonis rationcm. Circa quod
duo facit. Qtiia prim6 praemitrit modos , quibus
procedendum eft contra rariones Platonis. Se-
cund6 exponit & profequirur illoj modos. Se-
cunda ibi : ^^ia fecundum rationes. Ponit autem
duos modos , qiiibus contrarationes Platonis in-
uchit. Primus modus cft, qu6drarioncs eius non
concludunt , nec faciunt Syllogifmuhi. Secun-
d6 , quia rationes eius filnt rcducibiles contra
eum. Dicitergoquod amplim fupple rationes,
vcl modifecunditm quos oftendimtts , nos fcilicet
Platonici : quiafuntfpectes, id c{i,idex fecHndttm
nullum horum videntur, id eft, qu6d non cogunt.
quod exponit. Ex quibufdam enim, flilicet illa-.
rum rationum,«fl« eft necejfefieri J}Uogifmum;qiua.
fciUcet non concludunt:^x ejuibufdam vero eft, i4
cft , conringit fieri fyllogifinum , & non ejuorum
putamns^arum fiunt fpecies , id eft, quod ex qui-
bufclam modis,vel rationibiis fit fyllogifrnus ; fed
non ad propofitum Platonis,nam pcr aliquas fija-
rum rationum oftcnditur , qu6d idcx ^aratas
fiint quarurulam rcrum,quarum fpecies, vel ideas
Platonid npn cfle putabant:fimiUter criam quod
idcaenon funt iUanira rcrunt, quaruraideascfld
putabant,& Cic rationcs fiiae funt redudbilcs con-
tra cum. Dcinde cum dicit :

^uiafecun^um fationeseat^qust exfcien^

tiis.

Z6

Summ^ 1 1 1.

tiis ^fpecies ommum emnt ^ ^ucrumcumque
funtfckntnt , ^fecundum vnum in multis^
fir negationihus.

Profequitur duos modos. Primo {ccundnm,&
iecuoclo primum ibi : Ommitm autem dubittibit.
Prima diuiditur in (cx, fecundum quod fcx rario-
nes ^ricat conrra eum. Secunda ibi : Etftcun-
ditm (jHed Mlu^uid. Terria ibi .- jlmplim MUtem.
Quarta ibi.fr omnina qud/itnt. Quinta ibi:-<4»f-
pltM autem ad exifiimationem. Sexta ibi : H* ve-
ro/uyjiantiam. Ad euidcntiam prinuc parris,
flMar* fl^, Notandum,qu6d rario moriuaPlatonis ad po-
ftfmt iiem » nendum ideas fait, vt dc cis icicntia, & diffinirio
poffit cfle, nam de (cnfibilibus non poterant ha-
bcri fcamdum cum , vt fupcrius dicebatur. Ex
hoc prim6 fic arguitur contra cum : quonmKun-
quc fimt fcicnriz, illorum funt idcx, quia fccun-
dum eum propter (cicntiam neceffitas fiiit idea-
rutnjfed non iolum dc affirmarionibus, fed etiam
dfe ncgadonibus habetur fciemia j funt cnim. ali-
quz concluiioncs dcmonflratitue n^riua: ; ergo
neg^rioHum funt \6c9 , cuius oppofitum Plato
ponebati& hoc eft quod didc, tfuia fecHndiim ra-
tionet fcientiarttm ffeciet , id eft , idcx omniHm
erunt,tlitorumcunijHe funt fcientid , & JicM vnum
in multu , quod efl pcr aflfirmarioncm,vbi vmun
pracdicatum didtur de mulris in qiuntura dc fub-
iedlo vniuerfaliter prsdicatiu : fed tam de affir-
marionibus, quam de negarionibus funt fcioitiac,
& per confcquens idez. Ddndc cum didc :

Bt fecundum intelHgere autem alitjuid
torruftihilium ifbantafma enim aliquidbo-
rum efi.

Ponit fecimdam radoncm,quaE fic formari po-
tefljCadcm aflumpta maiore/juac priiis, & additur
mindr fic : fed de corrupribilibus fecimdum quod
corrupribilia , cmufrnodi funt ilbe naturse , qua-
tum efl fcnfus , & phantafina ,habetur fcienria:
nam de his cfl fdentiaPhyfieajergo corrupri-
biliumfunt idcae, & pci confequens aliquzidea:
funt corrupribil^s , cuius oppofitum ailerebat.
Pidt ergo , & fecunditm alicfuid corrHptibiltum
corrumvi inteHigirur , exii fupple idezihorum enim
aliquia ejlphantafma , id efl , cognido perphan-
tafma. Deinde cum didt :

TeKcco.&t. Amplius autem rationum certipm^ -, alia
quidem eorum, tjua adalicjuid ideas faciunt^
^uorum non dicunt effefcundum fe genus:
Aluverotertium hominem dicunt effe.

Ponit terriam radonem , quac habet duas con-

dufiones, quac vdque radonibus cerdflimis con-

cluduntur. Prima cft , qu6d eorum quac funt ad

aliquid funt ideac : quod tamennegabatPlato,di-

cens, idcas efle fubfbntias per fe exiflentes,& ab-

Iblutas : Ifla conduflo fequitur eodem modo

quo prius , fcilicet eorum qua:' funt ad ahquid

funt fcientiajjergo &ideac:antccedens efl euidens;

tUtt n«nfe- fed confequentia valet per te. Secunda conduiio

fmt idtm tt- f fl,quia fi fic,erit dare terrifUm hominem ; confe-

'^J^^^ quens efl falfum; crgo antecedens : fed confe-

^ ■ quenria fequitur ex eius pofirione , vt dicetur.

Didt ergo , ampliMt autem rationum certifma,

fupple probant quod fequituryi/w quidemfaciunty

id eft, probant efle ideas , eorum qua ad aliefMid,

^Korum nondicunt , fdlicpt PUtonid yfecunditm

5cori Oper. tom. I V.

Cap. III. 51

fegenut , id eft , idcam fecundiBn fc criflentem
feparatam -.altavero , fcilicct radones dicunt^ \^
eft, probant tertium hominem.

Notandum , quod eflc terrium hominem fe- g^
cundum opinionem Platonis poteft triplidtcr linimhtm^
exponi. Vno quidem modo , quod intcUigatur fectmai Pl»-
homo idcalis efle terrius k duobus parricularibus, ""''" ?***
& fenflbJHbus hominibus , qui futcipiunt pridi- "^ '^urt
carionem hominis idealis : fed ifla expofirio non
vadii; ad intenrionem Philofophi contra Plato-
nem difputanris , nam Plato hoc non habcrct
pro inconuenienri , im6 pro ncceflario. AHo
modo cxponitur , vt dicatur tcrrius honao , qui
dicanir communis, & homini ideali , & horaini
fingulari, & fenfibili ; nam ciim homo ideahs, &
homo fenfibilis communiccnt rarioncm homi-
his , ficut duo homines fingulares : ficut homo
idealis ponitur terrius praster duos homines fin-
gularcs feniibilcs , ita oponet ponere alium ter-
rium Hbmincm prxtcr hominem idealem, & ho-
tnincm fingularem fcnfibilem. Sed nec ifta ex-
pofirio vidctur cflc fecundum mentem Philofo-
phi , nam ad hoc inconueniens dedudt ratio ,
fcilicet fcxta quac fcquitur ad idcm inconueniens
bis deduccre fuperfJuum yidctur. Tcrtio modo
cxponitur , quod Plato pofuit in quibufdam gc-
ncribus tria; aliqtufdlicct fenfibiJia, aliquaMa-
themarica , & aliquas fpcdcs , fiuc ideas , ficut in
numcris , & huiufrnodi : fcd nop videtur maior
rario , quarc in quibufdam rebus ponanturme-
liiis quam in aliis : oponebit igitur in fpecic ho-
minis poncre hominem , qui ht terrius inter ho-
minem fenfibilem, & homincm idcalcm. Ddnde
cum didt :

Et omnirfo qutefunt def^eciehus rationes
duferunteaqua magis effe volunt , dicenter
epfpecies, quam ipfas ideas. Accidit dutem
ei dualitatem non effe primam fecundum /?*-
merum , (jr ad aliquid ipfo quod fecunditm
fe. Et omnia quacunque aliqui de fpecie-
bus opiniones fequentes oppofuerunt prin-
cipiis.

Ponit quartiun rarionem , quac poteft flc fbr-
mari : Quicimquc perfium pofirionem rcmouct
aliqua fibi magis neceflaria ,quam fit fua pofi-
rio , inconuenientcr opinatur : fed rarioncs quas
Plato pofuit de idds auferunt quacdam prind-
pia , qu<e Platonid ideas dicentcs , voltmt magis
vera eflc , quam hoc ipflun quod eft ideas eflc; ^'- ^^^o"»
crgo Plato inconuenienccr opinatiu'. Minorem ^'' "<»"<»«•
autem fic offcndit : quiaidcac , fecundum Plato-
nem , funt priores rebus fenfibilibus , & Mathe-
marids : fcd ipfa* idex funt numeri fcomdum ip- §ls«i iden
fum , & magis numeri irapares quara pares , quia J""" »'^«"
numertun imparem attribaebat fotmx , parem /*"^^fj*-
autem materix , vndcPIato.duahtatempohiit ex J^«i^
parre materiac ; fequitiu qu6d alij numeri flnc fmn.
priorcs dualitatc , quam ponebant , ficut matc-
riam fenfibilium ; fcilicct magniun , & paruum,
cuius contrarium Platpnici miximc afkrebant,
fdlicetdualitatem efle prindpium in generc nu-
merorura. Tamen ficut probatum eft pcr rario-
nem przcedentcm , quae ponit idcas ijclationum,
qua: fcilicet fccundum fc limt ad aliquid , & ipfa
idca eft prior ideato quod ideara, parricipat ; fe-
quitur quod ipfura ad aliquid fltprius abfoluto,
quiafecundum fe, & adfc didmnnam fubftantiz
{cnflbiles abfolutx fun; qux tantiim parricipanc
£ 1 ideas^

51 Lib. I.

idcas , hoc autcm videmr Jbfutdimi » qaod rda-
duum fit prius abfbluto. Dicit ergo,qu6cf omhinS
rstiones qw fknt de^eciebm, id cft, dfrideis, 4«-
firuftt ea , fciUcc,t ^«« dicemes ejfeffecies m*gu
volum efe , fcilicet vera quam ip&s ideas eflc,
fluoddeclaratcum fubdit : jlccidit «»ti9,{cilicec
jiecundum Piatonis opin^opem dMalitatem non ejfe
trimdm fecundiim «Mimnvm , quod (cilicct aJjr
horrcb^t, & (cauitur etiani , A4 aliquid eflc priiis
ipfo quodfecHniMm fe y ideft , ipfb aof<Juto. Ad-
dit autem, qu6d omnia qtucunque Mitiui fequtn-
tes opinionem de fpeciehm frimifii* oppofuerunt,
id cft , qu6d fimiliter cft de aliis inconuenicnti-
bus , qux fcquentes opinioncm de idcis dicunt
oppoma principiis pcr (e notis , quae ipfi etiam
inaxime concedebapt. Deinde ciUn dicit :

jg AmpUus autemfecundum ejdJHmaiionem

Text.ce.t^. quidemJecUdum tjuam effe dicimtts.^^deas,
erutttnonfolumfuhJiatiarumfpecies.fedmuU
torum aliorum-etenim concepttts vnm nonfo-^
lum cifcafubftanttam ,fed ^ de aliis ejt. Ef
fiientid nonfolumfuntipfiusfub^antidtjed (jr
jUiomm.Accidunt autem,dr mille talia alia.
Textw. o. Setundum verh neceptatem , (jr opiniones
de eisfi funtparticipahiles fpecies fuhpantid-
ru\neceffe eji ideas effe folum:non enimfecun^
dum accidens participantur ifed oportet hac
fvnufquifque participari , inquantum non de
fubiecto dicuntur^Dico autem^vtftquid perje
duploparticifat^ hoc drfempiterno participat,
fedfecundum acciden$:accidit enim duplojem-r
fiiernum effe^quare fubBantia erit/^ecies,

JlperUur ^®*^' quintam rarionem , quac fic fomutri p6-
fontrtUiaio tcft : llla pofirip eft impoffibilis , quac cpntradi-.
tUmif. <3ionem includit euidcntem : fed pofirio de idcis
eft huiufmodi ; ergo, &c. Minorem declarat, quia
fecund^m pofirionem eius ex vna parte fequitui-,
qu6d non fblum fubfbmtiarum , fed etiam acd-
dcnriumfint ide« ,cumeorum fint diffinirioncs,
& fcicnrix. £x alia panc dicit , qu6d non funt
ides nifi fubflantiarum. cuius ratio eft, quia idcae
participantur : ca autem quae funt pcr accidcns
non participantur , ficut oftenditper exemplum
de duplo parricipante per fe duplum , id eft , du-
plum feparatum,& perperuum,& per confequens
participat perpetaitatcm ; fed hoc eft pei acci-
dens , quia alias dupluni fenflbile eflet duphim
pcr fe perpetuura;crgo pofirio de idcis cft omnino
jmpofnbilis.Dicit ergo , amptius ad exiflimatio-'
nem , id eft , ad o^iidonera yfecunditni (juam tjui-
dem nos, fdlicet Platonid dicimm effe ideat , non
folitm fubflantifrum t^ fpecifs tfed multorwft
WMrwm, ^ilicetacddenriumi quod probat. Ete-
mi»,pro, c^izconceptm vnm, ideft, fimplex, quQ
icitur res,qui eft non fblumcirca fubflanrias,ye<i^,
& dealiis ell , fcilicct accidcnribus ,fcientia non
folttm funt ipfim fubpantia, fed (^atiorum , fcili-
cet aCddenri^m : accidunt aHtem^ & miUetaliiim
sUia , id cft , npn foliim proptcr dpfiniriones , &
fcicnrias oportct efle ideas acddenrium fccim-
diim opinionem Platonis;fed eriam proptcr mille
alia,id eft, plurima alia ; put^ quia Plato p<>nebac
jdcas cdc principia eflendi,& fiendi febus,& plu-
rima alia ; quae eriam conucniunt acddcnribus^-
(Wtdumi veroneceffltattm, & apinionemde hit , id

Metaph.

eft,-fecandum opinionem Platonis de i<t^ & Ce-
cundum neccffitatcm , vt funt , id eft , neceflarije
fenfibilibus, fi funt parricipabiles fpedcs, fcilicct
k fcnfibilibus fubftanriarum fbliun neccfle eft
id^ eflc : quod probat, non ehim ftcunditm acci^
dtns, id eft,ea quae funt fecundum accidens pard-
dpantur,yi<i eam^ cft, idcam oportet participari
abvnoquoque inquantum non de fubieQo dicitur:
oon per acddens, quod dcclarat, dico autem,vtfi
quid partictpat perfeduplo ; hoc & fempitcmo
parridpat : qualiter,fcilicet ipfum duplum per fp
cft fempitcmum;fcd hoc eft fecundum acddcns,
tyfccidtt enim ipfi ditplo fempifemum efle , (juare
iequitur fupple,quody»^y^4»/Mm>y^«»«/,id cft,
idca, quae partif ipatur, & non fupple eorum quai
funt per accidens ,& tarnen fecundum rarionera
fiimptam ex ratione fcienriarum oportet ideas
efle accidenrium ^ ficut & fubfbntianun, D^d?
cum didi

Ha verofuhfiantiam hic ^tgnifcant ^ ihi, ^
Autquider/ttpfum effe.dicere alujuidprater
hoc vnum in multis. Etfiquid ecademfpeciis
idearum-, & participantium aliquiderit com-
mune : quid enim in corruptibilibus dualita-
iihuSy(jr dualitattbus qmdemmultis^fed jem-
fiternis dualitasmagis vnum.dridem quam
in hac ^alia^.fvero non eademfpeciesaquir
uocatio erit , irfimile , (jrfiquisvocat homi-
nem Calliam , (jr lignum , nuliam illarttm
communitatem infpiciens.

Ponit fextam rarionem,quae talis cfhfubftanriae TrobMt^
tam fcnfibilcs,quam idcae fignificant fubfUnriam, ^*"^^
& funt fubftanti«,er^ vel funt dufclem rarionis, *^^l^*" **
&fpedei,vel hon : fi fic,ergo conucniunt in ali-
quocommuni, quod cft vnum in mulris, & illud
ncceflari6 p*r fc crit idca , namillud quod cft v-
num in molris ponit ideam, ergo erit darealian^
ideam tcrriarri , Sf fic in infinitum. Nec valet fi
dicas qn6d idcsc , ciua flnt incomipribiles , non
indigent aliis ideis : quia etiam per fe Mathema-
rieorum funi ideac, non obftante qu6d Mathema-
tica fint incorrupribilia : fi Aes aliampartem,qu64
fcilicetnon finr ciufHem rarionis, velfpeciei ; er-
goemnt aequiuoca ,'ncut Callias & lignum fcul-
ptum , funt homo zquiuuce ,^3^ timc fcquitur
contra ic quod idcae non erunt prirfdpia cog-
nofccnd:fm)fhnrias fcnfibilei ,narQ vnum xqai-
uocum non dat notitiarh dc altcro , & I^oc efl
quod dicit : h* vero hic , id eft , fubflanria; fenfi>
hHes fubfiantiam^nificant,& ibiM cft, fubflan-
tiae idedes fimilitet , quare nece0c eft apparere
quid pr4ter eat vnttm in muliis , id cft , diquara
fdeam terriam : & Jujuidem eadem /pecies erit
alt^uid commune idearii,& participantium,id cfl,
fcniibilium fubflanriamm. Si dicamr qu6d ideae
non indigent aliis idds, ciim fint incorruptibiles:
hoc reprobat dicens , ijuid enim magis in dualita-
tibm corrHptibilibm , ficutfunt illae fenfibilcs ,<^
dualitatibm multis ejiudem fedfempitemis, cuiufl
niodi funt dualitatfs Mathemaricae,</tiM/tf 4« opp9-
fitaSdHdcet tertia vnuim,& idem : aut in ea,atit itf
alia ? quafi diceret qu6d non poteft reddi rarioi,
qu6d ideae non habcant alias idcais , quia funt in-
cotmpribiles, cunfMathennari'ca ponantur incor-
mpribili^ & tamcnponituridcacommimis Ma-
chcmarids, & fcnfibilibus, fiqit dualitas ponitut
vna idea , & eadem commimis dualitaribus fen-

fibilibus

Summ^lII.

communis dualitatibus (cnfibilibus comiptili-r
bus , & dualitatibus Mathematicis fcmpitcmis;
Bon pft autatn ratio , quarc magis hic quam ibi.y»
vero non eadem , icilicct fl rubiJkantia idcalis , 8c
(enlibilis non funt fubftantia cadcra comznU'
Bis,& vniuocc,y^f«*/,id cft,idca fubftantiae <^«»-
uocttm erit,&fimUe eritfiquis voc*t hminem Cal-
iiam & Itgnum, fupple figuratum figuca hominis.
nulUm \CommMnit/uem tnjpiciens , ex panc rci> &
Dcr confcquens idca non crit prindpium cogno-
fccndi rcs fubftantialcs , cum vnum xquiuocum
non ducat per (e io cognitiofiem alterius. Tuoc
iequitur illa pars ;

S VMMARirM'

Contca intcntum Platonis oftendit
Mcas nihil confcrrc ijeniibilibus ; quia
non profunt cis quoad motunr;^rcibilita-
tcm,vd cxemplaritatcm:nccfunt corum
fub{lantia,nec fieri : & prpbat fin^ul^ ^
dc cxcmplaritatc fiiiius.

90 Orf$mum AUtem dutitahit aliquis maxinie

tca.tp 31. ^uid conferunt fpecies femfiternis fenfibiT
lium^Mt his ^ujifunt,(jr corrumfuntur.

Vbi exponit aiiumnaodum impugnandi Plato-
nis raciones , rciiicct qucxl non condudant, nec
fadanc fyllogifmum.
OflenMt rM- Ad cuius cuidcntiam notandtmi , qu6d Placo in
tien^ pU- f^^as radonibus hoc concludere intendebat , quod
^J^lJl^ {cilicctideaceftcnc neccflaris proptcr ifta fenfi-
biUa : fed Ariftoteles obuians huic , probat qu6d
ideac in nullo profint , nec fint neceflaria: pro
iftis fenfibilibus , in quo intentum rarionum Pla-
tonicarum deftruit , & quod concludere intende-
bat. Circa quod duo facit , quia primo proponit
intentum. Secund6 probat ipfum. Secunda ibi:
I^ec tnim motut. Dicit ergo quod omnium duhi-
tabit aliquis maxime , id eft , quod inter omnia
dubitabiUa , quat fimt contra Platonem , iliiid
<ft maximum , ^uid conferunt fpecies , id eft,
idear , fempiternis fenfibilium , aut his qua fiunt
& corrumpuntur , quafi dicerct , nihil , id cft,
quod ideas pofitac a Piatone non videntur aliquid
conferre fcnfibilibus,nee fempiternis , vt funt in-
comipribilia caeleftia;nec corrupribilibus,vtfunt
corpora clcnientariaDdnde cum didt :

Nec enim motus , nec tranfmutationis W-
iiusftnt caufa eis.

Probat qu6d ides nihil profint iftis ffenfibili-

bus, & intcndit hahc rarionem ; fi ideac in aliqup

Ut* fhuo- pfo<ielTent;h6ceflet, vel q'iantumad motum, vel

ntc£ ^ihilpr» quantum ad icicntiam , vel quatimi ad excmplari-

funt ftnfiii- tatcmjvtpotc qu6d eftent exemplaria (enfibiliiim;

*•*"•• vel quantum ad fubftantiam,puta quod eilent fiib-

ftanriae {enfibiliura ; vel quantiun ad eorum fic-

ti j fed nullo didiorum modorum proficiunt eis,

vt probabitur ; ergo non funt poncndae propter

ifb fenfibilia. Maior patet ex fuifidenri diuifio'

ncMinor probatur, & quia minor habet quinque

panes : idc6 quinque fadc Prim6 enim probat,

quod non proficiunt quantum ad motum.SecunT

d6, quod non ad fcientiam. Terti6 , qu6d non ad-

exemplaritatem. Quarr6 , qu6d non ad fubflan-

Oam, Quint6, qucd non quantum ad fieri fbifi-

Scott Oper. tom. J F,

Cap. III. 55

billHni. Sccundaibi : Atverofednec ad fcitn-
tiam. Terria ibi : Dtcere exemplaria. Quarta ibi:
uimplius autem vtdebitur. Qmmn ibi : In Fhido-
ne vero. Didt ergo qu6d nec motus^ee tranfmu^
tationis vlltus efi eis , fcilicet fenftbilibus caufst,
fcilicet ipfa idea.

Rarioncm huiuj non dicit, quia fuperius eam
terigit, & cft : quia idcs non introduamtur pro-
ptcrmQtum,(cd magis proptcr immurabilitatem;
Plato^nira,quia opinabatur, omnia fenfibilia efte ^"^** *?*"
m coQOnuo moru , ic fluxu , dixit ae lenlibiubus ,,„^ ,^,^ ^,
non polle haberi fcienriam ccnam, & fixam,quia qioMiit pcni
oportpt ponere aliquod fixum ftans immobile, t»iif»mftm.
quod dicebat efie idcam ; fi igitvridcae funt im-
mobiles, magis videntur poni prindpia immobi-
litaris,quam motus ; puta quod fi aliquod fixum,
& eodem raodo fe habens reperiatur inrebus
fcnfibilibus ; qu6d hoc fit propter parridpario-
nem idearum , qua: ipunobiles pcr If ponuntur,
Deinde ciun didt :

At vero nec ad fcientiam tjuicquam auxi^ 9i
liatureis quaeji aliorum : nec enim ilU ho-
rumfubjlantia^nam in his effent. Ntcadejfe
conferunt ; cum noninjint participanitbi^,Sic
enimforfan caufa vidfbitur e(fe alhumper->
mixtum albo ; fed hac quidem ratio valde
mobilis efi tjuam Anaxagorat prius ^^ HefiO'
dut pofieriiis,^ alijquidam dixerunt. Facile
vamque eoHigere multa abfurda,^ impofitbi-
U4 adtalem opinionem. At vero nec exfpecie-
busfunt alia Jecuftdum vUum nudum ctn^
fuetorum.

Oftendit,qu6dideaenon profunt fenfibilibus („^1 ftnfli
adfcicnriam.&intendit talem rarionem : faen- hiUhit* »4
ria cuiufomque rei habtftur per cognirionemfuac fcitntiMn.
proprix fubftantia: , & non pcr co^iicionem ali-
cuius alterius cxtrinfcci ; fpd idezfunt alia; fiib-
ftanriac , & extrinfeca: a fubftantiis fpnfibilibtisj
crgo earum cognirio non profidt ad cognirio-
nem fubftantiarum fcnfibiliuro, Ncc valet,fi di-
catur qu6d idcae fint fubflanriac fenfibilium,Ccut
eis parridpanribus : ficut fi imelligamus ipfum
album per fe cxiftens feparatum, & illud perinix-
tum albo, quod eft in fubiefto paniculari,& fen-
fibili. Hsc cnim ratio eft valdc mobilis» id eft,de-
ftruftibilis ; qiiia ad eam fequuntiu: multa inconr
uenienria, didt enim qu6d nec adfcientiam, ejua
efi aliorum, id eft , fenfibilium , qUac funt alia ab
ideis , nihil auxiUatur eis , fcilicec ponere ideas;
nec enim i^<,ftilicec idcx,funt fubfiantia horttm,
fdlicet fenfibilium , nam efftnt in his , quia fdli-
cetfubftanria vniufcuiufquc non eft feparataare,
cuius eft fubflantia, nec ad ejfe , citm nfn infini
participaHtibus : fic enimforfan opinamur /M/,fci-
licet blatonidjcaufas cfTe , fcilicet ipfas ideas : vt
album, fcilicet feparatum/>mw»JM«>»<i/^fl,quo4
eft in fubiedo. Vnde fubdit : fedhac ^uidem stibfi»nti*rti
ratio mobilis, id eft , deflruftibilis eft vald?', quam ntqnit fef^-
Anaxagoras prws, terigit , & Hefiodtttpofieriiis, '*" * "•
&alijetiam ^uitLim dixerunt , & b?nc luppledi-
dumeft,qu6dillaratio cft dcftrudibilis:/iofe
namtjue efi coUigere muha impojfibiHa ad talem,
id eftjcontra talcm opinionem : fequirur enim, fic-
ut fupra contra Anaxagoram dicebatur, qu6d ac^
ddcnria jxjflunt cfTc flne fobie<fHs ; quia eoru fb-
lura eft ipixrio,quorum «ft poflibilis fq>aratio, &
£ j ccot\

54

Lib. I.

Metaph.

9»
T?x.coiii<s.t

Jietntnfr*-
fifiun/ ftnfi-
biUiiu , vt
$:(*m$Uri*,

Ihfhfiphu*
tftn debet vti
fnetafhorit
f«cticu.

it conuerfb. Subdit autera qu6d hec ex Jhectehu
Jttnt alia fecundum nutium modum conjuetaru/n
diBorum, id eft , qu6d non poteft dici ideas pro^
iiccrc ad fcientiam fen/ibilium ficut corum (ub-
^ntia : nec qu6d fint iprincipia per moduro par-
ticipationis , & affiftcntia: ; fcdnccetiam poteft
dici, quod ex (pecicbus , flcut ex principiis , fiue
alia,id cft, fennbilia fectmdjijm aliqucm modum,
qui confueuit dici. £x hoc patet , qu6d quia c^-
dcm funt principia clTendi, & cogno{ccndi,opor-
tctqu6d ideae non conferant ad fcjcnriam, cum
jion poflint cftc principia cflcndj j dicit autcm &"
cundum nullum modum confuetorum dici, quia
Plato inuenerat multos nouos modos , ynujn ex
aljo procedendi. Deinde cum dicit :

Dicere ;vepo exemplaria ejfe^^eu alia far^
ticiparey 'vamloqitiam ejt^ (jr Metaphoras di'
cerefoeticas.

Oftcndit , quod idoe non proficiunt fcnfibili-
miSjVt exemplaria. Circaquod duo facit. Primo
proponit intentum. Secund^ probat ipfiim. Se-
cundaibi : Nam ejuod efl optts , Dicit ergo qu6d
dicere ipias ideas ejfe exempU , & alia , fi:ilicet
tam ftnfibili^ , quam Mathematica panicipare
f*f,eft inconiicnicnSjtum quia hoc efi vaniloquiu,
id cft,vacuum , & nuUa eft neceflltas ponerc talia
<:xcmplaria , vt dicctur ; tum quia hoc efl di-ere
poicticas Afetaphorai , quod fibi verecundum eft
finliccr P^toni, qui dcbet ex propriis procederc,
& docerc , qu6d dicit propter hoc : quia Plato
produdionem naturalium affimilabat fa(5tiom'ar-
tificialium , vbi artifex refpiciens ad aliquod
exemplar,producit aliquid iimile Cus ard.Deinde
cum dicit :

^idenim efi cfuodagit ad ideas refpi-
ciens > contingit enim.f^effe , d' fieri fimile
quudcuncfue , c^ /w» apmilatitm adidem.
^uare (Jr exiflente Socrate , (jr non Sacrate
extfiente^jiet qualis Socratej^

f.xttftpltt rt' Probat propofitum tribus rationibus , quarum
^utntur ad {^cundam ponit ibi ; $imiliter palam,temzm ibi:
^fimllem for- ■^^P^^'*^ autem. In prima parte intendit talcm
tndw in arti- ratior^cm : lexempjar ad hoc requiritur , vt arrifex
ficiAtt. inducat fimilem formam in fuo arrificiato refpi-

ciendo ad exemplar : videmusenim in naturali-
bus, quod fimilia ex fimilibus generantut , ficut
homo tx homine : aut ergo illa fimilitudo pro-
uenit in reb^s generatis per a(pedhim alicuius
agentis ad exempla^., aut non; fi non,ergo nuUa
eft vtilitas refpicere ad ideas , ficut ad cxemplarj
fi fic,ctgoeftcaufa fimilitudinis y^d quodfequi-
tur inconueniens , qu6d aliquis gencretur fimilis
Socratijfiuc pofito, fiuc ^ion pofito ipfo Socratc,
quodapparet ?(Te falfiim : quia nifi Socrates agat
yi generatione , numquam aliquis fimilis Socrati
generatur:fi ergo eft falfum * quod fimilitudo rci
gcneratae non dependeat ab agente proximo par-
ticulari, vaniloquium cft ponerc aliqua exempla-
ria feparata. Dicit crgo, nam <}uod efl opm, id eft,
vtilitas ad ideat rejpiciens ? quafi diccrct nuUa,
eontingit enim ejfe,& aliquid fieri fhnile iSi , fcili-
cct agcnti paniculari , fupplc ex hoc folo , quod
rcfpiciturad cxeinplat feamdum iftamopinio-
p^m tfuta , dr exijfente , & non exiflente , fupple
i^fo Socrate,fiet tjtcidem Socrates, id «ft, generabi-

tuf f^milis Socrari, quod fupple eft incohiiiCnl^n»
manifcftum.

Norandum,qu6dillayario non dcftruit excm-
piaria, fiuc ideas Theoiogiras , qux in intellcdu
diuino obicdiuc habpnt cfle ; 'agens- cnim natu-
rale , fi intcndit fibi fimile generarc,^hoc eft quia . .
aliquod fuperius agens per intelledum ipfum de- ,JsjiriTjf.
terminat , dando fibi talem formam , per quam firuant id*M
poffit , & intendit fibi fimile generare. Natura PlntmicM,
eninj licct agat propter finem , vt dicitur 2. Phy- *'"'• '^*^
fic. Tcxt.com.49.& indc. non tamen cogpofcit fi- * ^** *^*f¥
nem ; fed dirigitur ad fincm ab aliquo cognor
fcentc finem. prpptcr quod dicit Commentator
I z.Metaphyficac.c. 18. quod natura non agit nifi
rememorata ex caufis niperioribus i opu? enim
naturae eftopus inteUigentice, qui eft Deusoninia
cognofcens : fed rationfcs ideales funt rpfi re?
pofita: in elte cognito, & obiediuo intelledui di-
uino; fed Jjene verum pft , quod pro vniuocario-
ne gencrationis in iftis inferioribus faluanda, non
cftnecefliiriumponere ideas Platonicas ; ficut hic
arguit Ariftoteles contra eum„ Deinde cum dicit:

Similiterautem palam , cjuiafifit Stcra" 9i
tes fempiternus , erunt eiufdem exempUria
jttura^cjuare ^ fpecies , vt hominis , anima-
tis^aut bipedis:Simul aute to aMro avB-puTreq.

Ponitfecundaiji rarioniem,qu2 fic formari por Sitperflui ^.
teft : fi idca: ponuntur exemplaria Ipnfibiliiun; ^untwvnitu
ergo vnius exemplati erunt plura cxemplaria, ^"^ *" ^,
quodvidcrurincohueniens &fuperflaum. Con- *

fequentia pater ex hoc , quia ficut Socrates aliT
quid addit fupra hominem , ita homo aliquid ad-
dit fupra animal , & ipfe Socrates vtrumquc par-
ticipat: (\ igiturprster Socratemfenfibilem, po-
neretur alius Socratcs fempiternus , quafi cxemT
plaris ; fequitur quod ille Socrates fenfibilis ha-
beret plura exemplaria fcilicct Socrarem fempi-
temum,& ideam hominis. Eadem etiam ratione
fequitur^qu^d fpccies hominis habct plura cxem-
plaria, vt animal & ipfiim bipes , & ipfa fimilitf c
hominisidca. Dicit er^o. Simtltterpalam, ejui^
etiamft fit Socrates fempiternm , erunf eiufdem
exemp'aria plitra mcdo prarexpofito : quare &
Jbecies homt»tf habebit , funple plura exemplaria,
vr animal & bipes. Stmiliter atitcm ri dvTo *!>-
TpwT©-, id eft, idea homijiis, qiix fiipplp habebit
plures alias ideas Sc plura exemplaria. Deinde
ciim dicit:

u4mplius autem non fenfihilitimfpecies exi^!
pUria;fed etiam ipfarum, vt genus fpeciC'
rum.^»are idem ertt exempUr ^ imago.

Ponit tcrtiam rationcm,quaE fic formari potcfh
ficut fe habet fpecies ad indiuiduum, fic fe habet
genus ad fpeciem : fed fpeciesfunt exemplariain-
diuiduorum ; crgo gencra erunt exemplaria fpe-
cierum. Dicit crgo quod non ioXxrm fpecia erunt
exemplaria fenfihilium, ideft, indiuiduorum ^fed
etiam earum fpecierum,vt genits , id eft,genus crit
exemplar fpecierum , quod fcihcct eft inponuc-
ruens,^ »M idem erit exemplum,id e{i,exempUr &
imago,id cft,cxcmplammDcinde cum dicit :

AmpUus videhitur effe vtique impofibile^ Tex.co.jj.
feparatimful)fiantiam,(Jr cuius efi (tibfiantia.
^uare quomodo idea rerum fubfiantis erunt

exifiintes fi^aratim t

Oftenditj,

Summ^III.

Oftcndit , qu6d ideac non proficiunt fcnilbiK-

idet. TUtt' bus,quantuma<irub(lantiam,ideft,qu6d/intrub-

nict. ntnftf- ft^nat feniibiiium. T£t intcndit talcm rarionemt

funt ,jf,f,A. impoffibile eft ipfam fubftantiam rei e(fc fepara-

biliiua. '^"^ ^ 'P^^ ^c ' '^ ^'^ ponuntur lcparatz ao

ipfis {cnnbiiibus ; ergo non pofluntclfe fubftan-

dx /en/ibilium. Dicit crgo qu6d jimflitu Auttm

W*&»fi»r,{ciiicet vere ftlicui imfoffibile effe fepd-

r4tim fubfiantutm, & illud cuiw efi fubfiantiaieT-

go quemodo idedt exifientes fnhfidntit rerum icili-

cet iecundum Piatonem, fefarat», enmtfo^i^ di-

ccretimpoilibileeft efleX)cindc dim dicit ;

Tex. c. 34. Jf Phadone verofic dicititr^uafi ipfius ef-
fe ^feri caufafint ffecies. Et etiam in exi-
fhentthus ffeciebus cum non fiunt farticifAn"
tia^fit quod mouit.

94 Oftcndit quod idea: non proficiunt icniibili'

bus quantum ad eorum fieri. Licct Plato hoc

fiequetmt dfxerit in Piisdone id eft in quodam libro fic no-

fAl^imm ™"*'° • ^^' ^vm. ponit qu6d idcx fint caufafen-

' fibiliutAy& quarttum dd ejfe, & tjudntum adfieri.

Contra lioc arguit duplici ratione.Secundam po^

nit ibi , Et multa funt alia. In prima pane intcn-

A.I. iont. jit talcm rarioncm : pofita causa fuificienti poni-
tur eius ciFwlus : ied exiftenribus fpeciebus , fiue
ideis, non propter hoc fiunt harc ipfa indiuidua
parricipanria ip(as iieas , nifi fit aliquod mo-
riuum, id eft, agens parriculare, quod moueat ad
fpeciem & ad f^rmamjergo ideac non erunt cau-
ix rerum,quantum ad cire , & quantum ad fieci:
litera patet.

Notandum , qu6d idex fcomdum Platonem
femp<;r funt vniformiter ie habenics. Si igitiu:
ideis pofiris fiercnt indiuidua ienfibilia , fequitur
qu6d indiuidua femper eflent , & (cmper fierent:
quod apparet ellfc falfum ; ergo idex non profi-
ciunt ienfibilibus nec quantum ad efle, nec qua-
tum ad fieri : maximc cum ieamdiim Platoncm
idex non ponantur caufi moriuas : vt iam iupe-
|ius fliit didum.Dcindc ciim dicit ;

Et ntulta alia, vt domus ^ annulas , (juo-
rum non dicimus fpecies ejfe : quare falam
quia contingit alia ejfe (jrfieri : frater tales
caufas;quales (^nunc di^xfunt.

Ponit {ccunaam rationem,qu5e iic formari po-
teft : ficut ie habent anificialia ad cauias artifi-
ciales, fic naturalia ad caufas naturales : fed arti-
fidalia,puta domus & annulus, fiimt a caufis fuis,
quorum Platonid fpecies non ponebant ; ergo
naturalia conringit fieri at fuis proxiitiis caufis na-
turaHbus &non ab ideis. Didt eigp,quodmulta
^lia funt idlicet anificialia , vt domm , & annu-
Itu, quorum ffecies ejfe non dicimut nos fcilicet
Platonici. ^are falam , quia contingit aliqua
fieri & effe fcilicct naturalia frAter tala caufas,
AL di^. quales nunc di^as, id eft , praeter ideas , vel talcs
caii(as,qualcs nunc di£bs , id eft , naturalcs qua-
les conringir eife nunc di(3bas , id eft , qu6d fic res
luturales fiunt a cauiis naturalibus proximis, fic-
utartificialiaa rebus artificialibus , vt nunc pro-
ximc didum fuit &c.

S FM MA RI r M.

Rcfutat Platoucm poncntcm fuas
ideas cfTe numeros,fex rationibus , quas

Cap.III. 55

optin^ exponit Dodor , earum cf&ca-
ciam con6rmans.

K>imflius,fifint numeri ffecies , quonio^ 9J-
do caufe erunt ? vtritm quia alij numerifunt "'•'^* ^*
exifientia iffa , vt hic quidem numerua ho^
mo : iUe vero Socrates, & alius Catliasf^id
igitur bjs funt caufe illi f 7(ec enim refert,
fi hi efuidem femfiterni funt , iUi vero
Hon.

Si vero quia ratfones numerorum , ^ Tcxt.c.jtf.
hic vt fymfhonia , falam quia efi vnum
quid, quorum funt rationes. Siitaque hac
materia , manifeflum quia dr iffi numeri ali-
qua rationes funt aliw ad aliud. Dico au-
temfiefi CaUiai ratio in numerU ignis , ^
teirra , (jr aqua , (^ aeris ; ^ to twro owTf w-
trec : fiue numertts quis exifiens : fiue non,
Tamen erit ratio in numeris quorumdam, (^
non numerus. Et non erit quis frxter ea nu~
merus,

Poftquam philofophus difputauit contra Pla-
tonem,quantum ad hoc , qu6d pofuit ideas iepa-
ratas;nunc diiputatcontra eum quantum ad hoc,
qu6d poiuit ideas efte numeros , & diuidituriri
duas partes. Quoniam primo probat pofirionem
Platonis de numcris.Seamd6 demagnitudinibus,
Secunda ibi : Volentes autem. Prima diuiditur in
fcx,{ccundum icx rariones, quas ponit coiitra po-
nentcs nameros. Secimdaibi:-^»jp/»jw ex multis.
Terria ihi: Amflius efi aliquod.Qmrti ibi : u4m-
fliui vnitates. Quinta ibi : Ampliui quare. Sexta
ihi: Amfliui autem cum dittis. In prima parte in-r
nuit rarionem, & tres refponiiones po{IiDiIes fic-
ri , & earum reprobariones tangitbreuiter & ob-
{curc. Ratio talis eft : ImpoiHbile eft idearri eile Ctiura iJeat
cauiam & principium fuimet : ied, per te,illa Cen- ^l»t»nis in^
iibilia {unt quidam nuracri.Si ergo idea: {unt qui- f «^'*'» ««
dam numeri, & funt cauia {eniibilium , vt didsj f^^"
crgo numeri emnt cauix , & principia numero-
rum,& per confequtfns idem crit cauia^uimcr. Si
refpondeas, Primo, quod alij {imt numeri illi, &
hi,vt Pbto eriam dixit , ficut diChmi fiiit fupta.
Contra, quia ctim vtriquc fint numcri, & conue-
niant in rationenumeri : non videair ratio quare
magis illi fint caufx iftomm & ifti non illorum,
vel debes dicere quare : ide6 dicit : quid tgitur
hisfunt caiifa illi. Si dicas {ccand6 , quod illi nu-
meri fimt {empicerni , ifti non : ide6 illi poflunt
clle cauia; iftonim , & non c conuerib. Contra, w jmT
quia proptcr hoc nihil diifcrrent : nam {^pitcr-
nitas , vel non {einpitetnitas funt rationes abfb-
luta: : elle autem cauiam & caufam" funt rarioncs . ;'

re{pe<ftiuae ; ide6 ex {cmpitemitate , vcl non fem-
pitemitate non potcft reddi fufficiens ratio : qiua
hoc fit cau{a,& illud fitcau{amm,nifi plusaddas:
ideo didt qu6d nec fic diffemnt. Si dicas terrio,
qu6d illa {en^ibilia funt qiisdam rariones,id cft,
ptoporriones rmmeromm ficut fymphonia mufi-
calis ; & ide6 mimcri illi funt caufae iftonun:
quia proponiones numerales applicanmr iftisrc-
bus eo modo , quo numcri dicuntur caiiis fym-
phomae,'& proporriones niimeralcs applicantur
ad fymphoniam.

Contra : quia ex hoc fequitut, contra te,qu6d
idcae non erunt nuineri. {eparari,idc6 nullus crit 1 j

E 4

56

Lib. I.

icparatus. Probatio.huias con/cqucnoae,: quia fi
ficoportet quod illi numeri , fiue proportiones
"numerales.applicentur ad aliquod gcnus,fic qu6(l
quicquid continetur fub illo'genere, fit fiibftan-
tialiter qucedam proponio numeralis : ficutpro-
portiones mimerales , qua: .fiint principia lyni-
phonis apphVantur ad aliquod eenus , finlicet ad
ibnum, vt qnicquid continetur lub fiano^fit qoae-
dam proportio numeralis. lUud ergo genus in
propofito fit ruat^ria; putaqu^dideaeillaE fimt
5juaedaihproportiones terrsjacris, vel aquae , Sf
jgnis, ^x quibus res materialiter componuntur
iaifibiles, & tunc fequitur, qu6d ide* non enmt
numeri feparati : fed numcri applicati , & quae-
dam proportioncs rebus applicatae, cuius contra-
fium aflcrebat,&lioc eft quod dicit: AmfUitsfi
JpecieSfid eft , idcx funt ntimeri : 4]uomodo et^unf
faufe f fciUcet fenfibiliunj : quafi,dicat,non po-
teft dici : cum ip(a fenfioilia fint etiam quidam
■nunieri,& ficidem efTet caufii fuimet. Poftea tan-
git primam folutionem dicens : vtrum <juia ipfa
exiflentia, id eft,ipfa fenfibilia entia, (unt alij nu^
wmjicilicet ab ipfis ideis, yt hif cfuidem numerttt
homo : ilUvero Socrates , & ^liifi Callias ; Ijd
hoc fiipple nonfufficit: ejuid igitur ,ideft,quare
hiifunt cauft illi ? quafi diceret, quod non potcft
jdari ratio,ciim vtrique commuoicent in nomin/c
^ ratione numqri. Poftea innuit fecundam.,l<)lu-
tionem dicens : nec enim differunt ,Jihi quider»
vumeri fempiterni ; ijii vero non , modo praeexpo-
^to. Poftea innuit tertiam folutionem dicens :fi
;vero, fi:ilicet dicas , qu^d hxc fcilicct fenfibilia:
fHntrationes , id eft , proportiones numeroruna,
vt fymphonia : palanf ^uia t])torum vnum quid,
id cft, genus quarumfunt ratiqnes ad quod appli-
cantur illae pfoportiones : fedfihfcfit materia:
manifeftum & ipfinumeri ideales fcilicet & fepa-
rati alicuiw erunt rationes , id eft , proportionCs
ad a^iHmSdlictt applicita: , quo4 exponit : Dicp
'autemfieft C<«//«<*(><«/i<»jideft,proportio innurrie-
Tti terrd,& ^erisiignii, df aquA^ & Ti.tiuro cl,v^fK-
ir©- , id eft , homo idealis fiue numerm quis exi~
ftens , fiue non : tamen ipfe, fcilicet homo idcalis,
erit ratie ,id eft , proportio quorundam in nume-
tis, & non erit quis numerm praterea,id eft, prae-
ter res numeratas, id eft , quod homo ideaHs erit
proporrio aliquerum nuffleratoruni , fiue ipfe in
fe ponatur numerus efie,fiu^ non,fecundum duas
opiniones. Nam quidam dicuntideas elfenume-
TOSjVt Platonici : quidam non, vt Philofophi ali-
qui naturalcs, & fic nullus erit numerus fepara-
tus. Deinde cuit^ dicit :

Ttxtxo. 17. AfPflius ex multis numeris vmsft nume-
ftts:ex fpeciebus autem vnafpecies qaaliter ?

a^ Ponit ficundana rationem.Circa quod duo fa-

cit. Prim6 praemitrit rationem. Secundo explu-

dit quandam refponfionem. Secunda ibi : Sedji

nec ex eis. In prima parte intcndit talem rario-

pem : Ex milltis numeris fit vnus ; ergo fi idcae

fint numeri , ex multis ideis fieret vna : quod eft

impofllbilc , quod fcilicet ex mulris diuerfarum

fpecierum conftituarur aliquod vnurn in fpecie.

Dicit ergo. Quod amplius ex multis numerisfit

vntu numejusxex fpeciebtu auti, ideft,ideis quali-

ter fietvna/pecies?qu2fi dicat,hoc cft impoflibilc,

g«» ex tlf' ' Notandum , qu6d impofllbile eft fieri aliquocj

muiiU geni' ynum fccundum fpecie ex mulris diu^rfarum fpe-

tMi& ftm» ^{;|-uin : nifi ifla diu^f^ corrun^pantur quaptm^

Metaph.

ad fuas formas , & non maneant in aBox pecfe^o

proprio formali. Exemplum, ex quatuor elemcn-

ris , qux funt alterius Ipecie'!, generatur miftum

vnius fpecieiiputa-Iapis^ipfa tamen elementa cor-

nimpuncur totaliter quantum ad fuas formas , &"

tranleunt in ipfum miftimi fecundum opinionem

quam credo veriorem. Ad propofitum ex iuer- ej? •pliuf,

fis fpeciebus non fit aUquod vnum fecundumra- Do<ft.ina^

rionem fpeciei : fcd ratione indiuiduorum , quae *"**-^I*

pofJiiQt adinuicein alterari & permifceri. Spccies

autem muncrqrum^fi coniungantur,numeru conr

fHtuunt : ficut tecnarius & quaternarius confti-

tuunt fept(enarium:quod de ideis non videtiurpof^

fe intelUgi. Deinde cum dicit: "■

Sedfi rffc e>i ipfis fed ex vnhy vt fp mille- 7e«,co. j|,
nario quomodo fe 'habefit vnitates : fiu^
enim eiufdemfpeciei , multa inconuententia
accidunt ',fiue hon eiufdem fpeciei , ntcea^
dem fibiinuicem : nec kliJt pmnes emn/^r
buf.

^omodo pamque differunt impApbUef
exiftentes ? Necenimration^biUa hfc;nec
confentaned menti^

Exdudit refponfjone, quac poflct dari a Piatc^ ^

ncjicilicct quod ex multis numeris non fit vnu5

numerus: fed quilibet numerus fit ex vnitatibus;

imm^cdiate hanc excludit , dicens quodfi dicanir

qupd nec nuraerus fit ex eis,ii eft» 6x Q\imens;fed

/Af vnii,id eft,vnitatibus : vt innumero milk«ario,

vel quolibet alio : quiaquomodo/e habent Tidiri-

uicem illae vnitates, quae numerura faciunt : quia

vel funt conformes adinuicem , vel difFormes :fi

namque conformfs^iilt^ incouuenientia accidunt:

quia fcilicet fequitur contra ponentes ideas cflc

numeros,qu6d diuerfe ideae non differant fecimr

dijDn f ubftintiam : (ed {blum fecundiim excelTiun

vnius fuper aliami ; ficut vnus numenis pxcedir

^lium in pluralitate vnitatum ; videtur etiam inr

conueniens quod vnitates fint mulrae & non dif-

ferant : fed fint confomies , ciim ad multirudine

fequatur diuerfiLas&diflfon-nitas al^iqualis:fi ver6

non funt coijformes , hocpoteft elie dupliciter.

Vno modo,qu6d vnitates vnius nunieri firit difi- ^^"j"^

formes ab vnkaribus alterius numeri , puta vni- ^^i^^««»; ^

taces (enarij ab vnitatibus ternarij , & tamch vni-

tates eiufdemnumerifiht fibiinuicem conformes.

Alio modo, quod vnitates eiufHe numeri, ncc fibi

jnuicem,necvnitatibus altetius numeri fint con-

formcs.^t hanc diuifionem innuit cuqi diciv.Stfi

non coiiformef^ec etdetn fibi inuicetn^ec diu om-

nes o'/nnibM\qux fcilicet pcf tinent ad diuerfbs nu- ^^f* diftr.,

meros ; qu6d aute non ponatur difformitas intet ""'Jt"* ■'''•*

. . *■ . ^..ff „ pnuinus,

ynitates arguitur j quia omnis diftorrmtas elt per

aliqiun> formam,veI paflione^ficut corpora iTiifta

funt difFormiacaliditate , frigiditate , dulcedine,

amaritudine , & huiufmodi palfionibus : vijitates

^ute cum fint impaflibiles,fecundu Platonem,no

habent tales pafIiones,ncc per cofequens polfunt

per tales paffiones difformari ab inuice,& differrc

Et hoc eft quod dicit, quomodo narnque differunt, wtelu-

fcilicet vnicatcs impaffibiles exiftentes, c^izCi dic^t, °

qu6d nequaquam. Concludjt crgo quod ca fiipr

ple quae de ideis, & numeris dida funt a Platone

necfunt rationabilia, id eft,cpnclufa per certa ra-

tionem:wc intelligentitionfejfa , id eft, nec per fe

nota : ficut principia quae fblo intclleilu funt hp-

u, & confcfla. Deinde ciim dicit :

jimpliks

Summs in.

jt K^mplius AUtem aliud dliqu«d ge-

nus nUmerifdcere ejnecejfe^ drcaqucdjit
i^rithmetica,
Ten. e. j> ^f imnid infermedid diBd db dliquibm
JimfUciter , ex quibsts funt frincifiis : dut
quid intermtdid e«rum qud hk , & ifforum
erunt.

Ponh eerriam rarioncm , qux fic fonnari po-
teft : Si idcs Tunt numeri , ergo crit aliquod ccr-
rium gcnus numcronim inter idcas, & res fcnfi-
bilcs , dc quibus erit Arithmerica ; confequens
videtur inconueniens & fupcrfluum , cum tam
idesc quam res (enfibilcs nnt quidam numeri ;
quare infra fenfibilia, & ipfas ideas poncrc opor-
tct nnmeros medios. non vidctur confequcnria
ncganda:quia ficut in aliis generibus tu ponis ca-
dem mcdia, & cadem rarionc in gencrc numcro-
Tum dcbcs poncre aliquod mcdium. Dicit crgo
qn6d AmpliHi AMtm necejfe efi , facere dliquod
aliud genm numeri , quod lcilicet fitmcdium in-
ter idcas, & res icnfibilcs : quac onCinia poiumcur
quidara nuracri d{c:circa quod genm mediwn erit
^rithmetica : & hac omnta infra diSa, id cft, in-
tcrmedia, vt funt dida {ecimdum Platonem, OMt
funt ficia ex qiubtu fhnfliciter jiunt , fcilicct ex
prorimis prindpiis : aut ex quihw fiunt primii,
noc autem dicit : quia fecimdum vnam opinio-
|iem videtur qu6d numeri fint immcdiataprinci-
pia aliquorum Mathcmariconim, namvnum di-
cebant confticucre pun6hmi,& binarium lineam,
& temarium fupcrfidcm , & qaatanarium cor-
pus , (ccundum quod didtur primo de Aninu.
text.com,5.& inde. Secimdum autcm aliam opi-
nioncm Mathemadca vidcnnir rcfblui in numc-
ros : ficut in prima prindpia , & iion proxima :
mm corpora dicebant componi ex fuperfidebus;
fuperficies cx linds; lineas cx pun(2is; punda ex
vnitadbus,qua: conftimunt numcros. de qua opi-
nione habetur tcrriodeCoelo, &mundo, text.
com. z6. &■ inde. vtroquc tamen modo numeri
^ ■ erunt prindpia Mathemaricorum : ficut cnim
njmrri fimt Mathemadca erant principia media intcr (cnfibi-
frineifi» Ua, & idcas; ita oponet facerc aliquod genus nu-
Matktmaii- xaen mcdium intcr numeros,qui fimt ideac,& nu-
T^f^r meros qui ^t fubftantiac rcrum ,dequibusfit
€wUm Jttf- Arithmetica j \t de proprio fubicdo : poftea de-
d0m. ftruit conclufioncm dicens arguendo : qnarein-

frd frincifia , id eft , fcnfibilia, & fpcdes, id eft,
idcas fupple erit ahquod medium : quod diccn-
dura non vidcnu-^^um fint humcritam (cnfibilia,
quam ide£ J^einde cpm didc :

99 jimflius vnitates , qudfunt in dualitate :

Text.co.io. vtrdque ejt ex aliqud friore dualitate quam-^
uis ifnfofibile.

Ponit quartam rationem, qua fic formari po-
teft : Si idea: etlent numeri, ergo aliqua dualitas
eflct prior vnitate : confequens eft faUum, crgo
& anteccdcns. Confequentiam brcuiter prorac
dicens : amplius vnitdtet , quafutitin dualitdte ,
vtraque, fdUcet tamfcnfibiUs, quam Mathema-
rica , efi ex aliqudfriori dualitdte,& bcc efi im-
fojfibile : vult dicere qu6d ea, fi quae funt in fcnfi-
biUbus , & Mathematids, ponuntur caufata ex
ideis ; crgo fi aliqua vnitas reperiatiurin fenfibi-
libus , & Mathcmarids , oportct qu6d vtraque
vqitas taUs duaUtacis pofterioris , £\x. caufaca ez

Cap. III. 57

priori dualitate, quac cft idca duaUtaris : fcd hoc
eft impoflIbilc,quod vnitas ex dualitate caufetur»
fed magis poceft did econucrib. Deinde cum
didc:

Amflius qudre vnum ttumertu eftaUe-
etusf

Ponic quifltam tarionem , quae talis eft : Mu!« tnmUa m»
ta non concurrunt ad cofHmcndum aUquod v- ftuiHM vnH.
num,nifi fit aUqua caufa coniungcns iUa concur- »*/ adfetali-
rentia mtdca : fiue fic clufa excrinleca, vt agens ; ?*^ «»»*»-
fiue intrinfcca , vt aliquod vincukun copulans, * ^
& coniungens ; put^ vjicus , & clauus : fed nul-
lum iftorum poteft dici dc vnitaribus ; ergovni-
tates non conftimunt ideam vnam. Idco didt :
Amplius (juare vnum efi numerus coUeStus ? quafi
diccrct, qu6d non yidctur polle caufa darLI>ein-
de cum didt :

Kyfmflius cum di^iSyftfmt differentes
vnitdtes , ofortebit vtique dicere quemadmo- ***•**•♦*•
dum quicunque elementa quatuory aut duo
dicunt. Etenim horum quilthet non commune
dicit elementum ejfe, vt corfus : fed ignem^
^ terram,jiuejit commune corfus iffumjiite
non. Tiunc antem dicitur quaji vno exi^en-
te, quemadmodum igne , dut aqua.Jimiltum
fartium :Ji vero Jic , non erunt fuhjtantiit
numeri. Sedfalam, quiafc omne ejl aliqutd
vnum iffum , (^ hoc ejt frincifium. ^are
multifliater dicitur iffum vnumt4tter enim
imfofibile ejt.

Ponit fextam rarionem , quac fic foimari po- j
tcft : Si numeri funt idex , & fubflantia: rcrom,
oportetquod vel vnitates fint differentes,vel con-
uenientes , vt fuperius dicdwtur : fi funt difte-
rcntcs , fcquitur quod vnitas , inquantum vnitas,
non fit prindpium ; ficut patcc a fimiU : nam
aliqui Philofbphi nacurales ponenrcs quacuer
elcmenca efle prindpia , vc Empedoclcs , non po- Vnitm i»'
nebanc corpus commune efle prindpium, Ucct qiMMtum v
corpus fic quoddam commune ipfis quatuor clc- **f*V^*^
mentis : fcd ponebanc prindpia renim rcrram, t"*t*t*um.
aquam , acrcm , ignem , quac func corpora difFc-
rencia ; vnde Ucec vnicaces finc differcnces, non
tamen eft dicendum, quod ipfa vnitas,inquantum
vnitas, fic prindpium;quamuis omnes ccmueniat
in rarionc vnicaris,quod eftcontra Platonem,qui
vult quod ipfum vnum fic prindpium : ficuc na-
turalcs dicimc prindpium efle iencm, vel acrem,
vel aquam , vel aliquod huiuimodi. Ec hoc eft
qucxl didc .* Amflius aucem , cum diciis , fciUcec
rarionibus/upplc eft ifla rario quae fequicur,quia
fi fint vnitata diffierentes , oftrtebit ita.dicere
quemadmodum dtcunt quatuor eleraenta ali\ duo
eorum , fcdUcec dle prindpia , vc futrunc Philo-
fbphi naturalcs : quod cxponic diccns , etenim
quiftjue hontm , fciUcec Philofbphonnn, non dicio
elementum, id efl, prindpium diquod cc»nmunc«
vt cerfus : fed igncm , & ccrram :fiue ctrfusfit
commuae , fiue nw : quia de hoc non curabanc
nunc autem dicit ab ds, quafi vno exifiente, fdU-
cec iUo prindpio quod ^nehany.quemAdmodum
dut igne,ant aqua fimilium partiumifivero fic e&,
numei^ atn erunt fubfiantia renun, id cft, quod d ^

hoc eft vcrupa, quod conclufum cft concja Piaco-

58 Liber I.

nem , fcilicct quod ynum inquantum vnumi non
fit principium , & fubftantia rerum , fequinu
qu6d numcruj non/;rit fubftantia rerum : quia
numerus non ponitur fubftantia rcnmi , nifi
prout conftituitur cx vnitatibus , quae dicuntiu:
bibftantia cecum : & pcr confequcns cft contra
hoc quod dicitur ; idcas cffe numcrosl fccundiim
fubftantiam. Si dcniralia pars, fcilicet qu6d vni-
jtates non fint difFcrentes , fcd vniformes ; paUrm
quia onvie, id cft , tonun vniuerfum efi alitjMd
vnum , 8c idcrncxquofubftantiacuiuslibctrci
cft, ipfHm\mm, quod eftindifferens : (pquitur
etiam qu6d hoc, id eft,illud vnum efi frincifium,
fcilicetomnium ,quodeft impoflibilertuin ratior
ne pofitionis in fc, qus de (ecft impoflibilis,fi:i-
licet quddomnia fiat vnum fubftantialiter : nanj
fomne vnum eft vnum propria vnirate : & fi illud
ynura in numeri? ellet principiura , res non dif-
ferrent : quod eft impoflibile:tum quia concludit
rcpugnantiam contradidionis , eo quod ponit
omnium renim eflc vbam fubftantiam, & tamen
illud vnura eft principium, nam vniun, & idem,
non eft principium fuimet ; nifi forfan dicatur
Al AW & qu6d vnum dicitur multipliciter : vt fic diuifa
vnitate di- rtiultiplicitatc vnius dicantur omnia efle forfan
ewtuf. idem genere , non idem ipecie , vel numero:ide6
dicit , qu6d multiflicittr dicitur vttum , (cilicct
ynura genere , vnum fpecie , & vnum numero,
aliter enim imfofsibtle efi , fcilicet faluare omnia
eflfe vnum,nifi diuidendo vnum modo di(5to.Tunc
fequitur illapars.

SVMMARirM.

Refutat Platonicos ponentes magni-
tudines cffe fubftantiam rerum fcnfibi-
iium,duabusrationibus, quasbenecx-
piicat Doaor, ac etiam iUaip Platoniqo-
rum pofitionem.

Metaph.

lOI

Tez. co. 4t.

VOlentes autem fubfldntias ad frind-
fia reducere, Longitttdtnem quidertt
fonimus exfrodu6io^ (^ breui % (^ ex alicfuo
faruOydr magno ; ^ flanum ex lato , c^ ar-
£fo\ cprftfti vero exfrofupdOf (jr bumiii.

Vbi difputat contra Platonem,quantum ad id
quod pofuit de magnitudinibus Mathematicis.
Circa quod duo facit. Prim6 przmittit cius po-
fitionem. Secund^ fubiungit pofitionis impro-
bationem. Secunda ibi : At tamen quomodo ha-
bebit. Dicit ergo , qu6d Platonici volentet rerum,
fubSiantias ducere , id eft, reducere adfrincifia,
id eft, ipnmz,fonimM nos ,• fcilicet Platonici, lon-
gitudines quidem,id eft, lineas fiipple componi **
frodu^io, &breni, & ex aliquo faruo, &magno:
&flanum, id eft , fuperficies ex arEio &Uto, id
eft, ftrido, & amplo : corfmveriexfrofu»doy&
humili.

Notandum,qu&d c^ Platonici pdnebant ma-

gnitudines eflc fubftantias rerum fenfibilii m,fci-

licet lineam, fuperficiem , & corpus, aflignantcs

principia iftorum, putabant (c; rcrum principia

omnium aflignaflc:cticebant «um lineas compo-

ni ex longo & breui , & fic de aliis, ex ^ quid

ftn^tes ponebant principia omnium rerum efle contra-

» Mt' rerum "^ • S"'^ caam Imca cft prima mter connnuas

ejft cQtran». quantitates, tcibuebaiit d magnutp , & pamum:

Vt ex kocqund ifta duo ponebant prindpia li-
neac , oftcndatur quod ctiam fiintprincipia alia<r
rum quantitatum:dicit cnim conftitui lincam ex
aliquo magno, & paruo : quia cnim in ideis po-
nebant magnum, & paruum, vt prididkum nrit:
fed (eamdum quod ad fitum contrahuntur,quo-
dammodo determinantur ad magnitudincm : it»
quod prim6 conftituant lincam , & confequen-
ter reliquas magnitudines. Deindc cum dicit :

i^t quomodo habebit autflanum lineamf
autfolidum lineam,(jr flanum?Aliud autem
genus efl,^ latumydr ar^um: (jrfrofundunf
dr humile : quemadmodum ergo nepnumerus
ejt in eicquia multum & faucum ab hu alte-
rum:falam quia nec aliud quiccjtiam fuferior-
rum inerit inferioribus. At vero nec genus
frofundi latum : effet enim ^Unum aliciuod
corfuSf

Subiungit iftius pofirionis improbarioncm^
Circa qu6d duo facit , fircundum quod per duas
rationes arguit contraeam.Secunda ibi : Amflitu
autem fun5la. In prima parte intendit tatem ra-
rionem : Quorum principia fimt diuerfi, & ipfa
fimt diuerfa; fed principia prasdidbarum magni-
tudiniim fecimdiim didam pofitionem funt
diucrfa ; ergo ipfa magnitudines funt diuer-
far. Quomodo ergo poterit dici quod fuperficics
habeat in ie lineam, & corpus lineam, & fuper-
ficiem ? quafi diceret, non videtur. Dicit ergo ;
Attamen , fi fupple prxdida funt v?ra : quomodq
aut habebit flanumM eft, fitperficies , lineam:aut
folidum, id eft, corpus, lineam, & flanum ? quafi
diceret , non vidctur. Cuius rationem fubdit ,
ahnd efienim genus, icilicet principiorum, latum
& arUum,Q^i-s. funt principia fiiperficiei; & aliud
humile & fro^undum; quac fimt principia corpo-
ris:quod declarat perfimilein numero : mul-
tum etiam & paucum , quae ponuntur principia
numeri, fimt alterius gencris a longo & breui, &
aliis prxdidis,& ideo numerus non continetur in
his magnitudinibus; fed eft per fefcparatus:vnde
eadem ratione nec illud quod eft fuperius inter
prxdidta erit ininferioribtis,ficutlineanonerit
in fliperficie , ncc fuperficies in corpore. Et hoc
^ft quod dkit , ergo numeriu nec efi in eis, fcilicet
di£tis magnitudinibus : quia mnltitm & faucum,
qus feilicct fimt principia numeri ', diuerfum efl
ab his, fcilicet ^ principiis di(Ckis, falamyquia nec
aliud nihil fuferiorum inerif inferioribustxt didu
cft. Subdit. ^f vero, fed nec latum efi gentu fro-
fundi : quod probat, , etenim alie\uod corftu ejfet
latum , id eft, flipefficies * Hoc autem dicit,quia
fortc aliquis poneret qu^d prardidorum contra-
riorum principia funt genera aliorum:ficutqu6d
longum efTetgcnus lati , & latiun genus profun-
di : vtfiiperficies cbrporis:qnod patet efle falfum:
quia tunc corpus eflei aliqua fuperficics. Deinde
cum dicit :

AmfliusfunSfa ex tfuo exiJiuntWuictftH-
dem generi df P^to opfugnabat ; tantfuam
exijlente Geometrico dogmate.Sedlinedfrin-
cifium vpcabat. Hicautem mHltoties indiuiji'.
biles iiHeas fofuit : quamuis necejfejit tan-
tum aliquidhorum ejfe.c^are ex fua ratione
linea eji^ dr^unitus ejt.

Ponic

10}

Tcxt.c0.4j,

d$utrfMfritt~
eifia fttnf
diuerfM,
Tangc hxq
^uomodo iq
via Atift.
corpas dicat
trc$ dimcn-
"oncs ^ fn^
pctficics
duas.

10)

Summ^ III.

Ponit /ecundam rationcm, quat potcft"fic for-

niari : Pofitio Platonis implicat contradi<^oncm}

crgo ipfa cft impoflibilis. Confcqucntia cft cui-

Irranit Ph- ^*^'" ' ^*^ antecedcns probatur, cx eo qu6d Plato

to uoa po- aliquando pofuit pundhun principiimi.aiiquando

nendo ali- lincas indiuinbilcs:crrauit enim in hocquia cum

qua pfinci- pundus fit terminus linex,ficut linea fupcrficici:

f '* " 3°'" & fuperficies corporis : ficut pofuit aliqua p^nd-

mtaHti. P'* > ®* quibus pracdi£la componuntur , ita de-

buit aliquod ponere cx quo cdent-punfta : qued

tame:i prstermillt:& quantum ad hoc dicit:y^»i-

pUus pHn^a ex tjHo exifiHnt ? quafi diceret,qu6d

Plato pritcrmirit ex quo eflent pun<2a, quod ta-

men dcbuit dicere. Poftca addit quantum ad id

quod dicla ratio concludebataJicit, de hoc qHidem

genere Scilicet de pun(fi:o,/'//ero contendehatM eft»

varie loquebatur, nam aliqaando {ecundum eum,

doihina Gegmetnca exijiente de pHn£io etiam ip^

jHm, {cilicetpundbum, vocahat principiHm Hne* :

hocautem , id cft , principiura remm, pofuit mul-

totieslineas indiuiJwiUs : de^«/ii«,(ciliccteftdo-

iflriiu Geometrica:& efinecejfe terminnm aliqium

ejfe harum, id pft, qu6d tamen propter hoc quod

pofuit lincas indiuifibiles efle principia omnium

magnitudinum, non euafit quin punda fint prin-

cipia componentia magnitudines, cum fint prin-

cipia indiuifibiiium liiiearum : ide6 fiibdit^fx qna

i. r4/wwj,{alicct linea indiuifibilis-eft, fupplc prin-

(dpium ra4gm'tudinum , eademrationt (^punHtu

ejr: quia quod eftprincipium principij, cft ptiam

principium principiatL

S V M U A R IV U,

Refutat ca qua: dixit Plato 4c princi-
piis cllendi, fcx rationibus. Nota , Do-
dorcm hic in tcx. 47. cx Philofophocol-
ligcrc, cns clTc vniuocum omni cnti,de
quo agitquafiproblcmatice ^.Met. q.i.
fed rcfolutiue tenct cffe vniuocum i.d.
3.^.3. num. 7. & q. j. anum t. &d.8.
q. 3. anura. ii.&q.xi. deAnima, vbi
plura dixi de hoc in comnacntajib.

'°4 ^'^Mnino atttm ftpientU dt manifefiis
X. C0.44. ^^ caufm inquirente 'hoc quidemprdter-
ttfmifimus : tfihilenim de caufa diximiti,vn-
deprincipium efi tranf^utationis\hortimve'
rhfuhfiantiam dicere putantes ; ipforumaliai
quidem fuhftantias effe ■ dicimtts . ^omodo
vero ilU fuhftantia fuperuacarea , dicimus',
ftamxjr participareftcut prius diximus^nihiL
ejt. Necjue quod infcientiis videmus exiftert
caufam yfropter quam intelleUMs omnis , ^
omnis natura facit. Nec hanc caufam,quam
modo dicimus effe vnum principiorum idea,
jptciefque tanguttt. Sed eafaffa eft\Mar-
fhematica prafentibus Philofophia dicenti-
bus , aliorum gratia ea oportere traifari^

Hic Philofophus difputat contra Platonem
quantum ad boc , qiiod. opinatus cft dc rerum
principiis. Qrca quod dup facit. Prim6 difputat
contra cum , quanturn ad ea, quae fenfit de prin-
cipiis eflendi. Secundo quantum ad ea,,qua: (en-
& dc principiis cognofcendi. Secimda ibi : ^uo-

Cap. IIT. 59

Twfi.

f^p^

■nicdo MHtetHdlitfuii. Prima in (ex;{ccundtbn quod

(cx rationes adduat contra cum. Secunda ibi :

yimpltits autem fuifjiantiam. Tcrtia ibi : Et de

motu ficjuidem. Quaita ibi : Et quod quidem vi~

detur ej/e. Quinta ibi : NuJlam autem habent.

Scxta ibi : Et ommno exifientium. In primapanc

intendit talem .^ationcm : Illa pofirio cft iiuuffi-

dcns , quir traifbms dc caufis rerum, aliqua cau-

farum genera pra:tcrmitrit : (cd pofitio Plaionis

eft huiuimodi, nam prstermifit cau{am efficicn-

tem, & finalem : formalem & materialcm tetigit;

crgo ifta pofirip cft in fufticiens J)icit ergo,qu6d ojlfJit TU.

omnino fapientia, ideA , Philo{bphia, »»^«irw/* tomemerrtifft

caufam de manifefiis , idcft, de his qux fenfu ap- '"'* ^7"-

parcnt : hac entm, id cft, pnnapia , & cau{as re- J.,„^

rum prtiermfimtu nos,id cft,Platonici,wifc»7 enim

diximus de caufa , qua efi principium tranfmuta-

tionis, id cft, de caula efficiente : horum verofub-

ftantiam , id eft, caufam formalem rerum, dtcere

putantes : alfos quidem ejfe fubfiantias dtcimiu,id.

cft , ideas feparatas a {enfibilibus : ^uamodo ver»

ilU fuhfianti* fttperuacue dicimut, id eft, modus,

quo Platoniciairignabant^llasideas ellefeparatas

rerum {ubilantias fuperuacuus cft : nullam (cili-

cet habens efficaciam , nec veritatcm : dicebant

cnim jidcasfubftaniiascilercruinfecundiun par-

ticiparioncm, quod excludit dicens, nam&par-

ticipare nihil efi , Jicut fuperius diximus : nec fup-

ple ponimus,M*(/4»», {cilicct finalem, quam exi-

ftentem videmusin yf-t^writcqiue, {cilicet propter

caulam finalem demonftrant : propter tjHam,U:i\i-

cct finalem caufam omnis intelle6lm,& omnis na-

turafai;it,iA eft,omne agcns fiuc per intelleftum,

& a propofito; fiuc naturalitcr, agit propter iftun

caofalh, quspft finis : vt pi^obatur i.Phyficorum^

tcxtxoni.49.&inde. Addit criam,«fc qtti, (cilicct

ponunt {pecies, id eft,ideas,r4«^«»r caufam quam

dicimtu ejfe vnde principium, id eft, efficientem :

hoc cft didku , qa6d ponentcs idcas , ficut non

tangunt finalem caufam, fic nec Cangunt efficien-

tem, qu*e fini opponitur, vt dicebatur drca prin-

dpium huius ^timi: fed faEfa funt Mathematim

ca prafentibiu, Id eft, {en{ibilibus, Thjificediceft~

tibus , & aliquorum , {cilicet {enfibiUum, gratia

traEiari oportere , ip{a Mathematica, {cihcet, hoc

cft di^hun , qu6d i{Hs Platonids prsemittentibus

in fua PhiIoiophiadi£his caufas, fadb funt natu-

ralia quacdam Mathematica finemotu, dum prae-

termittcbant principium, & fincm tTtotus : vnde

diceb3nt,qu6d Mathemarica oportet traAari n©n

fblum propter feipfa, fed graria fenfibilium, in-

quantum paflioncs Mathcmaticonim fenfibilibus

^ptant. Dcinde cuni didt :

Amplius autem fuhftantiamfubieSfam vt » o J
mdteriam , mag^ UHathematicam aiiquis ^"^* *^°'**'
fufcipiet, (jr magis pradicariy^ diffftuttiam
effefubftantia, (Jr materiei, vt magfmmy (^
paruumftcut Phyftologi rarum &fpiffumpri-
mas fubieiti dicentes ejfe differentias has,
Hac namque fnnt fuptrabund^mia quadam^
d^ defecfus.

Pohit {ecundam rarionem , cgue fic formari
potcft : lUud quod cft matcria rci, magis cft fub-
ftanria rei,& pra-dicabilede re, quini illudquod
eft feparatum a re : {cd ideas fuiit {Jparatz a rebus
fcnfibilibus fecur^diim tc ; ctgo ma,tcria erit ma-
gis ptjcdicabilis dc rc quam ide« fcparatae; cuii-s ^^"^

oppofinim

6o '''^Lib.L

• tti oppofittimPlata ponebatJDidtigiturquM,^^»»-

intxiHntr P"**^ fMbfiantiam fuhUElam , vt materiam magis

ifttM »li4iHid fufciptetquu Mathematicam, ideft, ederubfun-

abtsfifar*- tiara Mathem^ticorum , & aliorum {enfibilium :

^** aam ideas ponebant refpedhi vtrorumquc; &

vnagu, icilicet prsdicari debet materia de re,quia

non cft feparata ^ re , quam fupple ideafeparata:

quod tarocn eft impombile. Et addit , aut quo-

modo Platonjci accipiebant rei inateriam dicen-

tes, qu6d diff'erentiamfHJlffidntia,& materiei ,' di-.

cunt fupple Platonici , rnagnum & faruHmijicHt

Phyfiologi, id cft, Philofophi naturales , raritm &

Jpijfum dfcentes ejfe prtmoi difirentiM fuhieitiyid

cft, materiae , per quas materia tranfnwitabatur :

ta namcjue {ciiicct rarum & fpiftum, funt e^utdarn

fuperabundantia & defeSiui^dmxixam cft,quod

parum habet de materia : fpiftum, quod multum:

dimeuiionibus eMftentibus aequalibus, r^rum er-

go & fpifliim qugdammodd habcnt rationem

R«nw» e^ magni & parui , quac poDcbat Plato : & tamcn

fiijfnii^ f^. fupplc fccundum Platoncm, ipGe idcae magis funt

fubftantiae fenfibilium,& Mathcinaticorum,quam

magnum &.paruum, quas funt vt mat^ria, Ppin-

de ci^ dicit :

Bt de mtujiquidem Ijm erit caufa motus:
falam,quia m(menturffecits.Stn autem,vnde
venit i
^cxt.fo^ TV/rf namque de n^ttar^ auferefur perfcru^
tatio.

Ponit tertiam rationcm, qua» potcft fic fbrma-
fi : Si idcae /Int caufae ferifibilium,intcr ideas eric
ahqua idca mottis, vel nonjfi fic,cum motus non
pouit efte finc mobili , fequitur quod idca moue-
tur : quod eft contra Platonem : fi autgm non fit
idea motus,& ca quje funt in fenfibilibu$,ponun-
tur caufarj ab idcis ; non crit darc vnde vgniat
motus ad illa fcnfibilia:& flc toUitur tota fcientja
mturalis,'qu« de rebus mobilibus inquirit.picit
ergo, & de motu ficjuidem hnc erunt caufa motMy
falam quia mouentur jbectes, id eft, idcxifiautem
mn , ixnde venit , fcilicct motus in rebus? quafi
dicerct , non cft darc vndc : & fic, tota namque
«uferetur perfcrutatio de ttattera.. Peindc ciun
dicit :

MetapKI

fO^

Et quod videturfacile effe monjlrare, quod
vnum omniamnftnt. Ex pojitione namque
omma vnummnfiuni, Sed id aliquidvn^m
Jiquis datomnia^ (fr nihil hoc , ji non genus
dat vniuerfale effe. Mocauterff inquibufdam
mfofihile.

Ponitquartam rationem , guae fic fbrmaripo-
teft : Si vAum eflet flibflantia omnium rerum,vt
PlatQnici dixeruntjcrgo omnia erunt vnuih; con-
iequcns eft falfum manifeftcj crgo & antfecedcn?.
Anteccdens patet k fimili de PhUofophis natura-
libui, qui diccntes aquan>> vcl tale quid omnium
eflc rerum principium, ponebant omnia fecun-
dum fubfbntiam cflc aquam , vcl aliquod talc.
Dicit^rgo ; qu6d quidem videtur factle ejfe mon-
firare, ejHodvnum omnia nonfiunt : quod fiipple
fcquitur ad opinioncm Platonis, Si fortc aliquis
dicat, qu6d c:f pofitione Platonis fequitur,omnia
ptfc vnum fimpliciter, fcd aliquid vnum : ficut
didmus aqujun cflc vnum fccundum g^nus, &

fccundum (pedem : fi fic dicatur; hoc non pbfTct
elle, vt videtur, nifi ipfiim vnum cflTet vnii"ierfa!c
genus omniurn, quod videtur impoffibile in qui-
bufdam : ficut dicetur in j. lib. Et hoc eft,quod
dicit: «<i»f ex pofitioneSciWcti Platonis,w»« omnia
fiunt vnum :fedfi efHtt dtcat omnia vnum ejfeid
altquid : nec hoc, fupple eft pofIibile,y< nondat^
ideft, ponatj^Mw* efie vniuerfale,{cAxctx.\\>^x\m.
vnum .• hoc autem impojfibile in ejuibHfd^m, (ci\i-
cct videtur ; per illum enim mcdum poffer dici
omnia cfTc vnum vniuerfaHtcr,ficut dicimus ho-
roinem , vcl eqimm,eflfe fubfUntialitcfanimal,
Df inde cum dicit ;

T^llamnamque rationem habent natura^
qua funt poft numexosMngitudinei fatitudi-
nes^ ^folida : nee qttx modo funt^autfutura
funf. Necfi aliquam hahent virtutcm. ffac
enim nec fpecies pepbile ejfe,non enim funt
numeri. Necintermedia, ( Sunt enim Mathe-
mattca.) Neccorruptibilia,

SV^ rurfu4 videtur aliud hoc gemis. T«z. co.4y,

Ponlr quintarn rationem. AA cuius cuiden-
tiam notandum , qndd poft numeros ponebat
PJato c/Ie fubftantias tcrum fenfibiliurn longitu-
dines, ideft, lineas, lari:-udines,& fbliditatc^,e5f
quibus fcihcet fenfibilia corporacoTpponcb^tur;
contraquoddicit ; quod nullam habent rationem,
vtfcilicet ponamur rerum fubftant'utpoJlnumt-<
ros ipfi^ longitttdines, & foliditata : nec qux modo
funt , aut fHtnrafHJit^xi. eft, nec in prarfcnti, nec
in fiituro : nec habenf aliqHampotefiatemfiA hoc,
icilicet quod fint caufx rerum : quod prohatur, ^"'xfgf^*.
quia Plato pton?bat tria rcrum genera , fcijicet ^ff^^''"'*
fenfibilia, ideas, & Mathemarica : intcnnedia au- f^f ^^
tem cuiuflnodi funt lineae, &fuper6cies,quaE po-
nuntur domponere fenfibilia , non poflimt poni
eile idesiquia ideae funt cflentialirer numcri,ha:
autcm funt poft nurneros; necpoifimt inten-ne-
dia eflc Mathcmarica:quia Mathcmatica funt fc-
parata a fenfibilibns , harc autcm pon , c^m po-
nantur componerc fenfibilia corpdra:nec poilunt
poni fenfibilia ctfe, nam {enfibilia funt corrupti-
bilia; hasc aurem non ; ergo vel ifla cruntnihil,
y?l f runt quoddam quartum genus, qiiod Plato
rion dixit , & hoc cftqupd dicit : Ea namque,fcj-
IJcct lincae , & fuper^cies, &c. necpojjlbile efi efie
Jpecfes,id c{t,idc:is:»o enimjunt numcn.ficuz fcili-
cct idcx:necJunt,C[}.V£inJra, id cfi ,A{athematica
intermedia propter rationem di{h.m:necJuKt cor-
rupttbilia,aii\.ilmodi funtjenfibilia,vt didum eft;
fed rurfum videtur hoc ejje aliud qHartum genus,
quod fcilicct Platonon dixit.

Notandum, qubd ciim didtur lincas, & fiiper- immohiU
flcies^, &c. non e(Ie fiibflantias , vel principia,nec folkm funt
in pras/enti , nec in fiituro : per prxfchtia imcl- frtfmti»
liguntur immobilia, qu.-E (c habent codcm modo: ^**''"» i*'*
pcr futurayerb intclligurtur ^enerabilia, & cor- '^I^J*/ ^
mptibilia , quae habcnt efle poft non eflc, qupirin Btut ergo eft
fiitufo. Dcmde cum dicit : qui tfl .• o>n~

Et emnino exifientium qu/trere elementa^ runtfjj-eHifi
non diuidentem multifliciter diffay inuenire
impefibtleejf. Et aliter fecundum himcmo-
dum quarentes ex quibks funt etementis.
Ex quibus enim facere y autpati^aut ipfum
reffurn non effe accifere : fed fquidem

fubfiantiarunt

Summ^ III.

I

fiti/fdntUfmm filum ejfe cetitingit:tMnc tjui*
extfiefrtimm omniMm eUmenta ydnt qtutrerty
MMt fvtsre hahere^n ejl verum.

Pomt fcrtam rationan , qaac fic fbnnari po-
«cft : Impofllbilc cft acdpcrc principia 4icuius
multipliciter didi , niii molriplicitas diuidamr.
Cum crgo cns dicatur multiplidtcr , qtiia didtur
dc fubft^tia , & dc aliis gcncribus ; Plato in-
conuementcr af&gnauit ptindpia cxiftcnrium,
id cft , cntiuiji non diuidcndo cntia intcr fe. Didt
ergo ; quod ojnrano tjiutrere elementA, id cft, prin-
dpia cxiftcnrium , id cft , cnrium : non diuiden-
tem dtds mtdtipliciter , impoffikile efi imunire.Sc
quia aliquis poflct aliquibus conucnicntibus in
nominc , & diffcremiDus in rarionc aflignarc
principia propria fingulis fine hoc , quod diftin-
gucrct vnummulriplcx ,hoc Platonid non fccc-
runt, & hoc dcclarat cum dicit , quod , & Mlitery
id cft , alia rarione inconucnientcr rcn«n princi-

Eia quzficrunt , Qufrenttf ex tjtubut tlementis,
dlicct fimt entia : fed fccundum hunc modum
qoo fiulicet quacrebant : quia omnibus cnribus
fufiSdcntia prindpia non aptabant : quia fiipple
cx eonim didas non eft acdperc , exqtubm, kili-
Cft prindpiis , efifdcere , MitfMti,M*t reElum , &
fic dc aliis accidcnribus : quia fijlum fciiicet afli-
gnabant prindpia fiibftantiarum. Vndc fiibdit:
jed/ifMbfiantutrMm folitm contingit efje , finHcet
prindpia': tunc oinnimp enrium cxiftairium,»*»
efi verum,dtMt^twtre (lementM^uu ftusre kihere:
non enira onmium cnrium fimt eadem prindpia
fimpl|dtcr,vt oftendctur duodedmo huius, tcxt.
C. %. & in q. 1. in expofirionc

Nocandum , qu6d quia ois habet conceptum
yniuocum ccmimunem omnibus cnribus , vt o-
ftcndctur quarto huius , idc6 multiplicitas cntis,
quam tangit hic Philofijphus ,non cft roulripU-
dtas conueniBirium fijlo nominc: fird eft mmri-
pUdcas fiippofitonun , quae vniuocarioni cnris
non rfepugnat , & hoc modo habetur intenrio
Philofi)pra contra Platonem : quia cum cns ha-
bcat multa contcnta fiippofita fibi , fidlicct fiib-
ftantiam , aequalitatem , quorum tK>n fimt eadem

Erindpi^ fimplidtcr , vt oftcndctur duodedmb
uios.: idc^ Plato infiiffidenter egit aiSgnando
prindpia riarum , non diflingucndo cns in fiias
partes fiibie(friuas,quz diftin&io no eft zquiuod:
(fcd eft vcrc vnjuod eniis.Tunc f^quitur iUa pars,

SFMJiARiyU,

Refucacquatuor radonibus Placonem
ponencem , ideas eiTe principia cognof-
cendi. Nota iuxtatertiam racioncm cius,
roatcriamefp: dc rci quiddicacc. Dc^uo
di{L5.dzx. &7.huius qi6.

QVom»do Autem Aliqnis difcet nmnium
tUmenta\ Palam cH, tjuia non esifofi-
kiU fraexiHere cognofcentem friits. Sicut
enim Ge»metriz,are difcentem , aJiaquidem
0fortet frafcire , quorum eB fcientidyf^ de
quibus debet difcere^ nonfrdnofdt : it4 & in
aliis, ^art fi (jua efi omnium fcientia , vt
quidam aiunt , nihH vtique fraexiBeret, btc
cognpfcens.
Tezt.<04i. ^amuisfit omnis difctfUmaferfrMgioi-
Scod Opcr. tom. IV.

ttetfo
immAnft.

0aMtt»k»-
Untfrorfii

Mmk'<fUtitat
mukftabt.

Tex.cM»i9
«cinde.

jtftmtmi-'

lel

lCap. III. 61

ta^t omnia^aut qudcUm^aut fer demonBra"
tionem,aut ferdefinitiones. Ofortet enim ex
quibus eB diffnitio^ frjefctre & ejfe nota^fimt-
Uter atrtemydr quteferinduciionem.

Vbi difputat contra Platonera quantum ad ea, ^A"^ ^i»
quae fenfit de prindpiis coanofirendi. Ad eui- "^^'^'S*
dcntiara cuius notandum^ quod Plato cauias , & »;, c»r»ofctM
prindpia cognofixndi in nobis pofuit ideas , ita i> rtmm^m»
qubd fecundum eum cadcm funt prindpia cllcn- ?•'*« 4*
di,&cognofi:cndi. Conaa quod arguit Philofi>- *^***
phuspcr quatuorrarioncs. Sccimda ponitur ibi :
uit vero qttod fi exifiit. Tcrtia ibi : Amflutt tjtto-
modo alujtus. Quarca ibi : Amflitu tauem. In
prima pauc intcndit huiufiiKxii rarioncm : Idca:
limt caufa: cognofccndi, ergo nihil contingit nos
addifixrc :conicquens eft falfiim ; crgo antecc-
dcns. Confequentiam ipie probat ex hoc , -quia
nullus addiidt eaaquz praccognoicit. Pidt crgo,
quomotU autem ali^iuii addtfdt elementa , id cil,
prindpia omnium , fi fupple ex idcis in nobis
idcntia cauiatur ? quafi dicat qubd non : quod
probat (cilicct qubd nihil contingit addiicere ;
fMlitm Miuem quiM nott efifojfibiU , icilicct addii^
CdCjfreexifiere fritu cognofcentem : quafi idliccc
nullus id praccognoidt, quod addifccrc debct : fi-
cutmanifeftatpercxemplum : nam ficut tUfcen-
tem Geometrittm, Ucet prxcognoicat ab'qua, quac
(imt neccflaria ad deraonilrandum , puta prind-
wa,non tamcn pracognoidt, quod addiicerc dc-
bet : iimiliter dl in aJiis identiis:^aMrr yt ^m efi
omnittmfcientia, vt ^uitUm Mtunt , tton frMexiiiit
hoc vti^tufrecognofcens , qtttimtiit fit ontnit tUfci-K
fliru fer fr4tcognitM,Mttt omniM,Mtu <jiutUm^d eft,
fiideae iint rarioncs omnium idf>ilium , vt aiunjc
Platonid ; crgo non poffumus aliquid addifccrc,
nifi dicatur aiiquis aJddiiccrc rcs , quas praccog-
nouit:veruntarocn fi ponatur aliquis addilcere, o-
pbnet qubd prascognoicat illa , qua: addiidt,aut
omnia, id cft, vniuerialia, quorum qusdam pne-
cognoicuntur noririi ^abita. pcr dcmonflrario^
ncm, vddcfiniriohcm ; aat qucdam, id eft,parri-
cularia praecognofcuntur noririahabita per indu-.
dionem. Idco fubdit , Mut fer tUmonJh-Mtionemt
tftufer defiaitiottem:eportet enim ex ^uibtu efi de-
finitU frdfcire,& ejfe notM MlitiuMj id cft, vniueria-
Uiifimiliter MMteitt,& ^UMfer indulHotiemy vt fimt
quaedam parricularia.

Notandum,qubd vittusdiftac coniequentiz,&
ftiam coniequcnris tcnet ex hoc:nam Plato dicc-
bat, illas ideas dlc eilenriis & fubflantias rcrum:
fi igitur crani caufaefcicndi ,nihil addiiocrc pote-
r^us,ied omnia cfTcnt nobis iuturalitcrnota,&
pcr confcquens nihil poilemus obliuiia , cum
lempcr ideac ineilent, v^l adeilcnt nobis. Deindc
cum dicit :

At verifiexiBit comnaturdUs^mirum quo- Tczt.co.4>,
mtodo Utemus hdbites ftifsimdmfcientidrU,

Ponit feamdam rarioncm,quae fic forroari po-
teft : Si ^ideae funt cauii cogi^fcendi ; crgo ni-
hil contingi^ nos obliuiici : conicqucns cft fij-
fiim;crgo & antccedens. Conicqucnria prob*»
tur ficut , 6c praeccdcns. Didl avo , Quodfi exi-
fiit connMtuTMUs , icilicet nohis icientia, id eft , fi
idcae fimt cauiac (Qcnriz : mintm efi ^omodo obli-
uifcimur fot^md^difciflinttrumy id eft,poriiEraae
diidpl i n.T.i Jcientiae, fi illa cft nobis connaturalis,
nec cius pofle^nus obliuifci, ficut patct de noritia
principioru, quae nullus ignorat:fi cigo fdcntia in

F nobis

6i

Lib. I.

109

Al- tma
al. uibas.

Jld comfietM
rei notiti*m
nonfiifficit
cognafcere
formam,fed
requhiur
ftiam cogni-
fitmittfrit.

nobis caurecur ab ideis,^non poflemus eanun
obljiu^i) quod eft contra P|atoiiem,qui dicit ani-
mam obliuifci fcientiae /quam habetliaturaliter
de omnibus propter vhioneipad corpus, &qu6d
poftea per dochinam addifcit , quod pri^s nouit:
vt (ic addiicere non fit aliud , nifi reminifci. De-
indecumdicit:

Jmplius 4utem quomocU allquts cogmfcit
ex (jutbtii ejif (jr cfuomodo erit mamfe/fitm ?
etenim hochabet duhitatio/tem-Ambtget enim
aliquii quemadmodum^^ clrca quafdam fyl-
labots, Hi aamjuefyvaz exf.^ y. ^ m.& a-
dicunt effe. Al^ vero (juendam aliumfonum
dicunt,ejfe & cognitorum nuUum.

Ponit teniamjationem quap talis eft : Ad cog-
nitionem rei non {olufi oponet fcire fbrmam
rei : fed etiam principia materi^ia , ex quibus
.conftat illa res:fed ex idcis noh polTunt cognofci
niii principia formalia , cimi idea: ponantur fbr-
mcB rerum ; ergo ideac non fimt fufficiehtia prin-
cipia cognofeendi rem:fi principia materialia
fint ignora. Maiorcm probat,quia de principiis
mateiialibus contingit aliquando dubitare : ficut
deillafyIIaba,^TO4, dequaquidam dubitant, v-
triim fit compofita ex qhatuorlitteris, autflt tan-
tum vna litrera habens proprfum fbnum. Dicit
ergo , quod amplius cjuomoio ali^uif cognofcitt
fupple principia materialia rei ^^ quibus eft , &
quomodo, m> manifeftum : quafi diceret, quod
non,& fabdit, etenimhoc hahet duhitationemiam-
biget enim alic^uis , fcilicet de principiis materia-
libus rei : quemaimodum eft circa tjuafdam fylla-
bas : ht namque fyma ex f. & y.& m. & a. di^
cunt ejfe : alij vero quendam alium ejfe fo/^um di-
ciint,& cognitorumnullum^A. eft, didam fyllabam
vnam lirteram habentem proprium fbnum prz-
ter didas , & cognitasquatuorlitteras praididas.
Deinde cjim dicit :

Amfltus atttem tjuorumefifenfu^.cfuema-
do alKjuts no habens fenfum cognofcet?quam-
uis oportcbatftpmniumftnt elementa ex qui-
bus , (juemAdmodum comfoftJt vocesfunt ex
fropriis ekmentis.

jiine argum. Ponit quartam rarionem , auam intendit ta-

contra Ara- jgrn : Si idcae funt caufie cognofcendi ; ergo fenfi-

bes.d^ue - j^jjj^ cogiaofcimus fine fenfu : confequens eft fal-

vos de influ- '"™ ' ^^?P antecedcns. Conlequentia probatur,

xu in'cllt ex hoc quod fi idez caufant in nobis fcientiam

geKti»rum. omnium : caufant ergo,& fcientiam fenfibilium.

Ciim ergofcientia ab ideisinfit nobis perinilu-

xum qiiendam , & non per fenfum : habemus

fcientiam de (enflbilibus fine fenfu. Dicit ergo

quoJ, -Amplus autem,ejHorum eftfenfw.hTcCcih-

cet fenfibilia : cjuomodo alicjuis cognofcit non ha-

hens fenfum?Q^siS\ diceret,impofIibile eft,^ opor-

tet ecjuidem , fupple fenfibilia cognofcere , y/pro

quia ea funt , elementa omnium , ex quibus tan-

quam ex matcria fiunt res : quemadmodunt voces

iompofita , puta fylkbac , vel di^fbiones , compofita

€x propriis elementis. Neceflarium eft ergo cog-

nofcere fenfibilia , & tamen eft impoflibile fine

fenfli , ficlit caecus a natiuitate non poteft fcien-

tiam de coloribus habere, quia dehciente fenfii

deficit fcienria,quae eft fecundum illum fenfiun

ex I . pofter. tcx.3 3 . Tunc fequitur illa pars.

Metaph.

^»4 (juidem igiiur diSdf inPhyjtcis catt- 1 10.
fas quarere^Jfi (intomnes^ (jr extra hsu nuU T5*^-*^**-^°:
lam habemusdu^re.palam eft exfnus dtHis. crgo diftas.
Sedtenuiter ha.dr modo quodam omnesprtus
di£la funi:modovero quodam mtllatentts,

Balbutiens entmvifa eJl prima PhiloJO' Tex.co.jt.
phia , de omniius velut nouum exiffens circa
principium.dr primum : quoniam Empedocles
es dicitejfe rationem^hoc autemeB,qttod quid
erat efe, dr fubHantiarei. At verofmiltter
necejfarium,(jr carnis, ^ aliorumftn'gulerunt
effe rationem., aut nihil : propterhoc enim j ^
carOy ijr os elf, (^ aliorum vnumquodquCy (^
nonpropter matertam, quam ille dicit ignem,
idrterram , (^ aerem , & aquani. Sedhocalio
dicente qttidemftmtliter dtxit ex necefttate\
mantfeffe vero non dixit. De talibus quidem
igitur osienfum eH priits. c^acunque vera
c(e ipjis his dttbitauit aliquis^ refumamm iie-
rism. Nam forfan ex ipfis abundabimus ali-
quid adpoBeriores dttbitaticnes.

Vbi Ariftoteles pertra^tis opinionibus antl-
quorumde caufis,&: principiis enriumconcludit,
& recolligit circa dicia,& conunuatdidadicen-
dis. Dicit ergo , quod cjuoniam ergo diilas caufas
in Phyficis,nififunt ^uarere orhnes , fcilicet Philo- Epiig.us prU
Ibphi antiqui , & quod extra has nullam hahemus mi Libru
dicere,id efl,nullam aliam tetigeruift:/><i/^w» eft ex
priiis diElis : fed tamcn antiqui Philofbphi illas
quatuor caufas tctigerunt,ob(cure tamen,& tnoda
quodam emnes ,(ci\iccica.u[s priits dtEiafunt ab
eis^nodo vero e\uodam nullate.nu. Vnde accidit eis
ficut pueris , qui nouiter tentantes loqui balbu-
tiendo proferunt quas loquuntur :ide6 dicitquod
balhuttens vifa efiprima Phtlo ophia de omnthtu,
aut noua exiftens ctrca principta rerurn ficut patet
de Empedocle,^«o.:»<«wj,d" tpfe t mpedocles ipfum
os dicit rattonem , id eft, proportionem miftionis:
hitcautem eft.quodquiderat effe,&fuhBamia rei,
id eft,qu6d quia illa proportio elementorum mi-
ftorum videtur efte/orma rei , necefle eft efle ra-
rionem, id eft, proporrionem miftionis, iarnis,&
aliorum fitgulorum, aut nthil, id eft, propter hoq
enim , & non ptoptcr aliud omnia ifta vidcntur
efle ex elementis commifta , Sc propier hoc enim
Empedocles caro, & os eft, & aliatrur/t vnumquod-
(jue,& non propter matenam cjuam fcilicet mate-
riam,/7& dicitigne,& terram,& aerem, & aquam,
id eft,qu6d ex hoc paret,qu6d caro,& os,&c. non
funt iIlud,quod funt propter materiam : fcd pro-
pter principium formale,quod ponebat illam itii-
flionem:y^<i htcc alia ejuidem dicente dixitfimul ex
necejfitate, manifefte enim non dixit, id eft, qu6d
Empedocles coaftusneceflitateita dicente , & o-
ftendente pofiiit hoc , licet non expreflit manife-
fte:quia clare non tetigit naturam formae,*^* tali-
hns cgo oftenfum eftprtits , licet ab eis imperfedti
didafunt : quACunque vero de his duhitauerit ali-
quis, fcihcet ad vnam partem,vel ad aliam , reca-
pitulahimnsiterum,(ci\ictt in ^.libro :namforfan
ex eis, fcilicet ex talibus dubitationibus , inuefti-
gahimus aliquid , (cilfcet vtile, ad pofferiores du-
hitationes , quas fcilicet pcr libros fequentes , &
totam iftam fcientiam detcrminando proieque-
mur,& fic eft finis huius primi libri.

LIBER

6j

Te(.cem.i.

KHttttM 4U

fUx,

''MtritMtis tfi
frctlii, (^
di§aUt.

LIBER SECVNDVS.

Efutatu antiqmmm ofimombus infrimo libro , sccedit in hocficundo ad
propriam intentionemyin quo tribus capitibus agit de pertinentibus ad
conjtderatiorumveritatu in communi^exflicans capuifrimum , quomodQ
eius confideratio fit faciUt , t^ difiicilu. Liher ifte etiam efi ex parte proa^
tnialuyf^ nmicam tantumcontinet fimmam in tria capita diuifam. ^uod ait DoSior
infra cap.i. num.}. confufa ejfeprim nobunota^ inteUige, cognitione confusdy non di'
fiinSia.yde quo yideeumprimo huiusy ^. lo. {^ ibi Scholium primum. De eo quod ait
ibidem , num. 4. dijficultatem intelligendi ejfe exparte intelleSius ncjlri \yide ipfum
hlcyq.i. ^ ibi Scholium vltimum. ^uodex feccatofit , nos dependere aphantafmati-
pus in intelligeadoydocet i. d.y q.S. adprimum, ^alias ex Augufiino.

SVMMA VNICA,
De Specdatione yeritatu,

C A P V T I.

Quomodo facilicas,& difficulcasacci-'
dunc circa confider^onem vericacis >

D

E veritate dutem theoria ftc quidem
diffciUs efi^fic verofacilis.

Hic incipii fecundus kber : vbi Philofophus
poftquam pertraiflauit opinionem arltiquoruni
tie caufis , & principiis entium , accedit ad fuam
propriam intentionem,pertra(^ando ea, qui p«r-
tinent ad conilderationem huius fcienti^.

Ad cuius euidentvrm notandum , (juod ocinis
fcientia eft de veritate. DitFerentertamen efe
hoc , quia a]iz lcientiae particulariter confids-
rant devcritate , ifta autejn vruuerlalicer , & ide^
ad hanc propric pertinet conliderare ,qu£E refpi-
dunt vniuerialem-veritatem»- Et fecundum hasc,
ifta pars diuiditur in duas : quia prira6 agit Phi-
loibphus de his , qiue fpaSkant ad confiderario-
nem veritaris in communi, Secvmd6 deicendit
ad ea, qu2 fpetflant fpecialiter ad confiderario^
nem huius icienriae. Secunda ibi , in principio
tertij : Necefe eji ad qtujkam. Prima diuiditur
in trcs , quia primo prsmittit qualiter fadlitas,
& difficultas accidant circa noririam , & confi-
derationem veritaris. Secimdo, oftendit ad quam
fcientiana maxirae pcrtinet confiderare , & Iia-
bere ricmriam veritatis. Terri6 exponit modum
acquircndae veritaris. Seamda ibi : ybcAri veri
Phtlofivhuim. Tertia ibi : Co.nin^itnt autem.
Prima m duas , quia primo facit , quod diiQiira
cft. Seomdo , oftendit quomodo homines mu-
tu6 fe iuuant in acquifirione veritaris. Secunda
ibi : Non folitm oittem his. Prima in duas : quia
primo proponit , qu6d confidcrario veritaris eft
quodammodo fcdlis , & aliquo modo diffidlis.
Secundo probat propofinun ibi : Sifnum autem.
Didt crgo, quod theoria , id eft , fpeculario , vcF
confidcrario , de veritate ftc ejHidem , idcft , vno
Scori Oper. tom. I Y.

taodo/bfficilii, fic tfuidemyid eftjalio raodo^^it»-
Uf. Ddnde com dicit :

Sigmnm autem ejt^neque digne quemtjuam
adipifci ipfam ptffc-.nec omnes exortes ejfefed
vnum^uemque aUquidde natura dtcere. Et
fecundumfingulos quidem nihil^aut parum ei
immittere, ex omnibui autem coaceruatisferi
ptagnitudinem aUquam.

Probat propofinmi , afllgnando caufam didj.
Circa quod duo fadt : quia prirti6 oflCndit quo»
modq confiderario dc vcritate eft facihs. Secun-
do , quomodo eft diflSdlis. Secunda ibi : Sed ha*-
here. Prima in duas : quia prirao reddit c&afam
di£H. Secvmdo corollane infert quoddam cx prac-
didis. Setunda ibi: Qtiare Jic videtnr. Didt
ergo , quidj^w»» ejl fiipple , quod coTifldcrario
de T eritote fit, ladHs , rptlium eam difn i ^.cquirere
feffe : nec omnes *xsrtb effe , ideft ,11 aullus eam
perfe»^ habeat :tamennecomnesla:et: idfo di-
dc ifed vmtmquemque cjuidan de natura ali(]Ht4
dicere, id eft» quod qullibet aHquid nouk> & po^
teft enunaarc de natura rerum : cmus probario
eft , qain. fecundum vnumquemque quitum nihilt
AMtfarumei eft immittere , ex omnibus autem,
coarticulatii fieri magnitudinem aliqutuH , id eft,
quod quilibet febrfura nihil , aut parura nouit de
veritate , & parum immittit ad gazophylaciuni
veritaris : tamcn fi omnia coarriaucntur , & con-
gregentur, fiet aliqua yna magna quonritas. Dein.-
de cum didt :

^uarefific videtur hahere,vt prouerbiaU-
ter dicimus-.infonbui quU deUnquet ?fic qui-
dem vtique eritfacHis^

Infert quoddara coroUarium cx pncdiftis, di.-
cais : quaxe fupple quilibet poteft aliquid de vc-
ritate cognofcere : iicct parupi y/rWfr*r ht^e^'
re , fdlicet circa noririam veritatis , vt dicimtit
frouerbialiter, in foribitt quti deliaquet ? id cft, fi-
cut didmus communiter , qtiod inrianuis domo-
rum nulliis crrat : licct enim intcriora domus pof»
fint ignorari, tamcn drc^ introitum nullus crrac
F 3, finvi

Iho

Ad bonfl
textam tm1«
iamq.! %.

PrMwiwMli

64 Lib. I.

/iiniliref injcognmonevcriutis fuM ali<pia {*f

f^ nota,drta quse nuUus crrat,vi font prima prin-

cipia : puta, ntn conttnfit idem ejfe,& non effe, 8c

Circ» frim* <'"*"' totim (fi ttuMisfun farte. Circa condufio-

frincipU nid pes autpn , ad quas per talia principia ,quafi per

jf** •"'*^' ianuam penicnitur , contingit errarc ; condudit

ergo quod hoc modo, cognipo veritatis efi facilis',

inqtiantum, firilicet eft cognitum principium pcT

ic notum , {^r quqd , qnaa pcr ianuam pnmibus

Xiotam,introitvirad noticiam veritatis.

Notandum, quod haec quz in nptiqavcntatis
ie habenc, vt forcs in domo : fiint principia com-
plcxa,qux {ecundum complcxioncm funt ficut lo-
tcus ianu2,qucm nullus ignorat.Deinde cum didt:

Habere AUtem tdtum^autfartemnoftfojfe^
difficnltatem eiiu pjlendit.

Oftendit quomodo fit difficilis confideratio
jecritatis. Circa quod duo'facit. Prim6 proponit;,
pitentum. Secimdo rcddit caufam di£H. Sccunda
T^v.Forfan antem. Dicit ergo, quod habere ibi fci»-
licet in confideratione veritatis totum, & partem
noapojfe^pHendit dtffcultatem eitu.

Notandunj, qn6d hoc quod dicinir <!e toto,&

de pytc exponitur vno modo fic , firilicet quod

duplcx cft via procpdendi ad cognidonem veri-

taris:vna quidcm per modum rcfolurionis, (ecun-

dum quam proccdimus a compofiris ad fimpli-

da,& atoto ad partem : ficut didtur i. phyfic.

tcxt. c. 3. qu6d confiifa fimt nobisprius nota, &

iecundum hanc viapi tunc cft pcrfe^ noritia ve-

ritaris , ciim pcrucntum eft ad cognofcendum di-

Jif^U* vla fti"<3;e fingulas panes rei. Alia vra eft pcr mo-

frocedendi dimi compofirionis , per quam proccditur ccon-

«W c0gmtic- nerfo faUcct a funplicibus ad compofita,& a par-

W veritM- tibns ad totujn : & feamdum hanc viam tunc eft

pcrfcdb , & impcrfeiSb co modo , quo impcrfe-

dum largc dicitur pars perfedi:quia igitur mulri

imperfe^ cognofcentcy veritatem opmanmr, fe

cognofccre perfc^le, ncfcicntcs difhngucrc in-

ter perfeAum,& imperfedum 'y & inter tomm &

panem : ide6 ex hoc oftcndinir difficultas circa

noritiam veritatis. Deinde cum didt :

. Torfan atftem^^ MJJicultate duobus modis

Ad linnc exiftente^no inrebusfed in nobis efi eius cau-

mtBtn 0 q. fa.sicut enimnjSiicoracumoculi adtucem diei

fefe habentyfk & anima nofirdt intelleilus ad

ea.quafunt omnium natur* mantfefiifsima»

Reddit caufam di^i. Dicit ex^^arfan exifien-
te difiicultateyfcilicetcoffio(cen.ihfecundMm duos
modos fupplcjvel ex partc rerum cognofcibiUum,
yel ex ponc intellcAus cognofcenris : »0» in re-
btu,f(d in nobu efi caufa eiusy fcilicct difficultatis
cognofcendi. Vult dicerc , quod licct difficultas
cognofctndi videamr accidcre , vd ex defcdhi
rci, qui cognbfdtur j vel exdcfc6hi intclleaus,
qui cognofdt:tamen caufa huius difficultaris non
cft ex panc rerum, fcd ex panje qpffa:a:quod pro-
Dat cum fubdit,y<r«tf oculi nyHicoracum fe habfnt
ad iHcetn dtei ,ficefr inttJ^eBut aninu nofira ad
eaytfMdfiint manifeFlijfima in natura^ & ide6 fig-
num eft , qu6d d<;fe6fcus illc cognofccndi non cft
cx parte rcrum : cum illac -fint manifcfHQims ,
qnannun eft de fe, & fiia namra : fed defedus eft
cx parte i9tclle£his:ficut dcfcdus vifionisnon cft
tx parrp luminis did , fcd cx parte oculi ny<Shco-
tacis,&c Deindc ciim didt^

Metaph-

SVMU A ti I F M,

Gradas cflTe agcodas hi^ , qm pro veri-
jcatc erucnda laborarunc , fiuc cain itOih
comprobaucrintjfiue nop;quia eorum o-
pcra aliis defcrui; ad eius indagacioncm.
Timothcus iflcjdc quo cftfcrmo(cx Sui-
da floruic tcmpprp Ihihppi Niacc^onis,
& Alcxandri Magni , qucm fcrunc illp
cancantc arduum Mincrux modulum ^
adco pcrmotum, vc incer audiendum^ ad..
arma concitarctur, dicerctque regia car-
mina calia efTc dcbcre. Phrygms fqic ( vt
dicicur)primuscichariftaapud Achcnien-
fcs,& Magifter Timothei licetnoainto-
to forte excellens,dignus camcn cUi gca-^
tixagancur ratione iam dida.

Kon Jolum autem his dicere gratiam* iu- /
Bttm eliytjuorum ofinionibas aliquis commu- Tcx.co«i.i.
nicauerit ,fed (^ his tfui adhucfufeTficialius
enunciauerunt : etenim hiconferunt aliquid:
nam habitum qutdem noftrum fraexercitati
funt. NamfiTimotheus non fuijfet , multam
melodiam nen haberemusfi autem non Phrj-
nisy Timotheus nonfut/fet, Eodem autem mo-
do ^de enuncUntibus veritatem , 4 quibufr
dam vero opiniones quafdam accepimus :Je^
ali/^vt hiforent^forte caufafuerunt.

Oftcndit quomodo homines mutu^ fe iutiani
in acquifitionc vcritaris, q. d. quod nonfolum iu-
fiumefi reddere fratias hts , fcilicpt prafccdenri-
bus , qui aliquid dixcrant de vcritaris natura : ita
qu6d nobifcum communicaucrunt in veritate in-
uentd:fed ctiiiniilisquifupfrficialiter enumia-
^erunt'. etenim, proquia ,hi, id eft, tales, «r/t^wM/
nobis conferunt, nam habitum quidem nofirum , id
eft, intt)X<e£bam,praexercitattfunt : idco pofterio- Jbitujidm'
rcsdcbcnt rcgradari prsccdenribus : quia ahquo ^*''«*^',«^
modo in fcicndo dcpendcnt ab illis : niji enim /^T*^
fuijfet Timothetts , multam non haberemtu mela- ^^'
diam, id cft , cotnpofirionem muficalem : quia
nos fimdamur flipcr id quod ipfe reperit ,& fi
thrygnis non fuijfet pracedens , Ttmothetts tton
Juiffet , id fft , non rcperiflct , quod reperit : qui*
inuenit virmte illius :y»c & de enunctanttbns ve-
ritatem a ^uibufdam accepimus quafdam ofinio-
nesy quoscrcdimus benc dixiftc, quibM etiam alit
Juerunt caufa.

Adcuius euidenriam not^dum , qu6d intcl-
lcifhis virmtc principiorum deucnit In poflcrio-
ra , & ex luminc intelledus , & virmtc prind*
piorum poflunt elid ex prindpiis multapoftcrio-»
ra ; fic ^ucntes Pbilofbphi acdpicntcs prind-
pia , hcct pauca a pr^ccdcntibus , cx iUis multa
pomdunt eUccrc ; fi crgo tr^dcrunt principia
vcra , illis rcgrarianduni cft , quia profuerant ad
veritatera redpiendam : fi autcm tradidcrunt
prindpia non omninc^ vera , etiam illis eft rcy
gratij^ndum , quia dcdcrunt occafionem , vt iilis
reprobads veraprindpiarcpenremus.

SYMMifi

e

Summ^ Vnics

SWUMM VN^C CAP. II.

Cujus fcicnriac fir {pcoalaii de veritatc, & an de-
carprocdTus in inHnitum in caufis;

SrHMARIFM.

Verkatis cqnfideradonem maxim^ ad
Metaphyficam fpcdarc- De caufa zqui-
uoca , & vniuoca de quibus hic loquicur
Dod. videcum i.d.^.qS. &;4.d.ii.q-3>
num x4.Dc vericatc quam hic caogic,vi-
deeuml.6. huiusq.j.&ibinoflraScho-
Iia,& in fupplemenco de animadifp.^.
jfed 7.8 9. Quod vero non detur procef-
cefTus in infinitum in cauiis, vt hic cangi-
cur in y .traaat. Dod.bcne I .d 1 .q. i.arr. r .
a num. 1 i.Sc dc primo Princ. c 3 . & hic q.
4 f . rchqua huius capic infra fuo ordinc
ootantutf

VOc/tri vero PhiUfofhiam veritstisfcie*-
tiam recfe hdhet.ndm Theericdfnis efi
veritM , (jr frailic^^ ofas : etenimfi quomodo
resfefe bakenty intendnnt fraifici. 2{on td-
men eius csnfam ferfe : nec vtferfetuo tahs
ejf ijidvt ad aliquid , attjtu vt nttncj^eoh
lantmr.

Poftqua Pkilofbphos pracmifit qoaliter fadlitas
& difEcxiltas accidit circa confidcrarionem,& bo-
ritiam veritaris;nunc oftendit ad quam (acntiam
mazime (pedba con/iderario veritarfs : intendens
probare, qu6d ad Metaphy ficam. Circa quod duo
facit. Prim6 facit quod di(fhim eft. Secimdo dc-
claratquoddam,quod in fiia probarione fiippone-
bat. Sectmda ihi: At vero tjuU frmcipiian. Prima
in duas : quia primo probat qu6d ad Metaphyfi-
cam (pedat confiderare fimpliciter veriratera.
Sccundi , quod ad ipfam quam maximc fpedat.
Secunda iDi:N efcimm autem. In prima partc in-
tendit talcm rarioncm : Metaphyfica eft (cientia
fpeculariua non prat^ca ; crgo cftfcienria vcrita-
ris. Antecedcns fijpponitur ex prologo huius li-
bri. Confequentiara autem proDat ex differcntia
fdcntiz fpeculariu«,& pradtica::qub finis fpecu-
^^ - lariusc cft veritas : prai-riac ver6 opus.Didt ergo,
UtoM^V^X quod Philofbphiam, i.Metaphyfica,v#c/tr»yfww-
tiam veritatis reiie hahet : namfmif Theoricas.
fpeculariu* , f/ veritat ; froBica autem efiu.i.
praxis , qux eft aftus voluntatis clidtus, vcl im-
peratus , ficut declaratum fuit in prologo primi
fentcnriarum , quzft. 4, quod enim pra^ca ordi-
netur ad opus , dcclarat bic cum fubdit , etenim,
pro quia, & Ji froElici intendunt quomodo fe ira-
hetSaiiccx. vcritas in rcbus : non tamen fecunditm
feifed ad ali^uid, & trunc ffecuUntur^d cft,qu6d
illam veritatem non intendunt pcr fc , vt finem:
fcd vlterius ordinant illam ad dirigendam ali-
quam praxim:drca aliquod obie<9um particulare
operabile,& ad aliquid nuiK,id eftjecundum ali-
quoddeterminatum tempusDcindccumdidt :

Nefcimus autem verumfinecaufa. Vnum-
quodque vera noaxima ipfum aliorum dicir
Scod Opcr,toin. I V.

frMSbeti.

7
Tczt^.4.

Cap. II. 65

tkrfecunetttm tfuodetUm aliis inefi vniuoca^
tioifuta ignis ejtcalidifiimus^etenim eficaufa
dliis hic caloris. ^uare (jr veYiJ?imum , qitod
foHerioribus eftcaufa., vtfintvcra. ^uafro-
fter femfer enfium frincifia ^femfer effe ve^
rifima neceffe efi : non enim nua>td«qtK funt
vera ,-t^uatodoc^ue non : neciUis caufa aliquid
eji veri vtfnt ; fed illa aliis : quare vnum^
quodqu<ficutfehabet , vtfit , ita & adveri-
tatem^

Probat,quM ad Metaphyfici /pe£bt quam ma-
ximc coniidcrario vcritaris , & intendit ralcm ra-
rioncm. Sdcnria Metaphyficat confiderat vcrifli-
ma,& maximc vcra;crgo maximc cft (denria vc-
ritaris. Corcquenria cft euidens:fcd ad probandum
antecedens intcndit talcm rarionem : Mctaphyfi-
ca ctHifiderat primas catifas & prima rerum prin-
dpia ; (cd illa funf vcriflima ; ergo Metaphyfica
confidcrat vcriflimaXaior huius rarionis fuppo-
nitur ex prologo;quia ibi probata eft:& minorcm
ip(edeclarat ex hoc , qu6d Ulud eft maximc talc,
quod cft cauia omnibus aliis vt fint talia, & nihil
cft d caufa , vt fit tale : ficut exemplificat dc iOTc:
(cd prims cau(2C & prima prindpia rerumlunt
huiiumodi quantum ad vcritatem; ergo fimtma*
ximc vcra.Didt crgo , quod nefcimut verum fine
caufa : (denria ergo quac eft de vero , habct ali^
quas caufas,quz eriamhabcntveritatcm:quiave-
rum non potcft (ari cx falfis. Addit autem vtfim
prc^firionem , quod vrikmtfuodque efi iUud ali-
quorum maximejA cft maximc tAt-^md aliitin'-
tfi vniuocatioy id eft,quodcft cau(a vniuoca aliis
vt fint taha : vt ignis efi calidiffimtts : enim , pro
qiua,Atf jid cft ignis,f4i</i calidttatis efi aIifs,Td-
licet elcH^ris : iUudergo efi veriffimum , tjuod efi
eaufafoflerioribMiyVt/intvera.Ex quo condudit^
quafropter frincipia femfer existentium , id eft,
corponmi caflefHum, cuiuirnodi funt fubflanrix
£cf!d3Xxfmfer nectjfe efi ejfe vera, id eft fiint vc-
ri(Iima:euius affignat rarioncm duplicem.Primi,
quia nan (juandoejue funt vera & quandoque non:
& in hoc prxccUunt generabilia & corrupribiha; -
quae quandoque ftmt, & quandoque non funt.
Secimdo, quia iUit non efi alia caufa , faUcct fiue
veritaris, fediUafunt caufa aliis : & in hoc prs-
ceUunt corpora czlefHa , Ucet fint fcmpitema ,
tamen habent caufam fui efle & fiii motus . Ex
prxdi(^s infertquanda conclufionem,didt^«<nr
vniquodque Jictufe hahet adejfe^taadveritatene,

Notandum,qu6d duplex eft genus cau(ar:qua:-
dam cft cau(a vniuoca:quxda squiuoca. Vniuo-
ca dicitm quantum ad prxfens fpectat,qua: habet
fimilem fbrmam illiquam produdr,squiuoca ve-
r6 didtur , quac non habet fbrmam fimilem illi
quam produdt,licct eam habeat in virtutcExcm-
plum primi,ignis produccns aUum ignem.Exem-
plum fecundi , Sol gencrans igncm:ad excluden-
dum ergo caufam zquiuocam, quat licec fitcauTa
aUis vt fint talia, ipfa tamen non eft in fc fbrma
talis:& idco fignanter dixit Philofbphus : vww»-
qutdque efi maxime talefecundkm autd aliis inefi
vniuacatic : Sol enim Ucet fit caufa caUditaris in
iftis inferioribos; ip(i tamen non eft in fe forma-
Ktcr caUdusdn caofis autcm vniuods intelUgCtt-i
dura eft,qu6d hsec didtur habere veritatcm.

Notandum eriam , qu6d quia veritas eft paffio
cnris,ido6 (equitur cflc rd proponionabiUtcr : St

idetMflyJtcM
mMximicm'
JidtrM veri'

tMttm,

QitidtftmM^
ximttMUi

Csiifti^
fUx , vnim»-
f» , (jy eqmi-
me*, fy*-
qtBUtca.

JfiSeritM t^ife-
qmturrtien.
titAtem pro.
fortion^bili-
ter.de quo (^

jin6.lih-q-i-

Y*ritat du-

flex comfU-
x»,^ trtcQm^
pUxs,

66 Lib. II.

idcirco cQncludit Philofophus cx pracdiftis^uM

?|ui;i ea qux poflunt tfle aliis cauia eflendi vera,
iint maximc vera/equitur , quod vnumquodque
co modo quo habet elTc,habeat etiam vetitatjemi
vt ea quoriun eflc eft fempitemum , fit etiam ve-
ritas fempitcrna; & quorum cfle non cft (emper,
& quorum ell^ habctcaufam,fimiHtervcritas ha-
bet caufana ; & quorum non, oon :.quia etiam
veritas in intelle(^i oritur ex veritatc in re, id-
circo ficutres habet eflc , fic eti^m eft aptanata
verc cognofci : vt fic ferqpcr ab ipfb cflc rei oria-
tur confbrmitas veritatis , fiue in rc,fiuc in intel-
led;u :quare benc dicit Philofbphus,qu6dv«Kf»-
quoiicjue JicHt fe habet ad ejfe, ittt fehabet ad ve-
ritatem.

Notandum etiam , quod poftet cfTedubium de
quaveritate hicloquitur Philofbphus: vtrumde
vcritate incomplexa , quzE eft paffio entis ; vel de
complexa,quaf eft veritas propofitionis : & iux-
ta hoc , vtrum intendat de primis principiis &
caufis incomplexis,cuiufmodi funt fubftantiae im-
materiales , vel dc principiis compkxis : quando
dicitur prima principia elle principia veriflima.
Vnde dicendum,qu6d licet de vtrifijue verum fic
quod haec dicitur ; tamen intelledus principa|is
Philofbphi eft loqui de veritate incomplexa , &
principio incomplexo:ex quo enim vult haberc,
qubd fubftantis immaterialcs fimt verifliina, de
quibus cft fapientia quae Metaphyfica no.i.ina-
tur. Deinde ciim dicit :

Et msnifeftum eJl,(^uod res habent frittci-r
pium , (jr tfuhdcaufe rerum entium nonfunt
infinitx^ neqt$e fecundum reBitudinem ,necjue
fecundumJpeciemfciHcet vt Ipecies earumfmt
flufcjuam fofsint numerari in infinitum: im-
fofsihilc enim efl fecundum naturam, vt ali-
qttidfit exaiio in infiniium , v,g. caroefl ex
terraydr terra ex a^ua,(jr aqua exaere^dr aer
ex ignCy c^ boc in infnitum , (^ non ceffet in
ali^uo. Neijue etiam cft fofsibile fecundum tl-
ludex quo eB principium mottis. v.g. qtibd
homo moueturab aere, c^ aer a Sole , (^ Svl a
luce , dr hoc in infnitum. Et ^imiliter etiam
eft in eo cjitodeftpropter qiiid , impofsibile eft
enim in hnc etiam procederein inftnitum. v.
g.vt curfus fropterfamtatemy drfanitas frO'
fter fortunam^^ fortuna frofter aliud^(^fic
in eoquodeftfcilicet effentia.

Probat qqoddam fuppofitum in rationc pro-

simc difta : fiippofuit «nim cfle aliqua prima

principia & primas caufas. Hoc probat , quia in

caufis non eft proceffus in infinitum , fed eft dare

ftatuni , & deuenire ad aliquod primum princi-

pium in quoUfeet genere caufjc. Circa quod duo

facit, quia primbproponitintentam conclufio-

nem Secundo fubiungit eius probationcm. Sc-

1)» mmSo «- cundaibi : Medierttm. Dicit ergo qubd, fciUcct

#ere c*uft, faUm-efi ex dicendis , ejuodeft qtiodiiam princi-

dMHT^ocef- pium, fcilicct e(fe & v-critatis rcrum:& qubd non

fMtn tnfint- yifyjt iftfinita cattfa exiftentitim\ nec addireBam

Trjeeriam,id cft, nec proc^dendp in dire6fcura, fe-

cundum vnam fpcciem caufac ; puta fecundum

fpeciem canfx materialis : & fic de aliis : «;r fi-

cundum fpeciem , fupplc funt infinitae caufae : ita,

itilicet tjuodfint infinita Jpecifs caufarM/ft ; & cx-

Metaph.

Tc?t.co.j.

ponit qubd dixerat , cau(as non efle'ini5nitas in
dirc(flum. Primb in c;^ufis materiahbus : nec enim
ex materia efl pofftbile progredi in infinitum , vt
fiat hoc cx hoc : veluti vt dicamui carnem fieri
ex terra , vt ex materia : terram vero ex aqua;
acjuam vero ex aere : aerem autem ex igne, 8c hoc
non ftare :,fed fupple procederc in innnitum.Sc-
cundb cxponit in caufis efficicntibus dicens , nec
vndeprinctftum motus , id eft , nec in caufis mo-
ucntibus, vel efficientibus eft proccfTus infinitus,
vt dicas moucri hominem ab acre : & hunc,fcili-
cctaerem moueriaSolc : Solcin autemabalio
& huiufinodi , fcilicet proceifus nuUum efle fi-
nem. Tertib exponit in caufis finalibus , dicit,y^-
miltfer autern nec illud cuitu eft caufa , id eft , fe-
cundum caufain finalci^ , poffibile e0 ire in infir
nitum : vt fi dicamus, qubd irj;, id eft, ambularc,
eft caufa fanitatis : illa verb , fcilicet fanitas , eft
caufafelicitatis : &, felicitas fitcaufa aUcuius ,id
eft alterius in infinitum. Quartb exponit in cau-
fis fonnalibus diccns,(iu6d,ftmilitereft& incjuod
ejuid erat ejfe rei , exempla non ponit , qniadc fe
patent : puta qubd in pra:dicatis formalibus , &
primo modo per fc non eft procefliis in infini-
tum, vt quod animal prsedicetur de homine , &
aliquodaliud de animali, & vlterius ininnnitum,

s y M M A R I r M,

Nondori procefTuin incauHs probar,
difcutiendo pcr fingulas ; explicac varios
modos,quibps vnum cx ali© fieri dicituE.

MEdtoruni enim extra cfU£ efi aliquid
vltimum (jrprimum , necejfe eft , quod
frius eft caufam tffbrum effe^quafunt f^ftfe'^
nam fi dicere nos oforteat vnum trium cau-
fam , quod primum eft dicimus : non enim
cjuod esi vltimum ; nulhus enim cjuod fnale*
efi ifednec medium , nam vnius.Nihilenirnf
dijfirt vnum aut plura effe nec inftnita , aut
finita. Inftnitorum enimfecundhm ilium mo-
dumy (jr omnino infiniti partes omnes medi*
funt, Simtliter autcm vfque modo, 3uarefi
ex toto nihil efi aliquid frimum.Nec ex toto
caufa nulla esi,

Poftquam Philofbphus pofuit , qubd in caufis
non eft proccfliis in infinitum : nuhc probat in-
tentum. Circa quod duo facit , quiaprimb pro-?
bat, non eflein caufis proceffum in infinitum fc-
cundum candcm fpeciem & in direftum. Sccun-
db,qubd fit impofHbilis infinitas fecundum fpe-
ciem. Secunda ibi : Sed fi infifittit. Prima in qua-
tuor , nam primb oftendit idem in gcnere caufs
efficientis. Secundb in gencre caufae materialis.
Tertib in generc caufae nnalis. Quartb in gcnere
caufac formalis. S^cundaibi : At veronecin deor-
fum. Tertia ibi : Amplitu autem & cjttod cuitu
eft caufa. Quarta ibi : Sed nec quod tjuid erat ef-
fe. In prima pane intcndit talem rationem : Si
caufae efficientes procedunt in infinitnm; ergo
nulla eft caufa efficiens : confequens eft falfiim;
tum quia contradicit fenfui, tum quia contradicic
antccedcnti:confcquentfa probatur, quia fi caufae
fint iiifinitae ; ergo nuUa erit prima , & fi non eft
prinia,nec aliqua fequensi crgo nuUa. Dicit crgp,
qubd mfdiorii extra qu* eft dare tdiquid frimuni

lo

1<PLt.C0,4,

Summ^ Vnicx

fjr alitjuid vltintMm : qua fiint cluo extrema : ne-
cejfe eji illud cjuod efi friui , ejfe caufam tpforum
pofi fe,id eft,eorum,qu2 pofteriu« fequuntur/d-
licet tam mediorum,quam vltimi, quod declarat:
quia f\ nos fuerimus intetrogati , quod trium
oportet dare cau(am,id eft,accepris tribus/cilicet

f)rimo,medio,& vltimo:fi interrogemur,quod il-
orum fit caufa aliorum , quod primumeft dici-
mus , {cilicet efle caufam ; non enim tjuod efi vlti-
f»«»i,fcilicet eftcaufa , nullM enim ijuodfinaU efiy
id eft,vlrimum (upple ponit elle caufam medij,
vel ^nmi: fed nec medtum , fupple eft caufa , nam
vniM^d eft,qucKl medium fblura eft caufa vnius,
(cilicet vlrimi , & non primi.Addit autem , qu6d
nihil difiert effe plura , fcilicet mcdia , aut fupple
vn\im,nec infintta,autfinita, vult dicerp, quod ad
propofitiun non difFen medium cfle vnum vel
plura,infinita , vel finita: quia fiue fint multa,fiue
paiica, femper habent rationem vnius , id cft,ra-
nem medij : quatenu; omnia fiuic media linfini-
torum verh fecundUm modum tfium , & omnino
Al.omncs partei infiniti omnia media funt. Ratio huius eft:
o»e4i«. quia ante omnem , fcilicet caufam cfficientem,cft
aliqua prima. Si ergo dSSis. caufc efficientcs di-
Gca modo ponantur procedere in infinitum,fequi-
cur quod omnes csc&s. erunt mediaj : flmilitcr
oponet dicere,quod cuiuflibetinfiniri,fiue in or-
dine caufaE , fiue in ordinp magnitudinis, omncs
partcs funt mcdix ; quia fi ponanir aliqua non
cfle mcdium, illa vel erit prima vcl vlrima, quod
repugnat infinito, nam irifinimm carer principio
(8c fine. Addit <ycL6d,fimiliter autem vfque modi:
vult dicete , quod licet alicuius finiri partcs me-
diae non fint mcdiac vniformiter, pro quanto ali-
quac funt propinquiores principio quam aliac;
hoc tamen non poteft poni in infinito , vbi nec
XeiMto fri- eft primum, nec cft vltimum, & idco fimiliter vf^
amnt»de- ^yg modo, idcft, vfquc ad quamcunque partem,
quam modo fignaueris,omnes partes fimul erunc
medije : efuarejiex toto , id eft totaliter , nthtt efi
ali^uid primum, fupple in caulis efficientibus , fi
procedatur in infinitum : ex toto nuUa caufa efi,
quia amoti pcima causa omnes feamdz caufz
remouennu:.

Contra rarionem Philofophi infbtur, quia vi-
denir peterc principium:nam fiipponit omncs
caufas efle me^lips fi eftent infinitx ; ergo przfiip-
ponit primum, & vltimum. Refpondeo,fupponi-
tur quod omnes caufe elTent medias per abnega-
tionem primitaris & finitaris : non errim accepic
Philofbphus quod eflent infinits canfae mediz
pofitiue ; ita quod ellet aliqua prima fimpliciter,
& aliqua vltima in qiurum comparationc di-
cantur medii ; fed accipit negatiue , fcilicet per
negationem primac caufac fimpliciter, & vltimae,
&uctenetrauofine pcririoneprincipij. D^indc
cum didt :

, j, Atvero netjue in deorfumpofsibiUesi m

Text.co.7. infnitum ire^ipfofurfum habente principium^
vt ex igne c^uidem aquam , ex hac vero ter^
ramy^ ita femper alitfuodfieri aliudgenus.

lleiiitm im.

ttrUfibm.

hUm frehu Probat intcnnim in gcnere caufae matcrialis,
( caufis W4- Circa quod duo fadt,quia primo proponit intcn-
^" ' *" tum. Secundo probat. Secunda ibi : Duplictter
enirp. Didt ergo , qu6d, nec in deorfum , id cft, in
cau/is materidibus , pojfibile efi tre in infinitum,
ipfofMrfmihabenteprincipiumrvtCiddcWi^ qudd

Cap. IT. 65

ex igne (juidem, vt materia, efi aqua : ex hac au-
tem, id eft, aqua, ejfe terram, <?• itafempercx hoc
altcfuod aliudfierigentu.

Notandum , quod furfiim & dcorfum pofTunt Sttr/lm , Je-
dupUciter exponi.' Vno modo fic,nam patiens di- *'/**' ' ^*^'
dturfubiici agenri : vnde procedcre in agenti- ^^^^
bus eft irc fu: dim : fed proccdere in patieiicibus
eft irc deorfum : agerc autcmanribuiturefficicn-
ri , pafllo vero materijp ; proceftiis ergo in cau-
fis cfficicntibus eft ptocefliis furiam : proccf^
fus in caufis materialibus eft deorfum : fuppofito
crgo quod in flirfum , id cft > in caulis effidenti-
bus,fit darcaliquod primum ; vtprimo oftenfmn
cftjprobatctiam quod in deorfum,id cftin caufis
materialibus fit dare ftatum. Alio modo exponi
poteft,qiicxi ingenere caufarummaterialiumfup-
poninu: vnum principium :quia in furfiun, quod
eft bafis & fundamentum aiiorum. Et poteft dij-»
bitarijVtrum procedanir in infinitum in deorfiim
fccundumprocefriuneorum , qua? ex materiagfr-
ncrantur ? huic autcm expofitioni omnino fcr-
m'unt exempla qiue ponit : non enim dicit , vt
ignis ex aqua,& hoc ex alio ; fed e conuetfb,vt ex
ignc aqua, & cx hac tcrra &c. Vndc fupple po-
nentcs primam materiam qusrimus , an fit pro-
ccffiis in infininun in his , qusc ex materjagcne-
fantur.Deindc cum didt ;

Dupliciter enimft hec ex hoc , non vt hoc %l
dictturpoFt hoc, vt ex iHmiis Olympia ; fcd
aut expuero mutato virjaut ex aqua aer.

Probat interitum, circa qnod tria fadt. Primo
diftinguit duos modos fiendi hoc ex hoc. Se-
cxmdo probat quod neutro illorum modomra
conringit proccdcre in infininun. Terrio decla-
rar , quo illorum modorum dicitur res fieri ex
primo principio materiali. Secunda ibi : Sed
vrrocjue modo. Tertia ibi : Similiter autem &
impoffihile. Prima in duas , quia primo diftin-
gtut duplicem raodum , quo ficri dicinir hoc
cx hoc ; fecundo comparat illos modos pcnes
difFercntiam. Seamdaibi : Ergo fic ex puero.
Dicit ergo quod dupliciter fit hoc ex hoc , per fe, Aliqmde»
fcilicct, & proprie : non vt ejuia dicitur pofi hoc, *['»p*nj^
id eft , exdudcndo illum modum , quo dicitur ^^^" ^ *
aliud ficri hoc cx hoc : quia fit hoc poft hoc:nam
ille modus ficndi non eft proprie hoc ex hoc , vt
ex Jfihmiis fiunt Olympia : nomina fimt Grxca
& fignificant quardam fefta Graecorum , quorum
vnum poft aliud colebatur ; vt fic vnum feftum
diceretur fieri ex alio , quia ficbat poft aliud : vt
fi diccremus , quod fefhun SonGd Frandfci fit cx
fcfto Bcati Michaclis , quia fit poft illud , non
enim dicinu: propric : & ideo iftura modum ex-.
dudimus , & accipimus modum quo propric di-i
cinu" hocexhocficri. QUod eft dupliciter, vno
modo vtfAr^««'o mutato dtcitur fieri vir.-alio
modo vtf.v aquafit aer.

Notandum , quod modus quo didtur fieri
hoc ex hoc.quia fit poft hoc , vt in exemplo prac-
dido , cft improprius ; nam fieri cft quoddam
mutari : in orani autem mutatione non folum
rcquiritur ordo terminoruni , fed criam fubic-
dhmi, quod tranfit & fubflat vtriquc termino-
rum: ficut patet ex primo Phyficonmi , text. -^* "^
com.6o.t.c.4.& 8.Idero.5.Phyfic.i.& i.dc Ge. & ^* ;'*
1 2.Met. & 8. huius , quod aflignari non potcft in ^

^xemplo di(3:o,vbi ima^'namur tcmpus , quod eft j»

fiibi?6tum diu^orum feftorum,cum tamcn idcm ■• *«t

F 4

68 Lib. II.

tempas non mancat fub vtroquc fcfto quo<l finit!
Ph'T ^ oponet ergo aliquod fubie(9aim realitcr mutafi,
i.^Sc\, dc ^"' proprie dicitur fieri hoc ex hoc : ficutcx
Gcn. Sc 11. pucromutato debct fieri vir,& ^a^ua acr.Di^-
M,cc. de cum dicit :

j j 7/4 quidem igltitr ex fueroferi virum dli

ctmus ; quomodo ex eo quodft , id quodfnf
itum eji^aut ex eo quodferficitur,ferfeifum;
femfer enim eft medium inter ejfe ^ non ejfe
generatio j (jr ita quod ft exiflentls ^ non
fxi/ientis. Eft autem addif^nf quiftfciens;
e^ hoc eSi quod dicitur^ quodft ex addifcente
fciens. Hocverovtex aere aqtfa iCorrufto
altero,

Comparat pencs difTercnti^ didosmodos,
& ponit duas difTcrentias. Secundam ponit ibij
Profter (jHod illa. Dicir ergo , quod modusille
quo dicitur fieri hoc ex hoc,ficur, dicimui,virum
fieri ex />«mj,accipitur ex eo quodfit, & tjHodfa-
Sum efi 5 dntt ex eo,quod perficitur,& quod perfe-
Bum efi, fd eft, qu6d hoc modo dicimus fieri hoc
ex hoc , ficut ex co quod eft in fieri & in perfici,
fit illud qiiod iam fa£tum eft ; aut illud quod iam
perfedu eft:ficut enim generatio efi medium inter
ejfe & non ejfe,ka illud quod eft in perfici,fit illud
^. , , quod iam perfedum eft,& perfici eft medium in-
dHplidttr *^^ ^"^ &non ensxjuia igitur ex medio peruenj-
tur ad extremum, dicimus qu6d ex eo quod fit &
generatur,& ex eo quod perficitur, fic illud quod
iam& generatum & perfedum eft:& fic dicimus
qu6d vir fit ex puero , & ex addifcente fit fciens.
Vnde fubdit,?/? autem addifcens cjui fitfciens : &
hoc efi qttod dicitur , quodfit ex addifcente fciens:
nam addifcens fe habet , vt in fieri ad fcientiam:
hoc vero,id eft,in alio modo,^»o dicitur aquafieri
ex aere , vnum extrcmum non fe habet vt me-
diimi ad altcrum ; (ed magis vt exuemum ad ex-
tremum ; vt fic ex aere nat aqua. Qualiter au-
tem generatio fit medium intcr elTe & non elfe,
cum tamen efle & non elTe videantur cfle con-
tradiftoria , dicemus in quarto huius , quando
quyrerur , vtrum inter concradidoriapoflitefle
meditun.Deinde cum dicit.

Metaph.

»4

Profter quod illa quidem non refleSiuntur
ad inuicem , necft ex viro fuer, non enimft
ex generatione quodftfedeftfoft generatio-
nem. Sic enim eft dies ex aurora , quia foft
hanc ifrofter quod nec aurora ex die, Altera
vero refeiiuntur.

Ponit fecundam difFercntiam,quaj (equitur ex

|)rima,dicens,propter quod, fciHcct in quibus illa

dicuntur ficri hoc ex hoc , vt ex mcdio extrcmum

& imperfedo perfedum,»(»« refleQuntur ad inui'

cem,necfit ex viro fuer , ficut fcilicet c conuerfb

ex puero vir, cuius rationem fubdit ; nec enim ex

generatione fit,quodfit, id eft,terminus generatio-

nis, quod eft elle ; fed efi pofi generationem : ficut

diesdtciturfieri ex aurora,quia fit poft hanc:<^\xax&

non refleditur,vt fupple aurora fiat ex dic. Vult

Jn ^M4 fnu' dicete,qu6d ratio huius eft^quia illa duo, ex quo-

t»tune rtfe. rum vno dicitur alterum fieri fecundum iflami

rttwr refuxio niojun,^ ^q„ fg habcnt ad inuicem ficut duo tcr-

«xtremorkm ..../.,/. „

adinnia, i» ^^^^ mutationis ; led licut ca quorum vnum eft

jtM no. poft alterum:ficut cflc quod eft terminus genera-

tionisjCft poft generationem,& dies poft aurorara,
& vltimum poft mcdium , qus fe confcquuntulr
fecundum ordinem nanu:alem:quarc repugnat t\%
refl«xio propter ordinem ,, qui mutari non poteft,
vel refledi.Vnde fi confideremus illa duo^leilicet
gencrationem,quae eft quzdam via:& ipfun) efle,
quod eft terminus generationis , non diffcrun?
quantum ad hoc ab illo raodo quem cxclufimus,
in quo dioicur hoc fieri ex hoc { qui^ fir ppft hocj
ficut ex aurora dicitur ficri dies , quia fit poft au-r
roram. Vnde ficut nec ibi, ita nec hic eft poffibi-»
iisreflexio. Altera vero refleBuntur, id efl,fecun.-
dum alimn modum,quo fithoc ex hocpoteft efle
reflexio. Sicut enim ex aere corrupto generarur
aqua,ita e conuerfo ; nam illa duo non le habent
ad inuicem ftcundum ordinem naturalem,vt mc-»
dium ad extreraum ; fed habent fe ficut duo exri
trema,quoFum vtrumque poceric elfe vlcimum &
primum. Deinde cum dicic,

Vtroque autem modo imfefihile eft in inf-,
nitum ire : exisientium enim intermediorum
neceffe eftfnem effe, ^uadam vero adfe in-
uicem refeciuntur: alterius enim corruftio eft
generatio alteriu4,

Oftendit,qu6d neutro iftorum modorum conr ^t,„ %th<m»
tingit procedere in infinitutri. Prim6 de primc tx hoc inin-
modo : prour ex puero dicirur fieri vir ; nam talis fiifitum pra-
fe habct , vt medinm intet duo extrema , fcilicef f*^"^'
jntcr efle, & non cfle:fed pofitis excremis impof^
fibile eft media efle infinita, quia habere exrrema
repugnar infiniro ; ergo fecundum jfhim modum
non eft procedere in infinitum;& hoc eft quod di-
^icquod vtroque mcde efi impojfthtle ire in tnfini-
tum : nam intermediorum exiftentium, id eft , ta^
lium mediof um,w«j^ eftfinem ejfexx quo fupplp
fupponuntur cxtrema taliiun mediormTi.Secund6
probat idem de fecundo modo ex hoc ;quia iii
alio modo inuenimr reflexio extrcmorum ad in-
uicem, nam alterius generatio , eft alterius corru-
ptio : vbicunque autem eft rcflcxio, fit reditus ad
primum:ita,fcilicet , qu6d illud quod fuit primo
principium,fir poftek terminus,quod infinito non
poteft competere;quia infinitum non habetprin-
f ipium,neque terminumjergo nullo modo poteft
in infinitum fieri hoc exhocDeinde gum dicit:

Sin^iiiter autem imfof?ibile efl frimum if
femfiternttm corrumfi : quoniam enim non
eft infnita generatio infurfum , neceffe eft id
€x quo corrufto frimo aliquidfaSium eft^ non
femfiternum effe.

Oftendit quo didorum modorum fiant res ex
ptimo principio maccriali,

Ad cuius euidenciam notanduto, qu6d Philo^
fbphus ponit duo , qua: communiter omnes Phi-
lofbphi conceflerunt. Primum "cft , quod fitali- ^^"'P^"^
quod pnmum prmapium materiale; ita qiiod In \„tutri»l^ C*~
generationc rcrum non procedatur in inhnitum cundum om^
cx pat te fiiperiori , fcilicet eius ex quo gencratur, »« f"^ /"»-
Seamdum eft, qu6d prima materia eft fcmpitcr- /''"''»*'" A-
na:& ex hoc fccundo fuppofito fequitur,qu6d ex ^fllhum

f)rima mareria non fit aliquid fccundo modo,Ici-
icct fiqut cx acrc corrupto fit aqua;quia ciim ma-
teria fit fempitema,corrupi non poceft.Ne(: poccft
dici,qu6d matcria fir sepicema pcr fucceflione^fi-
cur dicimus per gencratione hiic mundu cfle fcm-
pitcmii:hocji.cxcluditur pcr prima fuppofitione,

quia

Summ^ III.

j^uia gtticratio non cft infinitain rurfum, Ctd eft
deucnire ad aliquod pnmum principium njatcriar
le , quod vlterius non fit px aliquo priori : i<ie6
dicitqu6d,yJ»«//fCT- efi tmpoJftkUe pnmMmfempi^
tenumy id eft , primam raa£eriara,f <wT*«Bp»,ciini
(it iempitema: ^MomxM uiam nfn-efi infimta ge-r
neratio in furfum : idco fupple pft deuenire ad
aliquod primum principium matcriale : quod
probat, quiawfc^-jT^ efi iUudy ex <fito primo corru-
fto alujuid efi foBnm , noH efie fempitemum^
crgo curh prima materia fit (empitema, non po-
tpft aliquid ficri cx prima materia fccundamodo,
V cft' aliqnod comiptum ,& cx ipfb cftfadfaim,
fcilicet fecimdo modo , vt cx aliquo comipto.
Jleftat igitur , vt ex priraa matcria fiat aliquid
primo modo,ftilicet ficut c» imperfeAo,& in po-
llpnri^ cxiftentc ; quod cft quoddana m?diunj iiv-
ler purum non cns, & ^ in adu.

SVMMARirM.

Non dari procefTum \n gcQcre qaufas
finalis probat quatuor rationibus , vidc
Do£t, r. d. 1. q. z. art. i. & dc primo
princ. C}, tc ibi ^cholium tcrtium.

16 A Mplius autem &, quodeJtmiu^caHft

TcT».co.f. S^\,fnii efi:tde vero quodnoneft alius

caufa:fed (jr alia illius.^arefitjuidemfuerit

4ale ipjum vltimum^no» erit infinitum,SedJf

pihiltalet no» erit quod cuius caufa.

Poftquam Philofbphus probauit , non cflc

proccflum in infinitii in ecncre cau£e efticienris,

& matcrialis , nunc probat quod ncc in gcncre

cauiae finalis. Circaquod quatuor fadt,fccundum

quod quatuor rarioncs addudt ad conclufioncm

probandam quiam intendit. Scclmda ibi : Sedfi

SondMtur 9** ♦^)^""^*"''- Terria ibi : 5f <i ««//»« conahitur/

fnttfm in Qjurrs ibi : Nec etiam erit. In prima pane in-

imfmittim » tendit talcm rarionem : Si czcSx finales proce-

w^ifiasli- dant in infiniwm ; ergo nullacaiifa finalis eft :

***• confequens eft falfum , rum quia contradicit ien-

fui : turo quia conrradicit antecedenri. Conle-

qucnria probatur , quia finis eft cuius cauia alia

lunt , & ipfe non^ft caufaaIicuius:oportet ergo

finem vlrimum efie , & per confequeiis non pro-

cederc in infinitum. Dicit ergo , quod ampliits

finii efi id, (juod efi cuiw caufa; tale vero efi,<juod

non efi caufa alicuius,ideR:,a.ktm\s,fed alia i&w,

fdlicet graria funt , quare Jiquidem ipfum, fcilicct

cuius caaia , fiterit vltimum, non erit infinitunty

fi_ vtro non erit tale , id vItimum,«o« erit cuiut

'caufa , id cft ,' non erit finis, quare tolletur hoc

gcnus caufe qood eft finis.

Notanduni , qubd licet in ordine finitum fit
dare fincmi qui eft gratia alterius, puta finem fub
fine; eft tamen deuenireadaliquem finem vlrf-
mura , qui vlterius non eft graria alterius , fed
omnia alia funt grada eius. Qeinde cum dicit :

Sed qui infimtumfaciuMt, latent auferenT
tes boni uatiifam.

Ponit {ccundam rarionem , quahi intcnditta-
tuiis <^ ht- ^^ • S^ caufae finalcs procedant in infinitum;ergo
tutmidem nullum bonum erit in natura^ confequenscft
Aw. falfum i ergo &ant^edens.Probatio confopen-

Cap. III. 69

dar, quia finis & bonum idcni funt; (cd qui ponit
fines infinitos,toUic finem ex ratione praxrcdenq, ^ fl^12.
ergo tollit bonum. Dicitergoqu6dy* iyi«wr/f»«» ti*r'mm&4,
tumfactunt fupple in caufis finalibus, tblitu/cun-> i,eia{4m,
tpr auferenttt naturamlfoni.Dtin^ dirCL-^d.V,

E t Muilus cfinahitut dli^idfaterc ad ter-.
minum nonfuturus venire.

Ponit tertiam rationem , quara intendit ta-
fcm : Si fines fint infiniti; ergo nulltun cft agens
in*natura : confequens eft falfum, crgo antecedcs,
Coufequenua probatur, quia nullus conabitur
aliquid facerc ad finem non ftitimis venire:fed fl
fines funt infiniti , ergo impertranfibilcs, & pcr
confequens nullum crit agens,cura ad finem non
poflItperuenire.Didt ergo quod nuUus conahttur
^liqutd facere non Juturus vcnfrc ad terminum,
Pcindc cum dicic :

Neque vtique erk intelle^m pra^cus i9 .^ *^

.11 ' , ,. . r r ■ Tcxt.co,j.

taltbm ; »4»» caufa alicutm Jemper Jacit^

qui intelUBum habet:hacemm efi terminus:

finUtnim terminus efi,

Ponitquartam rarioncm,quam inrendittalcm: i^l^^
Si fincs funt infiniri , ergo nullum cft agens per nuUum efet
intelledum ; confcquens cftcuidcnter falfum;er- agensfn oh-
go anteccdens. Confequcnria probatur, qina '«'^^'«w»
onme aecns per JntcIIeiium intendit fincm, &
cognofcit quod non poflet, fi fincsef(enrinfim'ri.
Dicit ergo tjuod nec aliejuid erit inteOeBusy id cft,
agcns per intellcdu, in fi»/»^«j,fcilicet in infiniris:
»4»» caufa alicuiusfemperfacit, tjui habet intelle-
Bum , hoc enim tcrminus cft , finis tetb termi-
nus eft. Loquitur de intclle^ pradico, qui fem-
pcr agit proptcr fincm , qui eft praxis. Tunc fcf
quicur illa pars.

S FM M J^R ir M,

Non dari proccfTum in caufis forfflali-
bus , probatur quatuor rationibus. An
omnc quod mouctur , quod tangit Do£t.
hictcx. ix.habcatmaccriam, difcudcq.
if. dc Anima, cradansanin anima, ic
Angelo fic maceria; ccx 13. ihnuic non
dari procefTum in fpcciebus , ita vc non
fit dare nobilifllmam. de quo vide cum
hic q. 6. & ibi Scholium i. vbi varia
pius loca de hoc afferuntur.

Sed nec quod quiderat ejfe canuenit reducl Tex.eom.ia
adaliam dcfimtienemmnltipticamem ratio^
nem^

ybi oftendit , quM in caufis fomjalibus non J» camfisftr^
ftt proccflus in^innnitom. Circa quod duo fadt, malihus ntu
Prim6 proponlt int^tum. Secund6 probac ibi : ^f^f !"<>'* f
Sen^erentmeju4^efi. ^^^ ^^

Adeuidehtiam primaE panis notandum, qu6d '

forma cft vndeprim^ flimitur dcfinirio fpecidj
quare procefKun in fotmis pportct accipere fc-
•ciind^m procefTom in definitionibus : in dcfini»
tionibus autcm vna pars eft prior altcra ; ficur
g^us cft prius difFerentia, & vna difTcrcnria eft
prior altera : idcm. crgo cft efleproceffum in in-
nnitum informis, & eflc proccflara in infmiturt;

indefi

iS

70 ' Xiber II.

in definirionibus. Dicit ergo qii6d non contingit,
quod quid erat ejfe reduci ad aliam definitionem
mHltipltcantem rationtm : fupple in infinitum :
puu quod fic multiplicetur ratio definitiua,vt fi-
cutquidefinit honun£m,ineius dcfinitione po--
nitanimal, icaqu6d definitio hominis reducitur
ad definirionem animalis : fic definitio animalis
reducatur vlterius in definirionem altpriu?, & fic
in infinitum. Df indg cum dicit ;

Sempr enim^oiuA ante e^^communiter efti
^ quafejierior eB^ non eH : cutm autem fri-
mum non eH^ nec hahitum eU.

Probat propofitum per quatuor rariones.Qua^

nim (ecunda ponitur ibi : Amflimfcire. Terria

ibi : Sed cognofcere non eft. Qjiarta ihv.Sed mAr

ttriam. In prima'parte intendit talem rationemi

Si cauii forn)alcs procedunt in infinitum ;

crgo nulla caufa formalis eft. Confequens eft

falfiim euidenter,& contradicit antecedentijergo

i& antecedcns. Confequentia patet, quiafifor-r

mac funt infinitac,nulla erit prima,& fi prima non

pft , nuUa pofterior erit. Dicit ergo ({UQdfemper

fnim forma, {dlicet qm ante eftM eft,prior,»J4^«

fft, non qu6d fit perfedior, fed quia eft vniuer-

(alior : forma cnim generis vniuerfalior eft quam

forma ipeciei , licet fit impprfedior : ideo dicit:

Vrimum du- qyja forma, fcilicet (ju* eftpofterior, non eft, fcili-

fUxCrvtro- cet vbicumque forma prior eft ; non enitp vbi-

remouentur cumque eft forma animalis , ibi eft formahomi-

fcnfequenter nis, & ?x hoc vltra arguit.CMJw autem primii non

tntia. eft , nec kabitum eft, id eft , confequcnter feha-

bens j fi ergo forma: funt infinitae , nulla erit

prior; ergo ncc altcra pofterior, Dcinde cutp

dicit :

'9 i^mplius fdre deFhuunt omnes \ qui ita

cxt.co,! . ^-^^^^f.^g^ enimpopbilefcire^antequamad
indiuidua ferueniatur.

Ponit fecundam rationem qiiam intendit ta-,
lem : Si caufe fonnales fnnt inhnitae ; ergo nihil
contfngit fcire; confequens eft cuidenter falfum:
erqo & antecedens. Confequentia prt>batur,qi4a
jiihil contingit fcirc priufquam perucniatur ad
indiuidua , quod fupple non contingit, fi forniaB
funt infinitx.

Not^ndum, quod ly, iadiniduum , poteft e3(-
poni triplicitcr,vno modo^u6d indiuiduum ac-
cipiatiu: non pro indiuiduo fingulari , quia fin-
gulariiun non eft fcicntia : fed indiuiduum dica-
tur ipfa fpecies fpecialifHma , quae vlterius per
difFerentias eflentiales , vel fpecificas non diui-
(ditur, vt fit fenfus , quod non conringit fcire,
(cilicet perfc(3:c,quoufque perueniatur ad fpeciem
(pecialiflimam : quia fcire in genere eft fi:irp ali-
quid imperfedc , & fecundun^ iftam expofirio-
ncm dicimus , quodficutprimaratioconciude-
bat , non eftp in caufis formalibus proceflum in
infinitum fectmdum furfiun : fic ifta fecunda
probat , qu6d non fit procefHis in infinitum i}i
deorfum : quia fic non eflct perucnirp ad inui-
duam fppciem. Secundo modo cxponitur, vt per
indiuiduHm inteUigatur fmjrcmum gcnus, aiius
ratio non cft vltcrius diuifibilis in aliqua priora.
Diuifio enim forrnalis non fblum cft , fecundum
quodgenus diuiditur per diffcrenrias eflentiales,
per eius diuifionis priuatio nem fpecies fpecialif-
iima potcft dici indiuiduum,fed ctiam fecundum

Metaph.

Iniiufduum

i* propafito
foteft fumi
triflieitfr.

Troceffu» in,
infinitum
imarirutri
iuflieittr.

ou&d dcfinitio diuiditur in partcs definitiom*s,v«
fit fenfus,quod nocontingit fcireSdXiccc per defi-»
nitionem , priufyuam perueniatur ad indiuiduay
id eft, ad fupremagenera ; quibus ignoratis igno-?
rantur omniapofteriora , & fecundiim haiK ex-r
pofitioncm illa fccunda ratip ficut prima probat
non efle in caufis formalibus proccftlmii in infi-
nitum in furfum. Tcrtio modo Qxponitur, vt pec
indiuiduumintelligatiM: propofitio jmmcdiata,vt
fit fenfus, quod fi proccdatur in definitionibus,
vel caufis formalibus in infinitum fecimduin fur-i
fum, nuUacrit propofitio immediata,& percon-?
/equens non coHtingit aliquidfcireper dcmon-r
fkationem concludentem conclufioncm ex prin-
(cipiis immediatis dedu<Sam, Deinde cuni dicit,

Et cognofcere non elf^nam qus ftc funt in-t
fnita, ^uomodo contingit intelligere f

Ponit tertiam rationem , quae dueit ad hoc in*
conueniens , qu6d tota cognitio habita tollitur,
quaecunque fit. Circaquod duo facit. Prim6 ad-
ducit rationjsm. Sccundo cxcludit falfam refpon-
fionem. Secunda ibi ; Nori enim fimile. In prim^
intendit ralcm rationcm ; Si caufac formales func
infinita:,nihil omnino contingit fcire;confequens
eft falfum euidenter;ergo antecedes.Cofequentia
patet , quia ad cognitionpm rei oportet cognof^
cere formam rei i fi ergo in formis proceditur
in infinitum, non contingit eas intelligere;ergQ,
&c. Dicit ergo , qu6d«o« eft, id eft, nonconrin-
git cognofcere, fi fiipple caufie formales flint infi-
nitx, namque (icfunt infinita <]uomodo oportet in-
feliigere: quaii diceret, impoffibile eft. Deindo
pum dicit ;

Non enimjimile in linea , qu^ fecundum 20
dittijiones quidem non y?4/. Intelltgere vero
non eji non fiatuentem. Propter ejuod non
enumerabit feSHonts , qui fer infnita pro-
(edet.

Reprobat falfam refponfionem : poflet enim
aliquis dicere, quod res poffet cognofci non ob-
f^nte infinitate formarum ficut linea, quse in in-
iinitum diuiditur. Hanc refponfionem excludit,
d. qupd non.eft fimile in linea ^ejut t^uidem non uSu.
ftat fecundum diuifiones : non enim cft fimile :
quia in linca eft infinitas in potentia : in formis fi
■eflet,haberet cfTeiin a<3:u;vnde fubdit qu6d inteHi-
gere non eft ftatuentem ', id eft, quod impoflibile i,„^^ ™.
eft aliquid intelligi , nifiinaliquo ftetur:vnde li' modo imelU-
neainquantum ftat,vt finita in a£ku habet puniSta g' foffi •*
temiinantia , & fic poteft intelligi : fecundum
enim quod non ftamr in diuifione' Uneae, non po-
teft fciri; ide6 (uh6it:propt^r quod non enumera-
bit, fupple aliquis , feiiiones , ideft , diwifioncs,
qux procedunt in infinitum : quia igitur formjE
fi elfent infinit2,eflent adu;ide6 nullo modo pof^
fent fciri. Deindc cum dicit ;

Sed materiam ineo.,quodmoueturJntel- T«it.co.i>.
ligere neceffe eji, & infinito nihtl eji ejfe, aut
non. S/ 'uero non eji infnitum , quidejt inji-
nito ejfe?

Ponit quarram rarioncm , quae talis eft, qu6d .. . -
neccHe elt intelligerc matenam m moto, id eft, *„*, „^,^1
ia omni eo, quod mouetut : materia autcra habet

rationem

Summ^E Ynicx Cap. III. 71

fl*x,

Vide Scot. in
ficttndo de
motu Ange-
i»r. d.i'

mionetn infiniri : infinito aurem compcrit efle
nihil.-raateria enim qux intelligitur rarionemin-
finiri habere, de fcnullam habet formarquia de fc
cft quafi nihil. Si ergo ei , quod , eft infinirum,
comperitellc nihil, fequiiur per oppofitimi,qu6d
ipfa forma ,qu2dat elle.non fitinfinita; ergoin
formis non erit procefliis in infinitum. Dicir cr-.
go, quod necefi eji materiam intelligere in moto,
& infinito^c^cxi fupple eft materia, nthil <r/?,fcili-
cet quannim cft de fe : efi autem non, id eft,fbr-
ma qua: dat efle,non eft infinita : quare non erit
infinitum in elle , id eft , in formis.
f_i Notandum , quod ex illa audoritate, quod in

pmni eo , quod mouetur,oponet intelligerema-
tcriam : videtur pofle haberi,qu6d in cselo fit naa-
teria,cum czlum moueatur.Veruntamen qui funt
alterius opinioniSidiftinguunt de materia, quod
Mtteri» iu- materia dupUciter dicitur, vel qujB eft altera pars
compofiri cum forma tonfUtuente per fe vnum,
vel poteft accipi materia pro fubie(!io.Primo mo-
do materia non eft in caeio, nec in Angelis.Se-
cundo modo ponitur in vtrifque, & hanc mate-
riam fuificit inteUigere in omni eo, quod moue-
tur : fed de illa qua^ftione qua?rendum eft amplius
in odauo huius , & ide6 vfque tunc difFeralur.
Tunc fequinu- illa pars :

Sedfi injinitdt ejfent fluralitate fpecies

Tcx. C0.13. caujarum , non ejfet ita cognoJcere.Tunc enim

fctre futamus , cum caufas iffas nouerimui,

infnitum vero fecundum adieStionem non

eji fertranfire infinitotemfore.

Vbi probat, quod non eft pofTibilis infinitas

in caufis fecundum fpecipm. Et talemrarionem

I^l^t'Ji intedit:Si caufae funt infinitafjerao nihil cotingit
ntmejjepnt- nVir

tiu «fitndit. "os cognoicere;'coniequenseft talium; ergoan-
tecedens. Confequenria probatur; quia nmc opi-
namur fcire, cum caufas cognofcimus, infinitum
autem non contingit fcire. Dicit ergo , quod
Ji fpecies caufarum ejfent infinitt pluralitate, non
ejfet, id eft , non contingeret, nec ita cognofcere :
tunc enim putamui fcire , cum nouerimw ipfas
caufas : infinitum verofecundum additionem/cili-
cet fpeciei vnius ad aliam non efi pertranfeun-
dum , in infinito tempore, id eft, fecundum illam
infinitatem : ita quod poflent cognofci onmes
qaufi, fi ponantur infinitae.

W^

SVMMiE VNICiE
Capvt III.

Modus acquirendi notiriam veritads.

&rMMARiru.

Magnam cffe virtutc confuctudinis,a<l
acquirendam veritatcm , fuadct Doiior
cxcmplo variarum nationum fuis ritibus
addidarum. Rcliqua quaz in hoc capite
tradantur, infcrius noto.

^^ /^ Ontingunt autem auditiones fecundum

Tt?.co. 14. ^^confuetudines entibtu: namvt confue-

uimua ita dignamur dici, <^ qua prater ea

nonfimilia videnturifed frofter inconfue-

Confuetudt
eft qutdMta

tudinem minls nota ^ & rnagis extrane^-
^am confuetum notius,

Poftquam Philofophus prscmifit facilitate,& S** A'-'
difficultatem , qux accidimt circa conlideratio- **{* """

11/** \ ji L /" jt^eta noou,

nem ventans, & quod ad fcientiam Metapnytici i,bf„tiut re.

maxime fpecbt habere noririam veritaris, niuK cifmm.

oftendit modum acquircntias veritaris. Circa

quod tria facit. Primo prsemitrit virtutcm con-

fuetudinis in acquifirionc veritaris. Secundo fub-

iimgit diuerfbs modos, quos diuerfi obferuant in

acquifitionc veritaris. Tertio ex dictis defcribit

regulam , & modum magis conucnientem,qucm

obfcruare oponet in acquifitioneveritaris.Secun-

da ibi : Ali] igitur fi hon. Terria ibi : Tropter

quod oportet. Prima in duas. Quarc prim6 intcn-

nim proponit. Secund6 probationem addit, qux ^

eft pcr fignum. Secunda ibi : ^uantam.Dkii er- .,

go quod anditiones contingunt entibus, id eft, ho-

minibus fecundum confuetudines : nam vt confue-

uimus^ta dignamur diciNvXx. dicerc,qu6d ca quae

funt nobis confucta,& in quibus nutriti fiunusji-

benrius audimus, & fufcipimus, & fic videtur no-

bis dignum debcrc dici , & non aliter; ^rndc fub

dit quod ea cjua non videntur fimilia, & funtprt,

ter ea, quae fcilicet confucuimus, videntur nobis natura.

maffis extranea,0- minus nota propter inconfuetu-

tudtnem , nam confuetum, Cup^lcnotius eft quoad

nos. Ratio huius eft, quia confuctudo eft qu:E-

dam narura , & vcrtitur in naturam ; vnde habi-

tus qui ex confiicnidine gencratur, vt habctur x,

Ethic.cap. i. inclinatpcr modum naturx:proptcr

quod illud videtur vnicuiquc ad quod fecimdum

hjbitum indinatur. Et idco quae fimt fecimdum

habitum,videntur homini noriora ; verbi grarisi,

homines nutriri , & habituari in opinionc alicu-

ius DcK^oris , nihil dignantur audirc, vel fufcipe-

re , quod repugnat opinioni iUius , Sc quicquid

confbnat ilH opinioni, reputant vcrum , & fuf^

cipiunt libcntiflime , & gratinter. Dcinde ctim

dicit :

^antam vero vim habeat,quod confue-
tum efi , leges ofiendunt, in quibtssfabularia^
^ puerilia magis quidem valent cognitione
deeispropter confuetudinem.

Probat quod dixerat per fignum, dicens quofi- . j^^
tarn vim habeat, quod confuetum efi^d eft,conflie- ^-^ ^^^
nido , oftendurit leges, fcilicet humanae : in quibui
propter confuetudinem , qutdam fahularia , CT
puerilia magis valent cognitione, id eft quam co-
gnirio veritatis dc eis.

Notandum, quod leges humaruE, quxad ci-
iiilem conuerfationcm , vt ad finem ordinantur,
inftitutae funt ab hominibus, vt ciues ad bonum
ciuile inducantur, & a malis retrahantur : fecun-
dum autem diuerfitatem nationum fic fiint multa
infHtuta, & friuola, & vana, quae homines a puc-
ritia in eis nutriri, propter confiictudinem magis
approbant , quam notitiam vcritaris , & hoc eft
fignum quantam efficaciam habcat confiietudo.
D?indc cum dicit :

sruMAKirM.

Quinque modi acquircndi vcritatemi
quos Dodor bcne cxplicat, ex Philofo-
pho,poncns rcgulam,ncmpc prius acqui-

rcndum

>*

72 Lib. II.

rcndum modum fcicndi^id cft,Logicam
quam rcienciam. Dcquovideeumq.i.
fupcr vniucrfalia.

ALij autemjini Mathtmatice quu Jicet,
non recipient dicetes. Ali)ftnon exem-
tlartter, Bthitefiem induci dignanturpoe-
$am. Et illitjuidem omnia certe. His verofier
bilis efi certitudo , aut pr<ipter impotentiam
compie^iendi , aut propter micrologiam. Hd-
bet enim aliquid /jnod certurn efi tale. At
aueadmodu injymbolis^^ ratidcinationihuf
pon liberutft quidquibufdamejfevidebitur^

Ponit diuerfbs modos, quos diuerfi obfemant
jioil aequi- m acquifitione veritatis,& ponit quinqiie fnodos,
nndi. vert- pnf^us eft, quod altj igitur, propter confnetudi-
' **?*" ^ ntmSciWcctmnrecipiunt dicentesyfi non Mathe-
ptatice quis dicet , id eft , non dicatur eis modo
Mathematico : quod poteft effe duplicide caufa,
velquia propter coniuetudinem in Mathematicis
funt nutriti,vel propter difpofitioncm animajrquia
fcilicet funt fortis imaginationis. Secundus mo-
(dus eft , quod ali] funt, qui fcilicet nihil voiunt
reciperc de vtnxaxcfihon exemplariter,id eft,nifl
eis aliquod fignum fenflbile proponatur,quodpo-
tefl,accidere, vel proptcr confiietudinem,vel pto-
pter debilitatcm intelledus , & dominium in cis
potentiae fenfitiuae. Tertius modus eft, quiai» te-
fiem induci dignantnr aliquem PoetamM eft,nihil
reputant dignum recipi, riifi adducatur teftimo-
nium Poctae,vcl aUcujus do£toris:quod poteft ac-
cidere,vel propter confuetudinem,vel propter de-
fedum iudicij intelleitus non valentis iudicar^,
vel intelligere tationcm : non enimcredentesrar
tionipetuntfibi dari teftimonium alicuius.Quar-
cus modus eftji^MM »//»', fcilicet alij,ow»»^,aliafup-
f\e,certe quaeruiit, id eft , alij funt, qui per certi-T
tudinem omnia volunt dici, Sc per diiigentem in-
quifitionem rationis : quod porcfl accidere, vcl
propter confuetudinem^vel prppter bonitatem,&
fubtilitatem intelledus qu^erentis rationf m om-
nium,de quibus eft certa ratio pofHbilis affignari.
Quintus modus eft, qu6d hii veroM eft aliis,c«"-
titudo eftflehilisy id pft, triftabilis , quod, fcilicet
aliquid pcr certitudincminquiratur^cuiuscaufam
aflignat duplicem : quia hoc poteft accidere,
aut propter impotentiam compleElendi, id eft, quia
habcnt debilem intelleftumi ad vidcndum com-
plexiones principiorum;id conclufioncs , & no-
torum ad ignota : aut propter micrologiam,id eft,
paruorum ratiocinationem ; tale autem,id eft, fi-
inile habet aliqmd, quod certum eft, ideft, ccrtarri
inquifltionem dc re,qu6d,fcilicctnihil quanturri-
cunque paruum prstcrmittit indifcuffum, quod
cxpdnit cum fubcUt, vnde quemadmodum injym^
boiis ,idt^, incompofitis contra<5tibus,t;i/««r
tjuibufdamnon libtrum <rj|7f,icilicet computare mi-
nima,& parua :fic & in rationihus, id eft,fcicnti-
ficis. Vult diccre, quod ficut in conuiuio magrio
vidctur rcpugnare liberalitati , & largitati, com-
putare minima : ita vidctur quibufHam eile in fci-
^ntia veritatis,qu6d fcilicet videtur ^ fle quaedam
inopportunitas, & illibcralitas , fl in cognitione
yeritatis minimadifcutiantur. Dcindc ciim dicit :

Metaph.

H

Propter quod oportet erudiri quomodo fin~
^itlafuntrfcipicnda. Et abfwrdum efi quaret?

fimulfcientiam, ^ modumfciendi.Bfiauiem
neutrum facile accipere.

Ex diGtis dcfcribit regulam, & modum magis
conuenienrem,qucm obferuareoportct in acqui-
(itione veritatis. Circa quod duo facit. Prim6
quod di£him eft. Sccund6 oftendit, qu6d viliis
modus inquirendi vcritatem , qni eft potiflimus
inter numeratos,non eft in omnibus fcientiis ob-
fcruandus.Secunda ihixAcribologia veroDicix. cr- cpertit prim
go , quod quia fupplc diuerfi varios modos quae- difcere modU
runtcirca notitiain veritatis ,propter hoc oportet fiiendiqui^
erudiri cjuomodt), id efl,fecundiim quem modum, fi'"*t''»^'
fingula, fcilicet in fmguHs fcientiis,/«wr recipien-f
^<i,ea/cilicet qux traduntur;& fubdit , quod ab-
furdum eft tju£rere fimul fctenttam , & modunt
fciendr.eft autem tieutrum facili accipere.Vvdt di-r
cerc,qu6d quia non eft facile duo fimul accipere,
abfurdum eftfimul velle habeie fcientiam,& mo^
dum fciendi : propter quod oportet pritis haberc
modum fciendi,quam fcientiam, & per iftuin mo-
dum procedere ad confiderationcm , & notitiam
veritatis.

Not.indam , qu6d , fccundum expofitionem
Commentatoris , per modum fciendi intelligit
Philofophus Logicam,quaE modus fciendi dicitur
omnibus aliis fcientiis, vt eft vtens : omncs enim
fcientiae Logica ytuntur, vt quatenus Logica tra-
dit modum definiendi/yllogizandi ^c.huiufmor
di,quaE a Logicaaccipiunt omnes aliae fcientiaE,5(
per qua: procedunt ad inquifitionem, & notitiam
veritatis : prius crgo addifcenda eftLogica,&,fic
efl ad alias fcientias procedcndum ad inquifitiar
nem,&notiti«m veritatis.Deinde cum dicii;

S F M M 4 R I V M.

Dc Mathcmadcis dari maiorcmcer-
tituditicro, Metaphyfica tamen in fe ccr-
tior eft , & etiam nobis, eius principiis
iam perfpeftis, vc notaiii |n"prooemio, §.
Scientiain vno,

A Cribologia vero LMathfmatica non in ^S
j^Tl omnihtti efi expeteda, fed in no habeti- ' " ' *
bus materiam : propter quodnon naturalis efi
modus : cmnis enimforfan natura mdteriam
hahet : ideoejue prirnum perfcrutandum quid
efinatura : ita namque ,&de quihus e/l Phy-
fica manifefium erit : &fi vniusfcieatid, aut
pluriumeficaufas , (jr principia (onfiderare.

Gftcndit, qupd vnus modus,qui cft poriffimus
ad inquircndum vcritatetn,' ille fcilicet qui eft per
ccrtitudincm,non eft in omnibus fcientiis obfcr-
uandus. Dicit crgo , quod acrihologia Mathema-
pca, id eft, certitudo demonflrandi, quae cfl: ma-
ximein Mathematicis, non eftaccipienda inQjnnirr
htii , fcilicctfcicnriis,/f/i in non hahentihw mate-
riam, id eft,in abfhai^s a matcria : proptcr qupd
non eft i^aturalis rhodus, id eft, qu6d iile modus,
qui eft per certimdinem demonftrationis,nonfpe-
6ax ad Philofbphum naturalem : omnis enim
forfitan natura materiam habet : ide6 cft alius
modus inquircndi veritatem in fcienria naturali,
quem exponit cum fubdit : ideo primum perfcru-
tandum eft , c^uid eft natura : ita namcjue rnaiufs-
ftum erit de quibi*/ eft ^hyfica, id eft,de quo eft

icientia

Summ^ I.

(cienria naturalis , & iterum pcfcrutandum eft,
Jl vnim fcientut^ {alicct nztuia^s , efi confiderMre
t4>t(M, & principia, authoc fit, flnriHrn lcienrian
rum. Hunc autem modiun ob(eruat Philoibphus
X. Phyf. text. com. j. & inde, quia prim6 definit
naturam , & poftea determinat dc cauils rerum;
per hunc enipi raodum poteft patere , quis mo-
dus demonfixandl compecat Philofbpho natu-

jyiftrmi* Notandura , qu6d ea , qu£ habent materiam^
mMttriMlimm funt fubieda motui ,&tranfinutarioni , propter
& irni-*t*- quod non poteft de eis haberi omnimoda cerri-
rtMiu.q ■ (y^Q qyj^ j^Qu cueniunt neceflario , nec fem-

0MttMftm,^ r 1 r r j • • l r

f,gHitiM*m P^'' » ^^ ^t rrequenter Iicut dicitur i. phyL tcxt,
w*fir0m> fova. 48. Immaterialia vero propter cauiaqi op>

Cap. 1

7i

po6tam , quia sfcilicet abftrahunt a motu , funt
quantum eft de fe certiflima : non tamen funt no-
bis cenifllma ficut fupra didhmi fuit de fubftan-
tiis feparatis , & hoc eft propter defc<£hmi noftri
iptelledus : fed Mathematica funt abftra<5b k
raateria , & tamen non funt cxccdcntia intelle-
dum noflrum , & idco funt nobis ccnifllma , &
de eis ccnidimas demonftrationes fabricamus.

Notandum etiam , quod omnia naturalia di-
cit habcrc materiam forfitan, vt caueat fibi acor-
poribus czleftibus, qusfecundum eimi, velnon
habent materiam , vel non habcnt talem , qualem
ifta inferiora : ideo dubitariuc loquitur , quas au-
tcmfueritintfntio Philofophi circa materiam in
^lojinauiretur diligenrius in odauo huius.

LIBER TERTIVS.

N hoclibro determinat Vhilofofhud de m ^ qtujpeciallter fertinent ad confi^
deratiomm huiuj fcientia : diuiditur autem in duasSummM , quarum prima
dubitationes proponit s/ecunda examinat. Inprima parte capituprimi Tffqueadtext,
1. ojiendit Philofophuji i;t acquiratur fcientia 2 prindpiu nobu notu ; agendum effc
de itjydequibusdubit^tur^l^eldubitaripoteji, cuiusrei quadruplex daturratio.

Tcxt.eom.1.

i

SVMMA PRIMA.

'jyttbitaftones multa proponuntnr,

C A P V T I.

Oftcndic caufas dubicadonis.

NEceJfe eB autem ad ijuafitam fcientiam
nos ag^redi primum dt quibus duhita-,
re primhm oportet. Hac autemfunt qnacun-
que de ipfts aliter fufceperunt quidam : drji
quid extra hocpratermijfum eh.

Poftquam Philofbphus in fecundo libro de-
terminauit de his ,• qux fped^t ad confidera-
rionem veritaris in communi , nunc defcendit
ad dcterrainandum ea , quac fpe6bnt fpcciali-
ter ad confiderarionem huius fcienrias. Circa
quod duo facit. Prira6 procedit modo difputa-
tiuo,& dubitariuQ. SecundA procedit modo
determinariuo , fiue demonfhrariuo. Secunda
ibi , in principio quarri : Efi autem fcientia ^«<e-
4am. Prima iii duas. Quia prim6 praemittit
fuum intentiun. Secimdo profequitur de intcn-
to. Sccuqda ibi : Primum ergo de quibHS. Pri-
itu pars , qu« cft quoddam prooemium huius
tcrrij , diuiditur in duas. Quia prim6 proponlt
ijiam intenrionem in gcnerali. Sccimdb expcH
nit eam in fpcdali. Secunda ibic Eft, autem du-
bitatio. Prima in duas. Quia prim6 prsmitrit
fuam intcntionem. Sccundo fubiungit intenrio;:^
^ml!!r* ^'^*^°"'^ Secunda ihi : Inell autem imteBi^
U^^m i'^'' ^^^^ ^8*^ P™^° fic ,qu6d ad qutfuam
iv*mji«mtm fftffitidm , fcih^et a nohis dc prindpiis necejji eji
Scoti Oper. tom. JFi

arjredi ea , de qHibm dubitare nos oportet tri- ^**'*""' <^
murn, lupple antequara ventas dcterramct^t ; ea quMdrMfUsi
vero funt , fcilicet dubitabilia , fcilicct dcquibm •fiemdit.
intcndiraus -.^uacunque tjuidam , fcilicet anri-
qui Philofophi , de ipjis aliter fufceperuht , id
cft , opinari funt alitcr quJtoi habcat veritis rci ;
&ft tjuid extrj^hoc eji , ab eis fcilicet Jfratermif-
fum, quod didt proptcr hoc , quod ipfe inqdrit
dequibufdara,qu« Philofoplu anriqui dimife-
runt. Pdhdccumdidt:

JneJf autem inueBigare volentihus pre~
iium operjt bene duhitare : peHeriompi enim
iuueHigatio priorum ejifolutio duhitatorum^'
Soluere vero non eft ignorantis vinculum:
fed mentis duhitatio hoc de re demonfirat,
Inquantum enim duhitat , in tantum Jimili'
terligatis efipajfus. Jmfofiihile enim vtrif-
que procedere ad id , quod efi ante. Propter
quod^ ajr difficultates oportet fi>e€uUri omries
prmSy ^ harum cfMfas^

Subiimgit,& affigna^ ifHus intenrionis qua- *

druplicenx^ationcm: quanun fecunda ponitur
ibi : Et^ ejuia tjuarenta, Terria ibi : Et adhuc.
Quarta^ibi : iAmflius meliM. Didt ergo , qudd
volentibifs inue!iigare,(d]xcct verifatcm,^x»r/f,id
eft, oport^et benedMbisar^ ab initio, id efl,priQd-
pie inqoiflrioras. Cuius rationemfubdit,^«»4 iA
ueFltgatia fofferiorum , in inquifitione vcritarii
noncft alfud , tjuamfobttio prierum dubitatorum,
quod dcclarat per fimile in folutione ligaminij^
corporalis diccns , nuoi foluere non eji ignorantif^
nodum ;<nam ille, qui ignoratnodura, non potcft
ipfum difrolu?rc : fed mentis dftbitatip hofenir^

G fimiU

eftUitti.

74 Liber IIL

finile de re demortfirat : fic enira videtux fe htr
berc dubitacio de ic ad mcntcm , ficut ad corpus
nodatum, vel ligatum : tn tjuantum altcjHU dubi-t
tat,in tantum emm efi fajjtu fimilifer , id eft, ali-
quid fimile ligatii , impojfihtle efi enim inrifcfite
peruentre ad cjtted efiante, id cft > quod ficut ille,
qui habet pedes ligatos, non potcft procederc ad
anteriora fecundum viam procedendi , vel pro-
gredicndi : fic ilie,qui dubitat,quafi habens men-
tem ligatam , non poteft ad anteriora procedere
fccundum viam (peculandi. Idp6 iubSt,propter
(juod oportet jpeculari prius omnes dijficultates ha-
ruTncjue caupu : ficut enim ligatus corporaliter fi
vult foluere vinculum, & nodum , oportct quod
prius re(piciat vinciilum , & nodum ligaturaz:
«c ille,qui vult folucre dubitationcm prius debet
confiderare difficultates, & earum caulas. Deind$
cum dicit :

Et ejuia/juarentes ftfte duhHatioTJe primo
Jimilesfunt ^tto oportet ire ignorantibus^

Afljgnat fecundam rarioncm dicens ,qu6d o-
portet , fupple prius dubitare : quia tjuttrent^s ,
fiipple veiicatem,y?>7f tnuefitgatione, fcilicct dubi-
orum ,fimilesfiintignormtthnsquo oponet ire, id
cft,illis,qui neiciunt,qu6 vadant.Ratio huiuseft,
quia ficut terminus vi^ intenditur abambulante,
ita exclufio dubij cft finis intcntus a fpeculante
Duhitttie & inquircntc veritatem. Sicut ergo ille, qui nef-
vtHi6 eftffe- cit,qu6 vadit,noa poteft peruenirc ad terminiun,
nifi forfitan a cafu : iic nec aliquis poceft direde
inquirere veritateijijnifi dubitarionem pra:uideat,
&pracognofcat. Deinde ciam dicit :

Et adhucneijueejuando quajifum inuenit^
fiut non cognofcif, Finis enimhuiccjinon ma-
nifejius. Pradubitantivero manifeHus.

Ponit tertiam rationem. qua: videtur explicare
£bcundam,diccns quod adhuc quando fcilicet ali-
quis , qui nelcit quo vadit , nec quando qutfitum
inueniet cogno fcer ,ideAiCum peruenerit ad lo-
cum , ad quem tunc intcndcbat,ignorabit vtrum
ille fit terminus, &vtrum fit fiftendum ,vcl vlte-
riijs procedendum. Similiter ci^ de illo , qui in-
quirit vcritatem fine dubitatione:ide6 dicit,qu6d
fini^louicnon efi manifefius , prxdubitanti vero efi
pianifefius. Deindc c^m dicit :

Arrrplius meliusinecejfe efi enim hahere ad
iudtcandum eum , qui audtuitvelut aduerfa-
rioru^^f^ dubitantium omnes rationes.

Ponitquanam rarioncm.qua: fumitur ex par-
teauditoris. Dicic ergo , qi\6d ampliM melttts efi,
fcilicet inquircre diibicaciones , necejfe efi enim
eum,ejmattdit, haheread ludicandumficut aduer-
fariorum , 0^ dubitarrtittm omnesrationes ,{cilicct
quod auditorem oportet iudicare de audiris , vt
ficut in iudiciis nullus poteft bcnc iudicarc , nifi
audiat rationes vtriufquc panis, ita ncccfie cft au-
dicntcm Philoibphiam , & iudicantcm dc vcrita-
tc audire omncs rarioncs aducriariorum dubitan-
rium , quod fit inquircndo prius dubia , qujc ac-
pdunt circa veriwt^ , qu« inquiritm:. Dcinde
cum dicit:

Metaph.

Inquircttti
^e verit.ite
co»^derttndt,
ratimies v-
triuftjHe p»r'
tis.

lAem i.d*
Anim».

SVUMiE PRIM.C CAP. II.

Pubitationcs varix ad hanc fcienriam fpc-
dlantcs proponuntur.

SVMUAK I r M,

In prima partc huius capicis vfquc ad
§. Et vtrum , proponuntur dubicationcs
ex parcc confiderationis huius fcientias.

ESt autem dttbitatioprjtna quidem de Tex.com.».
quibus procemialiter diiiis dubitauimus.
Vtrum vnius^ aut multarum ejl fcientiarum
caufas fpcculari > Et vtrum fuifHanfia prin-
cipia prima eB fcientia huius fcire folum ?
t^ttt etiamde principiis de qitibus osiendunt
cmnes ? Vt vtrum contingit vnum , (Jr idem
ftmHl dicere , dr negare , aut non ? ^ de altis
taltbus ? Et fi efi circa fubBantiam , vtrur»
vna circa emnes , attt plures funt ? Et Ji piu^
res, vtrum omnes cognatce, aut earum hce qui^
dem fapientia ? llla vero aliquid aliud di-
cend-ejunt ? Et hoc idem quoqtte necejfarium
^eliqucerere :vtrum fenfibiles fubliantia ejfe
folumfunt dicendtt , aut prater has alia ? Ef
vtritm vnictfunt , dutplura genera fubjian'
tiarum , vffacientes fpecies , ^ Mathemati-,
ca inter ifia , (jrfenfibiiia dixerunt ? De his
ergo , vt diximus perfcrutandum efi ,^ v^
trum circa fubHantias felum efi fpeculatio >
aut circa qua accidunt fecundum fe fubHan..
tiis ? Adhucatttem de eodem , ^ diuerfo,p,
mili , & difimiii , (jr contrarietate , ^ de
priore^ 6'poHeriore , cf de aliis omnibus ta-
libus , eft' de quibttfcunque BialeSHci inten-
dere tentant , ex probabiltbus fclum perfcrit-
tationem facientes , quorum Theoria eH de
omnibus, Amptius autem his eifdem quAcun- 4
que fecundum fe accidunt, (jr nonfolum qttid
eHhorum vnumquodque ;fedvtrum vmefl
vnum contrarium \

Exponit fuam incencioncm in /peciali,ennme-
rans dubicationes omnes, circaquas vcrfacurift^
fcientia. Circa quod duo facit. Prim6 enumerat
dubitationes pertincnces , & tenentes ie ex partc
confiderationis iftius lcieuti«. Secund6 enume- r,- ^
rat dubitaaoncs tcncntcs lc cx partc rcnim con- r»t dtAita-
fideratarumin ifta fcicntia. Sccunda ibi : Et v- tiones txpar
tritmpriffcipia , & elementa. In prima partc cnu- ** co^fi^^r»-
mcrat,&rproponitqua:ftiones tcnentcsfecxpar- Sit*"**
teconfiderationisiftiusfcicntia;.

Prima duhitatio efi , de quihus inpradiBis du-
ftitauimus, id eft,dubitandoppopofuimus, fciKcct
in finc fecundi libri : vtritm Ccihcexlpecularicau-
f4f,c{az funt quatuor,y2r vnius fcientici,aut multa-
rumfcientiarum ?

Sccunda dubitatio cft , vtrum ifiiw fcientia Jk
fcirefolitmprimaprincipia fubfiantia : aut etiam
confiderare d( prtncipiis ex quihui , fcihcet omnei
fcientiaj ofienditnt , id cft , dcmonftraijt ficut funt
prima principiai , vt vtritm tontingit vnit, & idem

fimui

Summ^ I.

fimul dicereM c&^ffirmare & negat* ? & de aUu
talihw.ficut funr,omnetoram cft maius fua partc.

Terriadubitarioeft, &fieficircafMhftantiamy
id eft , dato qu6d ifta fcicntia vcrictur circa fub-
ftantiam:qu2ftio,eft vtritm v»a fcitntia fit circa
emnes fMbfiantiai : aMtfMnt plMres (cientiae de di-
xierfis fubftantiis ? quia fupple vidctur priraa fa-
dc,qu6d depluribus fubllantiis dcbcnt eijc plu-
les finenris.

Quarra dybitarip eft,qu6d & Ci plures , id eft,
Aaxo quod plures (cienris fint de pluribus fub-
flantiis , quxftio cft vtrum omncsfint cognatt , id
cft, vnius generis, aut non ? ita quod quadam ht.
^Mtdem dicendd/Mnt fafnentia : ilU vere , id eft,
alia: alufuid aliMd : ficut videmus quod Geome-
tria & Arithmerica funt cognatac : qUia vtraque
cft in genere fcienriac Mathemariac , quacdam au-
tem fcienriae funt altcrius gencris : vt Mathcma-
ricae & naturales : videtur f nim prirao afpe£hi
quod cum fubftanris materiales & immatcriales
non fint vnius rarionis , quod fcienria* circa om-
nes fubftantias non fint vnius rarionis, nec eiuf-
/dem generis.

Quinta dubitario eft , & hoc idem neceJfariMm
ffi <]M^rere , vtrttm fMhHantia fenfihiles dicenda
fimt ejfe felMm , vt dixcrunt anriqui Philofophi
naturalcs : autprater eas ,{cilicet fubftantias kn-
fibiles & matcriales funt alia intelligibilcs & ira-
rnateriaics , vt pofuit Plato : & criam Arift. vt
patebity. & eriara u, huius libri ,texx.6.&inde
tcx. com.5. & indc.

Sexta dubitario eft,qu6d dato quod fint aliqua:
icicnria: (eparatac a J[ennbilibus,qusftio eft,t/rrww»
fittt vniuoctt, id cft.vnius gencris tantum : aMtfint
fluTA gentra fnbftantiarMm , vt dicunt facientes
^eciet,& ideas, & Mathematica imermedia inter
fdeai & ftnfibilia , quales fuerunt Platonici , vt
tlidum fliit in primo libro ? De his igitMr dubita-
ponibus perfcrMtandum eft vt pradiximMs.

Septima dubitatio eft , vtritm jpecMlatto ifHus
fcicntiac fitfolitm circafMbftantias^OMt circa ea qu^
fecunditm fe accidMnt fMbFtantiis,id eft,circa pro-
prias pafHones fubftantis ? Videtur enim priraa
facie qu6d ad eandem fcienriam pcrtinet confi^
(derare fubietflura & per fe accidentiafubie<2i

Odaua dubicario eft , vtrura ifla fcienria con-
fideret de quibufHam, qua: videntur fequi ens in-
quantum cns , fcilicet-^ eodem & de dtMcrfo ,fi-
vdlt & dijftmili : & de centrarietate , & de priore
&poftenore, & aliis omnibHs talibMs , de <jMibMf-
CMntfMC Dialeclici tintant intendere ? nam Dia-
ledici facientes perfcrMtationem ex probabilihtts
folitm earMm theoria ,*id eft > confjderario, eft dt
omntbfti, Circaeram idera laborant Metaphyfi-
cus,&Diale<5ticus,vtdicetur in 4. huius,tex. c.y.
licet Dialcdticus procedar ex probabiUbus,non
tamen ncceflarijs : videtur enim ex vna partc
qu6d ciira ifta qua: numerara funt , fint cotnmu-
nia ,qu6dpcrrineantadconfiderarioncrafcienria:
Metaphyficac j fed videtur ex alia parte , qu6d ex
quo Dialeftici eft confiderare talia , q)ii procedit
cx probabilibus ,qu6d non perrineant ad confi-
derationem Mctaphyfica: : cuius eft dcmonflrare
ex necellariis.

Nona dubitario eft quoad illa communia, qux
confcquuntur ens inquantum ens ; qua; talis eft
ouaEfHo , vtrum ad ifbm fcientiam pcrrineat con-
fiderare deiftis communibus : nonfolitm qMid eil
VnMmquodque eorum : fedcriam ejMocunqMe fecMn-
ditrpft accidwit his tifdem : yt vtritm wtMm fit
Scori Oper. tom, I V.

,i Cap. 11. 75

contrarium vni: Sc ficdealiis.

Notandura, quod licctomnes S£tx dubitario-
nes perrineant ad confidcrarionem ifHus fcicn-
dx , tamen aliquo modo intet fe difHnguuntur:
quodquomodo hoc fit ,patebit infcrius, quando
dc iftis dubirarionibus profequetxir : fufficit cnim
pro nunc dubitariones prxdidas cnarratc. Dein-
de cumdicit :

SVMMARIVM.

Quatuordcciin confidcrationcs cx
partc rerum confidcratarum in hac fcien-
tia, de quibus p«(lca fuo ordine.

ET vtritm principia CT elemcnta genera 5

<funt : aut in qute diuidttur exijientium
fingulum ? Etfigenera^vtrum quacunque di- >

cuntur de indiuiduii finalia : aut prima,vt v-
trum homo , aut antmal princip/um efi magis ^

quamfingularei Maxime vero qu/trendum efi^
(jr traffandum,vtrum efi aliquid prttter ma-
teriam,caufa fecundumfe, autnonl Ethocfe-
fafabile aut non ? ^ vtriem vnum, aut plur4
numeroiEt vtritm efi aliquidpraterjjnolo» >
Dicoaute fjnolon quandopradicatur aliquid
de materia^aut nihil, aut horum quidem, bo-
rum vero non. ylmpliits atttemvtrumprinci-
fid numero,autJpecie determinata , ^ qua in
rationibui, ^ qua infubieelo ? Et vtritm cor-
ruptibiUum (jr incorruptibilium eadem , cr
diuerfa ? Et vtriim incorruptihilia t>mnia,aut
corruftibilia corruptihilium ? Amflims autem
quod omnium difficiUimum eB, & plurimam
hahet dubitationem : vtritm vnitm , aut ens
quemadmodum Pjthagoyici^^Plato dicebaty
non alterum aliquid esi ^fedentiumfubsta»-
tiaiaut nOK,fed aliquid alterum ipfum fubie-
Hum^vt EmpedocUs amorem dicit;alius vero
ignem ; alius aquam , aut aerem ? Et vtritm
principiafint vniuerfalia , autfingularid re-
rum> Et potesfate , auta6fu ? Ampliits autem
vtritm aliter , aut fecandum motum ? Hac
enim dubitationem prafiant magnam. Adhuc
autem numeriy& longitudines , (^figurtt, cjr
pun^afubHantia qusdamfunt , aut non ? Et
fi fubsiantiA , vtritmfeparata a fenfibilibus,
aut in eis ? De his entm omnibus nonfolitm
difficile veritatem ipfam inquirere ; fed nec
rationequidembene dubitare facile efi.

Enumerat dubitariones tenentes fcex pane rc- 'DnlitittitMtt
nim confideratarum in ifbi fdentia & cnumerat ''f^'^-
i4.dubitariones. mmuHU^

Pruna diibitatio eft , vtrum principia & ele- enumerMt.
menta, de quibfts confiderat ifiafcientia ,fintge'
nera vmMerfalia^autftnt illa in qud diMtditMrfin-
gMlMm exiSientiMm , id eft , illa vlrima, in qux di-
uiditur flngularc exiftcns ? Rario huius dubita-
rionis poteft efle , qqia clementum rei didtur , cx
quo prim6 res coraponitur , & in quod vltim6
diujditur. Eft autem duplex modiis compofi-
tioms & refolutionis. Vnus fccundum qucm
conccptus fpecienim refbluimtur in gcncra , &
G 4 fecun

76 Liber IL

»au mtdum fectmdtim hunc mbdum gcncra vidcntiir cflfe clc-
rifolutionu nienta. Secundus modus ? ft magis realis & na-
& ' omfofi- luralis, fccundum quem corpora naturalia dicun-
tttnis dnflt' ^^ refolui in elcmenta : & lecundum hunc mo-
' dum non gcnera coramuniarfed corpora elemen-

taria crunt principia &C elementa rcrum.

Sccunda dubitatio cft > quod dato quod gcnc-
ra fmt principia rcrum , eft qusftio vtrum illa
principia fint qtucunque finalia, id eft,vltima aut
prirnaM cft»illa <]M ^rimo,& proximo de tndiui-
dnU dituntur , iicut {luit ipecics fpccialiilimae»
quae largo modo , & Platonico dicuntur genera,
pro quanto de pluribus indiuiduis praedicantut:
aut prima , fcilicet genera principia fint rerum,
vt funt genera gcncralifllnia , vt vtrum princi-
fiumfit animal aut horno : quia fecundum Plato-
nicos cft magis principium circa fingularia , id
cft,magis cxiftens efuamfingulare.
^ Ratio huius dubitationis fumitur cx duplici

Dtu''fit du- diiijfione : quarum vna cft fecundum quam gc-
* "' ncra in fpecies diuiduntur. Alia eft {ecundum

quam fpccies refbluuntur in genera ; nam illud,
quodeft vltimum indiuidendo, videtur incom-
ponendo elle principium & elementum.

Tertia dubitatio eft,qu6d maxime qu/trendum
tfij&traElandum, vtrum fit aliqua caufaprater
materiam,aut non ? Ifta dubitatio habuit ortum
px opinionibus antiquorum , qui folain mate-
riam ponebant caufam & fubftantiam rerum , vt
ili primo libro dicebatur.

Quartadubitatio eft, qu6d dato , quod.fit ali-
qita ca»{a rerum prxtcr materiam , cft qujeftio,
vtrum hic fit feparata.,vt dicebat Plato, aut non,
vt quidam alij pofuerunt.

Quinta dubitatio cft, qu6d dato, quod fit ali-
quid feparatum \ matcria^cftKiuafftio vtriim illud
i\x. v»um numeroy\i AnaxagoraSjqui pofiiit vnum
ijitellcdhim : aut fintplura , vt pofuit Plato : &
ctiam Ariftotcles.

Scxta dubitatio eA,vtritmfitati<juodaliudpr£-
terfynolon,id eft, fimul totum,quod eft fingulare,
SynoUn qmd aut nihil*<& exponit quid vocat fynolon,D«ro au-
ffi^ tem fynolon ejuando pr&dicatur aliquid de mate-

riaiaut nihil : addit etiam quod fi fit darc aliquid
priEter f)'nolon , eft dubium aut de his quidem:
de illo vero non, id eft, in quibus fit & in quibus
non ; & qualia funt in quibus cft } & qualia in
quibus non ?

Notandum , qnod vt imponititr Platont , ipfe
pofiiit hominem , & lconem, & huiufinodi , elTe
quafdam formas (eparatas , qucc de iftis inferiori-.
bus prxdicajltur : & perhoc homopraedicatur dc
Socrate, vel Platoncquod ifta materialia fenfibi-
lia participant illamformam fcp^ratam. Socra-
tcs ergo, & Plato dicuntur fynolon , id eft , fimul
totitm conftitutum cx hoc quod materia panici-
pat formam (eparatam , qujE cftqitoddam praedi-
catum dc materia,id cft, de iftis infcrioribus ma-
terialibus. Eft crgo ifta ditbitatio, vtrum quiditas
indiuidui fit feparata ab ipfo indiuiduo , vel n«n:
& inquihuifit wrum, & in quihus non ? Quam
^ubitationcm pertraikat & dpterminat 7. huius.

Septima dubjtatio eft , vtciim principia dc
quibusconfidcratifta fcientia ,fiAt determinata
numero , aut Jpecie : & (jua in rationihm, & c^ut
infuhieRoX id cft,quantiun ad caufam forma-
lcm , & quantum ad caufam matcrialem fiue
fubiediuam. Dicimus cnim tria elTe principia,
y t habetur 1 . Phyfic.textxo.5 6.ifte aute mtmerus
Wnarius poteft intclligi,vel fpcundum numc-

Metaph,

rum, id cft, quod fit vna fornia numcro, 5c matc-
ria vna numero , qus funt principia naturac ; vel
poteft intelligi ifte numcrustern.-irius (ccundiim
fpcciem , fcilicet, quod fint multJC caufrc macc-
riales,qua: conueniunt in fpecic, & rationc matCT
riac,& fic de aliis.

0£bu;i dubitatio eft , vtrum corruptibilium,
& incQrruptthtlitim fint eadem prtncipia , aut di-
Htrfa : 8c dato quod diueifa , vtriim omnia prin-
fipia fint incorruptihHia , aut corruptihilium fint
principia corruptibilia : ficut iixorrupribilium
funt principia incorruptibilia.

Nona dubitatio eft , quam dicit cfle difficil- j

limam omnium , & habere plurimam dubitatio- Refumit hrt-
nem, vtrum vnum & ens fint fubftantia omntum, uiter of. an-
dr non aliijuod diuerfum ; ejuemadmodum dtce- ^'^*'"''"" ''*
hant ^Pythagorici , & 'Plato : aut non \fed ftt ali- {."^^^"'tT,-.
quod alterum aliud vnum ipfum fubieEtum ipfi te ^ vno,
vni & enti diuerfiim ab eis : quod fubiedirum
Empedocles dixit ejfe arnorem : alttu vero ignem,
vt Heraclitus : altus verc acjuam, vt Thales : aliHt
derem , vt Diogenes. Plato enim , & Pythagori-
ri dixerunt vnum, & ens elle rerum fubftantiam,
& non additum aliquid fubftantias. Empedocles
autem & alij naturales dixerunt vnum , & ens
efrc aliquid addinim fubftantis rerum : ficuc
quoddam accidens fuperadditum fubftantix::fub-
flantiam autem remm ponebant igncm , aut a-
ouam,&c, Empedocles autem poluit amorem
fitbiedum cfle vnius , & entis : quem amorera
ponebat principium rerum , vt efficiens : vt di-
dum fuit -in priino libro. Dicit aurem iftam du-
bitationem eflc difncillimam , quatenus ex ea
pendet opinio tora Platonis , & Pythagorico-
rum,&: ponentiitm numeros elle rerum principia.

Decima dubitatio cft , vtrum principia rerum
fint vniuerfalia , aut fingtdaria , id eft , vtrum ea
qua: pontmtur, vt prjncipium.habeant rationem
principij,& fint vniuerfalia,vel habeant rationem
fingularis.

Vndecima dubitatio eft , vtrum principia fint
potellate an aH^u ? & hic duo vidcntur conue-
nienter qusri de principio materiali , co quod
ponebant antiqui Naturales aliqua corpora aftu,
puta ignem,aut aquam, &c. vel fit tantum ens in
potentia,vt pofuit Arift.

Duodecima dubitatio t^,vtr)im fecundum mo-
tum,autaliter} id eft, vtrum principia rerum finc
caufje fblum fecundum motum , ficut pofuerunt
antiqui Naturales materiam , vel cfficiens : auc
|mt aliter , quam fecundum motum principia;
ficut dixit Plato ponens ideas cfle principia , non
fecundum motum , fed fecundum qtiandam par-
ticipationcm. Addit autem qiiod hac , fcilicec
ditbiaqus diQ:3.funx:,pr<tf{ant piagnam duhita-
tionem , ex hoc , fcilicet quod circa ea Philofbphi
antiqui abinuicem difcordabanr.

Decimatectia dubitatio eft , vtrism mtmeri, &
longitudines,& figur*^ &punBafint e^Uitdam fub-
fia»tid;a.ut non ? Aliqui enim Philofbphj, vt Py-
thagorici , & Platonici pofuerimt h«iafmodi
Mathemaricaefle rerttm principia,& fubftanrias»

E(ecimaquartadubitario cft, dato, qu6d hniui^
modi Mathematica fint fubftantiae , cft quxfKo,
vtr${m fint fubfiantix feparat* k fenfibilthtu , vt
ponebat Plato ; autfint in eis ^ id eft , in fenfibi-
libus , vr Pythagorici ponebant ? Addit autcra
rationem pcrrraftandi dubitationes didas, dicens
quod de hii omnthut, fiipplc oportct qiiirere;quia
nonfolHmdtfficile efi inquirere ipfam veritatem d*

sif:

Summ^II.

eii :fed nec eft bene facUe duhitare ratie»em inuc-
niendo, fcilicct rariones probabilfs pro,& contr<k.
Norandum quod licct omnes prxnumeratae
qu^ftiones tencant fecx parte rerum,quae fubfunt
confidcradoni huius fcicntia:, tamcnintcr (c alir
qualiter diftinguuntur; ficut patebit infcrius pcr-
tra(5lando ipfas.

SVMMA SECVNDA.

Tn hac^umma exammancur prcpofiue
diflScultares, ia cuius primo capitc vfquc
ad §. At vere , agitar,an vnius ^ienciz fic
fpeculari omniageneracaufarum.^&: pars
negatiua fuadccur primo-

C A P V T I.

Difputantur difficultates de cau{arum,principio-
nim, ac fubftantiarum cogniuonc.

PRimu trgo de quibus infrimis diximus ,
vtrum vnius aut flurium fcientiarum
funt fpeculanda omniagenera caufarum ?

y Poftquam Philofbphus in praecedenti pane,

qaae. cft in prologo hsius tcnij, prarmi/it fuam
inrentionem , nunc exequitur de intento, difpu-
tando de quxftionibus pr2diftis,& formando ra-
tiones pro, & contri.Circa quod duo facit : quia
Prim6 difputat dc quzfttonibus , qu2 (e tcnent
ex parte fcicntiaj confideranris. Sectmdo d« quaE-
flionibus , quic (e tenent cx pane rerum confide-
ratarum. Secunda ibi : Ampliks vtritm fenjihileji
Prima in duas , quia prim6 facit quod di Aum eft,
iecundum quod con/lderatio huius fcicnriae re-
fpjcit caufas & prindpia. Secimdo , vt relpi-
cit caufata & principiata. Sccunda ibi : Totali-
ter qua fubHantiarHm. Prima in duas^quia primo
facit , quod di(ium eft, vt confiderario fcicntix
rcfpicit cau/as, & principia incomplexa. Secund6,
vt refpidt coraplexa. Secunda ibi : At vero de
frincipiis. Prima in duas , quia primo proponic
quacfHonem. Secimdo arguit ad quaeftiouem.
Secunda ibi : Fhiuf enimfeientia. Didt ergo quod
pnw»«»j>fupple eft inquircndum , de quo in prinus
diximas , IciKcet enumerando quaeftioncs : vt fic
ordo diiputandi correfpondcat ordini proponedi.
Et eft quaeftio prima , quam prius primo propo-
fuit , vtrum vnius fcientia , aut plHriumJcientia-
rum Ju fpeculari omnia genera caufarHm ? Ddn-"
dccum didt:
Trtpi^mtur

frMtmstui Pntus enimfcienttd tjuomodo erit non con^
1^*»d ^^^^^f^i^^f^^ exiHentia lognofcere ?

Arguit ad quaeftionem. Circa quod duo fadt,
quia prim6 ponit rariones ad oftendendum» qu6d
ad eandcm fcientiam non pertinet conf(derate
omnes caufas. Secund^ fiipponcndo, quod perti-
neat ad diuerfas fcienrias, mouet quandum aliam
quaeftionem annexam. Terti6 cx quaeftione anne-
xa pertradlata concludit conclufiones primarum
rarionum. Secxmda ibi : At verofi cattfarum fci-
entit. Tertia ibi : Quapropter vtdetur. Prima in
duas fecundum duas rarioncs quas adducit. Sc-
cimdi ibi : Amplius autem. In prima parte in-
tendit talcm rationcm : Contraria fjiini vnius
Scofi Oper. tm. If^,

Cap. 1.

77

/cientiae ; crgo quae non funt contraria,non fpc-
dkant ad vnam fcientiam. Dicit ergo, quod fi
vnius fcitntia cfuemodo erit cognofcere , fcilicet
principia non exijientia contrarta ? quafi diccret,
qu6d non.

Notandum , confiictudinem efle Philofbphi, PhiUftfl.m
quod cu pcrtra^t aliquam materiam difputado, '» dtffutido
non folum addudt rationcs probabiles, vel necef- ^«<»'»9«*-
farias ; fed interdum eriam fophifticas, ficut patct JJ^ ftfhtfii-
4. huius , & in ifto tertio frcquenter. Vndc illa au,
ratio , quae nunc fa(fhi eft ficut didt Commenta-
toti & eft aiidens de fe : pcccat per Confequens
arguendoa dcftiudionc Ancccedcnds» Deindc
cum didt :

Amplius autem multis exijfentium nom
infunt omnihui omnia. c^ namque modo
ftfibile efl motus principium effe in immohi'-
libui, authoni naturamlfi quidemomne quoi
eji bonum fecundumfe , (Jr propterfuamnatu-
ramfnts eft^fir ita caufa, quodillim caufa,^
funt^ (jr funt catera. Finis autem , dr cuiuf
caufa a^m cuiufdam effnis :feda^us omnis
cum motu.^are in immobilibus non contin-
git hoc effe principium; Nec effe aliquid cwto-
a.ya^oi,id efl,perfebonum. Vnde <^ in Ma-
thematicisperhanc nihil ojtendit eaufam.Nee
tjt demonjlratio nulla eo quod melius, aut
aeterius ; fed nec omnino nullus talium ali-
cuius reminifcitur ; ^uapropter, ^ Sophijla-
rum quidam^vtAriHippus^ipfas praneglexit.
Jn aliis enim artibus (jr iUiberalibus , vt
TeSfonica, & Coriaria eo quodmelius/vel de-
terius dici omniaiMathetnaticM vero^nullam
de bonis , c^ malisfacere rationem.

Ponit {ecundam ra.rioncm,c[liae fic formari po- ^

tcft : Si vnius fcienuae eftconfiderareomnes cau-

fas , crgo quaccumque fdenriz confidcrant vnam

caufam , coHfiderabimt oranes : confequcns cft

falfum: ereo & antccedens. Falfitatem confe* vr-_— ..;-

quentis oftcndit prolixc m Iitera.Diat ergo,quod tMufM^t h»-

ampltus multis exijtentium , id eft, de numero en- btnt omnts

rium non infunt oTtmia , fcilicet genera caufanim f**/** • "^

omnibus, Sc per confequens, fcientia confidcrans ^!i '"**"
,. . ' /-17- r 1 tt» viMi ctuh

taua cntu , non conuderabit omnes cauias:c]^u0d f,jg,t^t,

declarat primo de caufa efficiente : quo namque

ynodo ejt pojfibile principium vnde motus , id eft,

efficiens in immohUihus ? quafi dicerqt,qu6d non.

Cum ergo flnt multacriam enriaiinmobilia,ficuc

Jiaret cx opinionc Platonis , & etiam Ariftotelis,
dentia confidcrans talia cntia imraobilia non
confiderabit caufam mouentem , cum talia entia
non habcant principium , vndc motus. Sccundo
ofkndit hoc idem in caufa finah',dicit aut fupple,
quomodo eft poflibile ipfbrum immobilium .

effe honi naturam , id eft , caufam finalem quae ha- " ^
bet rationem boni ? quafi diccret , qu6d non :
quod probat cum fubdit :fi^to quia, quia omnc
quod eft bomtm fecundum fe , & propter fttam na-
turamefijinii, & itapotior caufa, quia illius cau-
fa caterafunt , & Jiunt \ Jinis autfm dr cuius cau-
fa , eji finis , id eft , tcrminus aQut. cuiufiam,
id cft , a<ftionis , vel operariotus i fed omnis
aEius , id eft , omiiis adtio , vcl opcratio ei}
cnm motu , vt vidctur , quare fcquitur^

7^ Mxthe-
jn/tticit nm
ffi demiflr»-
ti» per cMM-
ftmfiiutUm.

fjstitridis
fcuitn» ie-
in>nllrdt *x
'^nfa finnli.

BoKum tri-
flex , hont-
fium , 'utile
<y deUBabi-
U.

78 Lib.III.

.quM n9H continrit id effe priHcipittm , Sdlicct (!-
^em irt immohilthits,cum talia abftrahant a motUj
ftec vidccur ejfe aliquid ivroiyet^ov , id efi, perfe
lronum;\viit diccre quod, quia illa qux funt per fe
exiftcntia abiqtie materia, fimt ncceirarib irnmor'
bilia , ideo non videntur efle bona , vt ponpbat
Plato,qui omnia immaterialiav8«r (cparata vocabat
per ie exiftentia,puta idcam hominis,vocabat per
le homincm; quia non participatam in materia,
Itcrum per (e bonum vocabat illud , quod eft fua
bonitas non participata , cuiufmodi eft primum
principium. Hanc autcm rationem didam con-r
firmauit pcr quoddam fignum , dicens vttde fup-
ple , quia in immobiiibus non eft ratio finis , &
Doni i idcirc6 i» Mathematicis, qus abftrahunt a
motujiihil ofiendit per eam, {cilicct caufam fina-
lem : nec efi vera demonSiratio eius qmd melitt/
atit deteritUy id eft,in Mathcmaticis nihil demon-
ftxatur ex rationeboni , puta quod hoc modo fit;
quia melius eft hoc modo efle,aut deterius , fiita
non eftet: vtfi dicerctur , quod triangulus habet
trcs,quia melius cft quod habeat tres,quam fi nor?
Jiabcret. Idco fubdit , qu6d nec omnino nulltts re~
mini/citur,Ccilicet in Gcomctria , alicuius taliumy
fcilicet modonun demonflrandi cx radone boni,
vcl finis,vel form^,vcl fint talcs plures modiif «<«-
jrropter quidam d^ numero Sopkifiarum , vt Ari~
fiippus,tpfam enimnedexit, CciMcct demonftratio-
ncm pcr cai»fam finajem:ex quo,fcilicet,qu6d ta-
Jem demonftrationem reputabat vilcm. Vnde
fiibdit,qu6d ille,fcilicct Ariftippusponebat,quod
in aliis artibtts Ubfrahbtu, feruilibusx& vilibus:z/f
in TeBonica& Coriaria,8czttih\!LS aliis mechani-
cis,dici omnia , fcilicet aflignari ex hoc, qiud ali-
quid deteriits,id eft viU\is,vel melius,Aiathemati-,
cas vfrojfcicntias nuUnmfacere rationem de bonis,
& malis, cum fcilicct fint ccrriffimae &'nobiliffi-
rnae. iftc autcm Ariftippus dicitur fuifTc dc fed^
Epiaireorum.

Notandum , quod lic"et in Mathematicis non
probctur aliquid cx fine , & cx ratione boni , vt
prjcdi(£him cft , tamen hoc faciunt aliquae alia:
fcicntiae ; ficut naturali* fcienria , quae vt pltui-
mum dcmoflrat ex c^ufa finali, vt habetur z.Phy^
fic.vnde affignamus caufaiyj quare habet pedes,vt
melius poflit ambulare& fibiacqujrcrencccflari^
ad vitam.

Notandum ctiam, qu6d vt habctur ^.Ethicor,
cap.9.& circitcr, fed expreffius habetur 8. Ethi-
corum, triplex eft bonum , fcilicet bonum honc-
ftum,bonum vtile,& bonum deledabile Jrimum
cft bonum fecundum fe, & habct rationpm finis
proprie , & eft amabile amore amicitia:. Secun-
dum bonum habet magis ratione amabilis amo-
re concupifccntia: , & nc potcft habere rarioncm
finis ; noH tamen ita propric ficut primom bo-
num : magis autem habet rarioncm cius,quod eft
ad fincm; ficut mcdicina vtilis ad fanitatem ordi-
natur ad fanitatcm, vt ad fincm.Terrium bonum,
fcilicet dele<5kabile magis etiam habct rarionem
<pius,quod eft ad fincmjlicet rationem finis habcat
aliquo modo : non tamcn fic ficut primum bo-
num. Benc ergo ait Ariftotelcs,qu6d omnequod
cft bonum propter fc,& fecunduth fuam naturam,
quod propric cft bonum honeftum : finis eft , &
jta caufa cuius gratia func , & fiunt alia. Deinde
cum dicit :

Metaph.

IQ

S FM M A R I r M,

Si dc Vjariis caufis variac dcntur fcicn-
tiae, qusrnim erit nobilior?Excludit ma-
teriam, ratipnc a Do£ltorc aflignata.

AT verbfifcientU caufarum funtplures^
dr altera alteritts principij^qud earum
eji dicenda qua cjuttritur ? K^ut quis maxi-^
me rem qu<efitam efifcUns ettm k*hentium ?

Intcrponit quandam aliam quacftionem anncT
xam.Circa quod tria facit. Primo proponit quae-
ftionem quac habet duas partcs.Secundo den)on-
ftrat fecundam partem quaeftionis. Terti6 refu-
mit quajfHoncm quantum ad primam partcm
fpecialitcr. Sccimda ibi : Conuenit autem eidemf
Terria ibi: j^t/«r ex dudum determinatis. Dicit cr-r
go,at vero dato qu6dywf plures fcientit caufa-
rum , & altera alterittt prtncipij , puta qu6d vna
fcicntia confiderat de caufa formali,alia de cauia
finj^i,&c.Eft quaeftio ,^«-e earumfit dicenda iUa„
fcilicet fcientia,f«<e qusiritur ? id eft ,qus illaruni
jEcientiarum debea^ difi fapientia , de qua mod6
quacritur,& intenditur,& haec eft prima pars quae-
ftionis. Secundam partem fubdit : aut fupple cft
quaeftio quis maxime rem quafitam fciens , eft ha~
bentiMm,eas, fcilicet caufas,id eft , quod fi aliqua
rcs fit,quae habeat plures caufas , eft quarftio quis
maxime cognofcit illam rem earum , quae confi-
derantur per diucrfas fcicntias, & caufas. Dcindo
f um dicit :

Contingit enim eidem omnes modos cau^
firum ineffe , vt domtts. Vnde quidem mottts
ars , ^ adificator : cuius vero causa opus , ^
materia terra,(^ lapides-,fpecies vero ratio.

Dcmonfhrat fecundam partcm quaeftionis : cx 1 1
hoc fciUcct qu6d inuenitur aliqua rcs habens e^uomedo bt
omncs caufas. Dicit ergo,qn6d conucnit aut con-
tingit eidem rei ineffe ornnes modos caufarurrt , vt
ipfuis domHS ars,& >edificator eft, vnde motus , id
eft,cau(aefficiens. Cuius vero causa, id cft, caufa
finalis,efi operatio,id eft,vfus,vel habitario : mate-
ria autem funt terra & lapidesfpecies vero, id eft
caufa formalis eft ratio , id cft compofirio, vel

f)foportio domus.Vel pcr rationem domus intelf
igit formam domiis , quam artifcx in mcntc ha^
bet,qua: j.Mctaphyficae tcxt.co.i5.vocatur, tjuod
quid erat eJfe,Sc prima fubftantia:& ibidem dici-
tur,qu6d ex domo intra,quae cft ipfa domus ima-
ginata,fit domus cum matcria,quae cft domus, ex-
tra. Dcindc cum dicit :

Jgiturex dudum determinatls quam decet
vocare fcientiarum fapientiam , habet ratio-
nem quamlibet appellari : inquantum feniof
quidtm,^ frincifalior , cui velutiferuientet
non contradicere fofentias alias certum eji;
quafinis enim boni talis efi ifunt enim huius
caufa catera.

Rcfumit quaeftioncm fpccialitcr , quantum ad
pritnam pancm, & adducit rarioncs. Circa,quo4
tria facit. Quiaprim6 inducit rationcm ad oftcn-
dcndum , qu6d fcienria confidcrans caufam fina-
lem,mcreatur nomcn fapientiae, dato qu6d de di-

ucrfis

Summ^ II.

tKrHs cau/is, diuerfac fcientiac tra(Starent.S€cund&
inducic rationem ad probandum idem de cauia
formali. Tcrtio de caiua efficiente. Seciinda ibi:
IncfHontum vero primarum.Tcmz ihiiCtrcagene-
ratumem.Diciz ergo, quodfAr determi/iatu duduS.
in prirao libro,^»^^, fcilicet fcientiam decetvo-
care fapientiam^habet rattonem qHolibet XSQienxiiy
de quacunque cauia conliderat appelUri , fcilicet
nomine fapientiae : & primo quantum ad (cien-
tatntta ii- tiam,qus confiderat cauiam finalem, intendit ta-
/rtBiMM alia- [gxn rationem : Scientia dirediua aliarum , & ad
T* * j^-j)" quam aliac ordinantur , meretur magis nomen fa-
rm^iUit. ' P^ti^e. ( Hsc enim efl conditio fapientia?,vt di-
idhim fuit in prologo primi libri:)fcd fcieria con-
/iderans de fine efl huiufinodi,quiaex fine onmia
alia diriguntur , Sc ad finem omnia aiia ordinan-
tur ; crgo talis fcienria erit fcnior, id efl dignior:
Sc illx crunt fubfcruientes iibi,& pcr confcqucns
ipfa mcrctur magis nomen fapientix. Dicit ergo,
q\x6d tntjuantum fcilicet fapientiacfl,^»»<im/f-
nier & principalior, cft dignior, cui non contingit
alias fcitntiai contradicerefiht veluti feruietes Jibi:
quiaperea.fdirigut:quia inqua fic cfl,iuflc fcietia
quac efl dejine & bono talii e^^fcilicet quac dicatur
fapientia. Huius fnimcauja,i<iti^y^zo^itt fincm
C4uera /«wr^fignum huius cfl:quia ars architedlo-
nica,ad quam pcrrinet finem confidcrarc , princi-
patur & impcrat aliis artificibus,ficut vrualis im-
perat nauifac^uae , & nauifadtiua dolariuz , qua;
prxparat matcriam ad formam nauis:fi igitur fa-
pientia cft prarccpdua aliarum , maximc vidctur
propter hoc pcrtincrc ad fcicntiam de fine J)^-
i^ cum dicit :

IX

Sctenti» de
tMmfafonnaU
■MxMne f».
fientit nime
meretttf.

I

Inqudnium verl primarum csufarum^ d-
maxime fcibilis diffinitiua efi effe : qudfub-
JlantidfVtiefue erit talls. (.Multts enim modis
idemfcientibus , magis ejuidem fcire dicimus
eum qui nouit in ipfo ejfe quid res , quam in
non effe : <^ horum earundem alium alio ma-
gis. Sed maxime quid efi , (jr non quantum,
aut quale, aut quidfacere , autpati apta nata
eft. ^mplius autem (^ in alijs fcirefingu-
la^ dr qucrum demonBrationes funt^tuncpu-
tamus exiiiere , quando fcimus quid eH , vt
tetragoniT^re quid efi \ quia media intentio.
Similiter autem (jr aliis.

Adducit rarionem pro fcientia confiderantc de
caufa formali. Et intcndit ttdem rarionem : Illa
fcienria quac confiderat primascaufas,5c efl fcicn-
tia maxime ccna ,meretur magis nomen fapien-
tia: i hacc cnim efl condirio fapientiar,vt patet ex
prologo primi libri:fcd fcientia confiderans cau-
fam formalcm cfl huiufinodi, quod patet cx hoc,
quia intcr diuerfos modos fciendi , maxime did-
mus illum fcire,qui fcit eile rei,& quod quid erat
efle ciusjcrgo talis icieotiamagis meretur nomen
fapicnriac. Dicit ergo , qu6d inquantitm verofa-
^»fwr»4,fupplc cAdtfinittua ejfeprimarum caufa-
xnm , & maxime fctbtlisy cx hoc , fcilicct vidctur
quod Cdentii fubifantit , id eft , de caufa fbrmali
& fubflantiali erit talis , fcilicct fapicnria : multis
ptim modis fcieatibus idem , id cft , intcr multos
modos fcicndi rem , magU quidem dtcimus fcire
fum qui ntuit in ipfo e£e , quid eji in ipfa re,tjuam
in non ejfe , id efl , qu6dmagis fcit illc aliquid,
quam qui fcit aliquid non ?fle. Demonflratio

llie I$MA».
ter Scet.^. j.
fnUg.Sent.
f» folutitme,
i.laterdlu.

&H»d qmd
efi refrrjtMr
etiMm in ae-
cidefuibm.

Tres numerl
frtfoTtien»'
Us.

Cap. 11. 79

enim & fcicnria affirmariua potior eft,quam ipfa
negatiiu:ficut patct prinio pofteriorum:^ horum
eorundem qui , fcilicet fciunt cfle aliquid : altum
alio magis dicimus (ciif.fed maxtme tjut fcit eiuid
efi & non quantii efi, atu <juale, aut tjuod efi apta
nata facere aut patf.Ccircmtem quid eft,cft fcire
formam rci. Amplius autem & tn aliis , fcibcct
proprietaribusy«r*y»>/ff«/4 , & quorum fitnt ds-
monfirationes, vt fimt propriac paifioncs:? «w pu-
tamm exifiere , quaado fctmus quid efi , puta vt
quid tetragonizjire , quia fcilicet eft medta inuea"
tiofimiliter autem & in aliis.

Notandum,qu6d ipfum quod quid eft, non fb-
lura inuenitur ii\ fubftantiis,fcd etiam in accidcn-
libus ; & ideo ficut in fubflanriis , tunc putamus
maximc icire rem , quando icimus quid eft : ita
criam in accidcnribus , & in aliis proprietaribus,
quorum funt demonftrarioncs , tunc maximcfci-
mus ciim icimus dc cis, quodquid cft.

Notandum , quod tctragonifmus dicitur fe- Tetragenif,
cundum Geomctram fuperficies quadrari , vd """ '"'^ •
quadrangularis , non habcntis
t>mnia latera xqualia , ied altc-
ram partcm longiorcm , cui fi
vclimus inuaiire qiudrarum ac-
quale habens omnia latera ac-
qualia, oponct inucnire lineam
mediac proporriorus,& tctrago-
nizarc, id eft, quadrare tetrago-
niiinum. Ad cuius euidenriam
liotandum , qu6d regula eft in Gcomctria, quod
quandocunque ti«s Uneac funt proporrionales, il-
lud quod refiiltat cx prima & tcrtia,eft acquale ci,
quod rcfiiltat ex dudhi iecimdac linex in ieipiam;
quod manifcftius apparet in tribus numeris pro-
porrionalibas, vt funt duo,quatuor,o<5lo : nam fi^
cut fe habcnt quatuor ad duo, ita fe habent oGto
ad quatuor, & idco illud , quod rcfuitat ex du<5hi
binarij in CK5h3narium,eft squale d,quod refultat
ex dudu quatenurij in feipfum:nam bis o^o,fa-
dunt fexdecim : fimiliter quatcr quatuor faciunt
iexdecim. Similiter in propofito , fi acdpiantiir
tres lineac proporrionalcs, quarum primafit dua-
rum palmanun , fccimda quatuor , terria oAo,
quadrangulus conftitutus ex prima linea , & ex
terria, erit aiqualis quadrato, confHtuto ex dudhi
fecunda: lineac in ieipfam:quia ieamda linca qua
eft quatuor palmanun , eft quacdam medietas &
proporrio mediainter lineam duarum palmarura,
& tcrriam,quac cft o€c.o palmarum.Tetragonizarc
ergo,id eft,quadrare quadrangulum , cuius altera
pars eft longiof , cft inucnirc mediam proponio-
nem modo pracexpofito:& qui hot idt, fcitquid
eft tttragonizjtre,iA cft , quadranguliun quadrare.
Deinde cum didt :

Circa generationes vero, ^ achts, ($• circa
omnem tranfmutationem opinantur nos per-.
feffe cognofcere , quando cognofcimus primci~ , ^
fium motus. Hoc autem alt(rum , ^ oPpofi.r
tumfini.

Adducit rarionem pro idenria confiderante dc
caufa effidente. Dicit ergo,qu6dc»rc4 generdtio- SeienttM cn^-
nem , & aEltu , & circa omnem tranfmtaattonem: ftdemns de
tUTK fupplc dicimur maxtme fcire,(juando cegnof- f*tf* '$"*»
cimtts principium vnde mottts , id eft cauiam ef- " *" ^'^-
fidcntem : nam motus eft adhis mobilis a mo- ^^4,
uentc , vt dicitur 3 J^hvficcrgo fcicnua confidc-

G 4

eiinte lAdt'
tur m/ucimi:
fcifHti»,

80 Lib. I II.

rans de canfa mouenre , videtur cfle imxim^
fcientia, & pcr confcquens maximc meretur no-
men fapientii. Addit autciTi, quod hoc, (cilicet
principium mouens, & efficiens , efi diMerfum,&
cppojitum fini , id eft , efficiens eft principium
oppofimm principij finis , ficqt didkum fuit in
primo libro.

Notandum , qu6d de cau^ matedali practer-
mifit facere mentionem,quia materia cum fit ens
in potenria , & ens imperfedhmi quantum eft de
fe , minus quim aliae caufx facit ad cognitionem
rei , & ideo dato, qu6d aliqua fcientia confideret
feorfiim de cauia materiali , non videtur pofle
haberi ratio, qu6d illa meretur magis nom^n fa-
f ientiaeJ)einde cum dicit ;

^uafroptejr videtur altertM effe fcientia
eaufarum harum fingulas f^eculari.

Pertradati quaeftione annexa concludit con-
dufionem primarum rationum , ad quaeftionem
principalem dicens : quafrofter videtur aliM, id
eft, alterips ejfi /cientiajpeculari fingulM harum
caHfantm.

FmMr qut- £|. t^gjj veritas quasftionis prinipalis cft,
PideS.Th. quodvnius (cientia: eft confiderare omnia gene-

kie eofiefim. ra caufarum. Ciuus ratio eft , quia fcienriae cuius
eft confiderare efFectum, eft confiderare omnes
caufas eius : ficut de domo fuperiiis declaraba-
tur; ergo ad illam (cienriampertinet confiderare
omnes caufas. Hoc apparet manifcfte in Phyfica
i.lib.text. com. 18. & indc.&de Metaphyficq ;.
Metaphyjfica! cap. de caufis, text.com.i. & inde.
licet Phyfica , & Metaphyfica , differenter confi-
derent de omnibus caufis; ficut didhim eftin
primo libro. Nec r,itiones in contrarium conclu-
dnnt. Prima eft fophiftica,& arguit a deftrudione
Antecedentis , vt praedidum eft. Secunda etiam
rario non valct : non enim fequitur, quod fi ali-
cuius fcientiac non cft confiderare omnes caufas ;
ergo nullius. Neganda eft confcquentia : quia
poteft efle, quod alicuius vniusfcienria: fit confi-
derare omnes caufas , & alicuius non.

SVMMARIVM.

An dc principiis complcxis detur vna,
& cadcm fciencia ? 0£ an cadcm de his,
& dc fubflantiis? rationcs pro partc nc-
gaciua.

.CQ.4' A T verh defrincipHs demon^rationU^
J^\jvtrum vnius fcientia ejt^am vlurium^
dubitatio ef*Dico autem demonfiratiuas com-
muttes opiniones , ex quihus omnes demon^
firant. Vt quoniam omne neceffarium ef^aut
dicere , aut negare ^ ^ impofthile idemft-
fnulejfey (jr non ejfe, ^ qudcumque alia tales
fropofttiones. Vtrum harum vnafcientia , ^
ftibjiantia , aut alia. Etjinon vna ^, quam
oportet appellare^ qua nunc eji quaftta \

Poftquam Philofophus difputauit quaeftiones
xefpidentes principia incomplexa, nunc difpuut
cas , quac rcfpidunt principia complexa. Circa
quod duo fadt. Prim6 pcoponit quaEftionem.Se-
amd6 obiicit pro , & contra. Secunda ibiiVniw
igitwr effe, Dicit ergo qu6d dubitatio eft deprin-

Metaph.

Tc»t

\5

x.q.fntm-
pttlu.

Trim» pri»^
cipia qu*.

Anfifvttim
fcientie, cm-
fderare frin^
C'pi»cimmit-
nta , &fttl/''
Jlatftiam,

16

Trincipin
cemmuni»
qu*. dicStKri
<y qualiter
intram d»-
tnonfirtuioni
Mliarumffit,
tiatitml

elpiis demonftratiuii, qiue fcilicet fimt compjexa,
vtrumfunt vniits fcientia , aut pluritm , id eft,
vtrum confiderare de eis pertincat ad vnamfcia-
tiam , vel ad plures ? & exponit quae fiuit huiuf-
modi principia. Dic» autem demonftratiuas , &
communes opiniones; ex cjuibm omnesCdlicet fci-
cntijE demonftrant ; vt tjuoniam omne neeeffarirtm
eft, aut dtcere, id eft, affirmare, aut ncvare,& im-
poffibile eft idem fimul ejje , & non effe : & qua-
cunque alia tales propofitiones : & dato quod fint
vnius fcientiac , eft quiftio vtritmfit vua fcientia
harum, & fubftantit , aut atia, id eft,vtrum fci2-
tia confiderans de fubftantia , & de taUbus prin-
cipiis fit vna, vel fit alia,& aha : & dato qu6d no
fir vna , fed qu6d aHa (cienria confideret de fub-
ftantia, & alia de iUis principiis communibus,eft
diibium , quamiUarHm oportet appellare,qua nunc
tji quajita,idei\, fapienria.

Notandum , quod principia communia , de
quibus exemphficatjdicuntur communes opinio-
nes , vel conceptiones , quatenus omnes fcienriae
vmntur eis in demonftrando : non qu6d ipfa in-
grediantur demonftrationem fecimdum fiibftap-
tiam , cum ipfa fintcommunia , & dcmonftrario
procedat ex propriis : (cd pro quanto principia
omniiun fcientiarum habent pcr illa communia
robur,& firmitatc,{de6 Hcct non ingrediantur de-
monftrariones aHarum ftientiarum fecundwm
fubftantiam, ingrediimtur tamen virtualiter.
Deinde cum dicit :

Vnius igitur ejfe noneftrationahile, ^id
enim magts Geometria, quam qualifcumque
de hisproprium eft audire> St igiturftmiliter
quidem qualifcumque eft. Omnium vero non
(onuentt. Sicut nec aliarum : ita nec ipfas
fuhftantiM cognofcentis , proprium eftdeipfti
cognofcere.

Argiu't ad quacftionen). Primo ad partem ne-
catiuam, fciUcetqu^d non eft vnius (dentiac con-
fiderare principia demonftrationis, & fubftatiani.
Secund6 arguit ad partem affirraatiuam oppofi-
tam. Secunda ibi : At verofialia. Prima in duas
fecundum quod duas rationes adducit pro ifta
partcSecunda ibi : Simui autem. Dicit ergo,qu6d re frindpin
non eft rationahile effe vniui fi;ientin;qu6a. (cilicet ^omtnuni»^
ipiaconfideret dida principia.Cuiijs cauiam fub- f^^fi*'"*^^
dit , quid enim magis Geometria , tjuam qualif.
(umque alterius fcienriae eft proprium de his oh-
audire,id eft,confidrrare?qua(i dicerer,qu6d non,
cum pertineat ad omnes : fed nec hoc yidetur ve-
rum : ide6 dicit , quod omnium vero non conuenit
quia videtur (upernuum,qu6d. in diuerfis (cienriis
de ei(dem tradtetiu:. Si igitur nec vna, nec omnes
fcientias confiderajit diifba principia , (equitur,
quod nulia , nec per conicqucns illa qus eft dc
fubftanria ; ergo non eft eiufdem (aenrix tonfi-
derare de fubftantia, & de principiis pra:di6ris:&
hoceft qu6d concludit, c\\\oAficut necaliarttmt
ita nec ipfiiu cogn«fcentis,iA eft,confiderantis fub-
ftantias ipfas, eft propriftm cagnafcere de hisJDcivk-
de cum dicit :

Simttl autem.ffr quomodo erit ipfarUfcieft".
tia}^ujdquidem enimy^ vnumquodque ho-
rum exiftit ensy^ nuc nouimus.Vtuntur igi-
tur eis^ vt notis artes eUid.Si autem demoftra-

ti«i

SMdnem
fit vnius fci-
tie. cenfider»-

Cenfidtpttio
fcientific» du
fUx.

Trimcifii
■timinti* »e-
queunt co-
gnofci per dif
finiticnem,
fel demcn-
p,Mumem.

Tria qut
luceffario re-
quiruntur *d
demonflr»-
tifnem.

|8

Summ^ I L

fji de ets eB, oportebit dliquoJ igitur effefub-
ie6fum : ^ h/ec ^uidem fafsiones : iUa veto
dignitAtes eorum. Nam de omnihus ejfe dC"
menBrationem , impofsibile eB : neceffc efi
enim ex aliquibus effe , ^ circa aliquid, (^
dliquorum detnonBrdtionem. e^are dccidit
pmniumejfegenus vnum aUtjuid demenBra-
torum : omnes enim dfmonBratiu* dsgnitati-
bus vtuntur,

Ponit; {ecundam rarionem , quam intendit ta-
lem : Omnis confiderario fcicnafica, vel eft per
definitionem, vel per demonftrationcm:{ed prin-
cipia dcmonftraaom's prsedidhi non poflunt co-
gnofci per definirioncm, quia ftatim cognofcun-
tur quid funt, notis terminis; nec pcr dcmonftra-
tionem , quia cum in demonftratione Cnt tria,
fcilicet fubicdhim , paflio , & prlncipia , ipfbrum
principiorum non eft demonftrario,alias eUet pro-
ceftus in infinitum , & per confequens (cientia
non cHct dc fubftantia.Dicit cr^, qnbdjimul au-
tem, (jua erit fcimtia eorum , {cilicet dignitatum?
Quafi diceret, nulla : quia illa fcicnria.vel eflet dc-
flniriua , vel dctnontoatiua; & quod non defini-
dua probat , cum fubdit. Horum igitur cmlibet
tjuid inejl yid eft, quid funt,C^ nunc nouimtu,ii. eft,
ftarim in prindpio cognofcimus notis terminis|
& propter hoc ali* artef vtuntur eii, vt notis,(a.-
licet quid funt. Vlterius probat,qu6d no cognof-
catur icienrii demoftrariua dicens:)* autede eii efi
fcietia demojtratiua exiget aliquodgentu ejfefui-
ieEHiy& hac qutde paffiones;illa vero dignitates eo-
rum -y hxc enim tria ad demonftrationcm requi-
nmtur , neccflc eft enira demonftrationem efle ex
aliquibus , fcilicet princi^iis , 8c circa aliquid,
(cilicet circa fubiedum, & aliquorum, (cilicet ac-
cidenrium propriorum : led impofHbile eft di-
gnitates demonftrari rtum cx parte principij;
nam de omnihtu effe demonjhationem efi impoffi-
bile : quia eflet proceflixs in infinimm : tum ex
parte fubiedti , quia ciim vna fcienria fit vnius
generis fubic^, oporteret,qu6d illa qua: demon-
uraret dignitates , haberet vnum fubiediun:cum
ergo omnes fcientia: vtantur iftis dignitaribus,
omnes {cienriac haberent vnum fubiedum com-
muncquod eft falfum : ideo fubditur ; qtiare ac-
eidit aliquid effe vnum , ergo omnium demonflra-
torum, id eft , omnium fcientianun demonftrati-
iiarum : Dmnes enim (clennx demonftratiua ipjit
dignitatihttt vtunttr. Deindc cum didt ;

SVMMARIVM.

Dato pliircs cfle fcientias de princi-
piis , & fubftantiis , qua: illonim princi-
palior? rcfoluitur de his agerc hanc
fcicntiamvnicam.tex y. Arguitur pro,&:
contra , an vna fcicntia fit de omnibus
fubftantiis j dc quo vide Dodorcm i ,
huius,q 9.

AT veroftalia , qua fuhJloKtia, ^ qu/e
de his, qua eorum principaliter,(^ prior
ejl i vniuerfaliter emm maxim} omnium
pnncipiafunt dignitates. Etfi non efi Phi-
tofophi, cuiHs erit alterius de ets Jpeculari ve-
titatem^ &falfitatem ?

Tinfdem fd.
entii eji con-
fiderATeJuh-
fi*nti»m, <j»
digmttUtt,

Satisfit ar«
gnmcntis io
oppodtam

fluodlibtt
nequit per
demSfirMi»-
ttetn fctrt.

Cap. I. 81

Atguit ad partem affirmatiuam oppofitam,fc
didt , qudd u aliaeft idcntia, /cilicct ^uxejide
fuhjiantia , & alia, qua efi de A«,(cilicet dignitari-
bus : reftat dubium , quaearum eji prinripaItor,(^
dignior : nam videtiu: cx vria parte, quod (cienria
de dignitatibus cllet prior: nam dignttates funt
princtpia moxime vnitterfalia omnium,Sc pcr con-
/cquens videtur, quod fcienria deeis eflct vniucr^
falior, & priorXt ex alia partc cum fubftantia fit
primum ens, fcientia de fubftanria erit prima
Philofophia. Etftigitur Philofophi,fci\ket primi,
cuifu tfi ftthjiantia fpeciilari,n6 eft fuppledc hu-
iufinodi dignitaribus , cuitts alitu, id eji,alteritu,
fdcnrijE exix fpeculari de eisveritatem , &falftta-
tem f quafi diccret , quod nullius alterius.

Veritas huius quacftionis cft ficut apparet ex
quarto huius, text. com. 7. & drdter. quod eiui^
dem fcienriz , icilicet Metaphyficae,eft confidera-
re de fubftantia,& dc dignitaribus : nam'cum fub-
ie(Shim Metaphyfics fit ens inquantumens ,ideo
eius eft confiderare talia prindpia communia,quje
in ente,vel in parribusenris fimdantur,ficut patet
de primo prindpio fimplidter quidem , quod eft:
Jmpoffthile eji idem Jimul ejfe,& noneffe. Nec ra-
riones in oppofitum condudunt. Prima non,quia
licct omncs fdentiac vtantur didtis prindpiis,non
tamen fequitiu: , qaod onmcs confiderent ipfa ;
fed acdpiunt ca ab vna aliqua communi, cuius
cft illa comunia c6fidcrare,& Iijcc cftMctaphyfi-
ca.Sccuda ratio proccdit abinfufficicnti; no enim
omne, quod fdnu, per dcfinitionem,veI demon-
ftrationem fcitur:nifi illa tantum, quotum co-
gnitio eft ei aliquo priori : principia autem cmn
«nt prima fimpliciter , non poflimt cognofci ex
aliquo priori : fed cognitis-terminis, fkrim in lu-
mine rututali intelle<^is cognofccnris, cognof.
cuhtur , vt declaranun fuit in x. lib. tcxtxom.5.
Tunc fequitur illa pars :

Totaliier qu^ fubj^antiarttm , vtrum vna '^
Omniumefi y aut plures fcientia ?

Vbidifputat qu2ftiones,vtconfiderario huios
fcientiac rcfpicit prinripiata^quaefuntfubflanrii,
& acddentia.Circa quod duo fadt,fecundu quod
mouet duas quarftiones. Secunda ibi : j4mplikt
autem. Prima in duas,quia primo mouet quacftio-
nem. Sccundo arguit pro, & contra.Secimda ibi:
Siquidem ergo. Eft ergo prima quazfiio , ■z/rrKw» i.qprirtcifa-
vnitterfaliter Jtt vna fctcntia omnitim fubjlantia- ^-
rum , atitplures fcientia , qux fcilicet confiderc-
jrent fubflantias diuerf^. Deindecum dicit :

Si quidem ergo non vna^ cuius ftthfianti^
fonenda efi fcientia iBa ?

Arguit ad qujEftionem.Prim6 ad vnam partera,
fcilicet quod vnius fdenrix eft omnes fubffcmtias
confidcrarc. Seamd6 arguit ad oppofitum, ibi :
Vnam vero omnium. Dicitergo ,q\ibdfiquidem
noneJivna,(ciei\zia. fdlicet de omnibus fubflan-
tiis, eft dubimn , cuitu fuhjianti^ ijiafcientia, fd-
licct Metaphyfica eft poncnda,fciIicet conlidera-
tiua? quafi diceret, qu6d non poffit affignari»
cum omnes fubffcmtijc fint partes ends. Deinde
cum didt t

Vndm vero omnium non efi rationabiUy
etenim demon^raiiua vna de omnihm erit

Vtiqtti

^

Vmt fcitntU
fottft iemon
firitre prin-
cipi» altc

11
VerttM qut-
ftionit.
§lualiter Me
taphyfica *i-
fiderat om-
nes [tthftan-
tia*.

8i Lib. III.

vtlefueferfe accidentibits. Si ejtiidem tmnis
^emonfiratiua circa diquod fuhie6fum fpecUf
latur fer fe accidentia ex commuttibus ofi-
nionibus, Et circa idem igitur gentts acci-
dentiafrofe eiufdem eftffeculariex eiufdem
epinionihus : nam circa ipfum, quia vnius,^
ex quihus vnius , fiue eiufdem yjiue alius,
^uare (jr accidentia fiue h* ffeculabuntur^
jtut ex his vna.

Argiiit ad oppofitum, & intcndit talem ratior
nem : Si vna fcicntia eft omnium fubftantiarum;
ergo vna fcientiaerit omnium per fe accidetium,
ttenim, pro quia, tn»c ejftt vna fcientia demony
firatiua in omnihm fer fe accidentibtu. Cuius
caufam (ubdit; etenim omnis demonfiratiua (cien-
da. fpeculabitur fingula accidentia , eircaaliquod
fubieElum ex commHnibuiopinionibut, vel concep-
tionibus , cuiu^odi (unt principia prima dumo-
d6 fiat ex eifdem principiis. Nam circa iffum,
efuia vnitts efi demonilrare : quiaita efi per aliqua
principia vniut , & ex t^uibus vniut, id cft> qu6d
dcmonftrarc , quia ita eft, aliquando pertinet ad
vna fcientiam ; & demonlhrare principia cx
quibus dcmonftrabatur , quia ita eft, pertinet ad
vnam fcientiam : quandoquc quidemad candem,
quandoque ver6 ad aliam. Ide6 fubdit ,fiue eiuf-
dem,fiue alius, id cft , alterius .* ^uare accidentia
fiue fpeculabuntur bocfiue ex hu,C((ta^ci illa fci-
entiaerit vna.

Notandum qu6d , principia dcmonfbationis
nonferapcr funt indemonftrabilia fimpliciter:fed
quod eft conclufio vnius dcmonftrationis, poteft
elTe principium alterius dcmonfh:ationis,& quo-
niam fic eft dcmonftrarc talia principia, quando-
quc pcrtinct ad eandem fcientiam , quandoque
ad aliam. Exemplum primi in Gcometria, qund
triangulus habct trcs, &c. pcrhoc qu6d angulus
pxtrinfccus trianguli eft a:qualis duobus intrinfc-
cis fibi oppofitis , hocctiam probari poteft. Cu-
ius probatio ctiam pcrtinct ad Gcomctriam. Exe-
pUim fecundi : Mufjcus probat , quod tonus di-
uiditiu: in duo femitonaincEqualia, pcrhoc, qu6d
proportio fexquio£b(ia non poreft diuidi in duo
asqmlia , chm femper fit fuperparricularis : fcd
hocprobarc non tantum pertinet ad Muficam,fed
ctiam ad Arithmeticum. Aliud cxemplum, quod
Chirurgicusprobat,qu6d.vulnera circujaria tar-
dius fanantur pcr hoc, quod partcs circuli diffi-
cilius coniunguntnr:hoc autem probarenon per-
tinct ad Chirurgicum , fed ad Gcometricum. Sic
ergo patet,qu6d aliquando diucrfitas fci^nriarum
oritur ex diucrfitatc principioruni , puta quando
vna fcicnria dcmonftrat principia altcrius:fecun-
dum qucm modum fc habent fcicntia fubaltcr-
nans, & fcientia fubalternata : fcdfuppofitaidcn-
titatc principiorum remanet identitas fcientiarii :
dummodo unt cadem per fe accidcntia, & idcm
genus fubiedum , vt fi vna , & eadcm fcientia
confideret fubiedum, &cius per fp accidentia.

Veritas huius quzftionis eft,qu6d ficut habe-
tur cx quarto huius, vnius fcicntix eft confidera-
re dc omnibus fubftantiis, vel fecundumproprias
rariones fubftantiz , vel fecundum cpmmuncm
rationem,fecundum qium omncs fubftantia: funt
entia,& primae partcs entis : haec fcientia cft Me-
taphyfica , cuius cft confidcrare de ente inquan-
tum cns, & omncs partcs cnris : putk dc fubftan-
03;, vtdcnobiiipartc fuifubie6li'primi} nccr^'

Metaph.

po ad oppofitum cogit , quia Metaphyfica lic^
confideret de omni fubftantia fub rationc .entis.,
non oportct tamen propter hoc, qu6d confidcr?t
omnia fpccialia accidcntia per fe, fed folum per
accidcntia enris , quse conucniunt fubftantiac ic-
cundum rationen;i entis. Ad alias autem fcientias
conucnit confiderate parricularitcr paffiones fiib^-
flanriae ; fecundumprppriam, & particularem ra-
tiohpm. Dcindp cum dicit .;

S V M H A R I r M,

Ar^uitiir prp & contra , an Mccaphy„
iica fit tantura de fubftantits , an ctiam
de accidcntibus earum ? rcfoluit Do^bor
gffirmatiug, de <^uo fufius quartohuius.

AMplius autem , vtrhm circa fuhjiantias **** '*'
folum eji Theorica , dut (jr circa ipfis ac-
cidentia > Dico autem , vtfifolidum quadam
fubflantia eji ^ ^linea^ & fuperficies^vtrum
£$• eiufdem fcientia efi ea cognofcere , (jr ac-
cidentia circa vmmquodque genns , de qui-
buf LMathematica ofiendunt, aut aliut.

Poriit fecundam quarflioncm. Circa quod duo
facit. Prim6 mouet qUfEftionfm. Sccund6 arguit
pro & contra. Secunda ibi : Namfieiufdem. Di-
cit ergo,qu6d ampliui autem cft quaeftio , vtrum
TheorKa , id eft , confideratio huius fcienrja: ,fit
folum circa fubfiamias , aut etiam circa accide»'-
tia eis , fcilicet fubftanriis. I>ico autem, vt fi di-
catur, qu6d,_/o/»<i«w,id cftjCorpns efi ejustdamfub-
fiantia , & frmiliter iinea, &fuperficies, vt qui-
dara, (cilicet Platonici,& Pythagorici pofuprunt:
vtritm eiufdem fcientiit efiea cognofcere , (jr acci-
dentia circa vnumquodtjue genus tale, de quibtst,
fcilicet aecidenribus , Mathematicit oftendunt ,
aut aliut, id cft, altcrius fcienfiaf, Dcindecikn
dicit :

T^mfi demonfiratiua quadam eiufdem
erit , (^ qua efi fuhflantia. J^qn autem
videtur eius quod quid efi , efie demon-
firatio.

XX

Arguit ad quaeftionem & prim6 ad partcm
negatiuam. Secund6 ad partein affirmatiuara
oppofiram. Secunda ibi : Si v,ero diuerfa. Picit
crgo , qu6d fieiufdem, fcilicet fcicntiz,<r/? confi- >.
derare acctdentia z^ fubfiantias;cmn fcrcnria, qux autd^eft f ^
confiderar accidentia,fir demonftrariua : fcquirur, eft de'mo9-
qu6d demonftrariua quaedamerit , qux eft fub- ftr»tio
ftantix,w« autem videtur eita quod efi ejfe demon-
firatio , quia hoc eft impoflibile cum definirio fit
indicans fubftanriam , & quod quid eft , ficut
apparcr ex z. Poftcr. Dcinde cum dicit:

Si vero diuerf4:qu£ erit fpetulans circa
fuhliantiam accidentia ? hoc enim reddere ejji
valde difficile.

Arguit ad opinionem dicens, o^oAfi diuerfd,
fcilicet fcientix, eft confiderare fubftantias & ac-
cidenria e\ui. erit fpeculans accidentia circafub-
fiamiam ; quafi dicar,qu6d nulla : non erit cnii-q
aflignarc quae fcienria fpeculerur accidenria circa
fubftantiam, quia vrriuiqucconfider^er:^ tamen

hoc

Summas II.

hoc videtur ad omncs fcicnrias perrincre : qnx-
libct cnim fcienria confidcrat paflSones circa
propnum fubiedhi:& tamen hoc reddere ejfet v*l-
fU diffictle : immo impoflibile, fi alterius fcien-
tiae c&t confidcrare fubftantiam^ alterius paf-
iiones.

Vcritas huius quatftiom's cft ( vt colligitur

S^emtiM ali- «* 4- buius ) qu6d eiufdcm fcienriz eftconfide-

itrcmfiderMt rarc dc cntc inquanrom cns; & dc fubftanria &

^ fmbftMtU, dc pcr f^ paflionibus tam enris , quam fubftantia:.

^ dM^ ^^ ^^^^ ^^ oppofinun cogic : quia licct eadem

fcienria confiderct de fubftanria; & dc accidenri-

bus , non tamcn eodem modo : fed de fubflanria

confiderat modo definitiuo, vt arguebat rario : de

accidenubus autcm cotifidcrat modo demonflra-

puo.

SFMMARIVM.

Quoad rcs confidcracas in hac fcien-
{ia;Prim6 agic concra idcas Placonicas,
fcu quiditaccs cxiftcnces fcparacas dc
quibus 1. i.ccx. j. Iccracoucraponenccs
Machemacica a maccria fcparaca, dc qui-
bus ibi.

AMpltits autem vtrumfenfhilesfuhjtan"
tU (JfefoUfint dicend£yautpr£ter eds
ali* ? Et vtrum vnica; aut flura generafuh-
*»*te^ fiantiarum funt : vt dicentes fpecies & inter-
media xirca qua Mashematic^t dicunt ejfe
fcientidi f

Poftquam Phiiofophus pcrtradauit quzftiones
tcncntes fe ex pane confidecarionis huius fcien-
riae, niicpertradat quxftioncs fe tcnentes ex par-
tc rcrum confidcratarum. Circa qupd duo facit,
quia Primo difputat quxftiones de principiaris.
Secundo quacftionesdeprincipiis. Secimdaibi :
Et de prittcipiis. Prima in duas , quia primo pro-
ponit duas quxftioncs de fubftanriis,circaqu4s
ifb fcientia principalius verfatur. Secundo arguit
ad panes. Secunda ibi : Quomoda ergo dicimuf^
Proponit ergo duas quasftiones , quarum prima
eft , vtrum in vniuerfitate enrium /o/<e/«pi?4«r»«
fenfihiles fint dicendt <Jfe , ficut communiter an-
riqui Naturales dicebant, nonponentes nifi enti^
fenfibilia : aut frMer eas , fcilicct fubflantias fenr
fibiles,._/»7f tf/tifubflantiac, ficut pofucrunt Pla-
tonici, & etiara Ariftotol, Sccunda quzftio eft,
dato qu6d fint alis fubflanriac praetcr fenfibiles ,
vtritm fint vnica , fcilicct vnius generis; autfint
plura genera fuhsiantiarum , ficut funt differen-
tcs fpccies ; id cft, ideac, & qu^ funt infra, id eft,
Mathemarica intermedia, circaqux dicimtefle,
icientias Marhematicas : vt dicebatur in primo
libro. Quidam enim Platoniconmi practer fub-
ftantias fenfibiles pofuerunt foliim vnum gcnus
fubflanriarum feparatarum, fcilicet idcarum,vvt
pcr fe hominem inunatcrialcm, & per fc equum,
& fic de aliis fpeciebus fepararis. Alij vero po-
iuerunt aliud genus fubflanrianmi fcparatarum,
icillcet Mathemarica media interideas & fftofibi-
lia , circa qiiac dicebant efle Mathemadcasfcien-
rias. Deinde cum dicit:

^uoTMdo ergo dtcimus fpecies caufafaiue
& fuhfiantias fecundum fe , diSium efi tn
fricribtts deiffisfermonihus.

Cap.I. 85

Argult ad propofitas quxftione?. Circa quo4
duo facit, quia Primo innuit quomodo fumi pof-
fit rario ad probandum elfe fubfbnrias feparatas,
Secundo arguir ad pancm contrariam ncgatiuara,
Sccnnda ibi : Aiultit atuem. Dicit ergo , quod
tjuomodo dtctmus jpecieiy id eft, ideas ejfe caufat
rerum & fuhfiantiasfecundttmfey id eft, fepara-
tas. DiBumefi de eis in priorihusfertnonihuiScili-
cct in primo libto, pcrrra£bndo opinioncm Pla-
tonis : & idco ex his qus ibi djAa funt, fumi
poflunt rationes pro pancafiirmitiuapropofita'»
rum qusftionum. Dondc cum dicit :

Multis autem modis hahentihus difficul-
tatem nullo minus ahfurdum dicere qutdem
alias effe naturas prtter eas^ cjuafunt in ccclo:
hai autem eafdem dicere fenjihilihus : ni^
quia hac quidem fempiterna: tlla vero cor-^
ruptihilia. Nam per fe dicunt hominem ef
fi & equum, (jr /anitatem. t^Uud autem
nihil fimile facientes Deos effe dicentihus ,
C^ humana fpeciei effe. Nthil enim aliud
fecerunt illi quam homines fempiternos :
nec hifpecies , nifi fenfihilesfempiternas.

Arguit ad partem oppofitam, circa quod duo
facit.Quia primo areuit adoftendedum non elle
ideas a fenfibilibus tcparatas. Secund6adoftcn-
dendum non eflc Mathcmaticainrermediafepa-
rata. Sccunda ibi : Amplius fiquisprater. In pri-
ma pane intcndit talem rarionem : Corruptibile
& incorruptibilc differunt , fupple fpecie : imm6
ctiam genetcvtdicetur drca finem dedmi huius;
crgo incohueniens cft dicere incorrupribilia efle
eiufdem fpedci cum iftis fenfibilibus, & corru-
ptibilibus ; ergo inconueniens eft, & impoflibilc
illo modo ponere ideas. Dicit ergo, qucd mtdtii
modis habentihus difficidtates, fdlicet contra opi-
nione de idds:vt dicbim fuit in primo hbro cotra
PIatonem,>7»//tf aliorum minui efi ahfurdum : im-
mo magis abfurdum , dicere quidem effe aliquas
naturasSciMcet idcas feparatas »mfr eas cjuafunt
in coclo , id eft , pratei res fenfibiles quae in coclo
conrinentur : fed tamendicere eas effe eafdemXd-
licet fecundum fpedcm fenfibilibiss nifi quia htc
quidem vtfempiterna , fcilicet idcac fepararse : iBa
fverh corruptihiiia •.'Phionici eniraHcct ideasfc-»
paratas ponerent eiufciem fpeciei cum fenfibili-
bus ; ponebant tamen aliquamdifFerentiam,qiia-
tcnu5 ideasponebantentiaincorrupribilia: fen-
fibilia efleenria corruptibili3,non obflantc iden-
ritate fpedfica hprum, & illorum : quod exponit,
CLim fubdit: namperfe, fcibcet homincm dicunt
hominem ejfe , fcilicet Platonici, id cft, homincm
idfalem fcpararum,c^ fimiliter eejUHm^ & fanita-
tem : aliud autem nihil cft^d eft, non eft aliud fe-
cundum fpedem ab homine f^nfibili , vel equo,
vcl fanitate : & fic de aliis , quod fupplc ?ft in^
conueniens : nam Uti fiint facicntes 7«w»7« di-
centihus Deos eje humanafpectei , fcilicct fimiUs
fpedei cum hominibus : qus fuit opinio Epicu-?
reorqm fecundum Tulliura in Jibro dc narura
Deorum : tjii enim nihil aliud fecerunt quam ho-.
minesfempitemos cflc illos, fcilicet Deos ; dice-
bant enimquofdamhomines deificatos, & incor-
rupribilcs : quos Deos appcUabant : nec l;»,fcili-
cet Platonici ponentesy^foV/, id cft, ideas facie-
bant aliud <juam rts fer.fl/iles ejfe feKpifernas : 3c

fic

H

CtmiftlhUs
^ inetrru-
ftibiU diffe-
TMUtJ^it,

Ofmlt E-
ficureontm.

Non coHtra
MttUrnts $•
fifutut.

*;

fj9»effev.n-
fhematicM
interme^»
fefanUM,

^l. ccmna*
tanle iicTt
▼idcmas «c-
lo.quoj fem
per nipa:a-

84 LibJII.

/Ic corrupdbilia & incorrnptibilia .ertc-eiufalem
fpcciei j quod eft injpofllbilc per naturam. Dein^
4e cum oicit :

K^mplms autem fiquisfrdterfpectes, &
fenfibilU intermedia ponat , multas habebit
Jaifitatipnes. Palam enim,quiaftmiliter linea
frxteriffas drfenfbileserunt (jr vnumquod-
que aliorum generum. Igiti$r quoniam ^Ar
jlrologia harum vnaeft , erit quoddamcoe-
lum^ drSolydr Luna , dr aliafmiliter caUr
fiia. Efquomodo hif credereeportet> Neejue
enim immobiliter rationabile ejfe. LMebite
verhomnino impopbile. Similiter autemde
quibw Perfpe0iua tra£faty& incMathema-
ticis ffarmonica.Etenim hoc impofibileprater
fenftbilia effe frofter eafdem caufas : namfi
fint fenfibilia intermedia (jr fenftts :patam
^uia , ^ animalia erunt intermedia i£orum^
dr corruptibttium.

Arguit contra ponentes Mathematica inter-
piedia : & qoia quidam pofuenmt ca a fcnfibrli^
busfeparata , &quidani pofuerunt eain (enfibi-
Jibus. Primo ergo arguit contra 605, qui pone-
bant ca efle fcparata, & fecund^ arguit contra
eos,qui pofucrurit ea efle in ftnfibilibus.Secunda
ibi : Sunt awtem (i/i^«».Prima In duas,quia prim^
arguit icontra eos. Secund6 innuit rationem a^
oppofirum & pro eis. Secunda ibi : .4t vero nec
fenfibilium. Prima in tres fecundiim quod tres
rationes fabricat contr^ eos. Secunda ibi : Dubi-
tahit autem, Tertia ibi : Simtil autem nec verum.
In prima parrc intendit talem r^tionem : EiufHcm
rationis eft vn^m fcientiam Mathematicam cile
circa lineas fcparatas,& omnes alias fcicntias Mar
thematicas , quae verfantur circ^ aliqua alia Ma-
thematica a lineis : fed funt aliquae fcientis Ma-
ihcml^ticjc , qu^ non verfantur circa aliqua cn-
tia Mathematica feparata,verbigratia^Afb:oIogia,
^ufica, & PerfpedHua ; ctgo fimiliter fcicntia de
lineis , yel quscunquc alia, non crit circa aliqua
Mathematica feparata. Dicit ergo, qu6d<«»»/'/i«j
Jiijuiiprxterfpecies, id cft, idcas,& ^txter fenjihi-
/M,ponat qiuE djcuntur mtr^,i6. e(i,Aiathematica
fevarata,mnltMfhabebit du(fitafiones,id eftjimpofr
Ylbilia quac fequuntui::/?4/<<7« enim, quodfimiliter^
ici\icet,mmt line<t^ quae funt,(cilicet medis pr^ter
eas, fcjlicct lineas 'ideaies,& fenfibiles, id'cft,me-
dfae intcr has 6c illas : ita fupple crit circa vnumr
quodque aliorum generum : qupd oftcndit elle im-
pofnbile,dicens,i^i>«r quoniam xfirologia efivna
har^m, id eft,de numero fcicntiarum Kkthcmati-
carum , erit eiuoddam caelum , practcr fenfibile, &
flmilitcr Sol (^ Luna, & alia fupercdefiia &
ejttomodo credere his oportet ? quafl «liccrct , quod
eft incrcdibilc : quod probat , quia fupple talq
ccelum fcparatum,vel cflVt immobiIc,vcl niobile,
Non poteft dfci, qu^d irnmobile , nihil enim ra-
tionabiU effe immobile fupple in coelo.aun ccelum
fit naturale : fcrnperver6 mobile cfle eft omnjno
impoflibile*} quia nihil feparatum a mareria na-
turali j)oteft moueri. Secund6 oftendft hoc clle
impoflibilc dc aliis ftienriis Mathemaricis, dicit
fimiliter autem, eft impofilbile efle media fepara-
ta eadcm , & de quibiu troBat praSica Perfpe-
Biua ,& in Aiathematicis,de quibus fcilicet agit

Metaph.

Harmonka, idcft, Mufica. Perfpediua enim tra-
/ftat de lincis , vifualibas : Muficaver6 de fonis
audibilibus : htc efi «ntm impoffihile efe media
prdter fenfihilia, ciimipfafint quaedam ffcnfibilia;
ide6 fubdit } propter eafdern eaufas , namfi tUa
fenfihilia funt infra, id eft,intermediajP««/rfw» ^«»4
fenfM funt intcrmcdij ; & cum fei>(us nop fint
/Ineanimali , fequituf quod animalia erunt infr^
ea, id eft , ideas & eorruptibilia. Alia tranflatio
habet ipforum & corruptibiUum-.&c eft idem,quod
/iipplc manifeftumeftcfleimpofIibile,& falfum,
Peinde cum dicit ;

Dubitabit autem aliquisy ef circa tjua exi- Tc».co.|;
fientiumquarere of^rtet hasfcientias. Namfi
in hocdiffert Geometriaa Geodaftafolum-.quia
■hacquidem horumeli quafentimus^illa vera
nonfenfibitium;Palam cfuia (^prater medici-
natem, (^ atia erttfcientia • (jr prater vnam~
quamque atiarum inter ipfam medicinalemy
& hancmedicinatptt. Sed /juomodohocpofii-
bite >. Btenim fitttbria quadam vtitjue erujtt
praterfenfibilia^ ipfumttiam fanum.

x6

Ponit fecundam r^tionem , qujp talis eft : Si

in illis gcneribus , id eft, entium , de quibus flint SeUntuMa^

iciemix Mathematics, eft dare rria,fcilicet feiifl- thcmnticAUf

biiia , ideas , & intermedia; eadem rarione & ii^ f^ntctrcmiS*

^bmnibus aliis entibus:fed hoc eft falfunf^vt oftenr '^'*^J^f*

detur; ergo illud ex quo fequitur.Dicit ergo,qu6d '

dato, fupple , qu6d in Matheraaticis fir dare illos

trcs gradus entium diGtos.^Duhitahit alitjuii circa

qu£ exifie:2tium oportet quarereeM fcientioi ,(ci\i-

cet Mathematicas, id eft circa quod illorum trium

verfantur fcientiae Mathematicae : nam fi in hoe

folumdiffert Geometria & Geodafia, id eft, a fci-

cntia de mcnfliris fcnfibilibus : qttia hxc ejuidem,

fcilicet Geodxfizefi horum qua fentimui ,id cft,de

fenfibilibus :iUa verc, fcilicet Geometria nan efl

fenfibilium ; fed fupple,eft dc ititeTmediis, palam

^uia & pratermedicinalem fn>«/i«fcientia,fcili^

cet quae eritde intcrmediismedicinalibus:c^ cr<e-

ter aliarum fingulas ,id eft , qu6d fimiliter eft d^

aliis fcienrirs quibufcunquc-,crgo aliqua fcicntia

crit medicinalis intermcdia , quac fcilicet erit in-

ter hancfcilicet rnedicinalem, quar eft de fenfibili-

bus,€^ illam medicinalem eju£ fcilicet crit de ideis:

fed quomodo hoc efi impefiihile ? quafi diceret,nul-

lomodo:quodprobat, nam riunc faluhria cjiu^-

dam erunt pr<fter fenfibilia ; ergo faluhre, id eft,

qu6d c^m medicina fit circa falubria,id eft, fana-

tiua, fi medicina eft media , fe juitur qu6d fint

■qu^dam fanatiua mcdia practtfr fenfibilia fana-

tiua , & idealia , quod eft euidcntcrfaIfiim.Patet

igitur qu6d fcienriae Mathernarica; non funtcir-

ca aliqua intermcdia feparara. Deinde cum dicit :

Similiterautem nec hoc verum, quia Geo-
dafia fenftbilium efi magnitndinum ^ cor-
rttptihilium y cprrupta eoim effit vtique ^or-^
rttptis.

Ponif tertiam rarionem. Vbinotandum,qu6d -jj
opimo praedidta ponebat aliquam fcicnriam eflc
circa magnitudines fenfibilcs, & fic efle alia fci-
cnriam drca infenfibilcs, cx quo habemreflc jiH-
quas magnirudincs mcdia^ : coptra hoc eft pracr
fensrario. Dicit ergo Q^hdftmul autemntchoc

'Summs 11.

Cap. I. 85

efi vtrmn:q»U Ce«d4tjid eft fmJihUiitm m*gnimm

dwum , & comtptUnltnm , vt fupcrius diccbatun

*^ etenim, pro qoia *.carrupHs, fdlicet magnkudini-

fiM '•ttiti* bus efet eorruptajalicex ipia Geodxfia : fcientia

etmtmfuttr enjjjj vidctuT corrorapi cormptis rebos: nam te

W*'2' 7iu "°" fcdcme,non erirvera opimo,qux opinabatur

^' te fedrtc : corrumpi autem videtur eltc contra ra-

rionem lcientix, qux videtxit ncccflaria& incor-

rupdbilisicreo^vt videtur fcqui ad didam opinio-

nero,nulla uicnria etiam naturalis crit dc foifi-

bilibus ; fed omnis vel erit dc rcbus incermediis,

vel erit de idcis.Quod apparct euidentct dCc fal-

•Tum. Ekindexum dicit :

Sri4MARIFM.

Arguitur pto poncntibus Mathcnuti-
ca,mcdia intcr idcas,& fcndbilia.

AT vero fUcfenfibUiitm erit magmfuM-
Mum :necxirc4 ccetumhoc K^Brologia,
Nec enimfenftbiles lined tdlesfunt , ijnales
Jicit Geometer : nihil enim re^itm fenjibi-
iium^itanec rotandum. Tangit enim^ regu.
lam nonfecundumpuncfum circulus ^fedvt
FjthagorMs ait Geometras redarguens. Nec
ntotusynec reuolu(ionescarlifmileSy de quibus
jHrologiafacit fermones , necastrisfun^a
vaturam habent eandern.

%Z

Arguit ad opinionem,&pro di<9a opinione;&
jntendit talem rarioncm : Omnis fdentia eft de
rebus,qua: flc fe habcnt quales in fcienria tritdun-
tur, ied Mathemaricafendbilianon iic (e habent,
ficut traduntur in fcienriis Mathcmaricis ; ergo
(cicntia: MathemadccC non fimt de talibus (enfi-
bilibus : oponet ci^o dare aiiqua media , de qui-
bus fint. Minorcm oftcndit in quibufdam cxera-
£lis,vt patcbit, Dicit eigo ^ at vero noft videtur
iupple fcientias Mzthcmaxiczs^JfefenJibiliim ma-
gnitudinum : nec ehim ASihlogia erit circa boc
cadum,<iuoddk fenfibile , ^ fiibdit probarionera,
nec enim linenjenjihiles taiesfunt/juales dtcit ^eo-
fide EueU- meter : qui fupp^» dicit quod linca reda tangit
ftm t» i.ub. circuluni-in pundlo ; nihil tamen reSfum , nec r»-
tundum , id eft circulate ita/i habet fenfibilinm,
id eft , quod in ienfibiiibus non eft reperire^<-
quam linicam rgdlam, vcl fuperfidem , ncc drcur-
lum aliquem , qui fic fe tangant , fiilicct in pun-
^:ide6 fubdit, quod circulm tangit reguUm , id
eftjineam re£lam , vel iuperficiem nanffcunditm
ptPtHum ; fed pt Fythagorai att redarguent ^eor
putrat, id eft , quod pcopter iftanj rarionem Py-
thagoras nirebaxurdeftruerc certitudfnem Gco-
mctricarum (cientiarum : quia fdhcct in re, non
elletiouenire tres magnitudines ; quales Geome-
tra: dicebant. Addit etiam alias inftanrias dicens,
quod nec nuttu , nec reuolutionei cali fuftt JinuUty
ideft,talcs,qu4es funt illf \d4 juibut Aftrologia
fermones facif.Tmlti enim forian ponunt Aftro-
logi <fe moribus 8( de reuolurionibus coelorum,
aua: non (c habcnt fic in re : ficut oftcndit cum
lqbdit,qu6d punda non habent eandem naturam
allrii : Geometrac enim vtuntuc aliquando ill^s
ftellis,quafi quibuficiam pundUs , cum tamen ftel-
\z flnt corpora grandis magnitudinis.Vidftur er-
go oport^re 3are aliqua Mathematica intcrme-'
(hi , q\ix fic fe habeant ficut Mathematica tradit^
Spjri Qper. tom. I V.

de quibus fuit fcientia: Mathematicz. Deinde
cum didt :

Sunt autem (^ ali^ui fui dicMnt effe tfui- Text.M.9.
dem intermedia hdtc , inter fpecies (jrfenpbi^
Ua;non tamenfnefenjibilibuifed in hu <ju$^
bus accidentia impoftbilia emnia quidemplu'
ris ejl orationis fertranfire. Suffcit autetn ^
tali4 fpecnlari.

Arguit contra aliam opinioncm, qu* ponebat ^^
Mathemarica intermedia dle in fenfibilibus , & jufim iMtt
non feparata. Circa quod duo fadt. Prim6 prz- mtiia Moi'
minit &c proponit illorum opinioncm, Secund6 '^"^J^^Jf* **
arguitcontraeamjibi^A^iwTCTHwi. Dicitergo,qu6d ■''*•'*''
funt alitjui <jui dtcunt ejfe^A eft, ponunt efle infra
fpecies,id cft,ideas &,fenfibilia ^uadiBafunt.Cd^
lidet Mathemarica intcrmedia non extra fenfibi-
lia :fed in his, fcilicet fenfibilibus cSe:ejuibus om-
nia (juitlem impojftitlia accidentia,c^ux fcilicet fc-
quuntur contra eosipluris orationis^d eft,maioris
negod) e/? pertranfi-eifufficit tamen /pecuUri tO'
/;<»/upple lumc breuiter & fucdfidc.

Not^dum quod iflius opinionis videntur fuifl
fe illi , qui dixerunr locum efle quafdam dimen-
fiones pcr fe exiftentcs : quae orania fenfibilia
corpora localia penetrabant : quam opinionem
Ariftot.prolixc pertrat^t.^. Phyficorura , cap.dfc
loco,text.co.}7. & indc ideo hicbr^ter ttanfit
drca eam. Dcinde dim didt :

SrTiUARlVM.

Reijciuntur illa Mathemadca , & fen-
tennadcideis iuita mcntcm Addotclis
rcfutatur.

NOn enim in talibiis congruum eji habere
ftc folum : fed palam , (\ma ^ fpecies
contingit in fenjtbtlibus ejfe : eiufdem eHtm
r4tio»if vtrttque htufunt,

Arguit contra di£bm opinionem per quatuor
rationes. Secunda ponitur ibi : AntpliHs autem.
Tcrtia ibi : 6t non ejfe , Quarta ibi : Totaliter, In
prima pane intendit talem rarionem:Eiuf3em ra-
rionis videtur cSt ponere ideas , & Mathemarica
interracdia , quia vtrunquc ponitiUjVt abftta^lio
renim correfpondcat abflra<aioni intellcdus., vt
didlura fuit inprimo libro : fi igitur Mathemarica
ponuntur eflcin fenfibilibus, pari rarione & ideat,
quod eft contra opinionem de ideis. Dicit ergo,
qu6d nonfolitm congruum eftfe habere in talibust
fcilicet Mathemarids ,fed palam : <juiafpecies, id
eft,ideas contingit ejfe infen/ihilibus:eiMfdemenim
rationis vtraque fsJttntDdndc cunl didt:.

t^mplius autemduofolida in eodemnC'
cejfe efi ejfe loco.

Ponit (ecundam rarionem,qua: fic fbrmari po- ^^
teft : Si Mathemarica funt in fenflbilibus ; ergo
duo eorpora erunt fimul : confequens eft falfum;
ergo & antecedens. Confequenria patet , quia
corpus cum fit quoddam Mathemaricum , fimul J^JII^lp.
erit cuin corpore fenfibili : duo autem corpora /« fimml n*
quomodocmnque accepta fiue Mathematicc, uatmrmfum.

H

V

VerUu qui-
fihnis.

86 Liber III.

CiicPhyfici,fiae mixtim/um fimpliciter incom-
poffibilia fecundurn natiirarn propter repuenan-
riam dimcn/ionum. Dicit ergo, quM /tmplitfj ntr-
cejft efl tfe duo folida , id eft , d^o cofporaJ« fo-
fUfn Uco. Dciodc cuindidt:

Etnon ejje ilnmobilia in motis e:fijie»tia
TenfthUihus.

Ponit tertiam rationem , «jdk fic formari po-
teft': Si Mathematica funt in Tcnfibilibus ; ergo
Mathematica mouentur ; confcquens eft falfum:
quia Mathematica ajjftrahunt a raotu. Confi;-
quentia patet;quia ad monun alicuius moucQtur
lea qujB lunt in eodem 5 cum prgo fenflbilia mo-
peamur,fi Mathematica fint in (enfibiUbusjOpor-
tet qu6d ipia etiam moueanrai:. Dicit crgo qu64
/upplc impoffibilc cftMathetTiatica ntn tft moki-'
lia txifltntia , id eft , cum exiflant in ftnjihiliht4i
ffiotid. Deind? cum dicit ;

Totaliter autemcuiuseausa efuisfonetvtir-
ejue ejfe /juidem iffa^ ejfe autem in JinjihUi-
bus. Eadem enim contingent inconuenientia
eis qufifradi^a funt ; erit enim aliqaodcee^
lum fraterc(elum:tamfn nonextra'Jedin e9r
dem loco:quod ptagis eJiimfoJ!ibtle,T>e bis er-
go duhitatio multa quomodo ofortet fofttam
hahere veritatenf ?

Ponit quartam rationem , quae fic formari po-^
ceft : Omnis pofitio cft irrationabilis , a4 qugm
fequitur maius inconueniens , & qux ponitur fi-
ne ratione; fed opinio prxdida eft huiufmbdi :
quia pOnitur fine ration^ ^^ ad eam fequimnu
pmnia inconuenientia , quae fequuntuT ad illarn
opinionem , quae ponit Mathematica non cfJe in
fenflbilibus , & adhuc plura , vt patet ex didtis}
crgo illa opinio eft omnino irrationabilis. pidt
ergo qu6d totalittr cmttt caufa, id eft, qu^ ratio-
ne fontt quii ejuidtm, fcilicet Mathematita tftin
fenflbiUhw.-ezdem ratione fupple, tadem inconuti
nicntia contingunt tis qu* prddiSlafu^f , id eft ,
pontradiftam opinionem ,quia trit aliquodcce-
lumprdttr coelum,{ci\icet fenfibile : «0» tamtn exr-
tra : ftd in eodem loca , tjuod efl magis impojfthile;
feirundura ei>iiil iflam viam coclura Mathemati-
cum cflet fimul cum caelo fenflbili. Vltimo epi-
logat,qu6d de hii erga quaefHonibus mtdta efl du-
bitatio:quomodo oportethab&e pofitam veritatem,
id cft,quomodo habcnt vcricatem ?

Veritas huius quaeftionis cft lecundum quod
colligitur ex 7. & 1 3.& 14, huius,text.com.5i.&
indc, quod nec ideas, nec Mathemarica intf rme^
dia eft ponere realiter feparata- Nec ratio ip op-
pofltum fumpta ab abftradioneintellediis valct,
vt didumfuitinprimo libro , non cnim oportet
efle fcparata fecundum rcm quaecunque fepara-
tjm ab intclledhi cognofcuntur : nam multafunt
i^oniunfb in re : quae diftinfte condpiuntut ; &
tamen ^bflrahcnrium non eft mendacium,vt ha-
betutfecundo phyficorum ,'text. com.i8. illa au-
tem rario quae hic iniungitur , fcilicct qu6d non
flt darc talcs magnitudines , quales a Mathema-
rica fcientia tr^duntur , non cogit : quia vel cft
darc aliquas magniradines flc in re fe habentes:
putaquod aliquiscirculus tangat planum inpun-
Ao , & fic, de aliis > vel faltem eir non repugnat
iic habere in rc:& lioc fUffidt ad veram fdewiam

Metaph.

habendam : quia vera fcientia, vt plurimiim ab- SermtnesA'
ftrahitabexiftenria. Qu6d autem didtur Gco- fi^'^"^
^ictria vti fuppofltionibus falfls ; vt puti aftris runt interbo.
qnafl punftis, non eft intelligendum , qu6d Geo- lici,ant»no-
metria fupponat aflra cflc punda fimpliciter,cum ,'»'»/^»«. &
aliquando demonftret quamlibct ftellam vifu no- "^f^^"H-
tabilcm cfle maiorem tota tcrrarverumranlen hoc
ponit aliquando non flmplicitcr,vtdi£hmi eft;fe<i
incomparatione alicuius magnitudinis caeli , quac
excedit iij rnagnitudine multum qualitatcm afm7
vt fic in compararionp , aftrom dif^tur ,qu4j(}
pundbam.

SVUMM SECVNDiE CAP, 11.

Examinanfur quaefHones de generibus,

SrMMARirM,

In priori partc huius cjip. vfquc ad §.
Adhuc auterny arguittriplicicc.rpro,& co--
tra,an principia, feu clementa reri^m fint
gencra,quac dc pluribuspraedicentur, ve|
alia ex quibus vnumquodqiic cpniiftir,
vtexpartibus;

ETde principiis , vtrum oportet gertera Text.co.ie,
elementa^(jr principiafufcipere. Aut ma-
gis ex quihus citm injimul eft vnumquodquf
frimis ?

Poftqtjam Philofbphus difputauit qu<efHon*i
dc principiatis , nunc profequitur qusfticncs de
principiis. Circa.qupd duo facit. Quia primo diP
putat quaefrionjes perrinentcs ad principiormii
quiditat^m , qu» fciliccf^nt principia. Secundc^
quceftiones perrinentes ad prjncipiofum qualita»
tem, fiue proprietarem, SecundaibL; uid hoc au.,
tem vtritm fuhflantia. Prima in duas , quia pri-r
m6 difpuiatquajftioncs dc principiis , prout eo-.
rum natura , fiue quiditas refpicit vniucrfalita-
tcm. Sectmd6 prout refpicit feparabilitatem. Se-
cunda ibi : Efl autem^Wthita his. Prima in duas,
feamdum quod duas quasftionesmouct,& difpu-
tat de prindpiorum vniucrfalitate. Secunda ibi :
^<dhucautemft qitam maximt. Prima in duas,
quia prim6 proponit qua:ftioncm. Secundo ar-
guit f«'o & contrk. Secunda ibi : f^t vocii ele-
menta. Dicit crgo, qu6d , fupple qusftio eft , de
principiu : vtrum principia , & elementa rerum
oPortet. fufcipere tjft genera , aut magis , fupple
hnt principia, & clcmenta illa ex ejuibtts efl v-
numquoelque , citm ixiCmt &prtmis , id eft, vtrunl
principia rerum flnt genera, quae de pluribus
praedicantur , vrf flnt ea , ex quibus vnumquod-
que eft ficut px parribus ?

Aduertendum quod de talibus partibus^ponit
duas conditiones. Prima eft,qu6d inflnt ad dif-
ferenriam contrarij , vcl priuationis , ex quibus
dicitur aliquid ficri , cum non inflnt. Exemplura,
dnlcedicitur fieri ex amaro,veI ex non dalci,qu<c
tamcn non infunt ipfl dulci,& ideo non funt cle-
m^nta eius. Secunda condirio eft , quqd flnt
prinia , ad difFcrcntiam fecundorum componen-
tium. Excmphqn , vt corpus animalis dicitur fieri
f X gi£nibus,& offibus, quae infimt yiimalijtamcn
quia non componirar ex eis,vt ex primis , fed po-
riws cx aqua,& aerc,& igne,& terra;idcd camcs,&

oda

i^

SeqMiturif.Jt
frincipiu,^.
i.HAcefipri"
mafuferin*
ajfigpata d*
nurner» cj. ex
partecenfid*.
ratorum iif
hacfcitntii^

§luetn»d»^
torpMt homi-
nisfitix car-
>u,Cfpfsibif,l

Summ^II.

ofla non diciintur cflc elementa aninulis,Deinde
cum didt:

Vt vocu frincifia , ^ eUmemd videntmr
effe es , ex quibus componmmtur voccs omnes
frimis ifed non commUne vox. Et diAgram-
matumea dicimus eltmenta^ tjuorum demon-
jlrationes infunt in alierum demonjfrationi-
kusyiut omnium,AUt flurimorum.

15 /rguit ad quacftionera. CircaquodduofiMat.

Primo probat quod didhun cft. Seamd6 exclu-
dit quandam refponfioncm , quac poflct darL Se-
cunda ibi : At vero non vrr»^»^w. Prima in duas.
Prim6 arguit ad hanc partem , quod fcilicct ca,
ex quibus primis aliquid componitur , (inr prin-
cipia, & elcmentarerum.. S^ndo arguit ad par-
tcm oppofitam. Secunda ibi : In tftuuitmn cognef-
cimus. Prima in tres, (ecundum qu6d trcs rado-
nes adducit. Sccunda ibi : tyfmpliiu oHtem. Tcr-
tia ibi : Et adhuc autem. Prima rario fumitur
«c rarionalibus fcienriis , ex quibus propofitum
oftendit indudfauc , & ponuntur duo cxcmpla :
primumeft de vocc litterata , & arriculata : ide6
Utttrifimt ^^j ^ q^^ principid, & elementdvocis vtdentur
*:*"''*** ^ tjfe ea, ex qHibus primii emnts voccs componuntUTy
vt (unt littera: : fed noneenm cornmune , quod cft
vox. Secundura excmplum cft in diagrammari-
busjd eft^n demonftrariuis defcriprionibus fieu-
ranun Geometricarura. Dicit crgo , qnod aia-
grammatum ta dicimus elementa cjuorum demon"
firationesyaut oinnium,aMt pluriuminjunt aliii de-
tmnflrationHmtySc nonfupplc, ponit elcroentum
hoc comit»une,quod eft du^amma.
9mmU»i*- Notandum , qu6d in dcmonibarionibus Geo-
****:^lir ractricis aliquando proceditur ex fuppofitione
iiaauureU- aiiarum pnmarum demonltraaonum, vt vna dc-
ptma f*pt- monftrario fit principium alterius , & quod cft
riortimi conclufio vnius demonftrarionis noneft fimpli-
Al. princi- ^^g|. inaniediatumjfed poteft demonftrari per ali-
* quod pnus ; demonftrationes crgo pnores dicun-

tur Tneoremata , & elementa pofteriorum ,qiu-
tcnus conclufiones priraorum fimt principia po-
fteriorum,& hoc modo proccdunt aliquando de-
monftrariui defcripdones figurarum Geometri-
PitJteommu carum. Vndc liberBuclidis dicitur Hberelcmen-
'^JT^di^r f°™"^ > P^° i^uanto in eo dcmonfttantur aliqua
liber lUmen- ptincipia Geoihetrica, ex quibus demonftrariones
tanim. Gcometricjc proccdunt. Deinde cum dicit :

{.^mpliits autem corporum.tfui dicunt ejfe
flura eUmenta,(jr ifui vnHm,ex quibtis com-
fonuntur , ^ conjfat principia ejfedicunt, vt
Empedocles ignem,& a(juam,& quacum hu:
hacelementa dicit ejfe ex quibus funt entia
inextjientibus. Sednon vt genera dicit e* eo-
rum, qudtfurtt.

j^ Ponit {ectmdam rationem , qtuc procedit ab

auftoritate , in rebus naturalibus ,dicens quod
amplius , qui dicunt elementa corporum , finlicet
naturalium ejji plura , & qui dtcunt ejfe vnum,
principia dicunt e£e ,ex quthm , fcilicet corpora
conjiituuntur, & conftant tanquam fiiulicet inexi-
ftendbus , & primis , vt EmpedocUs ignem , & a-
quam^ , & quajunt infra , fcilicet acrem , & ter-
ram , quorum acr eft in&a ignem , & teaa infra
aquam. Dicit efle elemenpt ex qmhud inexiflen-
tipmfunt entia, fcilicet naturalij^ :f<d nott dicunt
Scod Opcr. tom.IV.

Cap.II. 87

{cih'(M Empcdocles & ali) Naruralcs igenera efe
principia eorum quffunt. Dtinde cura dicit :

Et adhuc autem , c^ aliorum Ji quis vult
naturamfpecalari, vt le^ufexquibm parti-
bui ej}y ^ quomodo compofitui;tunc cognofcet
eitis naturam. Ex quibus quidem igitur ra-
4ionibus non vtique erunt frtncifia generd
ex^entium hacfunt.

Pcmit tcrtiam rationcm,qua proccdit in arrifi- '

cialibus , ^cens,& fi quuvultJpecHlari naturam ^

dd hac tfU£ diSiafunt , fcilicct naturalia , & alio- ,"

rum, fcilicet a natxiralibus piua anifieialia , vt le- \

Hum ex quibm partibm , fdlicet conftat ledus,
& quomodo componitur , tunc coenofcet eim natu-
ram, fcilicet quod gencra non Tuot prindpia lc-
dH : fcd podus partes cx quibus conftat. Conclu-
dit crgo, qu&i ex his quidem ratiombm , fupple
patetjquod genera non funt principfa txifienttum,
id cftjcnfium. Deindccura didt :

Inquantum entm cognofcimus vnuquod-
queper defnitiones ; frimifia autem defni-
tionumfuut iffagenera \ necejfe, & definit»^
rumfriucifid,gemera effe.

Arguit ad partcmoppofitam pcr trcs rariones.
Sccimda ponitur ibi : Etfiefteorum. Terria ibi :
yidentur autem quidam. In prinu pauc inren-
dit talera rarionem : Eadem funt prindpia effen-
di A cognofccndirfcd princfpia cognofcendi fimt
definirionesA prindpia definirionura funtgcnc-
. rajergo genera erunt prindpia eflendi. Didt cr- ^"^*^'1!f
go quod inquantum autem cognofcimMs , vnum^ fi»itio»um.
quodquefer dejinitiones , & ifjagenera funt frin-
cifia dejinitionum : necejfe eft ioitur genera ejff
frincifia definiterum. Deinde cum didr:

Etfieft^eOrum.quafuniacciferefcientiam:
ffecierumfcientiam accifere ^fecunJitm quM
dfcuntur entiaffecierum autem frmcifia ge-
utra funt.

Ponit fecundam rarionem , qtuc in hoc confi.; j j

ftit 1 quod fdenda viiiufcuiufque cft fecundum Jtem fmu
quod fpitur fpecies eius , fecundum quam rcs efl ty*"f**ff*-
quiditariuc , ficut Socrates cognofcitur quid eft, "**'**•
inquantOm fcitur qnid eft homo : genera"autem
funt pripcipia fpccierum : quia fpedcs conflar cx
gcnerc,& diiFerenda,ergo gencra crunt prindpia
aliorum : quiaquod eft prindpitunprindpij con-
fequenter cft principium principiad. Dicit ergo,
«y*, pro quia, eorum quafunt accifienda, fcientia
eft iucctvxzno ffecierum , ftcundum quas dicwnur
entia, fcilicet quiditariue : ffecierum autem gene-
ra funt frincifia , & pcr confequens aliorwn«
Deinde ciun didt :

Videntur autem quidam dicentium ele-
menta exijlentium vnum, aut ens,aut mag-
num^aut faruum^vt generibus eis vti,

Ponit terdam rarionem,fumptam ab au<fiorita- ^Umtut»
te PIatonicotum,vidcntur cnim quidam Platoui- r'!^^^
d diccre vnimi,aut cns, aut magnura,aut paruum pijgg^„t.
cfTe elemcnucxiftenrium,id eft,cnrium,& vri eis,
vt generibus : quare vidttur , qu6d clementa fint
gpiera rerura. Dcinde cum didt t

H » ^

88 Liberlll.

orf"/ vtrb neque vtrobique popbile dicere
frirtcjpia. Ratip namcjue fuhHantid elf vna :
diuerffvero eni, ^ua eft pergenera defnitip^
(^ qudt dicit exquibus eH inexiBeHtibus.

}^ Excliidit qiundam refpopfionem , qusE clari

pofler, fgilicet vtraquetam genera, quam pattes,

cx quibus res conftaqt , efle.priiicipia ; quod ex^

VmM rti cludit tali ratiorie : Vnius rei vna eflt Hefinuio ^

fvtmdefini- ficut & vna clTentia s led noi> cft eadem denni-

''*' ^ uo,-quaEdaturpergenpra, &qua:daturp.er par-

fZT/slmul, ^^5 ' ^* quibus aliquid componitur 5 ergo non eft

pon foffe ejff eaden^ definitio rei vtfaquc h^c,& illa,ex princir

fifintifi» ref, piis autem rei poteft fiimi definitio eflentialis rcij

ergo impofllbile eft principia terum efle genera

iimul, & pancs rei. Dicit ergo , quod »0« efipof-

fbile dicerc , ipfa efle frincipia vtrobiejue , id eft,

vtraque tamgeneca , qukm pattes ; ratio »amqu$

fubflantia , id eft , dennitio fubftantialis eft vna;

diuerfa vero erit defimtio , qut, eft per genera , &

t^u£ dtcit^ vel ex quibtts , id eft , e.x partibns qus

infunt, efgo vtraque jionerunt refum principia,

Deinde cum dicit :

SVMMAklVM.

Argiiic vtrrnque tripliciter , an gcncr^
c»mmuni0ima , vcl vltima: fpecies finc
rctuni principia. Doftor notat vnam ta-
lioncnjphilofophi cfle fophifticam,

K Dhuc autemfi quam maxime principis
J^^\i^^nerafftnt,ijua ofortel exijlimare fri-
magentrnm frtncipia^aut vltimafradiSla de
iftdiuidu^i Etenim hoc dubitationem habet.

Metaph,

Qa»^ 4-

Ponit {eamdam qusftionem. Circa quod dud

facit:quia prim6 proponit quacftioncm. Secund6

arguit ad vtran)que partem. Secunda ibi : Natn

Htc efife- fi' v»itmrfalia, Dicit ergo ,qu6d adhuc autem

ifundnfufe- fuppofito fcjlicet qu6d gencra fint maxime prin-

ftHs afstgna- -^^^ ^^ qusftio vtritm oporfef exifiimare prin-

t»exp*rte / . '. ^ -j a '^ •/r

to»fider»t»- ^*/"'* /""'""* generum, id cft , genera comrnunilli-

Twp« "^^> ^*"^ vltima pradicata de indiuiduit , id eft,

fpecicsfpecialiflimije, quJE proxim? , & vltirtx^ de

indiuiduis pr^dicantur ? etenim hac, fcilicct cjua:-

^icyhabet dubitatiottem; Deinde cum dicit {

Nam fi qUit vmuerfalia funt magisfrinT
dfiaifalamyCfuiaJupremage)ierum:hdcnam-'
que dicuntur de omnibus, Tot ergo erunt en-
ti» princifia^quot generafrima. ^uare erunt
fns\ c^ vntim frincifia , ^fubHantix : hac
namcfue de omnibus maxirne dicuntUr exir
Hentibus, fJon eli autem fofsibile genus exi-
Ihntium vnum effe , neque vnum., neqneens;
pamneceffe differentias, Cutujlibet generis
ejfcy df vjamejfequamlibet. Imfofsibite au-
Item prxdicari , autjpeciesgeneris de frofriis
difftreHtiiSyaut genusfinefuis fpeciebus.^A'
refi efi vnumgenuSyautenSynuUa differentia^
nec vnum^necens erit. At yertfi nin ens , (jr
ttfnumgenera,ffecfrincifia.erunt^fifrincifi^
genera,

^y Arguit ad qu^ftjonem. Circa quod ttia facit:

^uia prirn6 inducit rationcs ad probandutq pri<

nii»gcnera non cflc principia prima. Sectmd6 hf-r
ducit* rationes.ad probandum fpecies vjrimas eflc
magis principia. Terti6 arguit ad oppofitum hui
ius (ecundi. Scciirida ibi : At verpfimagtf, Terti:^
ibi : Iterum autemtifuomodb oportit. Pt irria iri trCs
fccundum ti^s rationes. S^cunda ibi : Amplius
quttfunt intermedi^,Tettia ihiiAdhuc autern ma~
gis, In prima parte intendit taieni rationern : Si
fiiprema genera fimt magis principia ; crgo prin-
cipia non funt gcncra. Confequens contradicit
antecedenti. Confequentia prpbatur , quiafi fu-
prefna generafunt magis principia|, hoc eft ratio-
ne maioris communitatis ; ergo communiflima
maxime erunt principiaihsc autem communifll-
ma fimt cns,& vnuni, qua; de omnibus generaiiT
ter prsdicantur : fcd ens &vnum jion funt gener
ra : qiiod probat ex hocquia tunc differentije cot
f um non erunt ens,vel vnum , & per confequens
pflent nihil;ergo principia non funt genera,quod
fuit confequens. Et hoc eftquod dicit : namfiv-^
niuerfalia funt magis principi(i,palam quiafuipre-.
ma genertan erunt fiipple maxime principia,nam-
que pro quia , ea dicuntur de omnibus : tot igitur
erunt principia entium , quot funt prima genera:
quare ens, & vnum erunf principiafubftantia , i4
eft, fiibftantialia rerum, namque pro quia,ca firili-
cet ensfSr vrtum maxime de omnihiu dicuntur , id
eft,praedicantur.Poftea probat,qu6dqis,& vnum
non fimt genera : dicens quod noneft poJftbtle,nec
vnum,nec ens efje vnum, id eft, sliqaod genus exi-
ftentiuTtf; Cuius caufian Cahditynamque pro quia,
differentias cuiufunque generis necejfe eft, & qua-
libet>effe,& vnam effe : quia fiipple ens , & vnum
dc omnibus fvxdicantni,ipipoJfibile eft autemjpe-
cies pradicari de propriis differentiisyaut genttsfine
fuis Jpeciehus.YukdiceTe , qu6d ncc (pecics prae-
dicatur de differentiis feorfum fumptis,nec genus
|inc fpeciebus , quod dirit pro tanto; quia genus
quatcnus pracdicatur de fpecie , eatenus prafdica-
tiu: quodariirnod6 de differcntia , qus fncluditur
in ratibnc fpccici. Rario primi eft , quia cum difv
fcrentia fit pars integralis , & eflentialis ^ecici:
ide6 fpecies non poteft de difFcrcntia pracdicari,
ficutncctotum de parte fua integrali praedfcario-
ne quiditatiua dicente , hoc eft hoc , de qua nunc
loquirauf.Ratiofecundi eft, quia diffcrentia ciim
diuidat, & contrahat ipfum gcnusjidcirco eft ex-
tra rarionem generis , hcut contrahens eft extra
rationemcontradli, & per confequens genus non
potefl de differenria pricdicari ; vnde concludit
Vh:i\oCo^hus:q«arefivnum,aut ensfunt oenus^nul-
^4 differeutia erit,nec vnum, necens : at verofiv
num,aut ens non funt genera^ vt probatum ^Ci;ergo
nec erunt principia : fiprincipia poi\zntui genera,
qua: eft conclufio principalis.

Notandiun , qu6d, vt fiiperius dicebator , non
eftmultum innitendum rationibus Pliilofophi in
hoc tcrtio , quod concludant , quia Philofophus
intcndit hiq argucrc ad pancs oppofitas qusftio-
num,quasdifputauit,ficut ipfepromifit inprooe-
mio huius terrij : duo autem oppofita non pof^
funt concludi , hifi vbi argumentum alterum fit
Sophiflicunu, quod Commcntatoi' didt (vt fiipe-
rius dicebatur de primo argumento ad primam
qujefHonem fiiperius difputatam)qu6d ibi cft fal-
l^cia Confequent is,fcilicet qu6d n contraria per-
tjncnt ad eandem fcientiam ; ergo non contraria
non pertincnt. Dico fimiUter hic, qu6d frens, &•
vnum cffent genera, non /equimr , quod eo-
rum diffi^entiae cf|ent nihil ; fed b^n^ fequitur,

qu6(i

Sifuprem»
genernftmt
frincifi» r»-
tioHtcommM'
niiMu, crgo
C0mmunifsi,
m» erunt m^
ximi frinfi'
fi».

Ens non ejf

genM:vidf

fluodgenut
Hon fredic/t-
tur de di^e-
renti» , nee

etid ffeciet^
ojlendit.

Diferemi4
C9ntr»henf
eft extra r^-
f.enem con-r
tradi.

38

Summ^II.

t[\ibd non eflent ens , vel vnum qoiditatiac , &
formaliter ficut oponet concfedere de primiscon-
tradHuis entis , per qoa: ens defcendit ad infe-
ciora. Vnde cum Philofbphus infcrt , quod fi
mura eflet genus , aut ens, nulla differentia , aut
cns, aut vnum erit. Quajro, aut intqjdit infer-
re.qnod diiFerentia non erit ens, vcl vnum per fe
primo modo, & fic concedo , ntc hoc eft incon-
uenicns fpecialitcr de vno , cunr vnum fit paflio
cntissaut intcndit inferrc negatiuam abfolutc, &
tunc confequentia non valct ; non enim, fi ratio-
nale cft diffcrentia animalis , iequiau: qu6d ra-
tionale non cft animal abfolute : fcd qu6d non eft
animal primo modo,quod eft etiam in propofito.
Deinde cum dicit :

Text. co.li. i^mflius Autem intermedU., ^ coAccepA
cum differentiis erunt genera vfque ad indi-
uidua. Nunc autem bsc quidem videntur ejfe:
illa vero non videntur.

i9

n*r»r»ti»ne
ttmmunitM-
titfonutUfir
frineipi» ,fe-
qidtttr, quod
fftties vlti-
DM trMnt
frmdfi».

40

Ponit (ecundam rationem , quac fic formari
poteft : Si prima gencra ponuntur principia ,eo
quod funt communia , & dc pluribus pracdican-
turjcrgo omnia commmuade pluribus praedicata
funt ptincipia, & genera : coniequens eft falfum;
ergo & antecedcns. Confequenria patet:quia
omnia intermedia intcr indiuidua , & gcncra
prima jfunt communia de pluribus prajdicata : fi
crgo omnia talia funt gencra , & principia , fe-
quitur , quod ipecies ipccialillimz , qus funt de
numero talium, erunt principia , &: gencra,quod
apparct cftc falfura : quia fpecies Ipecialiffima
non eft genus. Dicit eigOyampUks' , fupple, fi fic
edjiritermedia omnia coaccepta atm differentiu,
quae funt omnia contenta icilicct a primis generi-
bus , vfque ad indiuidtuii erunt pnerti , quod eft
falfum : vnde fubdit: Nunc autem htu , fcilicet
fpecies fubaltcrruc videntur , fcilicet genera : illa
vero , fcilicet fpecies fpccialiiliraae non videatur
^flegcnera. Deinde ciim dicit :

Adhucautem magis differentia funt frin-
cipia quam genera.Si autem e^ hac principia^
infnifa,vt ita dicatur,erunt principia. Aliter
^Ji quii primumgenitsprincipium ponat,

Pbnit tcrttam raaoneinj, quz talis eft : Si pri-
roa genera fiht principia ; ergo differcnris erunt
principia : confequens cft famun ; ergo antcce-
dens. Confcquenria patet : quia non fblum pri-
ma genera funt principia cognofbendi fpeciem,
fed eriam multo magis diffcrenria: , ciim fint a-
^s , & principia formalia fpeciei ,per quac res
maxime cognofcimr. Falfitas confequcnris patet
ex hoc, quia differenticB rerum funt infinits,icili-
cet quoad nos : quod patet, fi accipiatur primum

fenus,put^ fiibflantia , cuius differentiae fiint no-
istnnumcrabilesjprincipia ergo rerum cflent in-
finita : quod eft impoflibile. Dicit ergo , adhuc
autem dtjferentia funt magisprincipia quam gene-
r<i, & fi hx fcilicct differcnriae,/«wf principia , in~
finita , vt ita difatur,^uoad nos erunt principia ;
quodpatet fiipple in fe confiderando mulritudi-
nem differenriarum : aiiterque fi aliquis ponat
principiuin primum gentts , fcilicct gcnus fubflan-
ria» , fub quo quidem innumerabUcs differendae
continentur. Deinde cum didt :

At vero &fimagii principi/ Jpecie habens
Scori Oper. tom. IV.

Vntm qmd.

.i\m '-.«li^

Indimfihilt

dMfltxft'

ctmdH qitMtf
titMttm ^
fecttndMm
fftciem.

Cap. I. 89

eH vnum:vnum autem indiuifbile eff. Indi-
uifibile vero omne , aut fecundum quantita-
tem^aut fecundum fpetiem. Prius autem quod
fecundumfpeciem. Genera vero diuifbtlia in
fpecies. Magis vtique vnum vltimum erit
prddicatum. Non enim eH genus bomo ali-
quorum hominum.

Arguit quod fpdcies fpecialifEmae fint magis
principia , quam gcnera prima , & hoc pcr tres
rarioncs. QuaAim iecunda ponimr ibi : Ampliits
inquibus. Tertiaibi : Ampltits autem. Prima ra-
■ rio procedit ex opinionc Platonicorum , qui po-
fuerunt ipfum vnum efle principium : tuoc fic,
ipfiun vnum habet rarionem indiuifionis,quia v-
num cft, quod in fe indiuifiun cft , & diuifum ab
omni alio;ergo quod eft magis indiuifibile, ma-
gis erit principium : fed fpccics fpccialilJima cft
magis indiuifibilis quam genus , crgo crit nu^s
principium quiun gcnus, Minor oftcnditur : quia
indiuifibile didmr dupliciter,vcl fccundum qua-
ritatcnt, vt pundus;vel fecimdumfpedem, pteta,
quod non diuiditur jn plures fpedes. Indiuifibi-
le autem fecundo modo eft principalius,quam in-
diuifibile primo modo , ficut fpecies rei eft prin-
dpaliorqukm eius quantitas. Si ergo aliquod v-
num indiuifibilc ponamr principium, mult6 ma-
gis fpedes fpcdaliflima ponetur principium.
Didt ergo , at vero & fi magU habens fpeciem
principij eft vnum, id cft , quod fpcdcs magis ha-
bet rarionem prindpij ; quia vnum,quod fcilicet
ponitur principium fecundum Platonicos : vnum
autem ejl indiuifibile, omne vero diuifibiUj vel efi
fecundum quantitatem , vel efl fecunditm fpeciemt
&prim, & prindpalius quod fecHdum fpt7tem,Sc
per confcquens fiium oppofitu fcilicet indiuifibile
fecundum fpedem erit prindpalius : magis enim
erit vnum vltimum prtdicatum , fcilicct fpccies
fpedaliflima 'quain genera '.genera enim fimt di-
uifibitia infpecies , quod patet , qtiia homo non efl
genus aliorum hominum : fed fiipple fpedes cum
fit diuifibilis in indiuiduaj & noi>in fpcdes,
Dcinde cum dicit :

Amptius in quibus , ^ prius (^poBerius
eli. nOn eHpofsibile in his aliquid effe prater
ipfa.Vt fi prima numerorum eHdualitas^ non
erit numerus aliquis prater fpecies numero^
rum.Similiter autem necfigura aliqua prater
fpecies figurarum. Siautemnon horumfcho-
la,aliquorum eruntgenerapr^terfpecies. Ho-
rum enim maxime genera efje videntur. Jn
indiuiduis vero non eH hocprius^ (jr illudpo-
Herius.

Ponit fcaindam radonem,qua: eriam procedit
ex opinione Platonis.

Ad cuius euidcntiam notandum , quod fccim- 41

dum opinionem Platonis , quando aliquid vnum ^if*d tlai»
dicitiu: de pluribus non fecundiim prius ,t& po- f <«*« f */"**
fterius , illudponimreffe aliquod vnum fepara- '^^^'^^
tum:qualiter fe habet fpedcs refpedu indiui- generttm,^
duorum,& idc6 ponebat ideas fcparatas fpc- fnrtat
dcrum , putkhomindnpraetcromnes homines:
quando vero aliquid didtur dc pluribus fecim-
dum prius , & pofterius : illud non ponebat fe-
paratumjfccundum quem modum fe habet gcnus
H }

CmpMrMtio
trgofuitft-
CMttdkm Jff
ciem, cr »**
ftcttttdiim gi^

lit» Uttt t-
qmuctittio m
gtntnbitf.

Sfteittfmtt
ficuf ntmmi.

frtttt if f«-
fieristt htibtt
0rdintm*l!*tt
tiaUm^ ntt

^tfepifdcne'

gaturtrdtsb

tndiuiduit

fiufdem/pe-

(i*i,&'.quo-

faodo non,

Sutrtfi.di.

»-f-7.

4»

90 Lib.III.

rcfpedhi fpccierum : quarum viia haJjet rarionem
prioris, & perfedioris refpe<au alterius}idcd non
poncbatideas genprumfcparatas : tunc fic.Com-
munia feparata fecundijm Platonem funt princi-
pia : fed folai fpccics funt feparatae fccundtei
eundem , ergo folaB (pccips cnmt principia , &
non genera. Dicit crgo , qti6d ttmfliMs in hU in
qmbus eSl prittt , 0" fofteritts^non ejtpojfiiilt , le-
cundum Platoneni^irj/lf aliquid practer hoc, id cil,
aliquid feparatum frtuer ett de qnibttt eUcitHT,
quomodo fe habet gcmis refpei3:u {pecierum : u
frima icilicet fpccies numtro^fm eft dttalitas, non
€rit tUiquis numertts prttter jpeciet numerorum : y»-
militer ttutem nec figura alitjua <rit frttterjpeciet
figur^ptm : quia fupple tam fpecies numcrorum
quam etiam figurarum fe habent fecundum prius
& poflerius : nam dualitas ponitur prima fpecies
numeri,& temarius fecunda : & fic de aliis. Sir
militcr trian^us ponitur prima fpecics figurac,
& quadrangulus fecunda , & fic de aliis : qu6d fi
genera eruntprdterfpecies, id cfl , fi ponantur ge-
nera feparata a fpeciebus,»o« erit horum,fed alior
rumfchola , id efl, erit eorum alia do<3xina & rc-
gula,quam fit rcgula& doftrina Platonis : horum
enim , fcilicet fpecierum maxime videntur gene-
ra,id efl,conimuniafpeciebus : inindiuidufs ve-r
ro non eft hoc tjuidem pritts & illud pofterius :
quarefupplefpecics eis commtmis erit fecundum
Platonem feparata, & per confequens magis prini-
pipiutp.

Notandum, qu6d prius &pofleriusdicuntorr-
dincm : Ifle autem ordo vel eft inter diftindb ef^
fentialitcr & fpecifice ; vel intcr difHn6b £0-
lim numeralitcr,non fpecifice. Exemplum pri-
mi, vt homo & aflnus refpedtu animalis. E«em-
plum fecundi , albedo intenfa & remifla refpe6hi
albedinis in communi j primus ordo cft cflentia-
lisjfecundus autem non. Inter fpecies ergo eft or-
do ellentialis fecundum pcrfedtius & impcrfis-
itius : non fic autcm in indiuiduis ciufHem fpc-
ciei, ficut hic ait Philofbphus. Tc.yL hoctamen non
negatiu: , quin indiuidua fpcundum prius &po-
(terius Jwbeant ordinem prout fecundfiim magis
& rainus perfedius & imperfc<9dus participant
naturam propriie fpcdei. Negat autem Philofb-

f>hus ab indiuiduis efle ordinem eflentialem fo-
um qui eft in difUndtis fi^cunduin fpeciem. Dein-
de ciim dicit :

Amplius vbi hoc q»idemmelins:ill»d vero
viliftSfJemper quidern eji melitts prius. ^ua-
re neque horum erit vtique genus.Ex hu qui-
dem igitur eA tjute de indiuiduu prtedicantury
mAgis inefutim generumprincipia ejfe viden-r
tur.

Ponit tcrtiam rarionem , quae fumirur ex mc-
liori & pciori : quia in qiiibufcunque vniim eft
inelius alio,fernpcr illud quod eft melius,eft prius
naturaliter:& fecundum Platonem quae fic fe ha-
bcnr,non habent vnum genus commune fepara-
tum, & fic idem quod prius : quia fpecies fub ge-
nere fic fe habent,qu6d vna habct rarionem me-
lioris refpc6hi alterius , idc6 dicit qu6d amplius
vbi hoc quidem melitts , iHud vero vilitts ,femper
qnod eft melitts^ft prius^tfttare nihil horum eft ge-
ntts , fcilicet feparatum. Concludij; ergo, qu6d ex
his igitur , fcilicct ex tribus rationibus pracdidis,
mt^is videnfHr effe prineipia qutt dc indiuiduis

Metaph.

funt prttdicat* , fcilicet fpecies fpecialiflHras ,
magis inqudmgenerum, id eft , quam genera.Ac^
cipimr autcm Genitiuus pro Ablariuo cafu mo-
re Graccorum , qui carent ablariuo. Dcinde cuit)
dicit;

SV MMA R J r M.

AliarAtio fuadcns gencra eommunif-
lima cfTc prima rcrum principia. Dodor
refoluit rationcs fadas pro & contra , fe-
cundum Platonem tantum proccdere;
quia fccundum vcritatetn nuUum efigc-
nus,vclfpccics feparata a rcbus. Ad mcn»-
tcm Ariftotelis cxplicat gencra, & diffe-
rentias,magis eir<? principia ,'cum fint ef*
fentialia, quam partcs intc^rantes : com-»
parando pra^dicata communia intcr fc,
fupcrjora funt magis principia ; quia in-
fcriora cx cis fiunt,

ITerum ttutem quomodo oportet h<tc exifti-
mare principia non facile dicere. Princi-*
fium enim & caufam oportet effe prater res^
quarurnprincipiumefi^^ pophile abeufe^
faratum ejfe. Tale vero aiiquidpraterjingtt^
laria ejfe frofter quod vtique aliquisfufcipit;
mfi quia vniuerfaliter (^ de omnibHSpfadi'
fatttr. At verofiprofUr hoc, magls vniuerfa-,
lia niagis fonenda junt frincifia. ^uare
frincifiafrinta eruni genera^

Arguit ad oppofiuun tali rarione:Prindpia re-
riim oportet efte feparata ab his , quorum funt
principia, quod vernm eft de principiis extrinfe-
eis ; crgo quanto magis fepafata^i tanto magis
cruntprindpia : fed gencra funt raagis fcparataA
rebus , quia vniuerfaliora , quim ^ries fpecia-
liflimae ; ergo erurit rtiagis principia. Dfcit ergo,
quomtdo opbrtet hac, fcilicet fpeci^s fpecialiflimaS
(xiftimare, id eft, opinari eJ}eprincipia,nontftfa-
ciledicere : cuius caufam hihdk, emm, pro quia,
principium & caufam oportet efteprsterres, cjua-
rum ejlprincipium , & poftlbtle effe tib hisfepara-
tumitale autem aliifuid effeprAterfingHlaria\, Cci~
llcet feparatum propter ^uid, id efl, quare aliquis
fufcipit, id eft, opinatur ,mfiquia vniuerfaUter de
omnibus pndicatur : quafi diceret , qu6d hiec eft
cauf^ & nulla alia , ideo concludit -yfedfipropter
hoc aliquidponatur, feparatum, waj^» vntuerfaUa
rnagisfunt principia,^ancnd&-,quare friipa genera
erunt principia.

Veritas harum quacflionum poteft fic habe-
ri , fcilicet qu6d fi gehera & ftecies accipian-
nir modo przdiiSto Platpnico , iic videnturptt)-
ccderc rauones fadas pro & contra ; fed fecun-
dum veritatemnon eft dare talia vniuerfalia fe-
parata,& ficquantuih ad primam quacflionem
partes rei ierunt prindpia& element-a rei, & non
aliquod genus commune. Qijantum autemad
fecundam , nec fpecics, nec genera enmf prin-
cipia. Si ver6 loquamur modo PJatonico , &■
non feamdum veritatem , fic genera crunt ma-
gis principia quim partes , quantum ad primam
qua:ftionem ; & intermcdiae fpecics magisquiiri
gencra , quantqm ad fecimdam : quia foliim

fpccieru^n

4J

Teritas ha^

rumqusjii^
num.

Pnrtet
reifunt e/*-
mentu eiut,
noafpecies,
necgentra.

Tezt.ce.1».

44

5.6^ Huq.
tigit mMiuti

fmf*nm»f»-
puUMrumex
f»rttconJid*.
rtuarmm.

Summ^II.

(pederum pofuit Plato idcas : qius prindpia re-
rum ponebai eflc. Si autetn loquamur {eomdura
viam Arift.fic videnir pofle did quannmi ad pri-
mam quarftioncm, qtt6d eencra commonia.puti
gcnus & diffcrenria,cum iuit prindpia dTcnrialia
& quiditariua,(unt magis prindpia quam [>anes,
de quibus quzritur qu2 funt prindpia inregralia
& matcrialia. Scd pro quanto gcnus & dijcreria
iumuntur a matcria &: forma, qu2 font prindpia
eflcndi &cognoC:cndi reracompofitam ah^s:
quantum ad icamdara quatftioacm videtur poflc
did, qu6d gcnerafint magis prindpia,quam fpe-
dcs, pro quanto fimt eriaih prindpia fpcdcrura :
propter quod «item vnuraquodque taie,& iilud
roagisrvnde gcnus & difFcreria fimt prindpia fpc-
dri & quantura ad cfle, quia ex cis corapcnitur;
& quantum ad cognofd,quiapcrca dcfinitnr.Ad
argumenu autem fi^in oppofitumquid fit di-
ccndum , fic potcft paterccxpraEdidlis : necdc cis
multum eft corandum. Sicut ncc de aliis qua;di-
pmtur in ifto terdo, ficucdidhim fuic fupra.

SFMMARirH.

k rg;uitur pro & contra, an yniuerTalia
fintvcre fcparata. Do£kor rcfoluit ncga-
tiuc. Quacftio cadem eft ferc cum prxcc-
4enti.

ESt dutem ka&ifd hls d»bitdtio & pmnii
diffcillima^^ ad conjiderandum maxi^
me necejfarid^de quo oratic nuncexijiit.

Poftquam Philolbphus di/putauit quarftioncs
dc quiditate pridpiorura, vt rcipidunt vniueriali-
tatem;Nunc difputat qusftiones prout quiditas
prindpiorum rdpidt feparabiStatem.Circa quod
mouet duas quaeiHoncs. Secunda ponitur ibi:
uimplikt aMt*m fi ^u^mmaxime.Ckczfnmam
quarftioncm duo fadt. Prim6 quacftioncm propo-
liit.Secundi adqua:ftioncm arguit pro &concra,
Secunda ihiiNam fi nort. Didt ergo qu6d efi qua^
dam dubnatio habita hit qu^, fcilicet proximedi-
€t3i funt difficiStTna omnium ad conjidrrandum
vuxime necejfarui, de qua nufic exiSiit ratioSdM'
cet vlrim6 pofita.

Noitandum ,,qu6d in vltima rarione prsccden-
tis quatftionis,tadium cft dc feparabiiitate prind-
piorum,& idco iuxu hoc cft dubitario habita , id
eft,confequcncer fe habcns, (dlicct vtrum vniuer»
falia fint lcparata ^ (enfibilibus, ficut pncraifla ra-
rio fupponebat. Dc ifta autem dubitatione didt
tria. Priraum,qu6d cft confequenter fc habens ad
praaniflajquatcnus confiderado przcedentis quq-
ftionis dependct cx ifta:nam fivniuerfalia non fint
fcparata,non crunt prindpia:fi autem fimt fepara-
ta , erunc prindpia fccimdiim illam viam. Seam-
dum cft,quod eft diffidllimum omnium dubita.-
tionum ad iftam fdcntiam pcrtinenriura , quate-
nus m^ni Philofbphi diuerfimode dc ipfafcnie-
runt. Nam platonid pofuerunt vuiucrfalia fepara-
ta , & alij Philofbphi negaueruuc Tcrrium eft,
quodeft raaximc neceflariaad confiderandum,
quatenus ex ca dcpendet cota noriria de fubftariis
tara materialibus , quam immatqrialibus. Deinde
cumdidc;

Namfinon efialiquid frditerfing»laiia\
fingularia vero infioitayijuomodo cotingit ^c-
ciferefcientiamiNam in quantum vnum ali*r

Cap. 11. 91

quid S" idem^ drin quantum vniuer/kle ali''
quid elffin tantum omnia cegnofcimu!.

Ai^c ad quarfHon«n:& prim6 ad partcro af- 4J
firmariuam. Secund6ad paxtem ncgariiiam.Scdi-
da ibi : At verofihoe efi.ln. prima parce inrcndit
talcm rarioncm : Omnis fdenria eft de rcalitcr
cxiflenribus; fed omnis fcientia cft de viiiuerfali-
bus : nam fingularia ciim fint infinita, fdri non
poflunt, , nifi in quaotimi reduconnit ad ahqiiod ^

vnum conimune, qtfod cft vniuerfale; crgo \iii-
acr6lia funt realitcr cxiftenria, & pcr confcquens
ieparaca. Dicit ergo,n«» fi non efi alujutd prater
fingularia , fupple tollerctur {denni,finguLtrui
emm tnfinita funt : infinitorura quoquc non con-
ringit lcicntiam acdpere : nam in qttamum ali~
<]Mid vnMm & idem,& in eptamtem vniMerfale ali'
tjMid efi, fcilicct fcparatum in tantMm ommaSc^~
cet fingularia cf^n^/nmw ,Ddndc cum didc :

o// verofiboc efi necefie , & oportet tUi-^
quid e{fefraterfinguiaria,necejfe vtique erit
genera effe prater fingularia, aut vlttma,aut
frima:hocautem quia imfefityHe^ nnptrofieu-
Jimus duhitand*,

Areuic ad oppoficum dicens quod fihoc efi ne- - ^"P^**

/r 2. I j /r r I /■•1- fti*tmhnua

cejje,cr oportet altqtud ejfe preter fmgMlarta,icm- Ktciitm *A

ccc fcparatum, neceffe ertt ifia generas^xx ponunc ftitMtia.

prtuer fingMlaria, aut ejfe prima,gut vltima : hoc

aMtem qMta impofiihtle efi tjfe, fcilicct feparata,»»f

dMhitauimM , {ciHcct ex praccedcnri dubitarionc

Patet ergo quod vniuerfalia nonfimc a fingukri-

busfeparata.

Nec rario ad oppofitum cogit : nam ficut Otpi ^r*'* ?•**

di^^im eft , modus {dcndi vcl intclligcndi non P*"**'

omnino fequitur modum cflcndi : multa cnim

fcorfum intelligimas & fcimus, quac feorfum non

cxiftunt. Ddnde cum didt :

SrMMJRlFM.

Arguit dupliciter dari vniucrfale, vel
aliquid feparacum a fenfibiiibus. Item ad
oppofitum. Doftor ex ipfo ncgatiu^ re-
foluit,docens dari fubftantias immateria-
lesSoIuatquomodo a Philofopho dicitur
tnotus corli Enitus , ^ infinitus dne con-
tradidione.

AMpliits autemfi quammaxime ejl ali-
quid fraterfimul totum , quando pra-
dicatur aliquid de materia:vtriimfiefiali~
quid.prater omnia ofortet aliquid effe: aut
frater quadam ejfe, crfrater quadam non ef^
fe-, aut prater nihil >

Ponit fecundara quarfHonem , drca quam fic *
procedit, quod primo qu«ftionem ponit Jecundd
ad quacftionen\ arguit pro, & contra, ibi : Siqm-
demnihil.

Ad euidcnriam prinu, notandiim qn6d prima
quicfHo eft vniuer^ior,quam ifta fccunda : prima
cnim quarebat gcncralirer^ vcrura vniucrfale cf^
fet feparatum a fingularibus ? Singulare autem
aliquod cft compoiituro cx matcria & fbrma :
non autera orane fingularc. Sunt cnim multa
iingalaria firoplida iiinplidtace qiiz oppo^

H 4

gi Lib. I II.

nitur corapofitioni ex materia & forma » ficut
funt omnia finguIariaaccidcntiHm.&etiam mul-
ta finguiaria fiibftantiae; puia fiibftantia: fijparat^.
De fingularibus autem compofitis ex matcria &
forma eft maxima & fpecialis difficultas , vtruni
in ralibus fit aiiquod feparatum dequoquaerit
g g^hte tft ifta fecunda quaeftio 5 idc6 dicit. Quia ampUusfi
f . 6. fuferiht quam maxime r/?,id eftjvaldc dubitabileyi efi ali-
0ftgn»t» tK ijuidpr-tterJimHltptHmiicie(^,^vxtcifmpii3ic
denu0r compofitum cx materia &f3rma : quod cxponit
diccns, (fHondo pnedicatur ^li^nid de matfia ,
Plato cnimpofuitiftafenfibilia & materialia par-
ticipafe vniuerfklia feparata : aut vniudriale par-
dcipatum praedicaretur dc fingularij& fic confti-
tuetur quoddam fimul totum. Eft ergo quaeftio,
icilicet trimcmbris ^ vtriim fi eft aliquaipccies,id
cftjidea feparata ^ talibus fingularibus,& anopor-
teat aliciuid ejfe prater omnia,aHt prater qH*dam
fjfe& prdter qH^dam no» tjfc\ aut prdter tfihil,
JDeinde cumdicit:

Si ^uidem igiturnihil efi pneter finguU-,
ridf nihil vtiqueerit i/ttelle^ftaUyfed omma
pnfibilia , & nuUittifcientiA ; nifi quis dicat
ejfe fctentiam fenfuum.

Arguit ad quaEftiqnem.Prim6^d partem affir-
rnatiuam. Secundo ad oppofitam negatiuam.Se--
cimdaibi: At verofi iteritm.Vrima. in<i\.ia.s, fc-
Jbundura quod duas jationcs inducit. Secunda ibi:
uimplius autem nec fempitermim. In prima parte
intendit talen\ rariouem ; Si nihil eft feparatum
praetcr fingularia; crgo nihil eft intelligibilc,vcl
fenfus & fidcnria erunt idem : confequens vtrum-
quc eft falfum, ficut pat?t;ergo antecedens.Con-
iequentia probatiu: ex hoc, quiaomne fingulare
cft fenfibiie:fi ergo nihil cft praeter fingolaria,
fingularia omnia ernnt {enfibilia,& nihil intelli-
c;ibile,& per con(equcns curri de fenfibilibus non
fi^ fcientia , nuUa erit firientia de rebus, nifi quis
dicat fi:ienriatn & fenfum efte idem, vt dixerunt
aliqui antiqui; quod tamen eft falfum.Dicit ergo,
quod fi (fuidem mhil efi prtter fingularia , firilicct
feparatum, nihii erit intelligibile ; fsd omniafen-
fibilia,& fiientia nuUiHf erit ; rtifiquis dicat ejfe
yc/mMm. Deindecumdicit:

jimpitus Autem nec fempiternumefi ali-
^nid , nec immobile : nam fenfibilia omni4
corrumpuntur (jrin motufunt,

■ Ponit fecundam rationem qua talis cft : Si cx-
tt& fingularia nihil exiftit lcparatum ; ergo n^hil
cft {empiternum : confequehs e(l falfum; ergo &
antecedens. Confequentia eft euidens, quia fin-
gularia omnia fynt comiptibilia ; fi crgo nihil eft
praeter fingularia, nihil eft fempiternii. Falfitatem
autem confequenris probat dupUciter. Prim6 ex
parte materias.Secundo expartc formae.Et fecun-
dum hoc ifta pars diuiditur in tres. Quia primo
ponimr di<Slacon{equcntia.Secund6 probatur fal-
fitas confequentis cx parte matcria:. Terti6 ex
parce fotnuE, Secunda ihi : jitverofifempiter~'
num.Tcrtiiibi i ^mplius autem cum ftt. Oicit
ergo,qu6d ampliUs autemfi fiipple nihil eftfcpa-
ratiim a fenfibiUbus ,fequitur quod necfempiter-
num fJf aliquidinec immobile : nam fenfibilia om-
nia corrHmpuntur & itf motufunt, Deinde cum
dicit :

Metaph.

47

At vero fi fempiternum nihil efi,necgene-
rationem effepo/ibik efi. Necejfe efi enim ali-
quid effe quodfitydr ex quofit,cjr horum vlti*
mum ingenititmfi liaturi (jr ex noa ente ge^
nerari impol

Probat falfitatem confequcntis. Primo ex par-
tc «nateriae. Et dicit qabd,atverofinihil efl fem-
pitemum, nec eft poffibile ejfe generationem alicu-
ius, quod fcilicct eft manifeftc falfiim. ProbaC
autem iftam confequentiam , quiafcilicct in om-
ni generationc necefffeft aliquideffe ^uod fa^um Mtutrld efft
eft,vel quodfit & extjmfit, & hoc vltimum,Cci\i- *^*»'>««f»
cet ex quo fit, quod eft materia, neccfle cft tflfe
ingenitum, quod probat : fi pro quia , quia gene-
ratio ftat, & nonprocedit in infinitum ; & ex
nonente impojftbile ir/?^f«fr<tnaliquid .• vult dice-*
requ6ditiateria,^x qua alia generintiur,eft inge^
nita, & per coniequens fcmpiterna.Quiafi gene-
ratur :'vel generatur cx ente,vel ex non entcNoii
poteft dici qu6d cx non ente : quia ex nihiio, ni-
hil fitper ijattoani.Si geneiratur ex alio entc,qux-
rctur jdc illo alio, vtrum fit ingcnitum; & fic vel
generatio proccdit in infiniturti, vel ftabitur ad
ahquid ingenitura & fempitcrnum. Dcinde cuni
dicit;

jimpliits autem citmfit generatioS' motu$
fine efie neceffe tfi:Motus enimnuUus eHinfi-
nittts ffedmotioitu omnis eH finis ; Genera^
ri enim nonpofsibile quod impofsibile efifa^
iium ejfe, ^od autem eB generatum^^Kecefik"
rium eJl ejfe qnandoprimumfaiiumefi.

Probat idetti cx parte formae,&liocpcr duas
rationes : quarum fecunda ponituiybi : Amplius
fimateria. In prima parte intend^t talemrario-
nem : Omnis motus & generiatio & vniuerfali-
ter omnis mutaitio eft finita fecundim terminos;
curaerg6 forma fit tcrminus eenerationis, non
erit procedefc in infinitura in forinis; fed erit ali-
qua forma^vltima, cuius non fit aliqua eeneratio
vt vidctur.Sicut ergo raatcria ex qua auquidge-
ricratUr,ponitur cfie ingenita,ab eo qu6d non pro-
ceditur in irifiiiinira ; ita videtur quod oportcac
ponere aliquam formara efle ingenitara , ex ec
qu6d in forrais non fit procefliis in infinicum^fed
pmnis eft finis , fiipple quanwm ad rcrrainos : &
generari tjuid(m non eft pojfibile, quod impofftbile
eft faStum ejfe ., Ideft, nifi talis gencratio poflet
terrainari ad fadum efle : ^uod autemeft genera-
tum, neceffe eft ejfe , ejudndo primumfallum eft,
Jd cft, in ternMho generationis, qui efl fadii efle,
oportet efle generatum.

Notandimi, qu6d iPhilofbphus videtur fibi c6-
tradiccre;nam 8JPhyfic.& i2.huius,tcxt.co.io.&
indc. ofteftdit motum caeli efle infinitura, & ta-
men hic videcur afierere motum efle finitnmiled
fciendura qu6d, vt habetur iuxta fine fexti Phyfi.
infinitasin raotu, poteft dupliciter intelligi,yel
fecundiim dtu:ationem,vel fecundura terrainos.
Prirao raodo raojus c^li ^ft infinitus, fcouidum
viam Philofbphi : & ho'- probat ipfc8. Phyfi.Sc-
cundo autem modo, omriis raocus etiara caelcftis
eft fiuitus , licct cnira vna cijrculario fucce-
dat aiteri .fine finc , quaeiibet taraen citcula-
tio in fc firiita eft fecundum terminos , i quD,
& ad quct» , & hoc xpoao verum eft,

(|u6d

48

Omntsmottn
tftfinitif^.

Daturforma
ittgtnita.

Text.co.j4.
&4i.&iDdc.

Motum eftir
ftnitum, fuA
infinitum et-
tingitintelU-^
gi dufUcUtr,

H9

Summ^ II.

qabd hic dicicur , onmem mocum dl^ /mirani.
Peinde cum didt :

jtmfiliHS AutemjimateriA eji, quU iftgenitA
efty multo rationabiUm eB fubBantiam quao-
do illajit effe. Nam fi hdc non erit , nec illay
nihil erit omnioo. Sedfi hoc eH impofiibile, ne-
cejfe eH aliq»idejfep*ter fjnclonjcilicet for-
mam , drfpeciem.

Ponit (ecundam rationem fumptam cx parte

51 msttri» fonnx', quae fumicura minori dicens : qu^d arn-

efi ingenits, flnu^materia efi ingenita,nntlto rationihilit/ efi

*^» *"*«** ftAfiamuOn , id eft .Formam, fcilicet efie ingeni-

" •' taus, ^Hando ipfa fit ejfe,id eft, quia per illam fci-

Jicet forma res habet efle magis fupple quam per

materiam ; namfihac non erit , necilla, id eft, fi

nec materia, nec formacft ingenita,»iW eritom-

nino, fcilicet ingcnitiun :fedfi hocefi impoffihile,

vt probatum t^inecefie efialtquid ejfe prater fyn-

plon , id eft, fimultotum compofitum ex materia,

& forma : puta formam, & fpeciem, nam matcria

de fe non potcft cxiftere. Deinde ciim dicit :

Stdfi hoc iterum tjuisponity dubitatio efi
in qmbus hocponet, (jr in quibas non ? Nam
quod in omnibus nonfofsibilefit,manifesium
tH:n9n enim vtique ponemus domumali-^
quampr^ter fingulares domot,

Arguit ad pancm oppofitam ne^ariuamdi-
cens,quody» iteritm quii hac ponit, fdlicet aliquam
formam efte leparatamprsterfingulariacompo-
fitaex matcria, &forma: eAdubium inqHibwfit
boc verHm,& inqitibHsnon .• nam quia in ommbus
mn exiflimatWyCdUcet aliquid cflc fic feparatum,
pianifefium efi {dlicct in artificialibus : ncn enim
ponimm aliquamdomumfeparatampraterdiquai
domos, id eft, fingulares.

Vcritas huius quzftionis fimiiturcxy. huius,
text. com. p . & circitcr. & ex. 1 1 . tcxt! co 19.
& inde. nam prztcr (cnfibilia non eft ponere ali-
quas formas fenfibiles feparatas : cft tamen po-
ncrc aliquas fubftantias immatcriales feparatas ,
puta intelligfenrias.Raaoncs aute ad oppofitu no
cogunt: non enim fequitur, quod de fenfibilibus
non fit icicnria : nec quod fcicntia, & fenfus fint
idcm : nam, vt (kpe didum cf^ noncft idcm mo-
dus eflendi rci in fe, & in confiderarionc intcllc-
dus :quia rcs in fe materiales , & corrupribiles
modo iramatcriah', & incorrupribili ab intellc<fhi
concipiuntur j ncc fequitur , quod forma fi non
cft ft^arata a matcria, gcnerenjr : quia fbr-
ma pcr fe non generatur, vt habctur 7. hu-
ius, text.com. 12. & inde. In quibufHam ergo
ponere oportct fbrmas feparatas,& in quibufdam
iion : nam omnium fcnnbilium formie non cxi-
ftunt feparatJB : illa autem , quic fecundum fuam
naturam funt immarcrialia , & infenfibilia, exi-
ftunt a fenfibilibus fcparata j cuiufmodi funt In-
fclligentijj,de quibiis agetur, i z. huius libri,

SVMMAKIVM.

Non dari formam vnam omniute,quac
fint eiufdem fpeciei. vide Dod. 7. l^uiqs

Cao. II.

4*1*»

7»rm* im'
nMeruiliKm
fmt frpars-
t* .ftnpbtUu
•vtroiu».

I

A

f<tfU*stMm^
inm mttimi,
y.qitidfm^-
rim »ffigns-
ri ex fan9
nnfidertus»

ap. 11. 95

Dhuc autem 'vtrum fubBofttiavna erit i-ckt. ce.is
omnium^ vt hominum ?

Poftquam Philofbphus (iifputam't quxfHoncs 50
pertinentes ad prindpiorum quiditatem , nunc
difputat qiueftioncs pcnincntes ad prindpiorum
quaUtates, fiuc proprictates. Circa quod tria fa-
cit : quia primo difputat quarftioncs dc prindpiis
penes eorum identitatem,vcl diuerfitatcjn.Sccim- i

do f>encs eorumadHalitatem^vcl potcneialitatcm.
Terrio pcncs conmi fingularitaccm. Secunda ilji;
Jiis autem a fine. Tcrtia ibi : £t vtritm vniuer-
falia.Vnmz in duas.Pru|i6 facit quod di<fhmi eft
Secundo inquirit, quomodo ratio principij fc ha-
bcat ad farioncm \tuus. SecUnda ibi : Ommum
fituem ad confiderandHm. Prima iii tres, cjuia pri-
mo in fpedali qujcrit de prindpio fonnah,vtrum
fit vnum numcro rcfpedhi omninm fub vna fpe^
de contcntorum ? Sccundo vniuerfahrer quacrit
hoc idem in omnibus priricipiis, vtrum fint ea-
dcm numcto ? Tertio magis fpeciahter quzrit dc
vnitatc,& diucrfitatcprindpiorum? Vtrum fci-
licet fint eadcmprindpiaconupabiliuro,& in-
corruptibiHum ? Secunda ibi : ATAplius atuan de
principifs.Teixi3.ihi'.Necmi»9rdtAitatio. Prima
in duas : quia prim6 proponic quzfUoncm. Se-
cimdoarguit ad cam. Seciuida ibi : Sed impofiibi-
le. Dicit ergo , quod adkuc efi dubitatto vtrttm
fubfiantia , id cft , forma fit vna omnium , fcili-
cet cxiflcnrium fub vjia fpedc vt hominum} Dc-
iiMie pum didc :

Sed inconaeniens tfi, non enim vnum em-
nia quoTumfubHaritia vna\fedmulta^^ difm
ferentia , fed ^ hoc exfra ratienem eB.

Arguit ad vnam partem qu^fHonis, fcflicet ad
partcm negariuam , pcr duas rariones : Quarum
fecunda ponitur ibi : SimMl autem & ^uomodo.ln
prima parteintendit talem rationcm : Si omniiun
iub vna fpecie exiftenrium cftvnaformaj ergo
multorum diffcrenrium erit vna formajquod ma-
nifcfte vidcrur efle falfum. Confequentia patet,
quia ea , qu* funt fub vna fpecic, umt muJta, &
difFcrcnriaJDicit crgo,fed hoc eft impofllbilejfci-
licct vnam efle formam omnium tatiura:»? enim
tmnia eruntvnum cjHorumfubfiantiai&c forma po-
nitur cfle vna^ fed erum multa & difieremia-.hoO'
4Utemefiexrra rationem. Deindccuradidt:

Simul autem (jr quomode fit maieria bo-
rum VHumquodque , ^ eB Jjnolon ambo
hac?

Ponit fecundam rarionem, quam intendit ta-
lcm : illud quod eft ih fe vnum indiuifum, non
concurrit cum ahodiucrfo ad componcndum
multa : fed materia diuiditur in fingularia : crgo
forma vna, & cadem,non poterit concnrrcrc cum ^*"'"^ f"^
diucrfis parribus materix ad componendum plu- ^*^*,^
ra fingularia ; ita qu6d fingulare in fynolon, id mMteri» ci-
eft,fimultotum,&fingularecompledenscaain- ^mere fim-
bo,fcilicct matcriam,& formam : ideo didt,qu6d pdana.
fimul autem fcilicct cum prasccdcnri raaonc,^«#-
modo fit materia horum finguium, id eft , fingula* f

rinmy& efi Jjinolon yidefi, fm^alaiet eaambot ^

fcihcet compl«2:cns roateriam , & formam' quafi ^*^

diccrct , quod non vidatur.

Adoppofimm non arguit. Quiararioncspo- ji
nends in ffequcnri qusflionc , & qu^ pofiti fmn

fupr^

94 Lib. IIL

. . fjj ,. fupra de fepafatione vniufirfaliu, (aciunt pro illa
pane:nam u vniucrfalc fit feparatum,ncce{Ie cft,
vnam efTe formam , & fubftantiam corum, quae
fub eadem fpecie continentur : nam vniuerfalc
ponitur fubftantia fingularium,

Verifas huius quxftionispatet ex 7. hmus,vbi

VfritM fM- oftsnditur, quodfubftantia, & (juod (juid efi rci,

£.'*""• non cft aliud ^ re , & per confequens impofEbile

^ ip4c. * cft,candem qaidiiatcm,vel formani clle pluriiup,

vt plura funt} licct omniimi fingularium fub vna

fpccie fii vna forma {pccifica,& communis,

3UZ diuiditur reaiitcr in imgularia. Deindc cun^
icit ;

SVMMARIVH,

Arguit pro & contra, an principia fint
eadcm , vel diucrfa fpccie , aut numero.
Doftor rcfoluit, efficicns , & fincm in
idcm liumcro cdincidcre : matcriam, &;
formam non.dc quo i i.huius. vide eum
Thcor.19,

T«f,«o, i4t A Mpittts auum defrimpiis , ^ htc dih
^^\^hitabtt aitquis, Namfijfedefunt v-
num» nihtl nitmefo erit vnum-

Quacrit vniuerfalitpr de omnibus principiis,
Vtrum finteadeni num^ro, vel eadem fpecie,vel
diuerfa numcro ? Circa quod duo facit, quia pri-
m6 inducit rarioncs ad probandum , quodflnt
padem numerp. Secund6 arguit adoppofitum.
Secunda ibi: At vero fivnum. Prima in tres,
{ecundum quod breuiter tangit tres rationes pro
illa parte. Sccunda ponitur ibi : Nec iteritm.Tetr
m. ihi: Etfcire. In prima parte fecit tale rariqne:
quicquidin principiaris reperitur, illud oritur ex
principiis : u crgo in principiis npn inuer)itut
vnuni numcro , fed folum vnum fpecicjergo ni-
hil erit in principiatis vnum numero,fed tantupi
vnum fpecie, quod ef\; falfun^. Dicitergo primo
tangens qusftionem,qu6d amplius dubitabit ali~
quif de principiis, fcilicet generaliter, luec fdlicet
quas dubitata funt de prmcipio fonnali, vtrum
fcilicet fint eadem numero principia, vel non ?
Secund6 tangit di(fJ:am rationem dicens, namque
pro ijaia fi fpecie vnum funt , fcilicet principia
nihU erit vnum nunfero , fcilicec inprincipiatis,
Peinde cum dicit :

Metaph.

<f*

Nec iterttm vnum ipfim & ens.

Tangit fccundamrationem,qu2 talis eftrlllud
quad eft ipfum vnu.vcl ipfum ens,oponet quod
fit vnum numerojfi igitnr principium rerum non
fit vnum numero , fed vnum fpecic; ergo nihil
eritipfum vnum & ipfumcns, quat fcilicet vnum
& ens feparata ponuntur rerum pdncipia ; ide6
dicit qu6d nec iteritm ipfum vnum & ens ijrunt
^pple vnuni liumero. Deinde cumdicic :

A..^, Bt fcire tjuomodo erit yfi non aliquid erit

vnum in omnibtti.

tfi vntMerfy- Ponlt tcrriam rarion«n, quae talis cft : Omnis

fe. fcienria cft de vniuctfali , quod eft vnum in mul-

ris : quia de fingularibus non eft fcienria.Cuni

igitur fcienria de principaris depcndeat ex fci-

enria principiQrum, fi igitur principia non fint

eadem nnmero , non poterit de eis eflc fcientia,
vt videtur; nec pcr confequens de principiatis,5c
& fic toUitur omnis fcientia; idco dicit. Etfcire
ijuomodo eritM eft ^uomodo continget : nififue-
rit quid vnum in ommbuiic^isSi diceret,qu6d noi}»
D^inde cum dicit ;

Atvero ft vnum nun^ero^ ^ vnum quod^
libef principiorumy f^ non quemadmodum in
fenfibilibtts alia aliorum , vt inhacfjillaba,
BA.fpecie eademexifientey (jr prtncipiafpem
cie eadem , etenim hac ftint numero diuerfa.
Si autem non ita , fed qu4 fun^ exifientutm
frincipia numero fant 'vnum , non erit pra-
ter elementa aliud quicquam. Nam numero
vnum aut finguUre dicertnihil differt,Sic
enim dictmus'fingularenumero vnum: vni^
uerfale veroquodin hu efi. Sicut igiturfive^
cis elementa numero efient determinata tot
tfmneslitteras e(fe necejfe ejfet eptot elementax
non exilientibtts qkidem duobus eifdem , nec
fluribfu.

Arguit ad oppofitum, qu6d non fint idcm nu-
mero , intendcns taiem rationem : Si principium 5 3
omnium eniium fint eadem numero, crgo nul-
lum crit dare principium : confequens eft euir-
denter falfum , & contradicit antecedenri. Con-
fequentia patetex hoc, quia principium cum fit
relatiuum , arguit diuerfitatem ad principiatum, y-^a^j"****
cui opponitur relatiue : fi autem principium fit
vnum numero , tollit pringipiatum : quia vnura
numero dicitur quod eft femel tantum, nam vnii
numero & 'fingulare idem flint; etgo pri^icipium
non erit principium. Dicit ergo , quod fi quodli-
betprincipiorum efivnum numero ,&non fe ha.-
bent, fcilicet principia entium , quemadmodum
infenfihUihm videmus quod altorum numerofunt
aliaprincipianumero; videmus enim ^uod in hac
fyUaha,E(t-fpecie autcjtadem exifiente,& principi^
funt eademfpecieyet tamenfunt numero diuerfy:
na quot funt numero fyllabae B A. tot funt num^-
ro B , & A , licct B , & A , quoticfcumque fu-
mantur, fint eaed^ lirer^ fpecie,ficut Si ip4 fylla-
ba fupple fpecie cft ^adem quoti<jfciique furnpta;
vnde addit qu6d fi non eftita, fed quae funt kili-
cet principia exiftentium , funt vnum numero,
non erit aliquod aiiud ptiter , elenfenta , fcilicet
principia : nam dicere vnum numero , aut dicerpi
fingulare vnumquodqtte vt habet alia litcra , nihil
dijfert : ficut enim dicimus fiigulare vnum nume-
ro, vniuerfale verh quod efi inhis ScWicet fingu-
laribus :fi igitur elementa vock ejfent numero de~
terminata,necejje ejfet tot omnes ejfe litteras ijuot
funt elementa; itaqu6d non cflet-diftindrio inter
princfpia , & principiata , & fic litera: non pof-
lent multiplicari, vt eflent duo , vel plura; ide6
fubdit non quidem exiflentihtu duohut , nec plu- „ • • •
rtbus. Eadem ergo ratione , li omnium entium i„eiudit7elM-
fint eadenv princTpia numero, fequiturquod ni- tiortfm fat-
hil fit pra:ter principJa, quod videtur falfum;cum m»littr.
principium dicatur ad aliquid,& fit alicuius prin-
dpium : quare principium non erit principiura fi
nihil fit praetcr ipfum,

Veritas huius ^ufcftionisfolligitijr^x ii.hu- yeritM qu*-
ius, text. com.19. & inde.vbi habecur,qu6d prin- fiitnis,
cipia cxtrinfeca entiui^ y vtfunt ^£ciens,& finis

func

frhidpimm
imfUx.tyv-
trfOt^iufmb-
fnwdvuf .

Jtk *mitm
tsmfn Mitmt-
r* foffunt
fntedtre tf-
ftBtti diutrfi

Summ^ II.

ftint adem xvamcio omnium kxjuendo de primo
cfficiencc, &de vlnmo finc, qui eft Dciwbencdi-
6his : Etenim rccundumeu Qmncs fubftanti* in>
roatcrialcs, puti, Intcll^fentiie/iua fimt prindpia
rerum extrinfcca, & (cpatata,lunt cadem rcmc-
&X1 omnium ; Principia autcm intrin{eca,vt .'unt
materia , & fonna, &priuario funt alia aiiorura
fimpliciter i - licct poflmtcflc eadcm fccundum
proporrioncm , vt ibi cxponctur. Principia eriam
extrinicca proxima , puti agcns parricularc, & fi-
nis, polTunt cile diucrfa diuerfonmi.Nec rarioncs
ad oppofitumcogunt : nam noneft neccfle quan-
cum ad primam rarionem, quod fi prindpium fic
vnum numerojxjuod principiata fintvnumnu-
mcro : quia ab eodem principio numero pofiunt
procedere effe<5his numero diucrfi. Nec valet
etiam quanmm ad fecundam rationem, qu6d
ipfam vnum & ipfum ens non fuiu vnum numc-
ro , proptcr eandem caufam ,& maxime cum ip-
fum vnum, & ens, non fint aliquid rcalitcr fepa-
tatum, vt pofuerunt Platonid. Nec oponet qua-
cum ad tcrtiam rarionem,qu^ vniu£nale,de quo
eft fcientia, fit vnum numero in mulrisj Ccd potcfl
eile vnum alia vnicate,quz cft minor vnitacc nu>
merali , vc habct dedarari 7. huins, Ratio autem
ad oppofitum, fi aliquid valet, condudit deprin-
cipiis intrinfeds; ficut patct inexcmplofyUabx
BA , cuius principia intrinfeca funt A , & B, &
conijcflum eft talia principia intrinfeca cflc nu-
ftKio diucrfa. Deinde cum didc :

sr M M A R ir M.

N<5n«adcm cfTe principia corruptibi-
lium , & incorrupcibilium. Reiicic rc-
fpoxifiones Tarias , lc prxcipuc Thco-
logorum poccarum , dc guflancibus nc-
€tzvj & manna.Doftorrciicic circahoc
cxpoficioncm. D. Tliomae.

NOn emm minor dubitAiio modetfiLSff^
frieribus relinquitHr.ytrum eadem cor-
ntptihilium (^ incorruftibiliumjintfrihcifia
vel diuerftf

9-§L^" 1- Qii^rit ma^s fpedaliter dc vnitatc ,&" diuer-

efi i.fmferiMi {Jfate , vtrum lcilicct fiiit eadcm prindpia comi-

mfpt*s»tx ptibilimxi,& incorrupribilium? Circa quod duo

m*rum!* * ^^^^' P^^o preponit quzftionem. Secimd6 ar-

guit pro & contra ibi : Nam fi eadem. Didt.

ergo qupd qusedam dubitario, qu^ non minor m(t-

4emis reliwjuitnr , icilicet Philofbphis fequcnri-

bus Piaconem, qnim frioribm ; fciCcec arfriquis ,

qu2 eft : vrrumfint eadem prificipia vel diuerfit

comtptibiUum CT incorruptimium. Deindc ciim

didc:

15 Nam fieddemfint^quomodo hac ejuidem i»-

ccrruptibilia : iUa vero cofruptibilia^^jr prt-
pter quam caufam >

Arguic ad qusfUonem, &prim6indudcra-
riones , ad probandum non efie eadem prinppi^
corrupribiUum & incorrupribiUum. Seamdo ar-
guit ad oppofitmTi, falicer qupd non fint diucrfa.
Secunda ibi : Si vero diuerfa principia. Prima in
duo , quia primo ponit rarionera.Seamd6 cxclu-
dit dupliccm refponfionem. Sccunda ibi : ^»

Cap. IL 95

Tcxt.co.1^

T<5
Tiit» Thtt-
Ugi iitiina
tcculte tTM-
denttf.

qttidem igitur^ In prima parte inccndit talem ra- Utmhm tft
rioncra : £x eifdem prindpiis feqiiuncur iidem Sim mrguit
cffe^fais ; fed corrupribilia & incorruprilMlia noa *^f*"f*f "•
func iidem cfFcdus ; crgocorumnon funceadem f*^"^}'
principia , ideo didc , nam fi eademfitnt, fdlicct
prindpiaomnium : quomodo hac qmdem corrupti-
bilia , i&a vero incorrupttbilia funt , & praptev-
efuam caufam? quafi dicerct, quod non poflec a£-
fignari. Dcinde cum dicic :

^ui quidem igitur circa Hefiodum^^ om-
ttem,quicttmque Theologi folum adipfosper-'
fuajiones curauerunt ; nos autem negUxe-
runt. Deos enim facientes principia^ ^ ex
DeU dicunt effe facia : qut vero non gu^
fiauerunt neHar^ (^ manna ^mortaliafaclA
effe dicunt.

Excludic dupliccm refponfionem,qux datiu: ad
rarioncm diftam. Primo excludit refponfioncm
Potfricam. Secund6 excludit refponfionem natu-
ralcm , fiue Philofbphicam. Seamda ibi : A di-
fentibitivero. Prima in cres , quia prim6 fblurio-
nem pramucric Sccundo ipfam includit. Terrid
exeuut fe de diligenriori improbarione talis po-
firionis : Sccnnda ibi : Palam qufd hac omai4.
Tcrtia ibi : Sed defabulose.

Ad cuidenriam primac parris , fdcndum qu6d
ficur tadum fuit in primo libro apud Grsecos,
fucrujK antc Philofbphos naturalcs quidam fapie-
ccs vocari Pocts Thcologi , qui veritatem diui-
norum occultc fub quodam fabulanmi velamine
tradidcrunt, ficut Orpheus, &quidam alijDidt
crgo qubd qutdam Hcfiodiflae , id cft , fcvSiatores
HefioeU & omnes ali'] qui erant vacati Theologi
folitm ad eos, id eft , ad feipfbs curatterunt facere
perfuafionem ; nes aurem fpretterunt, id eft, vcri-
fateni » quam intcndebant talirer tradidcrunt ,
qubd tantum eis erat nota & non nobis : quia,fci-
licet veritatem tradidenmt fub quadam vmbra
fabularum qux cis tanium notx erant. IfH igitur
Heiiodifbc facientis principta rerutn ejfe quof^
dam Deos & ex diuinit dicunt sdia eJfefaHa ira-
monaIia,>/C4 vero tjuanonguftauerut ipfum ne^ar,
dr manna.diatnt ejfe faita mortalia, id cft,dixc-
runt qubd ilU numero de Deorum, qui no gufla-
uerunt quendam cibum dulcera , qui ne<£r,vel
maniu vocatur , fa£H funt mortalcs : qui autcm
guftauerunt, fadH funt immonales. Et per ifhun
modum forlan voluenmc faluarc eadein prindpia,
(ciUcec Deos efle omniimi prindpia, tam corru-
pribiUum , quamincomiptibilium: fed inter ip-
fbs Deos cflct didfci difFeremia,vt fic Dij mbnales
cilent prindpia corrupribilium : immortalcs au-
tcra ipfortun incorrupribiUura ; licct omnes iUi
conuenirent iu rarione Deitaris, & fif haberenc
aliquara identitatem.

Notandum,qubd,vtdidtquidara expofitor,fub
ifta fabula potuit contineri aliquid veritaris, vt
fdUcet per nedlar , & raanna, intelligamr bonitas
primi prindpij :nam omnisdulcedodiledionis,
& amoris refercur ad bonicatem : omne autem
bonura orjtur a primo bono ; potuit ergo elle in-
ccUefhis iUorura Poccarum/juod ex partidpario-
ne furams bonitaris aUqua reddantur incorrupri-
bilia, vt iUa qux perfede parridpant diuinura
cflc.vt inteUigentiat,& corpora cxleftia : quacdam
vcrb propter longe diftate k prirao prindpio ,
quod eft non guflarc ne<^, vcl manna, non pof^

fuiv:

Fidte Tog-
tica ie Deo
rum diuctfi-
tate.

Vidc Sco. in
7. di. 1. tbi
hanc &€t\o
ncm tangic.

f7

/8

96 ^Lib.IIL

fimt p£rpem& conferuari (ecundum idenritatem
numcralenijfed tantum fpjecificam , vt habetur i.
de Anima. tcxt. com. 35. & z. de Generatione,
text.c0m.f9. Sed quat vtilitas efl: iromorari circa
intentionem fabulanim ? licct crgo iftud forfitan
fit bcne di£hmi,tamcndubium eft,&fonc falfum,
qu6d illa fixcrit jntcntio Poctarimi. Deii>de ci^m
dicicc

Pdl^m qupd hdc omnU jihi tiota diceitUs
etjuidem de allatione harum caufarumfufer
nos dixerunt : namfigratia voluftatis^vt ipfi
tangunty non efi caufa exifiendi neSiar ,&
rnanna ifivero exifiendijquomodoeruntfim^
fiternicibo egentesi

Excludit iftam refponfioncm dicen^ palam tp-
fe tjuhd ifii^eCiodiiiq,/unt dicentujU>i htec omnia,
firilicettanquamyflW mta, & non nobis, & etiam
4e altationc harum cau/arum dixerunt prater nosy
id eft, qu.64 quando afferuntur illx caufje ad pro-
pofitam quaftionem : hoc eftfupranoftrurain-
tellcAum. £t ide6 fubiungit talem rationem
contra illud quod fbn^nt eorum verba': quicquid
fit ■ de eorum occulta intpntione : nam Di j , aut
guftaucnmt illud n^cSlar , &c manna propter dele-
^tionem, aut propternecclfitatemeflendi:'hac
^im de cau(a cibus fumitur : fed neutrum poteft
dari •.naimfigratik voluptatii,id eft deIe<^tionis,
«a tangunt^d eft,guftant, fequitur qu6d neilar,&
manna nonermt ei4 caufaexifiendi, vt cx hoc fi-
ant incorruptjbiles : nam deledatio icquitur elle
|:ei,& non prajcfdit.^» vero caufa exifiendi, id eft,
propter neceflitatem eflendi,fumunt il,lum cibum,
auomodo egentes illo ciho erunt fempiterni ? quafi
diceret ,qu6d non •• quiaomne indigens cibo, eft
corruptibile : nam cibus fumituradreftauratio-
nem deperditi, etiam corrumpitur, & tranfit iri
fubftantiam aliti:quodautcm eft cormptibile,non
poteft alteri efie caufa incormptibilit^s. Deinde
cinn dicit :

Sed defahufose fophifiicantihus non efi di-
gnum cum (tadio intendere.

Metapfi.

Excufat fe dp diligentiori improbatione didap
pofitionis,dicens , quod de fahulose fophifiicanti-
bui, id eft,philo{bphantibus,»o« efidignum inten-
dere cumfiudio. Ratio huius eft, quia fi quis vult
contra eorum dida difoutare fecundum quod
exteriils fbnant; ridiculola funt, &vana,ciim per
modum fabula: proferanmr : fi ver6 vult inqui-
rere de veritate, quac latet fub illis verbis,illa im-
manifefla cft , & occulta. Et ex hoc aliqui volunt
accipere, quod Ariftot. difputans contra Plato-
jiem , & alios confequenter Philofophos,difputat
magis contra dicSla , quam contra intentionfm;e6
qu6d ipfi doArinam fuam fub quadam obfcurita-
ce , & velamine verborum tradidemnt, quod non
pertinet" ad Philofbphum , qui ex propriis non
per asnigmata , vel extrema debet proccdere. De-
iudecumdicit:

SrMMARIFM.

Refucac cei^Qnfionem Empfedoclis
ponencis principia communia corrupci-
bilium i & incorrupcibilium. Dodor cx-
plicac eius poficioncm.

ADicentihm vero perdemdnBrationem,
oportet fcifcitari : interregantes tjuare
exeifdem exiHentia: hac quidemfempiterna
fecitndum naturam funtyilla vero corrumpunrr
tur exiffentium. ^oniam autem nec caufam
dicunt, nec rationabile efiftchabere^paiam
cjuod nec e^^dem principia , nec cauja ipforum
eruntf

Exdudit ffecundam refponfionem quorundara
Namralium. Circa quod tria facit. Quia prim6
refumit didam refponfionem. Secund6 ponit il-
lorum refponfionem. Tcrri6 addit refponfioni?
improbationem. Secunda ibi : Etenim (jui exifii-
tnahit. Tertia ibi : PHdebitHr (tutem nihilominm,
Dicit ergo, qu6d fupple prxtermiffis illis,qui fci-r
litet veritatemfub fabuHs tradiderut : oportetfci-
/citari , ideft inquirere vciitaxem. a^dicentihM, id
eft, tvzdcntihusyetitztem perdenMnfirationem in-
terrogantes , fcjlicet ab eis <juareex eifdem, fcilicet
principiis, hac (juidem exifientia, funt fecimdum
nAtutainfempiterna : iSa vero corrumpuntur exi-
ftentium, id cft , dc numero enrium : fed quando-
que , nec ipji caufam dicunt,nec efi ratiofiahile ftc
fe hahere, (ciYicct ex vteifd6 principiis fint corru-
ptibiha , palam quia eademcaufx nonfunt eorum
vtrorume^ue. Deiude cum dicit ;

Etenim & Empedocli , c]uem maximefibi
confona dicere quifpiam arbitrabitur^idemfa-
mcontingiffe vtdetur. Penit enimprincipium
quoddam caufam cerruptionis odium,

Ponit quomndam naturalium reiponfionem,&
dicitqu6cl\fupplerefponfio ad dic^am quarftionc
qtt^m ali^uif eyifiimahit dicere maxtme ei cofefse,
\d «ft, quae videtur njftgis conuenicns ad qu^flio-
nem Empedoclfs,eftilla, quam Empedocles afll-
gnauit,& tame hicfcificetEmpedocles, idempaf-
ftu eft cum ajiiii : quia fcilicet eius refponfio eft
inconlienicns, vt oftenditur : ficut &. aliprum :
ponit enim principium quoddam,(ci\ictt odium,e/fo
caufam corruptionis.

Notandmri, qu6d Enipedocles pofuit qua:dam
principia communia corrupribilium, & incorrii-
ptibilium, vt innuitur in littera ; fed cum hoc po-
fuit quoddam prindpium fpecialc,fcilicerodium
elementorum efle caufam corruptibilium, vt C\c
ifhidprincipium a^diunctum ^iis principiis face-
ret corrupribilitatem in eniibus : Jvnde ficut patet
ex prirao huius, & innuitur i. de Anima, folum
Dcum pofuit Emped. non compofitnm cx odio,
intelligens per Deum, vt communiter exponimr,
corpus caelefte, & dmnia incorruptibilia. I^ejnd^
eum dicit :

Videbitur nihilominus^^ extra vnum hoc
generare : nam omnia ex hoc aliafuntprater
Beum;dicif ergo ex quibus emnia,(jr qu<ecun-
que erant , (/r qu^cunque erunt , (jr arbores
pullulauerunt^^viri^<^fceminaj}efii*que^^
vultures , & aqua nutritipifces^ ^ Dei lon^
gaui, cjr prater h<ecpalam; quiafinon ejfet in
rebus , ejfent vnum emnia^vt ait:namquan-
do conuenerunt , tunc vltimum omniumfia"
hat odium.

Arguit contra iftam refponfionem tripliciter.

Prim6

n

•JJJKiff

Omnta pr^-
terDeumfg'
cufidum Bnf-
fedocl. trant
comfejita ex
cdio.

Text.co.i8.
Tcx. cc. 80.

Summ^ 11.

60

§lued rHen-
fit Zmpeie-
flit ImfUeat,

rerbsEm^-
itdk.

jWj hngjud
qm intetti-
gmuur.'

6x

Ptixnb oftendens, qu6d conrradicitfuar opinioni.
Sccundo quod eft infufficiens. Terrio quod non
eft ad propofitum. Secunda ibi : Similiter ipjitis
trafifmHtationu. Terria ibi : Attamen tamumfp-
iHm. Prima in tres. Quia prim6 oftendir , quod
di(5him eftex parreodij. Secundo exparteipilus
Dei. Tenio exparteamoris.Sectlhda ibi : Propter
tjHod accidit, Terria ihv.Similiter autem nec amor.
Dicitergo, qu6d (ecundum opinionem Empedo-
xrlis , hoc {cilicet odium , quod ponebat cau(am
corruprionis , videbitur nihilominm generare , id
cft,elle caufa generationis,f Arrr<» vnum^^ eft,prae-
ter vnum,quod non ponebant ex odio componi.
Ideo fubdit, nam omniafunt ex hoc, id eft,ex odjo
fr^cter Denm, id eft,qu6d {ecundum eius opinio-
.nem omnia funt compofita ex odio,& aliis prin-
cipiis prater vnum , fciljcet Deiun , quem vtique
dicebat componi ex aliis principiis, pra:ter quam
ex odio : Deum autem appellabat cajlum : caclum
enim dicebat componi cx quatuor elcmentis , &
cx amiciria tantum, fcd omniaaliaetiam compo-
ni ex odio. Ideo fubdit^quod dicit ergo ex qmbm,
lcilicet principiis fimul cxmi odio emnia funt,Cci-
licet compofita,^ ejutcunqHe funt , quantum ad
prsfentia;^ ejutcunque erunt , quantum ad fum-
tzi& qHicunque erant , quantum ad practerita, vt
arbores, qiuc puUMlauerunt, & 'biri, ^femin£, be-
fitA^uii animaliatcrrcfhia, & i/«/r«r«,quantum
ad volucresjc^ pifces nutriti in 4^»«<»,quantum ad
aquarica , & Dtj etiam longtui , omnia brcuirer
ponebat componi ex odio , & alJisprincipiis : ad
hacc eriam fcilicct fccundum opinioncm Empe-
doclis palam quia fi non erit in rebus^mnia ejfene
vnum , per amiciriam, &generauirchaos confii-
fum,tunc vltimo per odium feparantur , & ab in-
viiccm diflbluuntur. Cum igiturefle mundicon-
fiflatin ordinc,&diftin£fa"onercrum : odium crit
caufa gcnerationis mimdi, cum diuidat, & diftin-
guat res.

Notandum , quod pcr Dcos longaeuos , quos
ponebat cpmponi ex odio,fonc imellexit ftellas,
quas ponebat aliquando corrumpi poft longiun
tempus : vel intellexit dxmoncs , quos Platonici
dicebant effe animalia aerea:vel intellexit Dcos in
forraa humana, quos pofuenmt Epicurci , vt di-
Gaxax cft fupra in-hoc eodem tcrrio. Dcinde cum
dicit :

SFMMARirM.

Odiumnon magis eflc caufam corru-
ptionis, quamgenerationis , nec amorem
caafamgenerationiSjVelexiftentiac.Reii-
citur etiam ftultaeius refponfio de mun-
doinfinitics genito,& pr^bdudo.

PRopter quod, dr accidit iffifaclkifsimum
Deum minusprudentem ejfe aliis : non
enim cognofcit elementa omnium.njm odium
non hahet. Notitia vero fimili fimilis fat.
Terram namque ait per terram cognofcimus^
&peraquam aquam, (^ per affeSium affe.
itum , ^ adhuc odiumper odium triHe. Sed
•vnde ratio hac eHampatam \ quid accidit ei
cdium nen magis corruftionis quam exiften-
di caufam effe.

Ponit fecundam rarionem ex panc Dd fum-
pt^ro.

Scati Oper, ttm. JF:

Cap. III. 97

Ad cuius euidenriam notandum , qu6d fecun-
diim quod habetur primode Anima,rex.com.X5.
opinio fuit Empcdoclis ficut & multorum alio-
rum , quod anima cflet compofita cx principiis
omnium rerum,vt fic poflct anima omnia cogno-
fccrc : dicebant enim fimile cognofcf a fimili , vt
terra cognofci pcr tctram, & aqua pcr aquaijj,&
fic de aliis ; & ide6 oponebat animam componi
ex terra,aqua , & ex juiis. Empedocles crgo quia
pofuit fex principia renim , fcilicet quatuor elc-
menra, vt principia marerialia , & amorem & o-
dium , vt principia efF^diua ; dixit animam cfTc
compofitam ex quatuor elcmentis , & ex amorc
& odio, vt fic poflct omnia cognofccre : cum fe-
cundum eu fimilc fimili cognofcatur. Deus crgo
<yu eft feliciflimus, eft imptudentior aliis , cum
non cognofcatomnia, qus ahj cognofcunt,quod
vidcmr abfurdum , & hoc eft quod dicit Philofo-
phus:propter ^««»<i,quia fcilicet Deus non eft com-
pofitus ex odio.acctMt o,fciIicet Empedocli, Deu
fdicijfimum ejfe minits prudentem alits : non enim
cognofcit omnia elementa ; nam odium non babet.
Notttiavero fimilis fit fimili , fecundum cum, vt
fic terram cognofcamus per terram , & aquam per
aquam.tp' affeQum,id efit,an>orem/>fr ajfe£ium,&
odiumper odtum , diflScile , id cft , cum odium fit
malum,cft quoddam difficile & graue:fed quia il-
la rario vidctur clle practer propofitum principa-
lc,idcu rcdicns ad propofitum dicit,fed vnde ra-
fw.fcilicct crat \^diis,hocemmpalamXcilicet con-
fra Empedoclem, quia accidit ei ipfum odium non.
magis ejfecaufam corruptionis quam exifiendi , id
cft,generationis : ficut patet ex praedidis. Deindp
cum dicit :

Similiter autem nec amorem exiBendi ma^
gis quam corruptionis : coUigens enim in v-
num cerrumfit alia.

Opinie pt-
nit nnimam
confl*t»m ex
frofziis vm-
ninm rerum.

Arptmentii
etntr» negttn
tes Dettm «-
li» afee«-
gnofcepe.

OtUumeft
grtuie.

6x

. Ponit rationem fiirnptanicx parte amoris. Di-
cit ergo,qu6dy/»ji/»>«- nec amor efi caufa exifien-
di, id eft, gcnerationis,ficut dicebat EmpedocIe$.
Nam ex alia pane dicebat , quod amor coIIigit,&
con^tgiV.colligens autem in vnum corrumpit alia,
Sc pcr confequens crir caufa corniptionis , quod
negabat.Patet ergo ex pra:di6tis qu6d pofirio eius
imphcct repugnanriam,& contradicit fibiipfi.

Notandum , qu6d fecundum Empedoclem fi- ^^^^ „^g
cutamorcongregabat elcmcntain vnum, fic o- gttt,^oiiiMt»
dium feparabat : quia igitur congregario in vnum fefttrat.,
chaos eft corniprio elcmenrorum in f e,& fimilirer
feparario elemcntorum ab inuicem,& ab illo vno
chaos eft gencrario elemcntorum fecundum na-
turas proprias,& in fc,ide6 feqnitur , qu6d amor
fit caufa comiprionis , & odium generationis. Si
crgo Empedocles ex alia pane dicat,amorem efle
caufam gcnerarionis,& odium corniprionis,con-
tradicirfibiipfi cuidcntcr. Deindc cum dicit :

Similiter ipfius tranfmutationis caufam
nullam dicit-.nifiquiafc aptumnatumfuit.
Ait vtique^magnum odium inmemhris nutri^
tum ef , (^ adhonorem intendebat ferfeSft
templore qui muubilis diffoluitfacramentum:
quare neceffarium ens tranfmtitari ,caufam
vero neeefsitatii nullam oflendit.

Oftendit rcfponfignem Empedoclis effe infuf-
ficicntem.

I U

98

Liber III.

Metaph.

fm»gm/Uio

irtKndum in'
finUies ge»e-
r*ri,Cr cor-

Vniuerfum
0fsimiUuit
lEmpedocUi
0nimaU.

64

Ad cuios cuidcntiam notandum , quod vt ha-
becurS. Phyficorum, iuxta principium, tcx.com.
2. & hoc idem hic tangitur , opinio fuit Empe-
doclis mundiHn infinities generari,& infinities
corrumpi : jiam fecundumeum amor , qiiem po-
nebM prindpium generationis , rpgnabat, & do-
minabatur fiiper odium temporedeterminato, in
quo tempore mundus durabat & exiftebat geile-
ratus, odium ver6 quod ponebat principium cor-
ruptionis , fimihter regnabat & dominabatur fii-
per amorem in alio tempore , in quo tempore
mundus manebatcorruptus, & poft illud tempus
fcdibat amor vt prius,& poft amorera odium :&
fic fiiccefliue per infinitum : tempus autem illud,
in quo regnabat amor , vel odium diccbat cfte
quendam annum magnum.Quod fi ab co qu^re-
rctur caufa huius , quarc fcilicet amor regnabat
vno tempore & odium alio , nuUam aflighabat
caufamjnifi quia aptum natum crat efle, quod eft
infiifficienter diftum, dp qua infiiffidentia^^redar-
guit eimi Philofi in hoc loco. Dicit ergo , quod
jimiliter ejuo/jue nullam dicit ejfecaufam , eius vcl
ipjtfu tranfmutationis ,qu6d fcilicct amor quan-
doque congregat, quandoque odium feparat , ntfi
quia fic aftum natum fuit : ponit confcquenter
verba Empcdoclis quas vf didtur in Graeco me-
trice crant fcripta : funt autem verba eius ifta,
alias vtique magnum odium in membris nutritum
efi,& ad honorem tendehat ferfeElo , vcl partito
tempore qui mHtabilii foluit facramentum.

Ad cuius,euidentiam notandum , qu6dEmpe-
docies Poctice locutus eft de toto mundo , ad in-
ftar vnius animalis : in cuius membris primd eft
maxima conuenientia , quam vocabat amorem,
vcl concojrdiam ; ppftea ver6 paulatim indpit
cfle aliqua diflblutio , quam vocabar difcordiam:
firailiter in partibus vniuerfi erat a principio ma-
gnaconcordia, & poftea paalatimin membris,id
cft , in partibus vniuerfi nutritum eft odium
quoufque odium intcnderet, id cft, procederet ad
honorem,{ciIicet vt dominaretur fuper elementa.
Et haec perfcfto , vel partito quodam rcmpore
determinato , & completo quodam aimo ,quem
ponebat Empedocles ,qui fcilicet odiiun vel dif-
jcordia vel annus motabilis exiftcns foIuit,veI dif-
foluit facramentum,id eft, vnionem e|emcntorum
prxcedenrcm. Poftca Ariftot. rediens ad propria
verba, & fjicicns menticMicm in hoc quod dixe-
rat, mutabilis^, fubiurtgit exponens (jHare neceffa-
rium ens tranfmutart^c^d diceret quod fic Em-
pedocles alfirmauit prasditfta ; ac fi nccefle fit cllc
tranfmutationem odij & amoris : caufam vero ex
neceffitate nullam offendit i qui IJipple in vno ani-
mali apparer cfle caufa tranfiiiutationis odij &"
amQris,kih'cet proptcr motum caeli , qui eft cau-
fa generarionis & corruptionis in rebus : quod
de toto vniucrfo caufa aflignari non potcft ; ex
quo patet infuflicienria didae pofirionis. Dcinde
cum dicit :

Attamentantumfolum dicit confep. Non
tnlm exifientium hdc ^uidem corruptihilia :
iOavero incorruptibiliafacityfedomni^ cor-
ruptibilia prater elementa, Di£la veronunc
hac dubitatio efieur hac quidem^ illa vero^no
fiex eifdemfunt. Sl^od quidem vtiqwe »on
erutit eademprincipia t^t diBafunt.

Oftcndirpn-edidam refponfioncm non cflc ad

propofitum dicens:qu6d hic folum dictt confeffi^
id eft,manifc{^c,fcilicet quod non ponit, vel facit
exiftentia,id cftjentia^fcxc^^w^f»» corrupttbilta-.iUa
vero incorrupttbUia , fed omnta e£e cerrupttbilia
pnter flementa ; qua re non videtur euadere
didbm dubitationem : «am di^ia dubttatto e/i , fi
omnia fint ex d.Qem principiis , cur hac quidem
fttnt , fcihcct conuptibilia : tlla .vero non ? quare
fua refponfio no» eft ad propofitum , concludit
ergo ad totiun praecedens dicens ,ergo <]uod qui^
dem nonfunt fodm prinapi^yCcHicet ommum,ro*
diElafunt.

Sed hic eftdubium dcdiiko PhiIolbphi,quan-
do dicit,feilicet Empcdoclcm pofuifle omnia cor-
ruptibilia praetcrelen)cnta : cum famen fiipr^ di-
xcrit fijlum yimn? , {ciliccc Dcum eflfe incorru-
ptibilem , & non cempqfitum cx pdio. 4?ropter
quod fciendum quod Empcdocles in rebus po-
iuit duplicem corruptionem ex duplici cauf^
procedentem ; vnani quidcm iecundum confu-
.fioncm clcmentpnun & totius mundi ,quam fa-
ciebat amor : aliam vero rerum fingularium , cu-
ius principiiftn erat odium , ficut apparet cx fu-
pradiiiis: a prima corruptionc non cxdpiebat
Deum:cum in eo po^cret amorcm , fed a fecunda
cxcipiebat Deum:cutpin Deopdiumnonponcr
ret,vt; didhmi eft ftpcrius. Deinde cum dicit :

SVMMARIVM.

Rurfus arguit duplicitcr cadem cfle
principiacorruptibilium,&incorruptibi-
rium.

Slvero diucrfapriricipiavna quidem du-
hitatio:vtrum c^ incorrttpttbtlia h^c erSf,
aut corruptihilia ?, Nam ft corruptibilta mani.-
fefium : quia neceffartum (jr ea ex aliquibus
effe:omnia enim corrumputur in ea ex quibus
fttnt. ^uare contingtt principiorum alia prin^
cipia effepriora. ffocautem ^ impofibHe:fiue
Het i aut in infnitum vadat. Ampltus autim
quomodo erunt ipfa corruptibilia,fi deflruen-
tur principia?fi vero incorruptibiUaytur ex his
quidem incorruptibilibus exifienttbus corru-
fttbilia erunt^ex diuerfis vero incorruptibili^i
Hoc enim non rationabile efi. Sed aut im.Pof-
fibileyaut multa oratione eget.

Arguit ad partem pppofitam quaeftionis , per
duas rationes,quarum (ecunda ponimr ibi : Am-
pltiis autem nec conattu. In prima parre intendit
tsdem rationem : Si funt diuerfa principia corru-
ptibilium,& incomiptibiIiiim,veI haec & illa funt
corruptibilia ,"vel fiint incorruptibilia: fed neu-
trum iftorum potcft dari ; ergo , &c. Non enim
poteft dari quod firtt corrupiibilia : qma omne
corruptibile cotrumpitur in ea ex quibus eft .• fi
igitnr principia corrupribiUum funt corrupiibi-
lia, oportebit poncre alia prindpia priora cx qui-
bus fint , & fic proccdetur iu irmnitum in prin-
cipiis , cum ad principia corruptibilia non poflit
efle ftatus. Tom quia fi prindpia corniptibi-
lium funt corruptibilia , oportet ea aliquando
corrumpi, Poftquam autem funt corrupta , non
poflunt efleprincipia, quia quod non eft,non po-
teft efle principium alicuius:& tamcn cntiacorru-
ptibilia fempcrcaufantur filicccffiuc , & pcr con-
lequens principia corum non enint corruptibilia

Si

pofuit dupU-
cem corru-
ftiertem im
rebui.

6S

Arguit no»
effe diuerf»
frincipi* (or-
ruptibiUum
(^ incorru-
ftibiUum,

Summas 11.

66

Si dkatur , <{\ihd prindpia corrupribiliom funt
incorrupabilia,rcmanctdubium:cum a principiis
incorrupribilibus proccdanr aliqui cfFc^us cor-
rupribilcs & aliqui incomipribilcs : quod non
vidctur poflibilc DidttiPOyC{\i6dfidtHfrfifum
»r»w»/?i«» jicilicetcorrupriDilium & incorrupa-
biliura, tfiquidem vn* dHhttattCyVtrum hdc , Cd-
iicct principia corrupribilium,/«/r inctrrufttthUid
aut corruptthtlia } nam fi corruptihilut^mfejium
e[l, cjuod necejfeeft eaexaliijutiut ejfe-.omnia enim
corrumpuntur in ea ex qutbHt funt ; (juare contin^
git principiontm ejfe alia principia priora : hoc au-
tem efi impojfihtle, fcilicct qu6d principij fit prin-
cipium, fiuejtetjjiue in inJwuuM vadat. yimplius
Mutemauomodo corruptihtlta eruttt, (cilicct fcm-
per fivrincipia auferantur / quafi diccrct cflc
inopoflibilc : & tamen oponct principia aufcrri fi
corrumpanrur.S» t/rri tncorrupttbilia Jint ptind-
pia corrupribilium, cur ex hu , (cilicct principiis
incorruptthtlibm exijientthm erunt corruptihtlia ?
quafi diceret quod non potcft cdi : hoc enim ntn
fjlcongruum ifed aut eji tmpoJfihtU\aut eget mul-
f^ ratione^i. dl, inquifitione. Ddnde cum dicit :

Jmpltus AUteTft tttc conAtus eFt aliefuu di-
0fTfa ditere^ed eadem omnium principia om-
mes dicMHt. Veritmprimum duhitatitm con^
cedunt tAHijnam hoc parum aliqnid acci-
fientes,

Pontt fecundam rationem , quac fumitur ab o-

pinione comrauni omnium:dicens quod ompliMs

nec aticjuii conatut eji dtcere diuerja :fedeaJem

Jicunt ommumprincipia, veritm pro fcd, primum

duhitatum , id cft , primim rarioncm fadbm ad

oppofitum, emeeduattancfuam hicparum ali^uid

tucipientts ,id eft , opinantur illam rarionem pa-

rum ponderare, quarc eam defpiciunc.

ViritMihtdm Veritas huius quzftionis colligitur ez ii. hu-

^iufltmis. ius,tcx.com. 1 9.& inde, quod fcilicet prima prin-

^"**^"'*' cipia effe^fHua , & moriua , funt eadcm omnium;

"*'* ' *" putalntelligenriac&corporacccleftiailicctinter

ie difFerant , quatenus quzdam eorum funt im-

mobilia,puta Intclligcnriz : quzdam funt mobi-

lia.fdlicct corpora coelcfHa, qua mediante motu

caufant gcncrarioucm & corruprionem in enri-

bus,prindpia vcro intrinfcca funt diuerfa flmpli-

dtcr , licct flnt eadera fecundtei proporrioncm,

vtibi habet exponi i & eriaraprindpia intrinfcca

corrupribilium , vr puta materia & forma non

iunt per fe corruptibilia, fed per acddens,vt dice-

tur 7. huius,tex.com.zz.& inde. Ncc eriam rario-

nes hinc inde fa^ cogunt, vnde ab eodem prin-

t^^uedere ^jpj^ pnrao Dotcft cuc efTe^^us corrupribilis &

r^tiiiUt. (V incorruptibilis , proptcr diucrfitatem prindpio-

im»m^ rura intrinfecorum ; prindpia etiam non proce-

^A», dunt in infimtum ; efto tamen qu6d corrumpan-

tur in aliqua prioracum fint firaplicia , ficut vita

comite in fcprimo huius habet prolixius declarari,

SVMMiE SECVNDiG CAP. III.

An ens,& vnum fmtrerum fubflanrir.

SrHHARIVM.

In hoc capitc vfquc ad §. At vero , po-
nuncur varix opinioncs,an vnum , ic cns
Scoti Oper. tom. ly.

(ifiaefeSi-
mafiau ta-
4S0wmuim.

67
Jlheoiem
frinapit ft-

Cap. III. 99

fint fubftantiar cxiiicntiura , & an ipfo-
rum fic aliquod cns , &c vnum ? rationcs
ponuntur fingujarum opinionum.

OMnium autem difficillimum ad confi"
derandum , & ad cegnofcendhm veri-
tatem maxime necejftriumjvtrum. vnum (^
ensfubfiantia entiumfunt ? Et vtritm tpfo-
rum non alterum aliijuid ens, hoc vnum qui-
demjiocautem ens efi ? Aut oportet ejh^rere
quid efi iffum ens & vnum , quafi fubie£ia
aiU natnra?

Poftquam Philofophus difputauit quarftiones
de prindpiis penes corum identitatcra, vcl diuer-
fitatcm,nunc inquirit quomodo rario ipfins prin-
dpij fc habeat ad rarionem vnius. Circaquod tria
fudt/juia prirao inqnirit, quoraodo vnum & ens
(chabcant in rarioncprincipij, vtrilmfalicet fint
principium fiDtmale & fubfbmria omnium en-
rium ? Secundd vtrum ea qux ex vna oriuntur fc-
cundum opinionem Platonis , puta Mathencudca
Cnt rerum principia?Terri6 vtrum idex,quas
ponebat Plato quafdam vnitatcs fcparatas , finr
rerum prindpia? Secunda ibi : His autem hahita
eji dubitatto. Tertia ibi : omnino vero dubitabit.
Prima in tres , quia prim6 proponit qusrfHonem.
Secundo recitat opinioncm Platonis , fdlicet v-
triufque parris ibi : Hi namcjue iUo modo, Terrid
indudt rarionem ad vtramque panem ibi: Acctdit
tmtem. Didt autem quod omnium , id eft , inrer "^
omnes quxfbones motas eft vnum diffi.tU:mum J^ ^^tpt^^
adconjiderandttm , fcilicct propter cfficaciam ra- ^,,nr.ta ex
tionum pro vtraque pane : & ad cognofctndum fMrttcenfitto-
veritatem maxime necejfariitm , fdlicet quia ex «*»««•
hroc dependet veritas de fubflantia rerum,eft crgo
quztHo , vtrkm vnum & ensfint fkbjiantu exi-
fienttum^ id cft, enrium? & vtritm eorum, fcilicet
enris & ynius^onfit ali^uod altud ens atit vr.um:
hoc quidem vnttm, iUud vere ens , eft : aut oporttt
^uarere <}uid tfi ipfumtns &'vnum efuaji fubieHa
ttlta natura ?

Notandum, quod de vno fuenint duae opinio- ^^T* ^
ncs,vt di£iumfuit in primo Ubro; nam aliqui, fi- Vt^_
cut Platonici, & Pythagorid, dixerunt iplumv-
num,& ens eflc fubflanriam rerum ; ita quod non
fuhiidtur ds aliquaaltera natura, qua: fcilicet fit
flibioium enris,& vnius, quafi accidenrium ; fcJ
Quod ipfum vnum & cns cft ipfa tota natura , &
fubftanria rei : aliqui cnim vt purc naturalcs di-
xerunt vnum & ens non efte fubftanriam rci ; fcd
quafi acddenria; quibus fiibiidcbant aliquam al-
tcram naturam quafi fuhic<ihun , puta aquam, vel
acrcm ; & fic de aliis focundum variam opinio-
nem de prindpiis : quz prindpia dic«bant rerum
fubflantiam. Dcinde cum didt :

Hi namcjue illo modoJUi hocmodopatant
matnramfehabere, Plato namtjue^dr Pjihago-
rici non aliud aliquid ens^nec vnum ^fed hoc
iffonm natnram ejfe , quafi exiHente fuh-
ffantta ipfum vnum ej/e, (jr eris ali^uid. Alif
vero de natura , vt Empedoclfs, vt ad notius
reditcenSydicit cjuia vnU & ensefi: videbitur
enimvtique diure hoc amort ejfe:caufa naque
efff hic omnibus vnum ejfe. Al^ vero ignetn:
alij aerem dicunt ejfe vnum hoc,(^ ens ex^ua

I i CHM

^vm.

lOO

Lib.III. . Metaph.

tntU e£e c^/4<f?4 ejfe, Simliter dtttem (^
^ui plurapOftu»t etementd. Neceffe namque
f^ hU tot dtceteens (^vnum , quot frincipia
dicunt ejfe.

6p .Rccitat Qpinibncm ad vtramque panem , Sc

dicit,qu6d/>»,id e% aliquiPhiloibphi pHtant nn-

turamfs hahere, fcilicct rcrum iSo moko : (jmdam

alio modo. Plato namque & Pythagoriei 'non Hi-

cunt vnum & ens ejfe alitjMid aiiud , fiipple a n^-»

tura rerum , fed hoo idem naturam ejfe ^uafifuh-

Slantia eorum exiftente aliejtud idem quod efi v-

num &ens. Alij vero de naturaM cft, Philofbphi

naturales , vt Efnpedocles cjuafi ad notins redu-
Varit o^nie- ^g^fgj ^j^^^, J^^ ^ a ^^^ ^ ^^ • ^ « x^ .

tum i* tnti, ^^"^10"""« vnum 3f ens ahcui alten natutxjquafi
^vno, * vniim & ens reducentes ad iliquid notius : quod
dicebant eile vnura & ens , vride fupple Empe-
docles, videtur dicere hoc, i4 eft, illud quod fiib-
iicirur vni & enti ejfe amoremyur cuitu caufa eil;
quia hicf fcilitet amor,<r/? caufa om.tihM , vt fint
vnumramorenim videtureflp cauia vnitatis. Altf
vero Philofbphi naturales , dicunt (Jfe vnum &
ens ignem : alijautem aerem ; exquo tanquam ex.
principio , dicunt ejfe emafa^a : fimiUter autem
& qutolura ponunt elementa, id cft,principia, ne-
cejfe fjt namque his tot dtcere ens & vnumquot
dtcunt efe princtpia. Vult djcere qu6d Philofophi
mturales attribuebant vnum & ens alicui natturz
iubiedx^quam ponebantpripcipimn fub.ftantiale
rerum,fiue illud principium ponerent vnum, fiuc
iplura iecundiim vafias Qpirtiongs pofiias in pri-
mo libro. Deinde cum didt :

Accidtt autemfiquidem ^nu non ponit ef-
~ jn^ fi ^i*andamfubfiantiam vnum & ens , nec
altorum ejfe vniuerfalium nullum.hat nam^
^ue vniuerfaliafunt maxime omnium.St ve-
ro non elialiqmd vnum ipfum % ncque ipfum
ens , nihil aliorum aliquideril^ prater ea cju^
di^afunt fingularia. Amplius autem non
exiHente vniw fubfiantia , palamquia , nec
numery^ erit ejuafi natura alia ah exifiemthHs
feparata^numertK enim vnitates-.vnitas vero
■^uodvere vntim aiiquideB.Si autemaliijuid
efi ipftm vnum dr ens,necejje efi fuhfiantiam
ipforumejfe qupdfit ens eJr ipfum vnum. Non
enim altquid aliud v^iuer/aliter pradicaturi
fed hac ipfa.

-Q Inducic rationcs pro vtraque partc. Et prim6

pro Qpinione Platonica^ Py thagorica. Secund6

f)ro opinione phyfica quae fiiit diorum Natura-
ium. Secimda ibi : v^t verofierit aliquid. In
prima panc intcndit talenrTi rationem : Ipfum v-
num & ens feparatum , vel eft quaedam fubftan-
tia,vel rion. Si dicatur quod non, (cquitur duplex
inconuenicns. Primum , quod cum vnum & ens
fint maximc vniuer^lia fi non fint quxdam fub-
ftantia feparata,'iequiturqu6d nullum yniucrfale
crit feparatum ,& per confcquens quod nihil fit
m rebus pfacter fingularia , quod videtur incon-
Ucniens, vt didum eft in prxcedenribus quazftiQ-
nibus. Secundiim inconueniens eft : quia cum
numerus non fit aliud quiim vnitates ex quibns
Viutntru» ^ componitiu: : vnitas autem non eft aliud quiim
vnttdt nuii} ipfiim vnumjfi igitut ipfiun vnum non fit fcpara-
tum,vt (jaidaiTi fubftantia pcr fe cxiflcns, fcqui-

tur , qu^d niitncrus non erit qiutdam natura fc-
paraia ab his , quae funt in nuteria , quod videtur
inconuehiens ffcimdiinf ea , qux dida funt in
praecedcntibus. Si detur fccunda pars didifionis,
lcilicct quod v.num , & ens fit aJiquid exiftens fe-
psffatum i fequitur qnod ipfumfit fubftahtiaomT
nium, dc quibus eHs, & vnum pracdicantur : nam ^rtdicatum
omne feparanim «ixiftens , quod de pluribus pra;- *Jj* M"'»
dicatur , eft fubffcmtia £orum de quib^s pracdica- *J^ur!
tur,quQdm^imc compctit '^ni, & eritijqiTje ma-
xime vniuerfahter de omnibus praedicantur , &
per confequens funr maxiipc .omniprti fiibftan-
tia. "Dicit ergo , qund Si qiiis non ponit vnum &
tnsejfe quandamfuhftaniiam,(cii\ctt fe^aratam,
t^cidit nec dtorum vniutrfalium vllttm ijfi , fcili-
cet feparat.um :ea namque , fcih'cf t vnum & ens,
funt mdxime 'vniuerfalia omniuip, Si verovnum yj
& ens noneii aliquid feparattim,vix aliorum ali-
quod eritprdter ea.qu* funt fingularia , quod fuic
primum inconoeriicns. ■ \AmpUiis autem fuSftan-
tiavnitu non exiSltnte , fcilicet fcparala, /><«/«»
quta nec numertts erit ; qttafinatura dliafeparata
ah exiftenttbtu , jd cft , ab entibus niateriahbus;
numerus eaimeft vnttates : Fnitasvero eft aUquid,
quod eft ipfum vnum,8c hoc fuit fecundum incon-
uei^cns.^ Si vero vnum f^ ehs eit Aliqind , fGiU*
ipec fcpardtum, necejfe eft vnum & ens ejftfubftan'
ttameorum de quibutSci\i<^x praEdicanturj f«»i»»
proquia,«o« pr<cdicatur vniuerJaUter aUquid
aUud,mfiea ipja,^i\ictr. vnum & eps,id eftjquba
nuUum vniuerfale fic generaliter de" onmibus
pracdicatur^ficut v;ium & cns. Dfinde cum dicit;

s y M M A K.iy M'

Opinio Philofophdrum qaturalium ,
vnum& cns cfleignem,yelaetem,Rcii-.
ciuntur icerum ideap.

A7 verofierit {tliquidehs ipfum,^ipsS
vnumulta,eritduhitatw,quen9ido eri(
ditlerfum aliquid pr^ter hocfUtco autenhquo-'^
modo ertint vno plura entia. ^uodenim di^
uerfum eli ab ente, non eH. ciuare fecunduni
Parmenidis rationem acciderresi necejfe v^
num omnia ejfe eatia^^hoc ejfe ens.

Arguit pro opinione contraria , quz fuit Phi-
lofbphorum naturaUum , & ponit duas ratione^,
quarum fecunda ponitur ibi : AmpUusfi indiui-
fihile. Prima in duas, quia prim6 proponit ratio-
nem.' Secund6 oftendit , quod ex ifta ratione dif-
ficiKseft opinio Platonis.Secundai ibi : Vtrobique ^m&vrnta
veto dijjictle. In primaparte incendit talem ratio- "** *j^/'/^
nem : quicquid eft fcpafatum ab,vno,velente, eft |!*^*/* "*^'
non ens ; fed fi cns,& vnum funtlcparata ab aliis '

entibus infcrioribus^ipfa inferiora feparata ab en-
te, vel vno ; igitur ipfa inferiora effent non entia,
quare non poflfent eftc midta : fed ad faluanduni
ipfa effe entia oportebit redire ad opinionem Em- Al. Parmo-
pedoclis , fcilicct qu6d omnia fint vnum , Sc pcr "'<*'*-
confequens toUimr pluralitas abentibus. Dicit
ergo, quod at vtrofi dicitur ipfum ensy& ipfum
vnum Jtilicet fe^tztiimulta erit dubitatio, quo-
modo erit aUquid diuerfum prater ea , fcil.prajtcr
ens,& vnum.D»Vo autequor/fodo erunt entiaplura
rw,quod enim diuerfum cft ab ente,n6 t^:quare
fecunditm rationem Parmenidisnectfje eftaccidere
omnia entia ejfe vnum,Ccil. vnum effe ens,& nihil
aliud,quod fcil. eft ^furdum. Dcindc cum dicit^

F}robiqMe

SummasII.

Vtr»yi^ue ver» difJiciU : ftue ntmque mn
p( vnumfubjiantia,jiu{jit ipfum vnumtfub-
^dntiam efje numerum ejt impofsihile, Si-
quidem igitur nonftt : dOhm ejt friuspro-
fter (juid. Si dtttemfuerit^eadem eH duhitS'
tio , & de ente. Ex aliquo namque , (^friter
nmum erit iffurn aliquod aliud vnum. Nihil
enim effe efi neceffe. Omnia autem entia , aut
vnumfunt , autmulta , quorum eH vnum v^
pHmquodque.

Oftendit quod ex ifta rarionc accidit difficul-
tas in opinionc Platonis ,{|icentis-ipfum vnum
£lle rerumprincipium ,.& fubftantiam. Dicit v-
w;qa6d rrroti^w*,ideft,exvtraquc pane eft dif-
rcile.fcilicct fiue di^j^tur, quod ipdun vnum non
^t fcilicet fubftantja,feparata : fiuequddfit. Nam
fiipple quodcunque dcwTyimpoJfihile efi nMmerMm
tjfe fHbfiantiam rerum, quod exponit:quiaii non,
id c^ffivnum nonfit fuh/Iantia feparata , diQum
efi priui ; quia , fcilicct numerus non erit reruni
fubflantia cum hoc pofito rjonpotcft e(Ie fepara-
tus : i]iuklfiefi,Cdliccz vnum fubflantiafeparata,
eadem efi dubitatio, & de ente : ficut fciiicet & d^
vno,f a: ali^juo namqMefrtier ens ent boc aliud v-
»«»»jid eft quod fi vnum , & cn^Tunt feparata, &
fubflantia rcrufti,quicquid erit prxtcr vnum , &
ens^^paratura,erit niliil ■, ergo fi ponatiu: aliud v»-
numpractervnum feparatum:put»aliquod vnura
materialcjtalc vnum erit nihil,cum fit prztcr cns,
& vnum,quod cftfubftaatia rei:ideo fubdit,qu6d
fiihil enim neceffiefi eJfe.xxiAo ergovno materiar
li»& fecundario cum fit nihil,non poterii confH-
mi niultinKlo in entibus , & tamen omnia entia,
ai^t funt vnum , aut multa jquorum quodlibet eft
vnum:quia ex yT\p,Sc ente conftituitur multimdo
entium : Ideo fubdk :^ omnia autem entia , aut
vnum^aMt mtdta quorian efuodlibet efi vnum. -
Vis iflius rationis eft, qu6d Plato quicquid det
Tluofitiefo- de feparatione vnius, non poteft euadcreincon-
n»tfef*r»- upniens,vel contra fe , vel contra vehtatem fim-
t^tmemvmM plicitennam fi ipfura vnum non ponarur fepara-
jl^^^ll^ tum , fcquitur quod nec numerus erit fepararus,
j^ cum numerus ex vnitatibus confHtuatur, Sc tunc

fbquitur , quod non fit remm fubflantia , cum fc-
cimdum Cum nihil fit retum fubflantia , nifi fit
aliquidfeparatimi.& lioc conrradicit fuse pofitio-
ni:nam pom*t numerum fiibftanriam rerum efft.
Si ver6 vnum ponatur feparamm : eadem ratiqnc
&ens,&timc,vcl aKquid erit vnatji prartervnum
fepatatum,vel non : fi non ; cr^o ornnia emnt v-
num,vt ait Parmenides , & fic lolKmr mulrirado
ab enribus: fi vero fit dare aliquid vnnm quafi fe-
pmdariura, & materiale practer vnum feparatxmi,
talc vnum eritnihilj ciun fltpractcr ens,&vnura
quas funtfeparata,& poi!untur rcrum fiibflanria,
& pcr confequcns ex tali vno non poterit caufari
fnriura mulriradoj ^ fic idem qupd prius. Dem-
de cum dicit ;

Amfliusji indiuijibile efi vnum iffum fe-
cuhdum Zenonis dignitatem , nihil vtique
erit. ^uod enim nec additum , nec ahlatum
facit maius , »« minus : non ait hoc effe exi-
Jientium. Tanquam falam , quod exijtente
magnitudine iffo ente , etji magnitudo corto-
ralis '.hoc enim omnino ens. Alia vero aliquO'
Scori Oper. tom. IV.

7J

74

Trimdfiim
Z>U0mit.

Si ens fcni-
tur fefVMm
iMm,ftqm-
titr,tiitti trit
nihil.

Cap.III. loi

littr quidem additajaciunt m<iius : aliquali'
ter autem nihti^vtjuferficies.^ & linea, Pun-m
Hum vero (^ vnittu nuUatenus.

Ptmit fccundam rarionem. Circa quam tria
facit. Quia primo pncminit rarionem. Secundo
fiibiungitcius fblurioncm. Tcrriftdcfcribit-diffi-
cultatem , quz adhuc rcmanct Platonicis poft da-
tam fblurioncm. Sccunda ibi : Sed quoniam hec
JpecMlatMr. Terria i^>v.Sed quomodo ex vna. In pri-
ma parte intcndit talcm rationem : Si vnum fe-
paratum ponitur;crgo vnum feparatum nihil eft:
confcqucns eft falfum,& includens oppofitum in
adiedo. Confequcntia probamr , ab a^Aoritatc
Zcnonis^ius prindpium JFuit, quia illud , quod
additum alteri, vcl remotum,non facit mai\is,ve!
minus, cft nihil , & per confequcns , quod omne
ens cft aliqua magnirado , & magnirado corpo-
ralis : quia talis proprie fadt maius , vel minus;
fed vnum cum fit indiuifibilc, non facit maius,
vel minus additum alteri,vel ablatHm,& pcr conf
fcquens vnum , ficut & pundus, eft nihil. Djcit
crgo , quod amplius , fi vnMm efi indtMifihUe ,fe~
quitur quod ertt nihilfecundum Zenonis dignita-
tem, id eft, prindpium. ^Mod emm nec additum^
nec ahlatttin facit maifu ,velminMiinon didt ejfe
exifientium, id eft, de numcro cnriiun : tanquam
palam fit fecimdum cum : quia in omni entc
exifiente menfiira,id pfli magnitudine : ciun enira
omne ens fit magnitudo corporalis:/jtfc enim, fd-
licct corpus efi omnino ens, ex co,fcilicet quod fe-
cundum quamlibct panemfadtapaius, & rainus
additum altcri , vcl ablatum , cum habeat oranes
dimenfiones : alia v^a,fcilicct a corpore aliijtta-
liter addita fatnMnt maitis, altqualiter aMtem non,
vt fitpt^-ficia, & /taM.-quia fciUcet fuperficies fa-
dt raaius, fcilicet fecundum longum , vel latum;
non tamen feaindufti profundum : linea vero fc-r
cimdum longura tantum : pun^Mmvero , & vni-,
tas nMllatenm ; quar^ fcquirar feamdum Zeno-
nem, quod pundus , & vnitas fint omnino m'hil:
fupcrfidcs autem,& linea funtaliqiialitcr cns , &
aUqualitcr non cns:co|."pus vcro eft omninb ens.
Deinde cum didt :

Sed quoniam htc Jpeculatur onerose.,(^
contingit ejfe indiuifihile , vt &ftc adillum
aliqua habeaturrefponfte.mdius enim nonfa-
ciettfsdplt4i additumt^le.

Ponit didte rariom's folurioncm,drccns , quod _.
quoniam ipfe Zenon ponderose , id eft , grofsc , & inMitifiiiU
radiici,Jpeculatur hoc, fcilicet tale principium,{ci- f»cit, flm
licet quod nHHum intUuifihiLe contingit effe : ide6 **»*«««««»
fupplc oponet ,vt habeatur refpenfio ad tilum , id *"*"'*•
cft,ad hominem:licct non fit rcfponfio quanram
ad rem*, vt dicam^s , qu6d tale indiuifibilc tiddi-
tum ttlteri non faciet maiusjed fticiet plus, & hoc
fiifficit a4 rarioncm enris : nam in continuis eft
ens,quod facit maius,& iadifcrcris enSj quod fa-
cii plus.Quarc non fcquitur,quod i^diuilibile fit
non ens. Deindc ctun didt: '^^''^

SVMMARirM,

Du2 difHculcaces concra Placonicos,
poncnies vnum efTe principinm numeri,
& magnicuclinis.Refolutio,ens, & vnum
dicere eandem nacuram , & fubflanciam
<»qi rcbus, vide Dod.4.huius,q.t.

I 3 sa

■X

102 Lib. 111.

SEd qttomodo ex vno tali , dut flaribus
erit magmtudo^Simile namqueejly^li-
neam ex funBis ejfe dicere.

Ponit duas difficultateSj^uaefequunturPlato-'
nicos poft datajn fblutionem : quarum fecunda
ponitur ''k>\'.Atvcrofi(\His. Didt ctgo,'fed quo-
modo ex tali vno,aut pluribtu erit menfitra , id eft
magnitudo ? qiuH diceret elle impoflibile : ndm
^, JbHtle efi hoc , & dicere lineam expunSis.

Notandum,qu6d Platonici illud.vnum indiui-

/ibile dicebant efle caufam non fblum numeri}

r»Jiti» Pla- {^j etiam magnitudinis:c6ceflb ergo^ubd vnum

*j^^j^a>i. additum alteri faciat plus , vt fic fit caufa fuffi-

u^ ciensnumeriinon tamenvidetur poffedici,qu6d

flt caufa magnitudinis , vt Platonici pofucrunt.

Vt, fcilicet ex vno indiuifibili,vel cx pluribus ta-

libus conftituatur magnitudo : nam hoc dicere Ci-r

mile efl,ac fi dicatur lineam componi ex pun£tis:

;iam tam vnitas,quam pun<^lus indiuiflbilia funt.

Deipde cum dicit :

\^4 vero ^ftquts itafutatfacitufit , vt
quidam dicunt , ex vno ipfo , ^ alio non vno
aliquo numertts , nihilmintt6 efi quarendumy
quarejCJr quomodo quandoque quidem nume-
rtts : quandoque autem magnitudo erit , quod
faSium eH :fi non vnum in^qualitas , ^ ea-
dem natura erat. Nec enim quomodo ex vno,
g^ hac i nec quomodo ex numero aliquo, c5*
hacfient vtique magnitudinesfalam.

Ponit fecundam diffiailtatem. Ad cuius eui-
dentiam notandum , qu6d aliqui Platonici opi-
nati funt numerum conflitui ex vno indiuifibili,
& ex aliquoalio ,quod efl vnum formaliter : fed
parricipatvnum ficut quaedam natura materialis,
& illud tale aliqui dicunt elle magnitudinem:no-
miiubant enim illud quandam inasqualitatem,
vel inaequale : iterum Plato ponebat ex iflo ma-
teriali inaeqiiali , & aiiqao numero formali fieri
magnitudines ; fic qu6d ex primo niunero , qui
efl dualitas, fiebat alius numerus : ex quo alio nu-
mero , & aliqua inaequalitate ficbat magnitudo.
Contra hoc dicit hic Philofophus ,qu6d extali
pofitione dubium cfl , &difficile quomodo ipfa:
magnitudines poflent conflitui ex ipfb vno indi-r
uifibili , vel numero formali, & ex aliquo naarc-'
riali, quod dicimt inxqualitat^m quandam. Dicit
lprgo,qu6d at vero fi ^ups itafufcipiat, id efl opi-
netvir,vt dicunt ejutdam , fcilicetPlatonici , qu6d
tmmerus fiat ex ipfo vno , & aliquo alio non vno,
nihil mintti cFl qHirendum quare , & (juomodo
quandoque quidem nuTnerMi,ejuandoque veromen-
fura,\d eft magnitudo erit,quodfaEi:um <r/?,fcilicct
cx talibus T^nnd^us, fi eademnatura quA eft int-
qualitoi non eft vnum,nec eftetiampalam efuomod»
ex vno,& fe^jftilicpt natura materiali,)£i«^ jnen-
furd, & magnitudines.

Veritas huius quaefHonis colligitur cxquafto
huius , vbi probatur , qu6d ens , &r vnum dicunt
eaiidem naturam,& flibflantiam cum rebus : quia
idem cft homo, & vnus homo, & ens homo ; &

{)cr confcquens non flmt feparata a rebus : quia
iibflantia yninfcuiufqu^ non efl feparata ab eo
cuius efl.

Aduertendum tamen , qn6d Vnum cfl duplex;
quoddam eft paffio conuertibilis cum ente,,de
^uo loquitur Ariftoteles quarto huius, text.co.j.

Metaph.

9/5

nebMi Pla-
ttnici c»nfii-
fui nHmerU,
f^ magnitu-
fUntmi

JXerltiu qut'
fi:i

^nstCrvnum
fum funt fe-
fMMa a re-
'b$u.

vbi probat illud quod di&um cft.AIiud eft vnum,

?uod cft principium numeri, quod quidem figni'
cat rationem menfiirae primo & per fe:ita qu6d
ex tali vno deriuatur ratio menfurae ad alia gene-
ra; ficut habetur io.huius,cap.2.tcxt.com.i.c.3.4.
huius.PIatonici ver6 , vt aii Commentator , non
difUnguebant inter vnum,quod conuertitur cum
cnte , & quod eft principium numeri , & ideo di-
centes vnum efte fubftantiam rei , poncbant nu»
meros eflc confcquenter fubflantias rerum , in»
quantum ex pluribu? vnitatibus fubftantialibus
componimtur.

Nec rationes ad oppofitum cogunt : nam illa
ratio,qua putatfe concludere inconuenientia,non
cpncludit inconuen^tia : nam vcrum cft , quod
nullum vniuerfale eft praeter iingularia fepara-
tum,quodfuitprimum inconueniens; nccnume»
nis efi rerum fubftantia , loquendo dc numerq
quomodo ipfi loquuntur , qui caufatur cx diui»
Mone continui , & eft de genere quantitatis.

SVMMiE SECVNDiE
Cap. IV.

An niunerus,& magnitudo fint fubflantiat^ecnc!

S V MM A R 1 V M.
Ip prima parte huius capitis vfquc ad
%.At verofehoc: ponitur fentcntia poncn?
numerum,corpora, fuperficies , feu pun-
fta^efTc fubftantias fenfibilium.Varij mo-
di explicandi huius fententix.

HIs autem habita efi dubitatio , vtrum
numeri , ^ corpora^ ^ fuperficies , ^
fun£iafubliantia altquxfunt , aut non J

Poftquam Philofbphus inquifiuit quomodo
vnimi & enS fe habeant in ratione principij,nimc
inquirit vtrum ca,qu£ ex vnooriuntur,fecundum
opinionem Platonis,puta Mathematica,fint prin-
cipia ? Circa quod duo facit : Quia primb quae-
ftionem proponit. Secund6 ad quasftionem ar-
guit. Secunda ibi : Namfi non. Dicit ergo,qu6d
eft ejuttdam dubitatio habita,id eft confequenter fe
habens his quae dida fimt : vtrurn numeri,& cor-
fora,& fuperficies,& pun£ia fint aliquifubftantiit
iftorum fenfibilium,& fupple feparata: , velnon?

Notandum , qu6d dicit iftam qusftionem elle
habitam ad prjediclam : quia in dubitatione prse-
di(fia,quaerebatur , vtrum vnum fit fiibflantia re-
rum.vnuveroeft principiii numeri:numerusver6
videtur fubftantia magftitudinis , ficut &puAiun,
quod eft principium magnitudinis fecundum
Platonicos : pundum quidem videtur efle vnitas
habens pofitionem , &finea dualitas habens po-
fitionem , & fuperficies temariushabcns pofitio-
ppm , &corpus quatemarius habenspofitionem:
hac enim videtuf fuifle opinio Platonisj vt habe-
turi.de Anima,text.co.68.

Namfi non funt , diffugit nos quidnamfit
ipfitm ens y (^ quanam entium fubfianti^i
Pafiiones enim, dr motits , cjr adaliquid, (jr
difpofitiones , (jr orationes nuliius videntut
fubHantiam fignificare:dicuntur enim omnia
de fubie£io altquo , (^ nihtlhec aliquid. ^u^
vero maxim} fubsiantiamfigntficare viden-

tHi:

V»umdif
flex , id *Ji.
tfuod eft faf-
fitentu, cr
illMd quod eji
frincifium
numtri.

Text. co.iy

77

Htc.qejl rj.
fufertMap-
grmt»exp»r-
te confidtra-
torum.

§i*Hi»tit0t
continu» fit
ex difcretU,
fecundum
PUtonem
hoc dtcit.

SummasII.

tttf t »quA,^ ignU.^ten* ex quihus cffmpO'
JitA ctrfnd conliant ; htrum c&lerfs quidem^
6- frigiditAtti,& fimiUi fafienes nen funt
fubHAntijt. Corfus ver^ hocfdtiensfoiiumre»
manet , vt ens aliqued, &fubliantia altqns
exiHens.

-9 Arguit ad qujc(Honan:& prira6 td pattcm af-

firmariuam. Secundo ad panem ncganuam. Sc-
cunda ibi : At veroji hoc quidem. Prima in duas:
quia primo inducit rariones. Sectind6 cx rarioni-
bus concludit quoddam conicquens. Sccundaibi:
Profter quod multiJ^nTm in duas,iecundum duas
rariones : quanun prima principaliter arguit dc
corporcqirod fit fubftantialc principiom cnrium:
fcamda de aliis Mathenuricis a corporc , quod
fint magis principia quim corpus. Sccunda ibi:
%\. At Tcio Sei corpKS eft.Didt crgo,qu6dy» fupple pracdida
coipu. Mathemarica w»»/iwf , id eft fubftanriz rcrum:

difitgit a nobii tjMidfir ipftan ens fubftanpaliter,
& qiu namqut funtfMbftdntia entium:etenim,pto
c^\z^ajfiones,& m»tHs,& ipfum ad aliquid.id cft,
rebriones,C^ dijpefitiones , & orationes prout fci-
licet prolats ponuntur dc gcncrc Quanritaris,
nullam fuh^antiam vtdenturfigmficare : dtcuntur
enimomnia de aliquofuhitiio,& nihtl hfc ali^uid,
id eft,nuUum eorxim fignificat hoc aliquid, idcft,
fubftantiam:^)iM vero maximivide?stw fignificare
fuhftantiam/unt aquajgnis, terra, ex quibuicon-
ftant corpcra compofita,id eft,miftann quibus cor-
poribus inueniuntur aliqux difpofirioncs & ac-
cidcnria:fed horum caleres & frigiditates & fimi.
lespajfiones non funt fub^antia : ctrpus vero hoe
fatiens vt fuhitEtum folum remanet , vt aliquod
ens &fubflantt4 aliqua exiflens, cx quo fequitur
quod corpus fit prindpaliter principium fubftan-
tixrcrum.

Notandum quod in numerando elcmcnta prat-

Sy|*."T] termifit acre,propter hoc, quia cft minus fenfibi-

wHmta , hic lis,vndc aliqui opinari funt acrem nihil cflc , di-

frtttrmipt ccntes plcnum aere vacuum efle , vt habetur 4.

('«f^f Phyficorum,text.co.5i. ipfectiam Arift. fccimdo

dc Amma,cap.de Sono,rext.co.8iJiominat ipfum

acrem vacuum , vtcns modo loquendi antiquo-

rum. Deinde cum didt ;

K^t vere corpus ejl minus fubBantiafu^
ferficie^^ hac linea, (jr hac vnitate, dr fun^
£fe.hu enim diffinitur corfus. Et hac quidem
fine cerfore contingere videntur e§e i c§rfm
verofine hU eft imfofiihile,

Ponit {ecundanvrarioncm probantem ipfa Ma-

^^ themarica magis efte fubftantia rerum, quam ip-

fbm corpus dicens:qu6d corpus eft minus fubRan.,

•0tMtU i ti* fuferficie, id cft,quam fapcrfKies : & M,fdli-

^^wia cet fuperfid^ minus tjuam ltnea,& ta linea minus

atfuti. quam vnitas vel pttnSut. Ad quod probandum in-

nuit medium duplcx. Tum primo , quia illud pcr

quod aliquid dffinitur , videtur eius fubftan-

tia ; cum diffinido fit indicadua fubftanrijc r

(cd corpus diffinimr pcr fuperfidem , &: fuperfi-

des per lineam, & linca per pundhun &punaus

per vnitatem, nam pun<fhis eft vnitas ponta;creo

(upcrfideserit fubftatiacorporis;ide6didt,quod

flmhns dijfi - hif enim diffinitur corptu : Tum fecuhdd , quia il-

Hituf urfmi jud quod eft prius , videtur magis cfle lubftan-

tia ; fcd fupcrndcs pft prior naturaliccr quam ip-

Cap, IV. 103

^um corpos: eodcra' modo potcft »rgni de aliis
^pcdebus qoanritaris pcr ordincra ; idci didr»
quod hec quidem vidtntur ejfe comifigeri Jine cor-
pore:cerpus vero in^oJfthiU eft ejfefint hit. Ddnde
cim didt :

Tfopterea multi qutJem ^prioresfuh^an-
tiam (^ ensputahant corpus:aUa verehuiuf-
medi paftenes : quare & principia cerporurm
entium effe princifia. PeBerieres vere & fa-^
ftenttores hU efje opinahatur numeros .^em-
admedum ergo dicehamusfi nen funt fuhfta-
tid hdc , cmnine nuBafuhftatttia eft ; nec ens
nuUum : nen enim herum accidentia dignum
e^ vecare entia.

8d

Gandudit quoddam confequcns cx prididis
dicais,qu6d proptcr pra»di<f^ rariones multi an-
riquorum nuxime prioresVhlloQi^hi fuhftttntiti
& ens futaatrunt corpm ejfti id eft, qu6d nihil
putabant cfle ens , vel fubflanriam nifi corpos :
aHa vero onuiia ejfe pajfitnes &c acddenria nuitu,
fcilicct corporis : wtde principia corpontm dicc-
b^Vit efii frincifia entium , vndeficut diclum efi
in libro primo , volcntes inquirerc prindpia en-
rium, inquircbant prindpia corporum : pofterto-
res vero , id eft , alij Philofophi poflcriores,qui
putari {\mi Japientiores ejje quam ifti, opinahantur
rmmeros, fcilicet cflc rerum fubflanriam : ifH fue- Qgare Tta-
mnt Pvthagorid, & Platonid : ihquantum cnim t»md(^Tjf-
numcri componuntur ex vnitaribus, vnum autem '**f '" *•-
vidctur efle rcrum fubflantia , confcquentcr nu- »it„tf^ ^
mcrum pofuerunt dlc rerum fubflantiamJEpilo- nmfuhpmm
gat ergo, quod qttemadmodum dtcebamut , fi nen tiami
fintjuhftantia , id cft, Mathcmarica di£b fcilicct j

nuracri Jineaf/upcrfidcs & corpora, nu&a omnint
funrfuhftantia, nec ens.-non enim eft digrmm acci-
dentia horum vocare entia , fdlTcet ip^ non fimt
entia:&' hoc ffipple fccundum opinioncra didlo-
rum PlxilofophoruixL Pdnde ctun didt :

SFMMJRIFM,

Przdida Mathcmarica non cflc princi-
pia rerura. Quod dicitur rationc tertia,
fupcrficicm cxtcrnam taiitum ciTc ia
aflu, intelligitur quoad terminarioncm:
quia intcrna: fupcrficics continuant, &c
idcm c{l de aliis indiuifibilibus intcrois.

AT verefihoc quidem confefiun>eft:qut4
magisfunt fuhjiantia longitudines cer"
forihus , (jrpunSfa. H*c autem non videmus
qualium vtique erunt corporum; nam infen- ^

fihilihus impofthile ejfe nen vtique eritfuh-
Hantia nuUtt.

Arguit ad partcm oppofitam negariuampcr
quatuor rariones j fcd quar fequuntur non funt
dire(5lc ad partemnegariuamquarflioius : fcdcon-
tra hoc quod conclufiim eft in f&runda rarione
prscedentc, fcilicct quod alia Mathcmaticaa cor-
porc , funt magis prindpia quam corpus, cuius
oppofitum probant iflac quawor rariones , &
cx hoc fequitnr propofitum : quia fi quod ma-
gis vidcturefle« ooneft; nec illud quod mio

I 4

8»

8i

CorpMHon

104 Liber III.

nus; crgo fi alia Mathematica a corporc non funt
principia,dc quibus magis vicictur.lecundum eos;
multominus corpus erit principium de quomi-
nus videtur. Seamda ratio ponirur ibi : jimjflius
M.Tcrtia ihi:^ dhnc dutem. Qoarta ibi : ^am ad
di^ayvel nam cum diSiis , vt Kabet alia; littera. In
tjf* fubjimn- prinu panc intpndit talem rarioncm : ^ongitudi-
tUm rtrum. n^s &pun<!la non funt fiibftantia rerurn;crgo nec
corpus. Confequentia patet \ maiori , il aliquis
icilicer opinetur longirudinps & punfta eflema-'
gis fubftanriam,quam corpus.Antccedens proba-
tur ,quia ha;c fiint acdd^ntia corporum, nam
pundus cft terminus lineae , & linea fupeirficici
&c.{ed iftanon pofTunr cfle fubftantia , quia f«np
ictmini corponim {cnfibilium, & variantur circ^
idem fubie(3:um , ficut alia accjdentia ; crgoniliit
palium erit fubftan^a. Dicitergo,qu6d<if t/froy*
hoc ^uidem aliquis confitetur ejuod longitudines
corporum & funHa fint magis fuhfiantia quam,
fcilic^ corpora : non videmus ^u^dium corporum
funt ea, firilicet Iinea,fuperfides &c. quar pbnan-
rur cfle fiibftantia : namfifint infenfibilibM cor-
potihus timpojfibile */?taliaeflc fubftanrias pro-
prcr dit^anj caiifiim , noa vtique tiuUafubftantia
frit.Ddndc curn dicit :

Amplms httc omnia videntwr dimenjiones.
ejfe cfiYporis ^ hoc quidem ad latitudinerny
hocvero ad profundit^tem yillud ad lon^i-
~>, tudinem.

* Ponit fecundaitt rationern qus talis cft : Dimen-

.j. fiones corporisnon fiint fubftanriae , fcd omnia

.*. praediifta funt quaedam dimenfiones corporisipu-

ta fuperficies fecundum latitudinefn , linea ver6

pimenliones] fecundum longitudincmjcorpus autcm fecuhdtim

ctrporU ruin profunditatem ; crgo huiufinodi talia non erunt

fo^unt tjfe^ fubftanria 5 ide6 dicit quod omnia htc videhtur

jitbfiantt*, ^jp^ dimenfiones corporis , h^ quidem ad latitudi-

nem.-illa vero ad profunditatem & aliud ad longi-

tudinem,modo pracexpofito.Dginde cum dic^t :

L^dhuc aulem Jimiliter ineji in folido
qu£cunquefigura.^areji nec in lapide.Mer-
curius^nec medieta^ cubi in cubo ^ttvtfegre-
gata; igiturnecfuperf^iesinafi qu^cunf, &
ptitji bac erit determinans medietate; eadem
auteratio eji& in linea,(^in funffo, (fr vni^
tate. ^drefi maxime tjuidemfubfiantia eji
forpus : hoc autem magis hac,Necfunt autetu
hac j nec fubfianti/e aliqua , diffugitquid efi
jcns , c^ qu£fubBantia entium^

U

Ponit tertiam rarioncm quac talis eft : Omnis
fiibftantia eft aAu in eo cuius eft fiibftanria": fcd
ruperficies,& alia Mathematica, non funt a«Shi in
po cuius ponuntur efle fubflantia , crgo nonfunt
verac fubftantiac. Maiorctn declarat ex.coquM
omnes figurac funt potentialit(frin.corporefi)Ii-
<!o,putain Iapidc,vel in lienOy&nuUacft inaiShi,
pec per confequens.fupcrncies eft in aAu quac na-
ta eft terminare talcm figuram, quac eft ibi in po-
tenria ; liulla enim fuperficies eft nihi in corpo-
rcjnifi illatantum ,quaea<Stutprminatipfiuncor-
pus continuura:quam non conftat c(te fubftaiv-
KouhtU de tiam. Dicit ergo qu6d adhuc auttm qudcuncjue
niTdmct%. h'^raejftiafqlidoM.dktm cotfQtcftmtli(er^ci^-

X Metaph.

cet in potentia i flMr^yi nec in lapide eft Mercu-
rtM, id eft ficura hictcviiy.nec medietoi corporis
cubi eft in cubo ficut fegregata , id eft , diuifa in
adu:fcd fupple vtninque tam Mercurius iri lapi-
de qukm mcdierascubi in cubo funt ibi inpo-'
tenria & non in a6hj:quia inquam fic cfttw« igi-
tur erit fitperficies in a^jilla fcilicet , cuius eft
terminare figuram vel medietatem cubi : namfi
qudcunque luperficigs praetcr pxteriorem habet
efle ibi in adhi» ergo & tfta qus terminat medieta-
tem, vel figuram medietatis,quod fupple falfura
eft. Addit autem (pbdeadam ratio eft in linea &
»«, pundlo & in vnitate ; qu6d fcilicet non funt
a^u in continuo. Concludit ergo,fi omnia dida
Mathematicay«»? fuhftantit,maxime quidemfub-
ftantia eft corpw.hfc oHtfmSciMc^t Hnea & fupcr^
ficies, & alia prartcr corpus : oportct magU eo, id
^ft,corpoxe eflefubftantias,& magis vidcnture&
ie fubftantiaeiquarcy/ *<» nqnfuht , firilicet in aiStuf
& pet confequena non funt alt(jM fubftantia,
difugii , fdlicet cognitionem noftraipi vtfdli-
cet videatur <juidfitipfum en:,vel fMbftantia, en-
tium. Et nora qu6d corpus cubmn yocatur cor-
pus,quod habct fex fiipcrficics yttaxiI}us.Dcinde
cumdicit:

Nam cum diifis ^ circa generalionem d*
corruftionem acddunt irrationabiiia. Videtut
fhimfubfiantia non ens prius nunc ef^ ^aut
frius exifiens ^pofierius tamen nonperfeH
(^ cerrumpi hoc pati. Puniia vero dr lineas^
&fuperficies non continjgit , nequeferi^ ne-
que corrunfpi, quandoque quidem exifietttes^
quandoque vero nonexisfentes:nam quando
copulantur , aut diuiduntur.^orpora ftmul:
quandvque quidem vna copulatorum^quan-
doque vero dua diuerforumfunt, ^are non
compefitorum ejifedcofrtlttum eji diuifot^um,
quiafunt prius non exiffentes. Non enim in-
diuifthile pttnSium diuifum eji in duo. Etji
generantttr ^ eprrumpuntur-, ex aliquo gencn
rantur^

Ponit quartam rationcm. Circaquodduofa-
cit : quia primo prsnuttit tationftn* Secund6 de-
clarat cam per quoddam fimile. Secunda ibi :
Similiter autem fe habet. In prima parte intendit.
talem rationemtOmnis fiibftaptia quae aliquando
eft, aliquando non eft, generarur & corruinpitur:
fed linea pun6ta & fuperficics aliquando funt,ali-
quando non funt fine gcnci^atione &corruprione^
ergo talia non fiint fubftantia.Prima pars ipinoris
patct : quia fi cprpus aliquod diuiditur,fiunt ibi
nouac duae fuperfidcs, qux prius non eraiit : fimi-
htf r cum duo corpora vniuntur & contihuantiir,
ex duabus ftiperficicbus , fit ^ia comnuJnis,licet
in potcnria,ad quam vt communem partesconti-
nui copulanjur : & nulla eft in adu : qiia» fiiper-.
ficies prius erant poftea nonfunt. Secunda pars
minorisprobatur, quiaomna quod generatur,vel
comlihpitur, habet materi'am : fed haec non ha-:
bent materiam,proptcr fui fimpIidutem,crgo ta-
liafHnts&nofuiit hne genQradbne &corruptio-
np. Didt crgo , nam cum di£Hs, firiliccr inconuer
nientibus,alia fcilicet 'accidunt irrationabilia,cpx
funt circagenerationem & corruptionem ; videtur
enimfubftanti^priw ntn tns,& nunc effe,autprius

exiftens

nih$ei,^ tnt
minis conti-
nuorum fit-
flicibttt , ffi
otn/ii» tnut$
tx^one.

Ccrfm tu^^
quidf

8|

Linea , pun-
<Sf« fuperfi-
cies aliquidQ
fiint, ficut »'■
licjuando non
funt fmegi-
neratione (jft
corrttftiont.

84

Htc ttrgumt-
tu qmd qu»-
tittues sit re-
fi>*am, fed
0fp*fitmmt*-
nitfU» ttutge
'%ufUir».
AUxToa

Summse TI.

exijle/u , fofteritu /tutem mn cnm gcncnitione &
corrupdone eapttttM eft> qn^ onmis ftibftanda,
qu2 habct etic poft non cflc cum generarione
& corruprione pMm^MnSaveroJineM &fHper-
ficies non contingit , id eji, generari nec corrumpi :
tjuandoqMe quidtm exifienies j qudndoqHe non exi-
fientes . nam qnando^ copulantitr & difiingMuntup
carpora Jimul, id eft, ad inuiccm, quandcque qui-
dem vnaSciWccx fit fupefficies cofulatorum,quMn-
tioquefient' duttdtfiun^orum^quia non compofitoru
ffi ,fed corruftkm efi diuiforum , quac funt prids
jion exiftcntfcs',*! eft', qu6d diuilo corpore fiunt
du2 fuperficics : non cx ilk diuifa in duas,cum
fuperficics fit indiuifil?ilrs ; fcd illa prima dcfiiiit
elle , & quando ex duobus corporious fit vnum
coniunftum , non fit vna fuperficies ex duabos,
fcd illx Anz. prima: exiftentcs definuntcfle,& fimt
jion exiftentes , ideo fixbdit, c^bA punQum indi-
uiJAilf nonefi diuifum in duo, id eft , quod fimile
^ft dc pun£io,& de linca ficutde fupcrficie,na fi-
cut fuperficies non poteft diuidi in duas ciim fit
indiQinbilis fecundum profimditatem, fic ncc li-
nca in duas,cum fitindiuifibilis fccudum latum :
fimiliter & pun<5him,cum fit indiuifibile omnino,
uon potcft diuidi in duo punda. Addit.autem
ad probandum quod talia funt, & non funt fine
gcncrarione & corniptioncdicens : quittfi gene-
rantur & corrumpuntur,ex aliquo generanturSd-
licet cx tnareria : quod fiipplc de talibus non po-
ceft dici. Ddnde cum (Ucit :

SFira A R I F M,

DccUrat quomoHo dicitur linca non
gcncrari,ncc corrumpi,excplo nuc tcm-
poris, quod m-nct idefccundum fubda-
tiam, licct varictur fecundum dTc. Do-
&ot cx ipfo lib. I ? . & 1 4. docct praedida
Mathcmatica non cffc fubftantias,fcdac-
cidcntia rerum : cx ipfo.etiam cxrlicati
quomodo idcm nunc tcmporis, fccun-
dumfubftantiam dicatur mancre,& va-
riari, fetundum effe , licet verc nullum
inftans temporis mancat, dc quo ftisc
agitz d i.q. i.§. Inftatur contra.ViMva. 4.
Quod hic ait mobilc fecundum fe non
menfurari tempore , fed aeuo , ibi doget
quxft. j^§. Prtmum effefftidiiter.wxm.^,

Slmiiiter autem fe hahet circanune in te-
pore : n«n enim hoc contingiiferi dr cor-
rumpi i tttttmttn videtmr Atiquidfemfer effe,
n on fubftantia dlitjua exiffens SimHiter au-
tem palam quiafe habet (^ circafmnffa^ ^
lineas, (jrfuperficies : eadem enim ratio'.nam
fimnia/imiliter , aut termim , 4M_dtmenfi4^
nes funt.

Declacat di^bm raoonemin quodamfimili,
icilicef fn nunc refpeau temporis. Et innuit ta-
lcmradonem : Sicut fe habet nunciA tempus, ita
fe habct pundus ad lincam : fed nunc nec gene-
ratur, nec corrumpitur,eft tamen idem feamdum
fubftanriam, licet varietur fecvmdumeflejergd
umiliter pnncium nongenerabitur riec comun-
pctur :& fmiilitcr eft <fc linea refpoau fupcrfi-

Cap, IV. 105

riei : & IGc dt (iipcrficie rcfpc^ corporis : aani
ficnt nunc eft rcrminus tempom;&;qiurdam di-
uifio pro quanto temptis diuiditur per nunc : ita
punAum eft tcrminus & diuifio lincr, & Vavea,
ruperficiei,& fiiperficics corporis.Dicif ergo qu6d
fimtliter fthabet circammc.tn tertaore : non enim
contingit hc vet Jitri vel eorrumpt : quia fupple (i
fic,generario eius, vcljcorfuprio eius, mcnlurare-
tur temporc , vel Inftanri : & lic raenfura illius
nunc eftet aliud nunc in infiniitim , vcl tcmpus :

Suod eft impoflibile. Addit autcmquod nuncip-
un videtur femper ejfi aliud quantum ad eflc :
fubfiantia tamen eittt non efi alia & alia exifienr,
palam autept quia Jimiltter fe babet & circtt pun-
Ba/jp lineat& fuperjicies modoprxcivofito-.eadi
emm efi ratit : nam omnia JimUiter funt termini
aut dimtnfiones.

Veritas hilius qmcftionis eft, qu6d ifla Mathe-
inarica non funt fubftanria rerum, fed acddenria,
fitUt Philofophus oftendit tj.^ 14, Ubrohm'us,
vbi iftam quxftionem prolixius pertradanncc ra-
rio ad oppofitii co^.-nam fallit {ecundum ^qui-
uocarionem , non diftinguens dc corpore, lecun-
durii quod eft de gcnere Subftantia;,vel de genere
Quanritaris:ficut patet per excmpla qus addudt,
aqiuE, ignis , & terrac , &c. qus' funt corpora de
gcnere SubftanriW, compofira ex materia &for«
"ma : ipfae autem dimenfioncs, quac (equuntur ta-
lia corpora,non fimt fubftanriz, fi:d magisperri-
nent ad genus quanritaris : fic; em'm dcdpicban-
tur ponentes numeros fiibftantiam renim: quia
non diftinguebant inter vnum, quod eft prind-
pium numeri , & quod conuertitut cum ente,vt
-mperius didum fuit.

Notandum,qu6d cx illo Ioco,& ex 4. Phyfic.
capitulo de tempore , tcxt. com. 90. oritur xma.
opinro (aris cQmmunis, quod (cilicet nunc eft ide
fecundum fufeftantiam in toto tempore; licet fit
aliud & aliud fecundum efle, vt hic & 4. Phyfic.
vt fupra videtur dicerePhilofbphus exprcfse,quod
declaratur fic : quiafubftanria ipfius nunc rc^pon-
dct fiibftantia ipfius mobilis : variato autcm ip-
fius wKwfccundum efle,refpondct variarioni mo-
tus:vnde {ecundum defluxu motus variaturi& ita
fecundum cfle; licet manCat idem fucimdum fiib-
ftanriamipropter idenritatcm mobilis in toto mo^
tu. Sedcontra iftam opinionem,inquantura verba
videntur fonare , arguitur per duas rariones Phi-
lolbphi. ex 4. Phyfic. text.com.^i. primo fic : Illa
dipmtur fimul, quae funt in eodem nunc indiuifi-
bili ;ii ergo idem eftn«»f intoto tempore; ergo
iUaquac fuerunt ante millefimum anmmi, & qua:
(imt hodie,crunt fimtiI,quod eft euidoiter falfum.
Refpondetur , qudd oninia poffunt eflc in eodem
»»»»£■ reahter ; ficut vnum & ideip mobile realitcr

?»cr fuum motum habet efle in omnibus pardbus
parij ! non tamcn omnia funt in eodem nunc fe-
cundum rarioneip, ficut nec cft idem hiobile
feciuidum rationem , prout habet eflc indiuerfis
partibus fparij. Contra ,quia vnifbrmitas fimul-
tatis acdpienda eft , vt corrcfiKindcat idenritari
ipfius nunc : vt qua: fimt in eodem ntthc rcalitcr,
Uint finnul rcaliter,& quac funt in code wKf fecim-'
dum rarionem, fiint fimul fecundum rarionem j
C ergo in toto tempqre eft idem ««wrcaliter al-
terum, fecundum rationem eius, ilk qus fucnmt
in millefimo anno & quae funt hodic,erunt flmul
rcaliter & fecundum veritatem, licctnonfintfi-
mul fecundum rarionem , quod nuUus fanae VQfSir
ris diccrct, vt videtxur.

Prc

Sttmeiuflm
nerMe ^
iucorrmftUnlo
■MMT idem
M tota tetit'

Vtritm yU4-
ptu

Cnfm A*

THaiH hatn
litnd habtt
Doa.x.d.%»

Arguit tStTM

tpimime fO'
nentem nonc
ejfeidem /i-
ctatdmmfmB-
JliUttiam itt
teto tentforo.

»-\-

Ctncht/lo dn-
bij reffofiu».

87
NuDC efi *-

fecMndkm
fttbfiantia in
tet» temfore
tiismftcun-
dkm thiltf.

106 Lib, IIL

Pratcrea fectind^ ficrCuiuslibetcontinui funt
4uo lermini diftin6K :fcdtempus cftquoddam
continuum, cuius termini funt ipfa nmCy crgo i^
fa funt diftindka.Ifta ratiodeclaratur,quu ipsii nup
fecundum fubftantiam eft aliquod indiuihbilc d^
genere QuantitiKis. Tunc quaero cuius continui
eft terrainus 1 vel cuius difcrcti pars i quia omne
indiuifibile quod eft pcr fc^de genere Quantitati?,
vel cft tcrminus continui , vel pars cjifcrctirfi po-
natuc pars difcrcti, crgo tempus ponitur difcretu ,
quod Philofbphus noq conccderct proprie lor
quendo : fi ponitur terminus continui , crgo
X>Ponet quod fit aliud^ fecunduro quod termin^t
aliam , & aliam partem continui, quod cft pro-
fofitum. Reipondetur quod vnum & idem nmc
iecundum rem poteft terminare aliquod tempus
cx vtraque parte : ficut vnum , & idem mobile
per fuum motum terminat aliquod fpatium ex v-
traque parte : quia prius exiftens in priricipio ali^
cuius fpatij fit poftea per motu infine illius fpatij.
.C6tra,quia ifta dle accidunt illi nunc eide fecun.-
idum fubftantiam & fecundum rem , quia per tc
illud nnnc manct iden» fub diuerfis e^e , & per
confequens ifta ef[e accidunt fibi; ergo non per ie,
fed per accidens erit tcrminus temporis,quodeft
falfum : nam omne indiuifibiledc gencre Quan-
pfatis per fe terminat quantitatcm, velcftpars
difcreti : quare fequitur qu6d tale idem nunc
non fit indiuifibile per fe in genere Quanti-
^tis.

Praiterea ifta ejfe quacro cirius gencris funt : fi
fint indiuifibiliade generc Quantitatis, crgo fuf-
ficiunt ad terrainandum proprium cpntinuum
abfquc illo nunc fecundum mbftantiam , quod
Hullus dicierct:fi autcm funt altcrius generis, puti
Qualitatis, crgo qualitas erit per (c ratio tcrmina-
dicontinuum in gencre quantitatis ,quodeftfaI-
fiim. Videntur ergo rationes Philoibphi ftarcnec
ip(e eas aliquando (bluit , ficut patet inquirenti
capitulum de temporc in 4. Phyncortim.

Prsierca ad principaIe:Si idcm«»«f fecundum
fubftantiam fiueret per totum tempusjergo totus
eiusiiuxus componerctur ex indiuifibihbus , &
pcr confequerts tempus fecundumcos nunc flucns
caufat. temjpus : comequens eft falfum manifcfte,
crgo antecedens. Probatio cGnfequcntijc , quia
nmc indiuifibilc non poflet fluerenififecimdiam
diuerf^ cfle, quq necpflario fimt indiuifibiIia:pro-
bat autem philofbphus 6. Phyfic. text. com. 89.
qu6d indiuifibile non pdtcft moucri : quia tunc
motus cius componeremr cx indiuifibiUbus:quia
prius pertranfiret minus quam xquale fibi &
quam maius : eflet ergo tempus compofitum cx
indiuifibihbus, quod efl contra Philofi

Practcrea, omnis mutatio habetaliquammen-^
i^am: fi ergo idcm»«wfccundiimfubftanriam
mutatur fecundum diuerfi efle, oponet cius, &
fuorum efle qujcrcrc aliquam menfuram : fcd illa,
vcl erir tempus , vel nmt;.

Dicendum crgo alitcr , qu6d nme cft aliud,&
aliud fecimdum fubftanriam intoto temporc, fi-
cut cft aliud & alfud punaum in tota linea. Sed
adfalaandum Philofophum, quiavidcturprima
fecie dicercoppofitura; Notandum, qu6dnoncft
intcntio Philofbphi, qu6didem»«wmaneat in
toto tempore ; fed quodcunque nmc dc pluribus
confidcratuni fcamdum feeftidem, & hoceft
dicere idem fecundum fubftantiam:confideratum
autem in ordinc ad tcmptft prateritum, & futu-
rum , ciim fit tenhinus prxtcriri, & prindpiuw

Metaph.

futuri , diftingui dicitur fecundum cflc : quia ali«

cft ratio termini, & alia principiy.vt fic ergo vnii

nunc habct identitatem fecundyra fubftantiam,

hoc eft, ad fe, & habet diftinftioncm fecundura

cfle rcfpcdu partium temporis , & nonefttanta

identitas ipfius nmc in toto tcmporc , cum iHa

fint infinita , qiunta eft idcntitas vnius inftantis :

igimr inftans iij^ toro tanporc verc cft aliud 5c

aliud , fecundura fubflantiam. Et ad hoc valet

jdeclarario Philofophi , quapi ii^ a4^ucunt pro

fc dcmobili, quod manct iden^ non quid^ mor

bilc, vt abfblutc prsccdit mutadofifem : quia hop

modo non eft tcmpus inenfura dus , ncc aliqiiid

pertinens ad tempus : fed forte, vt fic ;Euum eft

mcnfura eiufclem, de quo alias ; fed mobilc,vt eft In t.feptetir

fub vna mutatione , eft i.dem fecunduni fubftaiir tiarum ib\.

tiam, id eft, fecundura cfle iftius mutationis cour %r4.

fideratic fecundum fe : eft autem ahud i^cundura

Cffe, hoc cft, vt fub illa mutarionetcrniinatprcE.-

tcritura & initiat fururum, & fecundura hoc dir

citur alibi , & alibi cfle, non quidera adu; fcd in

eodem vno nmc medio inter exrfemajin quantu

illud terminat raomm fecundum prius v^», & in-

choat motum fecundiim pofterius vhi : dicitur

alibi ,& ali|3} eflc, quatenus rautari cft aliquid r^-

fpedu vtriufquc extremi.

SVMMiE SEQYNDM

C A P V T V.

Dubitationes de ideis, & an principia fjnt in po-?

tentia , vcl adu , & an fint vniucrfalia,

vel fingularia ?

SFMMARIFM.

In hoc capitc vfquc ibi : Namjialitfr.
argiiitpro & contra ponentcsideas prin-
cipia rerum. Dodor rcfoluit ex ipfo n^-
gatiu^.

OLMhwo verh dubitabit aliqiiUy quare
(jr opcrtet qu^rere alia ^uadarn pra- Text.co.u.
ter fenjibilia ^ ^ intermtdia ^ vt qu/fi pom-
mus ffecies,

Poftquam Philofophus fnquifiuit quomodo
vnum& cns fc habent in rationc principij , & ^^
& vtriim Mathemarica fint ferum principia, nuc
inquirit vtrum idcar, quas ponebat Plato vnitatcs jr^^'\
feparatas , fint rcrum prindpi^ ? Circa quod duo fj^^rlufjg,'.
facit : quia primo proponit quaEftionem.Sccund6 ^i«* « p^
arguit pro&conpra. Scamdz ih\ : Namfiideo. ''eonfUtrMt»
Dicitcrgo,qu6dfuppledato, quodMathcraarica ''"'"'
nojT fint rcrum fennbilium principia : omnirto du-
iutabitaliijuiSytjuare oportet qutrere quttda pr/cter
fenfihilia,& prater Mathematica , qua: funt in-
fir^ I. intermedia vtfpeciej,id eft, ideas ^«<«/»9-
ninuuy fupplc quafi quoddam tertium genus.
Deinde cum dicit :

Namfiideo quia LMathematiea ttprafen-
tibus i» aliquo quodam differunt, ineffe vero
plurafmilisfpeciei nihil differunt.^are non ^
eruntipforumprincipia numero determinatay
quemadmodum , c^ pfdfentium litterarum

numero

Summ^II.

Mumero ^miJfm emmum nonfuHt prindpia
determinaU , fedffecu. Siwio fumat huius
quisffUabd, auphutus vocis harum erunt, (^
Mumero determimta? Similiter autem, (^in
intermedi/s , infnita namque funt , ^ illic
^B^e eiufdem ffeciei. ^are fi non furtt prater
fenfibilia^(^ Mathematica^alia quadam qua-
lia dicunt ffecies ipfas quidam , nonerit vna
mumero , (jr jfecie fuhjiantia. Nec principia
entium numero erut quanta aliquafedfpecie,
Brgo fi hoc efi ftecejfarium , ^ f^ecies efl ne-
ce£arium propter hoc ejfe ? etentmft non hene
deartiatlant dicentes ^fed hoc ejl^ quodvO'
iunt , (^ hoc ipfosneceffe dicere , quiafpecie-
rum vnaquaque fubjiantia quadam ejiy (^
nihil fecund)im accidens.

^9 Atgtut ad qdarftionenj , & primo ad panem

gji#r« id*A affimuriuam, aflisnans raaonem,quare oponeat
ri*r*tm>f£^ ponerc ipccies feparatas. Secundo arguit ad par-
ftntmti *M t tAn oppofitam negatiuam. Secimda ibi : tyft vr-
ro fifommm.ln. prima panc intcndit talem rario-
nem : Si nihil eflet fcparatum prartet {enfibilia,8c
Mathemarica ; ergo prindpia cnrium non erunt
determinata numetb : confcquens eft falfum,
quia fic contingcret*principia rennn efle infini-
ta numero;crgo & antcccdcns.Confcqucnria pro-
batur ex hoqquia ficut infcnfibiUbus inucniutur
plura numero mb vna fpcdejca & in Mathemari-
ds:fi ergo prindpia fcnfibiliii no funt determina-
ta numero , fed tantum fpcde , ita cftet de Ma-
themarids. Vidctur ergo , quod ncceflarium fit
efleidcas prartcr fcnfibilia & Mathemarica.Didt
ergo , qu6d Aiathematica quidcm a frafentihm,
idcfl, a fcnflbilibus in aUquc , falicct in eo qu6d
abfbahi hablt a materia fcnflbili, Mffertmt.in effe
vero flura fimilii fpeciei nihil differHnt : ficut
cnim plures eaui funt fub vna fpede equi , ita
plurcs drculi funt fiib vna fpccic cicculi; fi crgo
nc eft : f»rjw«,{cilicct Matheraaricornm,«w erunt
prinnfia numero determinata,cjuemadmodMm^tec
t frjfentium luterantm : cxeroplificat enim in vo-

i dbus, quarum prindpia funt litrerar; ideo fubdit:

quod omnium fcilicet vocum no funt fruicifia de-
tertmn*ta numerojedjpecie , nifi quisfumat {cHi-
licet prindpia huimfylLdfa parriailaris,aut huius
vocv&^arum erunt frincifia numere determinMto:
vult dicere , qu^ prindpia fenfibilium non funt
in numcro ceno, nifi aliquis acdpiat prindpium
Huius indiuidlii , fiuc huius fyllaba: velillius:
lincrs enim , qu*c funt prindpia vocis litterat»,
non funt fub aliquo nuraero ccno fecundum nu-
merum , fcd folum feomdum fpcdcm : non enim
tantumvnum A, vcltantum vnumB,nifi fecun-
dura fpedem : Jtmiiiter autem, & in hiif^aie. funt
infra, id eft,in Mathenuricis intermtdiis funt infi-
mtafecMndttm numerum : licct fint fpcdalia , id
cft 3 dercrminaxi fecunditm Jpeciem , puta fi dica-
tur, quod principia pcntagoni fiint quinque late-
ra , & quiiiquc anguli , hoc efi fecundum ffeciem:
quia fecundum numerum pofCmt mulriplicari in
infinitum : <juare fi non funt frater fenfibilia, &
A(athematica,alia quadam cfualia efuidamJiaWctt
Vhzomdidicunt Jpecies, id eft4deas:fequitur quod
non erit vna fuhfiantia numero, fed ffecir, ergofi
boc eft necejfariumSc\\\cei fubfUnriam.&prindpia
cfle nuroero dcterminau, necejfarium eji frofter

Cap. V. 107

hsc ejfe ft>ecies , id eft, ideas , & hoc cft, quod vo-
lunt diccre ifti fciUcet Platonid,Ucet non hene de-
articulant, id cft, cerrificant \xocdicentu &qui-
dem necejfe eft eos bic dicere, (fuod fcihcct fingula
fi>cderura, id eft, quaclibct idea eft cfuadamfub-
ftantid , & non fecHndum accidens, id eft, cui ni-
hil conivnit pcr acddcns, (cd folura iUudj quod
cft dc rarionc fpedci.I>dndc ciim didt :

At verof fonimus fpecies ejfe , ^ vnuftf
Humero prificipia^ ^mon fpecie-rdiximtts qua
contingere necejft eji impoftbilta.

Arguit ad oppofitum diccns , qu6dy«f "Pfroy! ^
fonimMs ejfe ffifies,id c(^,ideas,& frincifiavnum
mtmtro, id cfl, detcrminato numcro,C^ nonfolitm ^

fpecie fupplc iam diximm, fciUcet fupcrius in hoc -»

eodcin tcrrio , & etiam in primo iibro : quia tm~ |

fojfihilia cofttingcreeft neceJfe,Cdlicctconxxa.^o-' '

ncntcs.

Vcritas hoins qtucfHonis eft , ficut patetcx 7. .
hums, quod non eft ponere fpedcs feparatas prac- a^j^ '
tcf Mathemarica, & fenfibilia ; ficut nec Mathe-
marica prxter femfibilia,vt habetur 1 3 .& 1 ^.huius
icxt.co>4j.&indeJ^cc rario ad oppofitum cogit:
quia licct principia cffc<fHua, vt funt Deus &In-
tcUigeivrisc fint numcro cena,etiam fecundiim
viara Philoibphi , vt patet li. huius ,text. cora.
41. & indc.prindpia tamen intrinleca rcrum ma-»
teriaUa,& formaUa non funt dccerminata numc-
ro ; fed ficut indiuidua fub vna fpcde funt rtaulti- j^f^^ j^
pUcabiUa in infinitum fecundum numerum ; lic fUaa.
& prindpia intrinfeca eorum:nec hoc cft aliquod
inconuouens : quia illa infinitas non ponitur
adhialis,fed potentiaUs tantum.Tunc fequitur illa
pacs:

ffu autem affine esi quarere^ vtrumpote- Ter.co. i«.
Jiatefunt elementa , aut alio aliquo modc.

Vbi Philofbphus difputarqu^ftionesdc prin-
dpiis penes eorum a<luaUtatem,vel potenciaUta-
tem. Circa quod duo fadt. Quia primo proponic
qiuefHonem.S,ecund6 arguit pro & contra.Secun-
da ibi : Nam fi aliter; Didi ergo quod a0ne, id
cft, in fine quajfHonum huius terrij eft quarere v*
trum elementa , id eft , pnndi^iz fint f»teftate,3li 'J l-
aliquo aUo modo, id eft,a&i ? rutmmmk-

Notandurn , quod ifta quxflfo vidctur intro» gnatsexfmr
duci occafionc anriquorum NaturaUum , qui fb- te ctnpdera»
liim prindpium materiale pofiierunt, quod eft in terum.
potenria : Plato autem qui pofuit ideas, pofuic
prixidpia eHe in adu. Deind&eumdidt:

SVMMARIFM -

Arguit pro & contra,an principia fint
in potcncia vcl in adu. Dodor refoluic
cfficicns cfTe in adu. Icem maceriam ef-
fe in aftu cnricatiuo , fed in potcntia fub-
jcdiua;forma ctiam quandoprincipiac,
cftin z€t\x; finis tamcn, quando finali^ «1^%
zat , quandoque cft tancum in potcn-
tia obiediua , vc quando volo pocioncm
amaram, proptct (anitatcm acquircn-
dara.

2(S^

io8

Lib.IlI.

NAmfi dliter^ aliaualiter frius erit 4//v
quid princifiu Atiud-.fxior enim eritfc*
feHascaufa illa. Pofsihile.autem no» necejfa-
rium efi illo modo fe habere.

Arguit ad quacftionera. Et primo a^ proban-

dum' principia e(Ie itt potentia-Sedind^ arguit ad

oppofitum ibi : Si vero fotefiate. In priiria partc

ftitendit talem rationem tSi prindpianon lunt

in potcntia j crgo aliqui^ cft prius ipfis princi-

piis : confequens cft falTuhi ; ergo & antccedfens.

Coniequentia probaturjquik lllud cft prius \ quo

non couuertitur fubfiftendi confequentia ; fed be-

ne fequitur, qu6d fi aliquid eft in acftu qu6d poC-

Ai tf* »d {Jt efj^ ^ 5^ no„ conuertitur qu6d fi poteft efle ,

rJfw«»r- 4"°*^ fitaau; ergo potentia, eft prior adu^fi

fumemum, JgituT pr jncipia }aoh funt in potentia , ajiquid

nifiin ntcef- prit prius.Dicit qrgo : nam Jt aliter {unt principia

ptriis fimfli- qu^m in potentia aliejuid aliud erit frittt ipfis

frincifiu : prior enim efi fotentia illa caufa,id eft,

quam principium , quod non ponerctur e(le in

potentia ; (ed fofiibile non efi necejfarium illo rnodo

fe habere , quod fcilicct fit aliquid prius qujun

jprincipjmp. Deinde cum dicit ;

Si vero fotefiatefmt elementa,mhil entium
effecontingif.nafofsibileef ejfe quodnltdum
ejtens:fit enim non ens.Nihil autemfit imfof-
fbilium effe. Has igitur dubitationes necejfa^
rium eB dubitare de frincifiis.

fter-

««kk «tV«

^oi eft tX-
tum in pote-
tia,nondu eft.

npop
hileeft ej^e.
impojftbile eft
J^eri.

fimttu 4M4'
fHi.

MaterU eft
pns in aliu
pntitatiuo ^
in j>oteti»fub
itaiM.

Quamtdop».
fenti» pritf
(^•Sti.

Arguit ad oppofitum per talem rationem : Si
principia rerum fnnt in potentia : crgo nullum
ens eft in adu : confequens eft falfiim ; ergo &
antecedcns. Confequen^ia probatur, quia illud
quod eft in potentianondum eft : quiaillud quod
eft , non fit : quod autem eft, poflibile fit; ergo
8mne poflibile eft non ens : fi autem principia
non funt ciim fint in potentia,(equiturqu6d nec
aliquis effcdus erit. Dicit ergo, qu6dy?, elcmcn-
pa, id eft, Tpnnci^i fintfotefiate, nihil entium con--
tingit ejfe : nam illud eft in fotentia effe ejuod non^
dum efiens : ejma nihil imfojfibilium ejfe fit : /ed
fupplc quod fit non eft. Vltim6 cpilogat, dicens,
quod eoi dubitationes qua diil<efunt,necejfe efi
qu&rere de frincifiis.

Vcritas iftius quaiftionis cft,qu6d loquendo
de principiis efFe£tiuis,taIia principfa fiuit in a6tu:
quia nihil efficit nifi , quod cft in a6tu : lo^
quendo autem de principiis intrinfecis, forma
eft quidam adus : materia autcm eft in potcntia
fubiediua oppofita adui fotmsilij licetinfefit
quoddam ens in aitu diftin(3:(im contra nihil,vel
contra potentiam obictfliuam : nam matcria non
^f^ nihil J^cc rationcs ad oppofitum coguntJ?ri-
ma quidcm non,quia licct potentia praecedat a<5tu
refj)cdu eiuftlent gencrabilis , & cormptibilis, fi-
cut arguit ratio \ tamcn a6his cft prior potcntia
firtipliciter:quia nihil tranfit de potetia adadum,
nifi rcducdtur ad a(^um j)cr aliquod cns adu, fi-
cut habctur 9. huius. rext. com. 1 3 . Ratio adop-
pofitum arguit dc potentia obiediua : qiiia

quod fic cft, in potentfa , cft non cns , & dc
tali ^onccflum cft nuUum principium
efft' in ' potcntia. Tunc fe-
quitur illa pars :

)'(

Metaph.

srxH ^ B. ir M.

Arguic pro, t(, contra , vniuerfalia efTe
principia rerum, Dodor cx ipfo reCbU
uic ncgaciuC} roluens racioncm in oppo-
flcum.

ETvtrum vniuerjaliapntyaut ^vt dixi- xcit.co.to.
musyjingularia*

Vbi Philofophus difputat quacftiones de prin-, 9 }
cipiis penes corum fingularitarcm , & vniucrfali-
tatcm. Circa quod duo facit : quia primo propo-
nit quaeftioncm. Secundo arguit pro , & contri.
Secunda ibi : Nam fivmuerfalia£.& crgo quaftio
vtritm frincifiafint vniuerfalia, aut fingularia ?
Sed hic eft vnum dubium , qualitcr ifta quasftio ^^^ *" \ ^
difFcrat \ duabus aliis fuperius difputatis, qnamm fuperim »ffi-.
prim^fuit; vtrum principia fint vniucrfalia,& f'"»^*'»:^'»^
gcnera.Sccunda,vtrtim principia fint magis fuprc- " ""fidfra^
ma genera, qu^m immediate przdicata de indiui- ""**'' ^
duis ? Diccndum qu6d illamm duamm quaefKo»' n w» sv»*.
num altera,fcilicct prima, quaerebat dc vniuerfali-
tate principiomm abfblute. Vttum fcilicct gcnc-
racllentmagis principia, quam partcs,c5fquibus
res conftat : altera vcr6 fcilitct featnda^ucerelAt
de vniuetfalitare compafataC,comparando fcilicet
magis vbiucrfale ad miniis vniuerfale. Scdifta
qujeftio qua»rit dc vniuer^itatc comparando v-
niuerfalitatcm fimpliciter ajd fingulariratem fim.-
plicitcr : vttum fcilice6 principia fint vniuerfalia,
vel fingularia-, Sc in hoc diftinguitur ifta qusftio.
ab illis. Deinde cum dicit :

Namfivniuerfalia non erttnt fuhfiantia. :
nihiixnim communitim hoc aliquidfignificat^
fed quale : ftthHantia vero hoc aliquid efi:fed
fiefi hoc aliquid , (^ fonitur , quodjommtmi-
ter fradicatur ^ multa eritanimaliaSocrates^
ipfeque homo & animal :fi fignificat vnum-
quodque hoc aliquid (^ vnum, Si igitur vni-
uerjaliafunt prmcipia h^c contingunt.

Arguit ad quaEftionem, & primo ad often-
dendum principia non efle vniuerfalia. Secundo t*-,.*-
arguit ad oppofitum. Secunda ibi : St autem non tffe -vntMr-
vniuerfalia, In prima parte intendit taiem ratio- f»li»-
nem : Si principia funt vniuerfalia ; ergo princi-
pia non funt fubftantias : confcquciK efl falfum ,
quia faltem principia fubftantix, dequibus prin-
cipalitcr quaeritur , funt fubftantis; cum ei non
fubftantiis non fiat fubftantia : ergc antecedens cx
quo fcquitur,erit falfum. Confequcntia probatur,
quia omnis fubftantia videmr fignificare hoc ali-
quid : vniuerfalia autcni magis fignificant qnale
quid; quod fi dicasjquod vniucrfale fignificat hoc
aliquid, fequiturquod aliquod vnum hoc aliquid,
puta Socratcs, erit multa hoc aliquid , cu.n de.
Socrate multa vniucrfaUa prasdicentur , fcilicet
homo,animaI,&c. Dicit ergo, qu6d fi vniuerfaliA.
fcillicct ponaiu^r prindpia eftc : fcquitur fcilicet
qu6d principia' non erunt fubfiantia i nihil enim
communiupt, id eft , vniuerfalium ftgnificat hoc a- Htr^griti-
liquid , fei quale quid : fubliantia vero efi hoc ali- J"i'!'" '""'
^«tdputaipfeSocratcs :/fdy» fupplc vniuerfale /«.
efi hoc ali(jHid,& fonitur ejuod commifniter fradi-
f<*/^«r,7WA|^w,ideft,vnumquodq; fyigularc ^rifani-

malta.

Summ^ I.

Cap. L 109

ptMMjiA. eft,multa hoc Mlujmd. Putli Socntcs frt*
hemd, &, animM .• quafe guodlibet horum trium
erit hocaliquid, fifingMlwm eontm fit htt Mlujuid
& Vftum.fi igitur friacipU fiutt vniiierfMidi hdc,'
fdiicet impoflibilia comin^urtt.
§ltiM}it0* Notandum , qu6d omrie vniuerialc.Tignificat
i^l'*. quale quid,non qnidcm propter qualitatcm'acfi-

dcntalem, fed fubftantialem : nam aliqua eft qua-
litas fubftantialis , vt habctiu: J. huius de dmc-
rentia fpedfica. capit. de qualitate, text. cotji. 15.
Rario huius eft, qda hoc aliquid videtur impor-
tare id quod feamdum fe exiftitjquod^ipn poteftr
competerc vniuerfali, quod cft vnum in mulasy&
idcb nullum vniucrialeeft hoc aliquid ,propric
loquendo : fubftanria autem fignincat hoc ali-
quidjnon quidcm omnis fubftanria , fcd ibla pri-
ma,quaE propric,& pcr fe exiftit. Et ex hoc patct,
qu6d illa tario parum cogit. Nam (ccundjc ftib-
itanrix vrique funt fubftantiac , licct non /Tgnifi-
ccnt hoc aliquid , fcd maeis qualc quid. Dcindc
pumdicit;

Siautem non vniuerfalia ,fed ij[uaji Jingu^
Uria,no» eruntfctbiha:vniuerfales enimfunt
«mnium fcien$t/t, ^are erif^t frincifiadi-
uerfapiora frificiftis vmkerfaliterPr/edica'-
tafifuturafji tffe mumfcientia^

9S

Argtjit ad oppofitum per talcm rationem : Si
princl^ia ndh mnt vniucrfaliajcrgo non fuot fci-
Dtliatconfequens eft falfum;ergo aiitecedcns.Con-
fequcntia patet cx hoc. Quia fcienria eft tan- SeUiuiatjm..
t^de \-niuerfalibus , & non dc fingiilaribus, tmnefivni^
Falfitas copfequenris probatur : quia tunc nihil *r/*^"*«"»«
fcirctfir, cum ignoraris principiis ignorcntur y&c
Jia. Vcl fi dicas,qu6d oponct ipfa prindpia fdri, i

habcbis dare alia pfincipia priora vniucrialia, dc
quibus fdenria poflit efld. Dicit crgo , qu6d fi
princiffia nottftnt vniuerfaliM yfed qt^^fi fingulti-
ria, fcquitur quod non ejtmt jvibilia ': efuutjcian^
tit omniumfunt vniuerfitla , id cft, dc vniucrfali-
bus : ^iwnf fup. fi prindpia oponet Ccm,erunt *li-
eiudprincipiadtiterftt&friora principtis, fcilicet
ifHs qux ponuntor : qu£ prindpia alia, & priora
crunt , vniuerpUiter prttdicata , fi futura eft ejfe
fcienti* eorum, id cft , fi de cis oponeat fcicntiam
haberc.

Vcritas iftius qusfHofas habcmr ex 7. huius, Vfritas buim
tex.com-4([.& iruk, vbi probatur,quM vniuerfa- i^fr»"
lia non funt principia,ncc fubflantia rerura:quare
oponct efte fingularia. Nccrario adTsppofitura
cogit,qu6d de fingularibus non fit icienria :^uia
fingufaria lic^ fingularitcr exiflant , poiliint ta-
men ab intell«ftu vniuerfalitcr concipi' fccim-
dum aliquam naturam conamunem abftrahibi-
l«m ab eis^ecimdum quam crit fcicntia dc cis.

Tex.conLi.

LIBER QVARTVS.

Efcendit Thilofofhuj in hoc 4. lihro ad traSlanda , qua determinate ad
hancfcientiam fpecianty in quo de obieSio,eiu/que fartibtts , affeSfionihuj,
J ^ principitj traSiat. T)e qmhtu Do£ior optime agit hic , ^ per quinque
quajiidnes , quojfuper hunclihrumdif^utat. Diuiditur atttem ifie liherin duasSum'^
mas , quarumprima inquirit ad quafe extendit confderatio MetapJr/fica, Secunda
agit de cognitione principiorum. In primo capitejummaprinue refoluttur , ens qui ta^
le^ejfe huiujfiientia ohie^umjde quorvide DoSi. hic q. prima:quod tangit depnfit re-
dupUcatiuOi^id^ eum quodlik^. ^ ^, diji. li. quaB.t. t^ Theorem. to.

SVMMA PRXMA.

Ve quihM haheatprima Philojo-
phia pertraSiare f

C A P V T I.

Ens vt cns,& omncs cius partes a primo
Philofopho confidcrari.

ESt autemfchntia quJtdam quafpeeuta-
turensin quantum ens , (^ qus huic in-
funtfecuttdumfe,

Poflquam in lib. }. proccflit modo difputari-
Qo drca inquifirioncm veritatis eorum , quorum
Scoti Oper. tm. IV.

fpeculario pcninet ad prjcfentcm fcicnriara, nunc
proccdit circa idem modo.determinariuo , &de-
monfhrariuo. Circa quod duo fadt : Primo cnim
declarat ambitum huius faenrix , oftcndens ad
qux fe extendit confiderario Metaphyfica , ex
qiio icolligitur veritas quacftionum prius difputa-
tarum , tenenrium fe ex parte huius fcienriac con-
fiderantis. Secund6 inquirit veritatem eorum,
qu« fubfluit confidetarioni fdenriae Metaphyfi-
cae , ex quo colligitur veritas quarfhonum priiis
difputatarum , tenentium fe ex pane rerum con-
fideratarum : fic enim difHnguebantur oranes
quafHones propofits in }. liwo vtpatuitibi:
Primnmerao de t^Hthtu. Sccunda incipit in prinr
cipio fcj>rimi Iibri,ibi : J»/ dtcitur multipliciter.
Circa primum tria facit. Quia pt imo facit, quod
di(fifi cft.Sedid6,vt no laboret in qquiuoco,diftin-
euit interionesjfiue fignificata nomiriu, qux fub-
funt cofidc^tioni huius fcicijtiae.Tcrri6 dcfcribit

K PW

<A

nvta fcUntiM
fefftcit triif.
Vidc iqprp-
)o. ScDt.q.).
Diuidit li-
pmn in tres

Ent f^ eiui

fajfionesde-
hent ab »li-
quM feienti»
(onfiderttri.

X
De redupli-
fistiuis •ziide
idem i.l.qiio
libet.

Diciie redu-
flicatiu» du-
tliciter fotefi
fumi.

11 o Lib.IV.

modan), t]ao ifta rcientiq. condderat de pr«<ii^s,
Secunda ibi in principio quinti hiMUS : Princi~
pium dicitHr altud tfutdem, Tertiaibi in poftci-
pio fexti : Principia & cauft <jUAruntur.

Ad euidentiam primac notandum, quod fcien-
tia MetaphyricsE fupponitur elTc vna. Vna autera
fcientia vt dicitiu: primo pofter. text. 43. refpicit
tria con<iderata,ad>qus fe extendit fcilicet fubie-r
6tum, & partes fubiedi, & iterum pafliones fub-
iefti : vna,inquit,fcientia eft qua: eft vnius gene-^
ris:quaecimque ex primis componuntur & partes
aut paffiones horum funt per fe,&ffecundum hoc
ifte quartus hber diuiditirr in tres partes. Prim6
enim fccundum quod dicit Gomiinentator,ftatuic
fubiedum huius icientiaEooftendens circa qua?
vcrfatur. Secundo oftendit quod verfatqr circa
vnum8(r»ulta, idem 8c diuerfttm, & hoc vt circa
paffiones entis, Teftib oftendit qu6d verfatur
icirca prima principia , qu^ dicuntur dignitaies
fundatac in ente ,& in terminis conaertibilibus
cum enre : vel quae funt partes enti^. Secunda
ibi : Si igitur ens c^ vnum. Tertia ibi : Dice^-
4ttm autem vtrum. Circa primum duo facic
Priro6 oftendit , quomodo ifta fcientia (e habeat
circa ens , probans qu6d ad eam folam pettinc^?
coniiderare ens iriquantum ens. Secimd6 quali-
ter fe habeat ad partes entis. Secunda ibi : Sns
autem multts modk. Prima in tres , quia primd
fupponit , qu6d eft aliqua fcientia , quas fpecuia-
tur ens inquantum ens. Secundo oftendit quod
illa non eft aliqua particularium fcicntiarum.
Tertio qu6d illa eft Metaphyfica quara intendi-
mus. Secunda ibi : Hsc autem nutli. Tertia ibi :
Qmniam autem principia,. Dicit crgo , qu6d e/i
quAtiam fcientia , tjuei fpeeulatur ens in(\UAntum
ens, ^ ejU(t huic infunt fecundum fe , id eft , pro-
prias paffiones quaj per fe infunt enti, inquantura
ens. Ratio huius eft, quaetra6kata fuitcirca prin-
cipiura iftius operis in prima quaeftione : quia
fcilicec ehs inquantuhi ens & paffiDnes entis, vt
fiG,non funt de fe nota, nec defperata cognofci >
eirgo pofTunt cognofci, & cognofcuntur in ahqua
fcieiitia : aUoquin deficeret nobis aliqua fcientia
nobis poffibilis haberi , quod eft inconueniens :
quare oportet eile quandam fcientiam , qua: fpe-
(culatur ^ns inquantum ens , &c paffioncs qua: per
fe infimt enti inquapturn ens.

Notandum,qu6d ly inejtt/intum,&c qazlihct di-
£tio reduphcatiua poteft teneri dupliciter:{ciiicet
vcl redupHcatiuc vel fpecificatiue. Primo modo
fumitur , quando illud quod fequitur immediatc
redupiicationem , notatur efle caufa formaHs &
praecifa inhsrentise praedicati ad fiibiedium. Se-
cundo modo fumitur , quando iliud quod fequi-
tur reduplicationcm immediate , accipitur tan-
tum fccundum fuam rationem formalem , fine
praecifione caufaUtatis inhacrentiae praedicati ad
fubie<flum. Exempkimprirai. Triangultu intfuan-
tttm triangultu habet tra ; nara hic ly triangului,
qui fequitur ly intjuantum eft, formaUs ratio &
prxci(a inhaetentia: praedicati ad fubiedtum : nam
forma fpecifica trianguli eft fprmaHs , & prxcifa
ratio , quod habere tra , infit triangulo , quae eft
eiius paflio adxquata inhxrcns fibi per fe primo.
Excmplum fecundi : homo incjuantum homo eft al-
htii : hic enim iy homo , qui fequitur ly inquan-
tum, non cft caufa formalis inhaercntiae pra:dica-
ti ad fubiedum ; alioquin omnis homo nccella-
ri6 eftet albus , fed accipitur tantum fecundum
iuam rationem formalem , fine illa prxciiione

Metaph.

NulUfdeth-
tiafarticuU-
ris confiderM
ens in -vni-
uerfnli in-
quMtu^ en(.

fwfalitatis ; yt fit fenfus , homo inqiianmm^ho-
mo ,id eft ,jUud quod eft homo eft ;jlbusi ifto
pnim modo ly tnquantum fblum fppcificat,& noij
rpduplicat fidaicc^tum. Ad propofitum cumMc
dicitur , qiiod quawlam fcientia fcilicet Metaphy-
fica fpeculatut ens inquantum cns : ly inquan-
tura accipitur rcduplicatiuc , ad denotanduii»
qu6d ratio formalis entitatis eft ratio formalis
fiibic<^ua huius fci,entiae.: vt quicquid.confidc-
ratur in ifta fcientia , confideretur fubratione
quaens forraahter > vel rcduplicatiue. Dcindc
cum dicit :

Hac autem nulli i» parte Ji^arum eadem
eji. Altarum entm nulU intendit vntuerfali-
ter deentt intjuantumens^verumpartem^ius
^fcindentes aliquam urca. hanc fpeculantur
ipfunf accidens , velutfcienti4r.um Mathem4-
ticd.

Oftendit qu6d talis fcicntia confiderans ens
inquantum ens , non eft inparte diiiarum eadem,
id cft , qn6d hori eft aliqua fdentiarum didbnim
particulariter:f«im pro qiiia , »«A«fcientia alia-
rum, fcilicet particularium fciepti^rum , intendit
vniuerfaltter de ente inqtiantum ens ; vtritm abf^
cindemesaltquampartem eitts > id eft , entis circa
/74wfcilicet partem cnmfpecutantteripfttmacci-
dens , fiipple per fe, velut fcienti*. Mathematictf
quarc fequitur quod fci^entia confidcrans ens ,
cominuniter rion cft eadem aUcui partlcularium
fcientiarum.

Notandum , qu6d nulla fcientia alia a Mpta-
phyfica confiderar ensinquanram efis communi-
ter:quia fic confideraret dc omni cntc, fcd confi-
dcrantdc aliqua parte fubiedfiua etftis , puta Ma-
thcmaticade cnte immobili, 5c fic dc ahis : &ra-
tione huius nominantur fcientii particulares
reipedii fcientia: Metaphyficaj,quae confiderat de
toto entc,& ideo K^Ietaphyfica nori eft eadem ali-
cui earum. Deinde cum dicit :

c^uoniAm autem principia (^ extremas
^ttartmus caufas , palam cfuia, natura cutuf-
dam ipfitmfcundumfe efje neceffe efi.Si ergo
(^ entiurn elementa qUterentes httc qu^fierunt
frinctpiA , neceffe (jr entis elementa effe non
fecundum accidenSffed inqitantum entia^ vn-
dc (jr nohis entis inquantum eji errs frim^
CAufdifunt accipendts.

Probat qu6d illa fcientia^quae confiderat cns frth»t ad
inquantum cns , eft fcientia Metaphyficac quam Aiet»pkyfici
hic intendimus : & intendit talera rationcm: /Pf^»f' ^<>'*'
Eiufdcm fcientis eft confiderare principia entis
inquantum ens , & ipfum ens inquantum ens :
fcd fcientia Metaphyficx confidcrat principia cn-
tis inquantum ens ; ergo , &c. Minorem probat,
quia ifb fbientia confiderat prima principia , &
prinias caufas, vt oftenfum^ft in prologo primi
libri : prima autem principia fimt caufa; vniuer-
fales omnis entis. X)icit ergo , qu6d tjuoniam
quArimus , fcilicet in ifta fcicntia, principia , &
caufoi extremat , id cft , primas : paiam^uia ilUs
neceffe f i? effe per fe cutufdam naturt , (dlicct
entis in comraurii : quod declarat ex opinione
^tiquorura dicens:y? ergo qutrentes, fcihcet anu-
<ini,elementaM eft, principiarcrum,^«<f/JlT«»r ea

princi

SoU Met»'

fhyfica confi'
derat ens in-
quatum en^.

fiderittionem
entis inqsuutm
tum ens.

Summ^ I.

Cap. I.

111

2ifaK:entii
inquaotam
ens fant pri-
m* caufx,
fy ioquicum
fiimuwr y^#-

pdndpia , fcilicct entis inquantum ens : quia in-
quam fic eft , pecefe ejl ejfe principia emisnonfe-
cwtditm accidenjjed inqHontitmfunt entia ; vnde
& nobit acciftendaft^cMtftfrim* tntis inifuaii'
tum ens.

Notandum/ju6d ly inquantum ens, potpft ac-
cipi duplicitcr : vt didhim eft, fcilicet vcl fpecifi-'
caduc, vel reduplicatiuc. Primo raodo accipitut
ciim hic dicitur , quod cnris inquantum ens funt
primae caulx. Primx cnim caufz caufant pro-
pric entitatem : quia fuUt cauHe vniucrialcs om=
nis enritatis. Sccundaj enirti caufte infcriores
naagis caufant talitatcra cnris,fiue cntitaris : quia
caufant tale vel tale ens , non omne ens,ncc ali-
quando cns inquantum cns : fi autcm ly inquan^
tum ens , acciperetur rcduplicariuc ; ergo omne
ens haberet caufam , quod eft falfum : quia pro-
ceilus infinitus ef|et iii caufis &caufati5 : dc hoc
amplios didum fiiit in prima" quxftione circa
principinm huius Ubri , qua^c ibi- Dcinde Qhxa.
dicic^

Tex.coni.t. Etts autemtnultis tnodis diciiur yfedad
vnumy(jr ad vnam al$qu4mft4$uramy ^ non
ar^ttiuece.

S Oftendic qualiter Mecaphyflca fe habeac ad

partcs cnris , inrendcns , qu6d confidcrat omncs
partes enris, ,fcilicet tam lubfkntias quim acd-
dcnria. Circa quod duo facit , quia prim6 pra-
mitric quodda^ ncccflarium. Secimdo arguit ad
propofitum ofteadcndum.SecUnda ihiiSedquem-
admodum, Dicit ergo , qu6d ens dicitur multis
vwdis non tqniuoce ^ fed- ad vnumy & ad vnam
ali<]uam naturam, id eft , fccundum quandam at-
fributionem,& analogiam ad aliquod vnum.

Notandum , quAd duplex eft mulriplicitas :
quxdafn fignificatorum , & quafdam fuppofito-
rum. Pritna mulriplidtas eft aequiuocoium,quan-
do fcilicctaliquod vnum eft commune pluribus,
fine aUqua communitate , qua: fit ex partc rci.
Sccunda mulriplidtas eft vniuocorum .• fpccics
enim babct molta indiuidua fiippofita fibi , non
obftantcvniuocarione ad fiu fiippofita, & fic ac-
dpitur in propofito,cum didtur : ens dieitur mul~
uecum »mm- tipliciter : quia ens vere cft vniuocum ad omma
km tmtibm. entia Mctaphyflcc loquendo. Dcindc cum didt ;

ArguitMetaphyflcam confidcrare om-
nia cntia , fiue ens dicju: conccptum vni-
uocumomnibusentibusv fiue non:& fiue
cns, & vnum dicant vnam naturam, fiue
non. De quo Do^r hic q.i.

SEd quemadmodum falubre omne adfa-
nitatem-.hoc quidemin coferuatione:atiud
*vero in aStione:atiud vero quiaejtfignumfa-
nitafis : Ijoc autem quia illius ejtfufceftil>itey
C^ medicabite ad medicinam i hoc enimin ha-
btndo medicinam dicitur medicabite :Hlud
vero in exhibendo bene natum ad ipfam :fjr
atiud per a£tus medicatiua, Simititer autem
^ aliafumemus his di^^, Ita vero (^ ens
multipltciter dicitur quidem\fed omne ad v-
num principium ; hac quia fubsiantioi etiam
Scoti Oper. lom. IV.

UdtiflititM
iufUx.

^nsejlvni'

dicuntur: itta verc qura paftones fubBantide:
atia vero ejuia via ad fubjtantiam , aui corrU"
ptiones , aut priuationes , aut cjuatitates , aut
effeBiua , aut generatiua fubHantist^ aut ad
fubjlantiam diitorum y aut horum cuiufdam
negationes^aut fuhjlantia. ^uapropterdr rto»
tns ejfe non ens dicimus,

Arguit ad propofitum, fciiicct qufid Metaphy-
fica confidcPit oranes partcs cntis per duas rario-
nes, quarum Secunda ponitiu: ibi : Omnu autem
generis. Prima in duas : quia primd prxmirtit
rationem. Secund6 fbluit quandam dubitatio-
nem. Sctundi ibi : Vbitjue veroprimi. In prinu
parte intendit talem rarioncm : Omnia ciiria ha-
Dcnc atcriburionera ad aliquod vnura ens ; ergo
omniaentia pcrrinent ad vnam fcicndam , & pcr
confequens ad iftam. Circa hanc rationem fic
proccdit. Primo praonittit antccedcns. Sccuu-
clo fubiungit probarionem confcqucnriar. Tertio
condudit ipfum confequens. Secunda ibi: J^«#>«-
admodum ergo. Terria ibi : J^alam ergo. Antece-
dens autem dcclarar pcr fimilc ad fanitatem & ad
fanariuum. Dicit crgo , qu6d tjHemadmodum fa-
iubreyid eft, finatiuuniyc habet adfanitatem , fe-
cundum quandamatrriburionem, hoc ejuidem, di-
citur falubrc in conferuatione , ficut dista : iUud
vero in oiEtione, ficut ^no'jiliud vero quia ejifig-
num fanitatis,vt vcritas : hoc autem quia efi fufce-
ptiuumilHm, id cft, fanitaris, vt animal ,fimUiter
medicinate , id cft , cfFe€tiuum medicinae fe habec
ad medicinam , iecundum quftndam attriburia-
nem : hocenim dicitur medicinale in habendo me-
dfpinapi;vz medicus-.illud vero in exifiendo, fufce-
ptibile ad medicinam ; vt homo aptus ad habcn-
dum mcdicinam : aliudveroperaStus exiftentium
medicina , vt fimt infhiimenta , pcr quac racdici-
nam minifbat '.fimUi(er autem potejr dici tn aliis
diBu,ficat fumitur in iftis : ficut ergo eft in iftis,
ita vero & ens mHltipliciter dtcitur : {c<f omne
ens ad vnnm principium reducitur,fcilicet ad ip-
fuinensincommnni , vel ad ipGim fubftantiam,
ad quam omnia alia enria habent attriburioncra;
vndc fflbdit , htc enim dicuntur entia , quia funt
fubftantia : illavero quiafuntpaffunesfHbftantiai
vc accidcncia : alia tjuia fitnt via adfubftantiam,
vc motus , & generationes , aut corruptiones ,aut
priuationes : qua: funt via ad non eJfe fubftantis:
aut tjualitatis , qiuc funt effeEHut aut generatiust
fubftantii , aut ad fubftantiam diBorum , vtfimt
quidara qualitates & accidenria adiua , itcrum
mgationes quorundam horum , quac falicet ha-
bent habitudinem ad fubftanriam : aut ctiam ip^
fius fubftanriasfupplc dicuntur clle, vnde dicimus
ejHod non ens eft non ens : quod non cfiet verura,
ntfi ncgarioni , & non cnti aliqualitcr corapetc-
retipfiim ens:omnia cnim jprx^ih. diomtur ali-
qualiter entia : quatenus habcnt aUquam attri^
butionem ad ipfum ens, vel ad fubftanriam modo
prscxpofitcTjIicet fecundura alium , & alium gra-
aum,vt patet intucnri» Deindc cum didt :

^uemadmodum ergo ^ fatitbrium om-
nium vna ejtfcientia^ta hoc ^ in atiis , non
enim folum eorum quafecundum vnum di-
ilorum ejt vnius fcientist fpecuiari:fed ^ di-
iiorum ad vnam naturam , etenim hoc modo
quodam fecHttdum vnum dicuntur.

K i Sub

6

Troh*i Ut-
tMfhyficam
cOHfideraet
»m»es f/srttt
emu.

Ambitut lOs
tafhyiict hie
tfttnJitur,

eftvtiua.

I*« W»"-'

111 Liber IV,

S(tentU tfi Subiungit probationcm confcquentiac , &«ar-
mfiJerare cuit iic : Erafdem fcientia cft coniiderare ea,quaE
iSa ejut. attri habcnt ordincm attnbutionis , vt fcientia? medi-
l>uu>uur ad ^[^^ omnia falubria : fed omnia entia funf huiuf-
fuMm obte- ^^j^ . ^^ ofl.enP,m gft ^ ergo ad vnam fcientian»
fpcdatconfiderareomniatntia. Maiorem often-
ditexhoc qu6d vnins foientice eft confiderare
non folum illa quae dicuntur ad vnum aliquid,
quod formaliterparticipant & vniuoce, fed etiam
qas ad aiiquam vnam naturam dicuntur fecnn-
dum rationem attributionis. Exemplum primi,
vt omnts lincac ad lineam , & omnes numeri ad
numerum. Exemplum fecundi : cmnia falubria
ad fanitatem. Eniia autem primo mododicuntur
ad ens. Sccundo modo ad fubftantiam. Dfcit
ergo , quod ^uemadmod^m omniumfaluhrium ejl
vna fcientia, ita & in aliis : non enimfofum vniui
fcientid fpeculari dtllorum circa vnum , id eft , ca
quai dicuntur vniuoce ad vnum ,fed ttiam dtEle->
rmn ad vnam naturam , icilicet fecnndum attri-
butionem : talia enim quodammodo dicuntur ad
aliquod vnum , ratione cuius vnius fcientiac eft
omnia illa fpeculari. Deindc ciim dicit :

Palam ergo,quia (jr e»tia vm/ts efifcientia
fpeculari inquantum entia.

Oftendit confcquens Al^x confequentiae prin-
cipalis : ^<«/<«7W,inquit : quia vniHs fcienttA eft fpe-
culari entia tn quantumfunt entia , ficut intelli-
gendo quod ly inc^iiantum , accipiatur redupUca-
riue. Deinde ctim dicit :

Vbiqueverofrofneprimi ejf fcientia , (^
cx quo aliapendent , & propter quo^ dtcun-
tur : ergo fi ett: hoc fubfiantiafubjlantiarum,
oportet frincipia (jr caufas habere philofo-
fhum,

Sohiit quandam dubitationem : quia dixerat
omnia entia pertinere ad Metaphyficam. Dubi-
taret aUquis ytrum sque primo confideraret dc
omni ente ? ad quod refpondct quod no,fed prin-
cipalius intcndit de fubftantia , cums ratio eft :
quia fcientia confiderans aliqua plura habcnria
ordinem attributionis, principaliias confiderat il-
lud ad quod omnia aUa attribuuntur,cuiufiTiodi eft
fubftantia inter omnia entia^ideo dicit quod vbi~
quejiA tHi, in quacanque fcientia quod eftyctf «fjrf
J>ri7tii,,sx quo alia pendent, & propter quod dicuU'
tur,\$i eft,inpluribus confiderat de iUo primo, ad
.quod omnia alia attribuunturjer^o/ hoc primum
ejl fttbftantiA,oportet primum PhtlofophHm,id eft,
Metaphyiicum , habere principia , & caufat fub-
ftantijE.

Notandum , quod inrentio Ariftot. cftin loco
ifto , quod primiis Philofophus agit principalius
de fubftantia,vt denobiUori parte lui fubicdi pri-
mi , quod eft ens , ficut di6fcum fuit iuxta princi-
piii huiusUbri.Exquopatet, quod argumentu il-
lorum,qui ex loco ifto voiunt probare,qu6d fub-
ftantiafit fubiedum primum huius fcientiac ,&
non cns inquancum cns , non vadit ad mcntem
Philofophi. Deinde cijm dicit :

Omnis autemgeneris vnimfenfus efi vnus,
atque fcientia,vt Gramm^tica vna ensomnes
fpeculatur voces. ^apropter & entis tn-
quantum ens quafcunqUe fpecies fpeculariV'

Metaph.

^uomtdo

%ietetphyfic»
yrmcipaliter
efi de fub.
iantia .'

nius efi fcientid genere : fpecies autem fpe-
cierum.

Ponit iecundim raticyienn ad probandum,qu6d
Metaphyficaconfiderat omnes partes entis , quae Metafhyfiea
iic poteft formari : Ea quac funt vnius c;encris,& («"fij^rat
ynius rationis,vt licpertinent ad'vnam lcientiam: ^^ ,^
fed omnia en:ia,vt nc,funt vnius gencris,& vnius x«/i.
rationis gcneraUsjergo omnia emia,vt funtentia,
pertinent ad vnam {cientiam, quas eft Metaphyfi-
ca, vt probaturn eftfupra. Dfcir ergo ,quodoi»-»
»«,id cft,omnium eorum,qus funt vnitts generis,
& vmufenfui eft , & vna fcifntia ,{\cvifv'\(v\s eft
de omnibus vifibilibus , & Grammatica vnaexi-,
ftens fpeculatur omnes voces , ^uapropter vnit^
Jrientiagenere, id eft generaUs e{i,fpeculari cjuaf-
cunque fpecies entis inquantum eft ens , (frfpecicf
fpecterum, ideft,qu6d fpecies, id eft,partes fubie-
ikiax entis fecundiim rationes fpeciales faciunc
ffientias particulares.

Ex prsdidis patet veritas ilUus qua:ftionis,qua
querebatur in j. vtriim vnius fcientias fit confi-
derare fubftantias , & accidentia .• quia ollenfum
eft,qu6d ficvt patct ex praccedentibus.

SVUUM SECVNDiE CAP. II.

Hapc fcientiam confiderare pafHones entis , fiuc
diCwiTvOtas, fiuc non.

SFMMARirM.

Oftcndit duabus rationibus Metaphy»
ficam confidcrare vnum.&c fpccies vnius^
& fic dc reliquis paflionibus fimplicibus
cntis, qusE funt verum, bcnum, S>ic infcrt,
hic coflfidcrari vnum » {\cnt ens , cumtoc
fint partes vnius , quoc entis , quod ben^
exphcat E)o<3:or .• deindc partcs prima;
PhilofophisB , feu Metaphyficac diftingui
fccundum partcs vnius , & maximc fub-^
ftantia:.

S/ igitur ens ^ vnum idem , ^ vna natu- 9
ra:eo quodfe adinuicem confequuntur^fi- ^*^*' '«'"•3'
cut principium,^ caufafednon vtvna ratio-
ne ofienfa. Ntl autem dijfert , necfifimiliter
fufctpiammfed (jr operapretium magis.

Poftquam Philofbphus oftendit circa quod
verfamr ifta fcientia , vt circa fubieftum , often-
dens qu6d circa ens , & circa partes cmis , nunc
oftendit qu6d ifta fcientia verfaturcirca vnumSc
multa,idem, & diuerfum, &c. huiufmodi,vt circj^
pafHones cntis.

Ad cuius eiudentiam notandum , qu6d pafllo-- T»ftones e».
nes entis funt in duplici gcnere. Quacdam funt tudupiicis^
vnics, qu2 vno nomine defignantur,& iftx fim-
pUciter funt conuertibiles cum ente. Quacdam
fimt difiunfta: , quae difiundis nominibus defi-
gnantur , & hae non funt fimpUciter conaeni-
biles cum ente ; fed fub difiundtione ,per quam
difiundionem circtimloquimur vnam paffionem
cntis innominatam nomine proprio. ExcmpUim
primi : rnum,bonum,&c wr«ffj.Exemphun fecun-
di:Idem,\e\ dmerfumicontingens, vel neceffarium:
a^Hs , vel potenfia ^ &c. Secundianj hoc ergo ifta

pars

Summ^II.

Cap. II.

m

iitm.

J)lc*rt tM»
dem n*tM-
TMm emtin-
git dufliti'
ttr.

TridfipiMm
quid.

CMuf» quid.
^MtmtJo
ens,(y vnum
'iintidtm)

/■•

Llmiia vt t.
d.i.<f. 4.f»l-
nendo i.frtn-
cifdU hnbet
Scoi.

Idem funt
vnut htmo,
(^ tns homo.

pars diuitlitur in duas. Quia primo oftendft^uod
Metaphyfica confiderat vnum , & fpccics v««»«,
pet vnHtn dans intelligerc alias paffiones fimpli-
ces , & vnicas. Secund6 confidcrat paffiones di-?
iiundas , & conirarias. Sccunda ibi : Quoniam
tattem vnitu. Prima in djus,quia primo oftendit,
quod huius (cicntia- eft confiderare de vno. Sc-
cundo infert quidam corollaria ex di£tis.Sccun-
da ibi : ^iuardquot. Prima in duas , quia prim6
proponit intentam condufionem, Secundo fiib-
iungit cius probarionem. Seamda '^r.idem entm.
Dicit ergo,qu6d ens & vnumfunt vnum & idem
natura : quia confetjuuntHr fe adinuicem, vtprtn-
cipiuin^ , & cMufa ,fed non vt oftenfa vna ratione :
nihitjtHtem dtffert , nec fifmiliter accifimMt,fed
«perapretiton ntagu , id cft , quod primus modus
idcnritaris magis eft in propouto.

Notandum,quid duplidtcr dicunt aliqua can-
dem naturam : vno modo, quia habent idcntita-
tcm realem , 8c diftindrioncm rarionum rcalium
cx natura rci.Aho modo,quia funt idcm fecun-
dumrem , & fecunddra rationem rcalem.Excm-
plum primi, vtcaufa , & prindpium:nam cadem
rcs eft caufa, & principium, fedfecundum aJiait»,
& aliam rarioncm realem : nam prindpium di-
dtur rationc primitaris:idcm enim dicoprimum,
& principium, ex i .Pofter.text.f . fcd didtur cau-
fa rationc dandi e(Ic : quia caufa eft ad cuius cfle
fcquitur aliud , & ifta» rarioncs non funt eaedem
cx natura rei , & vna cft prior alia , ficutpatet.
Exemplum {ecnndi,vttunica,&veftis ,&qux-'
cunque fynonyma. Primo modo fimt idem ens,
& vnum , & non (ecundo modo , vt oftende-
tur inferius , in quaeiHonc quadam. Deinde c^
didt:

jJem emm vnui hom^^ (jr homo , ^ e^s
homo, fjr non diuerfum iUquid osteaditfe-
cundum diStionem repetitdm : homo , (jr ens
homo , c^ vmu homo. Palam autem , ^uia
ftonfeparantur^ nec in generatione , necin
corruptionefmiliter autem ,&in vno.^a-
re palamy qftia additio in his idem oflendity
^ nihil aliud vmmpraier ens.

Probat intentam conclufionem pcr duas rario-
nes, quarum fccunda ponitur ibi : Ampltks autem
vniHfiuatjue. In primapane intendit talem ratio-
ncm : Quscumquc vni , & cidem rcaUtcr funt
cadcm , inter fc funt eadem reaUter : fed ens, & v-
num funt huiufinodi : quia funt eadem rcaUter
homini,& cuiaimque alteri ; ergo funt idcm rea-
liter inter fe. Minorem probatex hoc : quiacfuar-
cumque fimt infeparabiUa quantum ad (uum efle,
& fuum non efle , illa funt idem realiter : fed ho-
mo & cns homo, & vnus homo, (unt huiufinodi;
crgo,&c. Didt ergo,qu6d idemfunt vnushomo &
«ns homo & non ditierfum aliqmd oftenditur fe~
CHndum repetitam di^ionem ipfiim quod eft hortfOy
& eft vntu hom»,& homo : palam autem quod di-
£hun cft/dHcct homo, & ens homo nonfeparan-
tur , nec in generatione , nec in corruptione, id cft,
nec quantum ad cffe , nec quarjtum ad non efle,
quod vnam non poteft cflc unc SLiioiftmiliter au-
tem ,&ie habet 4* vho s tjuare palam tjuia addi-
rio in hif, cum didtur homo, vcl enS homo , vel
vnus homo , hoc oftendit , & nihil aliitd, (cilicct
cealiter cft vnltm- prtter ens'!^ iAcxa enim cftgCr
nerari hominem ,& vnuiatoroincm,^ cntcra
Scoti Ooer. tam. IK

homrnem, & firailiter dc comimpi. Dcinde cum
didt :

t^mplius autem cuiufcumtjue fuhffanttA
ejt vnum non fecundhn accidens :ftmiliter
autem dr quodquidem ens.aliquid.

Ponit fecundam rarionem qus talis cft : Qus-
ciinquc duo przdicant fubffcmriam alicuius rei. ^ frt^cMt
•fimt idem realitcr:fed ens,& vnum funt huiufmo- fitbfiMntinm
di:quia fiibflantia vniufcuiufque eftvnum,&cns, '*litmiM rti,
non fecundum acddens,fed'per (e, licct difFeren- >«. "**«»
ter : quia eft vnum per fe fecundo modo : fed cns ' "'
per fe primo modo ; ergo vnum & cns fimt idem
realiter. Dicitergo , quod ampliHsfkhftantia cu-
iufcumijue eftvnnm, non fecundum accidens ; fed
fiip. per fe fecundo raodo •.fimiliter cuiHfcHmqHe
ejtens, non fuppleper acddens,fed perfe primo
modoJDdndc cumdicit :

^uare quotcunque vnius fftnt fpecies ytot ^^
^ entisy de quihus quod^quid e^i eiufdem
Jcientia genere fpeculari. Dico autem de eo-
dem.,(jrfin$ili,&aliistalibus.Fere autem om-
nia rfducuntur contraria inprincipium.

Speculatafunt autem a nobiSy^ in eclog4 xcxt.co^.
antrariorum.

Concludit cx praedicKs,qu6d ifHus fcienriac eft
confiderarc vnum ficut , & cns. Circaquod duo
facit : quia primo fadt,quod didum cft.Seamd6
etiam condudit ex di(SHs,qu6d partcs primnc
Philofbphijt difHnguimtiu: fecundii partes vnius,
&ctiam fubflantix , quat cft prindpalior pars fui
(ubieai priiliL Sccunda ibi : Et tot partes funt.
Didt crgo ,quod fup.quia fic cft , qu6d vnum,&"
ens dicunt eandcm naruram, fequitiir,qu6d quot
funt fpecies,iA eft,partes vnitti^tot fHnt,& entit,de
qmbits quidem eft fpeculari etHfdemfcietiigenere,
id eft, gencralis quab"s eft Metaphyfica. Dico au-
tede eodem, & fimHi,& dijs talibui, qux (dlicet
(unt pancs vnius : addit etiam , quod/rr^ omma
contraria refenintur , id eft , reducuntur ad illud, ^

fdlicet ad vnum, vt ad primum principium. Spe-
culata aMtemfunt iftainecloga contrariornm , id
cft , in traftatu Elcon de contrariis , qui ponimr
quano huius.Dicit autem/Jrr^ .■ quiacum inom-
nibus contrariis alterum habcat priuarionem in-
clufam rc(pedu alterius, oportct omnia contraria
reduci ad primapriuariuainterquae ipfum vnum
cft prasdpuum quatcnus concludit quandam in-
diuifioncm : mulritudo criara quac ex vno caufa-
tur,cft caufa diucrfitaris,differenri2 , & contrarie-
tatis.

Notandiim,quod quia ens,ic vnum eandcm fi- ctmttum.
gnificant naturam , oponct tot fpedes , id cft,tot ji^ F^^
pancs fubie£Huas effe vnitujixoit & entis, fibi in- vniut f»rti-
uiccm corrcfpondentcs : ficut cnin>-partes chris htutntu.
(xmtfHhilantia , quantitas , qualitas, fic & panes
vnius Cant,idem,aquale,ftmflr.nam idem,dk. vnurn
in fubflantia;x^«<«/f,vnufn inquanritate;&y»w»/r,
vnum in qualitate ; fimiliter fecundum alias par-
tcs enris poffunt fumi aliae panes vnim , fi etfent
nomina impofita : ficut igitur vnius fcienria: cft *

confiderare omncs partes entis,& ita cmnes par-
tes vwiw/cilicct idera,acquale,& firaile. Dcinde ^

cumdidt;

£tt9t fartesfittt PhiUfofbiA quot fihf

114 Lib. I V.

fidntU : quare mcejfariitm efi aliqudm pr$~
mam, dr habitam i^fis tfiatim enim exiliunt
genera habentia ens, (^ vnum.-^uapropter &
fcientid hacfeifttitntur: efi entm Phihfophus^
vtLMathematicui diitus : etenim hac partes
habetyCJrprima quadam, ^fecunda efifcien-
tia^cjr alia confequenter in (JH/tthematicif,

'" Concludit ex dictis,qu6d partes primac Philo^

/bphix diftinguurjtur fecundum panes vnitu , &
eatis,Sc fpecialiterfecundum partes fubftantiae.de
qua pfincipaliter intendit,vt de principaliori par-
te fui fubiefti primi. Dicit crgo , qu6d tttftmt
partei PhtlofophU, id eft,iftius, quot ftnt fHbhan-
ti* , quare a^tqftam necejfe eji ejfefrimam , & eoi
hahentem , id eft, quia partes huius Philofbphiae
diftinguuntur fecimdum partes fubftantis , qua:
habent pro genere vnum & ens,vt in confidera-
tione vntM & entis diuerfe panes iftius (cientiaE
vniuntur : ita quod licct fubftanriae fint diuerne;
omnes tamen ad vnam fcientiam pertinebunt:
Al. rcftc. ide6 fubdit. Exifiunt enimftatim genera ens , &
vnum habentiafe, {cilicct aequaliter ad omnes fub-
ftantias ; quapropter., & hafcientia confeqtuintur,
quod declatat a fimili in Mathematicigiw/w» Phi-
lofbphiadi£b MathemaricaA/i^tfr/^rfmj quarum
vna fcientia eFl prima^& a^ta fecunda,& alia de-
inde in Afathematicis, id cft , Mathematica habet
diucrfas partes, quarum vna cft prima> & prifici-
palis,vt torfan Arithmetica : alia fccunda, vt for-
lan Geomctria : alia fe confequentcr habens ad
iftas,vt Mufica,perfpc(liua &c.fimihter autem in
propofito licct non fit omnin6 fimilejquia Arith-
merica , & Geometria funt fimpliciter diuerfac
fcientiae : vna autem eft fcientia de oranibus fub-
ftanriis, quac cft Metaphyfica, licct habeat diuer-
Cns partes.
De vBitatc Notandum , quod Mctaphyfica eft vna fcien-
Metaph. vi- tia vnitatc generis , cuius partes funt plures : vna
de iafi.in tf. (juaedam quae eft dc fubftantia fenfibili , de qua
Mltaph f. elt ^g^^""- 7'^ S.huius : & ifta pars cft prima primi^
•0»« tmit^te tate do^inje : nam omnis dodrina incipit a no-
generii hahes tjoribus. AHa pats eft de fubftantia infcnfibili, &
fluresfartei. immateriali,dc qua agitur 1 2.hiiius,& ifta pars eft
pofterior pofterioritate doftrinae , licet fit prima
primitatc dignitatis,& intenfionis iftius fcicntiae:
veruntamcn quia omnia fcita rcducuntur ad ens
& vnum,qaa: funt genera, id eft,gcncralia genc-
raliter de omnibus pracdicata j ideo \^xc fcientia
habet vnitatcm.

c^oniam autem vnius esi cppofita Jpecu-
lari, vniautem opponitur pluralitasy nega-
tionem autem , ^ priuationem vnius eHfpe-
culari-.propter vtroqtte modo fpeculari vnumy
cuitts negatio^aut prtuatiOy aut fimpliciter di-
6ia quia non ineB illi^aut alicui generi. Huic
quidem ergo vni differentia adeH ^praterid
ejuodeH in negatione-.illius enimabfentia ne-
gatio efi. In priuatione vero fubieSi^ quadam
fit natMra,de quapriuatio dicitur.

. » „ Poftquam Philofbphus oftendit , qubd Mcta-
mCiierMe phyfica confidcrat de vno , dans intelligerc per
tmnti paf- vnum alias paflioncs enris fimpliccs , & vnicais,
fieH4tdifiu7%. nunc oftcndit,qu6d Metaphyfica confidcrat om-
Ov tntts. ncs pafEoncs cntis difiundas & contrarias.Circa
quod duo facit. Prim6 probat intentum. Secua-

Metaph.

»5

Ah condudit ex didis quacdara conrraria.SeCTinda
ibi : Palkm igitur ex his. Prima diuiditur in qua-r
tuor , fecundum quatuor rationes quas adducic
ad propofitun» oflendcndiim. Sccunda ponirur
ibi : Et Philofophi de omntbm. Tcrtia ihv.Stgnum
aHfem. Quarta ibi : eyfmpUus contrariorum. Pri-
ma in trcsiquia rangit pfimb virtutem rarionis,&
addit quoddam incidens,fcilicet quod ha:c fcien-
tia confiderat de priuatione,& negatione. Sccun-
db refumit rationem & concludit intcntum.Tcr-
tib cxcludlt qiundani cauillarionem.Spcundapo-
nitur ibi:Sedvnipluralitas.Tenia. ihii Quare<]uo-
niam multipliciter. Vis ergo primac rationis cft in
hoc , quod vnius fcientiae eft qppofita confidera-
re : fcd vnum & pluralitas funt oppofita ; ergo il-
lius fcientia: eft confiderare pluralitatem , cuius
eft confiderare ipfum vnum : ifla autem eft Metar.
phyfica,vt prasdidhn} eft. Addip eriam qubd quia
de ratione vnius eft priuatio & negatiojideb hacc
fcientia confiderat de priuarione , & negatione.
Dicit ergo,qubd quoniam vnius fcientix eft oppo-
fita fpeculari,& vnieft oppofita pluralitM;iteTam
quia fupple vnumimportat,vel implicat negatio-
nem,& priuationem:ideb vnitu fcienttaejifpecu-
lari negationem,& f r»«<i/t»w«w.'illius,fcilicet qus
de vno fpcctdaturj ideb fubdir qubd vtrUejue fpe-
culatur vnum, id eft,cx vtroquc dcpendet confi-
derario vnius, decuius rationccft negatio& pri-.
uatio:nam w«w dicit quandam indiuifioncm op-
pofiiam diuifioni,quac pertinet ud mulritudinem,
qucB vni opponitur ; ideb fubdit : cuitu , fciliccf
vnias,negatio aut prtuatio , aut fimpliciter dtEla
quia non ineft tUi , qualis eft negatio cxtra gcnus,
aut alicui ^f«m,qualis eft negatio infra gcnus,&
huic quidem , fcilicet vni adeft difterentta propter
quod eitin negatione, id eft , propterquod differ^
hoc vnum in negatione : qiua ncgatio tantum di-
cit abfenriam alicuius fine hoc, quod dcterminej
fubiedlum ; ideb negatio abfoluta potcft verifi-
cari tam de ente , quim dc non cntc:priuatio ve-.
rb connotat fubiedum dcterminatum ; ideb di-
cit , qabd iUitti ahfe;itia negatioeH, in priuatione
vero fit cjuddam fubieSia natura , de ejua dicitur
priuatto.Ex quo patetjqubd cum ncgatio, quae in
ratione vnitu iricluditur , fit negatio in fiiDiedbo
( alias v^um poflet dici de non ente ) fequitur
quod vnum differt aneg.atione fimpliciter,& ma-
gis declinat ad naturam priuationis , vtdicetur
io.huius,text.co.5).& inde.

Notandum, qubd ex hac rationc,& praccecien-
ti ledtionc patet, qiibd huius fcientia: eft confide-
rarc dc vno , tum cpia.vnum dicir eandem natu-
ram cum entc, vt patet modo pra:expofiro ; tum
quia opponitur pluralitati , & ideb dicirur fort^
qubd propter vtrumque harc fcientia fpcculatur
vnum -y licet ly vtrumque pojfit alitcr exponi , &
forte melius , vt iam expofitum eft conftruendo
literam.

Notandum etiam , qubd duplex eft negatio:
quacdam eftfimpliciter, & extra genus,per quam
abfolute dicitur , qubd hoc non eft illud : aliacft
negatio in genere , fiue ipfinitans , per quam ali-
quid ncgatur non abfolut^ : fed intra| metas ali-
cuius gcneris,ficut csecum dicitur, quod non ha-
bct vifum : non tamcn omne non h.ibcns vifiira
cft cxcum ; fed in genere animaUum , quod na-
tum eft habcre vifum. Vnde ncgatio cxtra genus
poteft vcrificari tam dc non cntc , quod non eft
natum habere affirmationem,quam de cntc,quod
cft natum habere & non habct. Vndc tam chy-

mera ->

Vnitu fcitit.

tit, eft opfoji.
ta coHjiderH'
ff.

Kegttio dif
flex , txtra
Cr intra gi-
nus.

Summ^ II.

Pkum dich
lugttufum

piera,quam lapis,quani eriam homo , poteft dici
non vidcns : non fic autem dep riuatione^quac eft
segatio intra genus , quia non omne non videns
poteft dici caecum} fed folum quod eft aptimi na-
tum habere yifum : talem negationem, vel priua-
rioncm includit ipfum vnum,vt prsdi(flum cft.

Notandum etiam , quod licct fupcrias proba-
tum fucrit, quod vnum forte dicat aliquid pofiti-
uum : tamen hoc nonobftante , indudit aliquara
negadonem non formalitpr/ed quafi confcquen-
ter : quac quidem ncgatio fundatur fupcr illud,
quod dicit pofiriuum.

Veruntamen fciendum, qu6d ifta ncgario, vel
priuario quam importat ipfiim vnum , non eft
priuario multicudinis:quia ciim priuatio fit pofte-
rior habitu,lequerctiir,quod mulritudo eflet prior
ipfi> vno, quod eft falfum , cum vnum fit pruici-
pium mulritudinis , & ip(a mulritudo denniatur
per vnum : nam mulritudo cft quxdam aggrega-
rio vnitatii : fi autem mulritudo eflet priorquam
vnum,poflet ipfum definire,& fic dlctcirculus in
Fkaoif imptT'^ dcfiiijrionibus. Iddrco dicendum , quod vntm
tM fruiMui- iniportat priuationem diuifionis, non quidem di-
mi/ffrmUit. *""°"'^ qiiantKatiuac,cum ifta ut detenxunati ge-
neris;(ed priuarionem diuifionis formalis,qux fit
per oppohta , cuius radix eftoppofirio conrradi-
Aoria : nam illa fic adinuicem diuiduntur , quic
ita fe habent, quod hoc non cft illud. Prim6 igi-
tur cx natura rci intelligicur ipfiim ens. Secundo
non ens. Terrio incenigitur diuifio. Quano con-
fcquenter intclligitur v/iMm , quod priuat diuifio-
nem.<^int6,& vlrim6 intclligitur mulrimdo, de
cuius rarione cft diuifio. Hxc autem diuifadi«fio
modo non poflimt habere rarioncm mulrimdi-
nis , nifi cuilibet illorum attribuatur priiis rado
vnius. Iftam autcm priuarionem, vel negationcm
primam , quac cft indiuifio i fe , confeqmtur fe-
cunda negario , quae eft non idcnritas , vcl diuifio
abomnialio. Deinde cum didt :

j^ VniautemflitrAlitasofponitur , ejuare^

cffvjita dt£tis diuerfumque y ^ difsimile, ^
ifidijualeydr quacunque alia dicuntur, autje-
cundum eadem , autjecundum pluralitatem^
^ vnum eji dicftt cognofcere fcientidt, £^o-
rum vnnm quidem aliquid contrarietM eHf:
differenti^ enim qu^dam contrarietM eH ,
differentia autem diuerfitas.

Orio tfMnP- Refumit carionem , & intcntum condudit di'
eetUtns *t- ccns, ({uod vni oppanitur pluralttM : fj^vtia. i^tuT
trikMtitnis. fupplc vnius firienria: eft oppofita fpeculari : ide6
dift^ firientiae,fdlicet Metaphyficq eft cognofce-
re vtrumque : quare igitur cum fupp.ifta urienria
{peculetur vnum & fpaies •yw/«*,fcilicct idcm, fi-
mile,& squale. SimUiter ofoact,quod fpcculetur
oppofita diclistfcUicet diuer/um,dijfimile , <^ ind-
quale,& quacumque aliadicuhtur,id eft,rcducun-
tur ad ifla,aut ad pluralitatem,& vnum : quorum
vnum, fcilicet eorum quac fic reducunmr ad plu-
xalitatem , eft contrarietas , aatn contrarietas efl
qufdam differentia , Sc maxima ,vt habetur lo.
huius,text.com. 1 3 Mjferentia vero efl quadam di-
lterfitas,e%. quibu^ patet, quod ad iftam fdenriam
peninet de contrarieute fpeculari. Deinde cum
didt:

.^Ujire quoniam vnum multipliciter dici-
iuryC^ hac multipliciter quidem dicenturyat'

Cap. 1 1. 115

famen vnius omnia cognofcere eji. Non al-
terius emmftmultifliciter ,fedf necfecun-
dum vnum , nec ad vnum rationes referan-
tur alterius tunc. ^uoniam vero omnia ad
frimum referuntur , vt quacunque vnum di"
cuntur ad primumvnum:Similiter dicendum '« -
ejide eodem (Jtde diuerfo,& contrariisfe ha-
bere. Ergo diutfum quotiens dicitur fngulum
fc reddendum ejt adprimum infmgulis pra-
dicametis quomodo ad illud dicitur.hoc enim
in hahendo illud: illa vero in faciendo : alia
verefecundum aliquos dicentur tales modos.
Palam ergo , quod in dubitationibus dijfum
eji,quia vnius eB de his,(^ defubHantiafer-
monem habere , hoc autem erat vnum eomm^
qua in dubitationibus.

Exdudit quandam cauillarionem : fortc cnim *7
diceret aliquis , quod cum prxdiifla oppofita di-
cantur mulriplidrer , ficut & ipflim vnum a quo
criuntur ; ideo non cft vnius faentix confidcrare
de ipfis. Ad quod refpondct, qu6d hoc non ob-
ftante , quod talia dicantur mulripliciter; nihilo-
minus pertinent ad eandem fcientiam , quatenus
dicuntur ad aliquid vnum fecundiim ordinem at- QmnuU vm-
tributionis. Didt ergo , qu6d quoniarn vnum di- ^*^ «i»*-
^itur mtdtipliciter,ic ea,fcilicet quac determinan- ^*^ t^
tur ab vno,fcilicct idero & diuerlum,& talia etia ^ J^nio
dicuntur multipliciter : attamen vnius fcientia efi nm j
emnia ci^nofcereScAicct Metaphyficae : non enim
funt fcientiac diucrfz fimplidter fup. de his , qu«e
mulripliciter dicuntur:/fiyi nec fecundum vnum,
id cfl,vniuoee,»*c ad vnum, falicet analogicc ra.
ti^nes taliu referuntur,tanc de talibus funt diuer-
fx fdcntiacVult dicere,qu6d de pluribus,quac nec
habent vnitatem vniuocarionis, nec vnitatem at-
triburionis ad aliquod vnum, fcd funt purc acqui-
uocata : de talibus inquam funt fcientia; diuerfacj
ficut de cane caclefH confiderat Aftro!ogia:de ca-
ne veromarino , vel latrabili confiderat Phyfica,
fed fic non cft in propofito ; idc6 fubdit. jQuo-
niam vero ad frimum aliquod omnia referuntur,
vo qu4tamque vnum ad aliquod primum vnum, id
eft i quaccumque fignificantur per hoc nomen
vnum reducunrur ad vnum primum ; licet fint *•

multa,& diuerfa : firmliter oportet fe habere,& de
eodem,& diuerfo,& contrariis. Sic ergo in talibns
procedendura eft : quia Prim6 videnda eft eorum
mulriplidtas , quot modis vnumquodquc dica-
ttir. Secundo inuefliganda eft comm redu(9io,&
ordo attributionis ; idc6 fubdit ; ergo diutfum l

quoties dicitur fingulumfic reddendum , id eft , re-
ducendum eft ad primum,quado aliquid adaliiid
reducicur : in finguUs tahbus nominibus qus dc
pluribus pracdicantur^ dicuntur , puca qu6d hoe
ibi redudtur ad aliquod/^imMm ih habendo i/Iudi
iUud verofaciendo:alia vero fecundum alios modos
dicunturM eft,reducunmr,Vlrim6 cpilogatqu6d
palam eft quod dtEium efiin qiuSHonibus , fdlicct
terri j Ubri : ^»»4 vnius vt hmus , fdlicet fcicntiac,
eJi hahere fermonem , id eft , confiderarionera dc
his quac 6xdc3. funt & de fubflanria ,hoc enimerat
vnum dubitatorum , id eft , vna qusfUonum di«
fpueatarum ibidem.Deinde cum didt :

Et Philofofhi eB de omnibus poffe Jpecula- xcn.co.«.
fi : namji no» Philofophi^quis erit qui inue»

K 4

116

Lib.lV.

Metaph.

i8

fiigAbitJl i^m Socrdtes & Socrates fedeth \
afttfivHnm vni contrariunftaut quidefi con-
trarium aut quoties dicitur ? SimiUterautem^
CJr de aliis talilfus f

Ponit {ecundam rationem. Circa quod duo fa-f

cit. Primo fub quaeftionc projpoiut quod iftius

fcientiac,6f non alterius,eft conudprare de prxdi-

, - ^s. Secund6 format rationcnl Secunda ibi :

^ Munt- -^»»?»^'» '^S" vnim. Dicit ergo quod Philofophi,

fnsHUi fhi- id cft Mct3phyfici,qui primus Philofbphus anto-

UfifffU*, nomaftice 6ip.tvi,eft fojfe jpeculariM omnibusSd-'

licet prjediais : nam fi non efi Philofophi quis eft,

fcilicct afius quiinteSigat, fi eH- idemSocr.& So-

crdtufedenj ? aut fivnumvhi eft contrariumyaut

tjuid eft contrarium aut quoiiens dicitur ,fcilicet

co»trarium?fimiliter autem & de hts talibusftmafi

diceret,qu6d nullus eft alius,qui fcilicet cpnfidc-

rptde praedidis j puta deeodcra&diuerfo, & dc

■( tpontrarijs & aliis hoiuimodiJDcind^ ciim dicit :

e^Moniam ergo vnius inquanium eft.vnum^
(^ entis inquantum ejiensy eadem fecundum
fe pafiiones funt ^fed non ipquantum nume-'
ri^ aut linea^ aut ignis, palam quia iUius
fcientidiy eH , ^ quid funt cognofcere ^ acct-
dentia ipfius j (^fic nonpeccant qui de jpfis
intendebant ^ quafi hoff philofophantes : fed
^ quiaprius his eji fubBantia^dequa nihilpror^

fus intelligunt. c^oniamficutfunt (^ nume-
riinquantum numerus propria pafiiones , vt
imparitaSyparitofy commenfuiaiio, aqualitas^
excedentia , /jr defeifio , (jrhac fecundumfi
(^ adinuicem infunt numerisfimiiiter autem
(^ defolidOi& immohili, (jr mohili , c^ leui^
(^ graui,funt alia propriafic: ^ enti inquan-
tum efiensfunt quadampropria ^ &eafunt
de quihus^ ejt Philofophi perfcrutari veri-
tatem,

Ponit tertiiam rationem qua» talis eft:Eiu(Hcm
fcientis eft confiderare fubieftum & pafliones
eius , ergo cns & paflioncsieius : fed ens inquan-
tum cris habetproprias pafliones , ficutlinea in-
quantijm linea,& numcrus inquantum numtenisi
ergo Metaphyficaquac confiderat cns inquantum
ens,confiderabit praedidbs pafliione? entis. Dicit
crgp qu6d tjuoniam vnitts inquantum vnum , &
Conftdtr» ^^j^ inquantum ens , funt tademfecundumfepaf-
in imiuerpili fiones,c^ quidcm nonfunt linea; aut numeri, aut
imtfm' *g"" inquantum talja ; nam pafliones cntis in-
quantum ens,nullius infcrioris funtpaffioncs pcr
fc primo,5c inquantum huiufrn6di;quare inquam
fic eft palam , quia iUimfcienHa , fcilicet Meta-
phyficaB eft cognofcere qutdpftfubiefium , fcilicet
ipfUm ens & ynum, & eorum accidentia \ & ideo
non peccabant qui de eis intendebant , c^uafi non
philofophantes \ fed quia principium eftfubftantia
de qua nihilaudiunt, id eft, quia ens inquantum
ens. habet quaidara propria , quas fimt communiaj
ide6 confideratio dc eis pertinet ad Philofb-
phum ; & ide6 illi , qui de cis intcndebant , non
peccant quafi non philofbphati fiint ; fed quia
dimittunt illaqu* pcrtinent»ad confiderarion^m
primae Pbilofbphiac : quia fubflantiae obliuifcun-
tur , cum tamen fubftantia fit principiilm , de
qua Philbfbphus- principalitcr inrendit. Subdit

19

£w habft
faffiutes.

WxepA declafando quomodo ens ihqus^ntun>
ens habet pafliones : quoniam ficut rtumeri in-
quantum numeri , funt propria pajfiones , vt
imparitas &paritas , commenfuratio & aqualitoi
excedentia,& defeilus,& alia cjuafecundum fe in-
funtnumeris adfe inuicem i id eft fub difiundio--
ne : fimiliter a^temfolido , id eft corpori mobili,&
immobiliigraui , & leUi funt aliapropria, idcft,
propriae paflioncs : & fic & enri inquantum ens
fimt q^asdam propria,^ eafunt de quibus eft Phi-
lofophi perfcrutari veritatem,

Noamdum,qu6d licct vnum fit vcre pafHo en- gj«> finfu
tis,tamen Philofbphus hic dicit , eafdcm cfle paf- ^'cuntur ejfa
flones cntis & vniiu , qiiod dicit pro quanto, '^^mf^ffio-
quia vniim eft prima pafiio & immediatius ad- ^,-^"' ^
hacrens ipfi enri, mediante qua infunt omnes alias
paffiones ; 6c ideb quodammodb faabct rationem
fiibiedi i:efpe£hi omnium aliorum , vt fic dican-
tur aqualiter paffioncs cflc eacdcm vtriufque,
Deinde cumdicic:

Signum autem: Diale0ici ^amque ^ So-
phifia eandem fubinduunt fguram Philofo-
pho:qjiia Sophifiica apparens folum efifophia^
^ Diale^ici deomnibtts dijputant , omnibus
autem ens commune eB, Dijputant autem de
his videlicet: quia Phikjophi^funt ipfaprom
fria : nam circa idemgenus verfantur dr So-
fhiliica (^ Diate6fica cum Philofophia :fed
dijfert ah hacquidem modo poteHatisiab ilU
vero vita proharefi. Eff autem Diale^ica
tentatiua,de quibus Philofophia eH fciensi
dr Strphiliiea quidem apparins , ons ver9
non.

Ponir tertiam rationcm quac talis cft : Circa
idem vcrfantur DiaIc6Hais , Philofbphus, & So-
phifb : fed Dialedici & Sophifta difputant dc
praedidis omnibus, quar funtcntis paffiones;ergo
& Philofbplius. Hanc rationem declarat , often-
dens qupmodo Dialedious & Sophifficus difFe-
rant aPhilofbpho,& quomodo conueniant.Dicit
ergo cjrtodfignum <r/?,fcilicet qu^d Philofophi eft
confiderareje ^rxAiddsinam DialeBtci & So-
phiftafuhinduuntrandemfiguramyiA cft , fimili-
tudinem cum PhUofopho , quod declarat:^«i/i So-
phiftica eft apparens fophia^A^{i,(a^\CD.xM fiipple
foliimrquia efi apparens,& non exiftens:quodau-
tem habet apparcntiam alicuius rei , habct ali-
quam fimilitudinem cum ea ifimiliter autem &
Di^tleSiici difputant de ommbus : quia habent ens
commifne pro fiibie^o : quia comtnune omnibut
eft ens : difputant enim Dialedici,fcilicet de his

{)racdiftis communibus,quit funt communia Phi-'
ofbphia». Et redditcaufam di(ftorum , nam circa
idemgenus verfatur SophifHca& DialeEiica cum
Philofophia , & ranone huius habent ad inuiccm
conucnientiam : quia quslibct fcicnriarum ifla-
Tum verfatur circa totum cns, in quoconueniunt
bmnia , de quibus qiiaelibet iftarum fe intromit-
rit, Sed dijferunt, quia fupple Philofbphia difFcrt
ab hac , fcilicet Diale6tica , mddo poteflatis : nam
maioris virturis dl cofideratio Philofbphi; quam
Dialc(^ici , pro qnanto Philofbphus proccdit dc
praedidis omnibus deraonftratiuc , & pec cer-
titudinera. Dialedicus ver6 ex probabilibus ,
quae fblum habent opinionera generare : ab
ifta ver6 , fcilicctri Sophiflica difFcrt fupple

Philofbphus

Dialeaici ^
Sofhifit di-
Iputnnt d»
p»{ltV»^nn

ImjuihuseS-
ueniunt f^
diferunt Phi
loJiphfu,Dia
lecHcuf , (^
Sophifta vidt
CtmmitmtO'
rtm hif.

Summa^IT.

Cap.II.

Philofophus vittprohtrejt, id cft j eIc<^'one, fiue
intcntione finis : quia fiipple Philofijphus inrcn-
dit veritaterh : Sophifta ver6 apparentiara verita-
ris, vt firilicetvidqatur (cire, licct non fi:iat.Subdit
autera declaratione ditfce difFerentia: dicens,qu6d
Diale^a eji tentatiua de cjuihw Thilofophia efi
/cienr.quh confiderat de cis pcr demonftrarionc,
quas habct geneiare propric fcientiam -.fophtftic*
quidem vija^ ens vero non, id eft, apparens 5c non
cxiftcns : cum tantum intendat apparcrc fcircda-
lo quod non iciat , proptcr quod diitinguitur a
Philofbpho.
jj Notondum, quod Dialc<5tica , & Sophiftica

'Dialeaiea diftinguuntur , quia qiia-dam eft doccns,& qiuc-
«y SofhiftieM dam cft vtens : dicitur docens"hsc,vel illa, vt ha-
fu^ux. betconfidcrarc de proprio fiibicdlo, dando modu

Sc artcm arguendi, & fyllogizandi vere, & appa-
reotcr , rcddendo fingula nngulis : ied dicitur v-
tens hacc vcl illa , quando modo arguendi adin-
ucnto vritur ad areucndum vcl ad concludendum
ahquid in aliis fcicnriis. Primo modo qusHbec
leanimhabet aliqualiter rationem fcienria:,quate-
nus circa proprium fiibicdum quacHbct modo ali-
qualiter dcmonftrariuo fpeculatur.Secundo autem
modo recedunt i rarione fcientia:. Philofbphus
prgo comparans eas in loco ifto ad Philolbphiam,
diccns fi)lam Philofbphiam clle fi:ientiam, accipit
eas vt vtentcs : fic enim ex prob.abiUbus vcl ex
apparenribus verfanmr circa oraiieensjvndc Dia-
ledica hxc dicitur rcnuriua,pro quanto commu-
nes intentiones quas cofidcrat tanquam quaedam
e^anea applicat ad propria in aliis {(jenriis.
Deiode cum dicit :

SFJHMARIf^M,

Hxc cfl: altera pars huius capiris,in qua
Philofophus quatuor rationibus oftendic
omnes paffiones di^undas cntis confide-
jrari in hac fcicntia, inferens hinctria
coroilaria , qua; clarc ponuntur.

AMplius autem cot$trariorum altera coc"
elementatiOyprittatio^ & omnia referu^
tur ad ens (jr non ens^ (jr ad vnum^ dr plura-
litatefH^vt fiatsti 'unius^^ motm pluralitaiu.
'Bntia vero ^ fuhfiantiamconfitenturex con-
trariisfere omnes componi : omnes enimfrin^
cipia dicunt contraria : hi namque par d^ i^"
far : illi calidum ^frigidum : alij autem fi-^
nitum (jr infinitumj alij amorem (^ odium;
cmnia vero (jr alia videntur redu6fa ad vni
dr ptutalitAtem :fumaturcnim ipfa redu^Ha
a nobis, principia verOy ^ omnia qus ab ahu
& ingenera hac cadunt.

Ponit quartam rarioncm qui talis cft : Quae^
cunque reducuntur ad vnum & ens, pertincnt ad
connderationem huius fcienriaE,quae verfatur cir-
ca vnum & cns ; fed omnia prajdida funt huiuf^
modi ; crgo , &c. Minorem declarat indudiuc.
Primb quomodo contraria reducuntur ad ens &
& non cns j inquantum alterum habet rarioncm
priuationis & altcrum rationem habitus. Sccund6
qnomodo aliqua rcducuntur ad vnnm & plura,vt
motus & quics : inqgantum cnim motus habet
rarioncna alteritatis 6c diuerfitaris cuiufdam, re-

dudturad plura: quics verb inquantum habct ra-
tioncm vniformitaris &:ciuufdam vnitatis,rcdu-
citur ad vnum. Nam quicfccre cft non aUtcr fc
haberc nunc quam prius ex 6. Phyfic text. com.
ji. Tcrrib vtens opinionc anriquomm omnia di-
cit edc contraria , vcl cx contrariis : fi crgo con-
traria reducantur ad cns & non ens,vnum & plu-
ra ; fequitur qu6d omnia entia Jlmilitcr rcducen-
tunnam cum principia rcducantiu" ad vnura & cn$,
& pcr confe ]uens principiau , fcquitur quod
omnia entia quxcunque funt , eft vnius fcietitia:
fpeculari. Dicit crgo qubd atnphUs alia co'eleme>i~
tatio coyitrariorum, prinatio , & omnia referwitur
ad ens & non ens : femper enim duorum contra-
rionim altcrum habet rarioncm habitus & cnris :
altcrum verb priuarionis & non cntis , qiiatenus
priuario eft fbrmalitcr quasdam negario, quae eft
non cns. Similiter fenmdb ahqua reducuntur ad
vnum & non pluralitatem vt ftatut, id dl, quies
qua:fcilicet habct rarioncm vnius & ww«/plura-.
litatis. Vlterius djm fere omnu , fcilicet Plulofb-
phi anriqui confttentur entia& fuhftatiarricompo-
ni ex contrariis , vt fdlicct Philofophi omnu ^ui-
dem dicunt principia contraria , licet difFcrenter :
nam hi dicunt talia contraria,fcilicet par & impar,
vt Pythagoras : illi vtro calidum & frigidum, vt
Parmenides : ali)fnem,iA eft,finitum & infinitum,
vt didum eft in prirao libro:/*/* j amorem & odiH,
vt Anaxagoras.Ex quo patet,qubd omnia contra-
ria rcducuntur ad ens raodo prxdido. Addit au-
tcm qubd ficut fupple prsdida contrariaredu-
<;Untur ad ens : & ita videntur reduci ad vnmn ,
& rmdtitudinem , & pluralitatem :fumatur a»-
tem, id cft , fupponatur hic a nohis ipfa reduBio :
quia fupple longum cftet oftendere dc fingulis co-
trariis : tamen hoc fit manifcfhim, qubd omnia
contraria reducimtur ad vnum &c cns .• & omnia
tam principia qu^m principiata inddunt aut in
vnum,aut in tn%,\deo 6ic\l,principiavero & quc
funtprxter alia,\d eft,prindpiata reducuntur fup-
plc ad vnum & ens quafi genera : non qubd funt
vera genera , fed ratione fui communitaris dicun-
turgenera, ideft,gcneralia & communia:fi igitur
omnia contraria funt principia vel cx principiis,
oportcr qubd ad vnum & ad chs reducannir;vnde
patet ex praediiSis ,<jubd contraria habentdupli-
cem redu£tionem ad ens, vnam rarione priuario-
nis, aham quatenus contraria funt principia,qus
habent redud ad vnum & ad ens, quafi ad
gcnera.

Notandum, qubd omnia enumerata contraria
aliqualiter reducuntur ad vnum & pliuralitatcm,
quod patet inducendo : nam imparitas habet ali-
quid vnitatis rarione fua: indiuifionis:paritas ve-
rb pcrrinet ad pluralitate quatcnus habet homo-
gcnca congrcgare:caIidum habet rationem vnj-
tatis , frigidum vcrb perrinet ad pluralitatem ra-
tione oppofiri , inquantum habet difgrcgarc ho-
mogenea , commifcendo & congregando hetero-
gcnca : finitum eriam habct rationem vnius : infi-
nitum verb pluralitatis , qua: poteft augcri in in-
finitum : amor autera habet radoncm vnitaris,fi'»
cut patct : odium vcrb rationem pluraiitatis pro
quanto habct feparare. Dcinde cum dicit :

Palam igitur (^ ex his, quia vnius efifci-'
entiit eius tnquantum ens fpeculari; omnia
namque aut contraria aut ex contrariis,prin'
cifia vero coutrariorum vnum (^ pluralitM.

6^'efceitf
qiud.

§lit»m»d»
m^imitm
fum ^enerMi

i3
Frtidia* cq-
tr*ri»redutit
*d "vnmn in.

n8

Lib.IV

TollittnfiM-
tiam de tcjui-
ftocatione tn-
tu.

H

Son orrfila
fntia fmt
foatraria,»nc
fx contrariis,
ait voliit an-

tii[Mt,

f1<tc Aftum vnius fcitntu^ftue fecundum vnt
fiicuntur ^fiue non , vt forfan habet veritas.
4t tametfi multifliciter dicitur vnum ad
primumy tamen ali4 difuntur j (^contrarii
fimiitter^

Concludit crgo trla cOroUaaa ex prsdi^s.
Secundiim ponitur ibi : Et propter hoc. Tcmum
ibi : Ergo qHMvmtu» Priraum coroUatium eft ad
confirmationem didi fupri in prineipjo huius
quarti,quod fequitur ex nunc diftis, fcilicet qu6d
vnius fcientia eft confiderare ens inquantum ens,
quod C\c patet, omnia namque aitt funt contraridt
ant ex contrariu : contraria autem rcducunnu: ad
vnum& pluraj ide6dicit qubd principia contra-
riorumfunt vnum aut pluralitas :fed m, fcilicet
vnum & plura, efi vnitu fcientia conftderarcy vt
prius oftenfum eft; fequiturergoquod vnius fcie-
rix fitxonfiderare omnia entia,^ hacfiue vnum
& ens dicantur fecundum vnftm, id eft» verc vni-r
tioce , fiue non,vt forfan habet veritas : attamen &
fi vnum dicitur multiplicitery adprimum alia di-
eentur, id cft , reducentur , & contraria fimiliter.
Sc propter hoc, fcilicct quod cns & vnum non fit
vniuerfaliter didum de omnibus, quale eft gcnus
propric : aut ens fit feparabile ficut pofuit Plato,
vt forfan non eft ; (ed hoc quidem ad vnum pri-
mum : illa ver6 in co qu6d confequenter (e ha-
bent ad illud primum. Vult dicere : fiue vnum ,
/iue ens funt genera , fiue non : & fiue funt vni-
uerfalia feparata , vt ait Plato , fiue non ; tamen
oraniaentia dicuntur ad vnumfalterafecundura
attributionem, de quibusMetaphyficaagit prius,
& principalius : dc aliis vero poftcrius & confe-
quenter : vtitur autem ifta litera bis , ifto aduer-
bio dubitandi, fcilicet/orpwiquia fiue ens fit vni-
«ocum oranino , fiue non, ficut forlan eft verum,
loquendo de vniuocationc Phyfica , qua: toUit
omnino ordinem analogijE, & proportjonis : fiuc
ctiara vniuerfalia fint {eparata,fiuenonj ficuto-
ftendctur y.huius^nihil refert ad propofitum,quin
dc ente inquantum cns , fpcculeturfcicntiavna:
ex qao omnia entia habent ad aliquod vnura
analogiara fecundura ordinera attribiitionis.

Notandura , quodcura ait Philofcphus omnia
entia vel e(Ie contraria, vcl clle ex contrariis , lo-
quitur raodo antiquorum , quifblurapofucrunt
entia ilia corpora fenfibilia, qua: vtique funtcon-
traria , vel compofita funt cx contrariis : fubftan-
tiae autcm incotruptibiles,& iraraateriales, cuiuf-
modi fiint corpora cxleftia , & Intelligentiae,non
fiuit contraria, ncc px contrariis compoflta. De-
inde cura dicit :

Etpropter hoc : (^fi noh efi ens^ aut vnum
vniuerfaliter y (^ idem in omnihus^ autfepa-
rahile, vtforfan non eH^fedh^c cjnidem ad v-
»um\ illa vero in eo quod confequuntur. Et
ideo nonefi Gcometra fpecuUri quidcontra-
rium^ aut perfe^um^ aut vnum , aut ens^aut
idem^ aut diuerfumy ntfi exfuppofitione.

Ponit fecundum corollarium diccns , qu6d
propter hoc quod didura eft , non eft Geomctrae
Ipcculari, fcilicct dc pracditSbis, quae futjr commu-
nia conieqiientia ens inquantumens, vtquideft
contrarium , aut perfedum , aut ens idem, aut
diucrfumj nifi cx eonditionc,vel fuppofitione,pro

Metaph.

qnanto acdpit ea, & fupponit k primo Philofb-
pho inquantum fibi eft ncceflarium : fimiliter in-
teUigendum eft de aUis ijcientiis particularibas*
Peindc ciira dicit ;

£liiod quidim igitur vnhs fcientia efi ens
inquantum ensfpeculari^ e^ efUAinfunttis'in
quantum efiens manifefium. Et quia nonfolu
fubfiantiarum , fed ^ accidentium eadem efi
theoria^^ dediiiis^^ de priore,(jr fofieriores
& de genere , (jrfpecie , (jr rofo, drfarte^ (jr
aliis talibus.

Ponit tcrtium coroUarium, dicens qu6dw4»»-
fefium efiquod vnimfcientiit efifpecularientin-,
quantum tnf : ex quo ctiam manifcftura cftqu6d
eadem theoria , id eft , confideratio e&.,non folum
fuhfiantiarum,fedetiarnaccidentium : 8c firailiter
efi eadem theoria diclontm , fciliceft fuperius,putji
eiufdem [& diuerfi , fimilis & difnmiUs , &c.
fed etiam de priori, & pofieriori genere, &fpecie,
& toto, & parte,dr aliif talihtu, qpa: flipple cora-
munia funt enri, & confequuntur ens inquantum
ens, & per confequcns de ipfis oranibus conucnic
ipcculari.

SVMMA. SECVNDA

1>e principiorum cognitione.

In hac fumma per fex capita contenta
fuse agit Philbfophus de principiis de-
monftracioifls inordinead confideratio-
nem. Primo difputac dcprincipiisomni-
bus communibus. Secundo fuse impu-
gnat ncgantes prima principia, vt concc-
dentes contradidoria fimul vera, vcl fal-
fa, &c. examinans quibus motiuis in ta-
lcs errorcs incidcrunt. In cap. i.vfquc
ibi. nifi Phyficorum. docet ad Metaphy-
ficum fpcftarc confiderationem de fub-
ftantiis, & principiis, feu dignitatibus,
quas fcientcs patticulares fupponunt.

C A p V T I.

Ad Philofophum pertinere confiderationem de
omnibus comraunibus principiis,

Dlcendumautemy vtrum vnius fcientiaj
autdiuerpi de vocatis in LMathemati-
cis dignitatibus ^(^defubliantia ?

Poftquara Philofbphus oftendit, quod ifta fci-
cnria verfatur circa cns inquantum ens , & circa
pafHoncs entis , nunc oftcndit quod ifta fcienria
vcrfatur circa prima principia demonftrationis,
qu2 dicuntur dignitatcs. Circa quod dub facir.
quia, Prirab oftcndit propofitum de omnibus iU
lis princij^iis communiter. Sccundo fpccialitcr
intentum de primo principio, Secunda ihi j
Congruit autem maxime. Priraa in tres, quia Pri-
m6 proponit quaeftionem,vtrum fcilicet fit vnius
fcicntiae confidcrare de fnbftantia , & principii»
comraunibus ,quae dicuntur dignitates. Sccundd
fubiungit quasflionis fblutioncm. Tcrtib ponic

folutionis

Tcxt.co. 7»

*J

Summ^ II.

Cap. I.

QB^

£>laUonis rationetn.^ecimcia ibi : Palam Atttem,

Tcnia ibi : Omntbw tmm. Didc ergo <^b6. di^

ctndum efi , vtritm vniut fcttfitutsMt tlmer/M Qi

fupplc fpcculari dejliifiditut & tU vocMu digni-

tatwttt in ALithemAticU f

fysrt Mffr» Notandum , quod ifta prindpia magis appro»

friMMttr di- priantur Marhemitkis fcicntiis quam aliis^ua-

jnttMtetU»- tenusccrtius dcjiionftrant & manifcftiijs vcuntur

' jftis principiis per fc notis , rcfolucndo omnes

fuas demonftratiunes in ifta principia fimplidtec

pima. Dcinde cum didt :

Palam autem, /fuia vniia efi^ ^ ciits tpttt

efi PhiUfrfhiy qutt de his ferfcrutatie.

UetMphfiet Ponit quzftionis folutioncm, diccns cfTe mani-
«fi cifidtrmre fcfhim ^uu perfcruratu) de hn efi vniitt fcientia
fnmafrlnn- eiutytfu^ efi Philofopht^d eft, Metaphyfid, quam
t'*' intendiKus. Deindc cum didc :

*• Omnihui entm infunt exllfentihus^ fed noa

generi altcui fefaratim ah aliis -. (jr vtuntur
pmfies, ejula entJsfunt in quantum eft ens, v-
numquodque autem genf*s em . In tantum
vero vlitntur inquantum eis jttffciens efi;hoc
4Utem e^quantum centinet genus de cfuo de-
monfiKitiones ferunt. ^are cjHoniam mani-
fefiumefuodin quatumfunt entitiy infunt om-
mhus,hoc enim efi eis commune de ente in
quantum eH ens cogaofentis , ^ de eis efi
ffeculoM.

Ponit radonem drca datam (olutionem. Circa
quod tria facit. Prim6 quod didum cft. Secund6
exdudit quofiiam errores circa huiufmodi prin-
dpia. Terud concludit intcntum. Seainda ibi :
Sed Phyficormm. Tenia ibi : ^ma igitur Philo~o-
fhi. Prima in duas fecundiirn quod dupliciter
probat didbam fblutionem. Primo a caufa. Sc-
do ^ fjgnoibi : V/ide nuUits. In prima pane inten-
dit calcm rationem : lUa quae communirer confe-
quuntur x«ine cAs, pcninentad hanc fcientiam
PhilQfophalem , qujc eft deomni entc : fcdtalia
prindpia communia funt hiuuTmodi; ergo, &c.
Minorem oftendit , qaia omnes (cientiic vtuntur
ti& circa-quoddam ens parricularc, dc quo confi-.
derant, fecundum quod fufScircis : quod non ef-
fct , niii con^cquantur cns in quantum ens. Dicic
ergo, quod fupple prindpia communia , qua di-
cuntur dignitatcs, infunt ommhut exifientthm . id
cft> cntibus & non alicui generi eitis feparattm
& fcoriuih «^ aliis, & omnes , fcilicet fdcnrias.v-
tuntur eis , eo tfuia funt entis in ifmttntuih ent :
& rcddit caufam quare omncs facnrix vtunnur
fis ,(\mzvnumeiHod<juegenUt fubic6him fcientiae
efi wj,idefl,rccipit prsdicationcm enris: »w tan-
titm vero vtuntur fcicnria: parriculares illis prin-
dpiis communibus in tfuatum eis efi fufiicienjihoc
dutem efi in tjuantum continti genus,(c\\\ccz fubie-
&,\im,de tfuo fdcntis parriculares/frwwf ipfas de-
monfiratio tett quare mantfefium eft,qu6d fupradi-
fta prindpi^ infunt omiibui in tjuatum funt entia^
koc enim efi eis contmune quod funt drcaens : quia
lalicet confequuntur ens in quantum cns : mani-
feftum eft ergo tjuod fpeculatto de his principiis
efi fnentia cognofcentia^ ens \n quantum ens.

Notandum, qu6d flcut habctur ex primo Po-
fte. text com.x4. cap Jllo.Dx/^^c»/* autem efi nofc

ifb principia commimia , qu« dicunnir dienita- Sff^* ^p'*'
tcs, non ingrcdiunair dcmonfbarionem fecun- '"V'^'*"^
dum fubftantiam:(cd tancum fecundi;m virtutcm, ^^»^^,„„1
pro quanto omnia prindpia particularium fcicn- nifi c«ntra-
tiarum firmantur pcr ea,& roborantur. Ratio hu- bamur.
ius eft, quia dcmonftrario proccdit cx propriis n6
ex communibus : f\ tamen ifta prindpia contra-
hantur & appliccntur ad propria, ftc aliqualiter &
(ccundum fubftanciait^ ingrcdiuntur demonfba-
doncm : non quidem in. fua communitate, Ccd
contrada vtdidtiieft ad propria alicuius fcientia?,
& fic fcicnrias vnmmr eis , quantum eis fuflficit,&
tcquirit corum fubic<£feum proprium. Exemplum:
Geomctria quandoqflC vritur illo principio : fi
ab 4UjuahliMt aijuatta demat , &c. conrrahcndo ip-
fum flc ifiidf a^uMthut limis <t<jualeslineat demas\
qua remanent funt MqualtJiSc f\c aIiisX)cinde ciira
dicic:

Ftide nullus particulariter intendentium
mtitur dicere deeis alitjuidfi vera , aut non,
nec Cecmeter^ nec ^rithmeticus.

Ponit fecundam rarioncm fumpcam a figno di-»
cens , qu6d nullM i.vtendentium parttculariter , ^5'^"' P""*
id eft , niUlus tradens faentiam dc aliquo parricu- fu^onant^'
lati , nititur di<.ere aliquid de eis , fcilicct huiuf^ prima pria-
modi prindpiis comm\a\\\)\iS , fi funt vera aut cipia.
non } nec ertam Geometria nec Arithmetica , de
quibus magis viderctur ; eo quod maxime vtun-
tur iftis prmcipiis , vt pra:di<iura cft; vnde eft fl-
gnum, quod confiderare dc ipfis pcrtinct ad fac-r
riam qua: confidcrat de entc comraunitcr in quan-
tij ens,qualis cft Mcuphyfica. Dcinde cum dicit :

SyMMARIVM,

Reiicitcrroremeorum, qui negabant
fubftancias infcnfibilcs , &: corum , quac J

dida principia demonftrarc volcbanc.
Oftcndit fpecialitcr hanc fcicndam cflc
dc primo principio.

Nffi Phyficerum quidam meritofacientes
hocy foU namcfne putantur de tota nat»-
raintendere ^deeme. Sed tjuoniam adhnc
Phyfii 0 aitquis efi fuperior , vnu enim aliquod
genus entis tfi natura^vniuerfalisfane (^ cir-
ca primam fithfiavtiam theoriTantes, ^ de
his vtiqueperfcrutari hahehunt.EH autemfo"
phia quadam 1'hyfica ^ fed non frima.

Excludir quofdam errorcs drca huiufmodi 28
principia. Circa quod duo fadt : quia primo cx- i.n*r dmfUx
cludit errorcra illonim, qui fc intrDmittcbant de ^ f^'*
diftis principiis , cum ad eos nequaquam perri- ''^*^^'* **
ncrent.Secundo crrorem illorum qui de ipfvs cra- * **"*
dabant aUter quam bportet de eis tradarc Scirii-
da iAi\:Quicumqueverocona>7tur.D\c\z crgo quod
qutdam Phyficorum hoc facientet,fc\\\cei cradbn-
tesdc prindpiis communibus nifi, id eft,conari
funt hoc faccrc , & hoc merito : foli namquepu-
tantur intendere de natura & de ente : vult dicere
quidquidara antiqui Naturales opinari funt nul-
lara efle fubftanriara prsternaruralem & fenfibi-
lem , & flc fccimdura cos , cura oranc ens f\t
fcnfibile & naturalc, idem eftintcndere dc natura
& dc coco entc,& fic ad eos perrinerc conflderare

dc

120 Lib. IV.

-; dc primis principiis qu« habeht confiderari ab

cadcm fcientia , quac confiderat de ente : fed hoG
exciudit tanquam falfum dicens : fed qHonUm ad^
huc efi aliquis Philofophas />mr P^^ylirOjfcilicec
Metaphyficus : nam ipja natMra,id eft,res natura-
iis & mobilis efivnum alicfuodgenMs entisvmuer-
falfi : probatum eft enim alibi fcilicet 8.Phyfic6
text; com. 4.8. j 3. & 78. quod omne enS immo-.
bile eiVnobilius, & fuperios entc mobili , dequo
confi^erat Philofbphus ndturalis : de quo ente
pertinet confiderare ad illam fcie»dam,qufi con-
fideirat ens in communi quae erit alia i Phyfica i
qu2 etiam confidcrabit dc ralibus prineipii? eom-f
munibus ; -ideo dici^ quod ipfias lciiScet fdeftriae
vnifterfalis theonsiantu cireajtrtm^tmfubftatiam,
/cih'cet immobiIcm,m> vtie}HeffecMldtifi,& de his
vtiq»e fcilicet principiis eojnmunibus : Phyfica
enim efifophia , id eft , qujsdam parricularii Phi-
lofijphia , fednon frima : quae lcilicet confiderat
ens inquantum ens , &eaqi'j'.communitcrens
confequunnir. Patet ergo -ex prsdidis quod illi
Philolophi naturales intromittentes fc dc huiuf-
ipodi principiis communiWus, ?xccdebant limites
proprios , cum tamen ad cbs non perrineat, licct
merit6 hoc ftcifsct fuppofita hyporhefi qiiampor
nebant, ftilicctqtjodomne ens efietnaturaie:qui^

-i>,;xj i tunc PhilofbpKia nirurafis eflet prima fin^liciter
&<lc omni ente , ficuc habet 6. huius, tcxt. co. 3.
Verumtamen eorum .fuppofituni ?rat feHurn,
Deindecumdicit;,

Tc«t.cpni.8 '^ticunque vero conantur Mcentium qui-
dc de veritatequo ofortetmodo recipere, fro-^
fter ignoranfiam analyticorum hocpciunt.
Oportet entm de his fr^ftniihus mtnire^fed
hon audientes quarere.

Metaph.

fj»

;„ Excludit fccundum errorem eorum , qufde

principiis communibus pcrcradlabancalitcrquam

^eberent volcntes fcilicet ipfa demonftrafc,

Dicit ergo, quod cjuicunque dicentium ^uidem de

veritate didkorum prindpiorum eonantur dicere,

id eft , demonftrare & ejuo oportet modo reciperc

Oportet pra p^op^fr ignorantiam analyticorum, id eft, faentijE

FogoofccriE de demonftration? , quae- cradiciir in Logica :

prima prin- eportetmimprduenire, id eft, praecognofcercs^r*-

^P**' fcientes de hu , fcilicet principiis communibus &

**'•■'* mn cfUArere akdientes , id eft , quod illi, qui ac-

quirunt fcientiam per dcfnonftrationcm, oportpc

qu6d prseueniant ad cognofcendurn huiufmodj

principia commimia & ipfbs difcipulos audientes,

id eft, inftruendos in aliquiafcicntia, nonoportet

quarrere de his , vt fcilicet quasrant ca fibi demo-

ficari, fed oportet qucmlibet ducendum fupppne-

nerc ipfa & habcre in mcnte,ficu£ habetur piimo

Pofteriorum. Deindccumdicit;

' '^ J^od quidem igitur Philofophiyijir de om-

nifubHantiafpeculantis, inquStum congruit^
^ de omnibus fyllogiHicis frin^ipiif efi fer-r
fcrutari palajn^

Concludit intentum dkenspalam^fi ^uqdPhi-
lofophi, fcilicct Metaphyfid efi perfcrutari de om-
mhHs prinqipiis fyllogifiicis fpecnlarttis etiam de
pmnkfGiencia inqua/tHtm' (fi de. huiufmodi prin-i
-^ipiis communibus,

Nocaudmn « q'464 huiufinodi priq?ipiacom-

P

munia funt communiter nota omnibus, co quM „• v
. _ • • I • . . . A FnnctptMf'

termmi eorum cadunr m conceptionc euiufcun- gncfdmm i»

quc : nam componuntur cx tcrrpinis cotnunibus, quitum tn-

qui funt noti prius nobisj tt> quod noftra cogni- »»»»w.&c.

tio incipit a communibus & confufis,vt habctur

r. Phyfl text.com. 3. ifliautcm termini commit-

nes funt cns, tofum , pars, aequale, inaequalc, & fi^ Ttrmini c»m'

milia,&quia huiufmodi termini communes per-r ""**'•

tiiient ad confideraticncm Metaphy/iel , & pcr

cohfequens huiufinodi principia fufit de confide-

rarione cius ; confidcrat autem Metaphyficus di-

fta principia non dcmonfbrando; fed rarioncs ter-

miiitoMhi dcclarando, vtquidfittotum, &quid

fitpars , .&c.quod facitin qttinto, quibustcfmir

nis notis,flarim intcllcdkus allentit veritati talium

principiorum in virtute natiualis lumi}iis inteU

le<a:us. Tunc fequitur illa pars ;

Congruit aufem maxime cognofcentem cir*
ea vnumquodque genus habere dicere frmt^iy
ma rei principia.^are dr de entibui ihqUan"
tumfunt entsa ontnium frmipma^eH auttftt
hk Phihfophus tpfe.

Vbi oftendit fpecialfrer, quod ifta fcienria ver- p^^jj p^
£tur circa primum principium fimpliciter. Cirta tipium fii^
quod duofadt:.qniaprim6 innuirrationcmpro- t^id**^ *^
banrem, quod ad Metaphyficum fpedat illi^d pri- ^*f^M
mum principium : & fecnnd6 incipit dcfermina- "^r*"'*^
fe,& exequftur de eo. Secundaibi : Etfirmi/fimic
omnium, Inprima parte intendit talem rationemj.
In quocunquc gencrc fcientiae illcj cft maxim^
cognofccns* qui nouit firmiflima , & ccrriflima
eius printipia: fedMctaphyficus eft cognofccns
maxime , vt patet cx prologo huius libri,& intcr
principia communia,& Mctaphyficalia illudjquod
cft primum prindpium , eft /firmifBmum ; ergo
Metaphyficus maxime confidcrat illud primimi
■principium. Dicir crgo,qti6d circa vnumejModijue
genui foentiat congruit maxime cognofcentem di-
cere, idcft , cognofccrc firmijfma rei prineipia :
cerritudo cnim cognirionis dcpcndet ex prind-
piorum cognirione , & cerrimdine : ^ior* e^ de
entibus incjuantum funt fntia , oponct fiipple
principia praecognofcere omnium firmijfima : eji
aut^em hic Philofophus ipfe,, qui fcilicet tfouittalia
principia , & maxime quod eft primum princi-.
piumint^ ipfa.Deinde cum dicit :

s y M M A R I r M.

Ponit trcs conditidncs primiprincipjj»
quas optim^ cxplicat Dodor, applicans
casadpropoficum.

Flrmi/imum autem pfincifium mnium
ejt circ^ quod impifibile eft mitirv.notif--
fimu enim ejfe tale eji neceffe^nam circa ea qu*
ighorant decipiuntur omnes, (^ nonconditio-
nale.^uod enim necejfarium habere quodcun-
que entiuminteUigente,hoc vero non conditio-
nale : quod autem cognofcere efi neceffarium
auemcunque cognofcentem , ^ tjenire ad ha-
bentemejt neceffe. ^uodquidem igiturtale
jirincipium omnittm eSffrmi/imumpalam.

Jpcipit dpterminarc ; & o«cquitur de ipfb

modo

}l

CMfJititMts
fritmfrifui-
titrts.

ftrmijp--

AlMsftum
»i ttgnittim

tX fllfrptfitso.

"Eiddemttx

Summa^IT.

modo declarariuo oftendens<juid /it,& quale fir.
Secundo detcnninat de co modo defenmio de-
fendens ipfum contra negantes difputans contra
cos. Secimda ibi : Sum atttem quidiim. Prima di-
oiditur in duo. Prim6 enim przmitric , qus (iint
conditiones principij firmifllmi. Secuodo appli-
cat eas ad propofitum.Secunda ibi : Quui verhfit
iSud.Ponit ergo tres condirioncs prindpij firmif-
fimi. Prima conditio cft , qu6d circa ipuim non
fonungit mcnriri,vel errare ; idco didt,qu6djfr-
plijfimum omnium principiorum efl idfciluet circa
quod impojfihile eft menttri. Cuius caulam fubdit,
enim pro quia , tale fcilicct iprincipiara firmifli-
nium necejfe eft tffe notiffimum ; ex quo {equimr,
qu6d non conringit decipi circa illud , cum circa
ea qut ignorant decipiuntHr omnes. Secunda con-
dirio eft,qu6d non ut conditionale, id eft,notum
ex fuppofitione,v?I condirionc, fcdfup. fit per fe
nonimjideo dicit/juod fiapplc principium fumif-
fimiim oportet non ejfe conditionale.Cvdvs caufam
langitrquia illud prificipimn, quod neceffkriumeft
hahere inteSigentem quodUhet enfium hoc npn ejl
conditioM cft,non eft habitum ex condirione,vel
ex fuppofitione/juafi non fit pcr fe notum. Tertia
conditio eft,qu6d flipple principium firmifliraiun
ftecejjarium efl cognofcere , CT* neceffe efi venire ha-
benti ipfum, non fupple pcr demonftratioiiem,(ed
notis tcrminis,poftca concludit palam ejfe , quod
tale principium,^aod fcilicet habct «mnes diclas
condidoncs^y? omniuTnfirmiJftmum. Deinde cum
didc:

^uodverhfit illudpojidkdmms.
Tcx. com.5. Idem enimfimul ejfe^ <^ non ineffe eidem,
^fecundumidemimpofiibile , & quacumque
alia determinaremus vtiefue ficut determina-
ta ad Logicas difficultdtes.

Applicat di(fbs condiriones ad propofitum de
primo prindpio. Circaquod duo fadt : quia pri-
m6 dicit quid fit illud piimura prindpium. Se-
^ondo adaptat ei didbs conditiones. Secimda ibi:
IUudeni^nfirmiJfmum. Dicit ergo , quidfit illud,
fcilicet principium firmiflimum,fcilicet pofiea di-
camM,Sc pofito, qu6d fit ipfiira, fcilicet quody?-
mul ejfe,cr non efe eidem eft impoJfihtle,dr oportet
addere qiticunque aliafunt determinata ad Lo-
gicas difiicultata, id cft, oponct addcrc alias om-
nes condiriones requifitas ad incompofEbilita-
tem contradiciionisjpofitas i. Elenchorum c. 3.
fcilicet quod impoflibile eft aliquid eidem inei^
fecundum idem ad idem : fimiliter & in eodem
tempore, & huiufinodi , qux ponuntur in defini-
rione elenchi,qiii cft fyllogifinus contradi^onisi
Deindccuradidc:

Hoc aut^m omnium firmifsimum efl prin-
cifiorum ; hahet enim dicfam determinatto-
nem. Impofsibile namque quacunejue idem
exiftimare effe,(jr non efie^quemadmodu qui-
dem quidnmputant dicere Heraclitum , non
enim eft necejfe^qu/t aliquu dfcit hocexiftima-
re. Si vero non,contingit ftmulineffe eidem
contraria-.determinatafint autem a nohis , ^
httic propofitiom confueta. Centraria vero eft
opinio opinioni , qu^ contrdiiclionU. Palani
qaia impofsibile fimul exisiimare eun-
4cm ejfe, cr non ejfe idemfimiil enim habebit
Sicoti Oper. tom. I V.

Cap.II.

121

fnmtfin
ffificifiMPi.

contrariM opinionts qui de hoc eft mentitw.

Adaptat ifH prindpio i\dci% conditiones. Pri-
mo primam. Secundo fecundam. Tcrri6 teniam.
Secundaibi:|^.<ipro^rpr tmnes.TtTfxx ibi:AV«r<«
namque. In prima parte intcndit talem rarionem:
Si conringat aliquem opinari , qu6d idem fit fic
pon fit;crgo eidem fimul inerunt contraria : con-
fcqucns cft faIfum;ergo antecedcns, & per confc-
quens nullum contingit decipi , vel errare circa
hoc principium. Comequentiam probat ex hoc;
quia contraris opinioncs funt ill2,qu£ funt con-
tradi<5tionis , vt habetur circa fincm fecundi libri
Perihcrm. fi ergoaUquisdiccret,qu6dc6tingeret
ahqucm opinari idcm fimul efle , & non efle, fe-
quinir quod iIIc,quod fic opinarctur , haberct fi-
mul contrarias opiniones. Didt crgo,qu6d idem,
fcilicct prindpium,quod nunc dichmi eft. Sftfir-
mijfimum omnium principiorum : hahet enim di-
Bam determinati9nem,id eft,primam condirioncm
fupradetcrminacam:quod primo ofteiulit diccns,
quod impojfilfile eii fu/cipere,idc^,Ofimn quem-
Ithet idem effe,& idem non e(fe ,ficut quidam di-
cunt Heraclitum hocfu*Jfe opinatum,(cd licct hoc
dixerit vocc, non tamcn opinabamr mcnte : ideo
dicit, qnod aon eft Jic quemadmodum quidam pu-
tant^eizcMramdictxfjionenim est necejfeea,qu£
aliquis dicit, fdlicet voce,ea & fufeipere,id cft,o-
pinari racntc;poftea tangii rarioncm ad oppofitii
dicensfivero non , fupplc venim fit,qu6d didhim
eft ,fequitur quod contingit eidem contraria fimttl
wrj^jdetcrminenu- ergo nobis eadem,idcft,quod
oftendebanir propofitunvpropofirione confiieta,
quat fdhcctdcckrata eftinLogids , fdlicct in 2.
Perihermaiias,qux eft ifla,quod contraria quidem
efi opinio opiniani,qu£ efi contradifiionis, c^ma. er-
go fic e(i,palam quia impojfihile esl eundemfimuL
fufcipere ejfe,& non efie, enim pro quia , fi fic, ifte
quidem mentitta hahehit contrarioi opiniones,c^\iod
fupple cft impoflibile.

Notandum , qu6d, vt probattir i. Pcriherme-
nias, iuxta finem,fi duo haberent duas opiniones
contrariaSjifhe opinioncs non funt contrariar pri-
m6,& pcr fe:fi enim vnus opinamr,qu6d Socrafes
eft bonus,&aIius opinatur,qu6d Socrates eftma-
lus,non ellent opiniones prim6, & per Ce contra=-
riac/ed quod vnus opinenu-,Socratcs cft albus,&
alius opinetur^ocrates non eft albus : fi iginir v-
nus opincnir Socratcm elle bonum , & idem opi-
netur Socratem non efle bonum, nmc erunt opi-
m'ones contrariac per fc,-& prim6:fi igitur aliquis
opinaturidem funulcfle,& non eile , opinabitur
«iuo contradidoria circ fimul vera , & pcr confc-
quens habebit fimiil duas contrarias opinioncs;
quarc cidem fimul incrimt contraria , quod cft
impofHbile. Dcinde cum didt :

c^apropter omnes demonsirantes in hanc
reducunt vltimam opinionem.

Adaptat diclo principio fecundam condirio-
nem,& innuit talem rationem : Illud, ad quod re-
fbluuntur omnes demonftraripncs,non lubcnir cx
fiippofitione , fcd cft per fc notum : fcd didhim
principium cft huiufinodi , crgo , &c. Dicit crgo
quafi concludens cx didris : quapropter, quia fup-
ple fic cft , quod drca illud principiura non con-
tingitmcntiri, ideo omnes demonftra/ues reducunt
in eam vttimam opinionem, id eft,in iftam propo-
fitionem,& dignitatem vlrimam,qux eft diguiiai
digniutum. Dcindc cui» ilidt :

L N4tur.i

U

JmpoffibiU
efi altqnem
exifiimare
iJctgJiwul
ejft.&no»
tff*.

35
Ofinimies
contTOrii tri'
plitet.

122 Lib.IV.

Ndtura tfAmque pincifiufn , ^ al/arum
dignitatum hac^emnium.

Adaptat ad didbiim principium tertiam con-
ditionem,& intcndit taJcm rationem : lUud quod
eft notum in naturali lumine intcUedus non ha-
Htmenjlra- \)cuv[ per dcnionftrationem ,quia demonftratio
«fidetgnotit. ^f^ jg ignotis : fed di^^iun primum principiun»
efthuiufmodi ; crgo , &c. Dicitergo ,qudd di-
ftum primum principiHm eft natura, id cft, natu-
raliter prius, & haec fciHcet propofitio, vel digrii-
tas ejh aliarum omfiium dignitatum fupple prior,
ex quo (equitur , qu(id non habetur per dcmon-
ftrationcm : qualiter autem prim^ principia fiant
nobis nota in lumine naturaU intelledus , decla-
ratum fnit in quadam quaeftione in prologo pri-
mi hbri,& in quadam quaeftione poiita in fecun-
do libro.

SVMMiE SECVNDiE
Cap. II.

Contra dicentes , contingerepolfe idemeftp,
& non efle.

S F MM A R IVM.

In hoc capite vfque ibi : Ampliusfi ho-
mo , rciicit duos errorei de primo princi-
pio , explicans quomodo dici poflit ali-
qualiter demonflrari.

^ Vnt autem quidam,(jui^vt diximiu^dice-
j^ hant contingere idem ejfe^ (jr non ejfe , &
exifiimare ita : Vtuntur autem ratione hae
mHltieorum , (^uide natura. Nos autem nunc
accipimtts quafi imfofthile exiflente finml effe
& mmffe:^ profter hoc oflendimm^cjuiafr-
t»«^ mifimum id frincipiorum omnium efl.

j 4 Poftquara Ph ilofbphus determinauit de primo

tnttfftu ie- principio , modo declaratiuo oftendens quid , &

ftnfiuw. quale fit , nunc procedit ad dcrenninandum de

ipfo modo defenfiuojdefendens ipfum contra ne-

gantcs ipfum difputans contra cos. Circa quod

duo facit 3 Primo enim taiigit & excUidit duos

crrores circa' primum principium. Secund6 re--

greditur fuper primum errorem difputans proli-

xe contra ipfum. Sccunda ibi : Principium vera

ad omnia. Prima in duas (ecundijm duos errores

quos ponit : primus eft negantium : iecundus. eft

demonftrare volentium illud principium ibi :

Tritmt trrer Dignantur autem & hoc. Dicit e^go > qu6d/««f

cireMprimum quidam qui , vt diximiu de Hcraclito , dicebant

frmctpum, f^ontingere idem ejfe, & non ejfe,etenim exiftimaret

id cft,opinari, ita ejfe,hac autem ratione, vel pofi-

tionc , vtHntur multi eorum , ejHifunt de natura,

id cft , multi Philofbphi naturales, iicut inferius

dicetur: nqs autem accipimtu nunc (juafi impojfi-

bile exiftente aliquid fimul ejfe & non ejfe , hoc

4;nim fiipponendo ; per hoc enim oftendimMi, quod

illud principium firmijfmum omniumeftf\t patct

cx przcedentibus. Deinde cum dicit :

Volunt autem dr hoc demonBrare quidam
frofter ineruditionem , efi enim ineruditio
non cognofcere quorum ofortet qudrere de-

Metaph.

iS

monfl:rationem^&quorum mn oportet\totali-
ter quidem enirn omnium ejfe demonHratiC"
nemejlimfofihile.nam in infnitum frocede^
ret^vt ncc itaforet demonfratio. Si vero quo-
rundam non ofortet quarcre demonfratio-
nem , quod volunt magis ejfe tale frincifium
non hahent dicere.

Ponit (ecundum errorem volentium , fcilicet
primum principium demonftrare.Circa quod duo
facit : quia Primo oftendit primum principium
nonpofle demonftrari fimpliciter. Secundo qu6d
poteft aliqualiter demonftrari,accipiendo fcilicet
impropric demonftrari. Secunda ibi : Efi autem SecuHdus er-
demonftrare. Dicit ergo, quod ejuidam dignantttr, "''•
id eft, dignum iudicant , demonfirare hoc, (cilicec
principium propter ineruditionem , vel indifcipli-»
nationem , fiue ignorantiam artis demonftrandi,
quod exponit cum fubdit : eft enimineruditio non
cognofcere quorum oportet demonftrationem quxre-
re,& quorum non oportet:omnium enim ejfe demon-
ftrationcm eft impojjibile : nam in infinitum proce-
deret,(ci\icti demonftratpr,veI fiipple eflet circu^
lus iri demonftratione, quorum vtrumque eft im-
poflibiIe;idcc> fubdit ; ejuare nec ita fieret demon- Non omniura
ftratio ; oportet igirur aliqua cfle indemonftra- *f' demon.
bilia. Si vero ejuorundam non oportet qutrere de- Ja l^fjf
monftrationem, id eft, fi oportet aliqua elTe indc-
monftrabilia , vt did-um cft , quod dignantur tale
ejfeprincipiu-/n,fcilkct indemonftrabilc dicerenon
habent,(c\{iciix. prxtcrmiflb illo,qu6d fit primum.

Notandum , quod ficut habetur ex i. pofter. Tdemnmf»-
text. 5. & 6. idem non demonftratur per feipfum, *'fi d^mojfra
fed pef aiiud:nam aliter idem eflct prius, & pofte- '''/"/!/«"'»•
rius,norius & minus notum refpe6hifuimet,cum
demonftratioprocedat ex prioribus , & notiori-
bus:fi igitur omnia eflent demonftrabilia , vcl o-
porret efle circulum in demonftrationibus , vel
proccflum infinitum,quonim vtrumque improbat
Philofbphus I. pofter. fi crgo oportet dare aliqua
fimpliciter indemonftrabilia , multb magis pri-
mum principium,de quonunc eft fermo,erit lim-
phciter indemonftrabile : qiua fi iftud non fit in-
dcmonftrabiIe,non habemus dicere,qubd aliud fit
indemonftrabilc , cum de illo magis videatur ri^-.
tione fua: primitatis. Deinde cum dicit:

Efi autem demonflrare elenchice, (Jr de hoc:
quia imfofibileffolum aliquiddicit qui du-
hitat.fverh nihil.derifo efquarere rationem
ad nullam hahentem rationem ^inquantum
non hahet rationem :fmilis enimflanta talis
inquantum talis iam eli. Elenchice autem
demonsirare vtique videbitur farum differ-
re, (jr demonjhare, ^uia demonflrans qut-
dem , quod infrincifio ifednec tali exisiente
caufa , elenchm vtiqueerit^(jr no.n demon-
fratio.

Oftendit quomodo aliqualiter potcft dici di-
£hun principium pofle demonftrari. Dicit ergo,
qubd eft , id eft , conringit demonftrare de hoc , id
eft,principio,f/r»c/?»Vf,id eft,argumentatiue : ^mm
impojfibile eft^ fcilicet idem fimul cfle,& non effe;
ex hocyJ iUe,qUi dubitabit^fcil. de dido principio;
folitmaliquiddicitfid eft,dummod6 aliquid npmi-.
nc fignificct:yJ vero nihil fignificet,Tpernomcn,dc-
rifio e(f qurtrere rationem ad nullam habentem ra-
tionem, inquantum non habet rationem, fcilicct in

Ipqucndoi

i^

Trimi fri»'

eipiMmftttfi

tliijiiMiiter

dtmmftrM*

»x qiu ftqiti

•videtm.qutd

tmMiutnf*-

ufi *jfi »li-

qMslu dt'

pjeafiTMtit.

VtmmfirM'
titdtifUx,

37
Tcx. co. 10.

Summ^ II.

loquendo i tdlu enim itt ejtutntifm eji ttdu^Jhmlis
efiplantdt : quat fdlicct nihil fignificat vocc , vd
fignoaliqao : bruta enim aliqiud , vcl pcr voces,
vd pcr figna naturalia fignificant : cxponit autcra
modum , quo primum principium potcft dcmon-
ftrari, diccns,qu6dW#ffdbicr,id cft,argumentariuc
tUmonfirare, fcilicet primum principium:</»co aM-
tem dijferre , & tUmonihttre , fi fiipplc fimplicircr
opinabitur Jic demonihrMrti • quia qtureret , quod
tfi in principio. Vult dicere , qu6d miJtum dif-
fen demonftrare primum principium modo ar-
gumcntariuo, & modo denchico , & demonftra-
rc ipfum fimplicitcr : nam primum non eft in-
conucniens. Secundum autem cft impofllbilc:
quiafialiquis vcllct primum principium demon-
urarc,videtur petcre prindpium : quia non podet
acdpcre ad eius dcmonftrationcm , nifi auquid
quod cx virtute illius prindpij depcndcat : (ed
quando fit dcmonftrario fimplidter , & non per
modum clcnchi, Sc fyllogifini probabilis,non (c-
quitur illud iiiconuenicns; vndc fubdit^/f^iwc
»4/» cAufa in dcmonftrarionc fimplicitcr,*Ar»j?f«-
tt argHmentatio erit,(fr non demonihatio.

Notandum,qu6d primum prindpium non po-
tcft fimplicitcr demonftrari , cum nihil fit pius
eo : potcft tamen dcmonftrari impropric ,fi:ilicct
modoareumcntatiuo, fiue fyllogilmo Elenchico,
qui efl (yllosjifmus contradi^onis,& hoc fuppo-
nendo , quod vnum aliquid fignificct : hoc cnim
eft vnum principium conrra negantes primum
principium , vtpatebitfbcim infra. Dcinde ciim
dicit :

Principlum verb ad omnia talia non velle^
aut ejje alitjuid dicere , aut non ejfe : hoc entm
forfan vtique quU opnahitur , (juod a frtnci-
fio fetere ; fed Jigntfcare quidem aliquid ^
iffi , dr alif. Hoc enim neceffe efift dicat ali-
quidfi enimnon^cum talinon vtique eritfer'
VtOy nec ipfi adfeipfum, nec ad alium. SiquU
AUtem hocdederityCrit demonfiratio-.iam enim
trit aliquiddiffinitumyfedtamen non demon-
firam ^fedfufiinens .'interimens enim ratio-
nemyfu^inet ratione.

Rcsreditur fupcr primum errorcm difputans
prolixc contra ipfum.

Ad cuiua euldentiam notandum , quod ifhid
principium, Impojftbile efi idem fimul ejfe , & non
gjfe , multum dl affine prindpio, fciiicet,Df e}uo-
libet eji vera affirmatid, velnegatio : namquafi cx
illo fequitiir , &r in illo virmaHtcr continetur. Se-
cundum hoc hsc pars diuiditur in trcs. Primo
enim difputat contraponentcs contradidcriadle
fimul vcra. Sccundo difputat contra ponentes ea
fimul efle falfa rarionc mcdi) , quod ponuntinter
duo coutradidkoria , & per confcqucns ncgantes
illud principium : de quolihet affirmatio , vel ne-
gatio. Teni6 difputat contra quofdam errores an-
nexos , & his opiniomlaus communicantes. Se-
cundaibi:e^ri»*ro nec contradiilionts. Tcrria ibi,
auxta finem huius quani : His autemdeterminatis.
Prima in duas , quia prim6 difputat contra cos
commtuiitcr, Sccimd6 magis fpecialitar. Seaui-
da ibi : SJi autem non idem modtu. Prima in duas,
quiaprimo facit,quoddidum cfL Secundo often-
dit , & adaptat opinionem Pythagoricorum ifU
pofidoni negantium primum pryicipium. Secun-
Scoti Oper. tom. IT,

Cap. IL 111

da ibi : Sfl autem ab eadem opinio. In ptima fep»

tem viis proccdit contra cos, Prima fumituf cx

nominis fignificationc. Sccunda cx tcrmini , vel

nominis prsdicationc. Terria cx rcrum difHn-

^one. Quartaex ccrritudinis cogm'rionc. Quin-

ta cx vcritatis condirione. Scxta cx rcrum fuqa,

& detftione. Scptima ex falfitatis compararionc.

Secunda ibi : Omaino vero dejirHunt. Tcrtia ibi :

^mpltiisfi contradiEiionis. Quarta ibi : jimpltM

autem circa omnia. Quinta ibi : yimpltits igitur

aut habere. Scxta ibi : f^nde maxime. Septima ibi;

^mpliiss fi ejuam maxime. Circa primum fic pro-

cedit. Prim6 cxpom't modum nac "prindpiuih

quo contra eos argiicndum fir. Sccundo arguit

contra cos fecundum datum modum , & princi-

pia. Secunda ibi : Primum ergo mantfeiium. Di- 3 8

cit ergo, c^ubdprincipium, (cilicet proccdendi, ad bteifitdijfio'

omnia talia,id eft,contra omnia talia inopinabilia, '*'* eemtra

non difnari,id eft, non e(Ie dijmum dicere altquid f""""" "'

rr ir ■ 1 n ■ Ttremfrtm»

ejje, OMt non ejje, id dt , non oportet accipcrc pro (ommitniter

prindpio aliquam propofirioncm affinnatiuam, exfrim» via

vcl negaciuam : hoc enim forfan aliquis opinabi- ntininisfig-

tur.qitod eli aprincipio qu^ere, id eft,quod dlet **/***'*•'*•"

petitio principijjficut diclum fuit fupra,/fi opor-

tct fupple acdpcre pro principio , fciliccty5gw</f-

care hoc aliqutd , fdlicet ipfum vnum,C^ ipjl,(^\i

fcilicct loquitur ,& alij , fcilicct cui loquitur , &

ipfum audit : hoc enim necejfe eftfi aliquid dicat,

vel Icx^uatnr '.fiautem non, id cft, fi non concedat

vnum aliquid fignificare , cum tali non eritfermo,

nec ei ad feipfum,nec adalium ; quare fupple cum

tali derifbrium cft loqui , vel difputarc •.Jedficjuti

dederit boc,8c concclldric flatim erit demonjt-iatiot

contra cos : iam enim altquid ertt definitttm , id

cft,difKn6himafuo contradidorio ; quod per v-

niun fignificatur , ficut patebit,infra yftd caufam

ntn demonfirans , veritm pro fed tfitfiinens, id dCt,

qu6d hcx: fadendo non eric demonflrarc fimpli-»

citcr primum prindpium , fed erit tancum rario

fliftinens, & defendcns primum principiiun con-

tra ncganccs ipfum, ille cnim , qui fuftinec rario-

ncm,(cilicec veram,deftruic rarioncm falfam.quafi

contradiccns fibi,vt pacec. Dcinde cum didt :

Primum quidem igitur manifesiumy quid
hoc idem verum efi , quod fignificat ncmen
effeyaut non cffe-.quare non vtique omneficy(jr
nonficfe habcbit.

Arguit contra eos fecundum danim princi-
pium , & modum. Circa quod duo facit fcam-
dum quod dupliciter arguit. Sccunda ibi : Am-
pliitsfi homo. Dicit crgo , quod fi nomcn aliquid
fignificat, vt fupponicur , hocprimum elt manife-
ftum,ejuod hoc quidem verum eft , t^ued vnttm fig'
nificat hoc alujuid ejfe , aut non ejfe , id eft , quod
hoc erit manifefb.un,qu6d hxc propoficio eft vc-
ra, qu6d vnum aliquid fignihcat , & cius contra-
didteria , quam negat , efl falfa : quia faltcm hoc
habcmus , quod non omnis afnrmario eft vera
cum fua negatione:ide6 concIudic^ijiMrf non vti-
qut »mnefic,& nonficfe babet. Deindc cum dicic;

SFMMARIFM,

Nomen vnutn fignificat nacuram fcu
vnum quid,non autcm vnum , &c non v^
num ; vndc conuincic nulli , conucnire
poiTc iimul cfTc, ic oon cfTc.

L z Am

39

124 LiberlV.

Al^pliusji homofigmficat <vnum ,ftt hoc
mimAlbipes. Dico autem ftgnijicare
hocfihoc efi homo ^fifit altquid homo, hoc efi
hominem ejfe, Tiit aufem d/ffert , necfiflura
quis dicat fignificare ,folum autem definita ;
fonetur enim vtKjue finguLts rationibus alte-
rum nomen. Bico autem , 'utfi non dicat ho-
rninem vnumfignificare ^fedmulta , ejuorum
vntHS quidem vna ratio animalbipes:funt
Autem dr alix piuresfeddefinits numero,Vo-
neturenimproprium nomenfecunaum vnam-^
quamque rationem : fi autem nonponaturfed
infinitafignificare dicat , palam quia non vti-
que erit ratio:nam non vnumfignificare^nihil
fignificareefi. Nonfignificantibttiautemno-'
mtmbtts aitferetur adinuicemdtfputarefecun-
dum veritatem autem,c^ adfeipfum. Nihil
enim contingit intelligere nihtl intelligen-'
tem vntim •.fiautcm contingit ,ponatur huic
reinomenvnum.

Tcx.eom..ii Sit itaque ftcut kprincipio dicium efifigni-
ficans ali(juid nomen.,& fignificans vnum.

Metaph.

j.Sappof.

♦o

Ponit rccixndam rationem contra eos. Circa
quod duo facit : quia primo praemittit quadam
neceiTaria. Secundo exillis arguit ad propofitum.
Secunda ibi : Necejfe ttAqite. Prima in tres fe-
cundum quod tria prxmittit. Primum,qu6d no-
meu vnum fianificat vnum. Secundum eft quod
fequitur ex primo,qu6d hoc nomen iowojfignifi-
cat id quod eft hominem eire,non autem id quod
cft hominem non cfle. Tertium eft qu6d ^owo,
& non homo , non fignificantvnum.Secunda ibi ;
uVff itacfue contingit hominem. Tertia ibi : Si att-
tem non /ignificat. Dicit ergo , quod /i homo ftg-
nificat vmmfit hocvnum animal bipes : hoc enim
vnum quod fignificat nomen , eft definitio rei &
quiditas , ideo fubdit : dico autem hoc vnum fig-
fiificarefihoc cft homo ; hoc efi hominem eJfeM cil,
fi animal bipes eft quod quid cft hominis , hoc
erit fif^nificatiim huius nominis homo. Ad pro-
bandum autem quod vnum noraen fignificat, in-
nuit talem rarionem ; quia fi nomen fignificat
plura ,auc finita , aat infinira ; fi finita , habetur
propofitum i fi infinita , pefibit omnis difputa-
tio. Ideo dicit , mhtl dtjfert vtft quis plura dvat
figmficare folttmmodo quod tantkm definita , id
eft, fi illa plura fint finica ;ponatur enim in fingu-
lis rationihiu ditterfum nomen ^ id eft , quod cui-
libet quiditati & rarioni fignificatse poteft impo-
ni nomen prpptium & diuerfum .• dico autem vt
fidicat aliquis hommem non ftgnifirare vnum.fed
multa, quorumvnitts quidem vnaratiofit animal
bipestfunt dtuerfe. & plnres , fcilicet alise ratio-
nes C\^\nfiC3Xx,fed definita numero : ponatur enirn
proprtum nomen ferundkm vnamquamcjue ratio-
netn-, Sc tunc redibit id quod prius, fciHcetqu6d
quodlibet vnum nomen ,vnum fignificabit : y?
^e.ifi;mfi- antem non ponatur fienificare finita , fed vidctur
ca.tur rr in- fignificare infinita,palam , cjfiia non erit ratio , id
tell'iiMr,eJi ^!^ ^ locutio vcl difputatio : quod patet fic : nam
non vnum fignificare, nihil eflfignificare : ftd non
ficrntficantihus nominihus aufertur adintticem dif-
putatio (jr fecundkm veritatem & ad ipfum , id
dl, ad hominem. Quod autem non fignificarc

Tmum.

vnun!,fit niHiljprobat ex hoc : quianomen figui-
ficat intelledum , fiue conceptum mentis ; fi igi-
tur nihil intelligitur , nihil lignificatur : fed ninil
intelligitur nifi vnum , vel fub ratione vnius:quia
intelledlus iUud , quod intcUigit , ab aUis diftin-
guit^ideo dicit quod nihil conttngit intelligere nifi
vnum intelligentem : fedfi conttngit , id eft , quia
contigit ahquod vnum mx.e\\i^CK,iTnponatur huic
rei , quaj intelh'gitur,t/««w nomen,S)C fic vt a prinr-
cipio didumeft, ipfum vnum ahquid fignincan$
cft vnum fignifica^is -.ftc itaficut a principio di-
Hum efi fignificans alt^uid & figntficans vnum,^
fupple funt idem,

Notandum , quod cum Ariftot. ait, quod cum
vnum nomen vnum fignificat , tantum loquitur
C5( inrenrione de nomine vniuoco folum , quod
patet :tum quia infra fupponit , quod fi aliquod
nomenfignificat plura , hoc erit fecundum sequi-
uocationem ; tum quia hic ftatim dixit quod fi v-
num nomen plura fignificet , nihil difFert fblumr
modo illa plura fint finita : quia cuilibet illarum
rationum plurium poterit nomen proprium im-
poni,& rcdibit idem quod prius:vnde patet quod
nomen ajqniijocu plura fignificans, non eft vnum
fimpliciter.hitendit ergo Arift. qu6dnomen fim-
pliciter vnum,fignificat vnum &fecundum vnam
rationem:quaie etiam addit quod contingit vnum
tantum inrelligere ficut vcrum , qiiod & fi plura
intelligit, non nifi in quantum funt aliquo modo
vnum,& fecundum vnam rationem,vnde & pofllt
eis imponi Vnii nomen tantum. Deinde cupi dicit^

Non itaque contingit homini ^ffifig^ifica-
re^quodquidem non ejfe homini fihomofigni-
ficat nonfolum de vnofed & vnu. Non enim
hoc figntficat vnum fignificare quodde vno :
quoniamfic vtique muficum,& albttm^& ho^
mo , vnumfignificarent ; quare vnum omnia
erunt Jynonyma : namque & non erunt ejfe &
non ejfeidem, niftfectmdum aquiuOcationemy
vtfi quem nos hominem vocar^tif,altf non ho-
minem vocent. Dubitaium vero hocnon efifi
contingit idem effe , & noN efi hominemje-
cundum nomen.fed fectindumrem.

Ponit fecundum prcEmittcndum, fcilicet quod
hoc nomen homo fignificat idem, quod eft homi-
nem efte tantiani. Dicit ergo, nec contingit itaque
hominem elle non efie \\ominemfi homo fignificat
mnfblum de vno,fed & vnum, id eft, quod fi hoc
eft verum qnod nomen fignificans vnum non (o-
lum fignificat de vno , & fubdit quod ide6 dica-
tur vnum;quia de vno fcd fignificat id quod eft v-
num fimpliciter,& fecudtim vnam rationem,hinc
eftquod ^owofignificatid quod cfthominem ef^
fe, quod non fignificat id quod efthominem non
e(Te:nonenim dignamur, ideft, nondignum iudi-
camiis vnum fignificarequod eft dc vno:quoniam
fic muficum,& aH>um,& homofignificarent vmim,
in quantum fcilicet omnia de vno verificantur :
quare (ec^mmt c^\oAomnia eruntvnum. Cuius ra-
tio eft:quia album dicitur de homine ; & proptcr
hoc eft vnum cum hominc , eadem ratione erit
idem cum lapide, cum dicatur dc lapide ; ex quo
fequitur,qu6d homo & lapis erunt vnum & idem
cum fint idem vni. Terri6 quia quac funt ea-
dem vni & eidem : eadem flint fibijnuicem;qudrc
fequirur , qu6d omnia namina erunt fynonyma ,

id eft.

Sijnificnt
fetjuttMr «■»-
telii^ere.

41

Nomen iini-'
uecum ejl
fimpliciter
nomen t/.
num.

Vtie Se«»,

i.^uppof.

Htc nomen^

homo, tttn-
tttm fignifi ■
ca.re hoc quod
efi homintm
cjfe.

Summ^II

id eft,qu^d fiignificanria eandcmrem in mMtune;
cum ergo eflc & non efle verificcntur de eodem,
fecundum negantcs primura principiumroportec
tamcn qucSd aliud fit id quod cft horoincm eflc,
& id quod cft homincm nonefle;ficut id quodeft
album,&quod cftmuficum, eft ahud & aliud (c-
cundum rarioncm: Ucctdecodem dicantur,puta
de Socratc; Idc6 concludit quod non erunt idem
tjfe & non ejfe, nififecHndumiiqHiwK*tionem'.c^cA
dicit ad fignificandum qu6d homo non fignificat
vniuocehonunem cfle,& nonefle hominemjcfto
quod poflit vtrumque xquiuocc fignificarc, vtfi
tjuem nos hominemfignificamMi:alij,Cd\icct inalia
lingua »0« hominem vocent : fed hoc non eft modo
duhitatum vel quaefitiun ,ficontingit fimul idem
ejfe haminem , & non effe hominem fecundum no~
w««,rcih'cet aequiuocum,y^<i fi fitidcm fecundiim
rem, & fccimdum rarionem. Ex quibus omnibus
patet quod hoc nomen homo, ita fignificat homi-
nem efle,qu6d non fignificat homincm non cfle:
& accipitur hic ejje hominis pro quiditate homi-
nis , quam fignificat nomcn, nam ratio quam fi-
guificat nomen eft quiditas rci , quod per defini-
jtionem exprimitur. Deinde cum dicit :

Si dutem nonjignificet dterum honto ^
non homo , falam cjuia non ejfe homo ab ejfe
homini non erit alterum : qaare erlt homini
ejfe non homini ejfe:vnum enim eritihocenim
jignijicai ejfe vnum , vt veHimentum ^ in-
41 dumentum Ji ratio vna. Si veroerit vnum,
gjrvnumjignt^cat homini ejje^& non.homir-
m :fed oHenfum efi quod alterumfignificat,

SuDpof- Oftendit terrium prjcmittendum,{cilicet quod
homo & tton homo non fignificant vnum & idcm,
jlom d* »»» Et intendit talem rarionem : homt fignificat id
komet nonfi- quod cft homirtem cfle, id eft,quod qnid eft ho-
pti^cmt idf. niinis,& non homo id quod non efle hominem,id
cft quod quid cft non homo : fi igitur homo &
non homo idem fignificant ; ergo cile hominem
& Mon efle homincm erunt idan & nojn aliquid
diuerfiun , & per confcqucns vnum de alio prjc-
dicabitur,& erunt idemfecundupirarioncm^ficut
veftimentum & indumentum : quia idem nomqi
puta io;w<»,vtrunque fignificarct:cuius oppofitum
pracoftenfiim eft ; ergo homo & non homb non
lignificant vnum & idem. Dicit ergo qu6dy7w«
fignificat diuerfum homo ^ non hemo.falam <juia
nonejfe homine non erit itiuerfum,ah efle homine:
^uare erit ejfe non hominem , ejfe heminem, id eft,
praedicabitur vnum dc alio in quid , & pradica-
tione dicente, hoceft hpc , vnum enim erunt Ce-
cu|iduit\ rationem : nam hocfignificat ejfe vnum,
vt vefHmentum & indumentumfi ratiofit vnaifi
vero eruntvnum, (cilicet hominemelte,& homi-
nem non cfle , & vnum , firilicet nomcn puta ho-
raojignijicabit hamfnem ejfe , & hormnem non effe:
fedoflenfum efi^A eft, fiippofitum tanquam fiipe-
rius oftenfiim.ijw'/* diuerfum ftgnific^nfxi^ctmm.
eft enim qudd hoc nomen homo fignificat homi,-
nem efle , & »0« home fignificat non efle homl-
jiem. Ex quo patct quod no fimt idem cfle homi-
nem , & non efle hominem : c^xaxthomo Sc non
homa , non idem fignificaJbuiit quod eft inten^
tum. Deinde cuni dicit :

Necejfe itaque fi verum quod eH dicere,
tfuia homo ^nimal eJi bifes ; hoc enim ernt
Scori Oper. tom. lY,

Cap. IL 125

quodfignificahat homo >.fedfi hoc necejfe , non
contingit,non ejfe hocipfum animalbipes , hoc
enimfignificat^ necejfe effe tmfopbile non efie
hominem.kon igitur contwgit fimul verum Xcxt.cu.
effe dicere idem hominem effe, & nen efje ho-
minem : endem autem ratio & in non ejfe ho^y
minem,

Arguit ad propofimm ex pritmiflSs. Circ?
quod tria facit. Prim6 cnim ex praedidis fo^mat
rarionem.Secund6 fubiungit cniufdam fupp6fiti
probationem. Terri6 excludit quandam cauilla-
rioncm. Sccunda ibi : Nam hominem ejfe. Tcnia
ibi:5i reffondeatur ad interrogatii.ln primapanc
intendit talem rationem : Neccfle eft quod ho-
mo fit animal bipcs:ha:c cft ratio , quam fignifi-
cat hoc nomen homo,\t praediAum fuitiled quod
eft neceire efle , non contindt non efletquia iftjE
xquipollent, fcilicctnecefkeft efle,& non con-
tiiigit no elle : vel no poflTibilc eft non clfe^fi igi-
tur non poflSbile eft non eflejergo impolTibile cft
hominem non cfle animal bipcs. Ex quo patet ^"P^ ""
quod non contingit affirmationem & negationc ^^llgU^Jli^
nmul efle veram de hominc, fcilicet quod homo moMiftm'
fit animal bipes , &qu6d non fit animal bipcs.
Dicit ergo qu6d necefie eft itacjue vertm dieerefi
(juidem, cjuia homo eft animal bipesihoc enim erae
ijuod fignificahat homo : fed fihoc necejfe non con-
tingit non ejfe hoc ipfum , animal hipes : hoe enim
fignificat necefje ejfe quod eft impoffibile non effe :
quia illae propofitiones sequipollent : non igitur
contingit fimtd veru ejfe dicere idem hominem ejje,
e^ non ejfe hominem. Addit autem qu6d eadenijror-
tio eft & in non ejfe hominem : quia fcilicct neceflc
cft non hominem efle non animal bipes , & pcr
confequens non contingit non efle non animal
bipes , & flc vlterius vt prius.

Nota^dum, qu6d ea qux prxmifla fuerant,fic j,
valentad iftamxarionem:quia fi daretur qu6d
homo 8c non homo idem fignificarent , vel qu6d
hoc nomen homo fignificaret vtrumque iUomm,
fcihcet hominem cfle & non cfle homincmypof»
fet negari illa propofito ,fcilicet quod necefle fit
hominem efle animal bipes; ex quo homo & non
homo idem fignificarent : vcl hoc nomenhom»
vtrunque fignificaret, fciHcet id quod eftelle ho-
mincm, & id quod eft non cfle hominemJJcind?
cum dicit :

2(am ejfe ^ non homini effe alterumfiigni'
ficatifiquidem album ejfe dr homine e[fe alte-
rum , multum enim opponitur ilLud magis^
quarefignificatdiuerfum, Si autem (^ alium
dixerit fignificare & vnum ratione cum ho'
mine & lapide , idem dicemtts quod^ prius
diSium eH , quia vnum omniafunt, (^ ne»
folum oppofita. Si autem hocnoncontingit,
contingit quod diffum efi,

Subiungit cuiuIHam fuppofiti prob^itioocm,
probando cnim qu^d hoc nomen, home, non fi-
gnificatid quod eft non efle honunem , dixerac
quod id quod cft efle homincm , & id quod cft
non clle hominera funt diuerfa, datopetim- ^f'^»^
pofllbile quod diccrentur dc codem , & hoc eft Ig^ homM
quocl hic vult probare pcr talem rarionem : Ma- #/» Wi««wi
gis opponuntur §flc hotninem & non eflcho- ^M^ftur-

ii6 Lib.IV.

rnuiero, quJmi homo, & albara opx fimt Aiaer^
fccmnduBn rationem, non obftante quod fint ide
Cnhipdxf ; crgocfle hominem, & non cfle homi-
ncm mult6 magis erunt diuerfa.Minorem oftcn-
dit ficut prius aucendo ad inconucniens, (cilicct
qu6d omnia crimt vnum. Dicit crgo quod ho-
minem ejfe & non ejfe hominem ejfe,diHerfumyQ:i]x~
cctTunt : multum enim magii opponitur id quani
fupplc homo & album , quarefignificat diuerfum.
Si autem album idem dixerit M.<{\iisJ^nificare,
fc\\}t:,fT cum homine & vnum ratione : idem dice-
mtu quod & pritts difium ir/?,fcilicet qtiod omnia
vnumfiunt , & nonfolum opponitur, id cft, qu6d
non crunt oppofita , fed omnia erimt ynum.vt
fuperius dedudiim fuit ifiautem hoc non contin-r
fit , contingit quod diBum eft, fcilicet quod efle
hominem, & non.cfle boraincna funtdiuerfiu
Deindc cum dicit ;

Si refpondeatur adinterfog4tum. Si aute
4fponat imerrogati Jimpitciter drnegationesy
non rejpondetur ad interrogatum.Nihil ehim
frohibet ejfe idem (jr hominem^ & album, (jr
alia mille fecundum pluralitatem. K^ttamen
interrigantefi verum eji dicere hominem hoc
ejfe,aut nomrefpodendum ejl vnum ftgnijica-
tum ^ non addedum^quia ^ album & ma-
gnu;etenim impofiibileinfiniu entia acciden-
tiapermeare,aut igitnr omnia permeetur^aut
mllum. Similiter aute ^Ji milties eji idem
homo^& non homo,non eji correfpendendum
interrogantiji homo eji,ejuiaejifimul& nm
homtf , Jinon , dr alia quacumque acciderunt
funt correfpondentia quacumquefunt,aut non
fttntfi autem hoc mnfecerit^ non difputat.

44 Excludit quandamcauillationem,quapoflet

refponderi adprzdida^aduerfarius enim int?r-
iogat^ an neccflarium fit hominem cfleanimal
!>ipcs,& non elfe animalbipes?poflet refppnderc
dandp affirmationem,& negationem : hoc autcra
Philofbphus e.xcludit, dicens prididtam conclu-
^pncm fequi; idco dicit,a\ii>d firefponderetur ad
imerrogatitT/t > fequirur uipple propofitum no-r
ilrum , fcilicet fic vel fic : vel fi appanatur inter-r
roganit fimpliciter de aftirmatione velit, rcfpon-
dens addere & negationes ,non videtur refpondere
ad interrog^tum, id eft,quod fi interroganti fim-
pliciter de affirmationc , velit refpondens addere
hegationem in fiia refponfione,vt didtum eftmo-.
do praedidlo : non rcfpondet ad interrogata,quod
declarat {\c,nihil enim obefl idem,^uta. Socratcm,
ejfe hominem, & album,& alia huiftfmodi mille in
pluralifate, apamen interroganti fiverumjit di-
cere hominem ejfe hoc , aut non : puta elle albiim,
vcl non efle 3\h\xm,refpondendum eft rantum vnZ
fignificatmn,& non efl addendum : quia efi album,
O" nigrum , & magmtm, & huiufinodi alia : quia
/lipple oponct alia accidcntia alicui refpondere
fiittul, aut nuUum : fed omnia fimnl npn pofllint,

_ „ . . cumfunt infinita, etenimimpolfibile e(i,qit* funt

W* cttmrtt . /. ; 1 ■ ■ ■• 1 n •" ' -i.

i»fittit» ftr- *^P"if^ Mctaentta permeare , id elt , pcrtranlire ;

trnnfite. aut igitur omnia permeentur in refpondedo fcili-.
cet dut nuUum : dicimtur autcm accidentia ali-
cuius cfle infinita non fimplicitcr.fed quoad nos:
fic enim infinitaacciduntcidem, faltem feciidum
rclationem , & comparationem ad infinita acci:»

Metaph.

.dcntta, &c6fcquentia.Patct igitur ex diftis,q«64
nonfolum iddequo 4ua:ritur,eft refpondendum,
& nihil corum qux accidunt quasfjro ; fimilitcr
igitur in ^iopodto : dato quod milltef idem ejfet
homo, &nonhonfo, int(rroganti,fi eft homo,non e/i
refpondendum : qui^ eft fimul Cupple homo, & n^
homofinon pro nifi:nifi & alpa quicUqueaccidik
fttnt fefpondenda qu^cumque funt,autnon funfji
fnimhoc nonfacit, non difputat , quia vt pracdlr
Oo\sa cft , vel omnia accidentia funt refpondenT
da, quaecumque funt , aut non funr, fecundiim
quod intcrfogatio eft affirpiaitiua , vel negariu^,
vel niillum eft rcfpondendum, aiitcr nuUa eflet
difput^tio.

SVMMARIVM.

Si negatio & affirtrratio verificantur de
eodem,omne pracdicatum efTet acciden-r
cale, oftendit confequentis falfitateni.
ExplicatbencDodorvariQsmodospr^-
dicandi per accidens.

OMntno vero dejtruunt , quihoc dicunt Tcxt.c0.u.
fubjlatiam^^ cjuod tjuid erat ejfe^om-
nia namque dicere accidere eis <■/? neceffe^ (^
vere homtni cjfe, aut animali ejje non ejfe,

Poftquam Philofbphus difputauit contrane- At.ponenttt

gantcs priraum principium pcr viam , qua: fumi- cS/ratlia«ria

turex nominis fignificationcnunc difputat con- tjjt fmutl-vi

tr4 cos ex fecunda via , qiw? fumitur ex tcnnini, ^*'

vel nominis pj:a:dicatione,& intendit talem ra- ^^

tionem : Si afnrmatio & negatio funt fimul vera """^ "^*
j I II . ° ,. r 1 n '•* termtnt

de eocjem; ergo nuilum erit prccdicatum f ubftan- .^*/ nc^ninit

tiale , & in quid, fed fblum per accidens : confe- frtdicmoni,

qucns eft falfum; ergo & antecedens.<;irca hanc

confcqucntiam fic procedit. Primo proponit fp-

fam confcquentiam. Sccundo fubiungit confe-

quentiae probationcm.Tcrtio oftcndit falfitatcra

confequentis. Secundaibi : Namfiquidfuerit.

Tertia ibi : Si vero omnta fectinditm accidens,

Dicit fergo,qu6d illj, quihocdicunt, fcilicetquod

affirmatio,& negatio fimul verificentur deeode,

mnino deftruunt fubftantiam, id eft, prasdicatura

fiibftantiale, & quod quid erat ejfe, id eft , prasdi-

catum in quid : necejfarium enim efl eisdicere om-

niaaccidere , id eft, omuia prxdicata eflc per ac-

cidens , & non ejfe quod vere homini ejfe, id eft,

prsdicatum fignificans quid eft homo,<««r con-

uenit animati ejfe, id eft,nec efleprazdicatum fi-.

gnificans quid eft animal : fcd fupplc omniaprx-

dicata efle pet accidcns,vt prcedidum eft. Deindc

cum dicit:

Namfi erit quod vere homini ejfe hoc non
erit pon homini effe^aut non effe homini^qua-
uis ha negationes huiui ; vnuenim erat quod
fignificabat, ^ erat hoc alicuius fubjiantia,
Significare verofuhfiantiam efi,quia non ali-
quid aliud 'jpfi. Si autem erat ipfi quod veri
homini ejfe , quod vero non homini ejfe,aut
quod ver} non ejfe homini, aliud erit. ^are
dicere eof efi necejfe , quia nuUius erit taiis
ratiOyfed omniafecunditm accidens'yhoc eninf
determinata efifubjiantia dr accidens.album
enim accidit hominiy quiaefi albtttjed non
vere album,

Probat

Summ^II.

Cap. II.

VtfftrpuU
frtdsanifub.
fMUi»lit »b
itadntaU.

cuUns prtdi-
cxri non con~
lingit.

ftobat di<£bm confcqucnriam hocmodo (ciH-
(Xt quia ad opporinim confcquentis fequitur op-
pofitum antecedenris. Dicit et^-.rmmft ^uidfue-
rif.cjttvd efi hominu ejfe, id cft, fi dctur oppofirum
confequentis , fcilicet quod fit aliquid przdica-
nim in quid fignificans cfre & quod quid ett ho-
tninis , & hoc fcilicet talc predicatuni , noH ertt
non haminem effe aut non cflc hominem : huim
enim , fcilicet elle hominera lunt du£ prsdicte
negatwnesy fcilicct non hominera efle & non efle
hominem : cx quo patet, qu6d fi aliquid fit quid
eft homo vcl efle hominem, id eft , aliquod prz-
dicacum di£tum in quid de homine , qu6d affir-
tnario & ncgario non verificabinir de eodcm,
qoia (cihcct de eo quod eft cfle homincm non
vcrificatur non hominemeflc , aut non efle ho-
mincm : cuius probarionem fubdit : vrmm erat
qued figntjicubdt fubftanriam,<^ hoc erat aticuim
fuhllantia , vult diccre quod probarum feft fupra,
quod hoc quod fignificat nomen eft vnura , ite-
rum dichim eft , qu6d illud quod fignificat fub-
fiantiam,eft aliquid rei, & non aiiquid aliud;ide6
dicit, c^o6. fignificare fubftantum efi quod non efi
iUtudiffieffefiigiturfnit ipfitjuodeH vere htmi-
ni effe"\\\\iA quod vere efl non homini cffeant quod
non efle honMni:(equiturqu6d c(t homini aliud
m>,fcilicet a fe:vult dicere,qu6d fi illud quod eft
cfle hqminem,fiuc quod quidcft horao fucrit,vel
noneflc hominem , vel cflenon hominera : con-
ftat quod crit quoddam altcnim a fc ; quare ne^
ceffe eff eos dicere : quart nuUiM talis erit ratiofiA.
eft,diffinitio fignificans quod quid cft cfle iti,fed
mmiafecundiim accidens, id cft, quiaoinnia pra-
dicata erunt per accidcns \fed hoc enim determi'
nata efi fubfiantia & accidensM eft,qu6d in hoc
diftinguitur pracdicatum fubftantiale ab acciden-
tali : quia vnumquodque eft vere, id quod dc ipfo
fubftanrialiter praedicanu: : fed non fic cft dc pri-
dicaro per accidens : nam homo dicitur albus non
quod vcrc fit illa albedo , fed quia albedo vel al-
bum fibi accidit:quia cft albus denominatiuc, (ed
nonquiaalbedo. Exquibus omnibus patet, quod
przdicamm quod pracdieatur fubftanrialiter, non
poteft cflerealiter frifi vnum ; fed praedicarumpcr
accidens non eft neceffe eflc vnum tantura , nec
per corifequcns fubftanrialc fcd accidcntale, Patet
igiturex praedicris probarioconfcqucnds , quod
ii de aliquo fimul verifitetur affirmario & nega-
rio , puta efle homincra & non efle horainem:
quod nuUum crit pracdicatum fiibfl^riale & fn
quid,djun illud fit lantum vnura rcahtenaffirraa-
tio aurem & ncgatio,puta efle hominem & non
cfle hominem , non funt rcaliter vnum pracdica-
tum. Dcindc cum dicit i

46 Si vero ommafecundum accidens dicuntury

Tex.co.14. nullum frimum erit vniuerfalefi autemfem^
peraccidens de fubieilo aliqao fignifcat fr/t-
dicationem^ in injinitum tgitur ire neceffe (/?,
fed imfopbileineque enim plura daobus com-
fleffitur. Accidens enim non accidentia acci-
det,nifiquta ambo eidcm accidunt^dico autem
vt album^muficum^dr homo albtn, quia ambo
homini accidunt. Sed non Stcrates muficus
ita^quia ambo acctdunt altcui alteri : quoniam
igittirhacquidem ita , iSa vero illo modo di-
cumur accidentia , qu/ecunque fic dicuntur vt
4lhum Socrati , noff contingit infimta effe in

117

fuperlus , vt Socrati albo alterum aliquodfit
accidenSyHOn enimfit aliquodvnum ex omni^
btis.Necalbo itaque aliquid aliuderit accidens
vt muficum ; nihilemm magis illLquam illud
huic accidit, Etfimul determtnatum efi , quia
hac quidem ita accidunt , hac autem vt mufi-
cum Socrati,quacunque verhfc non accidenti
accidumfed qttacunque illo modo , cptare non
emniafecundum accidens dtcuntur.Erit igttur
dUquid& vt fubsfantiamfignificans^fiau-
tem hoc , oHenfumefi quia imfoftbilc prddi-
cari contradi^iones.

Oftendit fidfitatem confcquentis dicens, quod Kon omnla
fi omaia prtdicata dicuntur fecundum acctdens, trUicMt»
fequitur quod nuUMm ertt pradtcatum vmiterfale, \f^^„,^
id cft,nullum erit prxdicatum pcrfe,& fecundum
quod ipfum : accipiturenimhjc vniuerfale , ficuE
prirao pofter, fcilicetquod incft per fe,& dc om-
ni, & lecundum quod ipfum : hoc autcra eft ira-
poflibile , quod feraper przdicatio fit de fubiefto
aliquo per accidens-,idc6 diciv.fi autem femper ftc-
cidens de fuhieilo aliquo figntficat prtdicationemy
neceffe efiprtdtcationes tn infinttum ire : qiutenus
cidera polfunt acciderc infinita : verum pro fed,
fed hoc eft impoffibile : nen enim plura duebus
compleEHtur, id eft, quod pracdicario ac^identaHs frtditMtte
compldffcitur tantum duos modos in quorum ^^j^_
nuUo cft proccfllis infinitus , vt dicetur. Vnus §iuand» ^
modus eft {ecimdtim quod accidens pracdicatur qu*literac-
de accidcnte, & hoc ideo quiaambo accidunt ci- f '''"* '^/f*
dcm fubieclo ; ide6 dicit quod non accidit acci- *^^^"'
-dens accidenti,nifi quia ambo eidem accidunt : dic9
autem aut album efi muficum rjr /jc;-/cilicet mufi-
cum eft album, cconuerfb c^uia atnho horrtini acci-
dunt. Secundus modus pcr accidens eft, quan-
do accidens prxdicatur de fubie<fto , vt cum di-
dnir,Socrates eft muficus,qux eft pr.-edicario pcr
acddens,non quod ambo accidant tcrtio,(ed quia
alterum acddir alteri ; ide6 dicit : fed non Socra-
tes, ita dtcitur muficiu, quia ambo accidunt alicui
diuerfo : fcd fupplc quia vnum, fcilicetmuficum,
accidit alteri fcilicet Socrari : in neutro autera
iftonira modonun per acddens conringit przdi-
carionim proccdcre in infininmi : quia oponet
ftare ad fubiechira ; vnde dicit : queniam tgitur
hec quidem ita,iUa verofu dicuntur acctdentia , id
cft,prxdicata pcr accidens qutcunque fic dicuntur
vt alhum Soctati s qui fuir feamdus raodus , nen J^J^'Jl^
conuenit inpnita effe fuperius, afccndendo,fi:ilicct ,nfinitnm w
a fubie<io ad pracdicatum : vt ii diceretur quod fTtdicatiemi-
Socrari accidlt album : & Socrati alho accidtt ali ■ *«** »'' ?"/•
quidaltud : nam hoc haberet efle duplicitcr. Vno "JJJ*' **"*
modo fic quod cx Socrate & ex albo fierct v-» xi.jibo.
num , & fic ficut Socrates cft fubie^m v-
nura albedinis : ita Socrates albus eflct fubie-
€tam vnum alterius accidenris : & hunc modura
tangit Philolbphus > & excludit dicens , quod
fupple non conringit talia prsdicata per acd-
dens elte infinita : vt fuperius dicebatur : vt fi
dicatur qu6d Socrari albo infit aliquod aliud
accidtns : & fic irt infinimm , hoc aurera eft
impoflibile : non enim fit altquod vnum , {ci-
licct per ie ex omntbtu indiffercnter : quia non ex
fubiaio & accidente : vnde non poteftdici,qu6d , , . -

Socrates albus fit vnum fiibicchim,idc6 fubdit nec
itaqueamhe , fcilicct fiibiedo & acddenriii^xtf^
aiiud erir accidens vt muficum : qu6d fdlicet do
L 4 ambobus

128 LiberlV,

tmbobus quafi de vno przdicaiur. Aliojnodb
feaberet eile qu6d iicut Socrad ioeft album : iu
ipii albo ineifet aliud accidens, putarauficura, &
fic in infinituni:5f hui>c modum tangit, & exdu-
djt dupliciter.
47 Tnm prira6,quia non cft rado quarc muflaim

magis accidat aibo , qiiam cconuetfo j vndc noi^
erit ordo inter album Sc muiictmi quantum ad
Tationem fubiicicndi : vndcquaqium ad hoc vi-
dcntur zqualitcrie haberc ; ide6 dicit : ttihil enim
mt^is hoc Uli ijuim illftd htiic Mcidit. Tum fe-
curido ,quia definitum eft &oftenrum ,qu5da'<
iius modns pracdicandi per accidcns eft illc , in
quo accidens prsdicatur de accidcnte ab illo, ii>
quo praedicatur accidensde fubie<5to,vt muficura
de Socrate , ideo dicit, qu6d & fimul finita fitntt
jd cftjdctcrminata : quia, h<tc quidem ita accidunt,
quando icilicet accidens praedicatur de acciden-
te : hoc auiem vt muficum Socrati : quando icili-
,^ctaccidens prsdicatur dc fubiedorin illo autcm
modo,de quo nunc pft fermo, non accipiturprac-
dicatio per accidens : quia accidens dc accidente
prspdicetur : fed illo modo quo prius locuti fu-
mus}idc6 dicit,qudd qudcunque vero fieM eft,illo
modo praedi^Sko qu6d in praedicatione per acd-
dens. Secundo modo non cft proceflus infinitus^
& de primo modoper accidens non videtur Phi-
loibphus faceremcnrioncm,fedtamcn potcft pa-
jere expradidis^quod ncc etiamiij primo modo
eft proceflus infinitus , ibi enim praedicamr acci-
dens de accidente:quiaambo praedicantur de vno
fubic£ko:quia dclcendcndo h prasdicato ad fubic-
^um, eft deucnire ad ipfum lubicwlum vt adter-
minum : ncc eft vltra pFpccd^rc , fed oponct ibi
ftare : fic igitur manifcftum eft, qu6d in pr jedica-
Itione per accidens,non cft proceflus infinitus. Ex
quibus omnibus concludit Philofophus , ejuod
quare,inqait,non omniafecundumaccidens dicun-
tur:erit igitiir alicjuid & fitbftantiam fignificans,
id eft,aliquod praedicatum fiibftantiale xfedfihoc
eft verum,ofienfum ef}, quia impejftbile efl contra"
diElionesfimul pradicari fupple de eodem,qua: ^cft
conclufio prindpalis.

Notandum : quod Philolbphus primo Pofter.
jtext. J5. diftinguit trps modos praedicatipnis per
accidens, quorum duo funt qui mc ponuntur,fei-
licctquaiido accidens praedicatur de fubie<fto, vel
accideus de accidente. Exemplum primi : hotno
eft albui. Exemplum fecundi : muficum eft a[bum.
Terdum autem modum ponit , quando fcilicct
futie^Sbim pracdicatur de accidente : vt fi dicatur
muficum eft homo ; non tamen propter hoc debet
diiudicari , nam ille tertius modus reducitur ad
iftutn , quando acddeps praedicatur de fubiedo :
nam conuerfiuus eft iftius & quantum ad propo-
fitum non refert Ipqui de ifto,vel de ill6:quia co-
dcm modp probatur noq cfle proceflum in infi-
niwm in iUcficut nec in ij(bo & propter hoc for-
ce Philofbphus non aurauitfaccrcmcntionemde
|fto, T^unc fcquitur illa pars ;

sr M M A R jy M,

Omnia eiTe vnutn , fi contradidoria
dcncur iimul vcra. Hincreiicic opiniones
Pythagorac,&: Anaxagprac.

Tc«-f»'if' ii Mfltus fi contrAdi6liones fimul di ifr
Jt\.dem vercfurit crnnes, falkm quoniam
m»i4 erunt ; erit (nm idept trirem(Si& mtt-

Metaph.

^lodiprtdi-
candiferac-
tidens funt
tres.

G^uwetacitit
yhilofophm
hic tertium
inodum prt,-
«licdtionisfer
HCfideiu i

rus (^ homoijide omni aliqttid 4Ut affirmAre^
aut negare contingit.

ybi ponit tertiam viam contra eos,quaE fumi- xertiaviatx
tm cx rcrum diftindione:& intcndit ralem ratio- rerum difiin-
nem:Si contradicSboria funtfimul vera de eodem; <?«/»«,
crgo omnia funt vnum , & per confequens entia
■ndn funt diftindta , conlequens cft fdliim ; crgo^
& antccedens.Circa iffcun rationem fic procedit.
Prim6 pracmittit rarionpm confequentiac. Secun-
do poniteius probationem. S^cundaibi iSed di-
cendum eft eis. Prima in duas , quia prim6 fadt
quod didum eft. Secund6 adaptat hanc confe-
qtientiam &eius falfilun confcquens ad duas opi-
niones Pythagoras,fciIicet & Anaxagorx. Secim-
da ibi : ^Quemadmodum eft necejfe. Didt ergo,

r^dampHus fi contradiEliones fimul vert, deeo-j
funt omnes ,palam cjuia omnia erunt vnumi
erunt enim vnftm triremis,id eft,nauis habens tre?
ordines rcmorum , & murus , vel ficut habet alia
\itctz,vniremK,& homo, & hicfupple omniaerunt
t>num , fi omnium contingit aliquid affirmare C^
rtegare.Deinde,ciihi didt :

^emadmodum ejt nece(fe dicentibttsra~> i^
tionem Pythagorx ; nam alicui ji videtur non
effe triremis homo , palam quia non efi trire-
9nis. ^aare dr efi fi contradiffio vera , ^fit
vtiefue quodAnaxagora fimul res omnes ejfe
vt nihil 'Vere vnum fit, Jndefinitum igitur
videntur diceredhfutantesens dicere de mtf
ente dicunt : liatnpitefiate ens dr non tni}<A^
Xacbdefinitmttefi.

Adaptat didam confequentiAm , & inconue- DeveritMtf
niensadduas opinioncs,quarumvnafuit Pytha- app»rentium
gora:,qui dixit quicquid vidctur cfTe verum ; idei> 'f*'**' ^y-
didi,c^od fimiliter eft neceffe, fcilicct omnia efle ^**^"**
vnum dicentibusrationem, id cft,opiniQncm 'Py-
thagora : nam fi videtur alicui homo non trirtmis^
falam quia non eft triremis:quare & eft fi contra--
di^oriaveraM eft,fi aHcui videatur contradido-
ria eflc fimul vera de eodem , & per confequcns
omnia crunt vniun , vt prius. Secunda opinio
fuit Anaxagorac , qui pofuit omnia eflc flmul , 8f
quodlibet ficri ex quolibct ; ide6 dicit : quodfit
itaque jinaxagora fimi^ res omnes ejfe vt nihil Opinie Anft.
verefit vnum diflindiun,fcilicct ab aliis;fed quod *^*^**
omnia funt vnum in qaadam confufione ; ide^
dicit,qu6d indefinitumigttur videnturdicereSci-
licet ipfum ens,&/?«?<i«w/dlicet Anaxagoras &
fequentes eiun , dicere cns , id eft, loqui de cntc,
fupple perfedo , quod eft in ac^ru dicunt de non
ente,id cft,de ente in potentia, ficut dicetur infra
in hoc eodemquarto, nam ens potfftate, id cft,in
potentiaindefinitum eftde Ce,& non ens frrfxt-
X""-} i<^ eft,ens in a<^.

Notandum,qu6d ifte Anaxagoras vt dicitur i,
phyfi.tcxt.co. 3 1. pofuit quolibet cflc in quolibctj
quod fi verii fit,omnes rcs cflcnt fimul,& n6 cflet
aliquod vere vnum in zStxx & ab diis diftin^tunfH
vnde Anaxagoras credcns loqui de cnte pcrf<:£lo f '* ^^«.
& in a<5tu, magis loquebaiur de ente impcrfedto, '1:^^^^*
quod eft ensin potenua : quia omnes tes fiint in
materia fj;on in a£tn diftind6,fed in potcnri3& in
confufionc quadam : fic |iginir fecundum Anax4-'
goram omnia efl^ vnum modo prac^xpofitp,
Deindccilundicit:

At vera dicenda eB iffis de omni affirmati»

Summ^IT.

jo

trthttfontn
etm contr»-
diiiori/t ver»
ie ttde cogi
tidponidum,
»mni» effie
V»ftin.

itagu foteft
verific»ri de
ttltquo ntg»-
tio alterim
qufi frtfri».

5»

Mut ttegatity inconueniens enim fivnicuique
fua negatio ejuidem inefi : qux vero alteritts
quod hoinefi^einon inerit, Dtcoautevtfive-
rum eH dicere hominem quia non hemo^falam
quod cr non triremis:ergofi affirmatio necefft
(■r negationemfi autem non exifiat affirma-
tio , negatio inerit magis quam quafua; ergo
fi ^ ill-a inefi^ inerit ^ qu<e iffif*s triremis :fi
autem hoc^^ affirmatio. Hac erg» contingunt
hanc dicentibus rationem,

Probat praefiitam coufequentiam. Circa quod
duo facit. Primo facit quod didbum eft. Secun-
do addit quoddam inconueniens , quod iequitur
contra iftos : & poilet elfe ratio per /e , fcilicet
quod affirmationes & ncgationes noncnmt veraq,
kd falfic iimul de eodem. Secunda ibi : Et quia
non efl: Dicit crgo qu6d fupple ex quo ipfi po-
nunt, aifirmationem & negationem fimul vcrifi-
caride eodem;Diccndum eftcis gencralitcr qu6d
dc emnifit veraaffirmatio,& negatio quaecunque,
inconueniens enim efi fi vnicuicjue fua propria ne-
gatio ineft : qua vero eft alterim quidem non ineft
<»' : magis enim videtur quod dc vnoquoquc prac-
dicetur negatio alterius , quam negatio propria,
quod exponit,cum fubdit. 'Dico autemvt verttm
eft dicere , quia homo non eft homo ,palam quia
magis vcrum erit dicere, qu6d homo non eft trire-
rniSyVt ficut conceditur ab adupdario, qnod homo
eft homo & no eft homo:iti cria c6cedaturqu6d
homo eft trircmis;<r^oy/ eftaffirmatio,Cci\icetveTa.
de aiiqvio,necejfe efi ntgatunem fcilicet efte vcram
de codem : quia aut przdicatur de eo afiirmatio,
&per confcqucns negatio fecundum te, aut fi no
pracdicamr affirmatio , pracdicabiturnegatio alte-
rius magis quam negatio propria, iae6 dicit ,
ied fi xon eft affirmatio,negatie inerit magii quam
fua ; ficut fi trircmis non prasdicatur de horaine,
praedicamr dc eo non triremis, mult6 magis quam
ncm homo ; ergofi ipfa, fcilicct propria negatio
inerit, & cjut ipfius triremu , vt u hoc cft verum
qu6d homo no eft homo,& hoc crgo erit verum,
qu6d homo non eft trircmis : fi autem hoc, igi-
tur' affirmatio,Ccilicer.cm6(i fi negatio praedicetur;
crgo & affirmatio fecLmdum tCj qui ponis vtraq;
verificari dc eodem : fi igitur homo non eft tri-
rcmis , homo eft trircmis : ^eadem ratio erit dc
quoHbet alio:"quare omiua ellent vnum. Vnde
concludit qu6d dicentihw hanc rationem, id eft,
oprnioncm, ea fiipple inconuenientia continguttt,
fcihcct qu6d onjnia cflent vmmi,quodefteui-
dcntcr falfum,

Notandura , rationcm in hoc confiftere, qu6d
fi de "quohbet eft vera aCrmatio & negario pro-
pria, mult6 magis crit dc co vera negario altcrius,
quod eft diuerfum ab eo : vt fi vcrum cft diccre
qu6d homo non cft homo,mult6 magis eft verum
dicere , qu6d homo non eft triremis : fcd per tc,
qui ponis affirmationem & negarioncm vcrificari
dc codem,fi homonon cft triremis,fequirarqu6d
hpmo erit trircmjs, & eadcm ratione poteft argiii
de quocunque alio : quod fcilicet prjedicatur de
alio , prsdicarione dicente, hoc eft hoc, & per
confequem omnia crunt vnum. Deinde cura
dicit :

Et quia non neceffe aut dicere aut negare :
namfi verum quia homo ^ nori. bomo^ patam

§iMd afi>-
mtuiu» de
frtdic»t»\in-
finit» tqui^
Maltt rtegn-
tiut, vt hic.

Cap.II. 129

quia nec homo necnon homo erit^nam duorum
du* negationes :fiautcm vna ex vtrifquejH^
dr hoCj vna vtique erit ofpcfita,

Addit quoddam inconucnicns, quod fcquitur
ad didtam opinionem, fcilicct quod affirmationcs
& negationes erunt fimul falfa:,& pcr confequens
qu6d illaopinio includit repugnanriam contra-
didionis. Dicit ergo , qu6d non fblum pra:di£U
inconuenientia,fupple fequuntur ad hancopinio-
n«n,fed criam quia non eft necefie dtcere & negarez
quia riec affirmario nec negatio crit vera,fed amjj^
falfac:quod probat Cicjnam fi verii,Ci\pp\c ed dicc-
re, quia fcilicet aliquid fit homo & non homo,pala^
quia nec illud erit homo, nec non fcomo,vtraquc
crit falfa:na iftorum duorii quac fcilic. fimt homo
& no homo,funt dus negationes fcilic.no homo,
& non homo, reddcndo ungula fingulis : fiautem
illa vna ex vtrifcfue.id cft , ii ex vtrifque affirma-
rionibus primis fiat vna affirmatiua propofitio,pu-
ta dicendo Socrates eft homo & non homo,(^ ea
vna erit oppofita , id eft , qu6d crit vna negatiua
oppofita compofita cx duabus negariuis, fcilicct
qu6d Socrates non cft homo, ncc non homo,ex
quibus fcquitur qu6d nec aflSrmatio , nec ncgatio
crit vera,red vtraquc falfa.

Notandum, qu6d Philofbphus in loco ifto ac-
cipit aflirmatiuam dc prardicato infinito,tanquam
negatiuam , cx eo quod a:quipollet ncgatiuar de
pracdicato finito ; vnde infert iftas duas : Stcra-
tes non esl homo:Socrates no eff non homo, negatcs
& falfificantes has dvoi^Socrates eil homo : Socra-
tu eFi non homo : quia amba: funt affirmatiuac ; li-
cet valcant quantimi affirmariua & negatiua dc
praedicato finito.

Notandii etiam,qu6d ifta ratio fiait etia& quat-
da fcqucntcs videtur pctcre principiii:nam aduer-
farius ficut conccdcret has affirmatiuas : Socra-
tes eFi homo : Socrates efl non hotno : ita & concc-
dcrct oppofitas negatiuas , & fimiliter cconuerfb:
concedit enim contradidoria fimul vetificari de
eodcm , & ide6 ex veritatc negatiuarum non po-
teft inferri falfiras affirmariuarum ifH aduerfario :
verum quia Philofbphus procedit hoc modo di-
fputariuo , ficut & in tenio libro , idco quzdam
rationum non multum cogunt, ficut apparebit in
fequenubus rarionibus , & ficut didum fuit in
tertio libro , ide6 quaEd.im harum rationum non
valcnt. Tunc fcquitur illa pars :

SFMMARIVM,

Negationem & afHrmadoncm non
poffc verificari fimul de omnibus , ne-
que de aliquibus; contra afTcrtorem vtri-
iifque membri fusc difputat.

AMplius autem circa omnia itafe hahet^ $x
& efi album , & non album^(jr ens.dr Te«;co.i^,
nonens , (^ circa alias di^fiones negationefi
que^ modofimili , aut non:fedcirca quafdam
qutdem, & circa quafdam non.

Vbi ponit quartam viam procedendi contra
eos,quac fumitur cx certitudine cognirionis.Circa g)^^^ ;
qua fic procedit. Prim6- pracmittit quandam diui- 7xter*itud,*.
fioncm. Seamdp arg«it contra membra ciiss. Sc- »« lygnitig.
amda ibi : €tfi quidem non. Dicit cigo quod ""•

ampliuj

Quod ratio'
nes Fhilo/i-
fhi hicfetit
fnncifiMm.

I30

Lib.lV.

Metaph,

ampliuj fopplc fi affirmario & ncgatio fimul ^e-

J[rgmhira rificantur dc codcm : atttji habent ctrca 07nnia,vt

fuScimti di- g^aii,„„^ ^ „g„ albHm, & eus,& mn enj,& circa

'^^' alias diatones, id cft , affirraationcs, & /tegationet

fe hahent : aut circa aliqH4fftc , & circa alujuas

non: Dcinde cum dicit :

Et p quidem mn circ4 mnes :ha vtiqu^
trutit confeffa,

Arguit contra membradiftac diuifionis,& pri-.
xcih contra fecundum mcmbrum. Sccundo con-
tra primum ibi : 5» vero circa omnes. Dicit crgo ,
qaodjiquidem non ejlverum circa omnes,ha vtiq;
icilicet in quibus non cft verum , f r«/7t confejft,
/Impliciter, & abfolutc , ita qu6d ilc crit vera nc-
gatio , quia affirmatio e-rit falla, & cconuerfb , &
nc faltem in talibus habctut propofitum , qu6d
non erit affirmatio > & ncgatiovcta dc codcm.
Deinde cum dicic :

Si vero circa emnes iterum , aut de quihf
cumejue dicere dr negare^ ^ de efmbufcumq',
vegare, & dicere^ aut de quibtu tjuidem dice-
re^ ^ negare ^ fed de quibufcum/^ue negare
tton de ommbfu dicere,

Arguit contra primum membrura. Circa quod
duo facit , quia piim6 fubdiuidit illud primum
membrum. Scctmdi arguit contra mcmbra fub-
diuifionis ibi :Et fi fic. Dicit crgo , quod jJ hoc
eft verum circa ow»«a,rcilicet quod contradidoria
jGnt vcra de codcm. Hoc iterum poteft efle du-
ph*citer, vno modo, fcilicet cfuod de quihufcMmque
icihcet eji verumnegare : Jit etiam verum dicere,
id eft , affirmarc , & e conucrfo , id cft , qu6d dc
quibulcumque funt verx negationes , fint ctiam
verxaffirmatioucs, & c conucrfb, aut alio modo,
qiiod de quibufcumque. eft verum diccre, id cft af-
^marc, fit verum,& negarefed de tjuibMfcumque
negar^ non de omnibw dkere , id cft , affirmarc,
id eft , qu6d de quibufcumquc verificanturaffir-
mationes,verificentur negationcs : fed non ccQn-
uerfb. Deinde cum dicit :

Etfific erit aliquidjirmiter non ensy & hac
i J eritpma opnio , & (t ipf*nt non ejfefrmum

aliquidft, ^ notuminotior vtique erit di^io
^ifam ofpofta negatio.

Arguit contra mcmbra huius diuifionis,& pri-
mb contra fecundum membrum. Et fccundo c6-
tra primum ibi : Si vero negando.ln primapart?
inrendit talem rationem, & ducit ad hoc inconr
iieniens : quiayiyZ: :fequitur qubd ncgatiocrit
tJegttth Htn notior affirmationc , quod eft fiilfum. Dicit crgo,
r/I notitraf. c[\iodScfific,fdliQCt qu6d dc quibufcumque funt
psn»tune. ygj.^ affirmationes, funt verx ncgarioncs,fed non
cconucrfo t fequimr qubd non ens, id eft, negatio
erit alicjuid firmum, id eft, certum & ea eritfirma
ppinio^ciux (ciHcct cft dc propofitionc negariua.
Cuius ratio eft : quia feff<per negatiua crit vcra,
non autem affirmatiua ; ide6 dicit,qu6dyi ipfum
non effe, id eft, ncg^^^io, firmum tjuidemfity & no-
tum , fupple magis quam affitmatio , fed hoc eft
fidfum. Idc6 fubdit : notior enim eritdiEHo,id eft,
affirmatio , cjuam negatio. Rario huius cft : quia
ycritasalicuius negatiuae fcmpcr depcndctcx vc-

/4

ricace ^icuius affirmatius ; vnde condufio ncr-
gariua femper rcquirit alteram praEmiilarum ellc
affirmariuam: quiaex puris negatiurs nihil fequi-
tur; fed conciufio afhrraatiua nullam prxmif^
fam re^uirit negatiuam , ficut patetcx i.Prio-
rum. c. j. & inde. Deindc ciim dicit :

Si vero negandofimiliter , ^ quacumque
negare dicere neceffe de his \ aut verumdiui-
denfem dicere,vt quodalbum^cjr iterum^quod
non album , aut non,

Arguit contraprimum membrum, Circaquod
duo facit : quia primo fubdiuidit illud membrum.
SccHnd6 arguit con^tra membra eins ihi: Et fi
quidem non. Dicit ergo, c^odfivero negandofimi-
literde qmbM eft negare;de hi^ necejfarium eft dice-
re,id eft,affirmare : hoc cft,quod fi dctur primurn
membrum,qu6d dc quibulcumque funt verz ne-
gationeSjfint verae affirmationes.& 9conuerfb,hoc
poteft efle dupliciter : quia aut hoc efl verum dice-
re diuidentem, id eft, diuifim, vt ejuod album , &
iteritm , quod non alhum\ aut non fupplc diuifim,
fed fupplc coniunftim, id eft , qu6d fi femper z£~
firmario, & negatio fint verae fimul , aut hoc cric
diuifim, fcilicct quod vtraque fit vera feorfum,
puta qu6d fit vcrum dicere feorfum, qu6d homo
cft albus, & itcrum feorfum , qu6d homo non efl
albus , aut fblum eft vcrum coniundtim non diui-
fim, puta qu6d ifta copulatiua fit \ttzJhomaeii al-
bus, &c homo non eil albm. Dande cum dicit i

Etfquidem non verum diuidentem dicere^
nen^dicet hoc,(jr non eft nihtl^no entia auteni\
quomodo vtiquefronunciabunt^ autibun>> Et
omnia vtique erunt vnum^vt dr frtus diHum
eji^&, idem erit,& homo,(jr Dem,(^triremis,
dr ipforum contradiffiones.Si autemfmiliter
de vnoquoque , nihil dtfferret aliud ab alio:
nam fi differret , erit bec verum & frO"
frium.

Argiut contra membra huius diuifionis:& pri-
m6 contra fecundum membrum. Secund6 contra
primum ibi : Similiter autem (JT.Prima in duas,
fecimdum qubd illad membrum ducit ad duplex
inconucnicns. Secundum pom'turibi : Et omnia
frunt vnum. Dicit crgo, quod ficjuidem verum non ^'" .*.""*•
fft dicere diuidentem , eft pcimum inconuenicns : *''* ° *
quia nondicet ea id eft,non afieretaffirmationem,
& negatione,& funt nihil,quafi dicat,quod amb?
cnmt falfs , fcd nton entia quomodo pronunciabit^
aut inteUiget f quafi dicaf, quod nullo modo:quia
fi nihil eft vcrum , non potcrit dici, nec intelligi.
Secundum inconueniens ponit , cum fubdit. Et
pmnia erunt vnum , vt prius diilum eft , in prsce-
denri rarionc; fequitiir enim quod idem erit homo,
& triremis, & eorum contradiilionef, fcilicet quod
non homo, & non triremis, quod fic patct ; quia
fi affirmatio , & ncgatioyr«i»/ dicantur de vno-
{juoefue , tunc nihil differrvnum ab aito:n3Xtt(x
difFetrcnt oportcrct , quod aliquid diccremr de
vno , quod non de alrero dicerctur ; idc6 dicir,
quod fimiliter dc vnoquoqucnihil difTcrt aliud ab
sJio : nam fi differt,hoe ertt verurn, & proprium,
id eft , qu6d aliquid efiet vcmm dctcrmina-
ci , & non proprium vni , quod non conuc^
3p? nircc

S!

Tcj. c. 17.

conuentettM ,
^^utfcqMUtur
tx to , qu»d
agirm»tto,cr
negatio n»m
iMXtum c*n-
.tmSitH ,fid
niM diuifim
fint vtrt d*
fidtm.

Summ^II.

>uret alteri : qaia non de quocumque verificare-
tur aflErmatio , verificaretur & ncgatio : certum
eft autem quod illa funt vnum, qu« nullo modo
difFcrunt , quare fcquitur omnia eflc vnum.
Deinde cum dicit :

S VMMARIVM.

A{rerentcm affiunationem , & ncga-
tionem dc eodem , non tantum coniun-
di\xxi , fed etiam diuifim . deducit ad
quatuor inconuenienta. Dodor coUi-
git omnes praffatas rationes, ad vnam in-
cegram , notatquc aliquas earum effe
pcticioncs.

Slmiliter Mttm , <^fi dimdentem contin-
git verum ejfe , accidit tjued diifum eft.
Adhuc aute quia omnes verS dicut,(jr omnes
menti^ntur, (^iffeidemjiiffumfalfum di^^'
cere conftetur. Simul autem Palam , cjuia de
nullo efi adhuc ferfcrutatio : nihU enim di-
cet , nec enim ita^ nec non ita dicityfed ita (^
non ita. Ec iterum hac negat- amboy tjuia nec
ita, nec non ita : namfnon^ iam erit vtic^wt
ali'juid determinatum. K^mflitis fi quando
fiffrmatio ejl verjy negatio elifalfay ^fi hac
veray affrmatio falfa, non erit vtiquefimul
idem dicere , (jr negare vere , fed forfan
dicet vtique hoc effe^ quod a frincifi» fofi-^
tumefi.

Arguit contra primum membrum ducens ip-
/um ad quatuor inconuenienria , quorum (ecun-
dum ponitur ■^\\ Aihuc (tutem. Tertium ibi :
Similiter autem palam. Quartum ibi : Amplius
fi quando, Dicit ergo qu6d fimiltter autem fi
fiipple dicatur primo modo,{ciIicet quod diuiden-
tem contingit verum dicere , id eft , quod non (o-
lumconiiintlim vera fit affirmatio , Scnegatio de
eodem , fed etiam diuifim fupple fequuntur qua-
tuor inconuenientia : quorum primum eft, quod
fupple ifb pdfirio fignificat ipfum diSlum , id eft ,
demonftrat hoc efle verum^quod immediatc di-
£him eft , fcilicet qu6d omnia funt vnum : hoc
enim modo affirmario , & negario ■ dicere-
tur fimiliter , & de vnoquoque : quia non
erit difTcrenria vniiis ad aliud , vt fuperius dedu-
€tim fuit, Secundum inconueniens eft ihi:A dhus
quia fcilicet omnes verum dicent : nam quilibet,
vel dicit affirmationem, vel negationem : & vtra-
que ponitur vera, & omies etiam mentienturmam
hoc contradidorium eft eius, quod quiiibet dicit
efle verum,& per confequens illud, quod ipfe di-
cit, eft falfum fscundum Ieg5 contradidoriorum,
& idem etiam homo confitetur feipfiim fAfum di-
ctre, nam cum dicitnegarionemeile veram, dicit
fedixifle falfum, cumdixitaflirmationem.Ter-
rium inconueniens eft ibi : Similiter autempalam
adhuc, ffuia de nihth nunc efi perfcrutatio , id eft ,
quod non poterit effc perfcnitario , vel difputa-
tio ; non enim poteft difputari cum iilo, qui nihil
concedit j ideo fubdit : nihil enim dicit; necenim
ita , nec non ita dicit , fed ita , & non ita : iamfi
non, id eft , fi non omnia ifla neget : nam vtique
trit aliquiddeterminatum,itz qu6d fequitur,qu6d

Cap. II.

n^

ille dicat , vel nouerit aliquid determinatc veruni, Vtnm quid
quod eft contra fuppofitum. Qainiun incoiuic- &/•!/>"" i-
niens eft ibi : Ampltitf fi quando , quod fumitur *»«^/» '
ex definitione veri , & faJfi ; verum enim eft,cum
dicitur eflc, quod eft : vel non efle, quod non eft:
fidfum autem eft, cum dicitur non ellc, quod eft,
aut effe , quod non eft. Ex quibus dcfinitionibus
patet , quod affirmaiione exiftente vcra, ncgario
cTit falfa : tunc enim dicitur non efTc, quod eft:
fimiliter econuerfb negarione cxiftente vera,affir-
mario erit falfa : qiua tunc dicit eflc , quoil non
eft; ideo dicit , quod ampltus efi quando affirma-
tio vera efi, negatto efi falfa : & fimilitcr fupplc
^conuerfb : non ergo contingit fimul dicere,id eft ,
affimure , &nefare vere : addit autcm quod/br-
fan hic dicit , fcilicet aduerfmus^efe , quod efi a
principu pofitum : poflct enim diccre , quod hic
eft petitio principij : rum qui ponit contradidio-
nem cfTe fimul veram,non concederet hanc defi-
nitionem veri , & falfi . . g

Ex omnibus praccedentibus poteft integrari vna ^tMigit n-
totalis ratio,qH? talis eft diccndoiSi afHrmario,& ftluie Mrpi-
nc^tio funt veras de eodcm, aut hoc crit verum mentum ttti
de omnibus , aut dc quibufdam; fi de quibufdam, ^Jj^*"'"*
non videtur rario, quare in quibufdam fit vcrum,
magis quam in aliis : fi detvu: primum mcmbnim,
facit, quod fit verumin dmnibus. Vel hocerit
verum conuenibiliter , fcilicetqucdde quocum-
qife fit vera affirmario , fit vera ncgario, & ccon-
uerfb ; vel non conuertibiliter , fcilicet quod dc
quocumque cft vera affirmatio , fit vcra negatio,
fcd non econuerfo : fi fecundo modo, fequitiu:
quod negario erit cerrior, & norioraffirmationc,
quod eft falfum.Si primo modo adhuc dupliciter:
quia vel hoc erit diuifim,vel cnniun<3im, fi coiun-
^m^^equunturduo incouenieria:primu eft, qu6d
ille non afleret affirmationem , & negarionera,&
qu6d ambo erunt falfa : fecimdum eft, quod om-
nia erunt vnum : fi dicas,quod verum eft diuifira,
fequuntur quatuor inconuenientia.Primum quM
omnia erunt vnum ficutprius. Secundum quol
omnes verum dicent , & omnes menrientur, &
idem homo confitebitur fe dixifle falfum. Terriii
eft , quod tollitiu: omnis perfcrutario, & difputa-
rio. Quartum quod probatur ex definitionc
veri , & falfi , fcilicet , quod affirmario ,' &
negatio fint vere fimul , quod eft impoffibile.

Notandum , quod ex his poteft patere idquod

fupra dicebatur,fcihcet quod aliquz harum rario-

numnon cogunt.fed magis petere videntur: nam

duo membra , id eft , fecundi inconuenientis,fci-

licet quod omnes mentientur , & qu6d idcm ho-

mo coufitcbitur fe falfum dicere, negaret aduer-

farius : quia non fequitur , quod fi contradidoriii fuj^».

alicuius , quod quis loquitur.eft verum, quod di-

&am fuum fit falfum : quia ifhid concedit adCicr-

farius, contradidoria efle fimul vera : hoc qitt»ad

primum : nec fequitur, quod fi aliquis dicit affir-

marionem elle vcram , qu6d confiteatur fe dicerc

falfum , cum dicit negatiuam ; quia vtramquc

aflerit efle fimul veram. Quanum etiam incon-

ueniens non fcquiturficutipfcraet dicit, fed perit.

Dicendum ergo , vt priiis , quod aliqus hanim

rarionum non concludunt , fcd adducun-

tur modo difputariuo, ficut & ratio-

nes tenij libri,vtibidera fuit

didum fufficicuter.

);(

SVM

Tetunt fU-
rumqueargm
menttt huiu*
A.ftcutx. 3.

^2.

Lib. IV,

Metaph.

sy M M A R I r M,

KMxttts vixcontraponcntemGontra-
didoriafimulvera. Vna cxrationevcri-
jtatis , quae cft conformitas ad rem j alia
quod ncmo debcrct vnum contrqidi<9:o-
riorum inagis appetcrc , quam altcrum,
Tcrtia ex comparatione falfitatis , quia
no.n magis mentirctur diccns , quatuor
cifc quinqup, quam effc millc

A Mplius tjaidem igttur^ qui aut exijii-
' J^jnans habere aliijualiter,aut non hahere
mentitm eji: qui autem ambo^verumdicit :
pamfi verum dicit , ejuid vtique erit , quod
dicitur: quta talis efi entium namraifivero
nonverumdicityfed magii verum dicit t<jui
fUo modo exijiimat , iam altqualiterfe habe-
bunt entia , ^ hoc verum vtique erit, & non
fimtd , & nonverum. Siautemfimiliter,&
omnes rnentientur , & vera dicent , necfro-
nunciandum , nec dicendum efl tali;fimditer
tnimhoc,^ nonhocdicit.Si autem nihilfuf
ciftt , fedfimiliter exisiimat , & non exi-
Himat^ quid vfique difjerenter habebit a
flantis ?

Hic , vt dicebatur,po»iit Philofbphus quint^m
yiam procedendi contra ponentes aramiationem,
^MtA r.'.t ^ negationem fimul verificari de eodem , quae
'« i'ione fumitur ex veriratis conditione , quae fciUcet eft
conformitas fiue correfpondentia rei, ad opinio-
nem fiue vocem, quaj profertur : nam fequimr fi
vox eft vefa : ergo ficeft inre. Dicit ergo, quod
Al.zftinians ^fHpH"^ igttur fi fiipple affirmatio,& negatio po-
nuntur fimul efte vera : fequitut quod <t«f hahere
fufcipiens , id eft, ille qui opinatur aftirmationem
tantum eflc veram , aut non habereyid cft, ille qui
opinatur tantum negationem elle veram menti-
tus eft : ejui vero ambo fupplc fimiHter opinatur
'verum dicit ; nam fi vcrum fit , quod ita eft in re
ficut in opinione,vel in voce, fequitur quod ita e-
rit in re , ficut ifte opinatur , qui amboj opinatur
vera: ideo fubdit : namfiverum dicit quis,vtique
erit ipfum verum , ejuod dicitur : quia talis efi en-
ttum natura, id eft , determinata, & qualis dicitur
fcilicet vt non patiatur verum efte oppofitil eius,
. quod dicitur, & per confcquens, qu6d nonpatia-
'turararmationem , & negationemfimul^yTwro
non verum diciti^t fi:ilicet qui opinatur affirma-
tionem , & negationem fimul efte veram :
fed magis verum aicit,qui illo modo veritexifiimat,
fcilicet quod tantum affirmatio, & tantum nega-
tio vera fit ad hoc fuppie manifeftum eft, qu6d
entiafe hahebunt aliijualiter, id eft, aliquo moQO
dcterminate,& hoc verum dicit,f(pilicet qu6d hoc
erit verum detcrminatei & non fimul crit verum,
& non>erum : ex quo fola affirmatio , vel fola
negatio ponitureflc vexzsfedfifimiliter, &om-
nes ,qui fimul dicunt, vel vtramque partem con-
uadidionis , vel alteram tantum cffc veram
jnentiuntur , & vera dicunt , nec pronuneiandum,
nec dicendum efi tali , id eft , qu6d nec diipuun-
fium, noc loqucndum eft cum tali,qui hoc ponit:
Jpniltttrfnim ea, & non ea dtcit , id eft, eadem

tiegat, & affitmat '.fiautem nihil determinate fup-»
ple fulcipit, id eft, mente opinatur ; ftd, fimiliter
exifiimat, & non exiftimat, fcilicet mente opina-
tur : ficut fiipple profert vocc : tjuid vtiejtte dijfe^
renter hahet k plantis ? quafi dicerct, quod nihih
nam bruta etiam anjmalia habejit aliquas ap-
prehcnfionas, & conceptiones detcrminatas,

Notandum, quod haec etiam quintaratio pctit:
ftat ci)im in hoc, quod fi contradidtio, vcl altcra ^"■«'/w /» v»
pars contradidionis eft vera , ficut per vocem fi- "' Mfnte
gnihcamr , lequitur, quod ita jrit m rc , & pet „^
con(eqnens negare hoc eft falfum : fed aduerfarius
iftam illationem negarec : concedic enim contra-
dii5toria clle fimul vera tam in vocc quam in re,
Dicendum grgo cft .dp ifta ratione , fiaitdealiis
prasccdentibus didum fuit. Tunc fequitiu: ilU
pars:

Vnde O" maxinie manifefium efi^quia nulr «
If/s ita di/ponittir, nec aliorum, necdtcentium
hanc rationem.^uare namquevadit domumy Text.co.iJ,
^nen quiefcit putans irc? Neq',fiatim neque
diluculo vadit inputeum, aut torrentemfi coy
tingitfed videtur timens tanqnam nonfimir
literputans, non bonu effe imiderey& bonum;
palam ergo,quia hic quidern melius exifiimatt
hic autem non melit^s.Si autem hoc in bonOyCi^
no bono,necejfe esifimiliter ejfe,^ in aliiSy(^
hec quidem hominemyhoc autem no hominemy
^ hoc qnidem dulce, illud autem non dulccf
putare necejf^ eli : non enim ex <equo omnix
quarit dr exifiimat.^ando enimputans me.^
lius aquam bibere,^ hominem vidcreydeinde
ea quitrit : quamuis oportebatfi idem eratfi-,
rniliter homo,^ ncn homo:fed quoddi£tu efi^
r^ullus qui non videtur hac quide timens,illa
vero non. ^are ficut videtur, omnes exiHi-
mant habcrefimpliciter ^fed non circa omniay
fedcirca melius , ^ deterius.

Vbi ponit fextam viam procedendi conrra eos,
quae fumitur ex rerum fuga, & ele6tione,quaceft
fignum manifeftum, quodnullusopinaturidcm
efie bonum , & non bonum, & per confequens
contradi(5toria non eflefimul vcra. Circaquod
duo facit,quiaprim6 prxmjttit rationem.Secund6
excludit falfam refponfionem. Secunda ibi : Et
finem. non fcientes. Dicit ergo., quod vnde, id eft,
quod ex hoc , quod homo , qui fic opinatur,non
differt a plantis,w<r.rJ7«f mantfefium e!i,quod nuU
Ifu itadifponitur,\t fimul tradat affirmationem,
& negationem fimul verificari de codem,wfc di-
centium hanc rationem , id eft, opinioncm,«*<: i^ia
aliquis aliorum : quare narnque vadit ad demum,
& non quiefcit putans fe ire : vult dicere, quod (i
idem eft ire ad domum & non ire : quare aliquis
vadit ad domum , & non quiefcit in vno loco ?
nam fecimdum eum ■, idem cft ire , & non ire; ex
quo igitUr aliquis vadit ad domum,& non quefcit,
patet quod putat aliud efle ire , & non irc : fimili-
ter forfan , nec aliquii vadit redtc viam , quac
fiipple ducirad puteum, aut torrentem.Ratio hu-
ius eft, quia incidere in puteum,vel torrentcm
non fimiliter putat ejfe honum, (fr non honum : nam
aliternon magis vitaret , quam eligeret : q^ia igi-
(ui vitat cafiun :, & lypn cUgit,palam quia accipit,

id efl.

Sexta viaex
rertimfuga,

& elt^ime^

Al. fiautem
&ocantcc.

§}jiilihee vi'
tat fibi nO'
cinum, (^ eli
git magii am
itenieits.

I]]ic4xnrpt.
mtentitm A'
mittnm*.

A!.

Ec fincin
neacicnces.

$9

I

SfMlittrtpi-
nie ft hahtt
tti ftiiti»m

Summae 11.

opmatur , hoc efuidem ejfe melius , fcilicet non ca-
dcre in puteura: W autem non mettHs , fcilicet ca-
dere in pmcumifedjthoc, fcilicet eft veruiTi,qu6d
hoc quidem meiius,illud vero non honum,Jimilir-
ter fupple eji in altis:cmiz, fcilicct necefe efi fufci-
pereMled, opinin,e}Mod hoc quide dttlce^iUHd aute
nm dulce. Cuius probationcm fubditiwo« enim ex
ttijuali omnia tjuarit, & fufcipit quatido putat ejfe
rneiius atjuam bihere , fupple quam non bibcre,
dr hominem videre, fupple quam non videre. Vn-
de ex ifta diuerfa opinione lequitur , quod deinde
(a ^«<er»/,{cilicet determinatc vnum,&iK)n aliud,
tc tamen fupple fi opinaretur contradicloria elle
eadera , puta quod idemeffet homo , & non homo,
cporteretSd^icet quod vtraq; aequaliter quzreret,
puta dulce,& non A\Acc:fed quod dUlumeJt, nuU
lus eji, qui videatur htc tfuidem timens , illa vero
non timens : cjuarejicut videtur omnes fufcipiunt:
id eftjopinaijtur, habere fimpliciter , (cilicetquod
idem non fit efle,&: non eftc,& omnes opinantur
(c habcre veritatem, vel in affirmatiua,vcl in ne-
gatiua tatum, & non vtraque (imuXjaut ft non cir-
ca omnia , hoc fcilicet opinantur, fed faltem cir-
ca meliora, & detericra , id eft , quod faltem hoc
opinantur in bonis,vel in malis , vcl in mcliori-
bus , & dcterioribus:ex tali enim diucrfitate opi-
nionis fequitur , quod omnes homines aliqua ti-
ment , & fugiunt,& aliqua profcquuntur, Huic
iiationi affaruit , & eft fimile quod dicit Auicen-
na, fcilicet quod negantcs priroum principium
deberent tandiu verberari , quoufque cognofce-
rent , & confiterentur , quod aliud eft verberari,
& non vcrberari , quia vnum fugiunt , fcilicet
verberari ; & aliud eligunt/cilicct non vcrberari,
Dcindc cura dicit:

Si autem nonfcientes.fedopiHJinteSymulto
msgis curAndum vti^ue erit de verttate.
^uemadmodum infrmo existente, quamfM-
no defanitate. Etenim epinans adfcientem
non falubriter difpcnitur ad vtritatem.

Excludit quandam falfara rcfponfioncmjdice-
rct fortc aliquis, quod homines quasdam eligunt
tanquam bona : quxdam fugiunt tanquam mala,
id eft,non bona,non quafl fcientes veritatcm. fed
qiufi opinantes , qu6d non fit idera bonura , &
non bonum , licctidem fit fecundum rei verita-
tem : hoc cxcludir Philofbphus dicens , quodyi
fupple cft venun , quod hotnines non funt feien-
tes , fed tpinantes , multo magis curandum <r/?,
fcilicet eis, de veritate , vt fcilicet addifcant veri-
tatem quemadraodura infirrao raagis curandu eft
dc f'anitate,quara (mo^etenim, pro quia : opinans,
fcilicet non vctam,ad fcientem,id eft, in refpedhx
ad fcientem , non falubrtter diffonitur ad verita-
reOT.habet cnim fe ad fcicntcm , ficut infirmus ad
(anum : quatenus opinio videtur quidam dcfedlus
fcienti2,ficut infirmitas eft defedus fanitatis:pa-
tct Igitur quod homincsdcbent airare de inue-
nienda veritate,quod non ellet , fi fimul cfl^t ali-
quid verum,& falfum , & nihil cllet detcrminate
venun. Tunc fequitur illa pars.

Ampliusf tfua maximefe omniafic habetx
^ nonficfed magiSy (jr minhs^ verumejtin
natura entium:non enim vtiquefimiliter di~
cimus duo effe paria (jr triatnecfimiliter men-
titus ejl cjui quatuor Trt vre opinatM ef,(jr qui
puUe.^i igitur non fimiliter ^ patam fuia
Scoti Oper. tora. I V.

Cap. II.

alter mtnus-.quare magu verum dicit. Si er-
go , quod magis affnius : erit vtique ali^
quid verumyfuiaffinius, efuodmagis verum,
dr vtique fi non efi yfed iam aliquid efl fir-
mius, (^ verius ^ ratione remoti vtiqtte eri'
mui incondita , (jr frohibente aliquid mente
determinare.

Vbi ponit feprimam viam procedendi contra \^ fMifitMh
cos,quat fumitur cx falfitaris coraparationc Dicit eifaraiinu.
crgo, quod amplius fi qium maxime fe habct ita,
quod omniafic J'e hahent , & nonjic , id cft,quod
omnia flmul vera fic fint , & falfa: fed tamen in
naturaentium hoc magis , &minus ejl veruminon
*ntm fimiliter eUcemus duo paria , & tria , id eft,
quod non fimiliter fe habet ad vcritarem dicerc,
quod duo funtparia , & tria fimiliter funt paria:
quia alrerura cft verum,& alterum eft falfum,^irr
fimiliter metiretur.qutjic opinaretur,quod cjuatuor
funt Titn id eft,quinque,^ ^uod quatuor mille^
quod tamen falfum eft:y?io/>«r,fupplc nofimiltter
mnt falfa,ldlicet dicerc,qu6d quatuor fimtquin-
que,& quod quatuor funt raillc:fedquod eft rai-
nus falfum,aliqualiter eft rnagis verum; quatenus
vero eft propinquius, ficutminus nigrum dicitur
propinquius albo,& qiufi magis album, ideo di-
civ.quare magis vtrum , fubdit :fiergo ejuod magis
A^nius,erttMtquod verum fimpltciter,{ci\icet cui
affinius.quod efi magisverii,id eft,qu6d non cllet
aliquod afiinius,vel propinquius:nih eflet aliquod
fimpliciter verum cui propinquius , vel afhnius
ellct magis verum , & minus falfum, Etenimfi
non efiifed iam effet aliquid firmius , & verius, id
eft, quod dato,qu6d per diOtaxn rationem non fe-
quatur,qu6d aliquid fit fimpliciter verum,iara ta-
me,fcilicet fimphcitcr habemus,qu6d aliquod fic
vcrius,& conformins aliorum, & pcr conkquens
non fimiliter fe habcnt affirmario , & negatio ad
veriratem,& certitudincm,d' a rationeM eft.opi-.
nionc , vel pofirione remoti erimus ,noncondtta,
fcilicetpcr ifiam rarionem nunc ditbm,& etiam
alias pr«cedentes,a pofitione inquam non condi-
ta, & prohibente mente definire.

Priraa enim definitio confideratur in affirma- O^"»'* Mh
done & negarionc,vnde qui afHrraationem,& ne- f*^***-
gationem fimul dicit ede vcrarfi de eodem , ex-
cludit oranera definitionem,fiue dcmonftratione:
vocatenim hancopinionem non conditara,id cft,
tcmpentan>:ninc cnim opinio eft benc tempera-
ta,qiundo non imphcat repugnanriara : cura au-
tem implicat,mncopinio non eftbene temperata;
talis aute eft opinio , qux dicit contradidoria fi-
mul verifijjari de eodem, Tunc fequitur illa pars.

SVMMARIVM.

Ex didis opinionem Pythagorjc refu-r
tat afTcrcntis quaecunquc apparent cflc
vcra;quiaiiinc fcquerciur contradidoria
fimui efTc vera.

Eftautem dr ab eadem epinione Pythagor^ Tex.co. 14»
ratiOyfjr neceffefimiltter ipfas ambas^aut ejfi,
aut non effe.namfi qua videntur omniafunt
vera, (fr apparentia/ieceffe omniafinmlvera,
^falfa effe.^ Multi namque contraria inuicem
exif/imanty (^ non eadem opinantesfibi ipfis
menttri putant. ^are neceffe idem ejfe,(jrna
effe , (jrfieft hoc neceffe putata omnia vera
M cffci

154

Lib. IV.

Metaph.

ejjcflppojita nam^ue imicem opinantur menr
ttentcs^ dr vernmdicentes ; ergo entiaftftc fe
hahettt, veriim dicunt omnes, ^odquidem
igituraff eodem funt intelkHu vtraque ra-
tioncs palam.

60

Vbi adaptat opinionem Pythagorac ad pracdi-
ftam opinionem.
Opiaio Ty- ^Vd cuius euidenriam notandum, quod Pytha-
thagor^ 4' goras pofuit oninia qux videntur alicui e(Ie vera:

Zltmium. S"0^ " ve'^""> ^'^' "'^'^^'^^ ^^ ^""'^ aftirmatio &f
ncgario fint fimul vera,vel faira,& per confeques
quod omnia fint fimul vera, vel falfajficut feque-
batur ad didam pofitionem , & hoc eft quod di-
pit, (\ubAab eadem opinione eft r&tio , id eft pofi-
tio Pyrhaffora , & necejfe efi eos amhos , (cilicet
Pythagoram,& eum qui eft difbe opinionis , ft~
7««/;>fr,fupple ponere, aut ejfe,aut non effe, id eft»
omnia elfe fimul vera,vel falfa,& per confequens
quod contradidoria fint fimul vera de eodem,
quod fic oftendit:ff4w>y; (jut videntur omniafunt
vera c^r appare/itia , neceffe eft omnia fimut vera
ejfe &falfa elfe , quod fic patet:7W«/r» namque ho-
mines co/itrariafibi inuicem fufciptHnt, id eft,con-
traria fibi inuicem opinantur , & putant mentiri
nondeea opinantes fioi ,id eft, quod putant mcn-
tiri eos ', qui non eadem opinanttur^fed econuerfo,
quare necefe efi ide effe & non ejfe, id eft,qu6d fi
quicquid alicui videtur, hoc eftverum , fequitur
quod vtrique mentiantur,& vtrique verum dicat;
& fic qu6d idem fit & non fit:quare fequitur ad
opinionero Pythagorac quod contradidqria funt
fimul vera : & fi hoc fequitur , necefle eft omnia
vifa,id eft, apparentia elfe vera , qua: fuit opinio
Al.quidatn. Pythagorae : oppofit^ namqHefibi inuicfm homines
opinantur mentientes , & verum dicentes , (]i\iz ex
hoc quod oppofita fibi inuicem opinantur : fc-
quitur qu6d quilibet eorum mentiuntur fecun-
cundum vevitatem , & quilibet eorum verum di-
cunr,ergo entia fi fic fe habet, fcilicet quod con-
tradidloria fimul de eodem verificentunfequitur
quud verum dicunt omncs:vt quicquid alicui vr-
detur, fit verum:vnde concludit^^Wftrf ergo ab eo-
* dem funt in iiitelleBu vtnque rationes, id eft,opi-

niones, palam ; ex vna enim aliafequitur j vt di-
ftum eft.

61

SVMM.£ SECVNDiE
C A P. III.

Contra ponentcs contradidoria fimul verade

eodem,& airerentes omncquod opiiu-

mur,& apparet, verum eire.

SVMMARIVM.

In prima partc huius capitis vfquc ibj:
Similiterautem , oftcndit alios ex dubita-
tione , alios ex proteruia in errorem in-
cidcrc ; primis id cuenit in propofito
ex fcnfibilibus. Alij fponte volunt,
tales opinioncs,licct impoflibiles, defen-
derc.

E^ T 4«/^«» non idem modm homilia ad
cmnes : hi namcjue perfuafione egent^illi
vi-.qmcunque enim dubitaffeexiHimauerunt^

horum ben} curabilis ignorantia.non enim /fd
orationemjed ad mentem obuiatio efi eorum,
s^icunque vero orationis caufa dtcunt , ho'
Yumargutio curatio: & eitis qu£ invocecra-
tionis^dr eitts qua in nominihm.

Poftquam Philofbphus difputauit commimi- ^"'^Buui
ter & generaliter contra eos, qui concedunt con- etntra negd-
traria , fiue contradifboria fimid verificari de eo- tet primum
dem , nunc difputat contraeos magis (|)ecialiter, princfium.
oftendens quomodo diuerfimodc eft proceden-
dumcontraJiuerfos,qui exdiuerfis viis in didos
errores inciderunt. Circaquodduo facit. Prim6
ponit intentum. Sccundo exequitur de intento.
Secunda ibi : Venit autem dubitantibus.Dicit er-
go^quod non efi idern modm homilta, id cft, popu-
laris allocutionisjvel fecundum aliamliteram c6-
ftrudionis, id cft, ordinats difpofitionis,vcl per-
fuafionis,-«<i omnes, fcilicetdiiflas dpiniones qu^
funt vel de veritate contradi61:ionis,vcl de yerita-
tate apparentium : hi nami^ue perfuafione egenti
j//»'z;«-o wfecundumquod dupliciter incidunfin
diiSlas opiniones quidam ex dubitatione, quidam
quidem ex proteruia : efuicunque enim ex dubita-
tione ita fufcipittnt , id eft, opinantur:cum occur-
runt eis aliquae fophifticae rationes , ad quas fc-
qnuntur didta: opiniones nefcienres eas foluere,
concedunt conclufionem, hornm bene , inquam,
id eft , efi curabilu ignorantta : ?ion enim obuiatto
eorum , id eft ^ , quod eis non eft obuiandum , ad
orationem , id cft, ad rationcm , quam ponunt fb-
fhiiiiccim,fedadmentem : vt ftilicct fbluatut de
mentibus eorum dubitatio, per quam in huiuf^
modi opiniones deuenenint : & tuncrecedent k
talibus OTpinionibusiquicunque vero orationis cau-
fa dtcunt, id eft, qui profpquuntur dicSbas opinio-
lies, ex aliqua dubitatione eos ad hoc inducentc:
fed causa orationis , id eft , ex quadam proteruia
volunt tales opiniones impoffibiles defendere, &
tenere propter feipfas , ex eo fcilicet quia eorum
contraria hon poflimt demonftrari : horum mede-
la efi.argumentatio,quAefl invoce orationis , & in
nomintbits , id eft, ex fignificato nominis , & hoc
modo arguebatur contra eos in prima via de fep-
temfuperius. Deinde cum dicit:

Venit autem dubitantihtu hac opinio ex
fenfihiltbtts, ^«<e qutdem eius qnod fimid
contradiSiiones, ^ contraria exiUcrc viden-
tfhfts : ex eodemfaHa contraria. Ergofi nan
contingitfefi non ens,prxexiTtit fimiltterre$
ambo ens , vt Anaxagoras mixtum omne in
omni ait,c!r Democritt^:etenim inaney^ple-
numfimiliteryfecundum quamcunque partem
prttextHere. ^amuis hocquidem horum effe
mn ensftllud vero ens.

Jiic excquitur dc int^nto.

Ad cuius cuidentiam notandum , qu6d contra 6x
eos,quiindidum erroremex proteruia incidc-
runt argumentatum eft fupra cx nominis fignifi-
catione,& idc6 nunc tantum proccdit contra eos,
qui cx dubitatione in didum crrorem deuene-
runr. Circa quod duo facit : quia primo difpu-
tat contra eos , qui ponebant contradidtoria fi-
mul vcrificari de eodcm. Sccund^ contra cos,
qui opinabatur omnia apparcntia cfle vcra.Sccu-
da ibi : Smtliter autem. Pritpa diuiditur induas:

quia

Summa^ II.

quia prira6 eornm moriuum , & rarionem pr«-
mittit. Secundo ilHus ranonis folutionc fubiun-
git.Secunda ibi: jiieos ^uuiem igtturex hu. Di-
cit crgo quod ea opinio^ax eft de cotradidoriis,
id eft, quac cft , qu6d contradidoria flmul fint
veTi:venit ^utlntfdtm dubitantibtts^A cft,pcr mo-
dum dubitarionis ex fenfi>tltbm\ vbividemus ex
vno fadla efle c6rraria,id cft, pcr modum gcncra-
ftptumfrimi cionis &motus' videmus cnira quod cx terrafit
P^f*fn- aqiu,qua: eft frigida,& acr qui cft calidus; ergofi
pro quia;quia no conuenit firri non enx prdfitit Jl-
militer res amho ens, id cft,quiaomne quod fit,fit
cx prius exiftcntctquia quod non eft,non contin-
git fieri : cum ex nJhilo nihil fiat ; ide6 {ccundum
cos oponet quod res ex qua fiunt contraria , fic
prius habcns in (eambo contraria : & eadem ra-
rione contradidloria ! nam ficut cx eodem fit cali-
dum & frigidum,ita cx codem fit frigidum & no
lirigidum : & hic fiut rario morioa illorura , per
quam criam rationcm pofuit Anaxaeoras omnia
inifccri,quatenus vidcbat auodlibct neri cx quo-
libet, putans nihil polTc fieri ex alio : nifi ptjiis
przfuillct. Iterum huic rarioni alfentit Democri-
tus ponens principia rcrum plcnum &• vacuum,
vt didum fuit in primo libro, idco dicit Philofo-
phus,qu6d ifti fupple mouebantur ex dida ratio-
ne : vt etiam AnaxavarMait omnia elfe mixta in
nnnibuiyfp- etiam Democritus,hic ttentm, tcilicct
Democritus , inane , firilicet vacuum ,' & plenum
pofuitfmiliterfecunditm (juamlibet partem, (cili-
cct corporis, & etiam hac horum efeens , (cilicet
f\en\xm:illud vero non ens, (cilicet vacuum,vt iara
didhim fuit in primo huius. Deinde,cum dicin

Jdeos ejuidem Igiturejuiex his exisiimat
dicemus: quia modo quodam re£}e dicunt, (jr
modo quodam igr.orant : ens enim dupliciter
dicitHf. E^ ergo quomodo contingitferi alt-
quid ex non ente,efi autem quomodo non, (jr
fimul ejfeidem ens.d" non ensfednonfecun-
dumidem. Ens poteslate namque coatingif
fmul idem e(fe cootraria,a^u t/ero non.

Ponit didbc rationis (blurionem. Circa quod
Uimt m«tf t^uo facit, (ecundum duas {bkitioncs quas ponit.
mmm awi- Prima cft pcr diftin(5Honem. Secunda per inftan-
fHtrHm d». tiam fiue interemprionem.Secunda ibi:^OTp//«/
pUnter. ^ i- V-.- • \ i i • ' ••

» autem aignamur. Diat ergo,quod ex his quac di-

fta funt,lciHcet quod obuiandum eft ad mentcm

ilHs, qui ex dubitarione in didos errores incide-

runt:vcl cx his,id eft,ex pracdida ratione dicimus

ad fufcipientes , id eft , opinantes contradidoria

clTe fimul vera : tjuia modo quodam reEli fciltcet

tns imfUx. dicunt , & modo ejuodam ignorantc^mSi fupple di-

amt. Ens enim dtcitur dupliciter , fciHcet ens in

^lsalittr ex achi,& ens in potcntia : cum ergo fupple dicunt,

«ml(C^itTM- l"^'^ ^^ "°" ^f ^ "O" fif cns , quodamodo dicut

ri» dicmmmr re<^c,& quodammodo non rede.vnde fubdit -, esl

deetdem,^ ergo quomodo contingit aliejusd fieri exnonente,

^mmltier nmi ttiarn i]uomodo »o,quia fciHcct ens fit ex non ente

adu , ente autem in potenria : vnde idem fimul

non cftens, & non ens in a£ka:contingit nam^ue

poteffate tdcm ejfe contraria ; pcrfcdc ver6,id eft,

in a(5tu non omnino,

Notandum , fokuionem iftam datam eflcper
d<.ftinftionem,ciim enim arguebant,qu6d ex non
cnte nihil fit; quare crgo ex eodem himt conrra-
ria : oportet vt videtur illa contraria prafcxiftcre
in iHo vno ex quo fiunt , & per confequens con-
tjaria fimul eftc in eodem,& eadera rarione con-
Scoti Oper.iotH. I y^

Cap.in.

T?5

Tc«. c. 10

tx mo» ent»
Hihil ft cx-
ponicui.

64

TitentU ^

ndtit fmmt

dHplUct.

^ljt^^re q. 9.
huius t» it»'

Qffsliter at'
eifit fhiUfe-
fhtu acium
(5- fttentmm
{ . metm. etcm
tiiitiilu tns i»
ilis.

tradidoria , vt przdi^nTn fuit. Re/j>onderiu' di-
ftingucndo de ente:quia quoddam cft cns in po-
tentia : cum ergo dicitur , quod ex non ente mhil
//.vcnmi eft ex non ente in potentia,ex ente au-
temin potentia,fit omnc quod fit , puta cx ma-
teria/ju.T eftcnsin potenria,& nulhim enin a(fla
quaiitum cft defe : &in taH ente in potenria vd-
quc funt concraria & contradicioria fimul , non
aifhiaHtcr {cd potcntiaHter : materia enim cft in
potenria ad vtrunque.

Notandum eriam , quod vt hahct dcclorari 7.
huius , duplex eft porentia qu.intum ad pr«ien$
fpcdatjcilicetfubiedliua &obie<fbua. Primapo-
tcntia nominat fubie<5tum potenrii .Sccunda po-
tentia norninat obieifhim potentix. Primo modo
matcria eft ens in potenria. Seamdo modo rofa
non cxiftens poflSbilis produci, eft ens in poten-
ria:quia igitiu" potcntiac opponitiir achis,idc6 du-
plex fimiliter eft aftus : vnus qui opponitur po-
tentix fubieftiuac,& ifte eft a(fhis formx:aHus qui
opponitur potenrix obiediux , & ifte eft a(5his
exiftenrix,qux cft ipfa rcsa(fhialitcr exifteiis. Pri-
mo modo accipiimtur hic adhis, & potenria,non
(ecimdo modo:verumtamen a(fhis & potcntia pri-
mo modo fiimpranon fimtdiffercnrix cntis com-
munitcr fumpri,(cd fccundo modo fiimpra ; vndc
quando Philofbphus ^.huius capitulo de cntc
diuidii ens pcr adiim & potentiam , non accipit
potentiam fubiedtiuam & aifhim' ei oppofitum.,
fcd potcnriam obie(fHuam & a^im ci oppofi-
tiim ; vndc diuifio de ente pofita in loco ifto eft
aliaab illa pofita in 5. huius , text.com.14. qnin-
imiTi6 tota ifta diuifio cadit fiib altero membro
ilHus diuifionis:nam omnc ens fiuc fit in potentia
fubie<fhua,fiuc in adu fibi oppofito , eft ens in
a(fhi , quod oppomnir potenrix obiediux ; vnde
ifta prima diuifio vidctur fubdiuifio illius. Ddn-
dc,cum dicit :

Amplius aatem dignifcemus ipfos exiitt'
mare^ d* aliam fubHantiam effe entium , cni
necmotusexiHitynec corrnptiOf necgeneratii
cmnino.

Ponit (camdam folutioncm , qux eft pcr in-
ftanriam fiue intercmptionem, dicens, qiiod am-
pliits autem dignamur,id eft, dignum iudicanuis,
eos fufcipere, id cft,opinari, aliqH^m fkhjtantiavt
entium,id eft,numero entium, cui nec inefimotus,
nec corruptio , nec ge^feratte omnino , fupple ficut
probatum eft S.Pl^fic.text.cqra- 45 .& inde. quo
pofito,patet , qncd non poteft concludi ex eorum
ratione,q'.i6d tali fubftantix infint coinraria , vel
contradi(floria,cum cxca nihil fiat. Deiiidc cijm
dicit; -

S FM M A R I y M.

Rciicic fpecialiter afiTcrentcs omnia
apparcntia cfle vcra,& Democritum te-
nentem nihil cerco , &: dcrcrmmate ciTc
▼crum. De quo agit Do<flor.

Slmiliter autem t^ qut circa apparentia Tcr. co. ii
njeritas quibufdam ex fenfibthbus venit:
verum enim non pluralitate iwlicari pittant^
oportet necpaacitJte. idern vcro his diilcegu^
fiantibus ejfe videtttr auidem,illis vcro ama,
rum. ^uarefi omnes laborauerint , aut om^
ncs defpuerim ^duc Mtem,vel tresfanifnt^

6j

Contr» poni-
tes omftia ap-
faremi» ejfe
vtra.

pontrarit
tpintones de
eijdem ha-
bentur a di-
Merfis trifli'
iittr.

Tellunt in-
Aantiam an-
tiqtfifMO Ttto-
40.

17,6 i.Lib.IV.

4Mt tntelleSfum haheant , hostjuidem vidert
lalforare,dr deftfere^alios verh non. Amflius
autem multis aliorum animalium contraria
'videri & nobli^ &iffi autem vnicuitjue nd
feiffum non eadem ficundum fenfurn femper
videri. ^ua. igttur horum vera^velfalfa non
manifesium : nihil enim magis hac quam ilta
vera^fedfimiltter. Propter quod Democrittts
aifyaut nihiiejfe verum , attt nobis non mani-
feUum.

Difputat contra opinantes omnia apparentia
efle vera. Circa quod duo facir : quia prinjft prae-
mittit corum motiuas rationes. Secundo fubiun-
git earu fblutiones difputando/cilicet contra eas.
Secunda '^wJslits aittem & hanc. Prima jn duas:
quiaprimo ponit vnum motiuum,quod erat c6-
mune eis,& praecedentibus de contradidtione Ci-
mul vera. Sectmdo popit motiua propria iftorum
ibi : Omnino vero. Dicit crgo, qu6d ficut fupple
ppinio ponens cotradiftoria eflc /imul Yera,vcnit
quibufdam ex fenfibilibus modo pra;di(Slo:y&w»/»-
ter & quA ejt circa apparentia veritas, id eft, opi-
nio, dc veritate apparentium venit quibufdam ex
fenJibilibus:\\\\sSc\\ictt qui nonex proteruia, fed
cx hac dubitationein hanc opinionem dcueneriit:
& hoc ide6,quia dc eifdem fenfibilibus habettu:
opiniones contrariae a diuerfis, & hoc triphciter.
Vno modo a diucrfis numero,cifde tamcn fpccic,
vt quod vnus homo iudicat dulce , alius homo
iudicat amarumjidco dicit^quod idembis quidem
gujiantibtu videtur dulce, illis verh amarum.AUo
modo habentur contratix opiniones a diuerfis
non fblum numerojfed etiam fpccie:quia^liqul-
do quod eft fapidum brutis, eft hominibus praui
(aporis ; ideo dicit , quod ampliits autem multu
aliorum animalium contrarid videntur & nobii.
Alio modo habentur contrarias opiniones ab eif-
dem non fblum fpecie,fed etiam numerojvt idcm
homo fccundum diucrfa tempora,& diuerfas di-
fpofitiones iudicat idem nunc dulce,& nuc ama-
nun, nunc album,nunc higrum : ideo dicit,qu6d
ftiam fuimet vnicuique adfeipfum non eadem fe-
cundftmfenfftm videnfur Cu^picfemper^qutt igitur
horifm vera jit,aut falfa, ideft , quae iftarum opi-
nionum fit dicenda vera , aut falfa »0« eji mani-
fejium:»ihil enim magis ejt quam illa vera, fedfi-
mtltterM eft,qu6d non eft ratio,quarevna earum
fir magis vcra quam altera : quia oportet , quod
acqualiter ambcc fint veras,aut ambe fACx-.propter
quod ait Democrittti,attt quod nihil eji verum,Cc\-
licet detcrminatein rebiis, <*«/ fi eft , «(»« ejlnobis
manifeffum.Sed quia poflet aliquis diccrc contra
hanc opinionem, qu6d poteft dari aliqua regula,
qua potcft.difcemi de conrrariis opinionibus qus
fit vera inter eas,vt fcilicct dicamiis,qu6d illud fit
yerum iudicium dc fenfibilibus, quod dant fani:
Hon autcm quod dant in6nni:fimiliter de vcrita-
tc, illud fit vcrumiudicium,quod dant fapientes,
& intcIIigetes:non autem quod danp infipicntgs,
& ignorant;es:ide6 ipfi refpondent ad hanc obic-
ftionem:quam refponfioncm ponit Philofbphus
|n princiio iftius \\tcix:dicunt enim, qitod verum,
id cft, certum iudicium dc veritate,»o« debet iu-
iicariex pluralitate,nec expaucitate , vt fcilicct
illud dicatur verum,qupd videtur mulu> , & fal-
liim , quodvideturpaucisrquia aliquando nonefl
(icfauitas,;iutfceritudo,fiue fapientia,& infipien-
tia,qaianbn vidcntor aliter difTcrre quam fecun-

Metaph,

<ium multitudineoJ, & paucitatem : qmaji omntt
velplures laborarent, id eft,eflent infimii , aut om-
nes infanirent, ideft , eftent infani, vel infipicntes
& fatui : duo autem,v(l tresfani ejfent^ut intclle-
Elum haberent : hos quidem, fcilicet duos, vpl tres
iudicant fupple videri lahorare, & infanire : tUos
t-^rojfcilicet omnes & multos,»o»,id eft,qu6d il-
li multi reputarentur fapicntes, & ifti pauci infi-
picntcs:fimiliter intclligcndum cft de lanitate, &
xgritudine ; ex hoc ergo volut ifti quod non ma-
gis crcdendum eft dc fanitare, vel veritate iudicio
Iani,& fapicntis,quam iudicio aegroti^^ infipicn-
tis reddendo fingula fingulis.

Notandum,qu6d ideo forfan Dcmocrims opi- ^^
natus eft nihil elTe veriun dererminate in rebus,
aut fi eft quod latet hos, e6 quodnoftra cognitio
cx fenfu oritur : fudicium autem fenfus non eft
determinate vcrum , cum non femper vnjformi-
ter iudicet : quia non videtur aliqua certitudo ^andofen.
elTe in nobis de veritate : vt determin?ttc pollet /«* deciptun-
dici,harc opinio eft vcra,& oppofita determinate ^" ' ^ '^"^
eftfalfa:fed iftud motiuumnullum eft ; tum quia 7«''^'""'"''.
lenlus nunquam dccipitur circa propnum obie- habetdoa.x
(Stum fibi proportionatum ; tum quiadato, quod d.uti.^,
fenfus decipiatur cx aliqua improportione,fiue cx
partemateria?, fiue cx parte obie(^i, fiuc ex partc
medij:tamen non cft rjeceffarium propter hoc in-
tel]e(5tumfempcr decipi:nam intellciSbus, cum fi;
potentia fuperior,pofIet corrigcrc errorem fenfus;
ficut di(^um fuit in quadam qua;ftionc in prolo-
go primi libri. Deinde cum dicit :

Omnino veropropter exisiimare fruden-
tiam quidemfenfum , & hutfc autem ejfe al-
terationemy quodvideturfecttndumfenfum {*
ex necefiitateverum effe dicunt. ' ' ' ' '"

Ponit motiua propria iftorum,qui opinati siit
omnia apparcntia efTc vera,& funt duo : quomm
primum fumitur cx partc fcnfiis. Sccundum ex
partc fenfibilium,quod ponitur ihv.Herum autem
opiniones. Prima in tres,quia primo ponit caufam
motiuam huius opinionis fumptam ex parte fen-
fus. Secund6 recitat diuerfbrum opiniones,qui iri
didlam caufamconcordabant.Tcrtio arguit con-
tra eos.Secunda ibi : Ex his. Tertia ibi : Aut &
grauijfimum. Dicit ergo quod cmnino «/fro,quarc
fuppfe ab antiquis fufcipitur,id eft, opinatur pru-
dentia cfTe fenfus,id eft,qu6d fcientia nihil eft nifi
fenfus : non enim diftinguebaiit inter fenfum &
int9llc(fium,quare inquain fic eft, hunc autem efe
per alterationem quqd videtitr Jecundum fenfum
dicunt de necejjitate effe veeum , id eft , quod c iim
cognitio fenfus fiat per quandam alterationem,&
immutationem afenfibifi : ide6 videtur quod co-
gnitio fenfus correfpond^at naturz rei fenfibilis,
& fic oportetqu6d ill&d fit vcrura quod apparet
fecundumfcnfumrquia igitur fecundum eosom-
nis cognitio cft fenfitiua,fequitur qu6d omnc il-
ludfit vcmm,quodapparetalicui:fecundum fen-
fum aliquo modo.

Notandum, quod iftaratio dcficit;tii quia non
diftjnguitur inter fensu & intclledtii;tu quia fup-
ponit iudicium fenfiis nunqua decipi,quod falfum
cft ; nam decipitiu: frcquentcr circaobicda-com-
munia,& pcr accidcns, dccipimr ctiam quadoque
circa obie(3a propria , vel propter improportio-
ncm obiedki, vel propter indifpofitionem organf,
& inde cft qu6d fcnfus quandoque iudicar de
feofibili alitcr quam'fit in re. Dcindc cum dicit;

S F M

Secundutf
motiuum ^
tjl dupUx.

Al. (juibut,

JJeeipJtur
fenfu* pleru-
^uey^ quare
& Ctrca qK4,

Summ^ II.

SVMMA RI r M.

Quatuor opiniones Philofophorum
devericatc rerum, cum earum mociuis.

6j "IT^ X hif ettim Empedocles (^ Bemocritus
\_^& aliorum j vt confequens eft dicere^
vnufcjuifjue talibus opinienihus fa6ii funt
rei^etenim Empedocles permutantes habitum
fermutare dicit prudentiam.Ad pr<tfens enim
confilium augetur in hominibus , (jr in aliis
dicit.^ia quantum alteri transformatifunt^
tantum ipfi ^femperfaferealtera affuit,

Rccitat quafHam opiniones, qiuc in di£hi mo-
riua concordabant , &*diuidit in quatuor par-
tes , fecundumquatuoropiniones , quas rccirat
Philolbphus, Secundar-ponitur ibi : Parmemdes
veri. Tertia ibi : Anaxagora^ quoque.Q^axz ibi:
Dkunt & HomerHm. Dicit ergo quod ex htSf
Oi>inio "Em* J^^ft , rationibus prididis , Democritus & Em-
fedoclU »p- fedocles & fngtili aliorum faBi funt rei taltbus
fMrent. opimombus,vt eji dfcere, ideft, probabiliter poteft

haberi ex eorum di(3is:ffM»»»,pro quia:quia Em-
pedocles permutantes habttum , ideft , di(po(itio-
nemcoi^oris , dicit palam prudentiam permuta-
re, ideft , fupple intelletStum, cuius eft pt udcntia,
cum fequatur difpofitionem corporis ficut ien-
fus : nam fecundum eum prudentia crefctt homi-
nibus ad afparens, ideft, quod per hoc qiiod ali-

Jiuid apparcce incipit de nouo ipil komini , per-
eOdo fcicntiae fit in hominc,cx hoc quod dilpo-
fitio sorporis variatiu: , Cr in aliis , fcilicct locis,
icilicct Empedoclis, quod quantum ad alteratuh-
nem transformantur , idcft , iecundum quanrita-
tem, qua homo transformatur ad alteram diipo-
firionem corporis , tanta eifdcm leraper curare
difficile inquit,id cft,quod totcuraE fiue fblliciw-
dines, fiue prudenus hominibus adiieniunt,quot
variariones funt in corpcn:c:ex quo {equitiir quod
ad transformarionem difpofirionis corporaHs fe-
quitur ttansformatio prudenti2,quod difficilc eft
intelligere tanquam falfum. Dcindc cum dicit:

Parmenides vere enunciat eedem modo^vt
enim quicunque habuerunt membrorum com-
plexionem^multdflexionis (jr intelleSius ho-
minibus' adeft. idemenim efi quod quidem
fapit membrorttm natura hominibus (^ emni-
hus & omni. ^uod enim plus, efi intelli"
gentia.

Opinio ?»r-
prenidis f/ttis
fiAtilu.

1» tett vni-
utrft Deiet,
in partibus
vniutrft n»-
tur» : fic in
homine ih-

Ponitfeaindam opinioncm ad idem , ^juae eft
Parmenidis. Dicit ergo: quod Parmenides eodem
modo enunciat , fcilicet de veritate rerum : ficut
Empedocles. Dicit crgo, quod ficut quilibethomo
habet complexionem membrorum circunflexorum:
ita intelleElus adefi homintbusiqazCi diccret, quod
in membris hominis eft magna diuerfitas & cir-
cunflexio ad hoc vt taUs difpofitio mcmbrorum,
conueniat operarioni intellc(5tus , qui fcquimr
complexionem membrorum : didit enim quod,
idem efi cjHod fdpit de natura membrorum : (-r
cjuod efi in ommbus , id eft, fingulis panibus vni-
uerfi, &: eriam in homine : ita quod in toto vni-
uerfbilla virtus diciturDeus : in fingulis vcro
partibus dicitur natura : in homineautera dicitor
Scoti Oper. tom, I y.

Cap. III. 157

intellcdus:quia habct plusinhomincquamin "'***' ^

aliis panibus vniuerfi:quia fcilicct in hominc illa

yimis intelligh: proptct detcrminatam comple-

xionem mcmbrorum : non fic autcm eft in aliis

rebus, propter quod debet intelligi,qu6d intellc-

^s fequatur difpofitioncm corporis & comple-

xioncm , vt fic nou diffcrat a fenlu. Dcindc cum

dicit:

Anaxagord queque pronunciatio recorda~
tur ad quofdam fociorum eius,quia taliaipfis
erunt entia^qualiavtique exiftimauerut ipfi.

P6nit tcrtiam opinioncm quae fuit Anaxago- opini» Ams-
Tae,8c dicit C]Uo<i pronunciatio quocjtu Anaxagora ^^X*^*»
recordatttr ad auofdam amicorum , id cft , quo<f
locutus cft ad fuos fbcios,& amicos reducens eis
ad memoriam : quia talia erunt eis entia qualia
{ufcrpiunt , id eft,opinannir ; ita qubd fccundum
cii vcritas reifequatur opinione. Dcindc cii didt:

Dicunt autem & Homerum videri hanc
habentem opinionem quia fecit He&orem
tanquam in ecsiafifuerit aplaga iacere aliitU
fapiintem^ ianquamfapitntes quidem & de-
fipientes^ fed non eadem. Palam ergo quodfi
vtraque prudentia^ ^ entii fimulfic, ^ nofi
ficfe habent.

Ponit quartam opin.quaE fuit Homcri dicetis, °5>

qu6d dicunt fupple quidam Homerum videri ha- ^'^ ^*'
bentem eandem opinionem,quiafecit, id cft,pofiiit
in fua opinione //(f^orwB iacerevtin ecftafiab
ipfaplaga , id eft, vulnere inflido fibi , & aliud
fapientem , id eft , cogitantem quam priiis quafi
fapientem quidem & non cogitantem, id eft,quafi
in illo ftatu, in quo iacebat percuirus , ellet cogi-
tans & non cogitans,id eft,f-ipicns &: non Cipicns
erat,quamuis fecundum illa quac prius lapicbat &
nonignorabat,non cratfapiens. Vlrimo epilogat r"'i'*''
quanmm ad iftas opiniones dicens , quod palatn
ervo ftvtnque prudentia , id eft , opiniones con-
trariac fecundum quas opinatur hic contraria , &
mutatur ab vna difpofitione corporis ad aliam,
fupplc funt verx, fequitur qubd entiaftmul fic fe
habent , & non ficfe habent : ita qubd contrarix
opiniones fint fimul verac,& nulla eariim fit falfa.

Notandum , qubd ifte Homcrus dicitur fuille
Pocta, qui in fuis carminibus pocticis loquens de
quodam bellatore, qui di<fhis fuit Hcclor,& fuc-
rat in quodam belio grauiter vulneratns , ita vc
iaccret quafi amens & alienatus a fenfu , dixic
qubd Hettor iacebat aliud fapicns quam prius,
quia mmcfibi aUa videbantur quas nimc fapiebac
& non pritis , pucans quod quicqiud apparet fic
venim;& fic He<lor vere fciebat illa quae fibi in
ifto ftatu & ecftafi apparcbant.

Notandum etiam quod duat prima opinioncs intentu Par-
fciUcct EmpedocIis,& Pannenidis ad hoc tendut '"'""''* &
quod intelledus & fenfus funt idera, ita qubd in- P**^*"'
telledhis fequatur complexionem corporis quod
cft proprium fenfus. Alia: verb diuc opiniones
quaj funt Anaxagors & Horaeri ad hoc tendunc
quod orania verafintqua:apparent, ficut paiec
intucnti. Dcinde oura dicit.

^uare <^ grauifiimum accidens cfi : nam

fiqui maxime contingens verum viderunti

hi autem funt maxime qu/trentes ipfum (jr

M 3 atnaatej:

1^8

Lib.IV.

Metaph.

Text.co Lt.

Materia de-

ttrminatur

ftrformi^

etmpefitum

frincip»liu4

eagrtofcitur

ficut ^ un-

fiitatnr.

dmantes : hi tdles habent opinioms & talU
enunciant de veritate , quomodo non eH di^
^num dr rejjfuere philofephari conantes. Nam
volantia perfequiy erit veritatem vtique in-
quirere,

Arguit contra didos Philofophos dicens,qu6<l
Jk grauijfnnum accidens efi eis fcilicet accidit:«*»»
fi qui maxime vtderunt verum quod contingic,
idcft,quantum contingit poll fe ab homine vide-
ri, & hifunt , fcilicet prxdidi Philofophi qui id,
id eftjverum funt maxime qutrentes : hi tales ha-
bent opimones,& talia enunciant de veritate, quo-
modo inquam non eft dignum dolerc iftos fic ref-
puere phtlofophari:c[\iaCi diceret,debent dolere de
hoc quod eorum ftudium fruftratur,/! veritas in-
ueniri non poteft:nam fi fccundum eos > nuUum
verum poteft ab homine determinate fciri , quas-
rere veritatcm eft quaerere impoffibilc , llcut ille
qui fugat volatilia : quanto enim magis perfequi-
tur , tanto magis ab co elongantur ; ideo fubdit:
tiam veritatpnqutrere eft volatiliafugareD&aAt
cum dicit :

Huitts autem opinionu cauja elf : quia de
entibfts quidem veritatem intendebant:entia
autem putauerunt ejfe fenftbilia folum :in his
vero multa quaindeterminati naturaexiJHt^
dr qua entisficut diximus , propter quod de-
eenter quidem dicunt^non vera autem dicunt.
Sic enim congruit magis dicere , quamfcut
Epicharmus ad Xenophanem.

Ponit motiua eonim fumpta ex parte fenfibi-
Iium,& funt duo : quorum primtun fumitur ex
fenfibilium infinitate , fiue indeterminabih*tate:
Secimdum fumitur ex fenfibiHum mutabiUtate &
inftabiHtate. Secundum ponitur '■^v.Amplius au-
tem totam. Dicit ergo , quod caufa opinionis ho-
rum,id eft, diftorum Philofophomm fuit : quia
cum ipfi intendebant quidem veritatem , iciHcct
cognofcere de omnihusentibui ,putauerunt,id eft,
opinati fimt entia ejfe fenfibiliafoliim : in his veroy
id eft,in CenfihilihasmubaexfHitnatura infiniti,
ichoc eft rationemateriaj, quac de fe eftindeter-
minata & in potentia ad omnes formas:fimiHter
vt diximns in fenfibihbus eft multitm fupple de
natura entis,fcilicet indeterminati : puta quia efle
rcrum fenfibiHum (e habet ad diuerfa : quiavni
videtur fic, & alteri aUter vel alitenquia in fenfi-
biHbus eftmultum denaturaquae eftcntis,quate-
nus,ficut diximus,fbla fenfibiHa fiint entia,fciHcet
fecundum eorum opinionem ipfique decenter, id
eft, probabiHtcr quidem dicunt , fciUcct prasdifti
Philofbphi, propter di<9am rationem:yi^ non ve-
ra dicunt in hoc fciHcet , quod nihil ponunt de-
terminatum cfle : fic enim congruit magis dicere
ficutfupple ipfi dicunt,aut|pro qua^^M^yJcwr^pi-
ch^xm^ 6xnx.adXenophane,'c^\ formasdicebat cfle
immobiHa , & neceftaria,& ccrtitadinalitcr fciri.
Notandum , quod Hc^t materia, quantum eft
dc fe, fit indeterminata & indiffcrens ad omnes
formas, tamcn dcterminatur pcr formam ad cer-
tum modum , & 'gradum exiflendi ; cum nihil C\x
adualitcr , fiuc formaUter : quia igitur rcs magis
cognofcuntnr per fuam formam,quam pcr mate-
riam, no eft negandu quin de re poffit haberi co-
gnitio determinata ; ita videtur hotum Philofb-

phonim pofitfo ; licct habcat aHquam probabilf-
tatem,& magis qukn opinio Epicharmi loquen-
tis ad Xenophancm : non tamen vera ponit pro
quanto negat \ rebus omncm determinatam co-
gnitionem. Deindc cum dicit;

Amplius autem omnem videntes hanc
motam naturam : depermutatione autem ni'
hil verum dicemtu. Circa vera omnimper-
mutans ntn contingere verum dicere : ex hac
exiliimatione pullulauit opinio dt^orum
fumma qua eji dicentium Heraclitiz,are , ^
qualem Cratylus habuit. ^ui tandem ni-
hil opinatui efl oportere dicere , fed digitum
mouebat folum. Et Heraclitum increpuit di-
centemjbis in eodem lumine non efi intrare\
ipje enim exisiimauit necfemel.

Ponit fecundum motiuimi fiimptum ex fenfi-
bilium oiutabiHtate , & inftabiHtate. Dicit ergo,
quod amplius naturam autem videntes, fcilicet
Philofbphi totam hanc naturam fenfibilem efle
motam de permuttbilitate. ideft , de pcrmutabiH,
& mobiH, nihil dicitur verum circa omnino vtrh
femper permutans , ideft , quod circa naturam re-
rum fenfibiHum permutabilcm omnino permu-
tant j ira quod nihil in ea fixum contingcre ve-
rum determinate eftc poteft de taH natura fecim-
dum eos : quac autcm eorum fuerint motiua,pa-
tet ex hoc : nam ex ea opinione puliulauit dollo-
rum Philofbphorunxopinioextrema, id eft, qus
vcnit ad extremum ilHus fciHcet fihem , qua eft
dicentiurn Heraclitiz.areM eft, fequi opinionem
HeracHti, & qua habuit HeracHtus, qui fciHcet
pofuit omnia continuc moueri , & nihil efle de-
terminate vcrum , qui fcilicet HcracH'tus ex taU
opinionc tandem fupplc ad hanc dementiam per-
uenit,qu6d opinatm efl nihil oportere dicere,id cft,
vcrbo exprimere , fed digitum mouere folhm ,
fciHcet quod volebat ; vnde & Ariftippum pro-
hibuit, id eft, rcprehcndit diccntem : (^uiahis in
eodemflumine non efl intrandum,id eft,quod non
poteft homo bis intrarc : Putabat cnim ifte Ari-
ftippus , quod antcquam homointraret fecundo
fluuium,prima aqua fluminis iam defluxerat ;
nec eadcm quac prius : is e>jim,fci\ic€t HeracHtus
exiftimauit fciHcet <]uhd nec femel poteft homo
in eundem fluuium intrare:quiaantcquamfemel
etiam intraret, dicebattoram aquam defluxille.

Notandum, quod motiuum iftorum Philofb-
phorum pro hac ophiionefuir,quiaopinati func
totam naturam entium cfle mobilem , & conti-
nuc moueri , de eo \tih , quod mouetur, vt fic,
nihil poteft dcterminatc verum dici : nam quia
omncquod mouctur, fit,& eft in continuo flu-
xu habens aliquid de vtroque termino; idco non
potcft dici hoc, vel illud determinate.ExempKim
dc ifto,quod mouetur ab albo in nigrum,nec efl
determinatc albiun, nec detcrminate nigrum : fi
igitur omncs res funt in cotinuo motu, & fluxu,
non poterit dici de rebus aHquid determinate
vcrum;ex quo fcquitiu:, quod veritas opinionem
non fequitur, dcterminatum modumeflendi in
rebus : fedmagisqu6d hoc fit efle verum vnum-
quodque , quod apparet cognofcenti, & veritas
rei ftet in apparere : ex hac igitur radiceona cft
opinio iftorum, qua: pcruenit vfque ad opinione
HeracHti:qui etiam pofuit omnia cile in cotinuo
fltuu,& moueri, & nihii determinatc eile vcrii :

proptcr

7«

OfinioHern-
cliti nihil
oportere dict
re, fed tanttt
digitu tnt-
ture.

yideiJ.yq.
4.1» Seo.

TenHtes om-
nia moueri,
/itHeJfeinci-
tinut fluxu.

UtttUM

SummasIT.

©ropter quod opinams eft non debcrc loqui , fcd
fblum digirum moucri ad exprimcndum conccp-
tum mcntis. Puubat enim , qu6d vcritas rci
quam cxprimcre volebat , prius tranficrat quara
vox fiuc orario profertur;vndc Ariitippum diccn-
tcm , quod in codem flumine non conuenit bis
intrare, redarguebat Hcraclitus dicens, quod nec
conringit fcmcl propter conrinuum fluxum aqu^:
fimiliter ad propofitum diccbat, qu6d non foliun
bis poteft homo dicere aliqua,aut loqui; fed ncc
cdam icmel proptcr continuum fluxum rcruro.

SFMMARIFM.

Opinioncm Philofophorum de mu-
tabilitatc fcnfibilium rcfutat fcxratio-
nibus. vidcDod i. dc An. q 9. num.3 1.
vbi cx Philofopho docet, non omnia cfrc
in continuo motu.

jx TVT'^ ^ dutem dd h^nc (judHienem dice-
J[\| mu£:quiAfermutAns quando permutaty
hdbet quandam ifftus veram rationem non
€xiHimari ejfe.

., Poftquam Philofophus praemifit moriuas ra-

/Wi»u, aoncs de apparennum vcntatc , nunc lubiungit

^ mffffut. earum foluriones , diiputando contra eos. Circa
quod duo facic Primo difputat contra hoc quod
dicebant de mutabilitate fenfibilium. Seamd6
contra hoc , quod dicebant de veritate apparcn-
rium. Secimda ibi : De veritate vero qMod non.
Prima in fcx fecundum fcx rariones , quas addudt
ad propofitum. Secunda ponitur ibi:£r quidi eft
diibitatijfmum. Tertia ibi : Sed hacfrttermitten-
tes. Qairta ihi; AmpliHS autem <ii^««w«. Quinta
ihi: Amplius autem palam. Sexu ihiiEtenimcon-
tingit. In prima pane innuit talem rarionem:
Quicunque opinatur non efle , quod non eft, ille
veram habet opinionemA veram profert orario-
nem, fi hoc profert , & enunciat : fed illud quod
mutatur,dum mutatur , non eft : nec illud a quo
muutur, nec illud ad quod mutaturjergo aliquid
vcre poteft opinari,& cnunciari de eo,quod mu-
tatur, fcihcet quod non eft , nec hoc , nec illud.
Dicit ergo qu6d nosautem dicimus ad hanc ora-
tionem. idcfl,opinionem ponentem , quod de eo,
quod mutatur nihii poteft vere dici:tj uiapermu-
tans ideft.pcrmutabilc dum ^m»«f<tr,ideft,quan-
do ^Tmnzztniyhabet (juandam oraticnem. fdlicet
veram eis, fcilicet fecundum eos, fciUcet non exi-
flimari ejfe. ideft , quod non cxifHmetur aliquid
effc flmphciter , & ideo faltem quantum ad hoc
erit aliqua fixa , & deierminata vcritas in rebus.
Deinde cum didt:

Et qtiidem eji duhitatijjimum : abiiaem
tnim hahet aliquideius , quod abiicitur , cjr
eius^ejuodft iam necejfe aliquid ejfe omnino:
^ufi corrumpitur^extJiet aliquidens, (-rji
ftexquo Jity (^a quo generatur^necejfe eji
ejfy atque hoc non effe in injinitum.

Al.a<ino Ponit fecundam rationem.qux taUs eft:Omne

quod mouetur, habet aliquid de termino ad quc,
quia vt fic panim eft in termino a quo, & parrim

P»/Ji «Ziipti jn tcrmino ad qucm , vt probatur 6. Phyfic. text .

'ilT^- cp"^-7-& 87. vndeipfius fadi, idcft, eius quod fit

f„ neccflc eft iam aiiquid efle ; ergo fahem hoc eft

verum determinate dicctcA opinari dc eo, quod

Cap.III 159

moueturJ)idt ergo,quod fupple DuhitatijfimMm
efiy ctiam contracos,qui ponunr de eo^quod mo-
uctur nihil verc pofle did : nampermutans^ ideft,
pcrmutabile habet alttfuid etus , ijuod ahtuiiur. ^
ideft , de termino in quem permuiatur , & fadi, '^

ideft, etus, t}U4>dfit necejfe eft irnn alujutd ejfe:nzm
vt probatur 6. Phyfic. text. com. ^z. & drcitcr.
omne quod fic fiebat,& ante omnc ficri prarcedit
fiidum eire , & omnin6 fictrrumpitur, aJt/jutd
exifiet, id eft, erit aliquid ens : quia fupple.fi om-
nin6 non eflct , iam non eflct in corrumpi, fcd in
corrupto cffe : fimihter & fi fit, idcft , fi aliquid
gcneratur,»7<«j7' tfieffe , & illud ex tjuo fit, ideft,
matcria,& a quo generatur,id eft,2cnerans,<r hoc
non ejfe in tnfinitum : probatum cft cnim fecuiido
huius, tcxt. com.cap.5 .Sc inde, qucd nec in caiifis
materiaUbus nec emcientibus cft proceffus in in-
finitum. Patcr igitur ex prxdidis , quod de eo,
quod mouctur,poteft ahquid opinari,& aiuncia-
ri ; tum quia in omni eo,quod mouctur,& gene-
eatur , & corrumpitur,eft aliquid de vtroque ter-
mino ; tum quia in omni genetatione , & motu
oportetponerc fubie<5lum,& agcns gcnerans, vcl
mouens. Deindc cum dicit:

Sedhdcpratermittentes illa dicamu(,qui/i 7J
nOH eji idcm permutarc fecundum quantita-
tem , (^ fecundum qualitatem : Secundum
quantitatem quidem igiturjit idem non ma-
tienSyfedfecundum fpecte omnia cognofcimus,

Ponit terriam rarionem, quac redcobuiat cau-
fe motiux diifbe opinionis.

Ad aiius cuidenriam notandum , qu6d didH '**'* **■»•;
Philofophi poncntes omnia fenfibiUa continue gwfTutti
moueri,mouebanturex rebus,qua: augenmr : vi- j.,i
dentes enim , quod aliquid per multum tempus,
putaper biennium crefcit feamdum modicam
quantitatem , credidemnt , quod motus zxxQcx
eflet continuus , ita quodquanritas fecundum
quam fit augmennuTi,diuideretur proporrionabi-
literfecundum panes temporis fic,vt in qualibet optnt» ptmit
parre temporis hcret augmenmm alicuius quan- ^^ ctnti-
titatis.cuius proponio ellet ad tota quantitatem,
ficut proponio parrium temporis ad tomm tem-
pus : ficut igimr ifte motus eft infenfibiHs , ita fi-
militer putauerunt, quodomnia, quac videntur
quiefcere mouentur conrinuc;licct motu infcnfi-
biH,fiue imperccpribili. Iftaaute opinio de motu
augmeri/ciUcet quod fit conrinuus, falfa cft ficut
oftendit Phiiofophus S.Phyfic. text.c.i j. ponens §^od»
exeph'i de gutta aquac cauantc lapidem:nam Ucct j*"' (*»***
gutta vkima quodammodo in virtute prjcceden-
rium amoueat partem lapidis;non tamcn dicendii,
quod ifla amorio fierct in toto tepore praeccdeti-
ri,quo cadcbant guttx prxcedentes:licct mnc fie-
ret ifta difpofirio ad amorionem,vel cauationem, '*

qus fit per vltimam guttam. Similitcr in propo-
fito fecundum Philolnphum ibidem non eft ima-
ginandum fi aHquid crefdt fccundum aliquam
quantitatera, puta per palmu in aliquo tempore,
puta in biennio , qu6d ille moms augmenri fiat
conrinuc in toto illo tempore modo pr2di£ko,fcd
fit difpofirio in lempore aliquo praccedenri , &
qu6d in vltimo illius temporis fit augmcnttmi
quanritaris : conccflb lamcn , quod ita ellet de
motu augmenri , ficut ipfi opinanmr , non tamen
fcquitur ita cflc in omni mom. Dicit crgo Philo-
(bphus contra eos , qubd prdtermittentes hac <]ua
dida {xmx.^ta dtcamus,quiaXciiicct,non tdem did-
M 4 mus

*> BU€ mtutn.

140 JLib.IV.

mus, fermtttare fecMndurn ciHantitatefny& Jicu»-'
dum qualitatem : nam ifti motus alteti funtjerg»
fecundum ejuantitatemfi »on manens , id eft, non
Cit quie(cens ilUid quod augctur fecundum quan-
'*^'P tir^temifed tamen fecunditm ffeciemM eft,quaii-

fatcm, vel formanT, omnid cognofcemui. Vult di-
ccre,qu6d licct concedatiu: eis,quan;iuis fit falsfi,
qu6d motus fecundum quantitatem flt continuus
in rcbusjtamcn fecundum qualitatem,vcl formam
non oponcr opinia continuc moueri : quare cum
rcs magis fit cognoicibilis perfuam formaqu<im
pcr fua quantitaiCj^equitur quod cognitio dcter-
jninatahaberi ppterit dc rebus.Deindc cum dicit:
Tcxt.c 15- JmfUus autem digmm efl increpare Jic
exisHmafites , quod fenfibilium in minorihtM
numertim fcientes fic hahentem de toto calo
74 fsmiliter enunciauerunt. Nam circa nosfenfi-'
hilis {ocusM generatione^ dr corruptione per-
feueratfolum ens, Sed iHe , vt dicaturnulU
fars efi omnU.-quareiuHiusvtiquefrofter ilik
hocreueritifuijfent, quarepropterhoc deiilis
trrauerunt.

Ponit quartam rationem dicens,qu6d ampliiti

dignnm ejr incrcpare, idcft, contemncre ,fic reci^

pientes,id eft,opinanres,(cilicet, quod ejuiain mi-

noribut numerumfenfihiliMmfcientesfic habentem,

..f^^^t^^ . fcilicet naturara:^w>t/«tfr & de tote coelo enuncia-

tx^^mM^U' ueruntyiA eft,qu6d ifti renuedi funt ex hoc,qu6d

tefauctrum omnia fenfibilia putabant continue moueri cx

/infibilium, hoc, quod numcrum paucorum (enfibilium inue-

$nferunt,om- „£^„0,; f^^ f^ habere;cum tamenmulta fenfibilia,

moHnt' ""^ fcilicetcorpora;ca'leftia fint immobilia , practer-

quam motu locali : nam locuifenfihtlis circa nes,

id eft , fenfibilia qua funt circa nos in loco fiue

/pha;raadiuorum, & pafliuorum,ejf»/^<> ensfolum

in generatione, & corruptioneiColz enim lenfibilia,

qux funt in iftolocofunt generabiha^&corruptir-

bilia :fed tHe locus , vt ita dicatur efi nulla pars

omnis, id eft,vniuerfi,id eft>quod nihil oft reipedu

vniiierfi : ^uareiujiim eft,vt propter illa hocreue-

ritifuijfent, quam proptcr hccc illa diiudicai;etur,

id eft, quod quia omnia corruptibilia funt , quafi

nihil refpe£tu illorum lenfibilium incorruptibi-

lium;ide6 ftultura videtur dc tota natura fenfibf-

li iudicare propter ifta pauciorajvndc intolcrjbi-

lius eflcr,quod tota naturafenfibilis diiudicaretur

propter ifta pauciora, quam quod fjat econuerfo.

Hottt de Norandum,qu6d ifta fenfibilia, quae funt circa

^HMtitMte nos dicuntur elle nihil,non fimpliciter,fed rcfpc-

ferr*. ^ nu- ^^^ vniucrfi & corporum fenfibilium , qux funt

mer» fenhbt- . v . • -j i • a -n • \.

iium inferto- niaxjme quantitatis ; idco ait Ariitot. vt ita dica-

fma. tur locus ifte nuUa pars eft omnis,id eft,vniucrfi,

& hoc fic patet:nam ficut probant Aftrologi,tD-

ra terra fe habet ficut centrum refpedtu coeli vl-

cimi;rcfpe(5ku cuius,vr dicunt,non habct fenfibil6

quantitatem,quod probantcx hoc : ficut patet in

a, trad.de fphrera c.i.quia fex figna Zodiaci apparet
'ureTtole- /- /.' ^ j° rT r v

m't.um prim» '^"^pcr fupcr tcrram , quod non ellct lialiquam

^lmarefii. partem notabilem cceli ipfa terra nobis occulta-

ret:quando ergo dicit Philofbphns fenfibilia,

qux fimt circa nos elTe minora.& pauciora fccun-

dura numcrura > videtur loqui irapropric de uu-

mero:quia fecundum di6b,illa paucitas accipicn-

da eft pro paruitatc quantitafis continuac, & non

pro paucitate numerali:vel forte pqlTet dici,qu6d

etiam ifta fenfibilia infcriora funt pauciorq illis

rccundum numenira , fi numerentur oranes cocH,

(Sc oranes circuli fpbacraru, puta oranes defcren-

Metaph.

tcs,& aequantcs & epicycli : omnes etiam flclla!,
quae funt innumcrabiles:fic etiara fortc fenfibilia
illa funt plura iftis ctiam fecundum nuraerum,
Deinde,cum dicit ;

Ampitus autem palam^quia (^ ad hos ea-
dem olimdi^is dicemus.quodenim efiimmo-
hilu natura quaedam oUendendum ipfis , &
credendum eis.

Ponit quintam rationcm diccns,qu6d amplius '*

palam tfuia ad hes, id eft,contra hos , dicemus ea-
dem diilis tlim , jd eft , ea quae fupr^idida fimt ii»
hoc eodcra^. lib. fcilicct quod eft quasdara na-
tura iraraobilis , fcilicet riatura mouentis primi:
nam ejtpa eft quadam natura immobilis,dicendum,
f/?,fupplc contra cos , & eis credendum eft , id cft,
quod ipfi debcnt hoc credere tanquam proba-
tum,fcilicet in 8, Phyfie.tcxtxom.^j.&inde^qua-.
re falfura eft dlccrc onmia efle in continuorao-
tu,&quod nihil poflit de rebosvere enunciari,
fiue opinari.Deindcjciira dicit :

Equidem contfngit fimul dicentihus effe^
^ non efje^ quieffere magis -dicere omnin
quam moueri : non enim ejl aliquid in quod
fermutetur.nam omniafunt omnibus.

Ponit fextam rationem dicens, quodfupplc, ^!""**"*»'
lita politio , qua dicunt omma raoucn,repugnat defttuunt #-
illi quae ponit , fcilicet comradidoria de ^dem pinionem,ca-
efle fimul vera:nam dicentibus idemfimul ejfe,& f^diciori»
non ejfe , centingit dicere omnia cjuiefeere magis '^'1^"^^''
quam moueri : flon enim eft illud in quod alicjuid
permutatur : nihil enim permutatur ad quod iam
fibi ineft : nam habitibus praefentibus cellat mo-
tus & ^neratlo ,, vt dicitur i . de Generationc,
texr.c0m.5y, omnia auteminfunt omnibus,fi idem
contingat cfTc fimul , & non cflc, Vt" fuperius
oftenfiim fuit : quia omnia cflent vnum. Ita igi-
tiurpofitiovidctur a fcipfb diflbnare,& r?pugna-r
re. Tunc fequitur illa pars:

S y M M A R I V M,

Probat f?pcem rationibus , non omnc
apparcns cffe verum. Quod hic tangit
Dodorjfenfum non decipi ; intelligc cir-
capropriumobiedum , poficisrequifitis,
& ablacis impeditpencis , de quo vide
euni q. i o. de An. & ibi commencarium
con.y. De decepcione fenfus, &l qualicer
corrigicur per incclleftum , viide cundem
l d. 3 .q.4 n. 1 1 .Qgod ait etiam cexc.z y in
finc , fenfum non effe rcflexiuum > vido
tradatum q.9, dc An in comment,

DE veritate autem , quod nonomne ap- ^^'•"'' *♦•
parens verumprimum quidem : quia
neque fenfus faljus propr^efi , fed phantafia
non idemfenfui,

ybiPhilofbphusdi^utatcontra hoc,quoddi- 7»

cebant de veritatc apparentium. Circa quod duo * argutt

r . . • V f/^' .11 ^. 1- contr» Mtt-

Facit:quia primo dilputat contra iUos, qui cx ali- auos quo*d

qua dubitatione , vel rationc in didam opinio- veritate »f~

nem dcuencrunt.Sccund6 contra ilIos,qHi ex pro- pMrentium.

teruia in eandcm rationem inciderunt. Secunda

ibi: Sunt aittem aliejui. Priraa diuiditur in fepte,

fecundum feptem rationes , quas fabricat contra

eos.

Summ^II.

dtctfti» ft»-
fiutm.
Vidc j.difp.
I.q.4,

frr»r fenfm
tiTcm frtfTM
tbitcium frt-
utnit a fhi-
tafim non i
ftnfH.

77
•Agtns qiun-

ft rtmttiks
»git , tttnti
dtbiliiif.

VMmtu I».
dici^rum ori-
tnr tx 'Vdrie-
t*tt difptfi.
ti«»Mm.

cos. Secunda ponitur '{bi:Deindt digmm, 'Terria
ihi:^ rnpliits atue de futHro. Quarta ihi: Amplitfj
AUte infenfibtlilftu. Quinra ibi:i^rwm tn eodem
fempore. Soita. ihv.yierum & hdc. S?ptiraa ibi : Et
ex toto. Dicitergo, quod fiipplc poftquam oftcn-
fum eft,qu6cl non omnia fcnubilia funt in conti-
nuo nioucri:nunc fupplc oftendendum eft de ve-
ritate,qHia non omne apparens eft verum.VnmMsn
quidem , ^«»4 fenfta non eft falftficabilis proprij
ohic£ti,fed phantafia ejua non eft idemfenfui.

Notandum , qu6d (enfus numquam dccipitur
circa proprium obie(fhim,vt obiedum cft,vtdici-
tur i.de .'\nima, text.com.6j. ledbeni phantafia,
quac non eft idem fenfui , ied eft motus fadhis a
leniu fecundum aftu,vt dicitur z.de Anima, text.
fom.i 6o.poteft decipi circa obic^fhimex eo, fci-
Jicet<^iK>d ad phantauam aliquado non rc^c pcr-
ueniuntimmutationes fcnfuum , propter aliquod
impedimentum:diuerfitas prgo iudidj , qujc acci-
dit circaienfibilia,non prouenit exlenfii, led ma-
gis ex phantaHa : quia igitur ifti Philolophi hanc
diueriitatem iudicij attribuebant fennii,iecudura
quam vnus iudicat ientire falfum de quo alius
verum fcntit^rrarionabilitcr fecerunt. Si vcro di-
catur,qu6d aliquando circa propria obiefb acci-
dat error fen/iis : dicenc^um eft , quod fuppofita
proportione obic£H ad (cnfum , & diftantia con-
ueniente,& proporricnato organo,& medio,talis
error non e^cx fcnfu , fcd a phantafia, ex cuius
difpofitione accidit aliquando , quod obiefhim
{enfus aliter perripiatur aphanrafiaquam a (enfli,
ficut pacct de phrenericis habentibus bcfum or-
ganum phantafiac. Dcinde cum diciti

Deinde digHum mirari ,^ hdcduhitant:
vtrum tant£ funt magnitudtnes , (jr colores
tales,tjuales a remotu videntur,autqftales de
prope ? dr vtrum qualiafan^, aut qaalia la-
borantibus^, Et grauicra vtrum qualia'debili-
bt*s,aut qualta robuHis > Et vfra vtrum qua-
lia dormuntibtis , aut qualia vigilantibui\
^tod quidem enim non putant palam.Nullus
ergofi putaueritfe de nocie Athenis effe ens
in Libya. vadit adLyceum,

Ponit fedidarn rationcm diccns,qu6d dignum
eft mirarifi hic, fupplc aliqui quzruRt,vel dubitat
vtrtim tantafunt menfura , id eft , quanritatcs, &
fimiliter colores vtrum fint tales tjuales videntur
a remotif, aut cjuales videntur propinefuius : c6ftat
enim qu6d virms agcntis pro quanto vidctur re-
morius agerc, ranrodebiHus agit , ficut ignis mi-
nus poteft ignire remotus quam propinquus,ma-
gnitudines ergo, vel colorcs.tantx, vcl tales funt
iudicandx,quant«, & quales videntur dc propin-
quo:quia pcrfcdiori modo immutant fenfum de
propinquo quam a remoris:fimiliter eriam mirum
eft,h aliquis dubitct vtrum fiipplc aliqua funt ta-
Ita cfualia videntur fanis,aut <]uaUa laborantihusi
Conftat enim quod fani rcde iudicant de fenfi-
bilibus.quatcnus habcntorganadifpofita & rcd-
piunt immuutioncs fcnfibiUum provt funt ; non
fic eft de infirmis propter caufiun oppofitam,qua-
tcnus habcnt organa fcnfuum indifpofira & in-
feda:fimilitcr mirum eft,fi aliquis dubitet vtrum
dij^fle poiidera fH>7t cjualia videtur debtlibus, aut
^ualta robufttt. Conftat enim qu6d robufti ve-
rias iudicant dc ponderibus quam debiles : nam
ip dcbilibus eft difiicultas ad fuftincndum pon-

Cap.lII 141

<Ius,non tantum ex magnitudinc pondcris , ficut
etiam in robuftis , fed N-ltra etiam cx debilitate
vinutis ; vnde etiam parua pondcra vidcntur
ffis magnx Simil^tcr mirum cft fi ali juis dubitet
vtrum , verafint cfnalta vtdentur dormientib«j,ia
quibus fiint ligari fcnfiis , aut tjiulia videntur vi-r
gtlantthus ? Exponit autem quia mirum eft fi du-
bitant dc pridiiflis : quia cx conun a^kibus patct
quod non dubitant, nec opinantur omnia iudicLi
cllc icqualiter vcra ; ideo fubdit : nam quia non
exiftimant, id eft,non fic opinaj\tm,palam:nullut
enim eor um fifufciptt ,id ek,opinzmi,de noHe ejff
jithenis ens in Lybia,vadit »d Lyceum. Vult di-
ccrc,qu6d fi aliquis exiftens in Lybiaviderctur ia
fbmnis fibi efte Athenis,fiirgcns a fbm^ non fa-
ceret talia,qualia faccret Ci in vigilia hoc vidillet;
iret cnim ad Lyccum , id cft , ae quendam loaira
ficdidhim,qui dl Athenis , fi in vigilia' fe viderct
efte Athcnis : quod non facit quando hoc fialum
in fctmnis videt. Ex quo patetquod non opinatur
equaliter eflp vcrum,quod vidctur dormienti, &
quod vidcturvigilanti.Similitcrautcm poteft ar-
gui de aliis quasfrionibus praedi<lis:licct cnim dc
taUbus qusrant voce, dc eis tamcn non dubitant
raente. Patet ergo,qu6d ratio corum nulla cft:il-
la fc;ilicet per quam ponunt omnia apparenti^
efle vcra : ex eo fcilicct quod contrariorum opi-
nanrium non poteft iudicari (ecimdum eos qua
fit verior,vt fupcrius dicebaturhoc enim falfum
pftjVt patetcx nunc didis.Dpindc cum dicit:

Amplius autem defuturo, vt (^ Plato di~ 78
cit , nequaquam fimiliterfropria mediciofi-
nio , c^ ignorantes velut de futuro f^nts fn-
ff , aut non defuturo,

Pom*t terriam rarionem dicens , quod mipliut
vt dicit Plato , de futuro fimtltter non eftpropriay
id eft,firma,veVa & di^^,credo opinio medici, fcir
Ucet cxpcrri in medidna , & ignorantU , fcilicet
medidnam de hoc futuro (upple infirmos forefa-
nos,aut no defitturo.Kzdo huius eft,quia mcdicus
expcmis cognofcens , caufas acgritudinis , potcft
iudicarc vcre de (anitate futura , quod non poteft
imperitus & ignorans medicinam. Ex quo patcr
falfam eftc opinionem, qua: dicit omnes opinio-
nes acqualiter cfle veras. Deinde cura didt:

Ampliits autem (^infenfibilibus nou fi- Tm.co. t|.
militer propris alicui (^ proprij aut propin-
quiy (jr eius quod ipfius: fed de coloribtes qu(-
dem vifius^non gujlus-.defaporibtti gufiut,non
vifus,

Ponit quartam rationem dicens, qu6d ampHiu senftu 999
infenfd>iltbusnoneftfimiltterpropria,idc(t,zcniz- iiuHtt de
Uter vera cognirio proprif obicdi & alieni : ficut •*'«5f<» «^»»*
non fic verc vifus iudicat de fono , ficut de coIq- ^"^ ^ ^''
xeifimUtter non eft acqualirer vcra cognido (enfus '"**
refpcdii proprij ebie^i aut propincfui , id eft, pro-
prij obie«ai, & eius tjuod ipfius,id eft , fubftanrijc
quac cft obicdum per accidens:nam iudiciii fcn-
fus fempercft verum de proprio obiedo , fed eft
falfum quandoque de obiedo communi:quod cft
magnitudo , & numerus,& huiufmodi , qua: po-
nunnu- fccimdo dc Animal text.64.& 6^.Sc edam
de obiedo pcr accidens quod eft fubftanria, puta
diarij filius:Jecipitur cria plus circa obieda alie-
na, qua? funt propria alrerius fenfus, & quantum
ad hoc fubdit , quod de coloribus quidem^vifus

fupplc

141 Lib. IV.

fupple iudicat ytTc,nongHfius:defaponhHs^Mflus,
non vtfur.cx quo patet qubd dicere omiiia iudicia
fenfuum ellc vera iqualiter, cft omnino cxtra ra-
tionem. Oeindc cum dicit:

79 c^orum vmfquifijue i» eodem tempore

circaidem nun^uam dicit f fimul ita (jr non
ita haherefed nec in altero temfore circafaf

fionem dubitauitfedcirca id cui accidit fafio:
dico autemfutajdem cjuidem vinum videbi'
tur vti(jue, aut mutatum,aut corpore mutato,
quandocjue ejuidem ejfe dulce^ quandoejue au-
tem noneffe dulce , fed ejuod non dulce tjuale
eJly<]uando fuerit nunquam mutauit,fedfem-
fer de iffo verum dicit , (jr efiex necefiitate

futurum tale dulce,

Ponit quintam rationem diccns,qu^d quorum,
Cdlicct (enfuum, ^«<y^w,ideft,quilibet, numjuam
in eodem tempore pirca idem,CcilicetohieQxim,dP'
cit fimul ita & non ita fe hahere ; vifus enim non
dicit in eodem tempore aliquid efte fimul album
& non album;{ed nec in diuerfo tempore circapaf-
fionem duhitauit,idett. , quod licct lenlus indiuer-
fis temporibus videtur de eodem obici^o oppofi-
ta iudicare;tamcn dubitatio nunquam accidit ex
iudicio fenfus circa iplam paflionem (cnfibilem
itnfumnHn- qujg ^{^ obiedumjaut pro fed : circa tjuod, ideft,
gitam iH t- ^jj.^^ fubie(5l:um,c«» accidit pajjlo : dico autem ve-
dichritf de ^*"^* *^'"' "^i^um videtur aut OT«r4r«w4deft,quod
etiiem in eo- idem cidcm guftui aliquando iudicatiu elle dulce,
demtemfore, aliquando nondulcc : hoc eft a mutato corpore,
id eft , organo guftus } quod aliquando eft infe-
d:um aliquo humore & (apore prauo;& ficquic-
quid guftat, videtur fibi non efte dulce ; vel mu-
tato corpore , id eft, vino ip{b,quod eftfubiedum
nunc dulcedinls,nuncacricatis,yf^«(»« dulce qua-
le e(i:cjuando fuerit nuncjuam mutatur,id eftjquod
nunquam guftus mutat iudicium fuum , quando
dulce tale iudicat quale percipit in obiedo quin
iudicet ipfum eile dulccivnde fubdit;<««f pro ied,
fedfemper de eodern dicit verum, & efi ex neceffi-
tate futtirum tale dHlce,id cft,qu6d guftus de ipfa
dulcedine femper verun^ dicit , & eodem modo.
Ex quo patet quod fi.iudicium (enfus fempcr ef-
Cct verum,vt ponebant ifti,fcquitur per ncceflita-
. ^^ tem,qu6d dulce , fiue natura dulcedinis fjt talis,

qualem iudicat lenfus guftus, & per conlequens
quod aliquid fit in rebus determinate vprum, vl-
terius fequitur quod nunquam contradidoria
funt vcra de eodem:quia (enfus nunquam iudicat
aliquid fimul ellc album & non album,vt prsdi-
^um fiut. Deinde cum dicit.

' 80 ^uamttis (jr hdc h^ rationes omnes dcfiru-

unt , quemadmodttm ^ fubFiantiam non e(fc
nulUui : ita nec ex necefsitate nihil : neceffa-
rium enim non contingit aliter , ^ aliterfe
hahcre. jQuare (jrfiquidemefiex necefsitate^
non hahebit ita dr non ita.

A\. Tnde & Ponit fextam rationcm diccns, quod omnes ha
^K^' ^ r^riow^/ & opinioncs diikx,quemadmodu auferHt
nulltus eJfefiibf}antiam,idc9:,pKdica.tii fubftatiale
vt prxoftcnfum fuit,ita ponunt nuncex necejjitate
ejfe nihil : ncc eflc aliquod prxdicatum necefla-
rium : necejfarmm enirn efi c^uod non contingit ali-
terfe babtre , nara fi onui^ quod eft ita , & non

Metaph.

ita,vt ponunt dicentes contradi£fcoria,vel contra-
difborias opinionts elle fimul veras de codem,fe»
quitur qu6dnihil crit ncceflarium ,quin contin-'
gat aliterfe liabere ; fed iftud confequens eft fal»
fum ; ergo & antcccdens cx quo fequitur » ided
fubdit : quare & fiquideji ex necejjitate, fcilicec
in rebus,«o«y^ habebit ifa 0" non ita. Deinde cunj
dicjt:

Totaliter quiafiefifenfihilefolum^ nihil
vttque eritfolum non extifentthtts animatu;
fen/ifs enim non erit : neque igitur fenfihiliA
effe,nequefenfationesforfan verum ^fentien^
tis enim pafsio hac efifiibteffa vero non effe
qu<efenfumfaciuntjC^finefenfuimpoJsihile:
non enim fenfus fuimet efi,fedefialiquid aU
terumpr^ter fenfum^ quod prius efie fenfu efi
neceffe : Mouens enim moto prius efl natura^
(jrvtiquefi adinuicem dicuntur hteciffa^nibil
minus,

Ponit feptimam rationem, quae fic formari poi.
teft : Si nihil eft verum nifi ex hoc quod apparet
fenfui ; ergo nihil eft nifi vt eft fcnfibile in adu;
confcquens eftfallum; crgo & antecedens. Con-»
fequentia eft euidens : faliitas cdnfequcntis patet
ex hoc,quia tunc nihil ellet ,nifi eftet lenfus , &;
per confequens nifi cflet animal : quod eft falsu:
quia obiedum fenfibile cum fit mouens fenfum,
eft prius fenfu , ficut omne mouens eft prius mo-
tu, prius autem in fuo priori non dcpendet a po'
fteriori, nec pcr confequcns remouctur ad rcmo-
tionem pofterioris : ideo dicit : & fi fupple
di6b opinio vcra eflet , fequitur ex toto , id cft,
vniuerfaliter quhd fi fenfibile folum efi,id eft,quod
fi nihil fit verura nifi vt fentitur,qu6d, nthil erit
non exiUentibus animalibus animatis:Jenfus enimt
fupple non erit,Cmc znima.li,nam fenfibilia , fcili-
cet in adtu , non ejfe fenjibilia , fupple fine fenfu,
forfan verum efi : nara efle fenfibile in adu , efl
pajfio fentientis : certumeft enim qu6d nihil a6ba
fentitur fine aliquo adu fentienre :fubieEla verv,
ideft.obieda, qu<tfenfum faciunt,(ci\icctin adu,
non ejje finefenfu efi impoJjibile:C\ fupple accipian^
tur non vt zOi\i fentiuntur ; fed vt funt in poten-
tia , vt funt pofTibilia fentiri:quod fic patet, quia
fenfusnon efifuimet:non cnira fenfus eft potentia
reflexiua , vt fentiat Cci^Cum,fedefi aUquod,Ccili-
cet obieAum dimtCum,prAter fenfum^quod necejfe
efi ejfe prius fenfu : rnouens enimprius efi natura
moto:z.ddit zutcm, c^uod fi adinuicem dicantur, id
eft, qu6d licct mouens & motura adinuicera re-
f(jrantur ; & per confequens vjdcantur fimul clle:
nihilominus cadem fequiJtuf quantura ad.propo-
fitum : qu6d fcilicet raouens prius fit raoto
quantura ad fuura efte abfblutura:licct enira mo-
uens & motum , fenfibile Sc fenfus femper refe-
rantur propprtionabiliter accepta, puta fenfibilc
in potentia, ad fenfiium in potencia , & fenfibile
in adu ad fenfiim in a<5tu , & cconuerfo , Sc per
confequens vtficfuntfimul natura ; tamen non
fequitur quod fi fenfus non fitaclu, qu6d fcnfibi-
le non fit in adu eilendi., cum quo a^u ellendi
ftat quod non fit fcnfibilcin adu , fcd tantum in
potentiavtnuUo vifi.iexiftentenix ellctalba, Sc
per confequens v jfibile ellet quantum eft de fc.

, ................ .... SVM

Al.totaKtct*

Pofethteiif'
ferri qubd
fetifus no ef
fotenti» r$-
fiexind.

Ftrte Philom
fophui aeci.
fit hic pritrL
tatemnMHrA
pre prioritate
originie.

Summ^II

Tcx. co, t€.

8i

Pi».v frind-
fMlittrctntTM
fenentit Mf-
fMrrntium
ymtsuim.

ItlMpt M»ti-

^uomm fu-
teruM,

Trttertuitu-
qmmm fer-
fnMdttm.

SVMMiE SECVNDifi
Cap. IV.

Contra faftinentcs cxprotcniia,omnuappa-
rentia vera efle.

SFMMARIFM.

In toto capitc tradic qualitcr obuicn-
dum iis , qui in opinionem dc contradi-
£ioriis fimul vcris , ex protcruia incidc-
rant,& rcfutantur duplici ratione. Con-
cludit ergo impodibile elTc contradi^o-
ria efle fimul vera.

SVNT aatem quidam q»i duhitant hoc
ferfitaforum , ^ ha^ rationes folum di^
centium : quarunt cnim, quii eji qui iudicat
fanum,(^ omnino circajingula re£fe iudican-
tem?Talesvero dubitationesfmilesfunt du-
hitationi vtrum dormimus nunc , aut vigila-
mus j Pojfunt autem dubitattcnes omnes tales
idem omnium enim rattonem hi Mgnifcant
cffe :frinci^itim enim quarunfydr hocfer de-
monHrationem accipere ': quicuntfue quidem
non ferfuafi funt ^ manifeffi,funt in alfi-
bus.Sed qued diximus hac ifforum fafio efy
rationem entm quarunt quorum non eji
ratio ; demonHrationis enim frincipium non
cji demonsiratio, Hiquidem igiturfacilchoc
crcdentycji enim non diffcile fumcre,

Poftquam PKilofbphus diiputauit contra cos,
qui ex dubitatione , Cue ex aliqua rationc in opi-
nione de veriute apparentium deucnerunt, nnnc
dilpuut contra eos , qui in eadem opinione c%
proteruiainciderunt. Circa quod duo facit. Pri-
mo facit quod dichim eft, Secundo epilogat cir-
ca determinata. Secunda ibi ; Ergo tfuoniam qui-
dem iff»r«r.Prima in duas,quia primo exponit eo-
rum pofitionem. Secundo fubiungit eorum im-
probationem. Secunda ibi : Si autem non omnia.
Prima in duas , quia prirao ponit eorum mori-
uam re<ponfionem fiue rationem:cuius etiara fal-
fitatem tangit. Seamdo exponit eoruminten-
rionem. Secunda ibi : /« fermone autem. Didt er-
go quod fiipple przter ilios , qui in di3:am opi-
nionem inciderunt ;funt aliqui qtti inierrogant
ferfuafos, id eft,deceptos in his Jcilicet opinioni-
bus,vt fupple eos retineantin deceprione , & has
folitm fupple rationes habent pro confirmarione
fu2 opinionis.has inquam rariones quac dicentur:
nam fupple fi eis dicatur qudd de contrariis opi-
nionibus fit magis credendum f^s quam innr-
mis : &: fapientibus quam infipienribus , & vij;!-
lontibus quam dormienribus : qturunt enim quis
cjl (fuiconualefcentem iudicat , dr omnino iudi-
cantan reEie circaJinguUjid eft,quacrunt quomo-
do poftct difcemi cerritudinaliter fanus ab infir-
mo, fapiens ab infipiente,& vigilans a dormien-
re , & fic breuiter in omni diuerfitate, opinionum
quis eorum fit qui rcde iudicat : nam aliquis vi-
detur fapiens quibufdam , qui ab aliis infipiens
cxifKmatur : fimilitcr eft de aliis praedidis : tales
verof fupple, dubitationes, fupple funt irrariona-

Cap.lV. 145

bilcs : namfimiles funt iB , fcilicct dubitarioni,

vtritm dormimiu nunc, velvtlgilamtu : omnesaute

tales dubitationes valenttdem,c[\i3icnus ex eadera

radicc proccdunt : hi cnim dignantur ejfe , id efl,

tanquam dignam volunt ejfe omnium rationem,

id eft , deraonflrarionera zsqit^tntnt enim princi-

fittm , fcilicet dcmonfliarionis : & iliud accifert

fctlicet fer demonfhatienem : quod tamen eft im-

pofIibile:quoniam ergo quod non ferfuafi funtfiA

cft, mente de veritate op^Cwi^rnanifefli funt sia

in a^tbus fuis ,fecunditm quod diximuj , nam vc

pra:di<a3im fiiir,oppofirum faciunt his qiuc dicut:

nam alia & alia faciunt, & fecundtim iudicium &

habifum dormiendo, vel vigilando:ii<c autem eji

faJfioeorum,Cci\icct infinnitas:quia rationem , id

cft, demonflrarionem, quarunt quorum non ratio: Hmtmmimu

namilliiu quodepfnnafiumdemonflrationisnon '5* demtm-

efi demonflratio.Hoc igitur bifacilecredentjid eft, j^,/|^^.

quod eft fatis facile adcredendum : eft enirawa

dificilefumere, fupple per deraonftrationem hoc

quod dicitur : ars cnim demonfbandi oftcndic

omnium non eflc demonfbarionera ad virandum

proceftum in infinitura in demonflrarionibus:

hoc autem vtrura nunc dormiamus , vel vigile-

mus : & vtrum flraus fani , vel infirmi , eft per fc

norum , & oponet fupponere ficut principium

demonfbarionis. Deindle cura dicit:

Si.

In fermonc aatcm vim folum qu^ercntes
imfojjibile quarunt : contraria namque
dicerc dignificant Jiatim contraria dicen-
tes.

Expom*t eomm intendone,dicenj quod iHi qui

quaruntvim infermone folu,iAcik,c^odn6 moue-

cur ex aliqua rarione nec difiicultate alicuius du-

bitarionis, fed fblum innitunmr verbis, putantes

fc omnia polfc dicerc , licct ea probare non pof^

fint:& hoc dicunt propter proteruiara:ifH4nqua,

quarunt impo/fibile : contrtiria namqtu dicere di- Ojw»«* e^ue
' a ' J • • J llifert vidt-

gnantur rette contrarta a«-fwfe/.quia mtendentcs, ^^ prtttnto
& volentes contraria fimul efle vera,dicunt redc p^iiUtrt.
contrariam repugnantiam & contrarietatem in
fua pofirione implicantes,vt patet iam ex didis,&
patebit iam cx diccndis. Deinde cura didt:

Si autem non omniafunt ad allquid ,fed
quadam funt (jr iffafecnndumfe : non vti-
que eji omne quod affaret ; nam quod affa-
ret , aiicui affaret. ^uare qui dicit emnia
qua affarent ejfe vera , omnia qa^funt facit
ad altquid, Prcfter quod (^ obferuandum
vimin fermone qaarentibus , fimui autcm
(jrfusiincrc fermonem dignifcantibus quod
non affaret efifed quod affaret ^ cui affaret,
(^ quando affaret:(jr inquantum : ^ vt. Si
Autem fuslineant quidcm fermonem , non fc
autem fuHineant , accidtt iffs contraria citi
dicere : contingit enim eidem fecundum vlm
fum mel affarereyguHui vero non. Et oculit
duobus cxiHentibus non eadem vtique vifui
fifintdifsimiles. ^oniam ad dicentes frof-
ter olim di^as caufas quod affaret verum
cjfe: (^fropter hac omniafimiliter ejfefalfay
(^ vcra. Ncque cnim emnibus eadem affa-
rerc contingit. Ncque iffi femfereadem , fed

multolics

Bie ohuitn

frotermt,
MMifutrifm.

144 'Lib.IV.

fnultoties contraria fecundum idem tempusi
ta£fus enim duo dicit in digiterum variati»-
ne^vifus autem vnum^fed non ijuidem iden^
(^fecundumidem fenfui^ ^fimiliter , 6" i»
Teu-co.i.7.. eoJem tempore. ^are hocvtitjue erit ve-
rum:fed forfanfropterhoc neceffe dicere his^
qui nonffoper duhitationemyfed orationis
caufa dicentibtis quodhocnpn eji verumyfed
huic verum.

Ponit przdiftorum proteruorum improba-
tionem.Circa quodduo hicit,quia primo oftendit
/quomodo eis obuiandum fic apparcnter , quaii
4eftruendo eorum pofirionem. Secundo qualiter
« obuiandum fit eis exiftenter & fecundum verita-^

tem. Secunda, ibi : Etficut pritu dtBurn eft. Dicit
ergo quod verum pro fed, id eft,non omne quod
apparet,efle vetumifit verum,y< non ommafunt ad
aliqmd,ffd qHtdam fecundum (e & abfblutaw<?w»
quod apparet,alicui apparet, & ide6 hocquod eft
apparere,includitrelationemq«andam : quiaqui
dicit, omnia quae apparent, efle vera,facit omnia
qu2 funtjid eft, omnia entia eftc ad aliquid, id eft,
relatiua,{cilicet in rcfpedu adfenfum velopinio-
nes,quod fupple eft falfum,f<:ilicet omnia forma-»
literelle rclatiua,&nihil efle formaHter abfolutiij
ijuapropter quacretibus,id eft, praedidis Philofo-
phis,<7«> qusrilnt vim in fermone-.fimiliter tjHOijHe,
efrfermonem dare dignanttbtu, id eft,fi aliquis di-r
gnetur cis concedere {ermone, id eft, opinionem
quam »^y?ponunt, cusiodiendum efieu, id eft,ca-
uendum,quia fcilicet »on apparens eft:fed appares
cui apparet, ep" quandOi& vhi , id eft , quod non
debent concedere abfblute qu6d omne apparens
fit verum,fed fblum illi cui apparet & quando &
vbi apparet t hoc enim eft elle verurn (ecundum
quid,non fimpliciter. Cuius rationem fubdit, (ci-
licet quod ita rcfpondendum fit, dicens , verum
prq fedifed qui dant,iA eft,qui concedunt fermo-
nem fimplicirer concedentes omnia apparentia
elle vera:& non ita datit,id eft,ccmcedunt fupple
cum dct^rminationibus fupradiAis , accidit enim
ftatim dicere contrarium, id eft>concedere contra-
f ia ellc fimnl vera : contingit enim eidemfecundum
vifutn', flipple mel apparer^,\p\ forfan propter fi-
vnilitudinem coloris,puta quia eft T\iheum]gHftui
vero , fapple non apparet illud efTe mel propter
diflimilitudinem fiiporis : & fimiliter, oculis exi-
ftentibus duohus , & diuerfis , non eadctn eft vifio,
\vc\c^\c,fedfitnt dijfimiles quandoque,puta (i ali-
qiiando vniis oculus fit infedus aliqiio humote
infe^^o & nigro : alter ver6 humore puro : pcr
oculum infe(3tum apparebunt omnia nigra, non
autem pcr alterum : fubdit autem caufatn,
quarc hoc quod ditSkum eft fit obferuandum,
& cuftodiendum. Caufa enim huius ad ipfbs di^
centes verum efle , quod apparct propter iam di-
dlas caufas : quia propter hoc omriia dicunt fimul
eflc vera & falfa,quod non omnibus eadem appa-
rent,nec eidem s^per eadem : fed multoties con-
traria etiam fecundumidem ternpus , & hoc fup--
ple fecundum diueribs feufus , vt praedi(Stimi eft.
Patet etiam, qubd vifus iudi^t efle vnurp , tadus
autem duo, vt patet in digitorum variatione : la-
pillus enim vnus duobus digitis inconflcxis zvr
paret ellcduo fecundum taftum , vnus autem fc-
fundum vifnm:aut pro fed,fed nullatenus eidem,
& fecundum idem fcnfui : & fimiliter in eodem
tcmporcvidctur,qu6d hocficvcrum, id eftjquod

Metaptu

Vide i.q.\.

fiHtrt ocu-
lni »liqHAdo
iudicat »m
ni» efpe nir
tr». vel alte-
flMi cetorii
fuiinaf i&tr

ticct fecundiim diuerfos fenfus appareant hom!-
nibus cpntraria : non tamen eidem homini ic f&'
cundum eundem fcnfiun : & fimiUter in eodem
tcmpore videturquod hoc fit vcrxlm,fcilicet c6-
traria fimulefIe:additautem,^«o<i/or/<i» iUudtra^
necejfe dicere , id eft , refpondere fic di6tis Philo.-
fbphis , dicentibus hoc non propter duhitationem,
fed orationis caufa , id efl > propter pjoteruiam:
quia hoc non eft verum , fcilicet fimpliciter : fed
hocpft verum fectmdum quid:quia fcilicetqu6cl
hoc videtur vni , poteft altcri non vidcfi verum;
fedhzcnon funt contradi6toria , quia hoc con-
ceflb non fequitur contraria , vel contradidboria
cflp fimui vera. Deinde cum dicit;

Et ficut prius dritum eji , neceffe ad afi-
quidfacere emnia^ ^ ad opinienem , ^fen-
ftim. ^are nonfaSiume^ , necertt nihil,
nullo praopinante. Si vero faffum ejl y
aut eritfpalam quiamn erunt emnia ad ofi-.-
nionem.

Oftendit qualiter praedidlis Philofbphis fit ob-
uiandum exiftenter,& fecundum veritatem.Circa
quod duo facit,fecundiim quod duas rationes ad-
ducit contra eos. Secunda ponituribi:-<^w»p/»«/y;
vw«»». Dicit ergo qao^ficutpriits dtHum eft,ne-
ceffe eftfacere omnia adaliquid, fcilicet4<^ opinio-
nem & ad f(nfum;ft fupple quod apparet, verum
iit, ex quo fequitur, quodnonfaEium eft , nec erit
nihil nullo praopinante , vel vt habct alia Uttcra,
nec erit nulliuspritopinatfSjZgcwit enim genitiuii
pro ablatiuo more Grscorii qui carent ablatiuo:
fi vero hoc fupple cft falfum & cft verum qu6d
alicjuidfa[lum eft : & erit , nullo fciHcet prseopi-.
nante palam , ^««4 non erunt omnia ad aliquidy
fcilicet ad opinionem,& ad fenfum. Pofito enim
per impoflibile vel poflibilc qu6d nullus ellet
fenfiis,vcl opini6,nihilominus multa eilent fadta,
& fierent , & forte ita eft de fado , qu6d multa
funt in vniuerfb qux nunquam fuerunt cognita
per fenfum,puta qux funt in profiindo maris vel
circa centrum terrae. Deinde ciim dicit :

Ampliusfl vnum advnum, aut addeter-»
minatum. Etjiidem c^ dimidium.(jr aquale„
fednon aijuale ad duplumy neejue dimidium
adaquale ad opinans:itaqueJi idem eji homOy
(jr opinatum non ejl homo opinans^fedopinA'
tum.Si vero vnumquodque fuerit ad opinans,
adinfnita eritfpecie ofinans.

Ponit fecmidam rationem , dicens : jimplius:
tjuia vnumadvnumreferturtantttm,n6 adquod-
cunque vnum,fed ad determinatum , quod patet:
quiayj idem e(l dimidium & at}ualr,nan dicitur ad
duplum inquantum aquale ,fed inquantftm dtmi-i
dium.-veritmfi idem homofit opinatum& opinans^
non dicitur opinans ad idem inquantum homo:
fedinquantum opinatum, id eft , qu6d fimiliter fi
ijflem homo qui cft opinans , fic etiam opinatus,
ilon refertur homo ad opinans inquantum eft
opinans vel homo , fed inquantum eft opi-
natus , fi vero vnumquodque fuerit ad opinansj
ad inftmta fpecie erit opinans , id eft , qu64
fi onuiia. enria inquantum fimt huiiifrnodi,refe-
runtiu: ad opinans inquantum ^ft opinans , fc-
qtucur qu6d ipif opinans non fit vnmn , cuta ad

vnun*

Iffe obuiat
ixi/ienter
frotertti* ai^
tiqtfmtm.

Fmi mult*
funt fenfibi.
lia nun^fMitn*
cognit» fet
fenfmn.

^»mmrtf*rri
0dtrmmmv*l

tgremtinpt,
Fid* tj.ii.
§tfdUb€ti.
^infTidi-
cmmtMit ,
fgfjUrtU'

ftfert tm-
dmf*atmi9'

CnttrMris

M» iafiMt
tiJtmpmtU.
eitir,^fi-
wml,nec i»-
tff* ptftfU.

Summ^II.

vnutn tantum referarar , Ccd erit infinita fpede»
cum infinic^ ad ipfum refcrantur , quod cft eui-
denrer impoffibilc. Bx quo patet quod falfum
cft , quod bmnia ad opinans referantur , & pcr
confcquens quod omne illud fit vcrum quod ap-
porct.

Notandum, quod qualitcr vcruin fit, qu6d v-
numad vnum tantum refcratur,dicetur in quinto
in capitulo , de ad aliquid : quia ho^ vd^um cil
quod prim6 & per fe vnum ad vnnm tantum rc-
fcrtur : pro nunc ver6 rario Philoiophi intcndit
qu6d(ecundum illos omnia entiacflent formali-
ter ad aliquid , & ficut entia {pedfice diftinguun-
tur, fic & relariones habercnt fpecificc diftmgui,
Sc ide6 cum idem fccimdum eandem relationcm
primo , & per ie non poflit referri nifi eidem fc-
cundum relationem , oporteret quod quot fimt
fpecics cntium, tot eflent relationes oppofitx in
ipfb opinante, & pcr confequcns infinit^, faltem
quoad nos, &cum ipfum opinans ellet eriam for-
mahtcrad aliqnid , fequitur quod non elTet vnum
(pecie,fed quafi infinira fpede/juod c& cuidentcr
falfum. Dcindc cum didt ;

^odquiJem igiturfrmtpm/i opinio om-
xiumnon ejfefimulveras offtftas ciiciioneSt
^ quidaccidit ita diccntibHi ^(jr quare ita
dicantftotfunt diSfa,

Epilogat drca determinata,& fadt duo : quia
primo concludit conclufioncm prindpalem. Sfr-
amd6 infert cx caquoddam corollarium. Secun-
da ibi : Quoniam AHtem impojftlrtle. Didt ergo,
qu6d quia cunElorHm tft opinio Jirmijfma , qu6d
faiter omnes opiniones,ifta eft firmiflima, fcUicct
Jhmil non effe veras ofpofitM diBiones, id cft, pro-
|)ofirioncs aue contradidtioncsi^M etiam accidit
ita dicentibm , fcilicet contradidloria firoul efle
vcr^.C^ quare ita dicunt, id eft/juae fuerit eorum
caufa,moriua ad fic dicendum « tot di£iafunt.
Deindc cum didt :

^omam autem impofihile eji contradi~
itionem pmul effe veram de eodem , palam
^mia nec contraria ftmul ineffe eidem contin-
git : contrariorum entm alterttm ej} priuatio
no minHSifubJlantia aute priuati» negatio ejl
ah alinjuo determinato genere. Si igitur im-
f9fiiile ejlftmulafjirmare , ^ negare veri :
impofthile (^ comrariafmui inejfe niji,, aut
filiquaexparte amho^aut alterum quidemalH
qua ex pa/t(,alter»m verojimfliciter.

Infen quoddam corollarium ex conclufione
nunc conclufa dicens : quoniamimpoffibtle eft con-
tradilHonem fimul ejfe veram de eodem , vt nunc
di(fhmi fiiit ftarim. J*alam quia nec contingit con-
traria ftmul eidem ineffe,cnim caufam (\ihAiv.ete-
nim pro quia , alterum contraricrum eft priuatio:
non auttm fitbftantia priuatio , id eft , qu6d licct
priuario fit qusdam negatio fubfUnrix , ab ali-
^ud determinato genere , ideft , inaliquo fubic^
determinato , vel in aliquo dcterminato genere:
quatenus priuatio eft negario infra genus , vt di-
^m fuit fupra in hoc eodem quano,nihiIominus
tamen ficut eft in aliis oppofitis,fic eft in contra-
rijs:qaiaaltcrum contrariorum indudit priuatio-
nem,fiuenegarionem alteriusjlicet aliquid pofiri-
uc addat vltra priuarionemjalterum enim contra-
Scoti Oper. tom. IF.

Cap. V. 145

riomm efl impcrfeAius altcro ; ic cx hoc habet

anncxam altcrius priuauoncm:)? »r»>«r impojfihtle """'' ' '*»

eff affirmare Jtmul & negare vere, fcquitur,qu6d

impojfihtle tft contrarta fimul inefjt : quaiCnus vnii

didt priuarionem fiue negarionem alterius,vt di-

ftum eft : tamcn pofliibile cft ambo contraria

inefle fimul non fimpliciter, fed quandoque , vel

quo4d cft, fecundura quid : vel alierum quando-

que,vel quo,id eft, fecundum quid, altei um ver6

Uraplidter. Exemplum primi,fi aliquid fii album N««tt»*f«-

fecundum vnam partem,& nignim fecundum al- '^^n^^*i

tcram : tunc enim ambo contraria infunt cidem ^-^^ ^J^^

non firoplidter/ed fecundum quid : ficut patet in ritrnm dih.

fcuto cuius medictas eft alba , & medietas nigra. tUtam* "-

Exemplum fccundi , quando altcrum contrario-

nun ineft fecimdum pbrcs panes , vcl principa-

liores , alterum vcro fccundum aliquam pancm,

minus prindpalcm, ficut patct de J£thiope, qui

niger eft fimpliciter,albus autem fecudum quid :

hoc cnim duphd modo inefTc contratia ddem

non eft inconueniens : fimpUciter autem ineflc

eidem ambo contraria , vd anjbo contradidoria.

efl onmin6 impoflibilc.

SVMMiE SECVNDiE
C A p. V.

. Conti^ p<3ncntcs medium inter eontradidloria.
SrMMARIVM.

In hoc capite primo refutat feptcm ra-
tionibus ponentcs contradidoria efTc fi-
mul falfa , rationc medij , quod inter illa
ponunt. Secundo ponit motiuum taiis
opinionis , & commune medium contra
omncs opimones prsedidas , dcclarans e-
tiam ad quas opinioncs Philofophorum
didx opinioncs confcquuntur.

AT vero nec contradicfionis medium ejje ^3
contingit yfed necejfariumy aut dicere,
aut negare vnum de vnoquoque. Palam aU'
tem primum dejinientibus quid verum ^(^
quidfalfum. Dicere namque ensnoneJfe,aut
mn ens ejfefalfum\ens autem efffy(ir non ens
nonejfeverum. C^uare (jr dicens e^e, aut no»
effeyverum dicet aut mentietnr \fed neqtte di"
eit ens non ejfe,aut ejfe,neque non ens.

Poftquam.Philofbphus difputauit contra po-
nentes contradidoria fimul e(Te vera de eodcm,
& per confequens negantes illudptincipium pri-
mum,quod Impofllibile eft idcra fimul efle,&non
efle,nunc difoutat contra ponentcs contradido^
ria flmul efle falfa ratione medii , quod ponunt
inter contradidioria , & per confequens negantes
illud prindpium:Dequolibeteft affirmatio vera,
vel negario. Circa quod duo facit. Prim6 cnim
difputat contra ipfbrum pofidonem. Secundi
contra moriuum pofirionis. Secunda ibi : Eue~
nit atttem quibufdam. Prima in feptem fecun-
dum quod fcptem rariones addudt ad propofi-
tum. Sccunda ibi : Ampltits autem medium.Ttt-
ria ibi : AmpliMS autem omne intelie£tuale.Q^suxz
ibi : Amplius prater «»»«».Quinta ibi : Ampliks
in quibufcwtquo. Scxta ibi : Ampltus autem in

N infi

BiediJfMMt

ctmtrtpon*»'
mtntis con-
trmjUafrin
tjft Jimml

AI.intelK*
gibilc.

146

Lib. V.

Metaph.

Jnier ctntr»-
diSori» non
dsrtmedium.

"Dtfimtit V0-

S6

Jtiedium du-
fU».

infmtttm. Scprima ibi : ^mpliusautem ejfUAfidt.
Dicit ergo , prim6 qiiare ncc inter contradi(330-
ncm e(Te contingit, kilicet mediura :/id neceffa^
rium esi,aut dicere^ id cft, aut affirmare , aut ne-
gare vnumquodijue de -vnoquoque , vel vnum de
quocumque palam ejl.primum quidem definienti-
bus ], fcilicet nobis quid verumy& quidfalfum,
nam ex dcfinitionc veri , & falfi patebit propofi.r
tum. Vnde fubdit definitioncs vcri , & falh di-
cens, quod falfum eH dicere ens non ejfe , quod eft:
aut non ens effe, id eft, efle , quod non e^ : veYum
autem eftdicere ens effe , id eft , quod cft : & non
ens non effe,id eft, quod non eft : aut non efte vc-
rum dicct,aut mentietur,aut fupple fi dicet vcrum
non dicit ens , id eft , quod qui dicit verum non
dicit non elle.quod cft.: aut elle.quod non eft:fed
fupplc oppofitum : qui autem*dicit falfum , patet
cx prsdidis^quod vel dicit non e(Ie,quod eft,vel
efte quod non eft. Ex quibus definitionibus patet,
qu6d quidicitverum oportet , illud efle verum, fi
dicit illud efle , & non cfTc fi dicit illud non efle:
fitniliter patet , quod qui dicit falfum,oportet il-
lud efle:fi dicit illud non efle,& oportet illud non
eflc, fi dicit illnd efle j ergo per neceffiratem crit
vera affirmatiua, vel negatiuarquod negat qui in-
ter contradidoria ponit medium : quia tunc nec
affirmatio , nec negatio eflet de neceflitate vera ,
(ed pollent ambx efle falfs. Deinde cum dicit :

Jmfilius autem medium erit contradi£fio^
nis^^cfuemadmodum pallidum albi , (^ nigri,
aut quemadmpdum neutrum hommis , & ^-
ijui. Siquidem igitur jic non fermutabitur,
nam ex non hono in bonum permutatur , aut
ex bono in non bonum : nunc autem non fem~
fer videtur. Non eji enim permutatio nifi in
contraria ejr mediafi autem ejl medium (^fic
njtique erit aliqua in album non ex mn Albo
generatie^mnc ataem non videtur,

Ponit fccundam rationcm,qucC fic fonnari po-
teft:fi inter contradiftoriaeftmedium, ergonihil
omnino contingit mutari:confequens eft falfumj
crgo anteccdens. Probatur confequentiafic : quia
medium inter aliqua duplicitcr contingit efle :
vno modo quando medium participat aliqualiter
vtrumque extremorum , & eft ciuiHem generis
cum extremis. Alio modo accipitur medium per
abnegationem extremorum , & eft alterius gencr
ris ab extremis. Exemplum primi , vt rubeum
fcft medium inter album , & nigrum. Exemplum
/ecundi , vt afinus poteft dici mediiun inter c-
quum,& hominem : quia ncc eft homo,nec cft e-
quHs. Si fecundo modo fit medium inter contra-
didoria , patet quod tollitur mutatio inter ca :
quia omnis mutatio eft intcr ca , qiijc funt ciuf-
dem gencris, & oportet prius permediitm tranfi-
re. Si primo modo , (equitur qu6d fit motus ad
album,& non erit ex non albo : qula non tantiim
frft motiis ab extremo in cxtremum, (ed etiani cx
medio ad extremum : hoc autem videtur incon-
neniens , quod fit motus ad album ,qui non crit
fxnon albo. Dicit crgo , quod amplitu fi fupple
intcr contradidtoria fit medium,aut talc medium
pontradiiSlionis etiv.quemadmodumviride cd me-
dium alhi & «'J'"'. quod eft medium eiufclem ge-
neris cum exrremis ; aut quemadmodum medium
hominis,& equi/^MoA cft medium per negationera

vtriu(que,& alterius gcneris ab extremis ; ergo C\

fic eft ifto fecundo modo , fequitur quod aliquid

non mutatur, quod fic probat : Nam pmne quod

pefmutatur,aut/'fr;»»r«r«r ex bono innon bonum;

aut cx hoc fcilic.gx non bono in ^»M.-omnis cnim Termini pri.

permutatio cft aliqualiter inter contradidioria, *"*. '^**

vcl priuatiue oppofirajnam termini primi omnis '*"

mutationis funi nabitus,&priuario;vndc cum cft

mutatiq intercontraria,alterumcontrariorum in-

cludit ncgarionejfine priuariohem ^rerius. Nunc

4«rr»i,fiipple fi ifto modo ponatur medium inter jbn*

contradidoria^wa^/J/^rfW^Iciiicct quando fit mu-^ ,i^«, ^

tatio ex non bono in bonum, vel econucrlb : non -^mmtm&

enim eft permutatio nifi inter contraria, & media,

quac fcilicet funt eiu(den^generis:quiaomnis mu-

tatio eft ab extremo in cxtremum,vel in medium

eiufde generis : fcd fi inter contradidoria non fit

tranfitus per medium, fequitur qu6d non potcrit

cfle mutatio ab extremo contradiiStionis in me-

dium, quod ponitur elle alterius generis , nec per

conlequcns ab extremo in cxtremum : fcd fi eft

medium inter contradi<Soria primo modo,Icilicct

medium eiufdem generispanicipans natiuramv-

triulque extremi,fequitur quod ellet gcneratio in

album,& no alburru/Ar quod erit aliqua generati»

in album non ex non alho,nunc autem non videtur,

qu6d aliqua generatio terminetur ad albtun, quae

non fiat ex non albo : nam taie medium ponimr

cfle neutrum inter duo extrema,fcilicet quod nec

eft album, ncc eft non album. Deindc ciim dicit ;

Amplius autem omneintelleSfuale, ^ in-
UlitgibiU mens aut affirmat , aut negat : hoc
autem ex definitione palam efi , cum verum
dicit^aut mentitur. ^ando autemficcompo-
nit dicens , aut negans , verum dicit , quandff
autem nonfic/nentitur.

Ponit tertiam rarionem dicens : omne inteBgi-
bile,i(i eft,omne quod intelligit, aut Centizaut af-
firmat,autnegat,hoc autem eft palam ex definitio-
»f,fcilicet vcri & fiXCv.quia verum dicit, aut men-
/^»>J«r,(iue affirmet fcilicet, fiuencget, quandoqui-
demintelle^sficcomponitdici, id eft, affirmans,
aut negani,ficut fupplc eft in te,verii dicit,quandu
vero non fic,me»titur : cx quo patet,qu6d oportet
affirmationem , vel negationem efle vcram , ficut
dedu(Sbum fuit in prima ratione, quae non videtor
ab ifta differre multum,& fic intcr contradidoria
non cft medium aliquod. Deinde ciim<Iicit :

Amplihs prater omnes oportet effe contra-
diBiones nifiorationis caufa dicatur s quare
(jr necverum dicet aliquis , nec non verum
dicetfC^ prieter ens, & non ens erit , quare (jr
prater generationem , (jr corruptionem tranf
mutatio quadam erit.

Ponit quqirtam rationcm,dicens,qu6d ampliijs
fi mcdium eft in contradidione , oporrer hoc di-
ccre inomnibus contradidbionibus , fcilicet qu6d
praetcr omnes contradidiones fit aliquid vcrum,
quod eft medium intet'ezs:nifidicas caufa oratio-
nis, id eft, cx proteruia , & abfque omni ratione,
quia fic diccrc placct : quare fequitur fupple qu6d
ciim vcrum & non vcrum finr qusdam conrra-
di(£toria , crit aliqyid quod non efl verum necfal-
fum qnod patet eflc falfumcx definitiope veri,&
falfi fuperius pofita. Sinuliter fequitur , qu6d

prater

87

Al. intclle-
etaalc

Aldiceas.

Summce II.

VlJt Sett. »' frtttrens,& non ens erit aliqiiid, cura ens, & non
fiMttMmi.d. gns fint concradicaoria : quart fcqmtitr qiudam
4.(y jtf. 4.1. gf^ tr4nfmutatfopr£ter generatifnem, ^ comt-
ftionem : nam cum gencrario fit ad efle,& corru-
prio fit adnon e(Ic;e(Iet quacdam terria tranfinu-
tatioad illudraedium intcr eflc,& non efle,quod
videtur abfiirdum. Deinde cum dicit :

JmpUus i» quibufcumque generibus nega-
tiOy&contrarium tnfunt , f^in hU erityVtin
tmmeris , neque imfttr, neque non impar nu-
merus eritfedimfofibile^ ex diffnitione ve-
ro palam:

g D Ponit quintam rationem diccns,qu6d amplius

in qHihHfcumque generibtis negatie & contrarium
intfi.vel infen fecundum aliam littera,ideft,qu6d
in omnibus genenbus , vel faltem in quibufdam
negatio ineft , vel ponitur loco contrariac difFe-
renriac , 8c crit in eodem gencrc cum altero con-
trariorum : nam contraria funt in eodem genere,
& per confequens negatio , qiuc accipitur loco
conrraria: difrcrerix, crit in eodem gcnere,fi inter
affini-jarionem,& negatione cft aliquod mediiun,
(^in omnibus hisertt, fcilicet mcdium, vt in nu-
merii erit aliquis numertu neqMepar^neque impar;
Tar^im- fedpalam e(i ex diffinitione paris , & imparis hoc
tmitmii effe impoflibilc : nam par mmierus dicitur , qui
potcft diuidi in acqualcs partcs : impar vero , qui
fic non poteft diuidi^^Tiicuiquc videturnon pbfle
fumi medium ;' crgo nec erit medium inter affir-
niarioncm,& negationem. Dcinde cum dicit :

Amplius in infnitum vadet^f^ nonfolum
iifjuoXia. qu£ funt erunt ,fed plura. Iterum
enim eft hocnegare ad diifionem ^ negatio'
nem , ^- hoc erit aliqmdi namfubsfantia efi
qutdam ipfius alia,

Ponit fextam rationcm , quz ducit ad duplex
inconueniens, dicens cpod amplins autem fi fup-
ple inter affirmationem & negationem fit dare
medium , fequitur quod non folitm ea qut. funt
emnt hiM^ouit , id eft, fcfquialtera proportione ie4
plura,c^ in infinitum vadet. Vult dicere qu6d po-
nentes medium inter affirmationan & negatio-
nem, habent ponere quoddam tenium prster illa
duo,intcrquae iecundum aliquosalteriusopinio-
nis non eft medium : tria autem ad duo fe habent
in fefquialtcra proporrione. Secundiim ergo opi-
nionem eorum , qui ponunt inter affirmationera
& negarionem mcdium in primo aipectu,apparet
quod offinia erunt in iefquialtera proportione ad
ea,qu2 ponuntur ab aliis alterius opinionis : quia
non folum erunt affirmationes & negariones , fed
eriam media earum,& hoc eft primum inconue-
niens. Sccyndum inconueniens cft , quod erunc
plura in infinitimi : nam omne quod contingit
affirmare,contingit & negare : fcd conringit affir-
mareifla tria efle fcilicet affirmarionem,& nega-
rionem,& medium;crgo contingit & ncgarccquia'
igitur negario eft aUud ab affirmadone , fcquitur
quod erit quoddam quartum ptaetcr illa tria : crit
cnimfubfkntiaciusj&ratio aua a praedidis,ficut
Bhftqmtm ratio negationis eft alia ab affirmatione : ideo fub-
quoi negiut» ^{x quod if fr«j» enim erit hoc negare ad di6iionem,
ftrm^itaum ^^ ^^>^^ affirmarioncm & negwonem,Sc hoc cric
ab •g(rm0- ^upplc c^Vizxtmaxnom fuhSiantia quadam efi ipftns
uatt. alta, fcilicet a tribus pracdidis : fimiliccr contin-

gcret negare illa quatuor , & illa ncgario cflct
^oti Oper, tm. IV,

Sj

Cap. V. 147

quoddam- quintura , & fic in infinirimi , quia
cilent plura quam modo ponantur in infini-
tum,quod eft fecundum inconuenicias. Dciivle
cum dicit ;

Amplius interrogante f efalbum , dicit
quia non nihil aliud negauit qukm ipjumeffe:
negatio vero esiqua non ejje.

Ponit feptimam rarionem qugp ftat in hoc:quia
fi aliquis interroget aliquan , vtriim cygtius , vcl
aliquod aliud fit album,vel nOn,per neceflitatera
vel refpondens aflenrit quod fic, vcl non : fi con-
fencit,ergo conccdit affirmarionem vcram elfe : fi
nonalfenrit, patetqu6dncgatillud , quod intcr-
rogans interrogauit ; crgo refpondens neceilarid
habet concedere affirmationem , vel daic negari-
uam,& per confequcnsinter iflanoneft mcdium.
Dicit ergo , quod amplius qnoniam tnterrogantifi
eSlaliquid fupple <://'«7w dicer/s,id eft,refpondcns
quod non,«»«»7 aliud negaait quam ipfum ejfe, de
quo fcilicet inrerrooans interrogauit:«<rj;<jr»<7 vero
ifta,fcilicet quam relpondens Azx.,efi mn ejferqvh
fcilicet negat lUud album efle. Deindc ciuu
dicit:

Venit autem hxc opinio quihufdam ,fcut 9o
(^ali/einofinabiliuw. ^ando enim folitere
non poffunt orationes contentiofas-.annuentes
oraticniy confrmant verum e(fe quod efifyllo-
giz,atum. fft quidem igiturpropter talem cau'
fam dtcuntjfUi vero propter omnium ratienem
inquirere,

Declarat motiuum huins pofirionis. Circa ^««oKMa*»
^uod tna facit. Pnmo enim prxrmttit motiuum ,„<^^i,
huius pofirionis. Secundo fubiungit moriuura & Btnaepfi^
principium procedendi contra eos. Terrio expo- mulfdf»,
nit aliquas opiniones Philofbphorum dicbam o-
piiuonem fequentium. Secunda ibi : Pnnciptum
autem ad hos. Tertiaibi:^^«*r autem Heraclitit
Dicit ergo, qurd tfta opinio euenit qiithttfdam,fi'^
cut (t att.t inopinabdiutK, id eft, ficut alijcopinio-
nes de numero inopinabilium hoc modo quo di-
cetur ; &ponitduascau(as:prima eft,quia ^«/*«</»
aliqui non pojfunt foluere orationes contentiofat.
id eft , SophifHcas nnnuentes orationi , id cft con-.
fencientes , confirmant verum ejfe quod efi fyHo^i-
ZAtHm,id eft, quod concedunt concliifionem So-
phifticc fyllogiwtam. Sccunda caufa eft , quam
fubdindicit igimi,propter talem caufam, qux fci-
licecdi«^ eft, dicunt, fcilicet aliqui di«3:a: opinio-
nls , iUi vero, id cft, aliipropter omnium rationcm
quxrere probantemde omnibus:qu.-un igitur pro-
bare non pollunt , nolunt concedcre , fed ncgant,
Deinde cijm dicit :

Prineipium autemadhos emnes ex defni-,
tione , defnitio veroft ex ipfofignifcare ali-
quid neceffarium ejfe.Ratio namqur,cuius no-
men effgnum^defnttioft,

Defcribit modum , fiue principium procedcn»
di cotra eos, qui fic de primis principiis opinatur,
dictn%c^\xodprincipiumadhos omics,id eft,contra
omnes iftos , fumitur ex definitione veri & f-ilfi,
definiti/t enimfit ex ipfis fignificare aliqutd necef-
fariumeffe, id cft,quod necc(larii;m eft eis conce-
dere renun dcfiniriones : fi conccdant nomina
N z aii

148

LiblV.

Metaph.

naxagtrt
fimnia *jfe

aliquid fignificarc. ^jRjttio namtjue cmtu ntmen
tfi jignum-definitio fit : Ci vcro fupple negent no-
menaliquid /ignificare ifti, ficut didlum foitjnon
differunt a plantis , nec eft cum eis loquiendiun>
neque difpiitandum. Dcindc cum ^licit :

Videtur autem f/erdclitt quidem ratio di-
cevtis omma e(fe,^no ejfe^omnia verafaceri.
^tu vero Aftaxagora ejje aliquid meditfm
contradidiionii , quare omnia falfa^ ^'*
quando mifcentur^nec bonun/y nec non bonurr^,
(fimixtum^quare nihil diciturverum.

Exponit ad quas opiniones Philofophorum
didaj opiniones confequuntur. Dicit ergo , qu6d
tvidetur oratiqM eft,opinio HeracUti dicentU om-
■nia effe,& non ejfe,& omnia efle in continuo mo-
ueri : ifta inquam opinio videtur effe ad quam
fequitur vna pofirio iam dii5b:nam fi omnia mo-
uentur,&: perconlequensconringit idem fimul
efte & non e(Ie , quatenus omne quod mouetur
habetnon elle admixtum cum efTc,fequitur quod
omnia fint vera , quae fuit vna opinio de pradi-
{kis:quit vero efi AnaxagorxyiA cft,opinio Anaxa-
gora ponit ali^uid ejfe medium contratttilionify
quare iequitur fecundum eum omnia ejfe falfa :
SiifuUurex fuit enim opinio AnaxagotiE ,ficut patetprimo
tpinione A- phyficonim,tex.c. 5 2.& inde,& didum k\\x etiaiti
in primo huius,qu6d qupdlibet fit ex quolibet, &
quodlibct eft in quolibet:quod autem eft fic per-
mixtiun, non eftaliquod extremorum j ideo lub-
Aiunam quando mifcentur,Cci\ket omnia fecudum
£um,illud mixtum nec f /? hbnum , nec e^ non ho-
nurn } eiuare nihil contingit dicere verum, fed om-
nia elle falfa proptcr medium contradiifiiohis i
nam fi illud mixtum nec eft bonum , nec eft non
bonum,nec eft dulce , & ficde aliis contradido-
riis , fequitur quod erit quoddam medium inter
contradidoria, & per confequens , fequitur nihil
clle verum , fed omnia falfaefle j namfecundum
veram opinionem , nihil ponitur nifi affirmario
yel negatio : Ci igitur tam affirmatio quam nega-
tio ponitur efte f-alfa , per confcquens omnia l^-
fa crujit, &c.

SVMM^ SECVND^E
Cap. VI.

Non omnia efle falfa, nec omnia vcra :' Item non
orania quiefcere,ne<i etiam omnia moueri.

SFMMARIVM.

In hoc cap. vfque ibi. Palam autemytcfa -
tat alTerentes omnia efTc fimul vcra,&:
falfa,quatuorrationibus,excludensquan-
dam falfam refponfionem.

VI "r^Etermiuatis autem his, falam quod
\ Jvno modo di6ia,^ deomnibus, impof-
fbile efi ejfeficut quidam dicunt, Hi quidem
nihil dicentes vcrtim effe^nihil enim frohibe-
re dicuntfic omnia ejfeyjicut diametrum Com-
menfurabilem effe. llU veroomnia vera ifere
namqueipfis rationes e<edem Heradito : nam
qui dicit quod omniafunt vera (jr omniafal-

fa^^ ftorfum-dicit rationem vtramquerquari
fifunt imfopbilia itla , (jr hoc impopbile efif

Poftquam Philofophus difputauit' contra po-
nentcs contradiiSwia fiipul cflc vefa,&conp:a
poncntes intcr &|itradK3:oiia efle medium,& per
fonfequens pofle fimul cflfc falfa ; hunc difputat
contra quofdam>errores ahnexps , & pradidtis Or
piniQnibus communicantes.

Ad cuius cuidcntiam notandum-, qti6d crror
qui eft circa cfle & non cfle, accidit circa verum
& falfum , ciim verum & fal|Mim habeant d^finiri
per efle & nom effe , vt patet ex priEdi<^s : verum
autem & falium fu|>ponuntur & .confidetantur a
X-ogicO , qui verfatur circaentia rationis : verum
autcm & falfum proppfitionis, (de quo mbd6 cf^
fermo)font in mehte,vt dicitur 6.huius <f xt.co.8.
Iterum ex errore circa (sfle & non cfle, accidit err
ror circamotum &quicrerti : nam quod mouctur
vt fic, quodammodo non cfi:nam motus eft adu?
entis in potcntia,3. phyfic.tex.co.6. & inde.quod
vero quiefcit vt |ic quodammodo eft. Improbatis
crgo erroribus circa effe,& non eifcnunc impro-
bat iftos errores confequeates ; & prim6^ errores
drca verum & falfum, qus funt de cofideratione
I-ogici. Secundo improbat errores circa mbtum,
& quietem.quifuntdeconfideratione Phyfici.Se-
cunda ibi : Palam autem c\uia nec. Primaiii duas,
quiapri?hc> prsemittit opiniones falfas circa vc-t
rum & falfimi, Secundo fubjuitgit carum impro^
bationes.Secundaibi ; Amptius autem.Dicit er-
go quod <iefinitls,idG{t,determinatis hii qH* dilia
funt palam quod impofiihite efi ejfe ,Jicuf quida^
dicunt, Ccilicet qupd vniuoce did^id eft,vnP^o-
doojsinandum fit de omnibus , vt fcilicet omnia
fintfimi!iterfalfa,& fimiliter bmnia vera ,y<6-Br M.fimuf.
^uidam funt dicentes nihil verum efie ,CtA fupple
omnia falfa inihilfnimprohihere dtcuntficomnia
«fie,ficut diametrum ejfe commenfurabitem , quod
eft manifeftc falfum:& ficdicunt omnia effe fal-
fii, Illi ^cro,ideft, alij dicuntomniaefie vera:& h^
namqueorationes,id e(i,opinionesfHntfere e<(dem
ipfm Heraclitiyid eft,quodconfequuntur ad opi-
niotieni Heracliti , vt pra:didiim fuit , qui dixic
idem fimul efle & non eile,ad quod ftquit ur om-
niaefle vcra & falfa : fubdit ^\.\tem,nam qui dtcit
quod omnia funt vera &omma falfd,S<. hoc fup-
ple C\mal,& feorfum dtcit orationem vtramque ho-
rum:quare fiilla fHnt%mpolfihitia,& hocimpoffihile
efie;hoc eft;.quia forte enim aliquis diceret, quod
prster etiam duas opiniones di(Sbs,eft etiani ter-
tia, fcilicc!r quod omnia funt fimul vera vel falfa;
ad quod quafi tacite refpondens dicit , quod qui
hoc ponit, vtrumquc prsdidiorum ponit : quia fi
illa fimt impoffibilia , neceffe eft & illud cffe im-
poflibile, id eft,illam tertiam opinioncm. Deindc
ciimdicir:

Amplih autem eitidenter cOntradiSiiones
funt,quas non efipofsihilefimtdcf[e veras,nec
falfas omnes , & hoc quidemputabitur magis
contingere ex diclis.

Subiungit improbationes diiftarumopinionum.
Circaqubd quatuor facit,fecundum quodqua-
tuor rationes adducit adpropofimm.Secunda ibi:
Sedad omnes.Tertiz ihi: Ampliits fiomne.Q^Yta.
ihi: Accidif ttaque. Dicit ergo,qupd amptiits aute
patam, quia ft^t atiqua, , fcilicet contradi^tones,
quas mn efi pofiihite fmut efie v^ras : necfimulefie
falfat : ficut fupple funt vcrum & non verum;

ens

S>*

Imfugnuio
dicierum er-

Summ^II.

ons Sc non ens : & iioc ftiam fut/ihitur maps co/t-
fitfgtre ex pradiBif , id eft , "quod eft maiiifcftum
cx prxdi(kis. Si igicur in iftis contradidionibus
ncceflecftaltcrampanem efleveram , & alteram
tcm ellc falfam , patet quod nec orania ftint vera,
nec omnia funt falla. Deinde cum dicit :

Sedadofnnes tdlesarationes oforiet qu^-
rere qnemAdmodum infuperioribus fermtni-
bui dictum ejt,aut ejfe aliquid , aut non ejfe^
fed figmficare diquid. c^areex defnitione
difputandum , accipientes quicffgnificat ejps
•verum aut falfum.
Tc1.co.19. ^i autem nihlt aliud verum dicerequam
negarefatfum, impopbil^ omniafalfa efft^efl
enim heceffe contridiSiionii partem alteram
ejfe yeram,

^ j Ponit (ecimdam rationcm dicens,quod ad om-

h(i tales orationes, id £ft,opinioncs o^orr« ^uarere
^*"^"*' 1***^*'^'^'^'*^ *" fuperiortbMi dtiium eii , fupple
TmL pr"m* concedendum efe aut aliquid ejfe, aut non effe, id
frimcifiM, eft,aliquam propofitionem affirmatiuam, vcl ne-.
gaciuam : quia vt fupra dicebatur , hoc videretur
p^terc principiiun/ed hoc fupple oportct petere,
& concedere,nomen alitjuid fignificare.qup con-
cefli) , fciljcc^t ex dej^mtione veri & falfi , oportet
difputare, fcilicet contfaeos accipientes quidfig-
r.ificet ■verum & falfum, id eft , dcfinitioncm veri
& falfi : nam ratio quam fignif^cat nomen eft de-
finitio vt prsdiilum fuit;/?<i/ «iJbi/ aliud efl ve-
rum quam dicere, id cft aflSrmarc, & falfurn nihil
aliud eft ijuam negare , & iterum fupplef, falfiun
non eft aliud qtijm affirmare illud quod negare,
venun cft,& cconuerfb, feqoitur quid impofthle
«i? omniafatfa ejfe : efi enim contradt^itonis alte-
ram fartem necefiario ejfe veramj
Vertm qwdt .Nptandutp , quod vcrum non cft aliud qnam
f»{fHm quid. ^y^grc efle quod cfh& non efTe quod non eft:fal-
fum autem dicece efle ^uod non eft , aut non efle
quod cft. Ex quo*patcl quod verum eft dicere il-
lud elTe ', quod faJiijm efl dicere non efle : vel ve-
riun eftdicerc non cfTcquod falfum^idft dicere ef^
fe : frtniliter autem falfiim . eft diccrc iliud efle,
quod verum eft dicerc non eflervel falfum cft di-
cere npn cfl^, quod vcrum eft dicere cfTe. Ex quo
patet per dcfinitioncm veri & falfi ; qu6d nec
omnra funt vera , nec.ompia funt faifiu Deinde
cum dicit :

jimpliusfiomne, aut dicere , aut negare oft
necejfe,vtraquefalfa ejfe impofitbile ejl yaitera
namquepars contradihionis efifalfa.

Altnn f«rs P°"*t tertiam rationem dicens : quod amplius
tontrtuiiSi»- ntcejfe efi omnf aut dicere, id eft, aflSrmare vel ne-
nif eft vera. gare , ex eo , icilicet quod fuperius probatiim eft
nOn efle medium inter cpntradidtionemzquia in-
qnam CicefbimpofiibiUeit vtrafque,(a.licci pancs
contradidionis ejfe falfa^ : altera namque pars
cqntr^iSiontfeftfalfa, & altera fupplc vcra ; ex
quo patet nonomnia efte vera,qecomnia cfle hl-
fa. Deindc cum dicit :

Ad hunc tex Accidit itaque (^ famatum esi de omni^

ir,'Hb!i"' ^*^ ''^^"^^ oratiottibus , ipfasfeipfas d^ftrut-

re y nam qui omnia vera dicit , orationis fut

contrariam veram facit , quare & fuam non

Scoti Oper. tom. I V.

Cap. V.

149

veram , centraria enim non dicit ipfam tjfe
veram, Qtu vero omniafalfa (^ tpfo fetpfum.

Ponitquarfam/ationem , circa quam fic pro- vli*Sm.
cedit,quia ptimoponit veram raiionem. Sccun- /«?"■ ''*•
d6 excludit falfam refponfionem. 'Secundaibi ; ^^«"*-?J**
Sedfi auferant. Dicit crgo , quod acaidit etiam,
fcilicet ad omnes didas opiniones hoc inconue-
niens , Ccilicez ftipfas deftruere ', & hoc eHfama-
tum, id eft, famolum didum de omnibus tklibus
opinionibuS , fcilicet orationibus, quod probatur
fic •.Jtam qui dicitomnia ejfevera,facit veram ejfe
contrariam Cux rationis , id eft, opinionis > quare
eius non veram , contraria enim non dicit eam ejfe
veram, idcft, qucid cohtraria fuac opinionis facit,
quod fuaopinio non eft vera ; crgo qui dicit il-
lam contrariam cile veram ,dicit fiiam opinio-
nem non efle vctam , quia deflniit fuam opinio-
nem, & contradicit fuac opinioni : qui vero dicit
omnia ejfe falfa,dr feipfum, fuppledicit fc fic elle
falfiim;quare & iftc ficcontradicit fibiipfi. Dein-
de cum dicit :

Si autemaccipiat ^hic quidem contrariam 94
quod non vera fola efi ^ille vero fuam prp"
priam , quodnuifalfa , ^ihilominits infinitas
acciJit ipfis petere orationes veras (^ falfas,
Nam qui dicit veram orationent'^ verus e^;
hoc autem in infinitum vadet.

Excludit felfam refponfion6m:diceret fcnim ali-
quis fbne,qu6d ille, qui dicit omnia efle vera,ex-
dpit ab ifta vniuerfahtate fuam contrariam:fimi-
litcr qui dicit omnia cfTe falfa exdpit fuam opi-
nionem:hanc refppnfionem cxcludit dicens, quod
fiauferant, id eft, fi cxcipiant, hic fcilicet contra-
riam quidemfua opinu>nis,dicem iUa^i non vtram
folam, ille qui fciiicet ponic omnia efle vcra : ille
vero , qui ponit omnia cfle falfa excipic , fcilicct
fuam propriam opinionem , quia nonfalfam : fl in-
quam ficdicattir, hihilominui <n>, id eft, contin-
gct eis quarrcre : id eft, repetere infinitat orationes
veras & falfasmam qu\ dicit vham tratimem eflc
veram, hoc etiam ininfinitum vadit : vult dicere,
quod fi refpodetur modo praedido, fequitur quod
continget eis repeterc infinitas orationes veras,
& falfas,& hoc contra ponentes omnia cflc vera,
& omnia efle falia:fi enim dcmr vna opinio falfa,
vt dicunt ponentes omnia elle vera,fequitur etiara
infinitas efle falfas : firaiUter fi detur yna opinio
vtra efle , vt dicunt poncntes omnijelle falla, fe-'
quitur etiam infinitas eile veras ; quod fic patct,
nam fl ifla opinio eft vera,Socratcs fedet , & ifla
erit vera,Socratem fedcre eft verura : & fi ifta eft
vera,ifta vlterius eft vera, Socratera federceftvc-
rum,& fic in infinitum : femper enim qui dicit do
oratione vera, quod vera fit verum elt , & vermn
dicitjfimiliter qui dicit dc orationc falfa, quod fit
falfa,falfumeft;& hoc poteft procedcre in infini.-i
tum, putaqui dicit orationem falfam eire veram,
fiilfum eft& falfiim dicit, & fic vlterius in infim-.
tura. Deindc ciim dicit ;

s r u u AK ir H.

Non ononia fempcr moucri, ncc fem-
pcr q«iefccrc ; ncd omniaaliquando nia-
ucri,ncc omnia aliqiiando quicfccrciqu^
omnia Doiloj; clariffime cxponic

N \ Falkm

I50

Lib.IV.

Metaph.

5 j -p\ Alam dutem hocy quia nec qui omnU
Jl quiefcere dicunt^verd eUcunt^trec qu$ onh
rtia moueri.

Improbat erroccs circa motum,&qiuctem ; &
primo errorem diccntium orania moucri icm-
per , vel omnia quiefcere femper. Sccund6 crro-
rem dicentium omnia aliquando moucri non
lcmper, vclaliquando quiekercnon femper. Sc-
cimda ibi : Sed nec omma. Prima in duas , quia
prim6 ponic crroneam opinionem. Secund6 iub-
iunj^it eius improbationem. Secunda ibi : T^am
fi ijttiefcH»t. Dicit ergo , quod ex praididtis cft
manifcftum , quod nec opinio dicens omnia mo-
ueri,ncc opinio diceiis orania quicfccrc, vcra cft,
Deindc cuxn dicit :

Nam fi quiefcunt ommajemper hdcvera,
(^falfa erunt, Videtur autem hoc tranfmuta-
tum : nam qui dicit aliquando i^fe n$n eratf
(jriterumnonerit,

oplm» hu- Improbat di£him errorem, & primo quantum

man» tranf- ad vnam partcm, vcl opinionem,qua: (cilicct po-

jnutatHr , ^j ^ omnia quiefccrc. Sccu|id6 quantum ad aliam,

»0» efl (inbi- ^^ pomt omnia moucn ibi : 5» vero emnta, Di-

litu fnbieao. cit crgo, qu6d /(?«»««<« ^«wyf«»f , fcquitur qu6d

omnia erunr femper vera,& falfityii cft, lcquituf

qu6d quicquid eft vcrum,femper cft verum , &

quicquicl cft falfiim.fempcr fit falfum : nam pofi-

to, qu6d omniaquicfcant, nihil mouebitur a fua

diipofitione in qua cft ' illud autem antccedcns

cft falfum,ide6 fubdit,qu6d videtur hoc tranfmu-

tatum,id cft, quod vcritas, vel falfitas propofitio-

nis tranfinutatur : ncc hoc cft irrjitionabilc, qu6d

opinio , vcl propofitiotranfinutctur inametiam,

^m dicit , id cft , homo qui opinatur , vcl profert

propofitioncm ipfe alicjuando non ertu, &iterum

aliquando non erit : fi igitur ip(e homo opinans,

vcl profcrcns propofitionem muutur , quia ali-

fluando non eft : quid mirum fi ipfa opinio , vel

propofitiomutctur ? Deindc cum dicit ;

Si vero omnia mouentur,nihil erit verum;
ergo omniafalfa:fed hocojienfum ejtquiaim"
fofibile ejt.

Improbatfecundam partem, vcl (ecundum er-
rorcm , qui ponit omnia qioucri {emper,pcr duas
rarioncs , quanun fccundaponitur ibi; jimplius

tm. Dicic ergo , qu6dyi T/^ro dicatur, qutd mnni^
fempermouentur ,Ceammt qu6d nihil erit vertmf
fed omnia crunt fal/a; cuius ratio cft , quia omne
quod mouctur,vt fit nondum eft:quod autcm vc-
rum cftjiara e&.:fedoflenfum eft fiipra (cilicet qu6d
hoc eft impojfibtle, firilicct orania cflc faifa,& nihil
dlc vcrura. Deiivie cum dicit ;

K^mplius ens permutari ejt neceffe j nam 9 (,
€x aliquoin aliquideft permutatio.

Ponit ijbcundam rationem , dicens , qu6d am- e^»i mutM'
plius neceffe eft ens vnum permutari , id cft, quod ''»'.1"^ «"-
orane, quod permutatur eft ens : nam permutatio **'*''"'"»♦*
eft ex aliquo in aliquid ita fcilicct quod fubic- termimo.
&iim motus habet aliquid de vtroque termino,
& manct idem fub vtroque tcrminorum : quare
quod mutatur, cft aliquid manens : quarc non
omnia raoucntur. Deinde cura dicit ;

Jt vero necomnia quiefcunt,aut mouentur
aliquando , femper autem mhil. Etenimeji
aliquid quodfemper mouet,qua mouentur,^
frimammouens immobile iffum.

Iraprobat crrorcm dicentium omnia aliquan-
do moueri , non {cmpcr , vel omnia aliquando
quiefcercnon femper ; idc6 dicit , quod nec hoe
fupple,c(i verum, quod omnia qniefcant , aut mo'
ueantur aliquando,femperautem 77J/;i7,fuppIc mo-
uetur,vel quiefcit :funt enim qu^dam qutfemper
mouent mota, vt funt corpora caclcftia , & eU alim
quodprimum mouens, quod tiiidtmipfiim immo'
hie, {cilicct quod cftiraraobile femperidem ma-
nens,& hoc cftpriraum mouens.

Notandum, qu6d vt potcft haberi cx loco ifto,
& magis cxprefse ex 8. phyfic. tex. c.zz. & indc,
hoc non cft verum,qu6d omnia fcraper raoucan-
tur ^ cum fit dare aliqua iramobilia } nec eft ve-
rum,qu6d omnia fempcr quieicant , cum fit dare
multa , qua: fcrapcr raoucntiu- : nec cft verum,
qu6d omniaaliquando quiefcant, aliquandomo-
ueantdr : nam eft dare aliqua,qus fcmpcr mo- -*%«f/<»»-
uentur,& nunquara quieftunt,& aliqua quae nun- ^f ?«««/««»»

o n. •/! • 1 !• MttliMfim-

quara raouentiu" ; & eft ifla vcntas , quod aliqu^ fermtiatHr.
ieraper raoucntur , vt corpora taslcftia , & aliqua
nunquam moucntur, vtprimum mouens, quod
cft Deus , & eriam Intclhgenria: fccundum viam
Philofophi : aliqua autem fimt , quae aliquando
moucntur, & aliquando quiefinmt , vi omniagc-
ncrabilia,& corruptibilia, &c.

L I B E R

^Si

Tocom.1.

fum dns

tfklHtrdi-
$mf»rUt,

LIBER QVINTVS.

Ntequam de rebuj iffis traSetffnemittit in toto hoc Ubro ( qui 'zmicam
tantum Summam continet in 19. cofita diuifam ) quorumdam nomi^
num [^eSlantium ad conjiderationem huitu fcientia i acceptiones s ex
quorum notitia tra^anderum njeritod maxime defendtt. Imprimu

fonit cap.i. ^ariat acceptiones frincipij > 'T^t comparatur ad rerum co^nitionem ,

generationem , f^ fadtionem.

SVMMA VNICA.

Koonullorum nominum multipliciter

di^orum jignifcationes di-

liinguuntur.

CAPVT PRIMVM.
Dc principio.

PRincipium dkitur alind ^mJem vnJe
alitjuiJrei mou/hititrprimum,vt longi-
tHdims,& vid. Hinc tjuidem hec principiumj
ex cppofito autem alterum.

Poftqiiam PhflofopKus in quarto huius decla-
rauit ambicum huius (cientix, oftcndcns ad quz
fe extcndit confideratio Metaphyfica, nuncin y.
libro , ne laboret in cquiuocis, diftingirit inten-
dones , flue acceptiones , fiue fignificata no-
minum , quae fiibfiinc confiderationi huius
fcientia.

Ad cuius enidentiam nocandiim , quod ficur
diftum eft in 4. lib. qu^libct fcicntia vcrfatur
drca tria confiderata , fcilicet circa fubic<fhim,
circa paffiones fubict5fa*,& drca principia fubiedi.
Secundum hoc crgo iftc quintus liber diliiditur
in tres parccs : xjuia prim^ Philofophus diftin-
guit fignificata , fiue intentiones noininum,qua:
Iignificant cauias , & principia;fecund6 qus fi-

fiiificant cns, & pancs enris,quod eft fubicvKun
uius (cicnrisjterrio qua: fignificant paffioncs
cnris. Secunda ibi : VnHm duifur. Tertia ibi :
ferfcElum ver« dicitur. Prima in duas, primo c-
nim fadt , quod diftum cft. Secund6 diftinguit
Vnum nomen fignificans quoddam confequcns
^ufas,& principiajcilicct neccllarium,nam cau-
(a neccflari6 influit ad eflc caufati. Secunda ibi :
NeceffMriiim dicitur. Prima in quatuonnam pri-
ino difHnguit hoc nomen frincifiuvt. Sccundi
hoc nomen caufa.Ttmo hoc nomen ekmentum.
Quarto hoc nomen natura : qoorum quodliber
fignificat fuomodo rarioncmcaufalitari^ Sectm-
4a ibi .' Caufa veri. Tertia ibi i Elementum vera
dicitur. Qoaru ibi : Natura efnidevt, Prima in
duas,quia primo diftinguit djuerfbs oxxios priti-
dpij. Sccundo reducit eos ad vnam communera
cadonoD. Secuqda ibi: Oinniian igitur. Citcsi

jil.Mdrmim
tntttMtl vtl

Trinfifi^Mem

ceptie fttum-
dttm ximm

primum tria fecit;quia primo ponit modos prin-
dpij, fecimdiim quod prindpium comparatur ad
rcrum cognirionem.Secundo ponit modos prin.»
dpijjfccundum quod principiuin comparatur ad
renmi gencrarionem, & fa£boncm, Tcnio ponit
modum vnum prindpij , fecimdum quod com-
paratur ad rerum cognirioncm, Seamda ibi :
jiltudvndefrtmumgeneratur. Terria ibi '.jiut^
■pUm vndenotareiS^i\xnx'm. duas, fecimdura mo-
dos prindpij , ita quod primus fumitiu^ flmplid-
ter; lecimdus vero feamdum quid,& ad homi-
ncm. Secunda ibi : Aliud autem vnde. Dicit er-
go, qabdpT^cipiumdiatur aliud ifutdemM cft,
vno modotVnd^ aliquis mouet frimitm iffam re :
id cft , illa pars magnitudinis, vnde prirao ind-
pit illa rcs moucri , vt in longitudinc, & in via j
hinc ejuidem hoc prineipium,ecentraric vere diuer-
fum ; id cft , quod in longitudine, fiue in via,cx
parte illa cft prindpium k quo motus indpit : cx
panc ver6 contraria diucrfumjideft, finisvcl
terminus motus.

Notandum , qu6d ficut habetur ex ^.4.8^6.
Phyficorum , text. com. 70. text. com. 99.
tpxt. com. 5. & inde. fccundum prius , &
pofteriiis in magnitudinc , fiue fpatio, fumirar
prius,& pofterius in motu, & in temporc. Ex ifto
crgo modo prindpij accepto penes fpatium in
quo eft motus , poteft accipi correfpondenter
principium in motu illa pars, qux rcfpondct pri-
ma: parti fparij ; & prindpium in teraporc illa
pars,qux refpondct prima: parri motus, & fparij,
Deinde cura dicit :

Ly/liud vnde vtique optirtefet vnum-
tfuod(jue, vt doclrind non a pimoreiprinch.
pio alicfuando inchoandum eH \fed vndefa-.
cilUme addifcet,

Ponit fecundum modum diccns, 4/fW, id eft,
alio mododicitur prindpium;vff«/f opportunejit
vnumejnodtjuey id eft, illud vndc quis opportune a/m aeeifii»
incipit irioueri, vel optimc, vt habet alia littera: ■«^«•«^j*
vt efi difciplinarum, id eft, ficut vidcraus in dif^
dplinis : nam ibi diquando non cft inchoan-
dum fcilicct addifccrel prirao rei prindpio, S«d
vnde factleaddifcet , id eft, quod quandoque ali-
quisindpit addifccrc, non ab co ,quod eft prin-
dpium fimplidtctprimum fccundum naturani>
fed ab co,quod cft magis notum qnoad nos.quod *

eft quandoque pofterius feamdum narurum , & '^

ex hoc patct, quod dicebatur in diuidendo:quia

primus

V»d$ fnmi-
tur frim ^
ftfitrim im
temfmrtt ^

^Ut seeeptio
ncsfnncifij.

151 LiberV.

primus m»dus cftprincipii iimpljcitcr acpepti ^
led fccundus roodus cft principij acccptilecun-
^um--ii°i'!i > ^ sd homincm : nam '. illud quod
iftp modo cft primum , eft quandoque poifterius
fimpiiciccr . vt patct ex frxdiiUs, Dein^e<fiim
.dicit;:

K^lmd v»de primumgeneratiir inexi-r
fienre^ vt hauUfedile, & domuifunddmen-
tUms^ animaUum alij cor , ali) cerehum,
41^ quodcunque fortjantur tale-fut^nt.

Ponit njodos prinripjj iji comparatjone ad
rcwnv generation*rri, , & fa£Honem. Ciirca
qndd 4uo^acit : .Priipo enina ponit ynum rno-
dum , fecundum qiiem J)rincipium fiidionis eft
intrinfecura. Secund6 ponit aljos modos, (ecun-
dum quos principium eft extrinfecum. Secunda
ibi : AliMd autem vndc. IDicit ergo, quod aliHd
id eft , alio modo dicitur principium } vndtprir-
mumgate^atHr ret in^xifiente , id e& 3 illapars
rei'eft principinm generatioijis cx quarei gene-
ratio inch6atur : vt TiatiisfediU,& dmuufHnda-
mentHm. In naui enim prim6 fit fedile , idcft ,
carinaquJB 6ft quaii fundamentum nauis; fimili-
tcr in domo prim^t fundamentum, Scanima-
liumali) fufcifiunt y id eft , opinantur illam par-
temcde cor,alij cerebruptt alii tjuacuntjtte taltum,
fecundum diuerfas opiniones.

Notandum, qu6d ficut habetur i. & 2. de A-
nima,tex. co.iy. "& tex.co.i ^.animal diftinguitur
)^ non animali motu,& fenfu : principiumau-
rem motus eft k corde,vt habctur in Hb.dc Som-
no-,- feiVigilia. PrincipJUm autem fenfus lic^t
etiam fita corde , vt ibidem dicitur, tamen ope-
rationes fcnfus rnaximc'apparcnt in capite circa
cercbrum. Aliquicrgo Philofophiconfiderantcs
animal ex parte motiisdixerunt, corcircprimu
in gcneratione animalis. Aliqui vcro confideran-
t^s cxparte fcnfus dixcrunt , cercbrum efle pri-
mum in gencratioue aninrulis* Aliqui etiam con-
£derantes animal', fecundum aliquas operationes
dixcrunt partcm aptara illi operationj efle prin-
cipiura animalis, vthepar,aut aliquod huiufmo-
di : fecundum vero (ententiam Ariftotclis prima
pars animalis eft cor ; ficut patet 3. de Animali-
Duscap. j. &inde non longc a principio, & dc
Somno > Sc Vigilia : nam omnes auima: , 6c
ipirinis a corde fiimunt originein , & inde va-
jdunt ad alias p^rtes corporis animalis. Dtinde
cum dicit t

Aliud vnde ft frimum n$n inexilifente,
& vnde frincipium metM natus initiari^
(jr fermutatio , vt fuer ex fatre , (^ ma-
fre, (jr heUum ex conuicio^

Ponit inodos principij fecundum quod prin-

pipium fadHoiiis cft extrinfccum , &ponit duos

At. 9»raU' modos,quorum primus cftfecunduraquodprin-

***• cipiura cxtrinfecum rcperitur in naturali&us : fe-

cundus eftfecundum quod tale pruicipium rep<;-

ritur ixi n^QbiIibus,& artificialibus : Secunda ibki:

jiliHd cuiits fecHndum. Dicit crgo , c^nbAaliu^y

.AUt iut ne- i^ eft>alio modo dicitur principiuni illud vndt fit

itptionts frimum non inexiftente , & vnde motw nOtm eft

fttncifij. (ji initiari primitm , vt ptter expatre,& matr^;

qai Cmt principium Cux gcn^rationis , & bellitip

Metaph.

Varit. »pinio'
nes d$ prm-
(ipio l*nera-
tionis Miima

Pore^prim*
fars mim*-
iu.

M. timaliv
bu*.

PrinciptM mt-
tificintorum
fitnt sfrtes.

Principsim,
poieflMes ^
imperia qMf
dicuntur,

ex eomtlcio incipit : bellum enim oritur ex con*
tticio prQuocan^ bellanres ad bcllandum ; finaJii-»
rer eft in ajiis njutationibus naiuralibus,& qiiod
illuddiciturprincipium motfi^ extrinfccum, yn-
dc cft iUe miotus initiatus. Deindt cum dicit :

Aliud ficundum cuitu voluntatem mo-
Mentur,qu<tmoaentur,(^ mutantur.quia mu-
tantttr, vt fecunditm guitates princ/fatus ^
& poteftates imperia , dr tyrannidirs. Princi-
fia dicunfur , ^. artes,(f harum architecio»
nicd maxime,

Ponit fccundum modum prout principium
cxtpnfecum fadidnis reperitur in mobilibus fiue'
arnficialibus'dicens,qUod4/»«</, id eft, alio mo-
do diciturprincipium,/tfc«»^«wi m/« vbluntate
moHentur mohilia , & mHtauturmHtahilia, vt fe-
cunditm ciHitatemdiomtm principia principatMSf
&poteftates, &,imppria : ngm f x voluntate
iftorum fiunt , & mouentur fcmnia inrer ci-
ues. Addit, etiam fimile cire^^in arrificialibii?
pofle dici.

Circaquodfcicndum,quod principia fupple
anificiatorum dicuntur artes , quia ab arte inci-
pit motus , & adio artifici) coi^ftmendi , & ha-
rum (cilicet artium architei^onics ma3^irae,fup-
ple dicuntor principia : nsuft 'ars architedonici
prindpiatur , & iraperat ahis fibi feruicntibus,fi-
cut declaratura fiut in prkno libro.
. Notandura , qu^d principiatus , & poreftates
dicuntur efl[e in ciiiitate, qui praeferuntur in offi-
ciis particularibus : put)l Vicarij, Ballini, ludictfs,
& huiufinodi Dicuntur autem imperia illi , qui
dorainantur ciuitaribus, & iraperanc,putk Reges.
Deinde cura dicit :

Amplus vnde cognofcibilis res primum,^
haedicitur principium rei ,vt demon^ratio-
num fuppcjitiones : toties autem (^ cauft
dicuntunt \ omnes enim caufa princifia.

Ponit vnum mpdum principii in ordine ad .
rerum cognitioncHB dicens, quod amplins fu^plc Acceptiepri»
dicitur principium illud , vnde pnmum fit -nota dpij in oriU^
res , & illud tale dicitur rei principfum, vnde rcs '^ "'^ rerum
primoinnptefcit , vt funt fuppofitiones.,id eft, '*i'""*»"*'
principia demonftrationum. Dignitates cninf, &
ruppofiriones- dicuntur principia deraonftratio-
num* Addit autcm ,eriam dicunmr caufk^quo-
ries fupple » & quot mbdis dicitur principium :
(tmnef enim cauft, funt quMiam principia , licct
non eodcm mpdo : namiu plus lc nab<ft princir prindpium
piumquamcauia; iiarti terminus»quoinmom in pim e^
poteft dici principium vnde motus, non tamen ?«« canfit.
cauia. Deindc ciim dicit :

Qmnium igitut principierum commund-efi
frimum effe vnde aut efi,autft^aut cognofci-
tur : horum autem hac ^uidem inexiftentia
funt, iHa vero extra j (juafrofter, (jr ndtura
frincifium,(jretementum,(jr.mens,(jrvotun-
tai (^fubHantia,^ quod cuiw caufamultOr
rMmjenim ^ cognitionis y (jr mott^ fri/icir
fium efl bonum, (^ malum,

Reducit omnes modos prindpi) ad vn^m com-

munem

OmnAm
frinfifiuci-
mmne *fl tjfi

mtiUtm.
M. X. j. 4-

Summ^ vnicas

munem raaonem^c^,quod omttittfnfrincipio'
rum , id eft , oranium prJEdidbarum raodonim
ejl hoc cmmme vnum , lcilicet ejfe primum, dut
eft, 4Ht fit ,Mtt cognofcitur, idcft.aliquiddicimr
primum,vel quannim ad efte ficut prima ptf s rei
quanturn ad terriura modum : vel quan^fcm ad
neri , quanmm ad primnm,(ecundum^uanum,
quintum modum , vt patet intucnri : fiue quan-
tum,ad cognitionem » quantum ad vldmum mo-
dum : hacc autem fcilicet principia hac quidem
funt inexiftenria, vt in terrio modo , harc aOtem
extra, vt in pmnibus aliis modis : quapropter, &
natura, & elementum funt principium intrinfe-
cxmi , vt inferius patebit, & mens , id efli intel-
ledhis ,&vlunt4U , quac funt prindpia arrificia- '
liiun, fupple funt principiiun extrinfecum-% jfulf^
ftdmia etiam , id eft , forma dicitur prindpium,
fcilicet intrinfecum,& tjued eft cuim cauft,id eft,
finis dicimr etiamprindpium,(Jedextrin{ecum :
quod probat , quia multorum eft Principium , &
cognitionit , & motnt id tjuod eft vonum & etiam
malum : finis antem habet rationem boni, vt di-
ctxm capitulo fequenri : bonum auiem dicituJr
prijidpiurtj in prolcquendo , fcd malum in fu-
gjcndo ; onme.ergo prindpium rcduciturad ra-
rionem priraitaris : nam idcm dico principiumj
^.priraum, vt patct i;' poftcriorum.

SVMMiE SECyWPiE CAP. U.

DeCaufa.

SVMMARirM,

Ponit varias acceptioncs quatuor cau^
farum , qu<e ad multas difficultates foL
ucndasdeferuiunt ,de quarum proprie-
tatibus , fpeciebus , & modis fufius in
leliqua parte capitis , vt fuis Ipcis nota-
bitur.

g ^^K^FSAvero duiturvne ijuidtth mO'
Tez.oom.i. V_>^* fx ^ue jit aUquid incxilient: ^vt
ds fiatud , xir ^rgentum phiaU , ^ horum
^enerA.

Poftquam Philofophus diftinxit hoc nomen
frincipium , runc diftinguit hoc nomen r««y^.
Circa quod duo (adt. Primo enim diftinguit
cauiarum (pecies. Secundo cau{arum modos.
Secimda ihi: Afodi vero caufarum.Vnmz in tres :
primo enjmdiftinguit fpecies cau(arum.Seamd6
dcclarat quafdam conditiones , & proprietatei
con(fihuentesi'pfarumcau{arumfpecies. Terrio,
vt fadlior appareat eius do&jna, rcfumitfpecies
caufarum rcduceas ad quatuor, & exemplihcans
de ds. Secunda ibi : Accedit autem multotiens.
Tertia ibi : Omjtes vero caufa. Prima in quatuor
(ecundum quod.dilHnguit quatuor fpedescau-
iarum : prira6 enim exponit (pcdem caufz ma-
leriaiis : fectmdo fpedem caufae formalis : terri6
fpeciemcaufac effiaenris : quan6 fpeciem caufac
finalis.^Sccunda ibi : Alio vere modo jpecief.
v<tl(*<r^'' '^^^ ^^ '• ■Ampliits vnde principium. Quaru
ibi: Amplimvt finii. Dicit ergo qu2)d ««/^ di-
fitur vtn mod»exquo alt^uid fit vt inexiftentet

Cap. II.

15?

Tliaf*f$»
fuidfit ).

)d eft , inms cxiltentc, v\ xs ftatuac,& argentura
phialac & horum genera.

Notandum , quod aliquid didtur fieri ex ali- Titri *x aU-
quo,non tantimi ex materia , fed ctiam ex priua- f «•♦ citin^
tione & conuario , vt dicitur primo Phific. text. dmfUaitr.
com. 43. & inde. diffcrcnter tamcn : nam ex
priuarione & contrario fit aliquid non vt ex exi-
ftente ,tiam fl album fit ex non albo, vel ex ni-
gro, ipfum nigrum, vel non album , non manct,
•nec ijiexiftit ipfi albo : quinimmo c orrupuntur
ad generariouem albi , fed ex materia fit aliquid
vt cx inexlflcnte : nam xs manct & inexiftit ipfi
fbtua fa^ cx jere,& fimiliter argenmm phial^
non fblum autem ifbe funt de gcnere cauuc ma-
reriaiis , fcd etiam conun genera.SirJt igitur aes
«iidtur materia fbtuar, & argenmm p^hialz : fic
etiam metallum & corpus & huiufraodi quas
funt genera acris , & argcnri , poffunt dici gencra
flatuac & phial«.Deinde cum didt :

K^lio "jero modc J^edes & exemflar ^ 7
T)£e autem ejl ratio ipfius quod quid erat ejfe,
^ huius genera , vt eius quod diapafo»
duoadvnumy ^ totaliternumerui ^^ far^
ies qu€ in ratione.

Exponit Ipecicm caufac fbrmalis diccns,qu6d
Alio modo fupple dfdtur cixSa.fpecies, id eft, for-
ma , & exemplar : hac autem eft ratio ipfius quod
quid erat effe : fonna enim raaximc pcrtinet ad
quiditatem rd, & eius genera, id eft, quod ficut
genus matcriz reduciiur adcaufam materi^em :
iic genus formx ad caufam forTnaTcm : quod de-
clarat cura fubdit, vt eius <juod eft diapafon^ fiip-
ple eft caufa formalis, dno ad vnum, id eft,pro- .
porrio duonun ad vmim : tradunt enim Mufici ,
quod quando duo fbni fe habent adinuiccm in
dupla proporrione, didmr inter eos eile conlo-
nantia,quac dicitur diapafbn,& ideo dualiras/iue
proponio dupla, qux oritvu: ex dualitare, eft for-
ma ipfias diapafbn , & totaliter numerm , qui
fcilicet eft genus dualitatis , eft eriam fupplc
forma ipfius diapafon : iterum parta tjua fttnt
in ratione , id cfl , in definitione , fupplc lunc .
criam formac.

Notandum , qubd forma rei vocatur fpedes,
quatenus eft principium cflendi & fpecificandi :
nam vnaquarque res ponitur in fpecie per fuam
formam , 8c diftinguimr fpecifice a quocunquc.
Vocatur ctiam exemplar quatenus eftprindpium
generandi , & afHmilandi genitum generanri>in
generatione vniuoca , vt fic ipfa fomia gcneran"
tis fit quoddam exemplar,ad cuius fimilimdinem
ipfum genitum vniuocc generatur i ita etiarn &c
fx)rma appropriatc vocatur rario dus, Scquod
quid erat efle , non quin materia pertineat ad
definitionem rd , & quod quid erat eilc rei, ficur
vult Philofbphus 7. & 8. huius text. com. } }. &
infira. text,co.6.& 9. cxprefsc, fed hicdidtur pcr
qiiandam appropriationem quatenus fomu
eft prindpalior pars di£nirionis,& principalius
faciens ad quiditatemrci.

Notandum etiam , qu6i panes rd fimt in du-
plid gcnerc, ficut didtur 7. huius : text. cc»n.}4.
qu^edam funt pancs formalcs , & quardam funt
partes materiales. Dicunmrautem panes fbrma-
les ills , quac pertinCnt ad fpeciem & quiditatem
^ecificam rei,' vt quiditas eft, & hoc modbcum
matcria pcnincat ad eflc fpcdficUm rd,vt; ibidcm

probac

Form» ttici-
turfftcits,^
txtmflAr.
Ferma »Pfrt
frJMe dicitar
tfucd tfmd e-
tat e^e , o»
rei tfftmtia.

Nota Jefar*
tikm fttma^
libjti.f^ m»-
tenaUlmtrf'

Mjtttfia f'

tefidia fsrt
ferm^dH rti.

154 Lib. V*

probat Philolbphus,t!ext.com.i.& inde. non tsm-
timforma, fed etiam mareriaeftparsformalis
rci. Scd dicitur pars materiali? illa , qus non rcC-
picit , npc pertinet ad quiditatem fpecificam rei,
Vt (becifica eft,(EH magisvt indiuidua efti& hoc
modo , vt ibidcm dicitur , femicirculus eft pars
materialis circuli, &^ non formalis. Quando er-
go dicit Philo(bphus qu6d omnes partes defini-
tionis funt formx, non intendit excludere mate-
riam , cum raateria fit dc ellentia fpeciei> & pars
dcfinitionis rei, vt habetur fecundo Phyfic. text.
com. j j. & inde. & 7. & 8. huius, text. com.6.&
9. quinimmo ip(a materia ficut eft pars forma-
lis rei, ficpote(t dici forma rei ifto modo, vt per
partem fxjrmalem intelligamus partem eften-
tialem rei , modp pra:expofito. Dcinde ciim
dicit ;

K^mfliu$ vnde frincipium fermutatio-
«ufrimum , aut quietis, vt con^liaterdr fd-
ter fueri , (jr omnifto effciensfa^iy (jrfer^
mutans fermutati,

Exponit^eciemcau(as efficientis,<!icens qu6d
amflius fupplc , dicitur alio modo caufa : vndff
frinciftMTH frimum fermutafunis aut t^uietis^vt
ConfilMtor dicitur cau(a , & fater dicitur cauia
fueri : & om»ino , id eft, vniuer(aliter , effcient
faEii, & fermutans fermutati.

Notandum, qu6d cau(a efficicns diftinguitur:

int» dt tfi- qnia quacdam e(t principalis , & quaedam eft fe-

'"j^a-^^a- cundaria , & coadiuuans.Itcrum poteft diftingui,

tum ' ^^^ quaedam cft vniuer(alis,& qiTKdam eft par-

ticularis.Qumtum ergo ad cau/am principalem

& (ecundariam dicit : vnde primum principium

vt confiliator , ita quod per primum principium

intelligatur caufa piincipalis, & pet confiliatore

caufa iecundatia. Quantum vcro adcaufam par-

ticularem & vniucrfidem , dicit, patcr pueri, &

efticiens faflij&permutans pcrmutati : efficiens

Cnira eft vniuerlalius qukm pater , & commu-

tans' & permutans , quam efficiens : vt habetur

primo de gcnerattone ,texx:om,z5 .capitulo de ta-

ftu. Deinde cum dicit :

Jmflius vtfnis ; hac autem quod eft cu-
tum crt r.q' '^ caufa , vt ambuUndi fanitoi ; namfre-
lib.j. fter ijutd ambulat? vtfanetur; df dicentes

ita futamui reddidijfe caufam.

5 ^xponit fpeciem caufae finalis. Circa quod

Txflie»» duo facit : quia prim6 determinat de fincSccun-

dutdfitcau- ^^ de his quat(untad ftnem. Secunda ibi : £f

j^jtua M, tjHicun^ue miuente. Dicit ergo quod amfliui;

fupple dicitur cau(a, vtfinis ; hic autcm eft quod

euius caufa , vt ambulandifanitas : nam fi fupple

intcrrogctur , frofter quid ambulat ? dicimus^ vt

fanetur;& dtcenter^iA eft, re(pondentcs itafuta-

mus reddidijfe caufam : ex noc crgo probatur,

quod finis habet ratioi)em cauiai ; quia ad quae-

ftionem fadam propter quid , quse quserit de

cauia , re(pondemus per finem, & putamus nos

re(pondi(Ie , &a(figna(Iecau(ameius quodque-

ritur : & hoc modo fanitas eft <;;auf2i ambulandi.

Dcinde cilim <jicit :

E/ qudcunijue msHentf alio intermedia

Metaph.

funtfnls , vt fanitatis attenuatio.aut fur-
gatiOfOUt fharmacia , aut, organa : hac nam-
que omniafnis gratiajunt. Differunt autem
ab inuicem tantfuam entia : h<tc cjuidem vt
organa : tlla vero vt ofera ; ergo caufafere
toties dicuntur.

Dctcrminat dc his qiuc funt ad fincm oftendes UecUrai
qux fe habent ad fincn"» t diccns quod qiuiun^ue ^M*liter mt-
vufuente alio funt, mermedia fiunt finii , id cft , ji'/"*'*'
gratia finis : vult diccre quod omniaqusiunt J"^"*-

media inter primum moucns, & vltimum finem,
funtgratia finis, Guc fimt adfincm : vtfanitatis,
(cilicct gratia.fit attenuatio,aut furgatioyaMtfhar-
macia , id cft , medicina laxatiua, <i«r organa, id
cft , inftrumenta per quar miniftratur aliquame-
dicina ad (anitaremordinata , vt clyfter quo mi-
niftratur pharmacia, & lanceola, qua fit phlebo-
tomia : hxc namque omniafunt gratia finu,id eft,
(anitatis xdifferttnt tamen ab tnuicem tanquaTm
entid , hac qtiidem vt organa : illa vero vt ofera,
Patet etiam quod purgatio & attenuatio dicunt
qua(tlam operationes : clyftcr ver6 & lanccola ,
& huiufmodi , quydam organa , fiue inibn-
menta.

Notandum, qu6d ifta, qua: eniutJcrata funt,(e
hab^t (ecundii qucndaordine ad ip(am fanitate:
nam attennuatio eft propinquiflima (anitati }
purgatio vero eft pcr quam acquiritur attcnuatio;
organa ver6, fiue inftrumenta, (untquibus phar-
macia miniftratur : Vltimo epilogat quod caufa iq

fere toties dicantur : & dicit ferc (ecundum Alex
fi^iper 2.. Phyfic. text. com. 30, propter cauias
per accidcns : nam omnes cauiae didls (unt cau-
(a: per fc ; vel hoc dicit propter modos cauiarum
inferius ponendos. Dcindc cum dicit:

SVMMARl VM,

Tres conditioncs , feu proprietatcs ,
quaj caufas confequuntur, cxplicanturi
dc quibus pulchrat habct Dodor nO"
tatjones.

ACcidit autem multoties diifis caufis ;
^ multas eiufdem ejfe caufas nenfe-^
cundum accidens , vtftatuafiatuafactiua ^
£s, nonfecundum aliqutd aliudyfed in quan-
tumfiattia , vcrum non eodem modo ifedhoc
quidem vt materia : illud verg vt vnde
motus.

Dcclarat quafdam conditiones & propricta-
tcs confcquentcs di<3:as cau^s, & (unt trcs^ccii- ■'^ e»»dtm
da ponitur ibi : Et adinuicem. Tcnia ibi : ylm-
flius autem. Dicit ergo qu6d iffb caufis diEiis
multoties , vt praedidlum eft, accidit multoi effe
caufas eiufdem rei , non fecunditm accidens , (ed
fupple per fe : vtftatua. ipfa vcsftatuifaEliua, vcl
iplae ftatus fador,vt liabet aliahtcra,^ etiam as,
non fecunditm alicfuid aliud , fed in quantum
ftatuft, id cftjiion per accidens (ed per (c,fednon
eodem modo funt caufx;fed hoc quidem,fcilicct acs,
vt materia : illud autem (cilicet ftatua: f3.Qtot,vt
vnde motm , id eft , vt cauia efficicns. Dcind?
cum dicit :

rtm concnr-
runt plitru
eanft.

II

I^iens efi

tunuerf».

WMtrut efi
tmuf» fnrnt,,
l^iamutrfii

Summ^ vnic^

£/ adinuicem cduftfunt^vt Uborare ciufi
tfi euexid , & hdc lahorAndiyfed non eodem
modo : verum hoc tjuidem vtfnii^ illudverif
v/princifium motsa.

Ponit fccundam condirionem,diccns qu6d ali-
qus funt Cduft, adinuicetn fibi ipfis , vt laborare
ejl caufa euextA , id eft , bona: difpoficionis qu«
eft in fanitate , & hic euexia eft cauia lahorandit
fid non eodem modo , ■y^rxm pro fed , icd htjc (}ui-
dem (cilicet euexia eft cauia vtfinu : illud vero,
fcilicct laborare vt principium mottu , id eft ,
caufa cfEciens : labor enim moderatus caufat
bonam difpofltionem effcdiuc raalos humores
corporis confumedo; ifta autem difpofirio eft id
ad quod labor ordinatur vt ad fincm.

Notandum , qu6d ficut efficiens & finis fibi
hoc modo corrclpondent , fic etiam matcria &
forma : efficicns enim cft caufafinis,& ecoucrso,
tamcn differenter : nam efficicns eft caufa finis
quantum ad elle , nam producit formam qua: cft
fini';; fcd finis cft caufa efficicnris , nonquantum
ad cfTe, fed qultum ad caufare,quatcnus nnis mo-
uet efficiens ad caufandum , & cfficiens agit cx
appcritu finis : fimiliter forma cft caufa maccriae,
& econuers6 , c»-iam quantum ad cfle, quatcnus
forma dat matcria: efte , & aftum fpccificum ,
matcria ver6 fuftenrat foraiam : nam loquendo
naturaiitcr ; ficut cft impoflibilc materiam exi-
ftere flne forma , fic & formam fine materia.
Qualiter autem aliqua duo poflent fibi inuiccm
efIecaufae,non obflante quod caufa fit prior fim-
pliciter qu^m caufatum ; ex quo vidctur fequi,
auodidcmrefpedhieiufHcm fitprius & poflerius
«mplicitcr , & fecundum naturam , patebit in
quafbonc infcriiis ponenda. Dainde ciim di-
dc :

i^mplius aiftem (jr idem ^uandotfue con-
trariorum ejl caufa : quod enim pr<tfem hu-
ius caufa efl, hxc abfens caufa videturquan^
doque de contrario, vt ahfentia gubernatoris
deperditioniSyCuius erat pr<tfentiacaufa fa^
lutis : vtraque vero prajentia ^(jr priuatio
caufe funt vt mouentes.

Ponit terriam condirioncm caufarum diccns,
quod amplius autem qttod hoc idem quandoque ejl
caufa contrariorum : i^Hod enim pnfens efi caufa
huiusy hoc ahfens , caufamur, id eft, accufamus, id
eft, dicimus quandoque ejfe caufam de contrario,
id cft , quod idcm quandoque quod eft cauia v-
nius conrrarij per fui praefcntiam, eft caufa alte-
rius pcr fui abfemiam , quod exponit cvam dicit :
vt ahfentia guhernatoru eft czuta.perditionis, cu-
im erat prAfentia caufa falutis : vtraejueverh &
fr<tfintia & priuatio : id eft, abfenria,/»«r cauft
vt mouentes , id cft , de genere caufae efficienris :
hoc autem dicit nc fone aliquis credcret rcfc-
rendiun elle ad diuerfa gencra caufarum,ficut duae
prims conditiones,

Eft autem attendendum qu6d quado idem cft

fic caufa contrariorum non eft eodera modo,fed

ij<^.T vnius^ft caufa perfe, & alterius per accidens :

tdem ejt cau- , , r r r^ ^- r t

f» emtrari»- gubematot emm per le faluat naucm , fcd per
Tkm i accidens perdit,quando non eft praefens. Deinde

cum dicit :

Cap. 11.

S F M M A RJFM,

m

Quatuor tantum cfTc caufamm ge-
ncra, 8c cxcraplificat in fingulis, cui
apponit Doftor optimas notas.

OMnes vero cauft dici/t in quatuor ca-
dunt modos mantfejliftmos : nam ele-
mentafyllabarum (^ materiafa£iorum,vt t^
igf*is, dr terra^ (jr talia omnia corporum : (^
partes totiui,(jrfuppofitiones, cohclufionis ,vt
ex quo caufefunt. Horum autem hac quidcm
quaji fubiecfum vtpartes : illa vero vt quod
quiderat effe^ vt tesum & compoftio &fpe~
cies. Sperma vero , medicus, dr confiliator^
(jr omnino effciens omniafunt caufa vndt
principium permutationis^aut Jiatm -.ilia ve-
ro vtfnis , ^ bpnum aliorum , nam quod
cuius caufa optimum (-r fnis altoruvult ejfe,
Nihil autem differt dicerefue bonumfiue ap-
parens bonum. Caufa quidem tgiturha. ^ tot
funt jpecie.

Rcfiunit oranes didas fpecies caufarum,often-
dens cas elle quamor tantum,cxemplificans de
eis dicens,qu6d omnes diSlt cauft cadunt in qua-
tuor manifejiijfimos modos : nam elementa , id cft,
Wxxcxx fyUabantm & materiafaSlormm, put3.it-
rificialium , ignid , terra, & huiufmodi corporum
fimplidiun clementorum, etiam partes totiw, &
fnppofttiones, id eft , principia refpedu condu-
fionis : omnia fupple i^afuntcaufs vt ex quo, ij
eft , dc gencre caufa: materialis, & fic exemplifi-
car primo eft de caufa raateriali dicens ejuodhorU
fiipplc ex quo res conftituitur , hsc fupplc ha-
bent ejuafifubieBum , &matcriam : vt partes &
caeiera fupradicla. Secund6 cxemplificat de caufa
formali,dicens,/^^i illa , id eft , alia fe habent vt
^uod ejuid er^t ejfe : id cft , vt formalis caufa,v#
totum,compofitio , fpecies. Terrio exemplificat dc
caufa cfficientejdicens^y/^fTWM vero & medicus,^
conjiliator , O" omnino efficiens, omnia fupplc haec
funt caufe , vnde principiu permutationis aut fia-
tusyid eft, quieris. Ponit autera fperraa inter cau-
fas efficiences rarione virtutis adius, quae eft in
fperraate; nam fecundum fuam opinionem fper-
ma viri habet virmtcra adtiuam in ceneratione
fstus : menflrua autem fsmini fe habent vtma-
teria, & cedunt in fubflanriam faetus : de quo v-
trum verum fit , vel non , habet declatari in 8,
huius.Quan6 exeraplificatdecaufa finali dicens,
qu6d alia caufa fe habet, vtfinis, & honum alio-
rum : nam ejuod efi cuiui cauja,efi optimum intcr
aliz,& vulteJfefinua[iorum;vuk cfle, id cft,habct
aptitudinera, vt fit finisaliorii:addit autera,qu6d
nihil refert dicere honum ,ftue apparens bonum :
hoc autera dicit fl forte diceretur , qu6d non
femper finis bonus cft:nam aliqiundo aliqoi prae-
ficiunt fibi raalum finera : quando inordinate a-
gunt; puta iatto, vel homicida ; ide6 dicit, quod
nihil differt, fiuc ille finis fit bonus cxiflenter,
fiue apparenter ; nam omne agens agit ptopter
illud , quod fibi apparet bonum, hoc enimperfe
intendit ; licct illud fit malum fecundum efle :
bcro autem intendit dicati,& homicida vindicare

iniuriam*

Tcxt.cij.

Txemflifieat
quatutr ge-
nerataufari

Bonu dMplex
Al. frtfigmt,
vel pttfii.
tuuat.

156 Liber. V. S3i Metaph.

13

fluMliter
ftincifi» rr
fieBu concl»
Goniifuntin
g*n*u cnMft
ffficieniii, ^
pntiri^lfi.

3{»ttri0pt.
ftfi fumi in
dmerfis tri-
theiter.^tt»
jiensfttmiim
frrtfm.

iniariam , quae icis yidencur bona tnagis qu!un
oppofita : nuilum enim agens agit reipiciens pcr
C; ad malum : vltim^ epuogat, qu6d cauft, tjHi-
dtm hi fMnt,& tot Jpecia, ficut didum eft.

Notandum , qu^d omnia enumejrata in priroa
parte literae rcducuntur ad caufam materialem :
nam litcr^ fiint materia fyllabarum,patetde (e,^
ipateria arrificialium,pHta lignum, vcl lapisjignis
etiam , & t^rra , aqua, & aer, fiintmatjpria cor-
ponun mixrorum , partes etiam ; nam qu<eain-
que quantitates , feu qugntitatius, & materiales
lunt materiii totius. Praemifla: etiam dicuntur
maieria conclufionis : na^i^ iu pra:miflls eft con-
fiderare medium , & duas extrcmitates,quarum
vna dff altera concluditur virtute medij,duod n6
intrat conclufionemjpraemiflae igiifurpofluntdici
cauia cfficicns conclufionis ratione medij : fcd
funt materia conclufio|iis ratione ^xtremifatis
maioris , & minoris j quac funt partes conclu-
)(Ionis.

Notandum etiam, quaricum ad fecandarn parr
tem litercP , qu6d forma comparata ad nuteriam
xlicitur totum , & compofitio & fpecies anter,&
aliter fecundum quo4 materia fumitur triplicj-
tcr in diuerfis : quaedam cnim eft matcria fecim-
dum compofitionem , vt lapidcs fiint materia
domus , & ifH correfpondct forma^, quac didtur
compofitio. Alio modo eft matcriafecundumal-
cerationcm quandam > vt cibus alteratus djcitur
eflc raateria corporis , vel fanguinis, & ifli matf-
rix correfpondet fbrma, qua: djcitur fpeciesaiam
alimentum corruptum » & conuerfum fiifcipit
(peciem,& formam aliti. Aliomodo accipitur
materia fccundum altcrationemfimtil,&com-
pofitionem, vt qiutuor elcmenta funtmateria
mixti , eo modo quomanet in mixto,& ifti mar
tcris correfpond^t forma j qu^ potcft dici to-
fum , ficyt ex aqua, & melle fit qupddam totun^
quod dicifiir hydromeli.

S F M M A R I r M,

Varij modi, feu combinationcs cau-
farum ; funt cnim communcs vel pro-
priae; per fe,vel pcraccidcns,a£l:u vcl po-
pcnciaifimpliccs vel compofita: : quorum
quilibct duo mcmbra oppofitacontinct,
& vari^ fubdiuidi poflfunt; quac bcnc cx-
plicat Dodor.

MOdi yero caufarum numero quide mul-
tifunt j eapitulati vero^ (^ hifaucio-
res. Dicuntur enim cauft r^ultipliciter^c^ />-
farum fpeciei eiufdem frius , ^ foHmus
alia quam alia^ vtfanitatis medicuSy^ ar^
tifex , (jr eius , quod efi diafafon duflum,<^
numerui , ^ femfer continentia qujcunquc
fngulariuv».

Poftquam Philofbphus difUnxit caufarum fpe-
pics, nunc diftinguic caufarum modos. Circa
quod tria ficit ; qqia prim6 ponit quatuor mo-
flos , fiue combinationes cauurum; fccundi re-
flucit eos in fc inuicem. Tertio ponit quoddarh
docurnentum circa praediiSb. Sccunda ibi .• ^t-
tMmen omnia' Tcrtia ibi : Diffierunt in tan-
tum.

Ad^uidentiam prims partis fciendum, qu6d
modi caufarum poflunt quadrupliciter combina-
ri. Prima combinatio cft > vfl funt propriae, vel
communes. Secunda,velfuntpcrfe,vclper acci-
dcns. Tenia,vel funt zQca, vel potentia.Quarta,
vel funt fimplioes, vel _^complexae. Primo ergo
cxponit primum modum. Sccund6 fecundum.
Terti6tertium,& Quano quartiun. Secunda ibii
uimplius autem , vt aciidens t Tfnia ibi : Prtter
omnes autern. Quarta ibi : jfmfltuautern compU'
xa. Dicit ergo quod moii caufarum multi qui-
dem numeroy capitulati vero , id eft, principsJes,
& czpkales funt pauciores , & hi qui fequuntur :
dicuntftr enim caufe multipliciter & earum con-r
fpictaliiim , id efb, caufarumj qu£C funt in eodem
eencre , fupple eft aliquadiucrfitas t quia altera,
fupplc caufa eji prius,& altera eft pofterius,id eft,
pxopria , & illc cft primus modus , & prim^
coi^inatio caufarum, quod cxponit cum fubdir,
vt caufa fanitatiseftmedicus, & artifex, fcilicec
medicus eft caufa propria , artifcx caufa com-
munis,ficut patet,& ift^ caufk pertinent ad genus
caufae efficientis ifimiltter fiipple tpfitu diapafbu
efl caufa duplum & numerus : dupium vt caufa
propinqua, & numerus, vt communis. Addit au-
tero, K\ix6Afemper ^iu func CQitintntia fingularia
fe habent fiipple ficut caufae conimunes* 5f vm-
uerfales.

Notandum , quod modi caufarum hic traditi
fumuntur multum vniuerfalitcr : nam quilibet
eorum habet fub fe multos modos,quatenus pof^
fiint accipi fecundum diuerfa gencra caufarum:
fimiliter cft de per fe, & de pcr accidens; iterum
pcr fe , SiC per accidcns funt duo modi, & tamen
ducunmr ad vnum communc, & ad vnam com-
binationem. Iterum caufa: dicuntur mulriplici-
Ccr non foluiii quantum ad diuerfitatcm echeris,
vel fpeciei ; fed etiam quanmm ad caufas partir
culares , quac reducuntur ad idem genus : bene
ergo dicitur,qu6d modi caufaruni flint multi nu-
mero : fed capitales , & fub compendio accepti
funt pauciores.

Notandum criam , qu6d caufa communis, &
propria in eodem genere caufa duphciter fumi
.poflunt , fcilicet vcl fecundum communitatcm
caufalitatis , velfecundum communitatemprae-
dicarionis. Exemplum primi . Sol &homoge-
nerant hominem : Sol eft caufa communis iflo
rnodo , & homo eftcaufapropria,& paiticularis.
Exemplum fecundi,arrifcx, vtcommunis, & me-
dicus vt prqpria.Patetautem qu6d artifcx de me-
dicoprardicatur ; norl Sol de homine, ficut patct:
ytroquc autcm modo commune fe habet,vt pon-
tinens,& proprium,vt contentum,licct diflbrmi-
ter. Vniuerfalia enim,&eehera conrinent fua in-
feriora, & virmtcs caelcftes conrinent inferiores,
illa conrinenda , qua: compctit caufis cflentiali-
ter ordinaris ; praetemiiffo auiem primo modo ,
cxemplificat dc fecundo. Demdc cum dicit :

K^mflius autem vt accidens , (jr horum
genera velutifiatua aliter Poljcletus^ (^ ali-
terfiatuafaUof , (juia accidit fatuafaifori
Polycletum ejfe. Et continentia accides, vt ho-
mo caufafiatua,aut (jr totaliter animal,quia
Polycletu^ homo,(^ homo animal.Sunt autem
(jr accidentium alia aliis remotiui^(^ propin-
quius , vtfialhus , ^ muficus caufa dicantur
fiatua,(jr nonfolum Polycletus^ aut homo.

Expo

nhina Cttlo^
nes medorum
caHftriifMnt
<iunfir/sfli{t$

Meii ianr
affigntuipof.
fknt 'vlteritit
fubdiitidi.

6*ufk MOT.

munis.dp fnt
pris fumitur
dufUfita.

Centintntin
dufltx.

t6

Aediit 0rtU
fiei, quidfit
FolyeUtut,
%nl Sffcrattt.

17

Ttr Mteidens
dnfUattrfit-
mititr.

Summsevnic^

Exponit fcaindum modum dicens,quod Am-
/>/MK/,fupple eft c^£Aamc».v£^vt Mcuiensy& hori
gentra : quidam fupplc pet fc vetHtiJidtUA: aliter
eft caufa Polycletui : nomen efl: proprium VK So-
crates :& MltterJtdtMttf^iior : namfupplc ftatujt
fadlor fupplc cft caufa pcr fc^olydctus vcr6 cau-
fa pctaccidcns:fic & vniucrfalia contincntiaPo-
Ijfclctum, vt homo & animalj ide6 fubdit, qu6d
& contintntia ver accidenj , id cft , caufam pcr
accidcns,funt uipple caufa pcr acddcns : vt honto
eft CMufMjiatHt , aut ex tato , id cft , vmturfaltter
animal : tjuia Polyclettu homo efi,& homo animal.
Subdit ver6,qu6d/ic-«<^«*KW,idcft,caufarum pcr
zccidH,aliafunt remotiora aliu,aliapropin^ui«ra,
vtfi non foVum Polycletus aut hmo, dicantur fup-
plc caufae per accidcns ftatu* : fed albui,& mufi-
cus etiam dicantur eaufafiatiu ifto modo : nam
fupple albas, & muficus funt caufic pcr accidcns
remotiores, quam Polyclcnis, aut hotOo.

Notandum ,' qu6d pcr fc caufa ftatux cft ipfc
ftatux fador,nam habet propriamformam, fcili-
cct artem, qus pcr (e ordinatur ad talem eftcAili,
& eft fibi principium quo formalc : ipfi autcm
ftatux fadori vt (ic accidit', qu6dfitPolyclccus,
vel Socrates:nam dato,qu6d non cflet Polyclctus,
vd Socrates, nihilominus poflct faccrc ftatua pcr
artem quam habct,& ide6 vt ftat fub ifto attribu-
to , quod eft efle talcm anificcm accidit fibi ctrc
Polycletum : ficut antem cauia per fe diuiditur in
vniuet falc, & parricularc, fiuc m prius, &: pofte-
riusiita etiam caufa per acddcns, lcilicet non fo-
lum Polycletus , fed eriam homo, vel animal.

Notandum etiamjquod/^er acctdens poteft du-
plicitcrfumi , fcilicct vcl ex pancefTedtus, vcl cx
parte caufas. Primo modo didtur, caufa pcr acci-
dcns rcfpedtu eius , quod accidit effedui per fe,
quodpoteft ctiamduplidterimelliei.Vno modo,
quia nabet ordinem nccellarium ad cfFcdum pcr
ie , ficut remorio impcdimenri habct ordincm
neceflariuAi ad elfcdum , & propter hoc agcns
xemouens impcdimentum dicitut agens pct acci-
dens.Exemplum : aperiens fenefbra eft caufa illu-
minationis domus,& rcrhoucns trabem eft caufa
defcenfus Japidis exiftcntis fupcr trabem. Alio
modo potcft efie, quando cffcdus pcr accidens
habec aliqucm ordinem ad ctfec^m pcr (c non
ncceflarium,nep,vt in pluribus,fed vt raroXxem-
lum,vt inucntio thefauri ad^flSonem fouc«,&
loc modo cafus , & fortuna dicuntur caufz per
accidcns fecundo Phyficorum , t. c. 50. & indci
fcd dicitut cau^ pcr accidens cx panc caufae:
quando fcilicet didtur caufa cfFcdus id quod ac-
ddit caufa pcr fc. Exemplum, hoc modo album,
& muficam , & etiam Polycletus dicuntur caufi:
ftatujB pcr acddens , quia quodUbet corum acci-
dit ftatuac fadiori, vt ftattUE fador eft:fcd funt ibi
gradus fcgundum propinquius,& rcmorius : nam
iicct Polyclctus, album , & muficura > finc caufie
per accidcns iplius flaru«e fa^loris ; nihilominus
tafncn Polyclctus eft caufa propinquior quam
album , & muAcum : quatcnus Polyclctus cft
magis idem cum ftatuae fa(^orc, quam album &
muficura : nam Polycletus cft fibi idcm realitcr,
&' pcr (e : album autcm , & muficum (unt fibi
idem per acddens , & non idem rcalitcr : iterum
album , & muficum intcr fc habent ordincm
propinquioris, & rcmorioris,qiutcnus mufica cfl
in eodcm fubic(£k> proximo cum an? ftatuae fafti-
Ua,qu2 cft prindpium forroalc pcr (c ipfi arrifid;
nan^ tam mufica quam talis |rs funt in intellc-
^StotiOper. tam. If^.

t

Cap. II. 157

flai , Vt in fu"bicdo : Kcet altera fit in intcUctfbi tnfUtam
pradico , altcra in (peculariuo ; rcaiiter taroen fr»aiem, i^
non funt nifi vnus intelledus : albedo autcrn cft JpecMUiium
in corporc, vj; in fubicdo, in quo non eft ars fta- ^^ **'
tua: f^diua -ySc ideo hcet vtraquc fit caufa pcrac- i^
ddens ftatuz : hauflciun tamen cft caufa propin-
quior, & albunvcmotior. Ddode cum dicit :

Pfdter omniA autem , (jr proprie diBa. , ^
fecunldum Accidens^h^ce^uidem^tpotentid dr-
cintur: iffa vero vtagentfa,vt ippus ddifcarh
^difcator^ aut sidtjicans /tdificator.

Exponit tenium modum caufarum. Citca
quod duo fadt , qii^j prim6 facit , quod didum
eft.Sccund6 autem bftcndit iffos modos , & iftas
combinariones fimiliter repcriri in cauf is, & efTc-
dibus, Sccunda ibi : Similiter autem. Dicit crgo,
quodprster omncs huiufmodi caufas diitas pro-
prie,id eft,pcr (e,& fecundum accidens adhuc fup-
plc,W ^«M/flw,(cilicct cauiae dicuntur potentia,{A
eft, funt caufae in potenria:<(/M vero vt agentia,id
eft, funt caufie in adu , vt tdificationii adificator
cftcau(a, fciUcct in potcnria:4«f criam adtfcans, a

fdlicet cft cau(a in adu : aidificator cnim fmnifi-
cat habentem habitum quo potcft zdificarc :
acdificans autem fignificat adhun iam asdificandi.
Deindf ciim didt :

Similiter autem dicuntur , & in ^uihtst
taufefufit caufe diBU , 1// huiusftatua , aut

jtatua,^ omnino imaginU,aut arU huitis.aut
arU^ aut omnino materijt t&in accideatibm

fmiliter,

OftenditditfiosmodosfimilitercflcincfFedi- , . ^
hnsd\ccaSy(^bA.fimiliterdiceHturcaufd.,&in
ijuibiufunt caufe, fcilicct cfFcdus diBis modis,vt
fupple a:dificator eft caufa buiusfiatu* , quod cft
parricularc, & pofterius, autfiatua, quod eft vni-
falc, & prius, & omnino imaginis, quod cft magis
vniucrfalc , & magis prius : Similiter cft aliqua
caufa huim aris, quod eft parriculare, & pofterius,
aMtaris, quod cft vniucr(ale, & prius, aut omnintt
materia, quod eft vnivLtc(3^\3.%,fimititerautem,&
in accidentibusy id eft, in cfFedibusper accidens 1.
nam fupple ftatuae fador, qui eft caufa ftatu2 per
fc potcft dici cfle cau(a per accidens albi, & nigri,
quae accidunt ipfi ftatuae, vtcaulantur ab ipfofta-
tuae fedkorc.

Notandum,qu6dficutcau(a potcft accipi fpc-
cialitcr, & gcncralitcr; pcr fc, & pcr acddens; in
adhi, & potenria,(Imiliter & cfFedus.fcd de adku,
& potcntia tacuit for(an Philofophus caufa brc-
uitaris. Deinde ciim didt :

Jmplius autem complexa hacy & iUa di-
mntur^ vt nec Polycletus,necftatuafa£lorfed
Polycletttsjittuafador.

Expom't quartum modum dicens , qu6d am-
plius (upple dicuntttr caufac quardam complexa & f"'^*]^!^
bac, & ilUy fiilicct pcr fe, & pcr acddensy& di- 2m
amtur fupple criam incomplcxe , & fingulariter,
vtnec Polyclettu </»dn»r caulacomplcxa feorfum,
nee ftatua faSor kotfam, fed Polycletus , & fta-
tuafaSor fimul : vult dicere, qu6d cau(z pofftmt
acdpi duplicitcr. Vnb modo eompofite, &com-
plexc: ASo modo fimplicitcr , & incomplexc.

O Exiem

158 Lib. V.

^xenjplum primi. Polydctus ftatuac fador , hic
enim lccipitur fimulcaufa pcrfc,&pct accidens.
Excmplum fccundi , fi ipfc Poiyclctus accipiiur
fcorfum , vel ftatux faftor fcotfum , & ifta cft
combinatio caufarum. Ddndc cum dicit :

S y M M A R I V M.

Omncs prxdi£J:os caufarum modos rc-
duci ad vkimum , fcilicec aftum & po-
tcntiam , hunc camcn docec cacteris dif-
ferrc.

Attamen omma hxc funt fluraliter fix,
15 dupliciter autem diBa-.aut enim vt ftngularCy
ant vtgenusycjr ipfiusfecundumfe:autfecun--
dum accidens,aut 'vt genm accidentis^ aut vt
coplexa hitc^aut vtfimpli(iterdi£ta:Amflius^
•vt agentia^ autfecundump>tentiam.

Reducit didos modos, & combinationes cau-
{arumin fe inuicem.

Ad cuius euidentiam notandum , qu6d tres
combinationes de prsdiftis poflunt reduci ad
aliam,quae eft tertiajnam proprium & communc,
per fe & per accides,fimplcx & compofitum,fi«e
complexum reducuntur ad potentiam , & adum,
cumquodlibetillorumpoteftdiftinguiperpoten-
tiamj & a(5him:cum ergo fint tres combinatiohcs
redudla: ad aliam,tunc habet (cx modos,quofum
quilibet diftinguitur pcr a6him,& potcntiam ; ex
quo fcquitur , qu6d omnes modi fic multiplicati
erunt duodecimjVt dicit Commentatorcap.^.hu-
ius:idc6 Aicix. c\vihAatta?neoTnma,c[\ix di(^funt,
fitnt pluralitateffx:fed dHpliciter di£la:ex eo fci-
licct ,. quod quilibet illorum modorum diuiditur
f««/i»- pg,- potentiam,& zHnmiaut enim dicuntur caufar,

mtro. vtfingHlA, aut vtgenui,id cft,Iicut ungulares,aut

ficut generales,quantum ad primam combinatio-
nem ; aut fecunaitm fe,am fecundum accidens,ant
vt genui accidentis, quantiim ad fecundam com-
binationem : qux fiue fecundum quod caufo
pofluix accipi pct ic , vel per accidens ,
& gerius accidentis : aut vt complexa : hac
autem vt fimpliciter diEla , quantum ad tertiara
combinationem, & quia omnes iftae combinatio-
ncspoftiuit diftingui per potentiam, & adum, vt
ptxdidum eft ; ideo fubiungit : amplius fiipple
omnia prsdida dicuntur vt agentia, id eft, cauli
in a£bu, aut fecunditm potentiam.

Notandum circa pra!dida,qudd alia cft diftin-
'DifiinSio Q^q caufatum per ipecies, fi^alia per modos prae-

'^i^'*'^ didtos : nam diftindio per fpecies eft quaii per
difFerentias cflentialcs , quatcnus fiimitur penes
diucrfas rationes caufalitaris c6ftituentes diucrfas
{pecies cau(arum : diuifio ver6 per modos accipi-
tur ppnes diuerfas habitudines cauiarum,ide6 eft
quafi per difFercntias accidentalcs ^ qux fpeciem
caufx non diuerfificant : nam tales habitudines
fiint in his, quae habcnt eandem rationem elTendi
in genere, vel in ipecie, ficut funt per fe per acci-
dens propinquum, & remotum,&c.ficut patet per
didlos modos , fiue per diAas combinationes in-
tuenti. Dcindc cum dicit :

Differunt autem intantum , quedagentia
^uidem ^ftngulariafimulfunt, ^ nonfunt^
& i^f't& tjuorum cauft , vt hic medens cum
hoc conuakfcente , & hic adtfiator cum hoc

Metaph.

*o

ddifcio. Ou^autemfecundumpotejfatem non
fcmper : corrumpitntur enim nonfimul domus
(jr ddificatoY.

Ponit quoddam documentumcirca diftas com-
binacionesxlicens, quod fupple licct omncs cauia:
diuidantui' per potentiam, & a<3^im, tamen difi-
runt intantum quidcm quod agentia , &fingitla-
ria, id cft, cauiae in a.£tu, & fingularesy/ww/ywwr,
& nonfufit, & ipfa& quoruTnfunt cauf^L, ideft,
cfFedbus eis correfpondcntes , vt hic medicM cutn
hoc conualefcente , qui fcilicet fit fanus per raedi-
cinam, & hoc adtficans cum hoc tdificio : ejua vero
funt fecundkm poteftatem non femper, id eft,quod
caufc effedlus acceptijn poreptia non femper fi-
mul funt,& non funt : neh enimfimul cqrrfimpun^
tur etdificium & ddtficator: patctcnimquod asdi-
ficium poteft manere corrupto xdificatore, & e
conuer{o,fed impoflibilc cft aUquid acdificari adu,
nififit aliquis aedificans adu, & huiufmodi.

SV UUS VNlCiE
Cap. III.

De Eleraento.

S FM MA R I VM.

Ponit in hoc capite vfque ibi , transfh-
rentes, defcriptionem elcmcnti, & diuer-
fos modos cius,& iuxta quatuor parcicu-'
las, quac & conueniunt, fecundum quar-
tum modum eius,Do£lor contraD.Tho-
mam odendit cfTc matcriam fccundam,
explicatur dida dcfcriptio tribus cxen\->
phs.

ELementum vero dicitur^ex cjuo componi- T. c. 4,
turprimo inexiltente tndtuifibili fvecie
in altamfpeciem,

In ifta partc, vt dicebatur , difKnguit Philofb-
phushocnomenelementum. Circa quodduofa-
cif. Primo enim ponit diucrfbs modos elementi.
Secundo exponic iftoriim modorum connenien-
tiam oftendens quid habeant commune. Secunda y"""^''*"*
ibr.Ommum autem commune.vtimzm duas lecun- 6/,„>,^
diim duos mo4os elementi.Primus modus eft pro-
prius. Secundus modus eft improprius , & tran-
luraptiuus. Sccunda ibi : Et transferentes. Prima
in duas , quia primo prarmittit elementi propric "Defcriptit
fumpti rationem quandam fiue defcriptionem. *i"^et"prt.
Secund6 fubiungit defcriptionis declararionem. ^"'j'*"'^"'
SccandzibiiFtvociselementa. }n dcfcriptione
aute'm elementi ponit quatuor parcicidas. Pijma
eft, quod elementum eft td ex ^uo componitur, fci-
licetres,pef quod apparct,qu6d elementum per-
f inet ad caufam matcrialem, & diftinguitur a for-
raa; ex cjuo^Aicii habitudinera caufas materiahs.
Secunda eft, Prtrno , nam elemcntUra debec eflc
priraura ex quo aUquid fit,& pcr hoj: diftinguitur
elementura a raateria proxiraa di(j->ofita;qua: non
cft prima in compoficione ; nec pcr confequens
vltima in refblutione , & proptcr hoc corpus
organicum non cft propric eleraencura honu'nis :'
nara etiam corpus eft,rcfblubile in aliquid prius

puta

Summa^ vnic^ Cap. III. is'^

JmpugMtur

txfofitu S.
7h«m,hU.

Tr4f»t* riuio
gltmtnti ntn
tiHtnit f «M-
tutretmmu-
Ktbnt tlt-
tneatu.

puta in primam matcriam. Terria parricula cft:
inexiftente : t\cmcnXMm cnim eft principium in-
exiftens , & pcr hoc diftinguicur a maceria cran-
icunte , vel a concrario , vel a priuarione : nam
liccr ex contrario, vel priuarione dicatur res fieri;
non tamcn priuatio, vel contrarium incxiftit rd;
qua fit,vt didhira fuit capitulo de caufa. Elcmen-
tum autccn oportet mancrc. Quarta^arriculaeft:
tndiuifebili fpecit in altdm ffician , id cft , quod
clcmencum debct cftc vtiius rarionis indiuiHbi-
lis in pancsaltcrius rarioms,& pcr hocdiftingui-
guitur a toto hctcrogcnco. Ex iftis coUigitur,
qu6diftaratio elcmcnri propriccompctit mate-
xix primz, vt patct di/currcndoper {ingulas par-
riculas , vnde male dicit quidam expoHtor, qui
materiam primam dicit clie expertcm ab hac ra-
rionc elcmenti , ex hoc, quod ilcitur , qu6d ele-
mentum eft indiuifibilc {pccie , & ide6 , vt dicit,
quia materia non eft in (pccie,non eft propric clc-
mcntum , fcd hoc non valet , quia squiuocatde
/pecie : non enim loquitur hic Philofphus de
/pecie, qua: dicirur eflc gcneris : fic enim matcria
non cft in gcncrc , vel in fpedc,nifi pcr rcdudbo-
ncm,fcd accipit fpcciem pro fubftanriali,& ratio-
ne formali , & hoc modo materia prima eft in-
diuifibihs : quia eius fubftanria non cft rcfolu-
bih's in principia fiue ih pancs altcrius rationis.
Vlterius patet: quod hatc ratio elcmeti non con-
ucnit primoquatuor corporibus vocaris clemen-
risjquia illacorporapuu ignis,aqua,tcrra,&c.vti-

?^uc funt refblubilia in materiam,|& formam quae
unt altcrius rarionis vt patet i.phyf t.c.i.& alibi
frcqucter,& flarim infra dicctur ihi.Similiter am-
iem & corporum dicnnt ele7nent*,{ci[iccz anriqui;
Philofbphus nominac ea non elemeca fimpliciter,
fed vocata elemcnu : fic cnim dicebantur ab an-
riquis qui ponebant illa quatuor copora, vel om-
nia, vel quidam efle rcrum principia prima, nec
etiam vltcrius rcfolubilia in alia priora. Dcinde
ciimdidt:

Et vocu elementa,ex quibttivex copomtur,
fjr in qud diuiditurvltimo. lUa vero non ad-
huc in alias voces ab ipjisjpecie diuerfas , fed
&fi diuidatur,particuUfunt eiufdemjpecieit
vt aqu£ particula aquajed nonfyllaba.

Dcclarat didam rationem, & fpedaliter quan-
rum ad vlrimam parciculam pcr exemplum , &
diuiditur in tres panes,fecundum tria cxcmpla,
qua: adducit:Primum eft in vocaIibus,fiue in fer-
mocinaUbus. Secundum eft in naturalibus. Ter-
AL & qu« rium eft in fdeniialibus. Secunda ibi : Similiter
funt diagta- autem & carporttm.T ertia. ibi: Simtliter auted<jue
nutum. diagramato. Dicit ergo,prim6,quia didii eft quod
clcmetum eft indiuiubile fpcde:patet,quia fupple
dicimus vocis elementa ex quibm vox componitur,
fcilicct prim6,(^ in qua dtuiditur vltimo : litcrx
enim dicimtur clcmcnta vocis,quatcnus cx literis
prira6 voces componunnir , $c in Utcras vltimo
refoiuunturj quod enim eft vltiraum in refolurio-
ne, cftprimum in compofirione ,fed iUa, fdUcct
elementa vods non/upplc diuiduntur in aliaifpe-
cies ab eii fpecie diuerfat, a.t pro Ced,fed ft dtuidan-
tur, fcilicet ipfs Uterx, particuU funtconformes,
id cft,eiufdem tuiomsivt particula atjuaeji aqua,
nonfyliab* : nam pars fyll^bje non eft fyUaba.

Sed hic eft vnum dubium:quomodo fcilicct li-
tera fit diuifibilis,vt Arift.innuit.Dicitur aquoda
Scoti Oper: tom. IT.

Hltmtnta
vicu.

Argmt eitra

txftptttntm
S. iMaM.

Vkfitmfrt'

batur dmfU-

LUtra »• tfi

ditiifibilit.

»J

expofitorc,qu6d Utcra in prolarione cft diui/ibilis
fecudum tepora, quatenus litera longa habet duo
tcrapora;breuis vnum, & hoc modo parricul* in
quasUteradiuideretur eflcnt vnius rarionis fpeci-
ficc. Scd contra, tum quia fccundum Grammati-
cam,diuifio in tcrapora,fiuc habcrc duo tempora,
vel vnum,non comperit litcrz, fed (yUaba: : non
cnini didtur vna litcra Ionga,alia breuis inquan-
tum litcta cft, fcd fi fic,hoc ef]t,vt liicra per fe fa-
dt fyllabam,& acccntum:comperit autcm fyllabq
pcr fc : tura quia cfto , quod ita cflct, adhuc non
eiret ad raentcm Philofbphi, quia tempuscum fit
menfura cxtrinfcca prolationis litcrx,vel fyllabs,
nec Utcra, nec fyUaba poteft diuidi in tcmpora,vt
in parriculas habcntcs rationcra elcraenti , nara
elcmcntura eft incxiflens. Dicendum crgo alitcr,
quod litera cft fimpliciter indiuifibilis in aUas vo-
ccs ; nec habct quoad hoc rarionem elcraenri.
Sciendum tamcn, quod aliquando bene arguitur,
& oftcnditur vcritas aUcuius non folum ex pofi-
tione poflibiUs, fed eriam impofTibiUs. Exemplu,
irapofjibUe eft horaincmnoncfTerifibilcm :fed
iUo pofito adhuc cfTet verum^ quod homo eftet
rationalis : quia homo non ellet non rifibilis per
eile poflibiUs ; fed raagis fortc c conuerfb : hunc
modum loqucndi feruat hic Ariftot. cum dicit,
quod & fi Uterx diuidantur, fupplc poncndo un-
poflibilc : iUz paniailac litcrarum cilent confor-
racs vnius rarionis fpcdfice: quod non poteft dici
de fyllaba : ficut pacet. Deinde cura didt :

Similiter autem ^corporum dicunt elemen-
ta dicentes in qua diuiduntur corpora vltima.
lUa autem non adhuc in aliajpecie differentu
corpora^^ ftue vnum fiue plura talia hac ele-
menta dicuntur.

Ponit fecundum exemplum in naturalibus dl-
cens, qaod femiliter autemdicunt fcilicet anciqui,
iJla elemtnta corporum in qua diuiduntufcorpora:
vt in vltitna : illa autem non adhuc , fcilicct diui-
duntur in alia corpora 'differentia fpecie ; fed fup-
ple in parriculas confimiles : ficut quxlibet pars
ignis cft ignis ; & fiue talia elementa dicantur ejje
vnumfiuemultaCtcnndxxm diucrfas opinioncs de
principiis in primo Ubro tradlatas. Deinde ciun
didt :

Similiterautem, ^ quadiagrammaton di-
cuntur elementa , ^ omnino qu/t demonlira-
ti»num:namprim<t demonfirationes^e^ inplu'
ribus demofirationibus exiUentes hac elemen-
ta demonjlrationum diciitur,funt autem tales
fyUogifmiprimi ex tribusper medium vnum.

Ponit tertitUT» excmplum in fd*entialibus , di-
cens, qaod fimiliterdicuntur elementa,& ejut dia-
grammatum, id eft, dcraonftrationum Georaetri-
carum : & omnino.id cft,vniucrfaUter demonftra-
tioncsfupple , (juafunt inexiftentes tndemonftra-
tionibus dicuntur elementa,funt autem talesfyUo~
gifmiprimi, fupple concludentcs aliquid extribtu
tcrrainis^fr aliquod medium. UMadera.

Notandum;qu6d ( vt dicebatur in j.Ub. ) de- gifmitpnmu,
moftrariones Geometrica: , & vniuerfalitcr qua:- & niffimis,
ciiqua: demonftrariones non femper procedut cx O" ^fnun-
fimpUdtcr immediatis, fed accipiunt quandoque J*''*"^'****
pracmifIas,pr2fyIIogizahiIei,& illx priores demo-

O i ftra

i4

Primxde-
inonflratio-
ncs immc-
diacx funt
elemf ta me-
4iatarum,di-
jcunturaue
fyllogiuni
primi.

*J

160 Lib. V,

Arationes diciintur elementa pofterioratn iqua«
tcnus pofteriores ex jUis prioribus virtualitec
coponuntur, & in cas vltimorcfbluuntur.Exem-
plum fit prima demonflratio i{iz:Om»u homotjl
rifibilii : Socrates eft homo\ ergo Secrates eft rifibi-
lis. Ida demonftratio accipit maiorem mediatatn
poflibilem demonftrari pcr aliam priorem dc-
monftrationem , accipiendo promedio dcfinitio^
nem fic : Omne animal rationale eft rifibile : omnU
homo eft animalrationale ■■, ergo omnu homo eftrifir'
bilis : fupple pofito quod illa fecunda demonftra-
rio procedat ex primiflis fimpliciter immediatis:
ipfaajrguit ex tribus terminis per vnum medium:
fcd prima demonftratio procedit virtualiter ex
quatuor tcrminis, quatenus accipit maiorem mp-
diatam includentcm quartum terminum,quod eft
medium : & ide6 fecunda demonftratio cft ele-
mentum prims, qaatcnus prima in (ecundam re-
foluitur vltim6:& ifta vkerius non eft refolubilis
in aliani priorcm, & ideo dicitur fyllogifmus pri-
mus. Similiter diccndum elTdt de rainori propo-
fitione prims demonftrationis , dato quod ellet
mediata;na eftet demoftrabilis per aliam priorcm,
& tunc prima demonftratio procedit vjrtualitcr
cx qiiinque terminis, & tunc idem, quod prius.

Metaph.

S V M M A R I V M.

Explicat fccunduim modum impro-
prium elementi , & iuxta cum duas con-
flufiones, quas clarc explipatboftor, &:
quomodo elcmocum diciturindiuifibilc,

ET tramferetes atetem elementum vocant
hinc quodcunque 'unum ens , ^ faruum
admultafuerit 'vtilii^ quapropter (jr paruum\
&fimpieXj(jrindi»ifi,biledicitureUmefttum.

Ponit fecundum modum elementi, vt fiimitur
a quibiifilam impropric, fiue tranfumptiue. Circa
quod d,UQ facit. Primo enim ponit ijlummodum,
Secundo iuxta iftum modum fic acceptiim a qui-
Dufclara,infert duas conclufiones ibi : yhde venit
maxime. Dicit ergo, qu6d />iw, id eft, cx prs-
miila rationc, fiuc deicriptione clemcnti, quidam
transferentis vocant elementum, ad fignificandurn
fupple qttodcunque vj^umensy & paruum <juod ad
multafuerit vttle: quapropter fecund uro eos iiiud,
quod cft paruum , fcilicct in quantitate , & fim-
plex , non compofitum ab alijs , & indiuijtbile^
ftilicct in alia diuerfa, elementum dieitur.

Notandum , qu6d ex eo, quod elementum cft
indiuifibilcfecundiim ipecicm, modo prarexpofi4
%'^Tui'" ^^' ^'^'^.'^P'^^^"^ aliqui, qu6d clementura fit vnum
'•"* "^^' & paruum j f^d ex co, quod eft primum, quod fit

fimplex , cx eo autem , quod ex elemcntis alia
fiiim, dixerunt elementum efleadmulta vtile.
Deinde ciim dicit :

Vnde venit maxime vniuerfalia element4
effe^ quia vntimquodque eorum vnum ens , <jr
Jimplex in multis inejl^ aut omnibui, aut qua-
plurimis. Et vnum^ & punctum priHcipijim
quihufdarn videntur ejfe,

luxta modum elcnienti (xz acceptum , infert
duas conclufiones , quanun fecujida ponitur ibi :

TrMHfumpn
u» *(ceftio
eleintnti.

^are dici-

§lua rulmi
"vniuerfaiia
dicSiur iti-'
ment».

X6

Nec 'vniuer'
f»ii» , nec
vnum, nut
funciui par-
ticifdt rntiu-
nem elementi
preprii.

J^uoniam ergt vocata. Dicitcrgo, qu6d fupplc,e5t
Co,qu6d aliqui fic tranfumptiue accipiunt elcme-
t\xm:v(nit ^cquod fupplc habct diccrc, maxime
vniuerfalia effe element* , cjuia vnumtjuod^ue eo-
rum eft vnum ens , & fimplex. Vniuerfale enim
dicitur vnum fecimdura rationem:dicitur finiplpj
ratione abftradtionis : quia quanto abftraditfs
fianto f\mp\icivs:ineft ettarn multis,& hoe fiue omr,
m^M, ficut funt vnum & ens : aut quamplurtmisy
ficut funt alia vniuerfalia: & propter hoc vniuer-
fale poteft dici eflc vtile ad raulta. Subdit autcm,
quod fuppte per candem rationcm vnum&pun-
Slumvidentur cfuihufdam effe prtncipia, fmc clc'-
mcnta : quia fcilicet vtrumquc iftorum eft vnun»
Sc fimplex, & vtile ad multa,

Notandum , quod nec vniucrfalia, ncc vnum,
nec pundus , proprie particjpant rationem ele-
menti:vniuerfalia quidera,quianon habent ratio-
ncm materiae, ex quibus particularia copiponun-
tur,rcaliter loquendo,fed magis pr^dicant corum
quiditatem ; pundlus ver6 non eft materia lincti^
rum : quia Unca non componitur ex pundis,
Vnitas vidctur forte pofle dici elemcntum numc-r
ri , nam vnitati rcfpei^u numeri compctunt om^
nes particulae pofitae in defcriptione clemena,
Dcinde cunxdicit :

'£htoniam ergo vocatagenera vnluerfalia^
& indiuifibilia ( vna enim eflipforum ratio )
elementagenera dicunt aliquif^ '^^i^ quam
diffcrentiam. ^oniam vniuerfale magis ge-
nusi n.am cui diffetentia inefl & genusfequi-m
tur ifed cuigenusynon omnintr dtfferentia.

Infcrt f^cundam c6clufioiicm,dices,qu6d qiio-
niam ipfa vniuerfalia, qua: dicuntur gencra : funt
fupplc magis vnhierfalia , & indiqifibilia , quim
fpecics:w«OT x^/or«TO,fcilicct gencrura, eft vna ra-
tto,Sc fimpicx:quare,inquam,fic<</A7«* dicunt ge-
nera effe elementa,& magis cjuam dtfferettam,cmx
fcilicct conftimit fpecicm:tjuoniamgenuseftmagis
vniufrfale, nam cui (itfferentta tneft, fequitur^uod
&genw, quia dc quocunque pra^dicatur differen-'
tia , praedicatur & genus : fed non conucniturr
ideo fubdit ; Sed cuigenus non omnino differentia.

Notanduth,qu6d genus dicitur efle indiuifibile, ^omede
& habere vnam rationem, quatCnus genus, quod '^'''''erfaliue
nullo modo eft fpecies , non poteft habere ratio- *flfi"'P^'"'*''
nem, vcl dcfinitionem, qua: ex genere, vel difFe-
rcntia corhponatur ; vndc dcfihitio hOn eft nifi
fpeciei. Vnde & fi aliquod genus,puta fubaltcrnii
dicatur dcfiniri,hoc eft,vt habet rationein /pcciei:
& ideo fpecies eft proprie diuifibilis:&: propter
hoc dixeruntifti gcnera eflemagiselemctaquim'
fpecies , & etiam quam difFerenria ; licct difFc-
renria fit acque firaplex,& foirte fimplicior quam
genus, de qub alias. Ex his omnibus poteftpaterc
folutio cuinfcfam qusftionis , qua: fiiit in tcrtio
libro t.c.t.&indcdifputata, vtrijm fcilicet gen?-
r^ fint magis elcmenta ? Dcindc cum dicit :

Omnitim autem commune eft elementum
effe cuiuslibet, quodprimo ineftcuique.

Oftendit quid habent commune omnes didi
modi elementi , dicens qa6d omntum, fcilicct di-
6lorum modorum,ri? hoc commune quod eletnen-
t«m etiam cuiufUhet, dtcttur effe id (juod ineft pri-
ma cHicun^ue,modo pra:expofito,&;c.

SVM

ty magie ele-
mentnm i

17

N

flttumju-
mituT j.w^
du.

Nafei efl -w-
littium du»-

fhyfis Grtci,
nstmni Lati-

mi.

i.Aeetftio
natwrA.

X%

%. Mectfti»
»Miirt.

Summ^ vnic^

SVMMiE VNICiE CAP. IV.

De Nttura.

S FM MA R I VM.

In hoc capite vfqucibi.2Vi/fi ww.poni-
tur triplex acccptio natura;. Tcrtia coin-
ciditcum diffinitionc cius.i Phyf.in j.eft
principium motus , & quictis , vbi benc
notat Do£tor fumi principium pafliu^,
non aftiue, de quo agit q. i.prol.&z.d.
i8.&:4.d.43.q.4.

Alura vero dicitHr vno quidem modo
nafcentiumgeneratio.

In ifta pane, vt dicebaxur , dilHnguit Philolb-
phus hoc nomen natnra, quaeetiam habcc ratio-
ncm prinipij, vt dicetur. Circa quod duo facit :
quia primo prxmittit diuerfos modos naturae.
Secundo reducit eos ad vnum principalem cui
atttibuutur.Secundaibi: Ex dt^ii igitur.Pdrai in
duas,quia prim6'iacit,quod djchun cft. Secundo
cxponit , & declarat magis quofHam illorum mo-
dorum. Secunda ibi : Natura awtm materia pri-
iM.Prima in duas,quiaprim6 przmitrit quinque
modos acctpiendi naniram. Secundo conciudic
ex his,quid fit habcns naturam:Sccimda ibi : Na-
tura quidem igitur. prima in quinque (ecundum
quinque modos naturs. Secunda ibi : f^no vero.
Tenia ibi : Amplitu vnde »wr«f.QuartaibJ:>^>»-
pliM autem »atura.Qwmz ibi: AmpUm aute alip
modo. Dicit crgo, quod natura dicitur vno modo
gerreratio naftentiim, id eft,natiuitas viuenriuna:
nafci.cnim propric eft viuenrium , quae dicitur
«atura : generaiio autem non ^uentium non di-
citur proprie natura y quod ipfum nomen (onare
videtur,vt fi quis extendens ly v Aiczt phyfim.

Notandum qiiod phyfis ^gnificat nacuram
apucfGraccos, & quando acdpitur pro gcn&rario-
nc viucntium habet primum^ produ6hun.Si vc-
th pro principio accipiatur , ucut commimitet
vtimur ifto nominc, habet priraum^ brcuc. De-
mdc ciim dicit :

Vnc vero ex quo generatur frimo j quod
Htifcitur inexiHente.

Ponit (ccundum modum diccns,qu6d vnove-
ro , id eft , alio modo dicitur nanira id ex quo vt
intxifiente generatttr prtmum fupd nafcitur.

Notandnra, quod ifte lccundusraodus nonvi-
detur diftingui a quano : quia hic 8c ibi capituc
proraateria vt patebic:fcdiaracn potcft dici,qu6<f
ille & iftc raodus diftingiiuntur ficut fpeciale , &
commune: nam fccundus raodusiiccipit naturam
pro principiQ intrinfeco,erquo qoodcft in rebus
nafcenribus, qualia funt fola viucnria , vt dichim
cft ; fed quartus raodus accipit illud princTpium
generaliter in onuubusquoraodoIibetgcnerati«>
vtpatcbit. Deindccumdicit:

Amplius vnde-motm primui in quolihetna-
tura entium in ipfo inquantum ipfum exiHit.

Ponit terrium jnodum. Circa quod dilo facit.
Scott Oper^ tom. IFl

Cap. IV. i6i

Primo pora't illum fnodura. Secund6 quia fapra
mencioncra feccrac de nafd j exponic quid fit pro-
pric nafci.Siccunda ibv.Nafct vrro Jfte autem tcr-
rios modus eftidem cutn natura definita i. Phyfl
Lcj.per hcx: quod eft principiu motus,&quietis,
&C& hoc cft quod diat,qu^ amplius fupple di-
dtur natuta entiurt» Jiladivnde efi pnmiti mottu m
quolAeti& exifiit in ipfo inefuant-um ipfton efi,di-
cit autem in ipfb inquantu ipfura eft:quia natura,
qua cft principium motus,& qtiiecis inexillic mo-
biH per fe, & non fecundum accidcns,vc habcmr
difFufius z.Phyf t.c.}.& inde,vndelicct in medico
qui egrotat infit principiura fanitatis , puca ars
medicinae : non carocn incft fibi perfe inquannira
infirmus efhquia alias umni$ infirmus haberec tale
principiumjfed ineft fibi inquanrum medicus: fa-
natur autem non inquatum medicus,fcdinquan-
cura aegrocus ; & ide6 principium fanacionis in
niedico non eft principium mocus fanacionis pcr
fc, fcd pdr accidens , & pcr confequens cale prin-
cipiiim non eft in eo, nacura fic accepca.

Sed ^uercendum quod hoc principium raocus
quod didciu: natttr^, a qiK> didcur mocus natura-
Us diftin(Shis contra vioIeiKuin,accIpitur non pro
prindpioa6huo,vtquidam dicimt : led pro prin-
cipio paflluo:quod probatur primo fic:quia lutu-
ralis mutario eft fecudum quara paffum mutatur ,
ficut aptutn nanira mutari eft a quocimquc agcte.
ynde8.Phyf.PhiIofophus aflignans caufam quare
elemcnta nacuralitcr moucntur ad fua loca , guta
leuia fturflira, &graui9 deorfum; didt qu6d caula
hiiius eft, quia fic apta nota funt raoueri/ed nun-
quara pa(!um cft flc aptum natum, proptcr prin-
cipium a£huum inexiftcns fibi , fed proptcc prin-
dpiura paflluum , quo fic naniralicer inclinacur ;
crgo ifta namralitas cft cx pane principij pafHui
nacuraliccr inclinaci. Pcstcrea fecundo lutura, vt
eft principium raotus & mutarionis naturahs, eft
principium intrinfecum:quia eft principium mo-
tus & quictis eius in quo inefhfed natura refpe<!lu
principij pafliiii eft principiura intrinfecum , &
non ratione principij a(£Hui ; ergo ifta natutahtas
acdpienda eft expane prindpi) pafHui , & non
a^ui. Minor probatur ex fecundo Phyfic.t.c.}.&
indc, vbi dicitur qu6d acddit infirrao, qui muta-
tur ad fanitaterajquod fit mcdicus, vcl habeat ar-
teiti, qu£ eft prindpium adtiuiun fanitatis : quia
nmc fanaretiu inquancum medicus, quod eft fal-
fum : accidit enim infjrmo qui fanatur cfle raedi-
cum.Prj^ci'caterri6 hoc idem parct ex de6nitio-
ne naturz : quia natura efi principium mottts &
tfuietis eiui in ejuo inefiprimo & perfe,t\ fccundo
Phyfic.t.c. j. fed impoflibilc eft qu6d principiura
adiuum motus fit inmoto prim6 & per fe : quia
quod mouens & motum concurrant in codem
acddit ; quodpatet , quia poflimt fcparari ; ergo
natura fic accepta non dicicur de principio adtiuoj
ergo de paflluo. Deinde cum didt :

SVMMARJVM.

Explicatur quid flt nafci , & tres coa-
-ditiones nafcentium ; Item alrx dux na-
turx acccptiones , vna qua fumicur pro
materia > dlia pro forma.

Nafci vero dicuntur quacunque augmen-
tum habent per alterum in tangeado-.connafci
autemd^ adnafci vt embryo, Btfferttnt autem

O } cen

In itfnitim»

HMurthie,

&i.fhyfK.

fitmttitr

principiaiQ

J>»ftue.

Vidc q. T.
proIo.& d-
i8.z.&d.4j.

19

Ntuunvt
eji frincipiu
motut ntuu'
r»lu efi in-
trittfttum.

tSondiiionet

n»fcentiiun

tres.

i.eiufdnMf

tenti»h»heMt

0uj^mentttm.

^.^uediSud
ttugmtntMm
biiititnt ftr
»l(erum.

j ^odjnle
Augmentum
fiat per taliU
t^connttfcen
tiam.

JJiffernnt ta-
Stu.drcen'
pafcemia.

h\ pro ta-

M

16 X Lib. V.

fonnAfientidii idlfit:hk ^nim mhilfrater tdr
0um dlterum neceffe efi ejfe. Jnftmul dutem
ndtisefidliqitidvnumid.em in dmbobus,Gluod
fdcitpertdngifimul nafci & 'vnum effeft'
cundum cvntinuum <^ qttdntum ,fedn9nfe-
cundum qudle,

Exponitqujd fit propric nafci , de quo fecerat
raentionem : & ponit t|:es condijiones. Prima eft
qu6d nafci tHcuntur freffie tjtidXHntjue habent
aHgmentHm r difFert enim gcneratio viuentium k
gpneratione non viuentium:quia nop viuens,noa
3u^mentatur,nec coniunjStuq» vnitur generanti
fed diuifum, vt cum ignis gerteratur ab ime : g<?-
neratio autem viuentium , quJB propric dicuntur
nafci, vtdi^lum eft, fit per quandam vnionem ^
principium generationis,fic5Utcumin arbore riaf-
fitur frudu$,vcl ramufculus j & quia additio
quanti ad quantum facit augmentumjideo iAg?-
}>eratione viuentiuni videtur efle augmenturn
quoddara. Secunda conditio eft,qu6d illadicun-
tur nafci, quae habent didum angmentum per al-
terum , id eft , per appofitionem alicuius alterius
diuerfi, & per hot diftinguitur iftud augmentum
ab augmento proprie fumpto, quod eftdiftinda
^ecies motus ; nara in augmcnto dido proprie
augetur aliquid in feipfo , per hoc quod iliud
quod additur tranfit in fubftantiam cius q^od au*
getur,ficut,alimentumtranfitin fubftamiam ali-
ti & nutriti : fedillud quod nafcitlir , non tranCt
in fybftantiam illius ^ quo nafcitur : fed raagis ei
apponitur tanquam alterura & diuerfiira,vt patet
in exemplo di6to. Tertia conditio eft ,qupd tale
augmcntum fit in tangendo & in connafci & an^-
nafci , vt embryv. Omne eriim faciens augmen-
tum poteft fieri dupliciter z vel per fblum conta-
^um,vel per fblam connafcentiam, & codptario-
nem vnius alteri in ^ xtrcmis. Exemplura primi:
parics additus parieti. Exemplum fecundi, capil-
li nati ex capice:in generatione autem viuentiiim
vtraque fit appofitio, vt patet in embryonibuS,
qui non folum tan^gunt matricem, fed etianval-
ligantur & connafcuntur : dtffert atttem illa ^>«-
nafcentia a taSiu ; htc enirn fcilicet in tnSta nihil
alterum efinecejfe eJfePratertaBumM eft,nihil ef^
neceffarium praetcr t^gentia quod faciat ipfa efle
vnum;fed infimul natis, connatis, vel annatis efi
aliqttid. idem vnum in ambobus cjuod facit pta tan-
^»,ideft,loco tadus firmleanafci, id eft, coniun-
<fta & Ugata,^ vKHm ejfe fecunditm continuHm &
^HantHmrfed no/ifecunditm tjuale, quod dicit pro-
pter hoc : quia illud vnum, quod eft ligamcntum
adnatorum:nonoportetqu6d alterct ligata i fuis
difpofiuonibus;& ide6 licet faciat ipfa effe vnura
fecundum continuitatem quandam quantitatis;
non tamcn oportet qu6d faciat ea vrium fecun-
dum qualitatcm. Deinde cum dicit :

Amplius natura dtcitur ex quoprimo dut
efi , autfit dli^jutd entium naturd , inordinato
exifiente (^ immutahili ajitafroprid pofefia-
te^ vtfiatUA , (jrvaforum <ereorum asnatura
dicitur^ fjy lignecrum lignum.fimiliter auiem
(jr in alits. Ex his enim efi vnumquodcjue
faluataprima materia:hoc enim modo ^ exi-
ficntium naturd elementa dicunt effe ndturam :
al^ ignemidlij terram^alij aquam^ alij aerem^

Metaph.

al^' alitfuid aliudtale jdicentef alij quaddm
horumydUj vero hac omnia.

Ponit quanura modura dicens, qu6d ampUits
id eft , alio modo dicitttr natura id ex qtto primo,
aut efl , aut fitalitfHid entium , ^ hxc cft prima
matcriaj quac eftprincipiumrei , 8c quantum ad
pfle,&quantum ad fieri exiflentemtutz inordina-
to , & immutabili afua propria poteftate , id eft,
qu6d ipfa tnateria exiftit iniiatura dc fcanordi-
natura quodd^ , pco quanto ^aret de fe omni
foGna;ipfa tamct^ eft immutabilis in fuapQteffar
tc : quia ipfa non potcft feipfam tranfiniitarc zi
formam,fed habettranfmutari ab cxtjeriori agcnr
tt,yt as dicitur natttra Sifltut , &vaforitmareo7
rum , dr lignum ligneorum :fimiliteraittem & in
aliii. Exemplificat autem in artificialibus dans
intciltgere natoaIia:mos enira cft |^hilofbphi ad-
ducere notiora ad notificandum minus pota:ma-
teria ergo cx qua prim6 rcs fit, dicitur natura rei
ifto raodo. Idc6 fubdit:**' his enim, fcilicct xxt &
ligno, quae funt raateria t^vnttmquodque faluatA
prima materia ^hoc^mmrpodo natura exiflentium
dicunt fupplc antiqui elementa effe natura , ««/^
ignem,al^aqHam, alijterram^ alij aerem, altj ali-
quod dliud tale dicentes, putk ^liquod mediiun in-
tcr ignem flt acrdnrvel inter aercm & aquam:<i/^
qutdam horUm pon omm'a :alij omnia fupple di»
cunt.haec elfe elcliienta & materiam rerum fe-
cundum diucrfas opinibnes de principiis rcruin
pofitas in primolibro.

Notandum.quod vt tacilum fliit in primodibro
antiqui nihil vcl parum tctigerunt de forma fub-
ftantialijfld totatn fiibftanriam rerum putauenmt
eilc matcriam femper manentcm & faluatam:for-
mas autem cfle quasdam accidcntia : acfinatura-
lia eflent quacdam artificialia , quorum fomKe ac-
cidentia funt vt dicitur 8.huius,text.co. j . & inde.
& ide6 fccimdura diucrfas opiniones,ficut diucrfi
diucrfimodc opinjlta-funt de principio materiali,
fic & denarara rerum:quanlponebantfblam cfle
marerianralij igncm,alij aercm,&c. Terram cninl
nuUus fhilofbphoram pofuit eflc principiuro fe-
orfura , fed cura aljis, vt Empcdocles , qui pofuit
principia rerum quatuor elemcrtta. Deindg cpnx
dicjt :

Amplius diutem alio modo dicitur natura
exifientium natura JuhBantia , vt dicentes
naturamprimam compofitionem e{fe, vt Em-
fedocies dicit quod natura nullius efl exifieny
tium ., fed folhm mixtio ,dr fermutatio pcr-
mixtoritm eH. Natura verfiin hominibus no~
minatur : quapropter (jr quacunque natura
funt,autfiunt iam exiHente ex quo natafunt
fieri , aut effe , non dicimus naturam haberefi
non habentfpeciem (frformam.

Ponit qnintum modum 6.ictn%,c^bdaliom«do
dicitur natura exiflentium naturafubfiantia , id
eft , forma vt dicentu naturam primam effe com-
pofitionem ipfbrura , fcilicet raixtorum , vt Em-
pedocles dictt qu»d nullo exiftentium-natura fupr
ple efl aliquid afpofitnm, fedfalitm mixtio,& per-
mlxtio mtxtorum.-natMra vero in hominibni nomi-
natur hoc modo,vt homincs,quifimtdiucrf^ pcr-(
mixtionisjdicant habcrc diuerfara naturam:fubdit
autcm rationem qua vfi funt ad probandum for-
mam efle naruram rei,dicit quapropter qHtcunque

natura

4. AeceftUi
nstMrt,

Slucd matfr
ria efi nattf-
r0P^enfitt.

Moituio.,
cendi Arift.

IfHoginatio
antiquorant
de ftihjiantia
rerunt.qMatn
pofturttnt f«-
limattriam.

H

Tcrma tft
ttatura.
S.Acceptio
natur$.

Summx vnic^ Cap. V. i6j

luttWdfmtt , MU fiif»t, non dicimus habere na-

tuiam,i4m »xifiemte,Cupplc prindpio maEeriaii»

Ttrmsejt tx ^u» ntttnjunt fieri,AMtejfe fi non hayent fpe-

flM{ii MMtu- ciem &formMm, id cft, qa6d nulla rcs dicirur na-

n mttm^ ^^ natntam ex hoc iolo qu6d habec materi^m

exqua '"';nifi eriara habeat (pecicm & formam,

quod eft idem : vnaquaequc enim resdidtur ha-

berc propriam namram & fpcciem pjincipalic^r

pcr iuain formam. Dtindecum dicit :

Natnra tjttiJem igifr qwdtx hii vtrif-
que r^, vt amm/Uia dr. eorum fartes.

Conclttdit cx pracdidHs quid fit habens natu-
nJ^s mt- ^^^ ' "^ ^ natura didtur de matcria & forma,
f/frsm qmd f ^uiturqn6d illud quod eft ex hts Ttriiquc, eft
quidcm nattira , id eft , ens naturalc , Sc ha-
bcns naturara , vt aninulia , & eorum partes,
puta ofta 8c camcs, & huiufiuodi. Dcinde cum
jdidcr

35

Natura atttem materiafrima, ^ hac dit-
pltciter i .ittt ejua aJ iffum prtma,aut omnino
frima, vt oferum areeritm, ad iffum quidem
frimum as ; totaliterverkftrfa» aquajitmt-
malitjitabitia atjua.

4Bterexf»-
tmmsiijbSe

Uaterittfri-

m* dufUx.

Bxponit &declaratquo{Ham'roodos prardi^bv
-tum , {dlicet qnartum & quincumj primo quar-
toro , & {ecund6 quinturo ibi : Sfeciet autem &
fttifiofttia, Dixcrat cnim dc quarto tnodo, qu6d
natHTa didtui id,ex quo prirao aiiquid fitihzc eft
matcria, mmc exponic ly frimi : nam prima ma-
teria, qux didtuc natura.poteftdupUcitcraccipi;
matcru prima : quia vcl pritna fimplidtcr, vcl
prima adaUquid : quiafcilicet immediau& pro-
xima huic. Didt ctgo quod frimamutttria dici-
fttr natut^ dHfliciter , id eft, quod prima poteft
did duplidter , Mut qnod ad ^fumfrima , id eft,
re(pc<iu alicuius , aut ommno vel ex tqto fri-
ma,iA cft, fimpUdter prima> vt operum ereontm
ad iffum quidem frimttm at^d eft, quod refpc£tu
artincialiiuh , quz fiunt ex xrc, prima materia eft
JTs, id eft,raateriaproxima dc^imme^haza^itotaliter
aittem , id eft, vniuerialiteryor/iw tujua,fiomnia
titjuahilia aqua, vult dicctcq^od rcfpeohi eonun
qiuc fiunt ex acrcpcima materia, Jcilicec non fim-
pliciter, led (ecundum quid, puta nutcria imnv-
diaca & proxima eft acs : materia autem prima
fimplidter eft aqua.: quia in aquam omnia liqua-
bilia fcibluuiiturjum vt habetur qualto Meteo-
A^ efi roHim, texxqm. i8. & inde. omnia illa qux li-
qucfi:unt,calido,& indarantur frigido, fiint aqua
nugis. Vnde cmmium metallorum aqua vidctur
cllc primum ptindpium inaterialc. Ddnde oim
didc:

Dcclaratur fufiusnatuia fumpwpro
fprma. Dodorrciicic cxpofinonem D,
Thomae de forma cocius. Reducuncuc
czceri modi naturaeadhunci quia for-
ma C&. maxioQ^ nacura.

ETjfi&ies, 6'fuhfiaHtia,hacautem r/?/-
niigeunatianis. iMetafhoravero iam

frindpimm
cmniitm me-
taUeri m»-
ttryde.

Al <^ MaN»

H^ X.tjO»»

ueuf.

34
TentuMmt fe
ntrmiMMdm
fUx vt qim.

Arput tStrm
DTb.finmM
d* qiut hit
ip^tUiur A-
Tift h»n tffe
qniditmterti.

C^ omnis omniio fubfiantia nmufa dtcnnt
frofterharlcy quia dr natwra fubftanti* qua-'
dam efi,

Exponic quintmn roodom : dixerac enim quod
forma eft nanira : hic dicic quxdam dc fv>rma>
fciliccc qu6d ipfa eft ^ccies, & fubftanria rci> &
'finis,id eft, tenninus Kimulis gcncrationis : quia
illa fotma eft fubftanria rd ; ideo /ecimddm
quandam metapboramcxtcn(am, omms fiibfta*
da eft natutaJDidt ergo qu6d fiipple forma qiue
dicimr naiuca quinto modo cdfptctes & fuhfia-'
tia;hac autem efi finti fentraxionifi , metaphora
vero iam & omnino^d cft.vniucrfaliter omniifub-'
ftantia dicifur natnrm profter hancM cft,propter
formaip quje qatura,id c^^orma,fuiifian(iiaqtta^
dam efi.

Notandum/}u6d,vt habet dcclarari in 7.huius,
ccxc. com.17.^31. cerminus generarionis du-
plex eft : qiudam formalis ^uo : quidana prind<-
palij Srprimus^nMt^ PriiiHis cft fornu , fccun-
dus aucem compoficimi : tum compoficum pcr
fe gcneracur,vc ibMcm didrar ; forma autem pcr
acddens.

Notandam etiam, qa6d hanc literam exponit
quidam dc forma cotius , qus cft ipfa !co-
talis quidiras & fiibftanria rd : fed hoc non vi-
dctur bene di<Ehim ; quia forma, de qua loquitur
■hic Philofijphus , eft terminus generarioni$,vt
patct ex linera : quiditas autem-vt quidita^ eft,
abftrahit ab otnm' generarionc : nam equinitas
eft tantum- cqimiitas fccund^ra AmVennam,
qoincO Mccaphyfice fiuc cap, 1. Demde ciua
diit;

Ex Ji^is igiturfrima natura^ &frofrie
diSa efiftihjiantia tffta prtncipiam motia ha"
hemium infe tn quantum iffa. Materia nan-r
que quia huims efi fmfcefttua effe dicitmr ntU
tura , (jr generatoinis ; (jr generari x qmid
funt ah hacmotus & frincifium motus natu-
ra exiHentium , hac ejl inexiHens, autfot^-»
fiatt^amt a^m.

Redndt orohes modos luturac ad vnom prih--
dpalero,inteadens quod omnes modi naturae rc-^
ducantur ad naturapi, qux eft formaiforma enim
eft magis natura,vt patet 2 Phyfic. huteria cnim
dicitur natura , quia fufcepriua formac ; nariuicas
ver6 & vniucrfalitcr omnes generariones dicon-
cnr lucucaiquia funt ad fontum vt ad terminum,
vel vt funt a forma vt k prindpio fomuli quo ;
quia <wnne agens agit proptcr formam : ipfa au-
tcm fonna eft prindpium motus in rcbus, vd
in potcntia, vel in adli , non enim mouens fem-
"per moucmr adu. Didt ergo quod ex dj^hs igi-.
cur paccc,qu6d/>rw»M natura, &frofriediSa, id
cfl, pnndpalizcTyeftfultfiantia, id efl , forma rd ,
^ua efi principium motm rentm habentium in fi
tnquoftum ipfa , id eft , qu6d ipfa fofroa eft pcr
fc prindpiu motus eoru,quaf in fe habeit prin-
cipiu moras coru,ciuufmodi funt omnianatura-
liajvnde ad formS otnnes raodinafur? rcducutur;
ideo fubdit : materia namque dicitur efie natttra,
tjttia efi fufceptitta buittt , fdlicet forau;, & re-
neratt»nu CTfeneran , Iwnuiter tjutafunt m»tHi »df»rmam^
ab ir4Cj,ideKj, k focma, vt aprincipio, quo

O 4 <*•

Tex.co. 1».
& indc

Otmtesttmtit-
re rtdtnititr

164 Lib. V.

<^ nAtMratfiprincipium mottu txijientiMm , id eft,
rcrum exiftoiiium rccundum luturam hoc eil in-
exijlens, aut petefiate, aut aQu : forma enim non
fonper facit motum in zQxi : quia poteft impe-
diri vel propter extrinfecum prohibens vcl pro-
pter indilpofitionem matcrix , vcl quouis alio
modo-

Notandum, quod cum forma dicitur hic prin-

cipium motus , yel poteft rcfcrri ad principium

a^iuum vt expofitum eft, vcl ad principium paf-

fiuum k quo morus (brtitur naturalitatem , vt di-

ftum eft:nam formaquandoque,vtpatet,eftprin-

cipium pafHtium , ficut patet in omnibus uibie-

flHoiftrm» ftis rcfpcdhi propriarum pafllonum : nam elle ri-

fetefl Ma fibilg compctit homini radone propri* formac,

flft^m m»- ^ derccndere deorfum comperit graui propter

ft^ ^fiMt/tt. fof math propriam , & ideo qitod hic dicitur non

repugnat illi quod prxdidum eft , lcilieet quod

''' natura ^ qua dicirur motiu naturalitcr dicitur

'^ principium paffiuum.

Metaph.

T«.c.<.

3;

i.aetepth ne»
(*ff»rij.

Vii* J9<f !•

folMtndo »r-
j^tmtnta^.il-

SVMMiE VNICiE
C A f . V.

De neceflario.

S r M M A R I V M.

\tk toto hoc capitc oftcnditur necejfa-
rium(wm\ quatuor modis,quo clariffim^
cxplicat Dodor , & rcliquos trcs reducit
ad quartum^reiicicns JD. Thomascxpo-
iitioncm.

NEceJfarium dicitttr^ fme quomn con-
tingit effe aut viuere , quafi concaufali,
mt rejpirare , & cibu^ animali neceffarium :
namfine his ejfe ejiimpofsibile.

Pijftquam Philofophus diftinxit inrenriones
fiucfignificata nominum qux fignificaijtcaufas
& principia , nunc diftinguit hoc nomen necejfa-
rium fignificans quoddam confequcns caufas &
principia, quatenus caufa necefiari6 influit ad efle
caufati. Circa quod tria facitj Primo cnim prx-
mittit modorum ncccflarij -diftindioncm. Secun-
d6 fubiungit illorum modorum reduftionem.
Terrio coiteUidit cx didis multiplicem conclu-
fionem. Seamda ibi : Et fecundum hoc neceffa^
rium. Tcmixhi: Hocquidemitacjue. Prima in
i^uatuor fecundum qu6d ponit quatuor modos
ncccflarij. Secunda ibi : Etfine efuihus.T^Ttiti ibi:
AmfliHi vim faciens. Quarta ibi : .AmfliHs non
contingit. Didt ergo , c^abAhecefiarium dicitur,
vno mbdo iWaAJine quo nen co»/t«gtV;fcilicct ali-
quid viuete aut effe quaficoncaufalt j id eft , quod
licet non fit caula rei principalf s , eft tamcn qux-
dam concaufa:t<; rejpirare,& cibus efi necejfarium
animali : namjtne his irnpojjihile efi ejfe ipfimrani-
mal ; refpirarcenijn & cibus hcct non fintcaufap
principales vitx , funt tamcn quxdam concaufx,
quatenus finc refpitarionc, qax eft ad contempe-
ramentum caloris namrah's,& fine cibo per quem
reftauranir ah'quid deperditum, & impedirur to-
jahs confumprio humidi radicaHs , aniaiai vifleie
non potcft. Deiudc ciim dicit ;

Etjine efuibm homini honum non centin-
git,aut eJfeAtttJieri ; aut aliqHod malum «rx-
feUere^autpnuari -, veluti btbcre pharmacttm
neceffarium vJ nolaboret,(jrad*y£ginamna-
uigare vtpecuniam recipiat.

Ponit fccundum modum diccns , qu^d fupple ^. tueeptt^
ncceflaria dicuntur illa ,fine quibHs non conttngit ntceffar^.
aut ejfe,aut fieri alitjuod bonum,aut expelUre , aut
priuari ali^iiodmalur» , vt bibere pharmacum , id
eft , ftiedicinam laxariuam,eft necejfarium vt nort
lahoret, id eft, vt non fcbricitet ahquis : eft enim
hoc necellarium , non quia fineiioc non poflit a-
nimal vfuere : fed quia finchoc non poflet bene
viucre : quia hoc confert ad cxpellendiim vel vi-
tandum maluro, putaxgritudinem ,-t^ nauigare
ad yE^w^m.fupple hoc eft neceflarium , vtpecu- Nutffarium
niamrecipiat , id cft , quod naui^are ad illum fo- Mud quod
cum qui dicitur jtgina eft necclI*ariimi:non quia ""/"■' «''
fine hoc non poffit efle homo , fcd quia fine hoc '^^"^'P-
non pofl!ct aliquod bonum adipifci , puta pecut»
niam,qux forfan fibi in tali loco darerur;& idcb
talis nauigatio eft fibi neccflaria vt pecuniam re-
cipiat. Deinde cum dicit ;

K^mplitss vimfaciens ^ vis : hoc aittem
efi quod prater impetum ^ pr^uoluntatem
impediens & prohibensy vioientum enim ne-*
cejfarium dicitur.

}• *cctpth
necejfarij :
qu» violcn^
ttun necejji*-
rittm dsciiur.

37

Appttitm
duplex nutH-.
ralii ^ ra-
tuin»li4.

Ponit tcrtium modum. Circa quod duo facit;
quia primo ponrt illum modum. Secundo cx illo
infcrtduplex coroUarium. Secunda ibi: ^apro-
pter & trifie. Dicit ergo, quod amplius,id eft,aIio
modo dicitur neceflarium, vis, id eft,vioIentia, e^
vimfaciens, id eft, violcntiam faciens ; vnde vio-
lenria dicitur quxdam ncceffitas : hocautemSciii-
cet violentia , efi aliquid impedims & prohibens
praterimpetum & prauoluntatem , id eft , conrra
appetitum naturalem & rationalem , viotentnm
tnim necejfarium dtcitur.

NotaJidum, quod vt declaratum fuit in primo
libro quidam eft appetitus natnralis , quidam ra-
rionahs : primus ipperitus poreft dici quidam im-
petus quatenus non cft libcr;vnde quod mouetur
fecundijm talem apperitum mouecur quadam ne-
ceffitatc & impetu naturx , vt grauia mouentur
deorfum propter apperitum centri,: fccuhdus ap-
petitus poteft dici prxuolur.ras vel propofitum:
quia eft ipfa voluntas qu* eft appetitus rationa-
hs : illud Qrgo quod prohibet vel impedit illa
qux funt ftipple fecundum appetitum naturalem
vcl ratiohalem,cft violentum & dicitur necef&-
rium ifto modo. Deinde cuin dicit :

^apropter dr trifieficut Zenonus aitiom^
nis enim res neceffaria trijiis ejt , ^vis ne-
cefsitas auadam ejh, vt Sophocles dicit.fed vis
me hocfacere coegit.

InfcnduplcxcoroUarium cx dfdis. Seajndum
ponitur ibi : £r videtur ne.effitas. Dicitergo ,
quod^Wiii/^ro/^/w-.-quia fupplc heceflarium dici-
rur ifto modo ; ideo omne violentiftn »/ trifk, & ALZcnoiHis.
flebilc ,ficnt ait Eneus , quidam PhiIofophus,veI
poeta fic didus cuius-mba fubdit : ontnis enirn
reffiecejfariatrtfiif e^, & vis, id eft, violentia, efi
i^uadam aecejfitas,vt SophocUsdtcir,^mdaw foet^ 4

fic 1

idtm j,

2thTe. (»(.x.

vUUntiam

-<*f 14.

>8

xMVkjtrt.

^MliH.Nt-

ttfsittu n*»
efianrtfshi-

I

4. aettpti»
'teeffMrii.

V.ThtmMt
pL deeUtrmt,
eui eoneerdst
Jtltx4mttfir.

ImpugHMtdi~
Smm D.Th.

39

eiuartM^Mtee-
ftie difHn-
gnitmr i tri-
htt frimtt.

Summ^II.

Gc diAus j cmus verba fubdit : fed w, id eft , ne-
ccflitas,w/ vMentU me btcfacere coegit.

Norandmp, qu6d vt prardidum eft , violentia
didt impcdirc voluntarcm : illa vero qux fiint
contraria voluntati contriftant : nam triftitiacft
dc his qiiat accidimt nobis nolcntibus ; & idco
omnc ncccflarium ifto modo qnod cft violcntum
cft contriftatiaum. Dcindc cum didt:

Et vsJetttr necefsitdu ntn aliqntd incrt'
fMbile ejje recfe : contrarium enim motaifc'
cundnm frduoluotatem ^ fecundum cogitA-
tionem.

Infert (ecundum coroliarinm , dicens , quod
neceJfitM^fio modo dicla, videtttr ejfe dtqtud non
increp/Jnle re^e : quia efi contrarium motuifeatn-
ditm prMMoluntatem, & fecundMm excogitationetm.

Notandum , quod non redc culpomur , nifi dc
his , qaz voluntaric fadmus. Vnde Auguftinus
didt , quod pcccatum adeo cft peccatom , quia
voluntarium , quod fi non cflct voluntarium
iam non eflet pcccatum , & ideo didtur com-
muniter , qu6d neceflitas magis meretur vc-
niam , quam incrcpationcro fquia igitur ncceffi-
tas violenriz cft contraria prsuolunuri & exco-
gitarioni , vt prardidhim cft ; idco rcdc dicitxir
qa6d talis neccfiitas.fiuc violenria,non eft incre-
p^)ilis^ue rcprehenfibilis. Deindc cum didt :

Antflius ifttod non contin^it aliter fe ha"
here necejfarium dicimttsficfe baiere.

Ponit quartum modum,dicens , c^oA.amplius,
id cft , alio modo dicitur ncccf&riomL, quod non
contingit aliterfe habcre : talc didmus necejftt-
riumfic fe habere.

Notandum , quod illc qtiartus modus diftin-
guitur a tribus primis: quia quartus modus cft
umplidtcr, alij vcro fccundum quid , quod fic o-
ftenditquidam expofitot :didtcnim quod ncceC-
fitas abfoluta compcrit rei (ccundum illud quod
cft intimum,fiue illud fit forma, fiucmatcria,fiue
ipfa rei ellenria:ficut didmus animal ncccflc cflc
corruptibilcquia hocfeqnitur dus materiam,in-
quaoriim cft compofitum et contrariis. Iteram
dicimusqu6danimal neceflario cft (cnfibilcrquia.
hoc fequitur dus formam. Iterum . dicimus ani-
mal neceflario efle fubftanriam animatam fenfi-
bilem : quia hoc eft cius cflcnria. Sed ncccfla-
rium (ccundum quid non ab(oIute,cft illud cu-
ius neccflitas depcndet ex cau(a cxtrinlcca : pota
tx fincvcl cx effidente : finis autem vcl cft ipfiim
efle abfolutum , vel cft aliquod bonum haberc. A.
primo fine fumitur necefliras primi modi , a (c-
cundo veto finc accipitur ncceffitas fectmdi mo-
^ ; /cd neceflitas qux cft ab cfficicnte, pertinct
ad tcrrium nuxium :nam violcnria eft , quando
aliquid mouetur ab exteriori ^gcnte ad id ad
quod ex propria narura tion poteft habere ^ri-
tudinem. Sed ijla expofitiq vidcnir deficere : nam
prinms modus. fimiitur-. per cnmpararionem ad,
vijuv:rf: : viuereautcm ,.etu habec fbrfan rarionem
fi^isino tamcn finis cxtrin(ed,vt ifte ima^natur,
(ed intrinleciiquia viuerp ;V^ucndbus cft cflc : z.dc
An.n^7»Nifi dicas qucidaccipitiu: viuerc no pro
prirao,(ed pro (ecundo a^ , qui eft ip(e motus
vit2:(ed hoc;non didtur ad re:quia etiam reipira-
re, 5^ ahmentumiumerc quod cft neccflarium (c-
cundo modo, ifto modo cft neceflarium. Acdpic

Cap. V. 165

crgo pro viuere quod eft primus adus ; non pro
viuere quod eft /camdus a(fhis:nifi conicqaentcc
&quafi pcr acddens. Alitcr crgo diccndum.quod
quarcus modus eft ab(blutus ; alij vcro duo prirai
modi ad aliquod bonum intrin(ecum,vel exctin-
(ecum acquirendura,vcl malum poiEbilc euitan-
dum. Terrius per compararionem ad agens ex-
trinfecumviolcnmro. Sed quarms modus acdpi-
■tar abfolutc,& in fe,ficut patet. Dcinde cum didc

Etfecunditm hocneceffarium , ^ alia di-
cnntur aliqualiter omnia necejfaria : violen-
tum enim ntceffarium dicitur autfacere , aut
fati tunc , qkando non contingit fecundhm
imfetum frofter cogens ,vt hancncctfitatem
exiftentem ,fropter ejuam non contingit ali»
ter: (jr in concaufUihm viuendt , & bonifi-
militer. Nam cum non contingit , hk ijuidem
bonum:iUicvero viuere ^ 'jffi'*^ alitjuibusz
necefiaria hac , ^ caufa necefsitaiis quadam
eH h£c.

Redudt omnes modos necejfarij ad quartnm
modum , ficut omne comparatum reducitur ad
aliquod abiblutum. Circa quod duo fadt. Primo
cnim rcdudt omncs modos repcnos in rcbus.
Sccundo modos rcpertos in adibus intcIIeChis,
icilicct in demonftrariuis. Secimda ibi : AmpHits
demonfiratt». Didt crgo , quod fecuaditm hoc Oitntes m-
necejfanum ditffaim, (cilicet quano modo dicun- detnettffMii
tur alujualiter necefaria omma alia : violentum ?2^!^^
enim dtcitur neceffarium autfacere, aut fati tunc ,g ^ ^,^
quand» non contingit , fiipple tfecundjtm impedi- refents w#-
«Kwrw>»aUter z§£re,propter coeens, id eft,propter dastmttbuf.
violcntiam agenris,vt fupplc talis,nccellarium ha-
bcat, necejfttate exiBente, propter quam non con-
tingit aliter (c habcrc : & iftc fiiit tcrrius modus.
Con(equcnter oftendit idem dc primo & (ecun-
do/]icens,qu6d & in concaufalibMt viuendijcpan-
tum ad primum modum , & fimiliter in caufis
honf,qaantitra ad (ccundum : nam btc dicuntiir ne-
cejfaria , citm aon contingit hic tfuidem bonum :
quantum ad (ccundum modum : iB.ic vero viuerc t

& ejfefine ali^uibut , quantum ad primum mo- j

dum : caufaaam hxc fine qua fiipplc non con- ^

ringit cfle,vel viuerc , vel bonum habere, & ma-
lum vitare,r/? quadam necejfuas, vt cx hoc fit pri-
ma rario neceflarij : quia impoflibile cft alitec fe
haberc Deindc dim didc :.

K^mpltus demonfiratio neceffariorumefi,

tjuia non contingit aliterfe hahere,fi demon-

Jhrtttum efifimfliciter : huiiA autem caufa efi,

qiufrimafunt ,fi imfofsibiU aliterfe habere

ex tjuibus efifjUogifmus.

Rcdudt ad quartum modum modos nccefllta- Reduat ai
cis,rcpcnosindcmonftrariuis,inquibusinuenitar quMrtianmo.
necemtas, quantum ad prindpia, & quantum ad ^*" ***T*
condufiones. Didt ergo , quod «m^iiav/ fiipple ^rmtwfrati-
tiemonfirati» efi necefianorum , quancum ad con- «(,
dufiones^^MM non coatingit aliter fehabertyfi
demonfiratitm efi fimpliciter : quod didc ad difle-
i:entiam danoniharionis , qu£ eft ad hominem
non fimplidter, in qua deraonftratione non (em-
per concluditur nccdlarium : huittt atuem (ciliccc
condufionis demon^batz caufa efi qtufttnt prin- Otmtenfiratio
cipiafi imfojjibile efi aliter fe habere principia, dt^Ux.
€x qiubut efify&ogifmm , (cilicec demonftratiuus.

Notandum,

40

«/4/«.

i66 Lib.V.

Notandum, qu6d demonftratio fimplicitcr eft
ex neceirariisjvt patet primo poftx:riorum,tex.c.8.
& inde, & quia pracmiirae fiue principia demon-
ftrationis funt caufq conclufionis,vt ibidem dici-
Tur ; ideo oportet & ipfa efle neccftaria non con-
tingentia aliter fe habcrc:quia ex non neccflariis
non necertario (equitur contrario neccflariajficut
caufa non neceftaria non caufat cfFcikum nccct-
farium. Deinde cum dicit :

SVMMARIVM.

Ex pracmiflis dc modis necefTarij tres
colligic concluflones bpne txplicacas a
Dodore,

HOrum cfmdem vtiquealterA cauft ejfen-
di necejfaria^horum autem n»lla,fedpo-
fter hac aliafunt ex necefsitate.

Concludit ex przdidis tripliccm conclufio-

nenijquarura fecinida cx piiina:& tenia ex fecun-'

dafecundumquendam ordincm fequitur. Secun-

da ibi:^<<jr^ prtw«m.Tertia ihi: Ergo fi qm funt.

Prima ergo conclufio eft quod quia,vt immedia-

te & ftatim didtum cft , principia & conclufioncs

demonftrationis fimt nece(raria,vt patet : princi-

pia autem fimt caufae conclufionis;ergo fequitUr

quod neccllariorum quadam funt caufie,qua:dam

Neeejfaria caufata. Dicit ergo,qu6d horum quidem,iA eft,nc-

tut duplicia, ceftariorum alia funt quorum,^/rfr<« efi caufa ne-

^«1» cat^ ceffaria effendi:horum autem nuUa, fupple cft cau-

taurata. ^* > j '^ propter hac aliajunt ex necejjitate , id clt,

quod funt aliis caufa neceffaria eflcndi. Deinde

cum dicit;

Sl^nre primum (^ necej/arium , proprie
quidem fimplex ejl : Hoc enim non conttngit
plurihtu modis habere-.quare nec aliter dr ali^
ieniam enim plurihus rnodis vtiaue hahere,

Pc«iit fecundam conclufioncm , qua; fequitur
ex prima : fi enim aliqua neceflariafunt caufa:, &
aliqua funr effe£bii, & in caufis non eft proccffiis
in infinitum;crgo aliquod cft principium ncccfla-
riu,& illud oportet elTe fimplex. Dicit ergo,qu6<l
fupple,iy«»4 fic cft primum proprie necejptrium efi
ijHodfimplex efi , quod probat : quia ca quae funt
compofita funt materialia,&pcr confequcns pof-
funt pluribus modis & aliter & aliter fc habere»
quod cft contra rationem ncceflarij;idc6 dicit,W
(Cnim, fcilicet primum ncceflarium , non contingit
pluribui modisfe hahere,^uare nec aliter,^ aliter:
quia fi Cic,iam pluribui modit vticjuefic fe haheret;
ic idc6 oportcc primutn neccflarium omnino ef-
fe fimplex.

Notandum , qu6d neccfTariorum quafdam fimt
complexa,& qusdam incomplexa, & in quolibct
ordinc cft deucnire ad aliquod primum : & illud
oportct efle fimplcx fimpUcitatc fibicompefente:
quia in ordinc incomplcxorum fi fitfccimdum
rem aliquod cft primum ncceflarium fimplcx om-
nin6 indiuifibile, pura prima Intclligcntia:fi vcr6
fit fecundum intelledum^eft.deuenire ad aliquem
primum terminum diccntcm conceptum omnino
fimplicem , & irrcfblubilem in alios conceptus,
qui crit conc^ptus fimplicitcr fimplex , puta ens.
Similitcr in ordinc complexorum cft deucnirc ad
pliquam propofitiohem afErmaduam primam
fin>plicem,id cft,immcdiatam,qu± non potcfl ^-

Metaph.

JS:/* aliquod
necejjanum
trincipium,
f^ primum

p-fmplex.

ifecejfarh
fomplexa &
incomplexa,
<5» in vtrif
que eft deuor
pire ad ali-
quodprimum

pmpltx.

uidi in duo acccpto mcdio,ciim fit fimpHcitet in»
demonftrabilis. Deindc cum dicit :

^rgofi cfua funt fempiterna (^ immohilix
nihil illis eji vioientum^nec etiamprater na^
turam.

Ponit teniam conclufionem , quac fcquitur ex Sempitemit
fecunda : quia enim eft darc aliquod primum ne- & imtnobili-
cefrarium,quod non fe habet alitcr & aliter:fi qua ^**«»*»' «/*
funt huiufmodi necefTaria^ibi non poteft cllevio- f"'*^*' "*"*"
lentum aliquod,nec praeter naturam:nam violen-
tum eft quod contra naturalcm,vel rationalem ap-
petitum mouetur ab aliquo extrinfcco agente;&
per confequens iam illud non cft nccellarium, vel
fcmpirernum , vel immobile. Dicit^^r^o fi qu4
funt fiipple neceff3.nz,fempitema & immohilia,vt
funt fubftantia: feparatac , nihil efi illis violfntumf
ntcpr&ter naturam.

SVMMi£ VNICiE
C A p. VI.

De vno,

S r M M A R 1 V M.

In priori parce liuius capicis vfque ibi:
Secundumfe , cxponic nomen ens , eitlfque
partes , & primo varios modos vnius per
accidens ,& partes vnius pcr fe. De vcro-
que vno vide Dodorcm, i. di.1.3. di.ztf,
n.48 &2..di.i2..qu.i.&: 3.di.2.q.2.n.io.

VNum dicitur aliud fecundum accidens^ Tact.com f
aliud fecunduinfe xfecundum accidens
quidem vt Cortfcus (^ muficus , ^ Corifcus 4*
muficus : idem enim eli dtcere Corifcus , quia
muficum, & Corifcus muficus , ^ muficum (^
iulium,(jr muficus (jr iulius Corifcus. Omnis
enim hac vnum dicuntur fecundum accidens;
iuHum quidem ^ muficum ,quia vnifuhfian-
tia accidunt : muficum vero (jr Cortfcus , quia
alterum alteriaccidit. Similiter autem (^ mo-
do quodam mujicus Corifcus cttm Corifco v*
num : quia alterapartium alteri accidit eorum
quA funt in oratione , vt muficum Corifco , c^
muficus Corifcus iufio Corifco ; quia vtriufque
pars eidem vni accidit : nihii enim differt
quam Corifco muficum accidere.

Poftquam Philofbphus diftinxit nomina fig-
nificantia principia & caufas,nunc diftinguit no-
mina fignificantia fubicdum,fcilicet ens,& partcs
cntis,quz fimt fubicftum huius fcientiae.

Sed ftatim occurrit dubium:quia cum vnum fit 43
paflio entis , vt oftenfum cft in 4. huius, videmr
qu6d non dcbeat hic poni inter nomina fignifi-
cantia fubieftum huius fi:i5tix. Refpondeo, quod
loquendo iargc,vt fubietfhim accipitur pro mate-
ria,ficomniaconfiderata in fcientia dicunturflib-
icftHm,& hoc modo ipfiim i/wKOTjpcrtinct ad c6-
fidcrationem huiiis feientia;. Contra : quia fimili-
ter omnespafnoncypertinent ad fubiciShun huiiK
fcicntiat , & pcr confequcns ifta pars non diftin-
guitur ab iUa. Pcrfcitum vero dicitur , vbi,vt di-

cebatur,

Summ^vnic Cap.VI. iqj

Uttd beni
^u»m*d* v-
ntm emmfit
f*/po tntit
dicitnr fnbie-
SumtVtl m»
terishtum
fci*nti*ficjM
ie Mliit f»f-
fttnibmen-
ttt.

Wtumfernc-

cide»squ4-

(irMfUx.

44

Aliicit.

cebatUTjdiftinguit nomina fignificantia pafliones.
Diccndum quod inter iUa, quas fimt materia hu-
ius fcicntiae^ pcr confequensfubioflum , eft or-
do : quia quacdam funt principalius , & quzdam
minus principaiiter confiderata. Intenrio enim
Mctaphyfici prim6 & principaliter cft circa ens,
fecundu principalitcr circa vnum , qux cft paOio
immediaiius adha:rcns ipfi enri , vt didum eft m
primo, & 4. huius. Tcnio princip>alitcr eft circa
Jiobiliotem partem fui fubiedi primi ; ali^ autem
paiCones ab vno funt pofteriores & re(pc£tu hu-
ius tninus principalitcr intcnts j & pro tanto ip-
fum vmtm potcft connumerari inter nomina fig-
nificantia fubie<flum , & hoc modo hsc pars po-
teft diftingui ab illa. PerfeEium vero. Secundum
hoc ergo ifta pars diuiditur in duas : quia primo
diftinguit nomina fignificantia fubiedum.- Se-
cund6 nomina fignincanria panes fubiedi : Se-
cimda ibi : €tidem vero dicuntttr. Prima in tres,
quia primo diftinguit ipfum vnum. Secimdo
en/. Tcrrio fubfiantuim , quae quomodo ic ha-
beant didhtm eft. Scctmda ibi : Eni dicitur. Tcr-
<ia ibi : Suhliantiaautem dicitur. Primain duas,
quia primo pramitrit quandam bimembrem di-
uifionpm. Scamd6 exponit membra ibi : Secun-
dum accidens quidsm. Dicit crgo, quod vnum a-
liud diciturfecundumaccidens& aliud fecundum
fe. Deinde cum dicit. Secundum accidens tjui-
dem. Exponitmcmbradi£bcdiuifionis,& prim6
primum de per accidens. Secundo fecundum de
per fe. Secunda ibi : Secundumfe vero vhum. Pri-
ma in duas : quia prim6 exponit illud membrum
in tcrminis lmgularibus.Secud6 in tcrrainis com-
munibus. Scamda \hi:SimiUter atttemfiue in ge-
nere. Scntentia primae panis eft qu6d vnum pcr
accidens dicitiu: quadrupliciter. Primus modus
cft (ecundum quod vnum accidens comparatur
ad fiibie(5him:vt Corifcus muficus. Secundus cft
cum vnum acddcns comparatur ad aliud,vt mu-
ficum iuft^m. Terrius eft ctim accidens compa-
ratur ad fubiedum complexum ex fubiedo , &
alio accidente , vt Corikus & Cori(cusmuficus}
vel ^conuerfb , vt muficus & Corifcus muficus.
Quartus eft cum complexum comparatiu: ad c6-
plexum. Exempliun vt Corifcus muficus ad Co-
rifcum iufhim , hsc enim omnia fiint vnum per
accidens : & lloc eft quod Aicixm fecundkm acci-
dens quidem fupple dicitur vnum, vt Corifcm &
Tnujkm:idem enim eft dicere Corifcum muficum &
CoriftMs & muftcuyySc ifte fuit primus modus ; &
muficum & iuftum, & muficiu iuftui Corifctts , 8c
ifte fuit (ecundus modus ; omnia enim hic dicun-
tur vnumperaccidens:iujium(juidem& muficum,
funt vnum : cjuiavni fttbflanttt accidunt , fcilicet
fiibiedoquantum adfccundum modum : mufictu
vwtfd^CorJ/cw, fupplefuntvnum : quiaalterum
alteriaccidit, quantum ad primummodum:& in
hoc tangit differenriam primi modi ad fecun-
dum. Poftcaaccedit ad teftium modum dicens,
fimiliter autem & modo quodamfunt vnum mufi-
cus Corifcus, cum ConCcoitjuia altera partiumal-
teri accidit eorum tjua funt in orHtione , id eft , in
termino complexo: w »»«(/if ww,quodammod6 ac-
cidit Cortfc0,8c ifte fuit tertius modus. Addit au-
tem quantum ad quartum modum,qu6d mufiettt
Cortfcus eft vnum Corifco iufto ; cjiua vtriufjtte,
fcilicet termini complexi, pars eidem v/ti acctdit,
puta futie«fto,vnde lubdit, nihil enim diftertyCup-
ple hoc diccre , quam mujicum accidere Corifco:
pro tanto cnim iuftum & muficiun funt vnum:

quia muficum accidit Cori(co,cui ineft iuftum,&
ide6 vtraqae pars tctmini complexi acciditeidcm
fubiedo,(cilicet Corifco ; & ifte fiiitquartus mo-
dus. Patet autem ex pracdi(ftis qualiter ifti modi
diftinguimtur inter (e. Deinde cum dicit:

Stmiliter autemjiHe in genere^Jiue in vni-
uerfaUs alicuitis nomimbm dicatuf accidenSy
vt (juia homo idem ^ mujicu^ hemo,aut enimy
quia homini vni exijfenti fitbjfanti^ accidit
mujicum ejfe^ aut quia amboJinguUriii alicvi
accidunty vt Corijco , tamen non eodcm modo
ambo infuntyfed homo quideforfanyVt gent*s,
(jr fubJiantiaiillHd vero vt habittts, aut p.ifiio
fubjtantia. Ergo quacumque fecundum acci-
dens dicuntur vnum,hocmodo dicuntur.

Exponit quod dixerat in terminis commimi-
bus ; & poilimt accipi quatuor modi correfpon-
dentes quatuor pra^di^s , licet Philoibphus non
exprimat nifi tres modos:vnum cum res comple-
xa comparatur ad fimplicem,vt fi homo muficus
cornparenir ad hominem ; ideo homo , & homo
mu(icus funt vnum per accidcns:alius eft fi accl-
dcns comparetur fubicdo , vi muficum homini:
tmius eft cum amboinfimt, & comparantiu: ter-
tio,(cilicet tcrmino fingulari, puta Corifco ; vt fi
dicatuf Coriicus eft homo muficus. Dicit ergo,
qu6dy»»>/trrr autcm accipitur , fiipple vnum per
icddtniyfiuein generejiue in nomine alicuius vni-
uerfalii dicaturaccidens,id eft,fi ip'fimi nomenac-
cidenris accipiatur vniuer(aliter,-vr tjuia homo ide,
& muficus />om<?,quantum ad primum modum;4«f
quia vni homini exiftentifubftantia accidit muficit
effe, puta Ci dicatur homo muficus , & ifte eft fc-
ciidus modas:aut quia 4m^o,(cilicet homo & mu-
ficus,accidunt alicui fingularium,vt Corifco, puta
fi dicatur Coriicus cft homo muficus , non tamen
eoeUmmodoinfunt:cim3i fcilicet homoineft Corif-
co,vt przdicatum dibftanriale : muficum ver6,vt
accidens. Ideo C\ihS.t,fed hoc ejuidemforfan.vtge-i
nus:pmz fi accipiatur animal loco hominis, & itt
fubftantia,id eft,vt pracdicatum fubftantiale:»//»*/
verij m\iCicum,vt habitus,velpaffiofuhftantii:con-
dudit , ergo cjuacunque dicuntur vnum fecunditm
accitiens,duuntur hoc modo. Deinde cum dicit :

Secundum vera vnum dicforum alia di-
cuntureo quodcontinuafunt,vt onus vinculoy
(jr lignumcum vifco : Et linea etjirejlexajit,
continua,aut vna dicitur,Jicut ^partiumfin-
guU tibia,(^ brachium. Ipforum autem magU
vnum eontinuum naiura quam arte : conti-^
nuum vero dicitur cuius motus vnum fecun-
dum fe , (jr non popbile aliter : vnus autem
cuius indiuifibilis : indiuijibilis autem fecun-
dum tempus.

Declaratjfiue exponitiecundummembfumdi-
£bc diuifionis. Circa quod duo facit, quia prim6
diftineuit modos vnius per fe. Secundo modos fui
oppohti qudd eft multa. Sccunda ibi : Ptdam au-
tem^ & ejua multa. Pnma in duas;quia prim6 di-
(tinguit modos vnius pef fe (ecundum diuifione,
qua vntun diuiditur realiter. Secund6 fecundiim
diuifionem,qua vnum diuiditur Logicc. Secunda
ihi: Ampliiis autem aliafecunditm numerum. Pri-
ma in duas,quia prim6 facit quod di(5him eft. Se-

cundo

4;

ExplieMntur
dtfiuo •v»rij
mcdift h»-
bendi vniits
fer ticcidtnt.

T.coni.8,

46
Mt^ vnita
ftrft retdi;
ter ttcctfti
funt 5. friu-
dfnUs.

tmprofria
Acctftio V-
pitn fecuntlii
eotninmttnt.

AI. contt-

nuatip.

piffirutio co-
finui proprii
tfcctpti-

47

Continuum
flupUx fltxi-
kile. cr infii-

xibilf.

168 Lib.V.^

cundo reducir omncs illos modoyad vnum prin-
icipalem. Secunda ihi:f^»iterfalirer enim (jHdtcmr-
que. Prima in quinque , {ecimdiim quinquc mo-
dos. Primus modus cft , vnum continuitatp. Sc-
cundus, vnum fubic^o. Tprtius, vnum gcnere.
Quartus,vnuro diffinitionc Quintus,vnum indi-
uilibilicate. Secunda xhv.iimfliks autem'alio mo~
4o. Tertia ihv.PicHntMr autem vnttm. Quana ibi:
Ampliits autem vnum. Qgjnta ihi:Omhino verc.
Prima in duojfecundum duos modos continuiia-
tls,quorum primus eft improprius icciidum quod
fe extendit ad contiguitatem. Sccundus ver6 eft
propri^ fumptus. Secunda ihi:SecHndtimfe autem
cominua. Dicit ergo,qu6d diftorum, id efl|corum
quas dicuntur vnum iccundiim fe : alia dicuntur-i
/cilicet \n\xm:(o quod continua dicumur. Primo
fiippleaccipiendo continuum pro coiiciguo,quod
eft continuiun per aliquod,^ o;7aj, fuppli' ligno-
fum efl vnum, mpple vinculo,quod ligat onus,CJ'
ligna cum vi/co: bgnaenjm conuifcata ad inui-
jcem dicuntur vnum propter vifcum ,quod con-
iungit:ied hoc contingit dupliciter:quia quando-
que talis contiguatio ligatorura fit iecundum Ji-
neam i:eCtam,quancloque fecundumlincam rcfle-
xam,& hoc modo partes animalis dicuntur vniim
continuum : ficut tibia cum coxa , & brachium
.cum ylna:hscenim ficut parct coniunguntur p«r
quandam reflexionem;ide6 fubdit,qu6d linea etfi
refiexafit continua , aut vaa dicitur ficut finguU
partium animal,vt vlna , (p-brachium modo prx-»
jdi<3» : fubdit ver6,quod ipforum fupple,quac funt
continua per aiiud magis funt vnum , qtu futtt
continua naturaquam qt^t arte.-flam illud vnum
pcr quod fit continuo , per naturaru non eft cx-
traneum a natura reijeft enim inter vlnam,& bra-
chium meum aliquod coniungens , puta aliquis
neniusjvel cartilago,vel aliquod huiuimodi,quod
£ft quid de natura cius,quod continuatur ; non fic
autem eft in his,quas coniungumur arte:nam vin-
culum , fiue viicus , fiue aliquodJiuiufiiiodi, eft
pmnino extraneum a natura eorum , quae ligan-
mr. Ex quo patet, qu6d ca»quaE naturaliter ligan-
tur,magis accedunt ad ea,qu2E vere funt continua
quam ea,quae pet artcm coUigantur.Vnde a4 ma-
iorem£uidentiam,pra:di(Slorum fubdit diffinitio-
nem veri continui : diccns , quod continuum efi
cuitu motus eft vntu fecundum fe,& non eftpofiibi-
le aliter fc habere:impo(Iibile eftenim,qu6d par-
tescontinui diucrfis motibus moucantur. Quis
autem fit moti^s vnus oftcndit cum fubdit , vnttj
autem fupplc cft motas,qui eft indtuifibiW.indiui-
fibilis autem fecunditm temftu ,yt fcilicet dum
mouetur vna pars continui , fimul & alia mouea-
tur:non enim poteft cflc , qtiotf vna pars continui
moueatur aliaquiefccnEC,ncc in diiterfis tcmpori-
bus diucriae partes continul moucantur.

Notandum , qu6d coutinuum cft duplcx, ficut
potcfthaberi cx 4. Mct.tex.c4i.& indcquoddam
Bexibile, vt virgalignea j quoddam inflexibile, vt
latcr,- aut lapis. Primum <;ontinuii cft conrinuum
fecuudum lineam reflexam. Sccudum continuum
cft fecimdiim lincam rcdam , tale enim conti-
nuum habet motum indiuifibilem , quantum ^
omne^uaspanes:non ficcft de continuo flexibfe-
li,& (ccundim lincam Eeflcxam,vt p^v:t,incxem-
plo fuprapofito. Dicit autcm , qu6d conrinui cft
vnus motus fecundiim fcnam poflibilc eft contiT
nunrn moueri vno raotu ppr fc, & alio motu,vel
pluribus aliis per accidens. Excmplum, homo in
tOQx exiftcns^tcft qwueri pcr fc n^ocu proprip

Metaph.

contta motum^nauis, &iiihilominus per accidcns
mouetur ad motii nauis:di£nit autem continuum
pcr motum,& nonpcr vnitatcm tcrmini,ad quem
panes continui copukntuir,vt in lib,Praedic3men>-
{prum cap.de Quantitate,quia cx diflinitione da^^
ta ex parce motus poflimt fumi diuerfi gradus Vr-
nitaris in diuerfis continuis,vt patebitinon autem
0x diflSnition^ data per termini vnitatcm.

Sed videtur dubium,quod dicitur Jcilicet con-
tinui cfle motuiti indiuiubilem feciidiim tempus;
ham 6.Phyf t.c,3 j. probatur qu6d tempus diuidi-
lur lecundiam diuiaonem fpatij , & mobiUs , fed
uuUum mobile,vel fpatiii cft indiuifibile, vt pro-
batur in eodem fexto , t.c.4.& indccrgo ncc ali-
quod tempus menfurans motum, Dicendii qu6d
motus dupliciter poteft fumi:vnomodoabfolut^
& in fe : alio modo in comparatione ad aliquod
decermirutum fignum , quod fignatur in fpatio:
Primo modo loquitur hic Philofbphus, & fic ve-
rurn eft,quod dicitur,qu6d vna pars continui non
priiis iacipic moueri quam alia. Sccundo modo
loquitur 6. Phyfic. nam illud fignum fignatum in
magnitudincvel fpatio tranfit prior pars mobilis
in priore parte temporis , licet fimul moueantur
caeccrx partes mobilis , fi mobilp concinuum fit.
Dcinde cian dicit :

s r M U A R ir M,

Modus vnius per fe , de continuo pro^
prie fumpto , vt diftinguitur a contiguo,
cxplicatur. QuQd hic norat Dodor tex.
9: aiiqua poflfe continuariindiueriisrub-
ic£kiS;difficile eft, de quo dixi Schol. 5 . a4
quacft.zo. lib.y.huius.

SEcundumfe autem conttptua tpt<tcunque
non taitufitnt vnum:namf fonis fe tan-
gentia ligna,non dices hoc vnum ejfe^nec lig^
num,nec corptd^, nec aliud continuum nuUum.
^a itaque oninino funt continua vnum di^
cuntur, quamuis refexionem habeant, cjr ad^
huc magis qudt nonhabeM refiexionem, vt ti'
bia, aut crus quamfemur : quia contingit non
vnum effe motum femoris , & uffa quam re-
jfexa magis vnum, reflexam vero & angulS
habentemvnam,dr non vnam dicimus : quia.
contingit nonfmul e^emotum eius , drftmuli
recie verofemperfimttl , ^ nulla farshabens
magnitudtnem^ hac quidem quiejcity hacau^
im quidemmouetur,qnemadmodum reflexa.

Dubium.

Motuifumi''

tur duplici-

ter.

Vide i.W«.t,

De qiu mttu
rft verum,
quod vna
pars continui
non pritu in»
cipit tnoueri
qMttni »lidi

45

luxta primum modum ynius , quod cft vnum
continuitatc,cxquo pofuit vnum modum impro-
prium , prout continuum fc extcndit ad conti-
guum : ponit (ecundam modum' , vt continuura
propri^ acdpitur dicens^c^xibdfecundiitn fe autem propHa se,
dicuntur continua , qHtctmque nonfunt vnumfolo cepti^ftntir
taBu : quod dcoiarat' per exemjpU.,>iamfi ponis li-* »«».
gna fe tangentia , nondices ea eff« v/i8i» ligniun,
nec vnum corptti , ntcaliquod continHtm vnum, id
eft,nec aliquid aliud quod Cix. de gcncrc continui.
Ex quo patet difFercntia inter continua, & conri-
mz^ijua itaquefitnt continua omnino vnumdicun'
fur,(^uamuis habeant refiexionem , puta duae lineae
rcflcxae continuatz ad vnum pun(5bum in quo
confticuunt anguliun ; ttdhue magis , fupple

JUint

Summ^-vnic^ Cap. VI. 169

wen fttji h»
iere nifi vni
mtmm.rejle'
tutvtn fUh-

ref.

49
CtntinuMm
faeundumli-
mt»m reciMm
ffi m»gu V-
mum CBtimtt
fteundum rt.
ftK*m,

Text.c.j.

0«« i£«im-

twrVK^tmrm

ttmeJiAie&i

imd/fftrentit

tMmprtmt^

ipuunvl^'

mi,in<im'dfit

rtfoluttt t

Jladix humi-
dtTHm itqu»

fnnt vntmi illa continua , <ju* non hahertt reflexw-
ftem 3 vt tibU (corfum , dr crm feorfum qnamfe-
»B«r,id dl.compoficum ex dbia,& crurc,vel coxa
fimul. Ratio huius efljquia iinea redb non poteft
habfere nifi vnum motum, fed reflexa poteft mo-
ueri pluribus , puta U vnapars intcUigatur quief-
cens,& alia mota,vt patct in cxeraplo dato : quia
coxaquicfcente potcft tibia moueri,vel cconucr-
fo ; non fic eft de tibia (eorfum accepta , & idc6
continuum (ecundiim lineam redbm cft magis
vnum,& continuum,quam fccundum lineam re-
flexam,& hoc eft,qiiod fjbdif:^«4rf coniin^it non
Vnum ejfe motumfemoris id cft,compofiti ex tibia,
& crurc,vel coxa,^ reEla funt magis vnum ejuam
reflexa.rejlexam veroScilket lincara, & angulum
habentem vnam & nonvnamiicimm-.c^uia contin-
git fimuly^y Konfimul effemotiu «w,quantum (ci
licetad partes fuas ; reBe vero linettfemper fimul
fupple cft motus eius quantum ad omnes partes
fiias, & nulUpars,xA\s lincXy habens magnitudi-
t:em : hac qmdem quufcit , hxc qwdem mouetur
quemadmodum reflexa : (ed omncs fupple parccs
firaul moucntur,vel firaul quiefcunt.

Notandum,quod,vt patet cx przdidisjtam in
continuo irapropnc accepto,quam propric,poteft
diftingui continaum (ecundum lineam • cciim,&
fecundum lincam rcflexam , & vtrobiquceft ma-
gis vnura continuum.quod eftcontinuum (ccun-
diim lineam ic€tam : vndc continuum 'ccundum
Ijncam reflexam in (ccundo modo non videtur
differrea coruinuo fecundum lineam reflcxam in
primo modo,vt patet per exempla , qux vtrobi'
quc eadem ponuntur. Dpinde cuin dicit ;

Ampliits aito modo dicitur, eo tjuodfuhie-
Itumjit fptcie 'ind'ffcrens\indifferens vero,vt
tjuorum indiuiftbilii f^ecies fecundum fenfum:
fubie£ium autem aut vltimum , aut primum
adfnem. Vinum enim vnum dicitur,df ^fiA
vna inquantum indtuifibile fecundum fjfeciey
^ litjueres omnes vnum dicunturj vt oleum^
vinum,^ fluida:quia omnium vltimumfub-
iectum.NAm aqua,aut aeromnia h/tcfunt,

Ponit fccundum modum vnius , dicens , quod
ampliits alio modo dicitur vpiun , eo quod fubie-
clumftfpecie, id cft,fornaa indtferens:indifferens
vero fupplc dicitur fcamdum (peciemcuius indi~
uiftbilis eft fpecies fecundumfenfum, id cft,quan-
do cadcra fpecies fenfibiUs non diuiditur in aiStu:
nara fi alicuius fubiccki vna pars fit alba , & alia
nigra,tale fubicftum non erit vnum,vt hic loqui-
mur. Subdit autem,qu6d iftud fubic^M fit vnum,
poteft accipi dupUciter,dicens yfubteElum autem,
aut eritprimum, id eft, proxirrium : aut vltiraura
ad (incm, id cft , (irule ad quod penicuitur in fine
re(blutionis:vi/7iM« enim feorfiim .icccptum dici-
turvnum,ex eo, qu6d omnes partes eius commu-
nicant in aliquo fubiedo prirao,quod cft indiifc-
rcjis fccundiim fpeciem, •*' ftmiltter aqua, dicitur
vnum intjuantum indiuifbilts fecundumfpeciem:
omnes aittem liquores , vt oleum , vivum ^ omnia
fiuida dicuntur vnum : quia omn.um efl idemfub-
ieSum vlttmum in quo refoluuntur : nam ornnia
■ aut fu'it acfua ,aut aerjc^x eft radix omniura hu-
• midorum , fcilicet aqua : facit mentiDn^m de aere
non qu6d aer fit principiura omnilim fluidomm
fecundum opinioneiTi fuam , fed forte (ccundivm
opinionem aUotrunu

Scoti O^er. tom. IV,

§lutdieitU'
tur ■vnum
Itutrti

Notandum, quod ifte fecundus modus vidctur .^
aliquid adderc (upra primum : nain aUqua pollimt
efte continua, qux lamen in fiibie^ (untdiuerfa
fccundum fpecicm & forraara, puta raraus ficcus
ramo vircnti in arborc,& manus arida coniundla
brachio viucnri:talia cnira funt^num primo mo-
do, non (ccundo. Dicit autem fubie<fhmi indifFe-
rens (pccie , cuius indiuifibilis eft Ipecies /ccun- ->'

dura (enfiim : per formam (cnfibilera dans intel- l

ligerc ctiam formam fub(Vanria'cm, vt pcf notio-
ra intclUgantur ilb , qusfunt mntus nota nobis.
Deindc cum dicit :

SFMMARirM.

Alij duo modi vnins,fcilicetfecunduin
genus,& fccundum difFercntiam , cxpli-
cantur. Omnes alij rhodt ad vltimum re-
ducuntur Dodor oflcndit horum modo-
lum fufEcienciam.

Dhuntur autem vnum^^ quorum genus Tcx. c«. lo.
vnum differensoppofitis dfferentiif^f^
hac dicuntur omniavnum.quia genta vnum,
quodfubiiciturdifferentiis , vt homo , equus^
caniSjVnum quidem,quia omnia animalia,(^
modo itaquefmiltficut materia vwa.

Ponit terrium raodum vnitis circa quod duo
facit. Primo enira ponit illum modura. Secundo
fubdiuidit iUum ihi: Htcautem quandoque. Dicit
crgo, quod dicuntttr alio modo vnum (juarun ge-
nm vnum eSi dtfferens, id cft,diuifum oppofitis dtf-
ferentiii, & ha^ dicuntur omnia vnum : tjuiagenm
eft vnum quod fubticitur huiufmodi dfferentiis,
vt horoo : etjuus/:anis,runt vnumyquia (unt nm/na
i(ba animalta, ficut illa funt vnum, quonun raate-
ria eft vna.

Notandum,qu6d iilaqus dicuntur vnurti ma-
teria , dilbnguuntur pcr formas , ficut genus pcr
difFercntias , & idc6 aUquaUtcr eft fimile iucc &
ibi;genus enim licct proprie non fit materia,qua-
tenus ptsdicatur dc fpecie & fignificat totum:
matcria autcra cft pars , tamen gcnus fiimimr a
rcjfiuc a realitatemateriali&determinabilitdifFc-
rentLivero aforraaK&dcterrainarina:fimilis er-»
go modus ifti eft ille , quo aiiqua funt vniun ma-
teria.

Notandura,qu6dctiam iftc tcrrius moduscon-
ucnit in aliquo cum (ecundo , & in aliquo difFem
conucnir , quia ficut aiiqua dicuntur TOum , quia
fubieifhim eft vnum,ita hxc dicunnu: vnum,quia
gcnus eft vnura , quod cft fubic£him di(Ferenriis;
fcd difFenmt in hoc.quia m illo modo (ubicdhmi
manct vnum indifhndiun (ccundum formam;(cd
in ifto modo genus diftinguirar per difFcrcn-
rias,ficut quafi-^ diucrfas fbnpas, Deinde cijiq
dicit!

ffac Autem quandoque quidem ita vnum
dicunttir , quandoque vero genere fuperiorc
quodidem diciturfifint vltim/efpectes gcne-
ris fuperiores his , vt ifofeles ^ ifopleurof
funt vna ^ eadtm figura , quia amho trian"
gulus^fed tnangutt non idem.

Sulxiiuidit terrium nnodDm qu6d hxc,ii cft,aIi->
qua dtcuatur v/nm gencre,i(a vt d^ura ^ : quia

P fci

etnMtuiunt
icnm tf ttu-
ttrt*,tyd^'
ftnatt.

i«

necvnut tna
gulm.

170 Lib. V.

fcilicct habent vnum ^en\is,<]uandoe]ue vtrofttpe-
^"^ rtore atnere cjuod idem diatur, id eft,qu6dquan-
doque dicuncur aliqua vnutn genere quod idem
dicitur , id eft , ciun idem genuj praedicatur de
IfhrceUs & multis fpeciebus yjifmt aht]U£ vltimt jpecies ge-
jfofUuras iHt «tfr«,rciiicet primi/w/^emmii^^fupple inferiori-
<vn» figum , jj^,5 . ^^j^ jm^c fupplc in vna illarum fpecierura
fednSidem,^ fuperioris multx inferiores fpecies conueniunt,
vt Ifofctlts, ideft,triangulushabensduolatera2-
qualia,c^ Ifopkurts/id eft, iquilaterus,/»»^ t/»^
Cr ejidem figura,qma ambo funt triangul(u,c\ai eft
vnafpecies fupf riorj primi generis quodeftfigu-
tXyfed triangttU non idem : l<ofceles ergo & acqui-
laterusnon dicunrurvmis triangulus ; fed pollunt
dici eadem figura. ex eo quod conueniunt in vna
fpecie fupremi generis, qui cft triangulus : figura
enim eft vnum gcnus fupremum continens fub
le fpecies diuerlas , put^ circuluin , quadratuin,
trianguluipj&c.

Ratio huius didi ^ft : quia ifti duo trianguli,
(cilicet Ifofceles & asquilatcrus non diuiduntur
pcr difFerentias , quibus diuiditur triangulus : 5f
quia illud dicitur idem,a quo aliud non diffcrunt
difFcrcntia, ideo polTuntdici eademfigura, cum
cadant fub vna differentia figursE , & non iden»
triangulus cum cadant fub diuetfts difFercntiisi
trianguli. Dpinde cum dicit :

Tcxf.ep.ii. ^mpliits aiUem vnum dicuntur (juorun-
cuncjtie ratio , qu.e quod quid er*t effe dicity
indtuiftbit,K eji ad altam fignificantem ejuid
erat e(fe rei, ipfa enimfecundum fe omnis ra-
tio diuifib'lisftc vero augmentatum (jr dimi-
nutum vnumfunt j tjuia ratio vna.ficut infu-
ferjiciebus qu£ fpeciei vna,

Ponit quartum modum dicens , qu6d amplius
dicitur vnurn <juoruncun<jueratio, id eft, difnmtio
qua: dicit cjuod qutd eratejfe efi indiuifihilisM eft,
^adem ad <i/»^w,fcilicet diffinitioncm ,fignifican-
.4. tem quid erat ejfe rei:ipfa enim omnis ratio, id eft,

diffinitio , efi dtitifihilis fecundiim fe : nam orpnis
diffinitio efl habens partes , vt dicitur 7. huius &
9. enim fupple hoc non obftente, vna diffinitio
dicitur indiuifibilis abalia:quandoaliquaduo ha-
jjcnt eandcm diffinitionem : fic enim augmenta-
tum & diminutum funt ynum : ^«»4 ratio, id cft,
diffinitio eft vna diffinit;io , fcilicct communis,
quatenus vtrumque rqouetur feaindum motum,
j tmiedin (psimtatc, ficuteliinfujperficielffu,eiu<e

\ft vna Jpeciei, id eft, quod omnesfiiperficies funt
vnum iflo modo:quta omnes habent vnam diffi-
nitionem,quae eft fuperficiei,vt fupcrficieseft.

Notandum , qu6d diffinitiode rc poteft aflig-
nari duplex , fcilicet propria , qua: efl fpeciei ; &
I>i$ai(u du communis, qux cft gcncris ; aliqua crgo pofTunt
flcx. dici vnum diffinitionc,quia habent vnam diffini-

tioncm primo modo,vtSocrates & Plato,& qurc-
libet indiuidua eiiifdcm fpccici : aliqua vero di-
cuntur vnum diffinitione,quia habent candcm
diffinitionem communem , puta homo & afinus,
& quxlibct fpecies fub eodcm genere : nam ficut
difnnirio fpeciei eft communis omnibus indiui-
duis eiufdem fp^ciei jficdiffinitio gencris omni-
bus fpeciebus fuh generc : Philofophus vcr6 fo-
lum cxemplificat dc fecundo modo , vt patct in
lirera ; licet vcriori modo fint vnumdiffinitione,
qiiz funt vnum diffinition? primo modo j magis
dnim funt vnum iflo modo Socratps & Plato,
quiun homo & afmus. Deindc cum dicit :

Metaph.

5^

Omnmff 'Vero tfuorum intelligentU indi'
uifibilis intelligens quid erat effe , & nonfOr
tefifeparari neque tempore , ntque lfico,nequi
ratione,maxime hoc vnumfd^ horum qu^cunr
que fubfiantia.

Ponit quintum modum dicens ,qu6d omnine,
id cft, maximc pcrfede dicuntur vnum : quorum
fntelleHui intelligens quod qutd erat ejfe eSt inditti-
y»Ww,& illa qux fic funt vnum,non pojfunt fejpa-
rari nec tempore,nec Ipco, nec ratione , ^ ideo funt
maxime vnum,& horum quacttyique fubjlantia , id
eft , quod id quod cft fic indiuifibile in generp
fubftantixjcft maximc vnum; quod poteft dupU-
citer exponi.Vno modo fic, quia licet indiuifibilft
de genere accidentis nor»,fit in fe compofimm,eft
tamen altcri compofitum,fcilicct fubicAo in quo
cft;fedindiuifibile de gpnerc fubft.-intix neutro
modo eft compofitum : quia quod vpre eft, nuUJ
acciditex primo Phyfic. text. com.26.& 17. AUo
modo exponitur vt \y fttb§iantia,{it ablatiui ca-
fus,& tunc crit fcnfus, quod licet aliqua dicantur
vnum,quia funt indiuifibilia fecundum tempus,
vcl locum , vel rationem : tamcn illa maxime di-
f untur vnum inter ifta, qux funt indiuifibilia (cn
pundum fubftantiam, & redit idem quod prius,

Notandum,qu6d ifta qux fic dicuntur vnum ,
quia eorum intelligctia cft indiuifibilis,fimt pro-
prie indiuifibilia, & fimplicia , non compofita cx
aliquibus principiis intrinfccis i & fic inteiledtus
intelligens eorumquiditatem non cothponit dif-i
finitionem dc eis ex diuerfis principiis/ed conccr-
ptu irrcfblubili attingit eonim quiditatcm, ficut
fortc fehabent prirna materia,& prima forma, in
gcncrc rubftantix,& pundus in gcncrc continuij
& vnitas in genere ntuncri; qux omnia videntur
habere intellc(5him indiuifibilem modo prxex-
pofiro; hoc etiam niodo conccptus cntis,& con-
ccptus vltimarum difFerentiiirum habent vnitar
tem , quatenus funt conccptus fimpliciter fimpli-
ccs , & irrefblubilcs in alios conccptuspartiales
exquibus componantur.

Notandum ,qu6d fufficientia horumquinqu?
modorum vnitu poteft fic haberi ; quia deraticH
ne vmtii,e{i elle indiuifibile,vt habcturio.huius,
text.com.i. & .inde. & hic in litera : aliquid au-
tem efle indiuifibilepoteft efte duplicitcr;vcl fim-
plicitcr,vel fecundum quid : fi fimplicitcr,fic eft
vltimus niodus , qui eft principalisad quem om-
nes alijreducuntur vt patcbit:u fccundum quid,
aut ifta indiuifibilitas attenditur pcnes quantita^
tem, aut penes naturam,& quiditatcm rd. Si pri-
momodo,ficcftprimus modus:continuum enim
licct fitdiuifibile fimpliciier , tamen fccundiim fc
acceptum eft quoddam vnii & indiuifibile vt fic.
Si fccundornodo,autifba indiuifibilitas in natur^
tei attcnditur penes fubie(5tum rcalc,& ficefVfc-
cupdus modus : aut pcn^s fiibiedumconceptibi-
le & matheiTuticum,& hoc dupliciter : quia aut
pencsfubieAumconceptibile commune,aut pro-
prium: fi primo modo , fic cft tcrtius modus : fi
fecundo modo,fic eft quartus modus. Et hoc pa-
tet quf!id fic diflinguuntur quinquc modi vnttu
qvii didi funt.

Vniuerfaliter ejfim qu^cunque non hahent
diuifionem , in quantum tamen non habent
fic^ vnum dicuntur y vtfi inquantum homo
non habet diuifionem vnushomoifiveroin

quantum

Qu»i #/! I».
diuifibtle ik
■gfnere fuhfli
tii,eft (naxi-
mk vtfumtVt
int*lligitt«r.

n

QMmm i»-

telligittit efi
iudiuifibiiu.

Suffiuttttui
MtabiUt 5 .
m»dorum v-
nitu rt*Ut^tr
futnfii.

Summ^ vnic^ Cap. VIL 171

^4»tum ammal,v»um ammal^cjrf inquan^
tum magnitude, v»a magnitudo. Flura ejui-
dem igitur.vttum dicuntur fcr alterum ali-
quidfacere , autpati , aut hahere , aut adali-
^uid ejfe vnum. ^a autem frimo dtcuntur
ejft vnum quorumfubjiantia vna : vns vero
4ut continuatione,dutffecie,aut ratione : ete-
nim numeramus vtflura^aut qua non conti-
nua,aut quorum non vnaffecies, aut quorum
ratio non vna.

Poftquam Philofbphus diftinxit modos vnim
J4 di«^ fcctmdum fc , nunc rcducit omnes illos mo-

dos vnim ad vnum principalcm. Circa quod tria
facitrprimo cnim rexiucit omnes modos ad quin-
tura modum. Scamd6 iddit vnum modiun , qui
cft quafi idem primo modo, (ed aliquid addJt,(ci-
licet perfe(fium clle lecundilim fpeciem. Tenio
dat quiandam proprictatcm ipfius vaiMt proprie
& principaliter accepri. Secunda ibi : Amplius
tUs diattv- ^**'"" *fi- Tertia ibi : rni vero effe. In prima panc
mim Md j. intcndit talem rationcm : Illc modus v«/««,cuius
frind{»Um, participatione dicimtur vnum quaBcimque funt
vnum,eft modus principalis, ad qucm omnes ah'j
reducuntuniedquintus modus cft huiuGnodi, er-
go, &c. Minorcm in qua flat virtus rationis , dc-
ciarat diccns : vmuerfaliter enim qutcunqtu non
hahent diuijionem, inquantum homOifunt vmu ho-
j»w,puta Socrates vel Plato , qui non diuiduntiu:
in rationc hominis :yi x/fr» inquantum *nimaly
fupplc aliqua non habcnt diuifionem , funt vnum
animal, puta homo & afinus ijimilirer Ji inqttan-
fum magnitudoy vt omnes magnitudines : fimili-
ter fi inquantum menfura,eft vna meniura. £x
his autem modis vniw oriuntur quidam alij;idcd
fubdit : flura quidem dicuntur vnum per alterum
aliquidfacere, ficut plurimi homincs aedificantcs
domum dicimtur vnum, vt fic : aut quantum ad
fati , vt multi homincs parientes tenianam di-
cuntur vnuin,vt fic : aut quantum ad hal>ere,^i\tz
duo homines poflldentcs vnam rem diciintur v-
fi\im,vx~&cuiMt quantum ad altquod vnttm in exi-
fiendo , puta mulri homines albi dicuntur vnum:
quatenus quiHbet eft albus, & fic de aliis;^M< 4«-
tem primo dicnntur vnum , fcilicet quantum ad
iftos modos fecundarios,/«i;r illa,quorHmfMhJlan-
fiantia eji vna:aut continuatione , quoad primum
taodmautut Jpecie, quantum ad fccundum& ter-
rium , fecundum quod vnitas generis habet aU-
quid fimile cum vnitate fpcciei , vt fic dicantur
vnum aliqua : vel ex vnitatc fpeciei , fiue rationis
in genere : 4«f fupple quorum eft vha fubflantia
ratione , quantum ad quanum & quintum mo-
xium. Ex hoe patet,qu6d illi quinque modi priiis
didi funt primi & principales : omncs autem alij
funt confeqnentes & annexi. Probat autem quod
iUis quinque modis dicantur aHqua vnum per
fuumoppofiium quod eft multa,diccns , etenim,
pro quia , nuineramut aliqua vt plura : aut qua
non funt aminua , pcr oppofitum ad primum
modum : aut quorum non eji vnafpecia , quan-
tum ad fccundum & tenium modiim : aMt quo-
rum ratio non efi vna , per oppofitum ad quar-
(um Sc quintum. Deindc cutQ cHci;:

$coti Oper. tom. jr^

S F M M A R 1 V M.

Ponit fcxcum modum vnius coincidcn-
tcm fcrc cum primo. Itcm proprictatcm
vniui proprie difti , ncmpe quod fic prin-
cipiumnumcri, fiuc fumacur vt aliquid
dc gcncrc quantitatis , fiuc vttranfccn-
dens : quod cxplicat Dodor , vidc cum
hic q- 4.

AMflius autem in quocunque vnum con- ..
tinuitate dicimus ejfe ,Ji Jit continuum
CJr quitntum : ejl autem vt nonfmon aliquod
totumfit : hoc autem ,ft nonffecicm haheant
vnam,vt non videntes vtique dtcimuA fmiii-
ter vnum quahtercunque fartes comfoftas
c»lciamenti,nif froftcr continuitatem. Sedji
ftt,vt calciamentum (jrfpccicm hahe-it aliqua
iam vnam : ^aprofter (^ quacirculimaxi-
me t}na linearum^uia tota ^ferfecia ejt.

Ponit fextum modnm vniHs,(^\ eft quafi idem ^. Aatttio
primo,addens hoc quod eft cfle perfetfhim fccun- vnim.
diim fpeciem , dicens quod ampltus autem eft
qiiidem fuppie •vmvm,qHodcunque continuitate dt-
citntu ejfe Jifit quantum dr continui.m , & iftc eft
primus modus fecundum quem aliqua dicuntur
vnum cx fbla continuitate : ri? autem vt non , fi ^^um ^taa
nonfitaliquod totum, id eft,perfcdimi : hoc cft,fi y^^^J^,^
non habet fpeciem vnam; & ideo ifte modus ad- rmiitMtem,^
dit vnitatem fpeciei vltravniutem conrinuitatis, d*hkittm*r^
vt videntes vtique qualitercunque parta calcia- ^^'**M»far-
menti ejfe compofitas , non dicemus fimiHtcr cfle "**^
vnum nifi tantum propter continuitatem , vt acci-
piturvnumpro conrinuo,qui fiiitprimus modus:
iedfife habet vt calciamentum, fic & habeat iam,
aliquam vnamfpectem : tnnc fupplc dicimus ora-
nes partes calciamenti cfle vnum iilo modo ; cx
quo concludit vnam contradi^onemjdicens^^jM'^
frofter & qua ctrcult , id eft , linea circulariseft,
maxime vna linearum.xd eft,inter lineas, quia e^
tota dr ferftBa.

Notandum , quod Hnea drcularis non {blijm x,„,,, ^rtu-
icft vna vniute conrinuitaris,fed etiam vna vnita- Imu 'fifri-
te cuiiifdara totalitaris & perfe<ftionis , quod non »** & f"f^
habet linea recia \ nam Hcct linea reda fit conti- ^*^ ti»«a,i.
nua.nondicitur tamen efle perfc<fla ex co , quod
fibi poteft aliquid addi : non autem fic lineae cir-
culari,ficut patet:perfc(5him autem dicitur oii ni-
hil deeft,j. Phyfic.i. C.63.& idco Hnca circularis
dicinir perfe<Sb,& totaHs, non autcm Hnea rcda.

Aducrrcndum tamen , quod ifta vnitas fccun-
dum fpeciem, qux pcrtinet ad iftiira modu|n,non
eft vnitas fpecici,fiue generis fblijm qiiae pcrrinct
ad fccundum modum ; fed eft vnitas fpccici vt eft
cxiftcns in quadam totalitatc, reqnirens ctiam dc-
bitum ordinem parrium,vt patct in exemplo
pofito de calciamcnto ; ita qu6d vnitas fpecici
requifita pro ifto modo , addir aljqmd fupra vni-
taterafpcciei requifitam pro fcamdo modo, ficut
patct intuqjri, Dcindc cum dicit :

K»i vero efftfrincifium efi alicuinumero Tert.c.»»i.

ejfe.frima namque menfurafrincifium altcHt

ejje efi : nam quo cognofcimM frimo hoc efi

frimn mtnfnrA cmufi^et generu. Frin-

P i cifium

iji Liber. V.

cipium etgo cognejcihilt circa efuodltbet v-
num. J^on idem autem in omnihus generibus
vnum-.hk enim eFi difcrimen-.illic autem vo-
fatis,aut confonans:grauitatu autem alterum^
gir motus etiam aliud. Vhique vero vnum,aut
quantitate , aut ffecie indimjibile. Secundum
ffuantum quidem igitur & intjuantum quan-
tumindtuifihfle. ^uodijuidem igituromni-
rto tale^ t^fine pofitione dicitur vnitai : quod
4Utem omnino tale (^ pofitionem hahens pun-r
(ium : efuod autem fecundum vnum Unea;
quod verd fecundum duo fuperficies : omnino
vero (jr tripliciter diutfibile fecundum quan-r
titatem corpus eftfa^ta vero conuerfwne dua-^
litef tjuidem diuifihile fuperficies ; vnic\ au~
tem linea\nullattnus diuifihile fecundum
quantitatem pun6ius d^ vnitas • hoc autem
pon hahens fofittonem vnittu^illud vero ha^
bens pofitionem punciits.

jy Panit quandam proprietatem vmus proprie

ProprietM 8c prfncipali tet accepti , qnx eft, quod de ratione
v»/«* eft effe ynius eft cfle principium numeri ; ideo dicit quod
prmapimn. ^^^ ^^ ^j^ alicui numero ejfe principium, quo4 CX
hoc patet : quia prima menfura hahet rationem
principijytx hoc qu6d menfura cft principium co-
gnc^endi menfurataniam rcs mendiratx cogno-
lcuntur permenfuram ; vnum autem habet ratio-
nem menfuraejrdeo dicit '.nam illudquo primo co-
gnofcimui,hoc e(t,prima menfura cuiufibet generU
entis,principium ergo cognofcihilis , fiue noti circa
(juodlihet eit vnum;v\ih dicere qu6d illud quo res
menfuratur & cognofcitur, habet rationem prin-
cipijrquia res per fuaprincipia cognofcitur ; nam
vnum eft principium cogjnofcendi in quohbct
genere entis:hoc tamen vnum quod eft principiu
cogno(cendi,n6 cft idem in quolibet genere:ide6
fubdit,w« autem idem in ommhut generibui vnum:
htc enim , fcilicet in confonantiis illad vnumeji
Piefu ^uii ? difcrimen yel dicfis ; diefis enim,vt dicitur,eft fe-
mitoniuirunam tonus diuiditur in dlio iemitonia
inacqualia,quorum vnus vocaturdicfis in muficis:
Mic autem, fcilicetin vocibus illud ptimum & v-
num eft h'ttera vocaluaut confonans, fed fupple
magis vocah's propri^ eft vnum •.^rauatU autem
.. .i^:\iu alterum,id £ft,qu6d in grauibus,& in ponderibus
eft etiani proprium vnum , quod eft Jjrihcipium,
& rnenfiira in uli genere, puta vncia, vel aliquid
huiufmodi:& motus alterumjid eft, qu6d in mo-
tibusetiam eft aliquod vnum , qbod cft menfura
omnium motuum > firilicet motus fimpHcifltmus,
qui eft motus primi mobiHs , vt habetur fecundo
de Coelo & Mundo,tex.co.z8. & circiter. Vbicjue
vtre vnum eft indiuifibile,aut quantitate,aut fpe-
RAticmenfu- cieM eft,qu6d in omnibus iftis eft hoc commune
m22li'* 5"^<^'l'"d quodhabenr pro menfura prima, eft
indiuifibile,vel fecundumquantitatem,vclfefun-
diam C^ecicmifecundum qnantitatem igitux.& in-
quantufH qudntum indiuifihile ,id cftjilludquodcft
indiuifibi}e,& primum in gen^e quantitaris,^ w<i
quidem omnino, Ccilicet cft indiuifibile, &finepo-
fitione,diciturvnitM : qitod autemom^ino & pofi^
tfonem habens eft pun6iit/ : licct enim tam vnitas
quam pmidus fit omnino indiuifibile fecundum
qiiantitatcm,tamen pun(fltus fuper vnitatem tddif
pofirionem:<^»M^ autem fecunditm vnum,id eft,fe-
cundiimvnamtant6m(limeafiohem, cftdiuifibi-

Metaph.

iodiuijibiii.

VmitM.

FuhHm.

Lirte».

Suferjieies

Corfm.

\e,efilinea:qHo3.autemfecundiim duo, id cft,fccun-
dum duas dimenfiones e(kfuperficia:omnino auie
& tripliciter , id eft, fecundum tres dimenfiones,
diuifibile fecundum quantitat'em eft corpus:&c illa:
defcriprionesconuertuntunnam ficut omnis linea
pft fecundum vnam dimenfibncm, fcilicct longi-
tudinem:ita econuerfb omnediuifibilc fccundiim
vnam dimenfioneni cft linea, & fic dealiis ; idco
fubdit , qu6dy<«^4 conuerfione dualitatfs quidem
diuifibilis efl fuperficies.-vnice autem Itnea i nuHa-
tentts autem diuifltile fecunditm quantitatem,vnir
tas ($■ punElus Hcct diflferant, quia hoc quidem,(ci-
licer vnitas eft non habens pojitionem : iUudvero^
iciljcet pun£tus eft habens pofitionem.

Notandum, qu6d ficut didum fnit in 4. huius
quemadmodum eft duplex vnum , ita eft duplex
numerus fibi correfpondEns:dc rationc crgb vnius
pft quod fit principium numjri , fibi correfpon-
dcnris, vnum crgo quod eft de gencrc quantitatis
cft principium numcri ; qui eft de gencre quanti-
tatis : qui fciiicet caufatur ex diuifionc continuij
v>7um vcro quod conuertitur cum ente,eft prin-
cipium numeri tranfcendentis , qui eft numcrus
entitatum. Bene crgo dicit Philofbphus qu'6d ra-
rio rwiweft qu6d fit principiumalicuius numeri.

Notandum etiam , quod fitut hic dicitur , &
magis exprefsein i o.huius,tcx. C0.2.& inde. Ra-
tio menfura: primo competit v»i quod eft prin-
cipiiim numeri ,& ex hoc trassfertur ad alia ge-
hera.v t fcilicet aliiid fit menfura in quolibct gene-
re.Vbi adaertenduni,qu6d vnumin compararione
ad nui^erum habet dupliccm rationem , fciliccc
rarionem menfurantis per applicarionem , & ra-
tionem detlarantis & dantis cognitionem de nu-»
mero;vnitas enim aliquoties fumpta adaquat om-
•nem niuTjerum datum,& menfiirat ipfum : pcf v-
nitatem etiam cognofcitur,nam pcr vnitatem ha-
bet niunenis difEniri ; ex ip/b crgo vno transfer-
tur ratio raenfuraf, vt fic in quolibet gencre illud
dicaturcffe menfitra , quod habct alteram harum.
rationum refpe£tuomnium,qus funt inillo gcne-
re. Exemplum pdrritur ; albedo ponimr mcnfiura
in genere colorum , & patet quod non eft dicen-
dum , quod albedo per fui replicationem aliquo^
ties funipta,menfuret omnesalios colores;& ide;6
non compctit fibi illa prima ratio vnius : habct
tamcn rationem mefiirx^quatenus albedo vt per-
fedlior color , & habens quafi ratione habitus re-
fpedu aliorum colorum,cft apta nata darc notitiJ
de aliis coloribus.Similiter fe habct ip aUis gene-
ribus : vt illud dicatur menfura in quolibct genc-
re,quod habet hac,vel illam rarionem vaius, ficut
cubitusjvel aliquod tale dicitur menfuta in gcnere
pannorum : quia per fui replicarioncm aliquoties
fumptusjdat notitia de panno. Dcinde ciim dicit

S y M M A R IVM.
Vnumxliuiditur Logic^ , in vnum gc-
ncrc , fpccie, numcro & proportione ; dc
qua diuifione Dodor hic agit q.^.Impu-
gnac S. Thomara ai^erentem materiam
cfTe principium indiuiduationis Dc quo
lat^agit z d.5 q.f .6 &7.huius,qi.Expli-
catur Kabitudo iftorum modorum , &
quomodo oppofitum vnius nempe mul-
ta,tdt modis dicitur,quot ipfum vnum-

AMplius autem aliafecundum numerum
funt vnum j alia fecundum fpectcm ^

silta

Vnum ejl
frincifium
numert fiut
quttntitAtiui,
fiue tranffif
dentu.

Be rMtinu
vnius ad nie-
merum eorn-
farntifuttt

59

Demenfura
ferfeSionis
(^ quanti
melis.

i

jHmJuT.tgi'
s» "vnitu i»

Ctnm fnb
ml'emum no
ffinitmr mifi
' vtbMhtt r»'

tinumff*-

60
Opinic D.

7h»mt, (3*
Amerrtis,
flHtdfupTin
tifimm indi-
mdMMioniSf
mdt im. «»
x.d j.<^ 7.

FrobMtmm-
terimm r.tn
tffe frineifiii
imdimidm^ti» '
wr.

Summ^ vnicx

mUa fecundum genus ; alia fecunditm MdU-
giam ; numero quidem,(juoram materia vna\
jfecie.^quorum ratio vna ; genere, tjuorum ea-
demfigura frxdicationisfecundum proportio-
mem : quacunque fe hahent vt aliud ad aliud,

Vbi diuidit vnum fecundum difpofirioncm
Logicam. Circaquod duo fadr:quia primo ponit
illonmi modorum diftindHonem. Sccundo co-
nim muruam habitudJnem & redu^yonem. Sc-
cunda ibi : Semper itaque. Dicit crgo, quod am-
Jfliits alia funt vmtm fecundttm nitmerttm > alia
/ecunditm jpeciem;alia fecunditmgenttf;alia fecun-
dum analogtam : numero ^uidemfunt vnum, quo~
rum materia efi vna, ideft jdiffeientia , fiuc pro-
prietas indiuidualis,quae eft prscifa cauHi indiui-
duatiorusj^^fc/V verofunt vnum, quontm ratio , id
eftjdiffinirio, efi vna : diffinitio enim propric cft
fpecici , cum diffinirio confter ex gcncrc & diffc-
renria,ex quibus proprie conflat fpccies. Vnde fi
aliquando genus , puta fubalternum , diffiniatiu:,
lioc eft vt habct aliqnalitcr rarionem fpeciei,ficut
di£him fuit fupra capitulo, dc Elcmento. Genere
vero dicuntur vnum,'qKorum eadem esl figura prd-
dicationisfid cft,quaccunque funt in codcm Pradi-
caincnto:quodlibct cnim Pracdicamcntum habct
proprium modum prxdicandi,diftinihim ab aliis
Praedicamcnris ; ficut omnes qualitates pracdican-
tur de fubie<5lo per modura fbrmar informantis.
Secunditm veri proportionem , id cft , fccundum
analogiam dicuntur \n\xm,qutcunqtteficfe hahnt
vt aliud ad aliud. Quod duplicitcr exponitur :
vno modorvt duo comparantur adVnum fecun-
dum diuerfas habitudines , puta vrina & medici-
nacomparanturad fanitatem,altera vt fignum,al-
tera vt caufa.Alio modo cxponitur.vt comparanr
tur duo diucrfaad alia duo diucrfa.vt ficut fc ha-
bet ferenitas adaerem:fic rranquillitas ad mare;&
ideo ferenitas & tranquillitas umt vnum propor-
rione, & vtrumque fignifidat quietcm quandam,
rcddendo fingula fingulis.

Notandum , quod ex hoc loco quo dicAur
quod illafunt vnum numero, quorum matcria eft
vna,fumunt quidam argumentum, quod matcria,
quac eft alterapars compofiri,eftcaufa indiuidua-
tionis. Sed contra iflam opinioncm arguitiir,quia
fi materia eft caufa indiuiduarionis , vbi eadem
materia,ibi crit idcm indiuiduum : fed cadcm eft
roateria in gcnerato & corrupto ; ergo gcnera-
tum & corrupmm erunt idemindiuiduum ,quod
cft euidentcr falfum. Confiimatur : C\ vrymb ex
aqua gencretur Ignis^ , & fecundo cx ignc gcncre-
tur aqua,f ^et quod iaqua prim6 corrupta , & a-
qua fecund6 gencrata habent eandem materiam,
& font' eiufdera fpecici;er^ aqua prius cptrupta
& fccund6 generata efTct cadem numa-o , quod
eft falfum ; quia tunc pernaturanjcorrupta pof-
ient rcdire eadera numero.

Prsterca , quod eft caufa . indiulduarionis cft
caufa diftindionis : fcd matcria non eft canfa di-
ftincaionis , quia adus diftinguit ex 7. Metaphy-
ficx,tex.co.6.i9. matcria non eft adus;crgo, &c.

Practcrea,materia eft de cffcnria fpcdei,vt pro-
batur 7.huiiu tcx.com.j j.& S.huius tcxt.co.6.29.
fcd quodeft dc efrcnria fpedci,noneftcaufa indi-
uiduationis , quia tunc fpcdes eflet ftidiuidua , &
hacc:ergo materia non erit caufa indiuiduatiom*s.
Confirmatur,quia fanper contraftiuum eft cxtra
«rionem cius quod contrahitur : fcd materia eft
Scoti Opcr. tom. IV.

Gi

Ttrma dm-
fltx.

Mmtma itt-

fltx.

Cimmtdo
mmteri» tft

cmufm indimi'
duationit.

Cap. V. 173

dc rarione fpecfci ; ergo fpccies,fiuc natura fped-
fica , non poteft per matcriam contrahi ad ha:c-
ceitatem,fiuc indiuiduarionem:nec audoritas hic
pofita cogit,nam hicacquiuocc capitur materia.

Adcuius cuidentiam notandum, quod matcria
& forma opponuntqr relariue, cx 1. phyfic. tcxt.
com. 26. & quoi modis didtur vnum oppofito-
rum,toc modis dicitur & reliquum,ex primo To-
pic. c^ii. Forml autcm(quanrum ad pracfcns fpe-
ftat)accipitur dupliciter,fcilicet pro forma partis,
qux eft altera pars compofiri ; vel pro forma to-
rius , qu« eft ipfa quiditas. Similiter matcria cor-
ref{x>ndcnterdicitur duplicitCr ■« quiaquacdam cft
materia,quac opponitur formjejparus , & ha:c eft
materia , qus eft prindpium cflenriak rd confH-
tuens cnm forma vnum ens pcr fc : qua:dameft
matcria,quac opponitur forma: torius, & ipfi qui-
ditati, & pcr confequcns cft cxrra ratiqncm qui-
ditatis rd formalitcr, & hxc eft materia , qus cft
diffcrenria , fiuc proprietas indiuidualis : quac eft
caufa propria haccccitaris,& indiuiduationis, quse
poteft nominari haccccitatis.Cum crgo dicit Phi-
lofbphus quod illa fimt vnum numero , quorum
materia cfl vna , loquitor de matcria non primo
modo, fed fecundo modo dida , quac congrue &
propric vocaturmateria,quatenus conflituit rcra
in cflc vltimo fubiicibili, & materiali:non autera
in elle formali : quia, vt di£him eft , non pcrrinct
formaliter ad formalem quiditatcm rci , & ifta
expofirio confonat literac Philofophi:fubditcnim
quod illa funt vnura fpcde,quorum ratio cft vna:
ratio quidem fpmitur pro quiditate , quac dicitur
fbrmarcfpo^efle indiuidualis. Deinde cu didt :

Semper itaque polferiora pracedentiafe'
^uuntur, vt quacunque numerofpecie vnum:
fedquaeunquefpecie non omnia numero^fed
genere omnia vnum quacunque & fpecie,
^uacunque verogenere non omniafpecie^fed
fropottione , c^ quacunque proportione non
omnia genere,

Oftendit iftorum mocorum mutuam habitu-
dinem,& rcduftioncm, quae eft ifla, quod in iftis
modis fcmper poflcrius fequitur ad praccedcns,
& npn conuerritunquaEcunque enim fimt vnuni
numcro,funt vnum fpede,fed non conucnitur,&
uc de aliis;& hoc eft quod dicit,(\u6dfemperipfa
poiieriorafet]UHnturadpracedentia,vt^uacunt]ue ^^ ^^^
funt vnttm numero, funt vnum fpecir.fed quacun- vnim Lt^ici
quefunt vnumfptcie^on numero fupple funt vnii: diiufif
fedomniafuat vnum gencre,qu4ainciue funt vnum
fpecie : ijutcuncjue veri vnum genere, non omnia
funt vnumfpeciejed proportionr,id cft,qu6d qua»
cunqucfuttt vnum genere,funt vnum proportio-
nefed qutawtque, funt \nmaproportione,nen om~
nia fiipplc fiim -•naxmgenere. Dciude curo didt :

Palam autem (jr qtt*d multa oppoftedi'
cumtur vni.njm alia non exifiendo continua,
alia if$ habendo materiam diuifthilemfecun-
dumfpeciem autprimam^ aut vitimam^ aliA
in hahend» ^tuitnes plures quid erateffedi-
centis.

Diftinguit modos oppofid vnim quod eft multa,

diccns palam cflc cjuod multa dicuntur oppofua

vni,nam <i/»<»fupplc dicqpturraulta non exifiendt

continua , Sc hoc COntra primum modum ; atia

P 5 fupple

Qualittrfo
infertmt ilUh'
tut* modi

6x

174

Lib. V.

Metaph.

Tejtcoij.

Ew JufUx,
itctidentf

piBa diuifio
difftrt a di-
uifione entu
infuhft/M-

fupple dicimtur multa in habendo materiam dir
tiifJffUem /fcHnditm Jpeciemafit Primam , id eft,
pi'oximam,<(;<f vltimam, id eft, nnalem,ad quam
vltim6 ftat rcfolutio j &hoc eft contra fecundum
& tertium modum vniti) : per diuifioncm enim
proximae materiae dicuntur .multavinum & o-
leum,{ed per diuifioncm vltimae, & finalis mate-
riae dicuntur niulta vinum & oleum & lapis : fi
ergo materia accipiatuc larg^ frtro fubiedlo , v?!
pro gcnere,patct quod ifte modus»j«/rt opponi-
tiu: illi fecundo modo & tprtio modo vnius : ali^
vero dicuntur multa, in habettdo ratimes plures,
id eftjdiffinitiones dicentes qmd (fmd erat ejfe ; 8c
hic modus fumitur per oppoiitioncm ad quar-
tum modum vfiim.

Notandum,qu6d vt praedidhtm cft,& habetur
primo Topic. c. 1 1. quot rrlodis dicitur vnum op-
pofitorum , tot modis dicitur & reliquum : quia
jgitur vnum & multa opponunmr,ide6 iuxta mor-
dos ipfius v»itu accepti funt modi ipfius ntttlti:
pra;terquam de quinto modo:cuius ratio affigna-
tur,quiaquod opponiturquinto mo<if>vmui,non
propric habet rationem multi , nifi fecimdum
quid & in potentia : quintus enim modus vtjius
fuit propter aliquid , quod dicitur ■vnum vnitate
indiuifibilitatis : ex hoc autem qu6d per oppofir
rum eft aliquid diuifibile , nori propter hoc eft
multa fimpHcitcr , nifi in potentia , & fedmdum
quid : fic enim quod eft vnum primo modo,eft
multa, vt oppohitur quinto modo, vt didum eft,

SVMMJE VNICy£

C A P. VII.

S V M M A R 1 y M.

£ns diuiditur in per re,& per accidens,
(k hoc fecundum in cres modos , quibus
Dodor alios duos addic Secundum fcili-
cec ens per fe,in omnia , qua: in prxdica-
mentis continentur. An veroensben^
diuidatur in decem genera , tradat Do-
dorhicq y. An hacc decem diftinguan-
turrealiter,q^. vbi yide Scholia.

ENs dkitur , hoc quidem fecundiim acci-
denSyillud vero fecundum fe.

Poftquam Philofophus diftinxit hoc riomen
v»«»»,nunc diftinguit hoc npmcn ens, 8c duo fa-
cit: quoniam prim6 diuiditeris in ens perfe,& in
ens per accidens. Sccund6 fubiungit diuifionis
dccl^M^ationem. Sccunda ibi : Secnndum accidens
tjuidem. Didt ergo , qu6d ens dicttur hoc quidem
fecundiim.accidens:iUud vero fecunditmfe.

Notandum, qu6d ifta diuifio cntis in per (e,&
per accidens,cft alia ab illa , qua diuiditur iri ftib-
ftantiam & accidens : quod patet , quia ens per
fediuiditur poftea indecem praidicamenta, inter
quae fiint nouem pracdicamcntaaccidcntis. Scicn-
dum igitur qu^d diuifio entis in fubftantiam &
accidens eft fccundum qu6d ens abfolut^ confi-
deratur:fic cnim acf idens in {c cottfidcratum di-
citur cns , & fimilitet fubftantia dicitur ens : fed
diuifio cntis inper fe & per accidens eft fecun-
dum quod cns confideratiir in rp(pc<3;u , puta

comparandb accidcns ad fubftantiam dicendo tUm,iif> «#•

homo albfis , vel accidensad accidens, vt dicendo (*i*ns,
album muftcum , & fic eft ens per accidens ; cir-
cunfcripta autem ifta comparatione , putk acci-
piendo homincm fcorfum,vel albedinem (eor-
fumjprit cns pcr {5. Dcindc cum dici? :

Secundum accidens quidem , vt iuHum
mujicum ejfe dicimus , ^ hominem muficum,
& mujicum hominem ,Jimiliter dicentes, vt
mujicum ddifcare^quia accidit adifcatori mur,
ficum effe , aut muftco adifcatorem , hec enim
effe hoc^fignificat actidere hoc huic. Sic autem
3* in diBis , quando hominem muficum dici-
musyd^ muficum qUando hominem^attt album
muficuni , aut hunc alhum, Hoc quidem quia
ambo eidem auiduntnllud vero quia enti ac-r
ciJit,hoc autem muficum hominem, quta huic
acctdit rnuficum ^fic autem dicitur e^ effe al-
bum , quia enim accidit illeefi. ^^ qutdem^
igitur fecundum atcidens efje dicunturfic di-
cuntur , aut eo quodeidem enti ambo injunt,
aut quia illudenti ineH ,aut quia ipfum eH
cui ineByde quo ipfum prsdicatur.

Dcclarat difbm diuifioncm, Prim6 quantura 74
ad membrum de fer accidens. Sccund6 quan- Modi entit
tum ad mcmbr um \tperfe\hv. Seeunditm fe vero. ?"" "("dene
In prima pane ponit tres modos entis per acci- *"''
dens. Primus modus cft cum accJHens compara-
tur,& prasdicatur de alio accidente, vt cum dici-
tur , iuftum eft muficimi,. Sccundus modus cft
ciim accidens praedicatur de fubied:o,vt dicendo:
homo eft mufieiis. Terrius modus eft cum fubie-
drurn prjedicatur de accidente , vt dicendo,mufi-
cus eft h6mo:qui modi quomodo diftcrantfpccie
ipfe tangit in littera. Dicit ergo , qu6d fuppleyf- primu* »»«-
cunditm accidens dicitur cns : vt cnm dicitur iu- dut entit per
ftum ejfe rnufteum , & ifte eft primus modus : o" '^"^'^^'
etia/n dicimus hominem ejfe muficumiqaantxaxi ad
fecundum modum:^ mujicum ejfehominem, qul-
tum ad tcrtiimi modum:quod declarat per fimile
in caufis pcr accidens, dicens •.Jimiliter dicentes,
fupple ens per accidens,^'? muficum <cdificare : nl
fupple ide6 dicimus miificum aedificarc , eo quod
accidit adifi atori muficum ejfe,aut econuerfb miii-
fico adtficatorem,hoc enim effe hoc, id eft,muficum
sedifiaLie, fignificat hoc accidere huicfic autem ^
in diElis , quando dicimut hominem effe muficum,
quantum ad fecundum rnodurn,c^ muficum homi-
»m,quantum ad tertium : uut album, efe mujicum
<t«f cconuerfb : hunc fcilicet mujicum effe album
quantiim ad primum modum : quorum difFcrcn-
tjam fubdit diccns , qu6d hoc quidem fupple dici-
tur cns pcr accidens , ^uia ambo eidem accidunt
quantum ad primummodum : protanto cnim il-
bum & muficum funt vnum,quia ambo accidunt
tcrtio, fcilicet [nhicSto:iUud vero quia enti,id eft,
fubic<3», accidit i!wc,fcilicet accidens quod praedi-
carur,quantum ad fccimdum modum:aut diccndo
muficum efl^ hominem,^i«i« huicCcilic. homini,
accidit effe muficum,c^x.\3m ad tertium modum:
pro tanto enim cft veru qu6d muficus eft nomo,
quia ipfum rtiufidi accidit homini^yil; & ipsumu-
ficum dicitur effe albii,(juia cui accidit,(ei.muficHm,
ineft albjtm , vt iam didhim fuit cxponendo prir
mummodum. Coricludit crgo^M« quidem igitur

dicuntmr

Summ^ vnic^ Cap. VIL 175

iicuHtttr ftcnnditm accidenj , Mtttto (fmd eidem

enti ambo tnfunt , quantum ad primummodum :

tiut cjuU entt, id eft, fubiedo tSud inefi , fcilicct

pradicaturo quod eft accidcns , quantum ad (e-

^jdtum*- candamutMt ^uut »;?/i»,fcilicec fubiedum quod

J( tntii ftr poniturapaneprsdicati «j'/«i!Wc»t w«r^, icili-

sttidf»s. cet accidais , de quo ipfum fuhieflum prsdicd-

tur , quando fdlicec acddcni poiytur ex parte

fubicdi , & hoc eft quantum ad tcrtium mo-

dum.

Notandom qu6d poflcnt etiam addixluo mo-
di entis pcr acddcns ; vnus qxundo tcrminus c6-
plcxus pet accidens praedicator dc tcrmino in-
complexo : exemplum, vt homo eft homo muu-
ais. Alius eft,ciim tcrminus complcxus per acd-
dens comparatur , &przdicaturdealio fimilitcr
complexo, vt fi dicatur , homo muficus eft homo
iuftus. Sed quia per iftos modos tres pofitos in
litera , poftiint etiaminrclHgi ifti duo modi, pro
quanto ad iftos rcducuntur, ficut patct, idco for-
(an Philofbphus de illis non curauit.Dcindc cum
didt ;

TeK.c.i4'

mr».

Secundum fe verh dicuntur ejfe quticun^
que Jignificaat fguras pr/tdicati«nis , cjuoties
enim dicitur ,tettes ejfe figmficat: ^oniam
ergt pradtcatortim alia tjuid efi ftgnifi-
cant; alia tfuale ; atia tjuantum; atta adati^
quidi aliafacere ; atia pati ; ^tia vl>i ; atia
qnando j horum vmcmque idem ejjefigni-
fcat.

Profequitur de alio mcmbro diuifionis, (cili-
cct dc entc per (e. Circa quod duo facit , (ecun-
diim duas diuifiones , quas ponit de ente per Ce.

Trim» Jitd- Primacft, vt (ifiiiditur in deccm prxdicamcnta.

fo tntis ftr Sccundacft , vt diuiditur per potcnriam & achi.

fti» dteem, Sccundaibi : Amplius autem & ejfe fignificat.

videUettgt- Pfjj^^ j„ rres,prim6 cnim fadtquod Hidimi eft.
Secundo remouet quoddarn dubium. Terri6
incidentaliter addit quandam diuifionem , fiue
acceptionem entis,prout cns & non ens extcn-
duntur ad ens & non ens rationis. Scomda ibi :
NtMenimrtfert. Tenia ihi:ylmpltus ejfe & efi.
Pidt ergo qaod feaindumft dtcuntur-ejfe qua-
'cun(jue fignificant figwM pradicationts,id eft, di-
uer{a praedic^.enta : cjuoties enim ^»f»>«r,{cilicet
aliquidefte, toties ejfe fignific^t , id eft , tot modis
fignificatur ens : ejttonnim Pr *dicamentorum atia
quid tft fignifi ant^ id cft,fubftaiyiam; 4/(4 efuafe^
alia ^uantum-y alia ad aliquid ; aliafacere, id cft,
ad:ionem ; alut patt \ alia vbi ; alia i]uando. Ho~
rum vnicuiqtu ftgmficat ejfe idem, quod eft di-
&iim dcnominariuc ab entc.

Scd eft dubium ciim coramuniter ponantur
efle deccm Prsdicamenta , & Philofbphus
non cnumcret nifi o<Sio. c.14. huius. Rcfpondct
Gommentaior , qu6d id fecit causa brcuitatis.
Contri, quar ptolixitas fuilTet "dicece duo verba,
paaximc cum fincneceltaria,nonvidetur-Vndc
nec iti toca Mctaphyiica inucnitur, quod aliqua-
do deccm cnumcrat.Vndc occafionc huius qiue-
runt aliqui vcrum fint pluravelpaucioraquam
decem Prsdkimcnta : quaerurit criam iuxta hoc,
vtrum per iftam diuifioncm, qua ens diuiditur in
decem Prardicament^,ipfa diftinguantur realiter:
fcd quia nencra harum quaeftionum pofTet breui-
tcr pcrtradUri , jdc^ caufa brcuitatis vfquc ad

Wat itiMt
qmtft. habet
ScQt. futer
iioe\.enM-
tleatu.
I>e mfmero,
^diHinSi»-
»* Trtdie»
mentorum.

aliud tempusdiffcrantur, fupponendo cum com-
muni /chola , &qti6d praedicamcnta rcalitcr di-
ftinguantur,& qu6d non finc pluraquam dcccm,
neque paudora : quando omnc ens pracdicamcn-
talc fit in aliquo iftorum dcccm,vcl faltcm rcdu*
cacur. Ddnde cum didc :

Nihilenim refert,homo conualefcens ejl^aut
homo conualefcif.velhomo vadens ejf^aut fe~
ttns^ vel hominem vadere-^aut fecare.Simi-
liter sutem, dr i*i aUu.

Rcmducc quoddam dubium : qiiia enim qua:- 66
dam prxdicanrur , in quibus hoc verbiira , eft ,
cxplicice non ponicur, vc cum didcur homo am-
bulac, forcc crcdercc aliquis, qu6d tales pridica- ■^" •utuifrt-
riones non pcrrincrcnt ad prajdicarionem enris: t^P""* «»-
hoc remouet dicens , quod nihil refert dicerc,Afl- /_ /• lij^
mo eft conualejcens, aut horno conualejctt : aut di- tiiam.
ccrc , homo eft vadens , aut fecans : vel dicere ho~
mt/iem vadere , vel fecare:Jimiliter autem,& in
aljis. Vult •dicerc , qu6d in omni praedicarionc
ponitur verbum eflendi , imphcite, vel exphd..
tc : nam fi ibi ponitur aliquod vcrbum,illud re-
{biuitur pcr parricipium , & per eft; vnde idem
cft dicere , homo eft conualefcens , quod ho-
mo conualefcit } & fic dc aliis.. Dcinde ciim
didt:

K^mplius autemy (^ ejfe fignlficat , quia
verum ; non effe,quia non verum,fedfalfum,
Similiter in affirmatione , ^ negationej vt
quod ejt Socrates ymufutis , quodefi verttm
t^t qued eji Secrates atht*s, quod ejtverum :
hecautem non eft diameter cemmenfurabilift
quod eji fatfum.

Inddcntalirer addit quandam acceptionera
Cftris, pCout cn s, & non ens extenduntur ad ens,
& non ens rarionis , d»cens , qu6d rffe ,SceU
fignificant, ejuia verum, id eft,aliqua propofirio,
& aliquod didhim eft verurrawow ejfe z\Jitem,quia
nonverujn ,fed fatjum; 8c \iocfimiliterin affir-
matione & negatione,([ui3.Cme propofirio fit affir-
mariua, fiuc ncgariua ; cum dicimus ipfam cfle,
Cgnificamus ipfara efle veram : & cum dicimus
ipfam non efle , fignificamus ipfam effc falfam :
veram,vt dicentes affirmando qu6d Socrateseft
muficw, quia boc verum eft ; negando eriam di-
ccndo, quod Socratcs toon cft muficus : quia hoc
verum cft : hoc autetn dicendo j quod diameter
nonefi inc^menfurabtiii.CciUcA lateriquadtaci
dicimus t^ucd eftfatfum : falfijm cnim eft diamc-
trum non cflc incommcnfurabilcm ; & idco fic
ncgando didmus faIfilm.Similiter poflumus da-
rc cxemplum quando affinnando criam dici-
imus cflc falfiun , puca diccndo hominetB efle
afinum.

Notandum , qu6d ifte iftodus acdpicndi cns ,
difFcrt ab cnte acccpto in prima diuiuonc enris,
prout cns diuiditur in decem gcncra rquia ibi
accipitur cns rcalc, & cxtra intcUcdrm : hic
autqn acdpitur cns intcnrionis prout fcilicet 6-
griificat habitudincm prasdicati ad fnbicihun in
propofitionc : quac hOT^tudo capitur ab intcllc-
£ta componcntc,& diuidcntc&.comparantcier-
Hiinura fubic^hmi , & illa habitudo «idttir cfle,
vcl non cffc ipfius compofirionis fccundHtii quod
P 4 ^ropq

Vidt Sttjm I
dif.6.q. ifiM
»fftLat ejfe
in frefofit»
jyntMego-
remttcum,
HtefMtn»
fuf. in 4. (s
defiaitttni'
bm vtri rV
falfi.

61
£»» dupttx.
Htt Metifittfi^
dimfitfiimA
etuit im tmt
rialt, (^ M*
titmif.

Seetmda di-
ttijit entit
ferfeperft'
fentittfn ^

68
fftintis »-
^ duflex
phieitink, (<r
fithiilHtt»

d*t duplex

»iitt»fimili-

ttr.

176 Lib» V.

propofitie eft vera.vel falfa. Exquo patet , qiiW
ifte modus aecipiendi pns comparatus ad primu
fe habct ad ipfum ficut efFc<5kus ad cau(am : quia
ab eo, quod res eft, vel non eft, oratio vera, vel
falfadicitur, vt habetur in Pr»iitanienti$.Dtin-
de cum dicit ;

Sr 2d M A R I r M,

Explicatur dhiino cncisin poteciam,3£
aftum. Doftor ben^ cxplicat potentiam
obiediuam 8c fubfediuam , de quo agit,
%. d.ii. q. I. &dift.i^.ad'3.pr<JGoffre-
do.Notatctiamdiuifam hic nondicide
jncmbri$,quia alterum cft diftrahcns,
nempc potcntia.

ALMpUus ejfe jignijiait (^ ens, hoc tjtfir
demfotejtate dicibileuUuti vero ejuod
4<J?« : horum enim diShrum terminorum4(fe
dicimus , c^ quodfatejtate diciblle ejl termi-
mrum, ^ quoda£lu^ ^fcirefimiliterj&pO"
tens vtifcientia , (jr vtens, (jr quiefcens, (^
cuiiam inejt tjuies, dr fotens tjuiefcere \fimir-
liter autem,^ infubjlantiis . Etenim Mercu^
rium in lafide dicimtu ejfe , (jr medietatem
linea ^ (jr frumentum nondum.ferfecftim.
c^omodo vero potens^& quando nondum,in
aliis determinandum.

Ponit fccundam diuifionem entfs per (c,prout
fcilicet diuiditur pcr potentiam & a£him,diceos
ejfe fignificat, quoct hoc quidemens efl dicihilepo-
teflate, id eft, in potentia, illud vero aEiu : fubdit
autem , qu6d horum diSlorum terminorum , qyi
iicilicet fignificant decem Predicamenta,<i(dm/«
ejfe & quod efi dicibile potefiate , & quod aSiu :
potentia enim , & adus diuidunt omnc ens , &
omne Pra:dicamentum , qHodexponitperquac-
damcxefttpla, dicens, cjyibdfimiliter aliquis dici-
tmfiire, veiquia cApotens vtifcientia , vel quia
^ft vteni, fcilicec in ^du^fimiliter dicitur aliquis
quie/cens, & ille cui iam intfi tjuia in adu, & t^ui
(fipot^ns quiefcere :fimiliter autem,Sc fc habet in
fitbfiantiii, etenim Merpurium, ideft, imagincm
Mercufij dicimtueffe in lapidef\i3^^\t inpotentia,
. & medietateni linea fupple dicimus eftc in Jinca,
(imiUter in potentia : ficut omne^ partes conti-
nui fuijt in continuo in potentia : quia ver6 fuit
opinio quoruiidam Mathematica e^ fubftan-
tias^ vt didhim eftin |, libro,idc6 lineam hic
^connumcwt intcrifubftantias, cx cp, quod iftaiji
opini.or)em nondum 'plen^ reprobauit xfmilitir
frumentum nandum perfe(tupta]^\;ita.c{uando eft in
heri;>a , dicicur fupple frumentum in potencia.
Snbdit autem qu6d quando aliquid Rtpoteffs,
Id cft ,in potenti^, &qua^do non , ied fuppl^ eft
in a(^.« in aliis determvtandum efi , fcilicec in
pono hui.us.

Notanduoi , qu6dfiGUC,di£in^ fuit in quarco
libro , duplex eft pocencia fgilicccobie^Uua, &
fubie<^iua,^dicicur poccncia fubie6tiu^ refi>e-
(£bafubie<5li , vc cum dic;^us,qu6dfoiTnacftin
potcnq^ nutcrix vi^d^ici^urpqtcntia obic6liua
rcfp^i^ teimini in comparatione ad agensii:
|u)c mo4o roia.non ex<iKais, fed poinbuis pro-

^^,.

Metaph.

DimfiedM-
fUx diftrs-
hens, ^ ntn
dfftrahent.

NmfrtuUca.

tur fuper
dittifumdt
qtttlibet diy
uidentt.

^uc!,*dicitut hoc modo cflc in potcntia. Similt*
ter eft duplex adtus huic duplici potentix oppo-
fitus,a6his oppofitus potcntis fubicitiu^ eft a<ius
formalis , qui eft ipfa forma : a<Shis autem oppo-
ficus pot5ci$ obieoiuz eft at^us exiftentix ±(kaz-
lis, &c tunc dicitur aliquid e(Ie ifto modo,quan-
do adualiter exiftit. Ad propofirum cum Phi-
loibphus diyidicens per adbum , & per pocentia,
accipit potcntiam obicdUuam , & a<5him fibi op-
pofitum , fic enim a<£his, & potentia funt diffe-
rentisB entis. Sed contra, quia omnediuifum
prsdicatur de per (e diuidentibus : fed ens non
prxdicajur de cnte in potentia obie<iiiua, cum
iniid^iit non ens; namroianoncxiftenseftfor-
maliter non ens, & nihil; ergo cns non diuiditur
per talem potentiam. Re(pondeo qu6d diuifio
alicuius eft duplex , quia quxdam cft diuifio
diftrahens, & quaedam non. JExempIum primi, fi
dicatur quod homo quidam verus , quidam pi-
ftus : nam eflfe pi(5lum diftrahit homincm,ficut
enemortuum.Exemplum{ecundi,vt cum dicitur,
quod animal quoddam eft rationale : quoddam
irrationale. In prima diuifione,diuifurn non prx-
dicatur de diuidentediftrahentejifta enim eft fal-
fa, homo pi£tui efi homo ; ficut & ifta, homo mor-
tutu efi homo. In fecunda diuifidne cory:edo,qu6d
qu6d diuin.im praedicatur de vtroque diuidentc,
vc patec in exemplo di<9:o : quia animal fiue ra-
tionale , fiue irrationale,eft vcre animal : diuifio
autem entis per a<9aim, & potcntiam eft omnino
diftra(Shua diuifio : nam potentia diftrahit ab en-
te ; & ide6 non fequitur quod ens in potentia fit
ens. Quando ergo arguitur, qu6d omnediuifum
praedicatur de per fe <Iiuidentibus, dico qu6d fal-
fiim ' eft de diuifione fadla per diftrahens , qualis
^ft diuifio enris per a<3:um & porentiam : ad dif-
ferenriam primae diuifionis entis per fc prout
diuiditur in decem genera , quia-verum tns di-
ftinguitur in decem Prsdicamenta , iccundiira
diucr{bs,^c.

$y UU M VNICiE
Capyt VIIL

Dc Subftantia.
SVM MARl VU.

Explicatur in toto hqc capite diuifio
rubftantiae in primam, &fecundam;tan-
git aliam acceptionem fubftantias recun-
dum Platonicos,itcm qu6d accipitur pro
forma, rcdmpibcamcnquatviorhosmo-
dosadi.&^.'

SVhJlantta, dicitur (^fimpUcia corporayVt
terra , &. ignis i &aqua,(^ qttacunque Text.c«i.ij.
talia, (jr vniuerfaliter corpora ex his eonfijle^
tia , & animalia , (^ damonia^& partes om-
nium horum;hac autem dicuntur omniajub-
ttantia^ quia non defubieB$ dicunturfed de
his alia. "

In ifla parte, vt dicebatur diftinguit Philofb-
phus,hoc aovacnfttbflanti4,<{\i3f cft pnncipalier

pars

Summ^ vnic^ Cap.VlII. 167

iuhfi.tntis
JumitMT 4.
fMdit.

Dtnunts »■
fMd Pbilofo-
fhum fof-
funt inteHigi
duflieittr.

DtmSqmit
ftcmiMmJt-
fnUinmf

pars fubie^i primi huius libri. Circa quod duo
facit : quia primo diftinguit modos fuDflantia;.
Sccund6 rcducit omnes modos ad daos. Secun-
da ibi : .Accidit ita<jue. Prima diuiditur in qua-
tuor,(ccundum quod quatuor modos fiibftantia;
ponit. Secunda ibi : Jilio vero modo. Tertia ibi :
.AmpUits cjHtcunejMe. Qiurta ibi : yimpliits quod
tjnid erat ejfe. Dicit ergo prim6 tC^c Afubjiantia
micitur vno {cilicct modo ipd^pUcia corpora,
vtterra, ignis , aeftia & qutcitnqtu talia,& v?ti-'
uerfaliter corpora qtUcunque fint , fiue fimplicia,
fiuc mixta , & criam animalia cenflantia ex his ,
(cilicct corporibus fimplidbus , vcl mixtis quac
fimt homogcna,puta camibus , & oflibuSjiSc nu-
iufinodi , & dsmonia & partes horum, hac autem
pmnia dicuntur fubflantia: qula non dicu/ttur de
ftibieSlo, fed aUadehts dicuntur : haec eft defcri-
pdo primae fiibftantix data in Pracdicametis , cap.
dc Subftantia. Per quod Philofbphus dat intcl-
ligere , quod per iftum priihum modum intclli-
git primam fiibftanriam , quae eft fubftantia par-
ticularis.

NotandujT» , quod pcr daemonia Philofbphus
haec intelligit idola , qua: vt Dij ab antiquis po-
ncbanmr , vel intelligit qusdam rarionalia ani-
malia, qux Platonici, vt eis imponitur , duo cC-
fe ponebant , fif eftc fimilis fpedci cum.homirri-
bus , feamdum aliquos , vt diiShmi fiiit in tertio
huius, vnde quidam,vt dicitur,vocatus Apuleius
Damiones fic deffmit : Datmones , inquit , ani-
malia fimt corporc acrca , mcnte rationalia, ani-
mo paffibilia^tempore xtema. Deinde cum dicit:

i^/w verh modo quodcunquefuerit caufa
exifiendi inexiHens in talihus : qittecun-
ifue non dicuntur de fuhieih , vt anima
animalis.

Ponit (ecundum modum diccns, quod allo mo^

^°. <fo dicinir fiibflantia quacunqtte ftierit caufa ef-

t^fecifnh' ^'"'^^ inexiflens in taUbtts tjuacunque non deftib-

ffMtiale »lic- *'^o dicuntur , id cft, in pra;di<ffa's fubftanriis pri-

rum dicitttr mis quac non dicUntur de (ubiecko ; & dicit.in-

ftAfiMti» exiftens , ad remouendum caufas extrinfecas;vn-

**"*' de fubdit, quod anma fupple eftcaufa eftendi

inexiflens<w7»»Mii, etenim dicitur efTe fubftanria

animaL

Notajidiim , qu6d ad ifhmi modamfubfVan-
riat poteft rcducimiateria, quateft principium in-
exiftcns primas fubfbnrias^poffunt eriain ad hunc
moduni reduci fecunda fubftanrix, quac de cori-
ceptu fbrmali, & intrinfeco funt primx fubftan-
cix. Deinde ciim didt :

i^mflius quacunque fdrticuU exiften-
tesfunt intalibus ttfminantes,(jrhocaltijuid
fignificantes : tjuibtis deHru£lis defiruitm to-
tum, vtfuperfcie, corfus, vtquidam dicunt^
^fuperficies linea, S" totaliter numerus vi^
detur effe quibufdam talis) nam dejtru6ioi ni-
hilejfe^ (jr terminare omnia.

Ponit tcrrium modum, qui cft fecundum opi-
nionem Platonicorum , & Pythagoricorum, di-
ccns qu6d AmpUits fiippte dicunmr fubfbntia
quacuntjue particuU funt exiflentes in talibHt,
fclicet in prididbs fubftanriis , qux funt termi-
tf*»ta, id efta teiminum eanim ,& hoc aHqmd

fkniflcMites fecundinn eos , tjuibut deflruElis de*
flmitur totum , vt fnperficie fiipplc qua corpus
tcrminatiu^ deftrafta, & corptu (cilicct dcftruitur:
numerm videtttr ejfe tatis , fcilicet qubd fit fub-
ftantia Otnruum rerum : nam deflruilo numero
nihil ejfe dicunt , & terminare omnia fupplc di-
cunt ipfiim numenim.

Notandum , qubd fccundiim illos linea eft 7/
pars fuperficid, & fuperficies corporis : dicebant °^^" "^
enim lineas componi ex pundis , & fupcrficics ^V*!'J^^ ^
cx lineis , & corpus ex luperhciebus, dc qua opi- ftrum.
nione habetur prolixiiis 5. de Cxlo, & Mundo,
text.c. j .& inde. ex quo fequitur,qu6d pii£b efset
fubftaria Iin«c, & linea fuperficiei, & fijperficies
corporis. Iterii fccundii hac opinione videtur nu-
merus cflc vniuerfaliter fubflantia omnium cn-
tium , quatenus remoto numero, fecundum eos,
nihil remanet in rcbus:quia quod non cft vnum ,
nihil cft; & fimilitcr , quar non fimt pluta, nihil
funt,Numerus edam didtur terminare onmia :
ex hoc quod omm'a per numerum mcnfurantur.
Sed tamen ifhid moduum eorum nullum
eft : non enim fequitur ,qubd illud,fine quo res
cfle non poteft , fit fixbftanria illius rei; fed poteft
cflealiqua proptietas confequens rei fubftanriarn:
recundiim quemraodum le habent propriae
paflioncs ad fubicdla propria. Peccabanr etiain
ifH fpccialiter quant um ad numerum,nbn diftin- Vnu dupUtex
guentes inier vnum,quod conucrtiturcum entc,
& quod eft principium numeri:nam benc verum
cft, qubd nullum ens poteft cfTe non vnum,quod
eft paflio cnris,Iicer fit non vnum,quod eftprin-
dpium numeri , qui eft de genere Quantitaris,
dequo loquebantur poncntes Mathemarica etlc
rcrum fubftandas , de qua opinione fuit dit^hua'
in primo huius. Deinde cum didt :

i^mplius quod quid erat ejfecuitts ratio
eft diffinitio^dr hac fuhjlantia dicitur vniuf
cuiufque.

Ponit quattimi modum dicens, qubd ampUus,
id eft, alio modo,dicifurfubfbntia quod quid e-
rat ejfe, id eft , quiditas rei : cuitts ratio efl diffl-
nitio , id eft , quam fignificat diflSnido , & hac
dicitur fubflantia vniufcuiufque. Ex quo patct
quomodo difFcrt ifte quartus modus a fecundo.
Nam fecundus modus accipir fiibfbntiam pro
forma parrisj iftc verb pro forma totius, qua; eft
ipfa r« totalis quiditas , comprehendens non
tantum fbrmam, fcd ctiam materiam. Deindc
ciim didt:

Accidit itaque fecundum duos modosfnh-

JtanttMH dicifubieifum vltimum, quod noa

adhuc de alio dicitur, (^ quodcunque hoc ali^

qmidens , (^.fefarabiU fiterit : tale vert v-

niufcuiufque forma (jrffecies.

Redudt omnes di<2»s niodos ad daos, dicen$
fub^antia vno inodo eft.fccimdijmquam dicitur
fubleEium vtt^mttm, i<f cft, prinu fubfbnria,quae
ita fubiidtur,qubd nejt adhuc de atio pradicatur,
& quod efl hoc aliquid ens , quafi pcr fc cxiftens,
& feparabilefiterit, id eft, diftinaum ab onmi-
bus juiis : taU vtro , id eft , alio modo didtur
fubfbnria vniufeuiufqut forma & flwies : ficut
ctiam diAura fiiit , in quo concludit fccundum,
Sc quartum naoduhunam ta fbrma parris ,qakn

forma

TtrtnaJu-
fUx.

i68

Lib. V.

^rraa torius , didtur forma, & fpecies,ficut etfi
didum fuit inpraecedemibus jdiftinguendodc
materia , prout opponitur fon-nae partis, vel for-
mae totius. Sed tertium modum prstcrmittit
pro co , quod eft fecundum opinionem aliorum
falfum.

S V MM iE YN I Cifi
C A p y T IX.

Pe codem, diuerfb, Sc differenti. Itcm dc fimili,

& diifimili. Itcm de oppofitis , contrariis ,

& djuerlls (pecic.

srMMjRirM.

In hoc capite vfquc ibi , ContrarU dU
funtur. explicantur nomina , idcn^ per fe,
& pcr accidcns , cuiufque oppolitum,
fcilicct , diuetfum , fcu differcns. Iccm
fimile,&: diflimile. Ponitquatuor modos
oppofitionis, corumque fuffici^entiam,dc
quo cap. de oppofitis. Vidc Dodorem
quseft. 37. & 3 8. de Pracdicamentis.

EAdem vero dicunturjhac quidemfecun-
dum 4ccidens , vt album , ^ muficum
henscom.fei fdem, ^uta eidem acciduntidr homo, & mufi-
7m^ "'' f*w,^«w alterum alteri amdit j (^ muficum
autem homo , quia muficum homini accidit ,
vtrtque autem hoc, ^ horum vtrumefue illi\
etenim , homini mufico,(jr homo^ ^ muficum
idem dicitur, dr hu illud.

Metaph.

n

C«»JiderM
fuomtdtt.l'
fmtfnrtesv.
niui.cum tor-
men\.%. ri-
ftlutionts
funiiturfH-
fer vnitMe
ietu.

Poftquam Philofbphusdiftinxit nominafigni-
ficantia fiibieibum huius fcientixjnunc diftinguit
nomina fignificantia partes fubiedli. Circaquod
duo facit } quia primo diftinguit noraina fignifi-
frantia partes vnius. Secundo nomina fignincan-
tia partes entis. Secunda ibi : Potefiat dicitur.
Primain duas.Primo enim facit quod didum c(l.
Secildo diftinguit nomina fignificantiaordinem ,
fcihcct prius , & pofterius, quod confequitur ad
vnum : nam vnum elle eft principiiaii cfTe , vt
di<51:um fuic fupra capit. dc vno. Secunda ibi :
Priora cr pofieriora. Prima in duas : Prim6 enim
diftinguit nomina fignificantia partes vnitu, &
fui oppofiti, quod eft multa. Secundo diftinguit
qiuedam nomina fignificantia quafdam fccimda-
rias partes multitudinis , quas reducuntur ad
diuerfum , & difFerens. Secunda ihi ; oppofita
dtcHfitur.

Ad cuidcntiam primae panis notandum eft,
qu6d vt didtum fuit in ^uarco huius,partes vnius
fimt idem ,fimUe , & (ttjuale ; partes autem mul-
titudtnii funr diuerfum, difiimUe , &: inAejuale. In
loco aut^m illo eft, vt dicitur, vcl dicuntur, quia
in eis efl nobis occulta muhiphcitas : fecundum
hoc ergo, ifla pars diuiditur in duas : qoia primb
diftinguir hoc nomen idem, Sc fuum oppofitum.
Secundo hoc nomen ,fimile & fuum oppofitum.
Seciuida ibi : Simtlia autem dicunfur, Prima in
duas : quia primo difHnguit ipfiim idem-Secun-
d6 eiiis oppofItura,fciHcet diuerfum.Scciuida ibi:
DiHerfa vero. Prima in duas , fccundum quod

idem potcft dupHcitcr aecipi, fciHcct per fe,& pcf
accidens. Prim6 ergo diftin^uit idem per acci^
dens didbum. Secundo idcm perfe di<ilum. Scr-
cunda ibi : .Alta vero fecundUm fe. Prima in
duas, quia primo ponit modos eiufdem per acci-
dens. Sccundo infert concluflonem quandam ex
prjedidis. Sccunda ibi : .Quaproprer,

In prima panc ponit quinque modos ciijf- ^J
dem per accidens. Primus modus eft,cumac- ^^'"f^*''''
cidens dicitur idem accidenti,puta dicendo,qu6d , mdk!
album, & miilicum fiint idcm.Secundus cft ciim
accidens dicitur cfle idemfubie6lo,puta m^ficum
efle idem homini. Tertius modus cft conuerfiuus
fecundi , cijm fubiedum dicitur idem accidenti
puta homo mufico. Quartus modus eft, quando
accidens incompicxuiTi idcm dicitur cllc copi-r
plexo ex fubiedo , & accidentc , vt fi rpuficum
dicatur elle idem homini mufico, Quintus mo-
dus eft , cum terminus complexus dicitur eflc
idem fubicdo fimpHci, vcl «ccidenti fimpHci : vt
fi dicatur , quod homo muficus eft idem homini
feorfiim , vel ipfi mufico feorfiim. Dicit ergo
quod dicuntur hac ejutdem fecundUm accidens, vt
alhum , & mtificum dicuntur idem : quia cideit}
fcihcet fubiedto accidunt , & ifte fuit modus pri-
mus. Pro tanto ifta eft vera:album eft muficum:
quia vtrum(]ue acctdtt alicui tertio , in quo fiint
vnum:& iierum/jowo, & muftcum, id cft, quod
muficum prsdicatur, & dicitur efle idcm homi-
ni per accidens , <nuia altertim fcilicct muficum
accidit alteri , fciHcct homini : & iftc fuit fe-.
cundus modus, vbi prsdicatum accidit fiibie6to.
Iterum mnficum ffr homo,id eft, qu6d homo praj-
dicatur , & dicitur efle idem munco .• <juia mufi-
cum acrtdit homini : & ifte fuit tertius modus,vbi
fubiedtum accidit praedicato. Iterum vtrieiue,id
eft, termino compfexo exfubiedo , & accidente
dicitur efte idcm hoc , id eft,accidens, quod dc il-
lotcrmino prxdicatur,& illc fuit quartus modus,
puta diccndo, homo muficus eft miificus. Iterum
horum vtruntcjue, id eft , terminus complcxus cx
vtroquc dicitur elle idem iUt, id cft, termino in-
complexo , & iftc fuit quintus modus , puta di-
cendo homo efthomo muficus. Poteftautem
accipi ex partc fiibie^ti , vt di<ilum eft,terminus
incomplexus fignificans fubiedym, vel accidens.
Ideo fubdit, qu6d homini fcilicet fcorfum,Cr mu-
fico,fcotsu dicttur effe idem homo,cr muficii,Cimui
t^/)«,fciiicct homini muiico, ///«</ puta homo,v6l
muficu^,quando accipitur econuers6 fecundum
qugrtum modum. Deinde cum dicit :

^apropter (jr emnia hac vniuerfaliter
non dicuntur-.non enim efiverum dicere quod
omnis homo idcm^cjr muficum : nam vniuer-
faliafecundum fe exifiunt : accidentia vero
non fecundum fe , fed in fingularibm fimpli-
citer dicuntur : idem enim videtur ejfe Socra-
teSy dr Socrates muficus/tam Socrates non in
multis j propter quod non omnis Socrates
ejfe mnficus neque Socrates dicittir,qtiemad-
modum omnis homo , dr ^^c quidemfic di-
cuntur eadem.

Infert cx di<ftis quandam conclufionem,dices,
quapropter omnia h<£C , in omnibus modis pra;-
dicandi , in qiuTsus fcilicct prxdicamr idem per
accidens , non dicuntur vntutrfaiiter : non

timi

74

Summ^ vnicx

t/tim efi verum dicere {c\\kcx.ncx.c^3.dh^Mod om*
.j. . ,„ nts honto cft ulcw,& muJicumAd eft,qu6d omnis
p^fe rr \ii homo fit idem mii/ico : cuius caufam fubdit :
ftr iteeiMts in rt/tm vntuerfalta fecu^dk m fc extftunt : acctdefitis
truui» psM- autfm non fecnudumfe , id cft, quod in propo/l-
**"^ tione vniueifali in qua ptffdicatum dicitur dc

fubiedo vniuerfalitcr , pridicatura comienit
ipd vniuerrali fecimduro (c, & non ratione fin-
gularium : non lic autem eft vbi prjcdicatura eft
idcm lecundura accidens fubicdlo:quia talc pra;-
dicatum non incft {ecundum fc ipu vniucrnj.li *
(ed ratione fingularjum , de quibus illud prardi-
catum praidicatar fimpticitcr ; idc6 fubdit i
/ed in ftvguUribM ftmpliciterdicuntur, tdeenim
videtur effe, fcilicct iubic(^ : Soertues, & Socra^
tes muficM : nam Socrata non eJl_im multis , quia
/cilicet non eft vniuerfalc^/ro^/^r quod n»n dici-
rur omnU Socrates , ^uemadmodum omnishomo,
& hic eft ratio : quia pracdicatum idcm per ac-
cidcns non praedicatur vniuerfalitcr dc tcnnino
fingulari , quia fingularc hon cft vniucr(alc:licci
piJEdiccmr fimpliciter dc eo : quia taha accidcn-
tia primo infunt fingulari , & cx confcqucnti di-
cimtur incllc vniucrfali; idco enim homo cft al-
bns , qiua Socratcs eft albus. Concludit cr-.
go , qudd iiac eademjic duutitnr. Dcii^de cum
<d)cit ;

MtA vtrofecundHtnfe , (jitemttffmodumcj;'
fp di^ ^ v>»«w : etemm tjuorum materia 'vna.autfpe-
modis. cie. aut mmero , e^dem dfcumur , & qi*orum
fukfiAnttA V»*,

DifHnguit raodos eiu(<!era pcr (e. Circa quo4
7j duo facit. Primo enira facit quod diftum cft.
Seamdo infen conclufionem qoandam cx prz-
diAis ibi : Quarepalam. Dicit crgo qu6d alia
vero fiipplc dicunmr cadcm fecundumfe, (fuem'
(ulmodMm, & vnum , id eft, qu6d eifclcramodis,

2uibus dicitur vnura pcr (e, dicitur & idem pcr
; : etenim eadem dtctmtHr ejuorttm materia eftv-
na,aut fpecie , aut numero , & in hoc tangimttir
duo modi ciufcicm pcr fe correfpondcntcs fcam-
do, & terrio modis vnius, dicuntur criam cadem
ijuorumfubjidntia cji vna, Sc in hoc tanguntur
tres modi eiufciem pcr (e, corrcfpondetcs primo,
& quarto, & quinto, modis vnius : nara fubftan-
ria vna . potcft dici , vcl rationc conrinuiuris,
quoad primum- modura ; vel rarione vnitaris in
diffinidonc& rationc , quoad quartum, & quin-
tum modura. Dtindc cum dicit ;

^arefalam cfuia identitat vnitas qua-

4am plurium effendi , aut quando vtitut

vno , vt flurthtu , veluti quando dixcrit

iffttm ifft idem ; nam vt duohus vtitur

r eodem.

Infcrt ex di£Hs conclufion? quandam.diccs*^*/*

^(Te-.ejuia identitat ejt cjm (di vnttM,atu pluriief-

fendfy id eft,quando iUa qua dicuntur idcra,fimt

plura fecundum efte, & tamcn dicuntur idcra

mqiianmm in ahquo conucniunt,aut quiafunt

vUein^ hu vnum (camdura cftc, & taracn intellc<ius vnus

Mu^ cMr*- vtiturvio , tanquam duobus : veluti quando di-

*"**• xeratipfum tdem tpft,na eodem vtitur vt duobjtt,

puu diccndo id^ fibi idcm. ^x itxK ibfoiw ar-

Cap. IX. 17^

gumcntum , quod idenritas numcralis non fit
rciario rcalis ; nara relario rcalis requirit duo
cxtrcma diftinda rcalitcr , idem autem a fcipfb
non diftinguitur reaUter. Deindc cura dicit:

Diuerfa vero dicuntur tjuorum , aut (pe-
cies flures, aut materia , aut ratto fubfian-
tia, Et offofite emnino etdem dicitur du <w**«»*»fm
tterfum.

EMftinguit oppofitum fWH«,quod eft dlMerfum, ^^-f^l^
Circa quod duo facit : quia pnm6 difringuit ip- ^ y^^
fam diuerfum. Sccuud6 ipfiim differens,c[\iod cft
qnafi idem ciuti diuerfo ibi : D.fferentta vcro,
Dicit crgo quod dtturfa dtcuntur vno modo ,
qHorumjfecittfuntfluref, puta homo, & afinus :
alio ipodo tjumrum materiaeji alia. & potcft ac-
cipi materia pro fubie<^o, vcl gcnere, <Sc fic pof-
Amt fumi duo modi diucrfitatis iuxta olictatcm
matcris. Alio modo dicuntur diucrfa , c^Morum
ratio fukflantut, id cft , diffinitio fubftantialis eft
alia, & fubdit , quod omnino diuerfum opponitur
fidem, ide6 tot modis potcft accipi, quot modi$
ipfum idcm : quia quot modis dicitur vnum op-
pofitorum,tot modis & reliquum correfpondcn-
ter. Deindc cum dicic :

Difierentia vero dicuntur quacuntjue di.-
uerfa funt idem aiiquid entia , & nonfo^
lum numero ffedfiecie^ aut^enerCj autfro-
fortione,

Diftinguit ipfum differens. Circa quod tria Fa- T>lfertmi ^
dt. Primo cnira ponit vnum modum. Secund6 ^^'^'*J"^
aliura. Terri6 oftcndit qus propric fint diffcrcn- ^^ dtmt^h
ria. Secundaibi : ^mpliiu. Texiiz. ibi; Etcon- ;eat.
traria. Dicit crgo qu6d dtfferentia dicMntur (jm*-
cunqtu dtcuntur dtuerfatdem alicjMidentta,\deA,
in aliquo vno conucnientia , fiue illud fit vnum
numero , vt Soctates fcribens difFcrt a Socrate
non (cribcijte : tamcn funt idem in Socratc fiue
illud fit idem in fpecie, vt Socrares,& Plato,qui
conneniunt in horainc : fiuc illud fit vnura ge-
nere , vt homo , & afinus conucnicntes in ani-
mali : fiuc iliud fit vnam proportione , ficut tran-
quillitas maris, & f^rcnitas aeris, qax differunt,
& tamen communicant (ecundum quandam -*

proponionem in hoc quod cft cf^ quiccum*
Dcindc cum didt :

Amfitus quorum dii^rfum genus.

Ponit feamdum modum dicens , qu6d ^m^
fltks, id eft , alio modo dicuntur differenria quo-
rum genut eJidtMerfum , & ide6 non funt aliquid
idem cnria in aliquo vno fpecic, vel gcnere , &c,
fcd fortc in aliquo tranfccndcflte , vtfubfbmia,
& quanritas in cnte. Dcinde cum didc :

Etcontraria ^tftt^cMnqMehaheMtimfui-
Bantia diuerfitatem.

Oftcndit quar propri^ funt difTcrcntia , diccni
quod cofitraria & cjiucMncjMe habent in fab/lan-
tia diMerJitatem , fupplc funt propri^ diffcrcnria,
Ccut diiae fpcdcs fub gcncre : quae duabuS^con-
tfariis diffcccaoiSi & fubflamialibus diffcrunt^^^

COQUQDiunC

176 Liber, V.

fonupniimt Ib genere : portct tamen tota ifta li-
feia prxcedens c^cponi fic ,qu6d totum fit vnus
mo(iu»,& ^emplincat de ditierns : quomodo fint
difFcrentia i Sc aliquid idom entia.

Notandum, quod ficut potefi elici exlitera,

Diferenti» diucifa propri^ dicuntur qua: v^: Ci(- npn rc%i^iiit

j^ diHerfitM aliquan) tjonupniipntiam , (c<i fblum diciinturdir

differunt, ^ uer{a,vt non conueniunt;& ex hop re(Juitur,qu64

ctnHtntMnt, jiiav,qiuc in niiilo flmpliciter cbriucniunt,funt

propric diuerf^,& dicuntur primo diuerfa,vt fiint

vitima: difFercntix,fecundum quod fuit oflenfuin

quarto iiuius ; fpd differentia, non tantum refpi-

piunt diuerficatem , fed ptiam conuenientiam in

^iiiquo vno ; & ide6 dicuntur diuerfa idem aiir

quid entia> vt ditSiun efl. Deinde cum dicit :

Similia dicuntur qa^cumaiue idtmfajfa ^
^ plurxidempajfa , aut diuerfa , ^ quorum
qualit^ vna,

Hic diflingiiit liocnomenyJwi/f. Circaquod

77 tria facit. Prim6 enim ponit modps fimilis. Se-

cund6 oftenditjqux debeant dici maxime fimi-

lia. Terti6 inuuit diflindtionem dppofiti quod cfl

dijftmiU. Secunda ihi : Et fecttndHm quMHnejHt.

Simili» di- Tertia ijpi : Oppofita vero. Innuit auteni tres mo?

funtvr tri dos fimilis dicens , quod fimilia dicmtur vno

flifittr. modo , cjua fnnt omninoidem paffk, putaduo

patientes febrpmfimiies dicuntur: alio mododi-

cuntur fimiiia aliqua plnra qut funt pajfa idem ,

•n ^Mt diuerfory ficut duo liomincs dicuntur fimiles

non fblum fi patiantur idem, puta.ambo teruana:

fed etiiim C\ patiantur diuerfa, puta vnus febrem,

aiius v?rberationcm:alio modo dicuntur fimiUa,

ejHortm eft tjnalitM vna , puta duo equi albi j &

ifleefi: proprius modus ad qnem reducuntur etij

prxdidi , pro quanro iflae paffiones pofTimt did

quardam qualitates : vnum enim in quaiitatu far

cit fimile. Dcinde ciimdicit:

Btfecundhm tjuacumejue alteraricontingit
(pHtrarioru^ horum quodplura habet , ^t
magu- propria, huic ej^ fmile : oppofita vera
fimtlibtts dipmilid.

Oflendit qua debent dici maxime fimilia^di-
censqubdy^f«»<^«w ^udcunejMe contrariorum cot
Siitis iicitur tingit alterariy id efl, cum fint multac contraric-
pi*ximt fi- tates, in quibus fir alt^ratio ; horumejuodplura
"«^ t habet,aut magii prapria, e[i huicfimtle, id efl , iile

qui aiteri fimiiis recundum plurescontrarietatcs,
aut feciindBm njagis proprias,efl maxime iHi fi-
milis.Exemplum primi,vt duo iiomines quorum
Vterquc fapiens^vterque liberalis, &c,Exemplum
fecqpdi^aqLiaeflmagisfin^ilisacri ,quam ignis,
pro quanto afllmilatur fibi in iiumiditatc , quac
eft princip^lior , &c maeis propria qualitas acris,
guam caiiditas,, in qua fibi afliniilatur ignis. Vl-
timb innuit diflin(Sfcionem diffimilis diccns,qubd
dijfmilia dicunturoppofitafimtUliHi, & ideb iuxta
modos fimilu poiTunt accipi pcr of pofitum modi
dijftmtlis. Tunc fequitur ilia pars ;

i Oppofit4 dicuntur contrarta, contradiBio^

& Adaliquid, (^priuatu> , & habitus.

yg Vbi diflinguit quxdam nomina fignificantia

guafdam iccundsuias partcs multiwdinis , quaD

Metapli.

reducontur ad diffcrens, & diuerfum.Circa quod
duo facir: quia primb diftinguit modos oppdfi-
tionis.Secundb dat documenta ad cognofccndum, Moii m»««
aiiqua efie oppofita. Secunda ibfll : Et ex c^uibHt. fitiouk. 4.
Diflinguit etgo qiutuor modos fiuc fpeciesop.
pofitionit, diccns,qubd oppofita dicuntur contra-
di6iiones, '\AekyCOnxxz6.iOionz,&contraria&ad
alicftiid, id.efl,rela:tiua, &priHatio, & habttHs.

Notandumi qubd fufficientia ifiaquatuor fpe-
cienun oppofitionis potefl: fic haberi : quia o^ iupUitntia
pofita,velpoHnntfc,vei cxciudpntfe.Siprimo »>Y'"''*""^'
modo , fic funt relatiua, quae ratione mutuac de- ^'J"'""*'
pendpntias fimul funt,& non funt:fi feciuido mo-
do,vei vtrumque extremum ponit aliquid,vel ni-
hii : Ci vtrumque ponit aliquid,fic funt contraria,
qu* fiib eodem genere dicunt duas naturas pofi-r
tiuas maximc diflant^ s : fi verb vtriimque non
eflaiiquid pofitiuum,fedalterum negatiuum.vel
eft negatio fimpliciter , fic funt contradicloriaj
vei cft negatio in fubiedo apto nato,& detcrmi-
nato,& fic funt oppofita priuatione.Dcind^ cum
dicit:

Bt exejuibui,(jradqua vltim4,vt genera-,
tiones,^ corruptiones^ (jr cjuacuncjue vero no
continguntfitnuladeffe amborumfufceptibili,
hac opponi dicuntur aut ipfa , aut ex quibtts
funt. Nam pallidum (jr alhumfimul eidem
noninfunt ; propter ^uod ex quibusfitnt^op-r
ponuntur his,

Ponit duo documenta ad cognofcendum aliT.
qua efle oppofita. Primum . in comparatione ad
motum,vt fi aliqua duo fic fe habent , vt altprum
fit terminus aquomotus,&mutationis,& alteru
fit terminus ad quem , illa erunt oppofita : nam
omnis motus eft ab oppofito in oppofitum; ideb
dicit, qubd illa ex cjuihut , vt \ terminis a quibus,
& ad qui vltima, vt ad terminos ad quos , vtge-
nerationes , & corruptiones fupple funt oppofua.
Secundum documentum eft in comparationc ad
fnbia^rum. : nam illa quac fimul non poffunt inef^
fe eidem fubie<flo,opponuntur, vel ipfa,vel ea ex
quibus funi : ideb dicit qubd ejuacumciHe fimul
non contingit adeffe fttfceptibili amborHm hac op-
pofitadicuntur, aHtipfa,vt funtextrema, puta al-
bum, & nigrum; aut ex qHibuifunt , fupple roe-
dia contrariorum , quas etfi non fint propric op-
pofita,funt tamen oppofita iftaex quibusiunt>
fcilicet ej^trema : nam pa/lidum , & albumfimtd
eidem non infunt propter quod extrema fciiicet,
ex quibut funt , kilicet media,opponH»tHr his ,
fcilicet mcdiis : nam fic cx incompoffibiiitate
cxtremorum arguitur ipfa picdia cfle pppofita
«xtremis.

Notandum , qubd fignantcr dicit oppofitaiila,
qii^ non pofrimt inef^ fimul eidem fufceptibili
amborum : quia aliquando non oppofita pofTimt
fimul efle in eodem fubieilo , pro quanto illud
fubiedjrum non eft fufceptibile amborum,vt albc-
do & fcientia :qu2 habet fubiccla diftindb, &
ideb ex iftaincompoffibilitatenon arguitiir,qubd
ipfa fint oppofita,quia ifta incompoffibilitils non
cft ex eorum oppofitione,fed ex carentia fub-
itfti fiifircptibilis ambonun. Deind^ cum
dicit r

Doeumem»
notanda ct4
cognoftendi

19

Ntn onmm
qu4, nonfiMt
fimul tn eodi
fuhiea»futtf
tfptfit».

Summ^ vnicx Cap. I X. 169

$<9

Omtrgri»
iMfUdn,

tm dfffUa-
ttr.

Z>« rftitn*
t$»tT»rimim
fimtri*.

S F MM A R ir H.

Cohtrarioruoiduomodi cxpoountur,
&: modi contrarictatis propri^ dift«^ ad
quamtria rcquitunturj fcilicct in codcm
gcncrc circa idcm obicdum , Iquo fc
mutuo cxpclluriti Sdabcadcm fcicntia
confidcrari. Ponit quatoor modos fpcci-
ficae diucriitatis.

COmraria diatntttr qu/tcunijue nonfof-
funtjimuladejfe eidem differentiumfe-
eundumgentu : ^ qud flurimtm differunt
(orum^ (fudfuntin eodem genere;(jr quaflu-
timum differunieorum^^udin eodemfufcef-
tihili:cjr qu£ flurimum differunt eorum , qux
funtfuk eademptefi4te:(^ ^uorum difftren^
tia maximayOUt ficundum gentts, dutjimfli'
ciin,autfecundumfp<ciemy

DiiHnguit modos contrarietaris. Circaquod
tria facir. ' Primi diftinguit raodos contrarieta-
ris in prim^ contrariis. Sccundi in fccund6 con-
trariis. Terri6 rcmouet dubium. Secundaibi:
AUa vero. Tcrria ihi:.QM«mam autem w/.Ponit
autem duosinodos contrarictaris : vnum impto-
prium,alium magis proprium , dicens quod con-
traria dicuntur vno modOiquacunque non pojfuni
adejfe eidem diferentittm fecundMm genus ,id eft,
licet difTeraht gcncte> vr u diceretur , qu6d albe-
do, & {cicnria funt contraqa , ncc poftunt eflc in
eodcm {ubie>^:ii^ cnim modus cft improprius:
nara rontnria pre^ric acccpu oportet cfleih
codcm gencre. Seamdum modum fubiungit di-
fcns : qu6d (upplc contraria dfcuntur , qut pluri-
tnttm differunt etrrum qut funtineodem gerjert:&
epta plurimum dtfferunt eo quid in todtm fufcepti-
^»,lcilicet habcnteflcrC^ efHaplMnmttm dijferunt
aorum quafuntfuh eadem-potejiate,iA eft.rcicnitia,
qu« dicitur potcnria rarionalis,5r.huius,text.com.
3, & 10. & inde.vha cmn> fcicnri^ cft contrario-
rum^fubdit ctiam quandam rarioncm gcneralem
cpntrarierum qu6d comcaria funt.^iMrj*»» diffe^
rentia ifimaxima , aHtftmpliciter,aMtfectmdum
genus , aut fpeciem,(\vioA exponitur fic ^fimplici-
ter quidem , vt in motu locali duio pun<5b tcrmi-
nanria mdtum coeli , puta pgh^s Orienris , &
puivfbis OccidcnrisilecundiJrt gcnu» ver6, id eft,
in codem gencre,id eft, dujcipcciesper duas dif-
fcrentias diiiifiuas generis conftituta; : fechmdiim
(pcdem autem , vt duo indiuidua p«ff dtus acci-
dentales , &contrarias differcntias dioerra.Alitcr
cxponitur 6f magis ad rqcntcm Philo(bphi,vide-
tur, qu^d differcntia maxima fecundiim fpeciem
intclugatiu' in duabus fpcciebus , fiue differentiis
contrariis/ed fccundum gcnus in duobus gcneri-
bus fiabaltemis : fimplicitcr autcm ih duobus ge-
neraliflimis,& in quibufcunque quomodocimque
maxime dilbnribus,

Notandum,qu6d ex drfcriprionc fccandi mo-
di accipicndi conf riria , qui eft proprius modus,
colligitur qu6d tria funt de rationc contrario-
rum,{cilicct eflc in codem generc,& haber^idera
fubic<aum, &comprchendi fiib eitifdcm fcicnria!
confidcrarionc:dicit autcm contraria differrc plu-
riraum,vt cxcludat gcncra eontrariorum, quibus
Ctfi conucniant tres 6iQtx condirioncs;non tamc
diflant pliirimum:& ide6 non fuac vcrc-contra-
Scoti Optr, tont, IK

ria : fanum crgo & a^grum funt vere contraria:
quia cadunt mb codcm eenerc , & habcnt fieri
circa idcm fubic^lum,(cilicet animalis , & perri-
ncnt ,ad candem fcicnriam , fcilfcct mcdiciham:
plurimum etiamdiflant.Qeindc diiu dicit:

MiA.vero contraria dicuntur ; hacefuidem %

in Xalia hahere , alia in talium fufceptihilia
tjfe:alia inalHuay alia inpafiua effe talium^
aut agentiayout pati*ntia,aut ahie^iones^atit
dcceptionej , ant hahitm , aut priuationes effe
talirnn.

Diflinguit modos contrarictatis in' fecund6 8i
contrariis , dicens , qu6d alia vero dicuntur cdn- S*f «*/o ««h
trariajotc quidemin bahere taiiaJcHicei verc c6-» '^*"* *^'
traria fupradifSb , fcilicet aqua &-terra dicuntiu:
contraria,quia alteraeft humida,&1altera eft ficca:
alia dicuntur cfle contraria,pro eo c^bAfuntfttf-
ceptiua taliunf, fcilicet cbntrariorum primorum:
ficut fanatiuum &SEgrotariuum , quorum vnum
cft fufccpribile in pot^tia fanitatis : altcrum
zgritudiius : alia funt contraria in ejfe aciiua,
alia in.ejfe pajfiua talium,ic hoc in potcntia : aut
cfle afentia,aut patitntia in a^hi.£xemplum pri-
mi,cdfefadiuum , & frigefa£Huum : calcfadibile
&• frigcfa^bilc. Excmplum fecundi calcfaciens
& frigcfaciens adlu : caleiadnm &infi:igidatum •

tQca:aut ahie£iiones,aMt acceptiones , aut habitHSt *

aut priuationfj ejje taltum,in quo tangit qu6d ge- ,'

ncrationes contrarionim , & habitus & priuauo*
ncicontrariorum,qux fimt tcrminigenerarionis
& cQrruptionis,omnia ifta dicantur c6trari^quia
per compararioncm ad ipfa prim^' contraria , vt
non taiKum album & nigrum dicantur contrariaj
fed eriam gcnerado albi & gencrario nigri,& fi-
militer corruprio,& itemm priuari6-nigri;& pri-
uatio albi , &c. omnia cnim pr.rdida dicimtur
conttaria fecundum aliquam habitudincm iflam»
vcl iilam ad prim6 contrairia. Deindc cum didt;

^uoniam autem ens ^ vnum multiplici-'
ter dicuntur\fequi eft neceffe.,fjr i^id quacun-'
que fecundurr^ hac dicuniur : quare idem^
diuerfum fjr contrarium vtjic diuerfurnfe-
cunditm vgamquanque Categoriam.

Rcmouer quoddam dubium : qnxrcrct cnim
forte aliquis,quarc prxdidb, fcilicet idem & di-
ucrfura,&c. dicuntur mulrismodis, ad quod rcf^
pondet diccns, quod qtioniam ens & vnttm mttiti-
pliciter dicMntMr,vcl intelUguntur : ideo necejfe efi
fequi ^uod atia ^itacunqMejicundum hac dicibMr,
etiam multiplidtcr,fcilicet idem& diuetfum,&c.
idco fbbdit, ^iMT^ idem &diMerfMni,& contrartu
vt efi quoddam diiterfMm, fupple diomtur multi-
plicitcr,vt fic diucrfum iiuidsxvit feciidltm vnam-
qManque Cat^goriamM cft,in vnoquoquc ProKii-
camento, Dcinde cum dicif:

Diuerfa vero Jpecie dicuntur aujtcunque ^'" & "»*
etujdemgeneru exifientta,nonfuhtnutcefunt, ^ ^horim
dr/jiuacu/tqtte in eodemgenere exifientia dif- fsjintf,
ferentiam hahent , ^ quacunque hahent con-
trarietatem. Et contraria dtuerfafunt ffeci»
ah inuicem^aut dmnia^ aut diSlaprimum , c^
quoruncunqueinfinaligeneris fpecie rationes
diuerft , vt homo ^ equtts indtuidua genere
dr rationes eorii diuerfe. Et quacunq; in eade
Q^ fuhfiait

8i

iUifr qm»
titflUitir.

Speeies J^eci-
0li$m* indi
ttiiu» n»mi-
TUUur.

176 . Lib.V.

fubjiAnUa. entU diprentiam habenf : eadem
verofiecie his pffofite diSla-

Diftinguit modos fpccificac diuerfitatis , quo-
nim primus eft,quando aliqua funt in c6dcnl gc-
ncrcnon tamen funt fubaltrfna;idc6 dicit , qu6d
diuerfa ffecie dicmtur qu*cuneiuee3t;iflentiaetHf-
dem generii nonfuntfuh inuicem , cuiufinodifunt
homo & afmus fubanimali : vpl ctiam fcientia &
dulccdo fubqualitatc:liccrnon di6idanturab in-
uicem contrariis differentiis , vcl oppofitis. Se-
cundiis moduscft, quando aliquafunt in eodcm
gcnere , & diuiduntuf contra inuiccm differcn-
tiis, fme fint contraria fiue non } ide6 dicit,qu6d
diiicrfa (pecie dicumur , efUMunque in eodemge-
nere exiftentia diferentiam habent , puta rationa-
Je,&irrationalc; bipcs, &quadrupes tertius
moduseft,quado aliqua habftcotrarietate infub-
icdo.vt ca quaf diuiduntur difFcraniis contrariis,
fiueipfafmt cohtraria, vt alburn &nigriim,
qus diuiduntur pcr congregatiui^m , & difgre-
gatiuum ; fiuc non fint contraria , vt homo &
equus , quaf diuiduntur per rationale & irtatio-
nale ; ide6 dicimr , quod etiam dicuntur diucrfa
ipecie qudcunque in fubftantia habent contrarte-
tatern, modo pracdltio. Et fubdit c^hAcontraria
funt diuerfa ffecie ab intficem , automnia,aut di-
{iafrincifiu7nM eft,qus principaliter dicuntur.
Quartus modus eftquando funt duce fpecies fpe-
cialillim* : vt homo & equus,qu2 diftingumitur.
propriis difFerentiis & dimnitionibus;ide6 dicit,
quod diuerfafpecie dicumur , cjiioruncunque fuftt
diuerft rationes infinali, id cft , in fpecialillima
fpecie «reneris , vt homo & equus qutfunt indi-
uiduagenere,&eorumrationesftintdiuerftt;voca!C
autem fpecies fpecialiflimas indiuidua , quatenus
funt indiuifibiles in vlteriores fpecies : vnde &
Yocanturquandoque fpccies atoms ,id eft ,indi-
uifibiles. Qaintus modus eft,quandp aliqua ac-
f idcntia funt in codem fubiedo fimul , modo
quodicetur in quacftionCiidpo dicit,qu6d diuerfa
ipecic dicuntur qutcttnque exifientia in eadem
fubftantia diferentiam habenfSuhdit ^utcm quod
eademffecie dicuntur oppofite his , id eft, per op-
pofitum ad di£ka:quia quot modis dicitur vnum
Oppofitum,tot modisdicitur & reliquum.

SVMMifi VNICi£

C A P V T X.

De priori , & pofteriori.

SVMMARIVM.

Explicat in hoc capicc varios inodos
prioris , & poftcrioris , fccundum locum,
tcmpus,motum, quantitatcm difcretam,
cognitionem , & rcrum fubftantiam , feu
quidicatcm , reduccns rcUquo? mpdos
ad hunc vltimum , de quo vide ipfum
cap.de priori, & Dodorem^q 43.dc Prae-
dicam&hicq.S.

PRiora (^ fosieriora dicuntur ejuadam
quidem , tanquam exifiente aliquofri-

MetapL

mo (^friftcifU.in vnoqttoque ^ner.e , quod
frofinquiusquidemfrimifio Alicui determi-
nato , autfmflititer^ auf jiatfird ,'auf adali-
quidydut vbi^ut ai aliquibfis,

8|

Pqftquam Philofophus diftinxlt nemina (i-
gnificantia panes vniM, nxmc diflinguit nomina
fignificantia ordinQm , fcilij^et prius .&.|?ofterias,
quod confequitur ad T;»«»»,vtpiaEdi<Stiim eft.Cir-
ca quod. duo facit, Piimo enim primittit quan-
daro commnncm rationem ipfius prioris & po-
fterioriis. Secundo iuxta illam rarionem diftinguit
diuerfbs modos. Secunda ibi : Ft h4c ejuidemfe-
cundiim locum.Dkit ergo c^nodprigra & pofterio- Triut qnid >
ra dicuntur qu<tdam ejuidem tanquam -.extftente
aliejito primo , &principio invnoquoqHe^enerey&
tuncfuppleilluddiciturprius , e^uvd efi propin-
quius iUi principio determinato ; fic qu6d talis or-
do principij,& illius quod cft propinquum prin-
cipio,aut cft fupple tal^-principium ptimum j(»»»-
pltctter in natur* , puta pater eft principiam
filij , aut ad aliquid , id eft , ixs comparatior
ne ad aliquid quod non eft primum fimplicitcr,
& fecundum jiaturam , fed poteft efTe pofterius
naturalitef ,pu:aquodcft principium quantum
ad cognitionem,quomodo principiata funt prius
nota,& notiora quo ad nos,non fccundum nam-
ram : velpotcftefle fic principium quo ad perfcT
dlioncm , & dignitatcm,vel aliquo quouis modo:
aut poteft effe prius & principium/ra««i«»» vbi^
(tut aliquibui aliis modis.

Notandum cft , rationem prioris in hoc confi- in que etnfi-
ftere,quia, vt fupra, in quocunquc gcnerc eft ali- ft'trati0frig,
quod primum inillo gencre , vel fimpliciter, "'i
vel ad aliquid&c. vt didum cft : & in compara-
rione ad illud primiun dicetur aliquod prius : vt
illudquod eft propinquius primo,eft prius : fimi-
liter intelligcndum eft de pofteriori per oppofi-
tum,vt illud dicatur pofterius quod eft remotiut
a primo. Deinde Gum dicit.

Ft hoc qitidemfecundum locum inexijien-- g .
dofrofinquiui , aut natura alicui loco deter-
minato,vt medie,aut vltimo, autficut euenit
quodvero remotius fofieritts.

Diftinguit modos frioris iuxta datam ratio- ^^^ . .
nem. Circaquod duo facit. Prim6 ponit niodo- ^ pojierioru
rum prioris diftincbioiicm. Secundo corum re- fumitur tri-
dudionem ad vnum principalem modum. Sc- f^teiter.
cunda ibi : Afodo itaque quodam. Prima in trcs
fecundiim quod ordo prioris & pofterioris potcft
fumi tripliciter.Primo penes reram quantitatem.
Secund6 penes rcmm cognofcibilitatcm. Tcrti6
penesierum fubftantiam& entitatem fiuc qui-
ditatem. S^cimda ihi: Alto vero modo. Tenia ibi:
Alta verofecundum naturam. Prima in duas fe-
cundum quod quantitas eft duplex , continua
fcilicet & difcreta. Prim6 ergo diilinguit iftos
modos pencs quantitatcm continuam. Secund6
pencs quantitatem difcretam. Secunda ibi:
Alia fecunditm ordtne?n. Prima in trcs fecun-
dum tres modos } quorum primus accipitur fe-
cundum iocuni. Secundus penes tempus. Ter-
tius penesmotum. Secundaibi : u4liafecundum
tempui. .Tertia ibi : .Alta fecunditm motum.
Continuatiu: crgo fic , didum eft qu6d prius eft

quod

Moiiprttr
omHtbus e-
numeriui
fHnt 1 0.

Summ^vnic^ Cap. X.

171

jII. fine /»

frineipiitm
r» loeo ffi
dufltx.

^ttd eft pre
ftnqHtnf pri
ma didtur
frim.

life

Trior». fecu-
diim tempus
dictmtur du-
fliciter , <fut
funt fropin-
tjutor* rtune
frtterito ^
ifii* ritinc
frtfenti.

^uod dl propinquius primo , t/t hoc (juidem in-
'xijiendo propinquifu fecttndum locum ,aliquem
dcrerrninanim,fiue ille loais fit dcterminatus clle

f>ri'js kcundum naturam^-Guead placitum ; idc6
iibdit , aut e(Tc fupple propinquius alicHi loeo
determinMto natttra,id eft,a naturaj vr medio,id eft,
centro;i««^ t^/rjwo.ideftcirclmfercntisirfwr fupple
dcterminatoyZr«r euenit , id eft , (ccundum placi-
tmn:c}uodvero eft remcttus,Cdlicet a tali loco de-
icim\n3XO,eft poftertHs, fecumium locum.

Notandum , quod locus ceniri & circunfiprcn-
tii funt loca determinata a natura , vt quoddam
principium in motitlocali,vtgraiua mouentur ad
medium , & leuia a medio aa vltimum : fi crgo
centrum accipiatur pro primo principio in tali
ordine , quod eritproplnquius terrx,erit prius,&
rcmotius erit pofterius , puta aqua prior aifre , &
acrpriorigne :fi vcr6 circimferentia cceli acci-
piatur proprincipiq,in taliordinc crit econuerfb:
aliquando vcro iftud primam principium eft de-
terminatum fecundiim placitum non a natura,
fecundum quod in aliquo loco vel magnimdine
poflunt homines fignincare , vt pkcet aliquam
partera efle primam quam volunt , & tunc quod
erit propinquius illi, erit prius,& quodtemorius,
crit pofterius. Deinde cum dicit:

Miafecundum temfus :hoc qutdem enim
eo quodremotiora nunc, vt infactis :J>riora
namque Tjroica Medis quia remotiora nunc:
hoc autem eo quodprofinquius nunc,vt infu^
turis:priores enim pr^terea ludi louis , ludis
Jpollinis ejfe dicunturquia propinquius nuc^
(^ ipfo nunc,vt in princffiOidr primo vfisut.

Ponit feamdum modum acceptum penes or-
dinem temporis,dic(?ns quod alia dicuntur priora
fecuitdum tempMs licct difFctenter : hstc quidem eo
quodfunt remotiora a praefcnti nunc, vt infa^isy
id t^,\nipTxxeiit\%,pr'ioranamefue funt Trotca , id
cftjiaella Troiana MedisM eft> quambclla Mcdo-
rum,atque Perlarumrrario huius eft,quia bella fci-
licet Troica funt remotiora a prafenti nunc ; alia
vero diamtur priora : quia funt propinquiora 8c
raagis afiiniapr<cfenriw«w,w infuturis,prius e-
nim eft Nemea Pythiis :nomiva. funt feftorum fu-
turorum : vt (i dicatnr temporc Pafchali , quod
prius eft,feftii Afcenfionis,quam fefttim Penteco-
Ites, qoia propioquius pra»fenri nunc : vnde m tali
ordiuc vJifitniScilicet homines ipfo nunciprxfen-
ti,vt principio, & primo. AMa. litera,vbi nos habe-
mus nomina di(Storum feflx>rum,habct fic : prius
enim Menelaus Pyrrho, fed eft, vt dicitur , litera
comipta : quatenus tempore Ariftotclis , Stc di-
ctt Z).7w»i<«,vterqiie illorum erat practerims: in
pfiteritis autem non eft prius quod ^ft propin-
quius praefenri nunc , fed quod cft remorius , vt
dichun e(L Sed poflet litera faluari , fi Mcnelaus
& Pyrrhus aeciperentur pro duobus hominibus
futuris : quorum vnus propinquioc eflct przfen-
ti hunc , quam alius ;in taii crgo ordine vrimur
ipfo prsfenti nunc,vt principio in temporerefpe-
^u cuius dicafur ahquid prius , vcl pofterius, fe-
cundum propinquitatem,.veI remotionem:&r hoc
habuit dicere Ariftoteles ponens tempus aeter-
niim, quo pofito non potefl dari allquod primum
m temporc , nifi aliquod nunc inrer prajteritura
Sc fumrum : ciim, ex hypothcfi tcmpus fit iufuii-
tum ex vtraque pane.Deinde cum d Jcit :
Scoti Oper. tom. IV.

Alia fecundum motum :propinquius enim
primo mouentie^ prius yVtpuer virOyprinci-
piufn autem (^ hbc quoddamfimpliciter. Alis
fecundum poteHatem ; excedente- enim pote-
ftate (^ quod potentius,eH prius: talevero eB
cuius fecunditm prauoluntatem Jequi eli ne-
cejfe alterum ^poHerius,adeo vtnon mouen-
teiUo non moueatur^ & mouente moueatur,&
eB pr^tuoluntM principium.

ZS

Ponit terrium modum acccpnim penes ordi-

nem in mom,dicens, quod 4/1A fupple dicuntur

prioTzfecundum motum : prepinquitu enimprimo

mouenti eft prius,vt ptter v»r0,quia fcilicet propin-

quior eft jprimomouenri , fcilicct generanti : hoc

autem , fcilicet primum. gencrans, eff princtpium

tjuoddam fimpUciter, & fecundum naturam , &

iion ad plures : ficut euenit , vt dicebatur de loco

inprimo modo : iuxta etiam iftum modum<t//>*

dicuntur pTioi3,Cci\icet fecunditmpotef}atem,vt in

moribusvoIuntariis:nam fiipple inter homines in

potcffciribtis confKtutos excedens poteftate & qttod

eft potentiHf,eftprius : tale vero eft fecttnditm cuius jn^e cmfir-

prtitolMntatem^d. eft,propofitum \mpeTam,neceffe matur mrgu-

tftfequi alterttm:& posteritis , fcilicet quod habet f^f^tum Sco,

obedire vt non mouente illo,non moueatur , & mo- f"^ ^ , ."

,. /-11 r. lofofhos d«

uenfe mouetur,qualiter (e habetRex m regno, & centingentU

Princcps in ciuitate, & hac prauoluntas eft princi- rerum .

pittm refpedu ciuus quod eft propinquius , eft

prias,& quod remotius,pofterius : & iftc eft ordo

dignitaris. Deinde cum dicit :

y^ltA fecundum ordinem^hac autemfunt
qudcunque ad aliquid vnum determinaturn
diBant fecundum rationeWy vt %J^r«7»f t^ »-
Tor«CTO«/ »p')Tffor,«) -s^rijTii, r»T»f ; hic quidem
enim qui fumitur , hac autem qu£ medis
principium \ h^c quidem igiturpriora dicun-
tur hoc modo.

DifUnguit modos priores pcnes quanritatcm
difcreta;& eft vnusmodus,dicens,qu6d alia fup-
plc diammrpriora/fc««</«mor</»ff«B,qui fcilicet
inuenitur inquibufdam rebus no conrinuaris,fed
quadam difcreia ordinarionc ordinaris:^<ef autem
funt qttacunijue ad aliquod vnum determinatum
diftant fecundum rationem , id eft, fecundum ali-
quam proporrionem detcrrninatam : vtparaHata
& tritoFlata:ita quod paraftata eft prius, tritofta-
ta pofterius. Paraftata dicitur ille, qui flat iuxta TMrMftjua
aliqucm, puta Rcgem : & dicitur a i^ quod eft f *•* didturi
*uxta,Sc 'iTtiiJnftofiat, quafiiuxta ftans : (ed trito-
flata dicitur ille,qui ftat tcrrius ab eo : & ideo pa-
raftatacft prius quam tritofbta , cum fit propiii-
quius illi primo , puta Regi. SimiUicr feamdura
ifhmi modum paranett fitnt priores netis. Vbi
fciendum quod in inftnimcntis Muficis chordx
graues dicuntur hipati:(ed acutac dicuntur netz:
medis autcm mefac, paranetx vero dicuntur quac
funt iuxta netas propinquiora mefis,id cft,nicdiis
& idco cordac mcdiar habent hic locum prindpij,
quibus propinquiores priorcs cfrc cenfcntur, lci-
licet paranetEC ncris.Et ex hoc dat diflTcrenria in-
terexempla data 6\ce%jntc <\uide enimScMcxtv^
raftata & tritoftata : iHe qui eft fummus,puta rcx
habet rarione principij:<wf autechorda qu* eftme^
dia eft principium. Cocludit ergo quod hic quidf
dicuntur pricr4 hoc modo. Deinde cum dicit:

TritofiMta
quM i

171

Lib. V.

§7 Mie vero modo quod cogmtione eji frius,

vt efiftmpliciterprius.

Ponit in<>dos prioris & pofterioris fiimptos
penes rcnim cognitjonem. Dicit alia modo quod
filpplc dicinif aliquid prius , qnod eji cignkiow
pnusyViifimpUfittr priu^ id eft,qu6d tale eft fim-
pliciter prius , cum res per fua princjpia cognof-
catur:& non eft prius fecimdum quid , vt dc ioco
dicebamr in primb modo. Dcinde ciim dicit :

Horum autem aliter : ^ qutt feftmdum
tAtionem (^ c^ua fecundum fenfum , nam fe-
cundum rationem vniuerfalia friora '.fecun"
dum autemferffumfingttlaria. Etfecundum
rationem accidens toto frius:vt mujicum mu-
fecohomine. Non enim eji ratio totafine far-
te:equidem non contingit muficum ejfe , noH
exifeente aliquo mufico:amplius friora dicun-
turpriorumpafsiones ; vt reUitudo lenitate^
hoc enim line^ fecundtimfe pafsio eji : iltttd
vero fuperficiei : hacquidem itaque fic dicun-
turpriora (jr pofieriora.

** Tripltcher Subdiftinguit iftum modum. Vbi fciendum eftr
micfuid ejt Qji^ j cognitio eft duplex fcilicet intclledkiua &
time inuUe- ^"^tiua •' alitcr autcm funt aliqua priora fecun-
fHua. dum fenfuih: & aliter ieamdum rarionem & fn-

Senfu* telle(fhiin , & ideo fecundum quod variatur co-
eft jingularii onitjo , Variatur illud quod eft prius coenitione.
fius illiut Dicit ergo quod «orww» , lcihcetquzlunt pnpra
iy vniuer- cognitione,4/>rf r/w^f, fcllicct priora, qtia: fccunT-
f*Vu per fe dum rationcm, id eftjcognirionem intelle£tiuam,
»»« tquefri- g^ alitet ^u<e fecHnditm jenfuf»i Et ponit trcs mo-
*"* dos , quibus aliquid eft prius cognirioneintclle-

(k{\iztfecuhdum rationem priora funt vmuerfalia,
izngularibus \fecundum autem fenfum fingulaHa.,
& ifte cft primus modus , cujus ratio eft iqui^i
/enfus non ffcntit vniuerfalia nifi per accidcns , vt
cognofcendo Socratem cognofcit hominem, qui
in Socratc includitur : intclledus autcm per fe
intelligit v!uuerlale:fingularia autcm vel non in-
telligit, vcl non aequc primo ; & ide6 vniucrfalia
ilmt priora fecundum intelledtum ; fingularia fe-
cundum lcnfum. IterumfecHndum ratioftemprius
efi accidens ipfo toto , fcilicct compofito ex fubie-
Sto &c accidcnte, vt muficumy cft prius mufico ho-
ptine , cuius rationem fubdit : »ow enim erif tota
ratio ,. fcilicet hominis muficiy»«f parte : etenim
rton continffit muficum ejfe non exiHente aliquo
fubicAo w«y7(rtf;ide6 crgo tota ratiohominismu-
fici non poteft cognofci fine rationcpartis : qua-
fc fecundum rationem fimpliciora fimt priora
fompofitis : cuius oppofiturn eft aliquando iii
jn fenfu prius cognofccnte compofinim , quaril
fimplicia & partes ; & iftc eft f^cundus modus.
ytmpliits.Tcnio modo dicuntur priora fecunditm
raiionem paffiones priomm, vt reEtitudo eft prior
Ifnitate : h^c enim , fcilicct re£titudo , fecundum
fe efi paffw linea:tllud vero , fcilicct lenitas eft
fa.ffio ftiperficiei ; & ideo quia linea eft prior fu-
perficie ,re(5ritud6 crit prior lenitatc : cuiu$ op-
pofitum quandoquc accidit in fenfh cognofccn-
te prius pafliones compofitorum & pofteriorum,
qu.Hm pafllones priorum. Concludit ergo quod
W ijuidem 'itacjuefic dicuntur priora ■ & pofieria-
Mjftilicct iccundiim ordincm cocnitionis rerum.
Deiud^ ciuin 4icit;

Metaph.

m

Aliaverofecundlkmfubfiantiam (^natu- tt
ram qudcunque contingtt fffefine aliis ,(jr ilU
nonfineillis j iptadiuifione vfus eft Plato.
^oniam autem effe multipliciter dicitur:
primum quidem fubltantiamfrius \ deinde
alitor qu^fecundum pctentiam,(jr fecundum
a£fum : nam alia fecundum potefiatem prior^
funt^aliafecundumaifum^vtjecundump^e-
ftatem quidem, dimidietds totOy (jrpars tote^
& materiafubfiantia :fecund)im ailum vero
pofteritts,nam diffoluta fecundtumaSiu erunt.

Ponit modos prioris & poftcrioris , fumptos OrJepritrii
penes rerum fiibftantia»i,fiue qniditatcm. Dicit & pojieriori$
ergo quod alia vero fuppic dicuntur priora , fe- f"'*^i*f
cundum naturam & fubitantiamyid eft,fccundum nipU^"^
ordinem quiditatis naturas in elTendo : & hoc tri-
pliciter. Vno modo qutcun^ue contingit effefine
aliii,& illa nonfine illis , & Ulud eft prius , a quo
nonconucrtitur fubfiftendi confequentia ; vt di^-
citur in Prasdicamenris , cap. dc priori. & hac
diuifione„iAck, hoc modo accipiendi priijs & po-
fterius, vfiu efi Plate , volens fcilicet proptcr lioc
qu6d vniuerfalia fint priora ii> efIendo,quam fin-
eularia;& fuperficies quam corpora;& line^ quim
fupa;ficies;& numcrus quam omnia alia : qucm-
admodum di(3aim fuit capitulo de Subflatia.AIio
modo dicuntur fic priora fubftantiae accidenri-
bus; ideo dicit,qu6d qitoniam^e,iAtfyfivis dici^
tur .multipliciter, feilicet de.fubft3ntia,dfe qualita-
te , &aliisa€cidentibus , primum quidem fubie-
ilumefiprius , ifto modo : proptcr quod fubftan-
tia cft prior acpidente. Alio modo dicuntur fic
priora ^««7* habcnt fecundum potentiam &
aElum , id eft , fetundum quod ens diuiditur pcr
potentiam &. aiSlum ; ndm alia Junt priorafecua-
ditm potefiatem, alia fecundum aElum. Secunditm
potetlAtem quidem priora fimt, dimidietates toto,
id eft,dimidiunvrci,.quam tota res;& pars toto; &
materiafubflantia.id. eft.fonna. Patet cnim.quod
hzc omnia comparantur ad illa, quibus dicuntur
priora, vtpotcntia ad adum : nam & partcs funt
^tentia refpc(5tu totius, & matcria rcfpcdlu foir
mae. Secundttm aEtum vero pojierins,, id eft,omnia
prxdida funt pofteriora; nam diffoluta fecunditm
ailum erunt , id eft , qu6d prsdi(5ta non funt in
a£ku , nifi per refolutionCm : in qua refblutione
ipfum totum cft prius ; nam refbluto toto in fuas
partes ipfspartcs funt a6hi , qua prius erant in
potentia. Dcinde ciimdicit:

Modo itaque quodam omnia pritis ^ po-
fterius diilaficdicuntur. ^ddam enimfe'
cundumgenerationem, quafine aliis effe con"
tingit , vt totumpartibus : hac autemfecun-
dum cprruptionem , vtpars toto:fmiliter au-
tern (jf alia,

Reducif omncs modos pribris & poftcrioris
ad hos modos vltimos : & nc gcncralitcr ad pri-
mum , fecundiim quod dicitur qu6d potcft cflc
fine aliis,& non cconuerfb. Dicit ergo,qu6d mo-
do quodam omnia di(5ta. fecimdum prius & po-
iferius fecundiim hoc dicuntur : quxdam enim
poflimt cfle finealiis , fecundttm generationem
vt totum partibus ; nam cum totum gcnera-
tum cft, partes non flint nifi in potentia:& ide6

fecuodijm

%

AppVte»
vbiqueadtt-
tum ^par-
tem ^ eoru
identitatem
& dijliniiie-
ntm.

Summ^vnic^

iccundum gencrationem rotum poteft cfle in
achi : & ftcundMm corruptionem panes poflunt
efle in adhi fine toto in a^ : flmiliter autem, Sc
alia , id e(l , quod flmilirer fe habet in aliis mo-
dis prioris & pofterioris. Prius enim in fuo prio-
ri,& vt prius cft, non depcndct a pofteriori , fed
magis econucr{bi& ideo priori non repugnat eflc
finc poftcriori , fed poftcriori repugnat efle (ine
priori:qiK>d habct magis dcclarari 7. huius,qua-
ftione de prioritate Subftantis ad omnia aliaeii-
tia fccundum tempus.

SVMMiE VNICiE
Cap. XI.

De potentia & podlbilL

SyMMARIFM.

Tn prima partc huius cap.cxplicatqua-
tuor modos potcntix. Dodor rciicit D.
Thomam ncgantcm grauc a fe moucri,
de quofuse agit i.d.xquzft. i o. & 9. hu-

ius,qu2fl.i4.

Tex.eai7. -rsoieffaf tHcitur alU quidtm frincipigm
\_ mttus ; Aut mutationis : aut in altero;
Mut intjuaHtum aiterum : vt ^difcatiua fo-
teHas ejl qua non exiHit in Jtdificato. Sed
durs medicindis foteUas ens exiffit vtique
infanato , fednon inquantum fanatum eft.
Ergo totaltter principium mutationis , aut
motui^iitcitttr potejfds inaltero, aut inquan-
tum alterum.

— Poftquam PhiIo(bphus diftinxit nomlna fi-

gnificantia partes vmui , nimc diftinguit nomina
Iignificantia panes cnris. Circa quod duo facit.
Primp ^cit quod didhun eft , (ecimdiim quod
ens diuiditur per potenriam & adhim. Secundo
vt diuiditur per decera Prxdicamcnta. Sccunda
ibi : Quantum verc dicitur.

Sed ifta aflignario non videtor propria : quia

potentia qus eft differenria enris, eft potenria

obiecliua, vt di&um fiiit (iipra, de qua potcnria

nulla fit mentio in prx^enri capitiilo : limilitcr

de afhi (ibi oppo(ito & Gbi condiuifb nihil hic

ohieit eStr» ^•'^' Poflct dici qu6d licct potentia dc qua

dimpontm hic agitur , non (it illa potenria , quar proprie eft

D.jlMm.fti difFcrcntia enris , vtdichmi eft fopra , capimlo

i^" wn/i- (je Qjjp . tamen largo modo & fortc (ccundum

fM tum. gij^^ diuiiionem entis , ifta potenria poflet dici

diiFerenria enris , quatenus omne ens vcl cft in

potentia de qua hic agitur , vel non : & fic non

eft iacicnda magna vis in propoflto , dummodo

intcnrio Philo(ophi & hterac habeatur. Sccim-

dura hoc ergo hzc pars diuiditur in duas : quia

primo diftinguit varios modos potcnti* & im-

potcnds : poflibilis & impodlbilis. Sccundb re-

ducit omnes ad vnum primum principalc^ecun-

da ibi : Qutvero fecundum potentiam.Viimz parj

in duas : quia primo jxanit modos potcntiae. Se-

cundb modos impotcnriae oppoiitx. Sccunda

ibi : Impotentia autem eft. Prima in duas , qoia

primb ponit modos potenrix in abftizSto. Se-

cimdb modos potentix in concrcto , puia modos

poienris,fiuc pofllbilis. Secunda ibi : J)t&4 ve-

Scott Oper, tom. IF.

Cap. XI. \ji

ro poteftate. Prima in quamor , (ccundum qua- *9

tuor modus potcntix, quos ponit- Secunda ibi:

Htc autem ah altero. Tertia ibi : Adhuc autem.

Quarta ibi : .Ampltui ^utcun^ue. Primus modus

pertinct ad potenriam a(fHuam , quam defcribit, Pttewtis fu-

diccns qubd potenda, id eft, pote(bis, dicitur hoc u^tur 4. >■#•

quidem principium , (cilicet adtiuum moras, auc ^*

muurioms , aut in altero , aut inquantum alte-

rum : paflum enira mobile>vcl mutabile,aliquan-

do cft diftinduro & (eparatum ab agcnte,& tunc ,'

potentia a&iua eft principiura fimplicirer tranf-

mutandi altcrum : aliquando verb illud pafliim

non eft (eparatum , nec alterum (impUciter ab

agente :puta ciira aliquid agitin (eipfo, vel mo-

uet feipium ; & ttmc potentia atfhua cft princi-

pium trandnutandi alterum , non tamen umpli-

dtcr : quia idem inquantum idem non agit in

feipdim ; vnde exemplicat d: vtroqoc diceiis , vt

xJificariua poteftas, puta ars xdificandi , eft qua

non extftit tn Mdificato , & ideb eft principium

tranfmutandi /Imphciter altenim. Sed ars medi-<

cinalts, tjuaeftooteftat, (cilicet ad (anandura, exi-

ftit vtiqtie in (anato, putacum medicus eft infir-

mus & (anat (eipdim : timc enim ifta potenria

eft in(anato,yr<^ nan inejuantum/anatum,c^ma me-

dicus per accidens fanat (eipfum , vt dicitur (c-

cundo Phyficorum icxt. com.j. & tunc potenria

a^uaeftprincipiimfi tranfinutandi altcnim non

fimpUciter , (ed inquannim altcnim. Vnde

concludit , erjp tottdtterpoteftanUcitur princp-

pium , (cilicet a^uum , mutationis in tdterojOMt

intjuantum alterum.

Notandum , qucdquidam cxpofitor alitcr ex-
ponit ilhun literam,dicit enim qubd illa potenria 9 1

ifto modo di^,cft quoddam principiuro motus, I>.2i«».
vel mutarionis in eoquod mutarar , (cilicet ipfa
materia , vel aliquod principium formale , ad
quod (cquitur moras ; ficiit ad formam erauis &
leuis (equirar mows furfum & deorfum ; &
hoc principium non poteft dici potenria adH-
ua , ad quara perrinet iftc moras : quia omne
quod mouetur,ab alio mouetur : nec aLquid mo-
uct (cipfiim nifi pcr parres ; inquantum vtia. parS
mouetaIiam,cx 8. Phyficor. tcxt.com.i8.& indc
Potcntia ergo (ecundum quod eft principium in
eo in quo e(t , non comprchenditur fub potenria
adiua,fed fub pafllua. Sed ifta cxpofirio vel non
cft ad intentioncm literx,vel exponit literam de
potentia pafllua,& tunc miniis valet : tum quia
eft contramentem Philolbphi: quialoquitur hic
de potenda adiua , & fic diftinguitur (ectmdus
modusa primo , vt patebit : tum quia fiip-
ponit fallum : quod (cilicct forma grauis non ' '
ut principium aiSHuum moras grauis , (ed imfmgmst
qubd principium rootus (cquitur ad eam,qnafi ad d^SMn exp*-
nuteriam:naro oftendcrar 9. huius , qubd grama ^'♦*""
& lcuiaraouenrarafcipfiscfFcdhue : ram quia Sti'*"*- *
mouentibus (c cuiufinodi fimt animalia , princi-
pium , fiue potenria a£dua moras eft in toto , vt-
patetex 7. & 8. Phyficor. cuiitf oppofitum dicit
ifte : ram quiaaliquod indiuifibilc , puta Ange-
Ins , poteft fe ipfum mouerc cfFcdiuc , vt vcri
Theologi tradunc , & tamen non habet par-
tcm & parrem , quaram vna mouet aliam : tum
quia contradicit fibi ipfi,nam infra ibi, DiSa ve-
ro poteRate y 6icit quodifteprimus roodus po(^
fibilis accipirarcorrefj>ondenterprimo modo po-
tcndx , & iftc modus eft de poflibili, fiue de po-
tcnic adiuc fumpto, vt ipfc idem dicit. Deindc
ciim dicit:

Q_3

H*c

»74

Lib. V.

9*- H*c autem ab aher» inquantum alterum^

Secundum (juam enim fatiens patitur ali-
quid quandoque quidem ',ft quodcutique pati
Jit pcfibile-.dictmus ejfe <«/««•<»$■«?, quadoque
autem nonfecundum omnemfafionem,fed^
admeliy*'

tattAml- Ponit fecundum modum , aui pertinet ad po
ttrectntmgit icniimi pafliuam dicens, quod htc autem , id cft,

' alio moflo didtur potentia pnnopium motus,

vel mutationis , ab altero , aut incjuantm akf-
rum , quod dicit propter hoc ! quia aliqviando
paflTum patitur vel mouetur ab altero fimplicif
ter : aut inquantum alterum , puta cum moue-
tur vel patitut a ieipib , vt praedidum fuit ; 8c
hxc potentia eftpotentia fecundum qHampa-
tiens altquid patitur ; nam illud principium
propter quod alicui corapetit pati , vel tftoueri
ab aliquo, eft ipia potentia pamua : haec autem
poteft efle duplicit?r : aliqitandb quidem dici-
tur pati fimpliciter qmcquid fit illqd quod po-
teft pati fiue fit bonum , fiue malum : aliquando
ver6 cx hoc quod potcft pati non malum , fed
aliquod bonum^xcellentius & meliuss& hoc eft
quod dicit , quod iecundum pot^ntiam padtuam
patiens aliquid patfitut , quandoque cjuidem Ji pof-
fibile fit pati quodcuncjue ,fcilicetfiue bonum, i\-
ue malum,dicimus tale c;ire, ivro^Tnt^U, id cft,po-
tciis pafliue , fiuepatiens , quandoejue auttm uon
fecundum omnem pajftonem , fed fecundum ali-
quid excejlentius , vt fi fit poflibilis ad aliquid
pelius. Ratio huius eft , quiapolle pati aliquem
defedlum quandoque attribuitur impotentjac, vp
patebit infra pirum poft , vt pofte vinci , vel
fuperari : &: pofllp non pati,attribuitur potentiac,
vt qui vinci nqn potcft pptens dicitur. Deinde
cum dicit ;

j,l u4dhuc atttem vt bene hoc effieiatur ^aut ftr

cundumvoluntatem^ ^uandoque enim fe-
lum vtique ambulantes ,aut loquentes non he-
ne autem\ aut non vt vellent : non dicimus
poffe loqui , aut ambulare , fimiliter autem
& infati.

Ponit tertium modum , dicens quod adhuc

autem dicitur potentia fupple principium fa-

ciendi aliquid , non quocunque modo fed benc,

vt benehoc efficiatnr : aut fecundkmprituolunta-

tem, id cft,{ecundum quod homo di(pofuir,quod

^ declarat pcr exempla ad oppofitum : quandoque

^ tM't\n- '"^^ folum vtii^ue ambulantes , aut Iqquentes,

hnom^fiice, ""^ bene aut non , vt vellem , non dicimus pojfe

Loejui aut ambulare ; S>c ideo fupplc per oppo-

_^, fitum bene ambulantes , & loquentes dicimus

polle loqui , & polTe ambularc : fimiliter au-

tem & in pati , vt fcilicet illud dicatur pofie pa-

ti , quod poteft bene pati : & non pofle pati,

quod non poteft bcne pati. Exemplum , dicimus

Jignum pofle comburi quod eft bene , & dc fa-

CiTiI combuftibilc , &: non pofle comburi quando

malc , &C dc difficili combiuritur. Deinde ciim

dicir :

Amplius quicunque habitm fecundum qiios
impafibilia omnino & immutabilia, autnon
ftcile in peiui mobilia poteHates dicuntur:
Franguntur autem (jr conteruntur ^ mr-

44H I O

Metaph.

uantur.dr omnino corrumpttntur.mn perp»P-
fefedper nenpofje, & deficere in aliquo. Im-
pafibilid vero talium aut vix , aut (^ modi-
cum patfunturpropter potentiami,(^pojfe ali^
qualiterfe habere.

Ponit quanum modum, dicens qu6d ampliuj, j^
id cft,aIio modo dicuntui: poteftates, id eft , po-
tentiac tjuicun^ue habitus , id.eft , formae fiuc dif-
poCitiones, fecundum cjuos aiie\uafunt impojfibilia
& immutabtlia, vel omnino, vel non factle mobi-
lia ««/'««/teaenimquae in peius mutantur,magis
hoc habcnrrationc impotcntiap , quam potcntia;;
ideo dicit,qu6d corruptibilia , Cupiplefranguntur
& conteruntur, & curuantur, & omnino corrum- MhbU ertt
funtur Tton perpoffe, -id eft , non ratione potcn- intpotetUde-
tia: , fefi per non pojfe & deficereinaliquo , puta ^** /^'^ribui
quia dcficit-eisaliquodprincipium,perquod pof- ^" ' "•2"'*
funt refiftere corrumpenti , & ide6 corrumpens ti^. '"'
damnarur fuper ea. Illa vero qu« non^polfunt
patj tales defe6tus , aut vix & paulatirri , vel mo-
dicum patiuntur j habent hxcpropter potentiam,
ide6 dicit , ^uod impajfibilia talium , aut vix dr
paulatim , id cft , tardc aut modicum patiuntur:
accidit fupplc eis propter potentiam & propter
habere alicjualtter pojje, id eft,;^Iiquam paflionem,
vcl perfedionem , qua poflunt refifterc con-
trario corrumpenti : & forfan ifte habitus,vcl dif^
pofitio eft illapotentia , vel impotentia, qux cft
de fpecie fecunda qualitatis,{ecudum quam (ana-
tiuum dicitur, quod habet potcntiam ad fanaiir
dum ; & impotcntiam per oppofitum. Deinde
cumdicit;

STMMJRIFM.

Quatuor modi poffibilis, feu potendae
in concrcto, declarantur. Itemmodihis
oppofiti , fcilicet impoflTibiiis , feu impo-
tentijB in cbncreto. De potentia & im-
potentia logica quomodo hic tangit Do-
dor, vide eum d 7. num.7,8<: d.io.rcdu-
cuntur caeteri modi potentijc & poflSbilis
ad primum,quieftpotcntiaea6biuje.

Dl^a vero potcliate toties, dr potes vno
quidem modo dicettir quod habet mo-
ttts princifium., AUt mutationis. Etenim id a
quoftatus quiefve prcfictfci potefl^^poiens ali-
quid in altero , aut inqnantum alterunu
Vno verofi quid abipfoaliud potesiatemhabet
talem.

Ponit irodos potentiae in concrcto, fcilicet ^
modos poffibilisjfiuc potentis. Circaquodqua- '^' ' ^.
tuor facir, fecundum qiK)d ponitquatuor modos, tur^.m«dM,
pojftbtlis vel potentif , correlpondentes diftis qua-
tuor modis potentiac, Secunda ibi :Vno autemfi
habet. Tertia ibi : Fno vero in ne^ habendo.
Quarta ibi : yimpliits autem hac omnia. Dicit
ergo primo quod di£ia potaflate , id eft , poten-
tia quatuor fupple modis, toties dici^utpotenSj,jSc
poffibile , quod pro codem habetur : vno cjuidem
modo dicttur, fiipple potens, qttod habet , fupple
immcdiate& de fe , principtum ,fcilicct a(5tiuum,
motus & mutatidntj-.etenim fiftitiuum dicitur,ia-
mcn pouns aliquid in alteroy aut inquantum alte-

rum.

Summ^ vnic^. Cap. X I. 175

Al. alio te- tenm. Vm vere eUcftur,{{c potcns ^fiquid aliud
somoiO' hahet ab ipfo talem poteflatem , & in hoe tangit
duos modoipoflibilis , nue potcntis, (ecimdum
potentiam a£tiuam:nam potens adHue didtur vno
modo, quia per feipfiim potefl: immediatc agcre,
vt fiftitiuum,id eft,potcns facercftarc , vcl hiftcrc
aliud per fe & immcdiatc : alio modo dicitur fic
potcns , quia agit mcdiantc alio , aii potentiam
fuam comoiittit , ficut Rex agif mediantc Balli-
U0. Dcinde ciim dicit:

9;

SeeundMMf
Kptia p^Jfihi-
lii ctrrefpoti'
dtns ptttntU
faffiu*.

Hahert ftin-
dtittm pafli-
uu untingit
dufUeiter.

§!uande pri-
UMtieeJl ha-
biius Cf "<•
gatio ens.

Vno autemfihabetfermutari in quodlibet
fecundum poteBatemJiue in peiWyfiue i/r me^
lius : etenim corruptibile videtur ejfe poj^ibile
corrumpi , aut vtique non corrumpt ^ fi erat
impoftbile, Nunc autem difpofitionem quan-
dam habet,(jr caufam,(^ principium talUpaf
fionii. Aliquando tjuidem igiturper habere
altquidvidetur^aliquado per priuari tale ejfe,
Si autem priuatio ejl habittti aliquo modo:
omnia in habendo vttque erunt aliquid.^tqui-
uoce ^ero dicimu4 ens^quare in habendo habi-
tum quendam (^ principium ejl pofibtle , (^
habendo huiufmodi priifationem fi contingit
habere friua tionem.

Ponit fecundum modum pofllbilis corrcfpon-
dcntcm fecundo modo potcntiae , (cilicct poten-
tia: paflSuXjdiccns quod alio modo , fupple dici-
tur potcns, vcl poflibilc,y» habet potefiatem, fcili-
cet pafliuc permutari in quodlihet , fiue meliusfiMt
in peiu4:etenim corruptihile videtur , hoc modo
poJfihUe ejfe corrumpf.Sc hoc eft in peius clle per-
mutari : aut nen vticjuc corrumpi, id cft , non cile
corruptibile per oppofitum j fierat impojfihile,
fcilicct corrumpi:;r««f autem illud , fupple quod
eft poffibile aliquid pati , habet tjuandam diffofi-
vonem & caufam in/e talis mutationis , qux icili-
cct eft principium paticndi , quod dicitiu: poten-
na paffiua. Subdit autem qiiomodo iftud princi-
pium pafsiuum poteft incflc pofsibili, dupliciter,
fcilicet vcl pofitiue, vcl priuatiuc:ide6 dicit quod
aliquando itaque vidctur fupplc aliquid efle pof^
fibile ,per hahere aliquid : aliquando per priuari
tale ejfe. Exemplum primi , homo dicitur poffi-
bilis mori per habcre in fe pofitiue principium
corruptionis , puta mareriam, vcl aliqucm inor-
dinatum humorem. Excmplum fecundi ; fi dica-
tur potens vinci , vel fuperari, propter priua-
tionem fortitndinis naturalis. Aliquando au-
rem ifti duo modi paticndi in vnum reducuntur:
fi aurcm inquit , pnuatio aliquo modoefthabi-
tm , tunc omma fupplc erunt vtique poffibilia
i:i hahendo aUquid : & fic vterque modus erit in
habcndo aliquid , quod erit principium paticndi.
Subdit autcm probationcm quomodo priuatio
largo modo dicatur habitus:/<7Mi«or^,inquit, dici-
mus ens , fcilicct dc affinnatione & negationc,
habitu & priuatione , vt didum fuit in quana
huius : oanj negatio & priuario non participanr
naturam cntis formaliter , cum formalitcr fint
nihil ; & idco folo nomine entia dicuntur,
& fic nequiuocc loqucndo negatio & priuatio di-
cuntur habitus qucraadmodum & cns; idco con-
cXaAiv.cjHare , fcilicct vniuerfalitcr , pojfihtlt eft in
hahendo cjuendam hahitum & princtpittm , <^ ha-
here huiufmodipriHationem,ficontingtt habere fri-

uationem , krgo modo poreft dici habinis , ficut
dicituf fbrma primo Phyficorum, vt fic habere
priuationem fit quoddam habere. Deinde
dicit:

cum

Vno vero in non hahendo ipfius potefiatem^
aut principium tn alto , inquantum efl altud
corruptiuum.

Ponit tcrrium raodum pojfthilis , fmc potentis, TerttMMeetp»
correfpondentcm quano modo po/entiac,qui crat "" ^l^ ff'
non pofle corrumpi,nec in pcius permutari. Dicit potenti* nott
ergo quod alio modo dicitur potcns »w non hahen- potemti t»r'
do tpfius,id eft,in ipfb, poteftatem^ut princtpium ffp*'
in alioyinejuantum aliud corrupttuum, ex co fcili-
cct quod habet virtucem, vt non poffit corrumpi
ab aliquQ extrinfeco corrupriuo. Dcindc cum
dicit:

Ampltits atttem hjtc omnia attt infnlum
accidereferi^ autnonferi ; aut in bene :nam
in inanimatis inefl talispoteH/ti , vtin or-
ganis : aliam cntm dicunt poffe fonare Ijram^
Aitam vero nonji non eftbenefenans.

Ponit quartum modum poffthilis fiiiepotentis
corrclpondcntcm terrio modo potentis , qua ali-
quid dicebatur potens ad bene agendum,vel bcne
patiendum ; idco dicit quod amplius hac omnia,
fdcft, omnesdidi modi pcnincntes adagere&
pati , funt aut infolum accidere fieri, aut non fieri
fimpliciter :4Mf inhene : ficut exemplificat in rc-
bus inanimaris : namin inanimatis eft talis poteftat
vt in organii , id cft, in inftrumcnris muficis : di-
funr, fcilicet mufici, aliam fupple lyrampojfe fo-
nare.-altam non pofle fomicfi eft non bene fonans,

Notandum , quod ficut paiet cx prxdidis,ali-
quid potcft dici potens agerc,vcl quia^teft agc-
rc fimplicitcr,vcl quia potcft bcncagere. Simili-
litcr potens pari duplicitcr dicitiir , vel quia po-
teft pati fimplicitcr , vel quia potcft bcne& faci-
litcr pari , & hoc pettinet ad ifhim modum poffi'
bility \elfotentis. Deinde cum dicit:

Impotentia autemefl prittatio potentia^ ^
talis frincio^ fublatio quadam ejualis diita
efl : aut omnino , aut in apto nato habere , aut
quando aptum natum efl iam habere : non
enim dicunt flmiliter impofsibile generare
fuerum,(^ eunuchum,

DifKnguit modos impotentiae, quae opponitur
potentiac. Circaquodduofacit. Primo diftin<Tuit
modos irDpotcntiae in abftradto. Secundo in con-
creto. Sccunda ibi:£r tmpojjihtlia. Prinu in duas,
qujE prsminit quandam rarioncm communcm
huius quod eft impotentia. Secundo innuic mo-
dos impotcntige. Sccunda ibi : yimplius autem.
Dicit crgo primo quod impotentia ejt priuatio po-
tentia : quod probat ex duobus , quae funt de ra-
rionc priiutionis proprie dicSb: ; vnum cft quod
tollat habitum , aliud eft quod requirat detcr-
minatum fubie<flum,,'idc6 dicitquod impotcntia
eftfuhlatio talis princtpij, c]Vio6. eft quzda potetia;
& hoc cft primum rcquifirum ad priuationcm:
propter fccundum addit quod fupple talis fubla-
tio & rcmotiopotcntiae, aut omntno, id eft , vni-
verfaliter vt fic quaecunquc remodo potcnrix
impotcnria dicatur : aut in apto nato bahere , hi
0.4 cft.

96

flMMrtM Mt-

ceptio ttrrt-
fponitns pO'
tenti* Md bt-
nt Mgtndum,
t/tlfMtitiuiu.

Ftttnt a*ert
•vtl pMti dici-
titr eliffliet'
ttr.

Imptttmtitt
qmdf

buo rtifuirS.
ttar Mdrnti^
ntm prin»'
tttnit.

176 Lib. V.

<ft , folum tunc quando fubiedum cfl; natum ha-

l>erc potentiam fecundum tempus determina-

?um , quod declarat : ijuia nonjimilitcr dicHnt,

(cilicet homines puerum impojfibile gtnerarc^ &

virum ^ eunuchum.

FriuMfi» tri- Notandum,qu6d hic tanguntur tres modi pri-

flex , impro. uationis. Primus eft fccundum quod priuatio di-

fna . m:nus ^j jy^ qiiaccijque fublatio habitus fimplicitcr, vt fi

pr»ptiiSma ^<^^^^ '^pi^ caccus. Secundus eft , vt eft fublatio

' infubiedo aptonato,nonrefpiciendoadtempus

detemiinatum,vt fi catukis ante nonum diem di-

catur C2cus,& puer priuatus potentia generandi.

Tertius eft.vt priuatioeft fiiblatio habitus infiib-

v"' iedo apto nato,& {ecundum tcmpus dctcrmina-

tum, fi:ilicctquando iaip eft aptumnaturn habe-

rc, vt fi homovel fimplicitcr frigidus vcl eunu-

chus dicatur priuatus potentiagenerandi. Primus

modus cft improprius. Sccundus minus impro^

prius.Tcrtius propriifllmus.Deindc cum dicit:

Jmplius autfecundum vtra^que poten~
tiam ejt impotenttA opfojita ei, quafolum mo-
tiu4f&ei qu£ hene motiua.

tmpitentis In"»!»^ modos impotentis. Ad cuius euidentia

fttiesffimitur fcicndum qu6d ficut potcntia eft duplcx, fcilicet

quttiet fi- potcntia aiSiua &pa(nua , vtraquc etiam iftarum

tenti^. dupliciter poteft mmi,vel vt eft principium agen-

di, vel patiendi fimpliciter,vcl vt bene:fic & im-

potentia pcr oppofitum poteft totidem modis fu-

mi ; idc6 dicit qucid amplttufecundum vtranque

potentiam eji impotentia oppojita ei , cjua folum

motiH*,& ei qut hene motiu^: vel vt habet alia li-

tcra, drfolftm tnobili, & bene mobili,id eft,poten-

tia a(5bina,qux eft ad mouendum fimplicitcr , vel

benc mouendum : & fimiliter potentis pafliux,

qu« eft ad fimplicitermoueri, vel ad moueri be-

ne. Demde cum dicit:

Metaph.

97

Impofsihiita vero hac quidem fecundum
fotemiamhanc dicuntur,

^ Ponit modos impotcntiae in concreto. Circa

, J^^T ' ' quod duo facit, fecundiim duos modos inipofll-r

trunquemul. ^^^^^ ' quorumpdmus eft realis. Secundus Logi-

fifltx, cus. Secunda ihi: Aha alio modo.Tiicit ergo quod

impojfibilta h*c qmdem dicuntur fecundum hanc

impotentiam , qua: didka eft & diuifa in quatuor;

& ideo correrpondentcr poteft accipi impoffibile

quatuor modis , fccundiim quod potentia dicitur

adiua , vel pa3Jua ; & vtraquc duplicitcr , vt cft

principium fimpliciter , vel principium vt ben^,

& hacc cft impotentia realis , a qua denorainatur

impoflibilc. Deinde cum dicit:

Aliaalio modo , puta pofihile & impofi^
hile : impofihile quidem cuius contrarium
ex necefitate verum,vt diametrum commen-'
furahilem effe eji impofihile.quiafalfum tale
cuiui contrarium non folum verum , fed(jr
neceffe non commenfurahilem effe \ erg» com^
ptenfurahile nonfolum falfum^ed ex necefs-
tatefalfum.

Ponit fecunduni modum impojfibilis cjui cft

Logicus.

. . Ad cuius cuidentiam notandum, qiiid potcn-

gir^^re»- tia eft duplex : quardam eft Logica , & quacdam

/«,cr 4ui>lx$ rcalis. Potcnria Logica dicit qucndatp modum

impetHti» hit
correjpondes,
Vide •}. d.i,

M*t.

Imfaipttti*
iufUx.

compofirionis fadbc ab inteilcdhi , quac eft non
rcpugnantia extremorum; & potentia hoc modo
non dicit aliquod principium , quo quis fit po-
tcns,fedfufhcit fola non repugnantia tcrmino-
rum ; vt pofito quod nuUus homo cflet ,nec ali-
quod agcns potens hominem producere in elTe,
11 ellct aliquis intellc<llus componens iftam pro-
pofitionem, Homo eritt ifta eiret poflibilis quatc-
nus tcrmihi non rcpugnarent. Alio mododici-
tur potenria realis,qua; eft principium agendi,vel
patiendi > & quia potentia eft nomen relati-
uum ; idc6 hoc nomen potentia , vel poteft fu-
mi pro eo quod per fe fignificat quod eft ipfe
refpedus , vel pro eo quod connotat , & de-
nominat quod cft proyimum fundamentumta--
lis relationis, & illud eft proximum agendi , vcl
paricndi.

Similitctimpotemiapcr oppofitumcft duplex,
ffilicct Logica & realis, ita quod impotentia Lo-
gica eft quidam modiis compofitionis fadae ab
intelle£hi fundatus fuper repugnantiam rermino-
rum vtdiccndojhomoeftafinus. Impotentia rea-
lis eft , qua aliquid non eft potens ad agendum,
nec realiter patiendiun ; & ficut impotentia eft
duplex pcr oppofitum , fimilirer & impoflibilc
dicitur duplicitet : vcl impoflibile reale , vel im-
poflibilc Logicum ,de quo agit hic Philofophus.
Secundum hoc ergohascpars diuidituf in trcs.
Primo ^xo^onil; quod pojjibile & impojfibile ac-
cipiuntur alio medo a prsdiitis ; &declarat quid
fit impofnblle ifto modo. Secundo oftendit
quid fit poflTibile per oppofitum. Terti6 inci-
dentaliccr addit quendam modum potenrix
metaphoricc fumptcB. Secunda ibi : Contrariuim
vero, Tertia ibi : Secunditm metaphoram. Dicit
ergo quod alia alio modo dicuntur , puta pojfihile
& tmpojfibile , dida fupple denominatiuc a po-
tentia , vCl impotentia Logica. Jmpcjfibile eji
hoc modo cuius contrarium eji ex necejftatt
verum , vt diametrum , fcilicct quadrati , ejfe
commenft^rabilem : & ergo commenfurabile e(fe,
tionfoliim eji falfum , fed ex necefitate falfum:
& tale falfum cft impoflibilc hoc modo. Deindc
cum dicit:

Contrariorum alia : huic impofihile quan-
do non nectffe fuerit corttrarium falfum
effe , vtfedere hominem pofthile eji: non
enim ex necefitate non federe eji falfum.
Brgo quidem fofsihile vno modo yficut di-^
£tum eji ,quod non ex necefsitate falfumji-
gmfcat:alie vero verum ejfe , alio contingens
verttm iam^

Oftendit quid fit poflfibilc pcr oppofitum , di- VftSihiU

ImpejfhtU
Logicum.

98

cens,qu6d pofIibile,quod contrarium habet , fci-
licctimpofIibile,de quo diftum eft,dicitur quan-
do eitucontrarium nonfuerit de necejfitate falfum,
vt federe hominem e(i pojfibileiqinz ipfiim nonff-
dere non eji de ntcejfitatefalfum. Ex quo fubiun-
git , qu6d poflibilc ifto modo potcft fumi tripli-
citcr;vno modo quod cft falfum , non tamen de
ncceflitatc:ide6 Aicii,ergo pojfibileftc diElum, vn^
modoeft , quodfkntficat faljumnon ex necejfitate„
puta hominem Icdere quando non fcdet : nam
cius oppofitum non cft verum neceflari6. Alio
modo dicitnr fic poflibilc , quod eft verum , fcd
fupple , non de HeceflTtate : quia eius oppofitum
non eft falfurp ncceirari6 , vt Socratem federc,

quando

'eLo.
Itcum.&ijt
trifUx.

TntnttM in
tSMrhfm»ti-
at , qui. (y

Umt» fMtfi
im^u»dratu,
^ tfrnariiti

99

Omttts tntii
fMtmttJt Tt'
ducuMur ad
f»ttnti»m
sdiMMm , cr
imfo/pbiltM
tul imfcttn-
ttsm tffofi-
tamillt.

Summse vnic^

quan<io /cderjefthocmodo poflibile. Alio modo
dicitur iropofCbile i*m commgtns verwn , id eft,
qu6d licct nondum verum fit , ramen contingit
in proximo ipfum eile veium. Deinde ciim dicit.

Secundum MitAfhota tiutgm, (JM* in Gei-
metriA dicitur potentia : Hdc tjuidei/t igituf
fofsibiliA Hon fecundum fotenttAm^

Addit incidemaUtcr quendam modum potcn-
ux metaphoricc fumptx. Dicit ergo quod fctefi-
tta eitu dicitur in Ceometria efi /ecundiim mettt-
phoram ; vnde htc ^nidem dicunt poJfihilU aon/e-
cundum potentiam.-CciUcet tealem.

Notandum , quod in Geomctricis &zmtax
quandoque potentia,cum dicitur , quod linea eA
in potentia ad quadramm ; & quod ternarius eft
in potentiaad nouenarium. Ratio huiuscftqux-
dam fimilirado ad potendam reakm : nam (ioit
cx eo,quod eft in potentia,fit illud,quod eftaifhii
fic cx dudu alicuius lineat in fcipfam , rcfultat
quadratum eius , &c ex dutSlu tcrnarij in (eipfum
confurgitnoaenarius : nam tcr tria nouem funr,
& ide6 dicimus.quod linea poteft in quadratum,
& teriurius potcft in noucnarium j & ifta potcn-
tia poteft aliquo modo reduci ad potcntiam Lo-
gicam,vt ficut pofllbile , & impolSbile Logicimi
dicuntur non iccundum aliquam potaitiara rca-
lcm, fic nec poflibile meuphoricum : idcddicir,
qu6d talia podibilia diamtur non {ecundum po-
tentiam modo prx cxpofito. Deinde cum dicic

^a vero Jecundum potentiam omnia di-
cuntur Ad primam vnAm-.hoc autem efiprin-
cipium mutAtionis in aUo inquAntum Aliud:
alia nAmque dicuntur pofsibiliA: hoc tjuidem
etrum in hAbendo AdAliquid aliud tAlempo-
tentiam ; illa vero in non bAbendofiaaliain
fic hAbendo ^'fimiliter Autem^ impofsibilia.
^nare propria diffnitirprimapotentia vti^
tjue erit principium pefmutatiuum in alio in-
quanturH aliud,

Reducit omncs raodos potentiac , & poflibilis
ad primum modum potentix , quac eft potentia
adbua : & fimiliter omnes modos impotenus,
qua: opponitur pirima: potentixiex quibus vlrimo
concludit diffinitionem potentiz a(^uae,quodeft
principium tranfinutandi aliud, inquantum aliud.
Dicit ergo , quod ea. quAdtcMntitr fecundiim po-
tenttam,Ccilicet rcalem yomnia dicuntur advnam
prtmam potentiam,quje,{cilicct cft potcntia adi-
ua : boc autem eft princtpium tranfmutationii in
tdio inquantum aliud : & hanc redu£tionem dc-
cl3i3Z:alia namcjue dicuntur peffibilta eorum : hoc
tjuidem in habendo aliquid altttd taUm potentiam.
fcilicet a&iuam in ipmm, & talc cft poflibilc Cc-
cundum potcnriam pafliuam : Ula veroin non ha-
bendo , fcilicet aliqliid aliud talem potenriam in
ip{a,& hicfunt poifibilia torrio modo poflibilis,
quae fcihcet non polfunt corrumpi ab exteriori
corrupriuo:<»/i4 dicuntur poflSbilia, infic haben-
do , vt funt poflibilia in quarto raodo poflJibilis,
qiuK fic habenr potenriam,vt bcnc agant,vel benc
patiantur ■ fimiltter autem & impojfibilia , id cft,
qu6dficutomniapofl[ibiliarcducunrur advnam
primam potentiam , fcilicet adiuam : fic omnia
impoflibili^ ad aliquanv primam. impotdidam}

Cap. XII. 177

quat opponimr potenriac prim* : ic ide^ condu- TMentU «•
dit : quare proprie dtfjimtto primt potemia erit Skitt jimi?
vtiqtte princtptum permutatiuitm in altudintfuan- *

tum tUtud , h*c cft potenria ackiua , "vt patet «
di<ais.

S V M M iE

C AP.

V NICiE
XII.

DcQuanto.
S VM MARirU.

In hoc cap:tc ponitur dcfcriptio quan-
tijfcu quancicatis , & varix c us diuiflo-
ncs, & fubdiuiiiones , dc quibus Dodor
4.d. « o q.i & de PrjKdic. q. 1 7. 1 8.&: feqq.
& hic q.p.Si I o. Explicat ben^,quancuin
pcr fc, & pcraccidcns, fccundum varios
accidcntalicacis modos. Rcfoluic de ccm-
pore , & loco , quoipodo ad quanticaccm
fpcdant.

QVantum vero dicitur , e/uod efi diuifi-
bile in ea^c/ua infunt , ^uorum vtrum.
que , autfngulum vnum aliquid, (jt hocali-
quidnatum ejl ejfe.

Poftquam Philofbphus difKnxit nomina fi-
gniiicahria pancs cntis , prout cns diuiditiK pct
potentiam , &a(Shim;nunc diftinguit nomina li-
gnificantia partcs en£is,provtens diuiditur in dc-
cem gencra.

Ad coius euidenriam notandimi,qu6d prjcter-
mifsa fubftantia,de qua fupra aclum eft, capitulo
dc Subftantia,omnia alia membra poflunt reduci
ad tria raembra vniuerfalia/cilicer Quatiritarem,
Qualitatem, & Relationem : nam Przdicamenra
alia a tribus primis fiint fotmaliter rcfpedhis qui-
dam. Secundum hoccrgo Philofophus triafadt.
Primo diftinguit nomen ^»w.^ri/^r*j.Sccund6 no-
mcn qualitatit. Terrio nomen relationis.Sec\inA%
ibi : ^uale dicitur. Tcrtia ihi:y1d ali^juid dicun-
Hir. Prima in duns : quia prim6 przmirritquan-
ritaris quandam communem rationem. Sccund6
iuxta illam rationem fubiuugitquantitarisdiftin-
(fHonem.Secunda ihv.Aiultitudo ergf.T)iax. crgo,
quod quantum dicitur,cjHodeft dtuifibUe tn ea ijut
tnfunt:id cft,partcs fuas proprias , & incxiftentcs:
«luorum vtrumtjiu, aut fingulum eft aptttm natum
effe vnum alitjuid, id eil ciufdcm rationis : &efft
hoc att^uid, id eft, indiuiduum quantitaris.

Notandum, quod in ifla ratione, liue dcfcrip-
rione quand,pommtur tres paniculs. Prima cft
qu6d fit diuiiibilis inpanes,quz infimt;per quod
differt a diuifionc. corporis mixri : nam corpus
mixtimi,etC rcfohiatur in elcmenta, elcmenra ta-
mtn non inexifhmt mixto , quia non fint in eo
a^,fed virtute & in potenriatantum \ eo modo
quo formiE imperfceliorcs continentiu vinuali-
tcr in fQTraa perfediori:& hoc modo forma cle-
mentoruin conrinentur virtualitcr in fbrma mix-
ti ,. eo modo quo loquitur Philofophus x. dc
Anima, tcxt. com. j l quod negaiiuum eft in fen*
firiao, ficut uigOBum in tetragono.Secunda par-
ricola eftvqu6d v^aque pars ,aut iinguL-i,in quas
diuiditur quantum,fit vuii aliquid:id eft,eiufdcm

radonis

JOO

Ratioetm-
mmtit qustt-
ti, vtl fiun-

titJUU.f^ ML

tsMii tittf
txfiptio.

llde j. /. 1.

Crn- ».'• 7.
hu'tM,cr !''(•
TUmetu»
cintintntur
tMtitm z/ir-
tualiter 19
mixte.

Trim* diul-
(uqu»ntit»-
tis in conti-
Kuam, (^ di-
fcretam.

§iua»tit»ti
comfetit r»-
tio mtnfurt.

178 Lib. V.

fluMetpMi rationJs in toto,& in partibus. Et per hoc difFcrt

qH»nri eft a diuifionc corporis hcterogenei:naiii quantum,

quant*. ^^ qiuntum,eft tbtiim homogencum : nam quac-

libet pars quanti eft quanta. Tertia particula eft,

3\ibd vtraque pars fit apta nata c(Ie hoc aliquid
e fe,& per hoc difFcrt diuifio quanti adiuifione
compofiti in partes eflentiales , fcilicet in mate>-
riam,& formam:nam hec matcria, ncc forma eft
apta nata elTe de fc hoc aliquid > & indiuiduum,
Deinde cumdicit:

,Qi Multitudo ergo quantum diquidji fuerit

fiumerabilii;magmtiido autemji menfurahilis
fuerit.

Pofita defcriptione quantitatis, fubiungft cf us
diuifionem.Circa quod duo facitjfccundiimquod
ponit duasdiuifioncs quantitatis. Secunda ibi:
AmpUus alia. Prima in quatuor : nam primo di-
ftinguit quantitatem in continuam & difcretam.
Secundo defcribitmembra huius diuifionis.Ter-
tio fubdiuidit alterum membrum- Quarto addic
quoddam neccfiarium.Secunda ihy.diatur autm.
Tertia ihi: Adagnitudinis vero. Quarta ihi'.Eorum
autem. Dicit ergo , quod multttudo eft aliquid
<ji$antum. id eft quantitas difcreta ,Ji fuerit nume-
rahilii-.magnitudo autem, fupple dicitur quantitas
continua,y/y«m> menfurahilt4,dc hoc inteUigen-
dum eft paffluc^nam paffiue numerari pertinet ad
quantitatem diicretam,& menfurari adcontinua:
h'cct menfurare adiuc dcriuetiu: ex quantitate di-
fcrctaad continuam, vthabetur 10. huius, text.
com. 3.&inde. nam ratio menfiira: prius com-
petitquantiutidifcretcc. Deindecum dicit;

Dicitur autem multitudo quidemdiuijibile
fotejiate in non continua ; magnitudo autem
quodin continua.

Uultitudo Defcribit membra diuifionis diiSbB,dices,qu6d

quid > rnultitudo dicitur , quod eft diuifihile poteHatei

uagnitudo ij eft,in porentia,<« «0« continua : magnitudo au-

flf*"* tem eft , quod cft djuifibile in continua. Deinde

cum dicit:

Magmtudinis verb quA quidemadvnum
continua^longitudo;qu<e autem ad duojatitu-
do;qute autem ad tria^ frofunditas.

Continua di- Subdiuidit alterum membrum,fcih*cct quanti-

ftiditur in li- tatcm continuam,in tres (pccies,fecundum quod

Tuam.fuptr- magnitudincm elfe diuifibilem in continua po-

tlrpM ' ^^^ ^^ tripliciter, lccundum tres fpecies magni-

tudinis-: ideo fubdit qnod magnitudinisytjua qui-

dem eft continua, & diuifibilis ad vntfm, id eft, fe-

pundumvnam dimenfionem, eft longitudo ,id eft,

linca: tjua autem ad duo, id eft,ad duas dimenfio-

nes,eft fuperficies:^«< autem ad tria,eft profundi-

tat,id eft,corpus. Dcinde cum dicit:

lox Horum autem pluratitas quidem fnita^

fjumertiiifed longitudojineaid^ latitudo ,fu-
perfciesi dr frofundum, corpm.

Omnis m/t- Addit quoddam necefTarium dicens, quod ho-

gnitudo ^ rtim,c^z dida fant,pluralitai quidcm,id cft,mul-

tmrrterui sitt lixado finita dicitur ni*merus:fedlo/>!gitudo,(ci\ictt

f"'*- finita,dicitur/;«tf/<;(^ latirudo iinitn fuperficies;&

profundum, finitvxn corptts. Ratio huius didti eft:

<^uia ficut di(5him fuit>omnis multitudo^fiue nu-

Metaph.

merus eft numerabihs : fed infinitum non pdt;eft
numcrari; ergo omnis muhitudo eft finita : qnid-
fi fitinfinita? iamnon eft numcrus.Similiterom-
nismagnitudo eft mcnfurabihs,vt.didHm eft : fed
infinitum non poteft mcnfurari •, & ideo omnis
magnitudo ?ft nnita:fiuc fit Hnea,fiue fupcrficies,
fiue corpus. Deindc cum dicit;

Jmplifts atia dicuntur fecundum fe ejuan-
ta quxdam-.alia fecundum accidens : vt linea^
cjuantum aliquidfecundumfe: muficum vero
fecundum accidens.

Ponit fecundam diuifioncm quantftatis. Circa
qnod duo facicquia prim^ ponitcam. Sccundo
eam dcclarat & exponit. Secundaibi:£or«OT ve-
ro quitfecundumfe. Dicit Qrgo,qu6d ampliui alia
dicuntur cjHanta:tjUAdam fecttndum fe:aiia fecun-
dUm accidens : vt linea ejuidem eft quanta fecun-.
dum fe : muficum vero per accidens. Deinde cum
dicit :

Eorum veroquafecundumfefunt, aliafe-
cundumfuhflantiamfunt , vtlinea quantum
quid : nam in ratione qttid ejl dicente qttan-
tumquidexiflit.

Exponit propofiram diuifionem. Circa quo4
duo facitrquia prim6 exponit mebnim de per fe.
Secund6 dc pcr accidens. Secunda ihi:Secundum
accidens vero. Prima in duas fecundum duosmo-
dos,quibus ahqua dicuntur quanta perfe. Secun-
da ibi : AUa paffiones. Dicit ergo , quod eOrum
qu£funt cpmtz fecunditm fe,aliafunt fecundum
fuhiiantiam, ideft,fignificanturpcr modumfub-
ftantia: , & fubiedW : vcl aha funt fecundum fub-
ftantiam, id eft, fubftanrialitcr quanta, & in pri-
mo modo dicendi pcr fe , vt Unea eft quantum
qutd:nam in ratione, id eft, diffinitione Hnea: di-
ccnte, quid efl,exif}it quantum tjuidi id eft, poni-
tur quanritas:nam Hnea eftquanritas continua:fi-
mihter eft de aliis,puta defuperficie,& decorpo-
re:nam Cx ifta diffiniantur, ineorimi diffihitione
habct poni quantitas. Dcindecum dicit:

Aliapafsiones (jrhabitus talis funt fub-
JtantitCyVt multum^^paucum^ & produhum
e^ breue.c^ tatum(jrftri6fum,(frprofundum
C^ humite,drgrafie & leue,^ atiatatia:funt
autem (j^magnum (^paruum, (^ maius ^
minus , ^fecundumfe (fr ad inuicem di6fa
quanti pafsiones fecundumfe j transferuntur
etiam(^ adalia hacnomina.

Ponit (ecundum modum dicens , quod alia,
fupplc per fe pcrrincnt ad gcnus quantitaris,
tiux Cunt pafiiones & hahitus talis fubftantia , id
eft,talium qusfunt fubftantialiter quanritas,puta
linea:,fuperficiei,&c.'Z'r muUum,& paucum , qu.T
funt per fe pafHoncs n\xmcti;& produElum & bre-
ue, quae funt pcr fe pafsioncs linea» : & Utum,&
JlriElum,c^\ix funt paffiones (u^CTficici:& profun-
4um & humile , qus funt pafsioncs corporis : &
graue,& leue, & aUa taUa , qux funt pafsiones
corporis : non f^cundum vcritatem , quia magis
pprtinent ad genus qualitaris, vt dicetur infra ca-
pite fequcnti : fcd fecudurh opinioncm aliorum,
qui dicebant multitudincm fupcrficierum , vel
atomorum,caiifare grauitarem in corporibus , &
eorum paucicatcm caufarc leuitatem:de qua opi-

nionc

Tange inftX-
tiam de line»
infinit» 6.
Top.c.l6.Vi4t
8 di.l.^.x.

Secunda di-
uifio ifuanti -
tatis,in^uan.
ta perfe , q.
quanta ffr
accidcns.t

§lua»tapff
fe dupUda.

10}

Varit pafft-
nes quanti-
tatis proprie
diHi., fccun-
dum triplici
eiut dimea-
fionem.

Summ^ vnicx Cap. XIII. 179

104

glMWlM»

fersccuUms
dtiflts.

Btef»titfr»

pU.

IVflMWi-

tmt.

|iiofteiab«<arprolix^ }.dcCJelo&mudo.5«f<«»-
tem fiMaliter mAgnum & Partnan , & magis &
iHinmjcpa fcilicct funt pamones communcs om-
nium qualidtatfim ^/f«»<^w»»/*,idcft,abfolutc
diB* 4d MuicemM eft^^latiii^ difta^hacc inquam
fijnt iccundum (e paiHonc? quantirquaredicunmr
1i©c raodo pcnlnerc ad genus quantitatis. Hxc
mim diifia aliquando fumuntur abfblutc &in
^,aliquando in rcipe^,puta cumaliquid dicirar
magnum & paruum in comparatione ad aliud :
dddk autctn, quod hsc nminA quandtatis trtutr-
ferwMr quandoque etitim *d mIu, puu cum al-
bcdo , vd duiccdo didtur magiu , vel parua, vd
huiufmodi.

Notandom, qu6d ifli duQ roodi Hc difUngoun-
«ur ; quia ^cundum primuln aliqua Jicxuimr per
(c pcrtincre ad gcnus quantiutis diredc , vt (ub-
ieCu : fccundum autcm modum fccundum diciHi-
tur petiincte quxdam indire^, vt paffiones. Pa-
«ct per exempla , quac inducunmr, nam linca &
(upcrficifs funt (ubicdum, & (imxlitcr numcrus :
paucum & multum,produ<aum & breue,&c.iunr
pafCones. Deindc ciun dicit :

Secundum accidens verfi diiforum quanto-
riwi h9c cfutdemjic dicitur , ^cut diifum esi:
qujd mujtcum quantum dr alhum fer ejfe
quAHtum aliquidcuiinfunt.

Exponit fccimdum moduro de per accidens,&
ponit duos modos, quibus aliqua dicuntur quan."
u per accidens. Sccundusponitur ibi://«:<i»rmi
motU4. Didtergo , i^uod.ai5lorMm fHMntorHm, id
cft, eorum qu«c dicuntur efuantA ftcwtdum Mcci-
dens : hoc qutdemfic dicitur , fcilicet quantum per
acddcns , ficut didum efi : quia muficum didtur
ejuantwn dr alhitm fimiliter fer ejfe quAntum e]ui~
dem cui infunt, id cft, per lioc quod infunt fubic-
i9dloquantOj& ideo dicuntur quanta ratione fub-
iccli : quia quanta eft iupcrfides , tantum album
c(fe dices , vt didtiir in prxdicamentis cap.dc
Quantitatc. Dcindecum^at:

k^ilia vt motw (jr temfus -, etenim huiuf-
tnodi quantA quadAm dicuntur (^ continua^eo
quodHla diuijihiliafunt/iuorufmfunt hafaf
Jionestdico autem non tjuod monetur,fed quod
motum eH : namfer effe quantum itlud , cr
jnottts eH quantus : temfui vero fer iffum^
fcilicet motftm

Ponit fecundummodum, fecundum quem ali»
qua dicuntur quanu pcr acddens , vt matus &
tempHs : etenim pro quia , hui^fmcdi qu4uiam di-
cuntur tjuanta & contwua, to tjuod tUa funt diui-.
fihilia, quorum funt hs pajfionfs : nam motus cft
quaedam pafEo mobilis , & tempus eft paflio mo-
tus , tempus enim cft diui/ibilo , & continuum
proptcr motum:motus autcm propter magnitudi-
ncm mobilis, & fpadj in quo cft raotusiidc6 fub-
ditu^ autem qu6d fupplc motus & tcmpusfimt
quanta & diuiubilia proptcr aliud, non tptid mo-
uetur, idcft, non proptcr mobile,quod mouctur,
fedfecundum quod motum efi, id cft, proptcr fpa-
dum in quo eft mot\is:namper ejfc cjuantum lUud,
id cft, fpadum,?^ motm efi tfuantw : tempHs vero
fupple eft quantum per ipfum , fdlicct mbtum.

Scd occurrit duplcx dubiiun, Prim6 quia Phi-
lofbphus in libro Pridicamcntorum cap.de Qua-
titatc cnumerat tepus intcr quantitatcs per fe, hic
autc ponit ipfun; quantiute pcr acddcns.Secud6

■^i 3

quia ibidem in Pr*dicamfcniis loeora ponit ia-
tcr fpedcs quantitaris : hicautcm tacet dc loco ;
vidctur enim fibi contradicere proper primvmi,
infuffidens propter fecufidu.Dicmir & ^tis benc,
qu6d ratio primi cftiquia m Prardictmcntis Phi-
lofbphus diflinxif fpedes quantitttis iectuidum
diucrfam rationera mcnfute : tempus autem ha-
bct aliam radonem menfufs a msgnitudine >
<juatcnus tcmpus cft menfura -cxttinfeca : ma-
gnimdo autem rci eft dus menfura intrinfeca ;
ideo ponitur ibi tcmpus alia per le fpccies quan-
tiuris : hic antem con/idcrat fpcdcs qaantitaris
modo Metaphyfico fccunji^ cfTc quanritaris ;
qux igitur habent efre quanritaris cffedHue ab
aiia quanritate nonponuntur per fcquantiutesi
fed per accidcns : huiufinodi funt tempus^ mo-
tus,vt didum efl,& dicerur amplius intju^ftione.
Rario fecundi eft : quia locus habet diftin^iam
rationem men(tii:^i& idc6 in Prsdicamcnns po-
nitur fpcdcs quanritaris , & non hic ex eo,qUia
non h^>ct difhnAum eflequaritaris a fuperfidc?
quia locus cft fuperfidcs, cx 4, Phyfic. text.com,
J9. & indc. & propter rarionem oppofitam mo-
tus etiam ibi non ponitur fpedes quanriuris,
quatenus non habet aliara rarionem mcnfiirar ,
quam tempus , vel magnitudo.

SVMMA VNICiE CAP. XIII

Bc QualL

SrMMARlFM.

Ponit in hoc capice quacuor modos
Qualis, fcu Qualicarisjfcdeos rcdudc ad
duos. Dequibusvidc Doftorcm 4 d.^.
q. 10. & dc Pracdicam. q 50. 56. omifit
PhilofophMS hic quartum modum,quem
pofuic cap dc Qualiucc , r^Cionc a Do-
Gtoit adignaca.

QVale dicitur vjio quiJem modo diffe- Caf. jj.
rentia fuhBantia, vt fuale ijuid homo
animal : quia Ififes , fed (jr equus cfuadrufes^ ^"** ** * ^
^ circulus quidem tqualis : c^uia quadamfi-
gura : tjuia agonon , quaft differentia fecun^
dumJuhHantiam tjualitate exiBente. Fno
quidem itsujue m«do hac diciturqualitas dif-
ferentia fisbHantid.

Hic, vt diccbarur , d.'flinguit Philo(bphus no-
mcn tjualitatis. Circa quod duo fadt , quia pri-
vai> difHnguit quahtaris modos. Sccundo redudc
eos ad duosprincipales.Sccuda Tbv.Ferevti<f;^n-
ma in quampr fccudii quamor modos qualitaris.
Sccuda ihi: Alio verv. "fenia \hi: Amplius qtuciiq;
Quaru ibi:yi»tpUtu ficundit virtute. EHcit ergo
quod vno modo dicitur quale dtferentiafHbfian-
rM,id cft, difFcrcntia fuhftantialis.qua lubftauria-
iitcr ab aliquodiftinguitiu, &ex hocdiffcrcntia
didtur pr^dicari in qualc,vtii qu^amr qualci*»»-
mal efi i<7»M.rcfp6detur qu6d tjuadrupes, Sc qua-
lis figura cft <;ircHlus,refp6dttm qu6d agonon, id
cft , carens angulo: quafi diferentia fecundkm
fuhfiantiam ex^fiente tjualitate ', id cft , quod cx
hoc patct,qu6d diiFcrcntia fubftanrialis cft quxda

qualitas:

lOJ

M»di qtudi-
tMu^mdtMsr

Aettftit

qttMlitMtit
frt d-fert»-
tia ^tmttMH
fiAfiutiM.

i8o

Lib. V.

Metaph.

C, dequali-

io6

Seemia M'
feftio qMli-
ttuit.

Numtriu eo-
fofitusj^tn-
tomfofitm-

Al. (ccudum
^iuntitacl

qualkas t4iam illud per quod refpoHdetur ad i»-
^errogadoncm fadam per quale,videtur efle qba:-
dam qualitas. Concludit ergo , quod vno itaque
modQ dicimr qualifoi dtjftrentif^fubflantiaM cft,
Hifferent:» fijbftMitialis. '

Sed eft duibium quarc iftum modum quaiita-
fis , ponit hic Philofophus, & in Pracdicamentip
praitermifif, Dicitur qu6d Philofbphus in Prx-
^icamentis agltde ipfis Prscdic^iientis,& de his,
qui in Pradicamento contincntur : quia igitur
ijualitas ifto modo non continetur fub Praedica-
pento qualitatisjidco ibi praetermifit iftum mo-
dum : hic ^utem quia agit de fignificatione no-
minum pertinentium ad cojifiderationem huius
fcientiae ; ideo loquitur de qualitate ifto modo,
(pum nomen qualitatis vno modo fignificpt difFc.-?
reniiara fujaftaiitialem. Dpinde cum dicit:

Alio autemmodo,vt immobilifl (^ M^thcT
mAticajicut numeri c^uales quida funt:quem-
admodumcompojiti, ^nonfolumadvnum
entes,fedquorum imitatio fuferficies & foli-
dum-.hi verofunt quoties quanti , aut quoties
quotquanti , (^ totaliter pr^eter quantitatefft
exifiit infubHantia:na fuhflantia cuiuslibet
quodfemelfVt ipforumfex^no qua bis,aut ter
Junt:fed quafemel:fex enim femelfuntfex.

Ponit fecundum modum dicens , quod ali^
modo fiipplc dicuntur qualia Mathetnatica immo-
hilia, quae abftrahunt a motutmagnitudines enim
^ nuraeri funt quaedam Matheniatica , in quibus
vtimur nomine qualis:y;c numeri quidem dicuntur
tjualcsyquemadmodum id eftjinquantum fijnt com-
ppjfti , & nonfolum ad vnum entes:Cicat enim di-
^ra fuit in primo libro , numerus incompofi-
tusdicitur , quem non menfurat aliquis aHus nur
jTierus : (edfola vnitas,vt tcrnarius : fed numcrus
compofitus dicitur >, quem menfiirat aliquis alius
numerus , ficut (enarius & o6fcofiarius , qui non
menfurantur fola vnitate : fimiliter dicuntur nu-
meri quales , quorum imitatw eft fuperficies , &
folidum, ideft, fecundum quanda^n imitationem
luperficiei >qu£habet duas dimenfiones ; longi-
tudinem & latitudijiem , inquantum numerus
ducirurin numerum eundcm,-vcl alium vno du-
ftu,vt diccndo hii duo^hfi m<i:quia per hoc quod
dic.itur, r«4,defignatur prima dimenfio : per hoc
quod dicitur tertria , defignatur fccundadimen-
uo ; ideo dicit , quod hi numeri dicuntur quales
fccundum imitatione Cu^etficKhaliquoties tjuati,
id eft,quatum ad iftum vnum dudhuntfed ad imi-
tationcm corporis , vel {blidi quando eft duplex
dudus , vei eiufdem numeri in feipfum , vel di-
iicrfbrum in vnum. Excmplum primi : ter tria
ter, vel bii triabis. Exemplum (ccundi , dicendo
bis tria (juater , 8c hoc eft, quod dicit : ^ut
quoties quot quanti : fic enim & nuraerus confi-
dcratur quafi ad tres dim.enilones corporis. Ee-
addit quod totaliter prtter quantitatem exifiit in
fubilantia, id eft,quod in taJi ordhiationc nume-
rorum confideratur aliquid per modum fubftan-
tiae : fic ipfe numerus qui ducitur in alium puta
tria,Sc aliquid pcr modum quaiititatis,fcilicet ipfe
dudus numeri in feipfum,vel in alium, vt dicen-
do bis tria , binarius fignificatyr per modum
qiuncitatis mcnfurantis ; quae etiain cft qualitas
numcri, & \y ternariusfet modum fubftantiar:il-
U]d cnim quod exiftit in fubflantia numeri, pracT

Tertia see*p-
ti» fro pafste-
nibMsfubfid-
ttArum qu*
rwuemur.

tcr quantitatcm ipf^m, quae dicitur qualitaseius,
eft fubflarttia nuraofiific intcttigpndo, qu^ fub-r
ftantia numeri dicitur ipf? numerus feroel prola-
•tus : in hoc , quod dicp. tria : quantitas autem
/c^undum quam attcnditur cius qualitas, dicitur
multiplicatio', fiu^du6:us numeri in numcrunu
Vnde fub^it , namffthftantia cuiufi^bet , fcilictt
aiuracri eft , quodfemel dicitur , vt ipforum fex, Al.funt,
fupple fubftantia eftferacl f^x :fex enim eftj^mel
fex,& non quod dtcitur bis aut ter, id eft,bis tria,
aut tcr duo,nam hoc pertinct ad cius qualitatem;
nam dicere numerum eilc fuperficialem,vel foli-
.durn,quadratum, vel cubicum, vel hiiiufiTiodi,eft
dicere ipfiira efle qualem,& ifte modus qualitatis
eft quarta fpecies,qUdE.ponitur in Pridicaiinentis,
fcilicet forraa , vel tiKa hoo aliquid ponflans fii
gura. Dfinde cttiTidicit;

AmpUas qu<ecunque pajfiones earum , qu£ *o7
mouemur fuhHantiarum^vt cAlor,& frigidif
ta^]albedo (jr nigredo;grauitas ^leuitof : ^
qustcunque talia fecundum qttx dicuntur
mutaricorpora permutantium.

Ponit tertiummodum, dicens, qubdamplius,
id eft , alio modo dicuntur qualitates qwecunque
pafftones earum fuhflantiarufn, quttmoufntur , &
alterantur feciuidum huiufraodi paffionps, vt ca-
lor & frigiditAs,& albedo& mgredo,& grauitas
& leuitas, & qu£Eciinc|ne ta.lia.^fecunditm qua cor-
pora permutantium, id eft,de numero perrautabi-
\iam,dicuntur perrnutari raotu, fcilicet alteratio-
nis,& ifta eft tertia fpecics qualitatis,fcilicet paf-
fiojvel pafllbilis quafitas. Deinde cum dicit :

Jmplius fecundiim virtutem ^ vitiumt
C^ omninobonum (^ malum,

Ponit quartum modum, dicens,quod /w»/'/>«/,
idcft , aliomodo dicitur qualitas ,vel qualey^-
cundUm vtrtutem, & vitium , & omnino bonum &
malum. id eft, ifta dicuntur qualitates , pcr quac
aliquid difponitur, vcl per vitium, vel yirtutem,
& intcUigitur perbonn & malii.fcilicct per fcie-
riam,& ignorantiam ; fanitatem & aegritudinem;
contincntia & incontincntia;& h^c cft prima fpc-
cics qualitatis,quac eft habitus,vel difpofitio.

Notandum,qu6d hic Philofbphus practermittit
fecudara fpecie qualitatjs. Cuius ratio eft:quia illa
fpecies eft potentia , velimpotentia , qua aliquis
difponitur ad feliciter agendum, vel paticndu:ta-
iis autem potentia , vel impotcntia,poteft reduci
ad tertium,vel ad quartura modu potentiac,vt di^
£lum eft fuprk capitulo de poteftatc;& ideb in lo-
co ifto ipfam praetermittit. Dcindc cum dicit:

Fere namque fecundum duts modos dicere
quale eji^^ horit vno principalifsimo : prima
quidem qualttas fubltanti^ differentia.huius
autem quadam pars,(jr qut in numeris quali-
tas : nam differentia quadam fubfiantiarum
eji^ed aut non motorum ,aut non inquantum
funt mota\h/t autem pafsiones rnotorii inqua-
tumfunt mota,(jr motuum differentiaxvirtus
autem & vitium pafsionumpars quddam efi,
differentias enim oifendunt motw (jr a£{us
fecundum quos faciunt aut patiuntur, aut be-
ne , aut praue , qudfunt tn motu \ pofthtle

nstmque

Sunrta Me^
eeftiofro UIq
qu» diffeni-
tur quit ptr
vitium <J»
virtute, ^e.

§iu»ri feem-
d»m fpeeiem

^ualitatis
ic prtter-
mitiit.

io8

tpu tftAU-
ihtmjuit»
reducitur »d

I mf-
tyfcilictt
difiremtuim

tjftmi^Um.

ViTtnt> &
vitiimqiad.

Sjulitttts
0fltm»ttrMm
ptkiUtrts.

Summ^vnic^

nam^ne Jk msuni aut dgere henumi quod
Mutemfic (jr contrarie frauum. Maxime au-
tem bonum ^ malum figmfcant ^uaU in
animatii y & horummaximeinhabenttbm
froharefim,

Rcdudt (li(fh}s modos ad daos principales di-
cens^quod/rrf itaquc iKUur ejUaU ftcundMm itms
modosy iu quotl alij duo ad iftos rcducuhtur ; i!w-
VKm aurem dicitur qualitas vno raodo frincipa~
Itjfme, fciiicet/v/fflr* eju^ditoi/^nx fccundum pri-
roum modum dicitur diferentia fpeci«,id eft,dif-
ferentia fubftantiabs & fpccifica ; & ad hunc mo-
dum reducitur quaiitas, qu« eft m numeris, & in
aliis iVIathematids ; ideo fubdit, quod bntM, fci-
licet modi efi cjutdam pars tjualttM , tjut efi tn
ijumtri^ : nam dffferentta tjHtdam ftthftamiamm,
id eft,qu6dhuiufmodi qualitatcs funt dilferentix
fubibntiales Mathcmaticorum , & dicuntur ma-
thenuticz fubilantiac fonc fecimdum opinionem
Plaionicorum , & Pythagoricorum , qui Mathc-
matica rerum fubftantias pofucrunt , vt didum
fiiit in primo Hbro. Sunt autcm huiufraodi qiu-
liutes fupple differenns fubftantiarum, aut non
motarum , aut non inquantum funt mota : quod
didt proptcrhocquodquannimad propofitum,
non diftert fiue Mathenurica fmi qusdam fub-
ftantia per fc cxiftetes feparatac a moru,fiiic infint
fubftanuis mobiUbus kcundum efrc : feparatz
autcm fecundum confidcrarioncm : nam primo
modo eircnt qualitares non motarum ; fecundo
vcro motarum ; liecr non inquantummota. Sub-
dit autem quantura ad fecundum modum princi-
palcm dicens : ha autem fupple dicunnir qualiu-
tespafiortes rhotorum inquantum mota , & etiam
dtfferentit »wf«r»f» .• quia fdlicct fccundum cas
differunr alrerationcs , qus funt fccundum hu-
lufmodi qualitates , puu calcfieri , & infrjgidari
lecundum caiidum, & frigidum. Ad hiuic autem
modura reducitur iHc quo vinus & virium
dicitur qualitas: hic cnira modus eft qusdam
pars paflioniuB , & reddit caufam : quia fdlicct
virtus & virium oftendunt quafdam dtfferentias
motm, e^ aatu fecundtlim bcnc,& mslefecMnditm
qnosmotm fdlicct & aatisfaciunt^utpatiuntur,
^t^bcne, autpraue quafunt tn motu : nam virtus
Clt lecundura qaara aliquis fe benc haber ad
agendum , vel pauendura : virium aurem fecun-
dum quod raale : idco didt , quod pofilttle nam-
queftcmouert, aut agere, fdhcet fccundura virtu-
tancft bonum , tjuodautem& contrarie prauum.
Et fubdit quod maxtme bonupt & malum, id eftj
habiras fccundum quos aliquis difponitur ben^,
vd male , puu fdenria& ignoranria ; fanitas &
?cgntudo v^mefi^ntficant tjuale , id eft, quali-
tatan tn rcbu? antmatis : quia maximc in hij rc-
penunmr, ficut parer;C^ horum maxtmi mhahen-
ttbm proharefim , id eft , cledionem : cuiufmodi
Junr amraalia parridpanria urionem : nam mrcr
aiumau iftafunr magis capada talium ha-
t)iruum,vr apparer quanrum maxime in
habmbus anim^, fiue fint mor,
t4es, fiue inrcllc-

Cap.XIV. i8i

SWUUA VNICyE
C A P. XIV.

Dc Ad aUquid.
SVMMARirM.

Tres modi rcladuorum, in hoc capite
ctplicantur. Primus fundatur fupcr vni-
catc. Sccundus fupcr adionc, &: paflionc.
Tcrtiusfupcrrationcmcnfura:. Dc qui-
busvidcDoaorc.i.d.j.q y &d.3o.&hic
q. 1 1. & Prxdicamq.:. y .& fcqucntibus.

AD aliqutd dicuntut altaperfe , vt du-
plum addimidium, c^ tnplum ad ter- TcI^Lo.
tiam partem , ^ totaliter multipluatum ad
multiplicati fartem , (^ continens adconten-
tum. Aliavt caUfaaiuumadcalefaaihile,&
feaiuum ad fefobtU , ^ omnino aHtuum ad
paftuiialia vero vt menfurabiU admenfura^
&fcihiU adfcientiam,&fenfibiU adfenfum.

DiftinguirPhilofophus nomenrelationis. Cir-
ca quod duo fadt. Primo diftinguitmodos relati-
uorura,qus funt relariua pcr fe primo. Secundi
corum qu^ non funr pcr le prim6,{cd pcr aliud &
per accidcns, Secunda ibi ; Secundum fe quidem Mȣ rtUti-
igttur. Prima in duas : quiaprimo proponit rrcs '^>»f*r fi
modos relariuorum. Seamdo cxponir & profc- ^'^ *^***
quirur de eis. Secunda ibi : Dicuntur autem.
Ponir rres modos relariuorum quorum primus
fumirurpenes rcnim quanrirarem fiue numerofi-
urem. Idco didr , t^abd ad alttjuid, id cft,rclau-
ua dtcurttur, alia tjuidem vt duplum ad dimi-
dium , dr triplum ad tertiam partem, & totaltter ^ruisut vt
multtpltcatum, id cft , mulriplex ad multipltcaH "«^«*'
partem,idc^, ad fubmulriplex , <^ «;,nW ^ '^'^
contentum,\deii, excedcns ad excefrum:nam om-
ne cxcedensfccundum quanriurcra quodaramo-
do contmer illud quod cxccdirur , quia eft un-
tundera & ampUus.Sccundus modus fumirur pc-
nes rcrum adioncm, & paffioncm,fiuc pafllbili-
tatem& adiuiurem. Idco fubdir qu6d alia fup.
ple dicunrur ad aliquid ; vt calefaatuum ad cale-
faathUe quanrum ad a£rioncm & paffioncm na-
tax3lem,&fe£ltuum adfecabtU.c^umtum ad adHo-
ncra araliaalcm, & geneuliter omne oBtuum ad
paffiuum. Tcrtius modus fumitur penes rerum
pcrfecfaonem & menfurabilem : vnde rubiuneir
quod alia fupple diomrar ad aliquid, vt menf^a^
btUadmenfuram, & fcthUc odfitenttam, &/„.
fihtU adfenfum. ■'

Noundum , nu6d vt didt quidam cxpofiror: D- r„n,m,
mcnfura & menfurabilc non acdpiimturhk fc-
cundum quanriutcra propric dicflam, quarcft dc
generc<iuandutis (quiahocpcrrineradprimum
modum , vbi cft rclario murua ) fcd accipirur f<^
cundum coramcnfurarioncm eirc rd & variuris.
VT vcnras fcienri* menfurarur a fdbih , & vcri>
tas fcnfus ab obie<fio fenfibili, & proptcr hoc . ve
Parcbir infcnus , in ifto modo non eft muraa re-
ktio^cd m quo ddidt hoc diOum , dicctur iiw
ni. JJcinde cum dicit,

R m

ffu»n:itAttt'>

181 Liber V.

Dicuntur datemfrima ejuidem fecundum
1.00 ftumerum , autftmflkiter aut determinate ad
ipfos,aut advnum,vt dujflii quidem ad vnum
vt numerus dtterminatits. Multipliciter vero
fecudum numerum advnumpon determina-
tum autcm/vt hunc^aut hunc. HemioUumau-
tem ad fubhemioUumfecundum numerumad
pumerum determinalum ; fuperfarticulare
autem adfuperparticulare , fed indetermina-
tos, vt multiplex ad numerum.

Prolequitur de didis tribus modis. Primo de
primo. Seciindo de feamdo. Tertio de terti9.Se-
cunda ibi : ABiua vero & pajjiua. Terria tibi :
Secundntn vumerum cjuidem.

Ad euidentiam primx partis notandum, quod
jLeUtiottft relariones primi modi fundantur fuper aiiquid
frirr:imodi je gcnete Quantitatis.fciUcerfupernumerum,
fHndintur ^ j^j^ ^^ ccntinuum : prius tamen reperitur rela-
de gtnere tio iftius modi lu niunens,& meft dupliciter:vno
modo comparando numenim ad numerum , ita
quod oportet vtrumqne extremum etfe nume-
rum.Alio modo comparando nun^erum ad vnum,
ita quod folum alterum extremum cft num^rus,
& fic eft multiplex proporrio fecundijm primum
modum:ab iftis aurem difcreris deriuatur ad con-
tinua,fed tamen aliquareperiturrelatioindifcre-
tis , quae non reperitur in continuis ficut dicetur
poftea. Ratio huius eft : quiain numeris cft men-
fura fic , quod vnitas aliquoties replicata reddit
^terum extremumjfed in corinuis non eftfic/ed
^liquando eft proportio incommenfurabilis, ficut
diametri ad coftam. Secundum hoc ergo haec
pars diuiditur in duas : quia prim6 profequitur de
yelatiuis primi modi, (ecimdum quod conicquim-
tur ipfum numemm. Secundo prout fequunrur
ipfum vnum,quod eft principitun numeri.Seciin-
da ibi : Et amplttu aejuale. Prima in duas. Prim^
fi.cit quod diftumeft.Secund^ rcmouetquoddam
<kibium. Secunda ibi J Continens autem & conten-
tum. Dicit ergo quod relariones fiue relariua pri-
ma, id eft,primi modi dicunturcfuidemfecundum
numerum , fcilicet prout numerus comparariu: ad
numerum, vel comparatur adipfiun vnum : quo-
rum quodlibet poteft efTe dupliciter : quia vel eft
vtrobique fecundijm compararionem ad aliquod
determinatum , vel ad aliquod indeterminatura.
Ideo dicit quod talia prima relatiua fecimdum
jiiunerum dicuntur mtftmpliciterM eft, indeter-
minate, aut determinate ad ipfos , fcilice t nume-
ros ; vt quando numenis comparanir ad nume-
mm , aut ad vnum ; & fubdit exemplapro vtra-
que parte dicens, quod duplum quidem ad vnum,
vt numerui determinatus , id eft , quod fi duplum
com.paretur advmun,tunc cft comparatio nume-
ri determinati : multiptex vero fecundum nume-
rum ad vnum , non dettrminatum , attt ad hunc,
wl ad hunc, id eft, quod fi muhiplex fcamdum
Rumerum comparctur ad vnum, tunc eft compa-
fatio muTieri mdeterminati : nam niunerus mul'
tiplex non dicit hunc vel illimi numeram detcr-
minatuiji. Subdit etiam excropla prout nuracrus
ad numerum comparanir,dicens, quod fi Hemio-
(tum comparetur ad fubhemioltum , cft fiipplc
f omparario fecHndUm numerum ad numerum de~
terminatum : Ci vcro comparetnr fuperparticulare
ad fuperparticulare , ertt fiipple comparatio
fecun^ttnt numeros indeterminatos , vt cum mul-

Metaph,

tiplex comparabatur ad vnum ih dxcmplis pri6s.
Ad cuidentiam huius litterae notandum, qu6d
ciim omnis m.enfuratio,vel proportio in continuis
derinetur a numeris, vt pracdidum eft ; ideo om-
nes relationes primi modi, quac attribuuntur
.quantirati,apprnpriantur numero. Proportio au,-
tem numcralis diuiditur in duas, quarum vna di-
cimr inacqualitas, & altera aequaUtas. Insqualitas
habct duas fpecies, fciHcet exccdens , vel maius :
& excellum , vel minus. Sciendilra eriam quod
ipfum iruequalccxcedens , vt tradunt Arithmeti-
ci.hab)et quinquc fpecies, quarum diiae recitandae
fimt folum pro exemplis Philofbphi pofiris , vt
aliqualitcr intelligantur. Vbi (cicndum qu6d nu-
merus maior relpedu rainoris quandoque eft
muItipIex,quando (cilicet aliquoties continet nu-
merum minorem , ficut lex continent duo tcr ;
&fi quidem contineat ipfiim bis,dicitur duplum,
qnemadmodum fe habeht duo ad vnum, & fena-
rius ad 'ternarium : fi continet ipfiim ter dicitur
tripUim : fi qiiater quadruplum , & deinceps , &
ifta eft prima fpecies. Vlterius fciendum , quod
numcrus maior quandoque continct totum mi-
norem femel , & vltra aliquara partem eius ; &
tunc dicitur fuperparticularis : minor ver6 con-
tentus dicitur fubfiipcrparticularis. Et fi quidem
continet torui^ & mediam parrem eius,vocamr
fefquialter ,fiue hemiolius,quodidem cftficut fp
habent fex adquituor: fi aurcm rertiam, dicinir
fefquitertius, ficut fe habet quatuor adtria : fi ve-
ro quartam,dicimr fefquiquartus : ficut fe habent
quinque ad quatuor , & fic deinceps , Sc ift^ eft
fcctmda fpecies.

Notandum etiam, qu6dprima fpecies propor-
rionis, fcilicet multiplicitas confiftit in compera-
tione numeri , ad vnum : quaslibet enim eius fpe-
cies rcperitur primo in aliqiio numero refpedhi
vnitatis : duplum enira prirao conuenit binario
corhparatp ad vnura : fimilitcr proportio tripla
temario refpedu vnit.-iris, & fic de aliis : quia igi-
tur proporrib dupla primo reperitur inter duo &
vnum ; ide6 accipit indc ifta proportio denomi-
nationem:& diciturproportio duorum ad vnum.
Vndequicimquc niuncras dicirar duplus ad aliu,
fempcr minor numerus habet rationcm vnius, &
raaipr duorura : quia talis cft proportio qualis
diiorum ad vnum,ficut fe habent fcx ad tria; ide6
dicit qu6d relatio dupli per hoc eft , qu()d com-
paranir numeras dererminatus ad vnum : non fic
cft de aliis proportionibus. De tribus fpeciebus
aliis non eft cutandum:quia nihil faciunt ad
propofitum prsfens , nec ad fenfum lirerac ; fed
apparet ex didis , quod fi comparetur mulriplcx
ad vnum.eft comparatio numeri indeterminari:fi
vero coraparetur duplura ad dimidiura, cflrcom-
paratio numcri determinati : nam duplum cfb
quacdam detcrminata fpecics, vt didura eft.
Apparet ctiam quod fi comparerur ninneras
fe(quialter,vel hcmioliusad fubncmiolium,cora->
paratur nuraeras dcterrainaws ad determinaram:
fi ver6 compatetur fuperparricularp ad fubfuper-
partiailarcjcomparatur numerus indctcrminaras
ad numerum indetcrminanira, vt patet ex di(5Hs :
quia fupcrparticulare eft quoddain genus indifFc-
rcns ad raultos nuracros , in ifb fecunda fpecie :
& firailircr fubfuperparticulare.Deinde cu dicir.

Centinens autem adcontentum omnino in-
determinatum fectindum numerum: numertti
cnimcommenfurabUis.Secundum non comen-

furabilem

DupUx fra-
fortio vni-
Mtrfttlit,

Notttbilit do-
Rrin»dtfro-
ftrtionihut
numerorum,
Sed D. Tho.
hic prolixiut
hMhet hu.
vide Boet. {.
Arith.e.li,

& init.

irz

Summ^vnicce Cap. XV. 183

Bmefattt
qmaiitrrdi*-
wuttr fft i»
cttnmtnfitrii
hliscofii. 4
Vidt^.i.6'1.
fr»f«fiMmn
10. Eitdidi*,

^»ttfreftr-
ti»n*s Hiun»-

tMtes cotimsu
h»bemt p$*m-
fmrmmi tttm-
mmmem*.

firakiletn SMtem nutmerum ditBntur.a>fitines
enimad contentum ttntum quidejl ^ um-
flius : hdc autem indetermindtatofuodcun^ue
tnim euenit, efi Aut dqusle , Aut nen dtfUdle:
hdcigiturdd /Ui^uid omtsia fecundum nu^
merum dicuntur , & numeri d" f^ft^ftes.

Rcmouet quoddara dubium : quia enjm didhi
dl& innuit in litcra qu6d proportio &m£n{u-
ritjo adifcrctis ad continua dcriuatur rcrcdcrct
fbrtc aliquis , quod vniformitcr eflct Kic & ibi :
(cd hoc noncft vcrum , quia, vt didkum ^t,«li-
qua proporrio eft hacc in difactis , qux non cft
in continuis:conrinuas cnim quanriutcs conrin-
git habcrcproporrioncm ad inuiccmrfed non fe-
cundmn numerum aliqucm determiaacum, nec
indcterminatujn. Nam licct onmium quanriu-
tum fim*tanim fit aliqua proporrio,n6 tamcn om-
njum cft proporrio materiaUs , fcd aliqua numc-
ralis : quorumlibct cnim duorum numcroru cft
Vna menfura communis , qux aliquorics fumpta
rpddit qucmlibet numerum danim : non fic in^
coptinuis : {cd fimt quaedam quanriutcs incom-
mcnfurabilcs ficut diamctrumquadrarifehabet
^ btus quadrati. Cuius rario cft , quia non cft
proporrio diametri adlatus, ficutproporrionu-
mcri ad numcrum. Ide6 didt quod conthfftt mL
CQntentHm omnino indetcrminatufn fecunditm nu-
merum, id eft,qu6d cum iij quanptaubus vna di-
fitur maior alia , & fc habet ficut contincns ad
contentum , non folum aliquando ifta proporrio
non attcnditur fccundum aliqdam fpccicm dc-
tcrminatam nuraeri:fcd etiam nccfecundum ali-
quem numerum fimplicitcr. Cuias caufam fub-
dit : nnmertu enim fupple omnis cerrtmenfwaMir.
quia, vt didhim cft, omncs numcri habcnt vnam
convnuncm fcilicet vnitatcm • fcd continens ad
qpntentum non ffcmpcr (upplc dicitur fccundum
numerum commenfurabilem ; nam continens di-
citnrad contenttm. ; qmia ejl tantitm & ampliitt j
Ifoc autem efi indeterminatum : vtrum fcilicct fit
commcnfurabili§:^M«^c»m^w« enim euadit,id cft,
qu6d quanritas qujccunquc accepta f^ ttjualiiy
tutt non aqualii : cftoqu6d non fit commenfurar
bilis : concludit ergo qu6d htc igitur omnia dicit-
tur ad alit^uid fecundifm numerum,& numeripnf-
fiones,\d eft,c6mmefurationcs, fiuc proportioncs.
Nota^idum ad nuiorcm euidenriam huius li-
tcrx, qu6d quia proporrio prim6 quidem repe-
rimr in numeris, n;^ omnes numcri funt matu6
commenfurabiles, quatcnus omnes communicat
in prima menfura fcilicet vnitate : funt autem va-
ris proportioncs numcrorum fccutidum quod
diucrfi numcri diucrfimodc comparantur ad in-
uiecra : nam alia eft projxjsrio trium ad duo,qux
dicitur hemioiia, vel fcfquialteraA alia quatuor
ad tria, quz dicimr fefquitcitia,vt przdidum cft;
tamen-quiaquantitatcs conrinux non rcfblumi-
tur insulquodindiuifibile ,queiaadmodumnu-
meri in vnitatcm ; idc6 non eft nccefTarium om-
ncscontinuas quanritatcs cfle adinuiccm com-
menfurabiles ; (cd contingit efle aliquas,quarum
vna exccdit aliam, quz tamcn non habcnt vnam
coramunem menfiiram , vt didum eft de diamc-
tro : quaecumque autem continna; quanritatcs
habent mutuam ptoporrioncm, ilcut eft propor-
tio numeri ad numcrujillx habcnt mam comuhl
menfura.£xemplum,fi vna fit triu palmorum,aIia
quitubnvtraq; n^cfuratur palmo JDdndc cti dicit:

Et amplius dtjuale, (frfimile,^ idem,fecu-
dum alium modumfecudum enim vnum di-
eunturomniaieadem namque quorum vna eH
fubfiantiaifimilia vero funt ejuorum tjualitds
eji vna : aqualta tjuorum ejuantiiMS ejl vna,
Vnum autem numeri frincipium ejl (^ metru\
tfuare hac omnia ad aliquid dicunturfecundu
mmerum ^idcm,non tamtn eodem modo,

Profequitur de relariuk primi modi,vt funda-
tor fiiper vnam dicais, quod ampUkt fecundum
alium modum a prxdidtis dicuntur fupple rela-
riua : atfuale, dr fimde,& idem,omma enimhae
dicuntur ftcuttdum vnum : eadtm namque tUcun~
tur,quorumvna efl fubftantia: fimtlia vero tjumi
tfualita* eft vna : a^ualiti vcr6 quorum quantitat
tfi vna. ynum autem eft metrum, id cft, menfura,
& principium nutneri , tjuare hac omnia di-
cuntur ad alitptid ftcundum numtrum, id eft ,
fecundum aliquid pcrrinens ad genusnumeri,
nOn atttem eodem modo : quia ficut di^hmi eft,
primx rclarioncs erant fecundum nuraerumco-
paramra ad numerum , vei ad vnum: iflx autcm
runt fimpliciter fccunduro vnum.

S rM MA RI VM,

Explicac relaciua fbcundi modi ,'qux
dicuntur fecundum potenciam a£kiuam
& paffiuam;hz relacioncs non fundancur
fuper aftionc & paffione , vc nocac hic
Dodor,& cenec o,A. 1 3 .q. i . ad quincum;
fed fuper ipfis pocenciis ; adio aucem te
paifio , func ratio , fcu difpoiicio funda-
cionis.

ACtiua vero ^pafsiuafecundumfoten-
tiam aifiuam (jr pafstua funt^cjr acliO"
nes potentiarum , vt caUfa6ituum ad calefa-
Ittbile , ejuia pote^ , (jr tterum calefaciens ad
id, quod c4eft , fjrjecans ad id , ciuod fecd"
catur tanquam agentia.

Poftquam Philofbphus profccutus eft de pri-
mo modo relariuorum , nunc pro/cquitur dc fc- ^^^ ,
cundo. Circa quod duo facit. Primo facit quod ^2w/#-
di<3uraefL Secund6oftendit quodpriuatioredu- emnim »•#-
dtur ad habitura ; & ideo ncgatio ad affirmario- dm rtLuiuf
nca\i ideo ad hnnc modum reducit relariones "'■' '
didas (ecundum priuadonem potcntix. Secunda
ibi ; yiptpUuj quadam. Prima in tres, quiaprimo
exponit illum fccundum modum. Secund6 di-
ftinguit ipfumaprimo. Tcni6 fubdiuidit illum
per compararioncm ad tempus. Secunda ibi :
Eorum qiiafunty Tertia ibi : iorum autem tjua
feeundum potentiam. Didt ergo prim6 qu6d a-
lfiua& pajftuA , qux funt relatim,fccundo rtiodo
dioxntut fecundum potentiam aiiiuam &pajfittay
& ftcundum aEliones potentiarum,\c\ fupplcpaf^
fiones , qux funt agcrc , & pari : vt calefafUuum
ad calefiUhbile,Qip^\c xefcrtai:<]uia poteft, id eft,
feamdiim potenriam adiuam , & p^uam;
nam calcfadibile didtur , quod poteft caleficri.
CaiefuStiuu ver6, quod potcftcaIef^cerc:(;^ iteri
calefaciens ^dxm ad illud, efuod caUfit, & fecari
ad tMud qttodfecatmr, tantjuam'afentia,,id cft,fe-
cundui adus poteciarii a^ux,fcihcct ic pafltux.
R. 1 Noraa

j.^

"4

yide in 4.i.

jj^.i.e^-f.

ix.quo^lib.

Tund.tmtn.
ium proximS,
ficHndi fn^di
relatiuorum
no gtneratio,
ftdfptenti»

"5

Jtl. relfttiuO'
run>.

184 Liber V.

Notandum, qu6<l Phnofbphus vidctur htc in-
nuere cjuod rclation? s Ifecundi modi fundentur
pcr fuper adionem & paffionem. Sed contra,
quodnon cft,nihil fundare poteft ; ied tranfeunte
adtipne & paflione manet relatio, vt patet de pa-
ti"e& filioinam tranfeunre adtu generandi,ad huG
manet paterftitas, quandiu manet fiHus, & econ-
uerib. Refpondeo quod relationes fecundi modi
non fundantur fuper adionem & pafllonem pro-
prer rationem dicfian^rverimtainen aciix) & paffio
funt quaedam difpofiriones prasuia; , & necellario
requifitae ad huiufmodi relationes : fi potentia,
potcnfia;fia£l:u,adu:ps.ter enim dicitur ad fiHum,
quia in ipfo prxfuit generatio a($biua:fiHus etiam
dicitut adpatrem, quia in iplb pracfuit generatio
pailiua ; & hoc modo intelHgit hic Philpfbphus
in littera : fi ?rgo quxras quid fit fundamentum
proximvirp harum reladonum : dicituf quod ipla
potentia a«ftiu4,vel paffiu^. Deinde cjim dicit :

Eorum vero quit funt fecundum numerum
nonfunt dBtones :fed cfuomodo in aliis di-
iium ejt : c[uod autemfecundum motumfie^
xiones non txijlunt.

Diftinguit iftum fecundum modum a primo
dicens, qubd eorum , fciiicet relationum c^uitfHnt
fecundum numerttm , qui fuit primus modus, non
funt aSliones, , hoc autem. a^uojnoio fit dtButn efi in
4/t«^,fcilicet in 2. Phyf.tex.com.iS.&circiter.vbi
pftenfum"eft quomodo M^thcnjatica abftrahunt
a motu ; ideb lubdit , quod adtiones qM<e funt fe-r
CHndum motum non exiJiuntSdlkct in Mathenu-
ricis.

Notandum , qubd in Mathematicis non flinp
adiones rcales ; cum ficut di£lum. eft , abftrahiint
a mocu;tamen dicitur communiter,qubd ibi fun?
adiones mctaphoricc dida: , pura multiplicar?,
diuidere,&c. Dpinde cum-dicit :

Eorum antem qua fecundum potentiam,(^
fecnndum ternptts iam dicuntur ad aUquid,vt
quodfecit adfacium^ (^faifurum adfacien-
dumfic e?ti)n pater filij dicitur pater : hoc cfni-
dem enimfecit^iUadautempajfum quidejt,

Subdiuidit iftum lecundum mocjnni in com-
paratione ad tempus, dicens, qubd eorHm, fcilicet
'c^ax(v\r\ixt\:[.l\\.\2.fecnndum'potentiam , qufeftle-
cundus inodus : dicuntur tam ad aliquid fecun-
dum tempiii : nam aliqua dicuntur ad aliquid fe-
cundum tempus prajteritum, ^'f cjHod fecit dd fa-
llti/n-.^utd pateradfilJumiquiaille genim,iftege-
nitus e'ft,& aliquid paflum cft : fimilicer aliqua di-
cuntur fecundiim tempus futuruin , vt fa^ururn
(tdfaciendum. Deinde cum dicit :

Amplius quctdam fecundum priiationem
fotentfttyVt impofstbile, & quacumquejic di-
cunturjVt inuifibile.

hnpol^bile. Rediicit ^d hunc modum relationes di<fias ft-

inniiiliJe, ^ cundiim priuationcm potentije dicens : qubd am-

huiurmodi pli^s fufple -dicuntur relatiua illo modo quacun-

g :<i terfunt (j^e fccit/idum pritiAtionem potenti* , vt impojftbiley

e^ quitcunc^ne fic dicuntur,vt inuifihile : nam inui-

flbile & impofTibile dicuntur refpeftu alicuius,

J>uta impofllbile, vel inuifibile huic vcl ilH. Tunc
equitur illa pars.

A^ioiu-
pleM.

Metaph.

SVMMARIVM,

Profequitiir idem,cxplicans tertiummoT
dum rclatiuorum , eiiifquc difFerentiam
ab aliis duobus,

SEcundumnumeru?n quidem igitur^rpo-
tentiam di6ia ad aliquid: omniafuntad
aliquid\e)rqttffdipfum , quod efi alterius ^dici-r
tur ipfumfjuidem ,fednoneo , quodad illud
altud. Menfurabile vero, ^ fcibile ,(^ intelle^
Buale., eo quod aliud ad ipfum dicitur adali-
quid dicuntur ; nam intelle^uale aliqtfidfgT
mjicat quodipfus inteUeStus eji.

Vbi prorfequitilr dc tertio modo relatiuorum,
Circiquodduo facir. Primb diftinguit ipfum a
duobus primis, Secundb remouet dubium fiue
errorem. Secunda ihv.Non autem intelleiiui. Dicit
Crgo , qubd dtcla igitur ad aliquid /ecu/tdum mt-
tnerum , quantum ad primum modum ,& fscun-
dum potentiam,c^dX\ium ad (cc\mA.um:omniafunt
ad alicjuid eo.quod ipfum quod cjuidem efl alterius
ipfum quodefi, dicitur,fednon eo, quod aliud ad
illud : vult dicere , qubd relatiua fecundum duos
primos modos referuntur mutub non ex eo,qubd
aliud tantum referacur, & propcer hoc aliud dica-
tur ad. ipfum referri : multiplcx cnim refcrtur ad
fubmultiplex , & cconuerfo , &, calefadiuum a4
calefaftibiie , & ccoimerfo : non fic ehim eft irt
tertio modo; ideb fiibdit,qubd menfurainle & fci-
bile & intelleEluale dicuntur ad alicjuid ; fupple
|ion de fcjfedquod alterum dicitflr ad ipftim:nam
i»te/le£iuale , id eft.obiedum intelledualeyi^«»/f-
f<if:quia ipfius eft inttlledio : fimiHter eft dc fen-
fibili refpedu fenfus ; haec cnim quantum eft de
fe j non referuntnr , nifi quatenus alia referuntur
ad ipfa, puta fenfus ad fenfibile, & intelledlos ad
intelligibile. Cbnftat ergo in hoc ifta differentia :
quia in tertio modo relatiuorum fton eft mutua
relatio, ficut eft inprimis duobusmodis. Deinde
eum dicit :

Hon eji autem inteUeSfus ad h^c cuius efi
inteUe£ius:bis enim idern iti£ium vtique eritj
Jimiliter autem (^ alicuius vifusejtvifus, ^
von cuius eji vifus-^uainuis hoc verumjit<ii-
cere,fed ad colorem^aut ad aliquidtaLe, lUo
vero modo bii idem diceretuf -, quia efi vifus
cuius eji vifus.

Rcmouet dubium & ci:rofem,pofIet enim aji-k
quis crederequod, ficiK fcientia,vel intclle<3:us re-.
fertur per fe primo adipfumfcibile:itaper fcpri-
mo ref^eratur ad ipfum fcientcm, vcl intclligente,
quod excludit,dicens,quod inteEe^ui, id eft,a6lus
inrelligendi «tfw,fupple dicitur adhoc cuiut efi iti-
ielleElus : nam fupple ciin^ iam refcraturad ipfum
ii)tclligibilc,fequiturqu9d idem his vtique erit di-
dum , & per confequens quod idemhaberet du-
plex efle : ciam efle relatiui fit ad aliudfehaberc:
fimiliter autem vifus non efialicuius vifus , id eft,
\idcntts,quamuis hocfit vevum dicere, quod fcili-
cet vifiis eft vidcntis ; licct non vt corrclatiuum,
fed vt a<5lus,vel Accidcns:fed fupple,vt ad corrcla-
tiuum dicitur vifus adcolorem, vel ad aliquod ta-
le : quod dicit ex hoc , quod multafynt vifibilia
qux non fiint coloxata , vc habetur 2. de Ani-

Hu:

n6

J»iu»diffr^
tertiui me-
dta relattMi-
rum a du»-
buiptimis,^
tfi intentio
Sco.vbiqu*^

yide^.q.
quodlib.

Summ^ vnic^ Cap.X V. 185

U7

iittdi fel*tl-
merttm efM»fi
fer Mtddent
pnutrtt.

KeUti» eft
qite^nen
qu»d refer-
tur.

Sed eenfider»
inftMti»!
frefter rela-
ticHtscemmm
nes^u4 in
*mni ente
fundantur,
lege,.dift.
CtnfUt.

TmndMmen'
tmm,(^ fmh-
itSmm reltk'
tienit dt§t-

W»a : tex.com.71. & inde. iHo vero modoi fdlicet fi
vifus refemir ad vidente bu tdem diceretur : quia
vifus eiicxalh pane ipfiui,Cmp\c vifibilis, CMntt
eji viftts,sr. correlatiui. Tunc lequitur illa pars.

Secundum fe ^uhlem igiturdicfa ad ali-
quid hac quidemftc dicuntur.Ula veroftiffo-
rum genera funt talia,vt medicina eorum qua
ad aliquid:quia iffiiu genus fcientia videtuf
ejfe eorum qutt ad aliquid.AmfliusJecundum
quacun(jue>habentia dicuntur adaliquidy vt
aqualitas, tjuia acjualey (^fimilitudo quia ft-
mile : alia vercfecundum accidens , vt homo
ad aliquid:<fuia accidit ei duplum efe:hocan-
tem eji eorum ejua ad aliquid^ vt albumfiac-
ctderit eidem al6um (jr duplum.

Vbi agit de relatiuis peraliud,& quafi per ac-
cidens. Et ponit trcs moidos, quorum primus eft,
cumaliquid referturrationefui generis : ifte vti-
que modus cft per fc , fed non primo , vt didura
cft:(ecundus modus eft cum aliquid diciturrefer-
ri in abftrado : quia refertur in concrcto , 8c iftc
quidem modus eft per aliud , & quafi pcr acci-
dens,& non pcr fe. Relatio cnim inabTbafto pu-
ta fimilitudo , ita habet rationem tjuo , quod non
habct rationem (jnod.Tcmas modus eft propri^
pcr accidcns , put>cum fubiedhim dicitur rcferri
ratione accidentis fibi inhasrcntisjvt cum dicitur
homo duplus, vcl fimiHs,rationc quantitatis , vel
albedinis,quac fibi infimt. Dicitcrgo ,qabddiila
ad aliquid fecuadftmfe; hac tjuidem fic dicuntur,
vt prididum cft : lil^ffro^ideft^aliadicunturad
aliquid /J ipforumfunt genera talia , qu^ fcilicet
dicantur ad aliquid : vt medicina eorum tjua ad
altquid:qH'ia ipfiui fenu* fcitntia videtur effe eo-
rum , quAad aliquia : & iftc fuit primus modus:
ampliHs fecundum cjutcunque habentia dicuntur
ad altquid, id eft,.iliqua abftra£bdicuntur ad aU-
quid : quia concreta habentia abftrada dicuntur
ad aljquid vfaqualitat , fupple dicitiu: ad aliquid
^«»4 tquale, drfimilitudo quiafimile ; & ifte fuic
fecundus modus. Alia vero dicuntur ad aliquid
fccundum accidens , vt homo dicitur ad aliqmd,
quia ei accidit duplum effe:hoc autem fcilicct du-
plum efl eorum qut, dtcuntur ad aliquid , vt etiam
album fuppIc:<^«M<ttr«<:^;V«,{cilicethomini albsi
& duplum ejfe, yt ficut homo dicitur duplus.quia
duplum ei accidit,ita fupple dfcatur fimilis ,'quia
album fibi accidit. Differt autcmdicere funda-
mentum relationis & fubiedum. Fundamentum
dicitur illud, in quo i;eIatio immediate fundatur,
putafimilitudo in albedine : fubiedum vcro dici-
tur id , in quo fundatur mediante fimdamento
proximo,putafimilitudoin homine mcdiante ai-
Dedine:fundamenrumautcmper fe refertur,albc-
do enim pcr fe cft fimilis:(cd fubic^um pcr acci-
dcns rcferturjidc6diciturhic,qu6d homo per ac-
cidcns eft fimilisj,vcl duplus.

SVMMiE VNIGifi

C A P V T XV.

Dc perfe<aojtctmino,& fcauidum fc.
S V M M A R I VM.

Oftendit in hoG capitc vfque ibi , Ter-
Scoti Oper. tom. ly.

minus duitur. pcrfedunrfumi tribus mo-
dis, quos reducit ad duos. Exponit etiam
modos perfcdi fecundum refpciflum.
Quod ait hic Do<5tor ex Philofopho dari
terminum magnitudinis in naturalibus,
tradit i.di.q.p &: ^.d.io q. i .

PErfeiium *vero dicitur vnum quidem, Tc«.«o.ii.
ettitta non efi extra aliquid accipere nul-
lam particutamy vt tempus perfe^lum vntuf-
cuiufijue hoc extra quod non accipere temptts
aliquod quodfit huius temports pars.

Poftquam Philofbphus diftinxit nomina fig- 1 1 g
nfficantia cau/as, & principia, & nomina fignin-
cantia fubiedum , & pancs fubicdi huius lcicn-
tix,nunc diftinguit nomina fignificanria qtiafdam
condirioncs enris , quae cxtcnfb nomine poftimt
dici pafliones , vel quafi paffiones communcs en-
ris. Et diuidimr in duas panes. Primoenimdi-
flinguit nomina fignificanria pcrfedionem cntis.
Sccundo nomina fignificanria dcfcchun & im-
perfedioncm enris. Secundaibi : Falfumdicitur.

Ad euidentiam primx parris fciendura , qu6d «^

tomra & pcrfcdhun funt quafi idcmex 3. Phyfic.
text. com.64. Sccundum hoc ergo harc pars diui-
dimr in duas.Prim6 diftingiut nomina fignifican-
riaentis perfe<libiIitatem.Sectind6 cntis totalira-
tera & partialitatcra. Secunda ibi : Exaliquo efi.
Primain duas : quia prim6 facit quod divfhim cft.
Secund6 diflinguit nominafignificantiaquafdam
condiriones confequenfes rationem pcrfedi. Se-
cunda ihi:7ermittui dicitur.Primi in duas. Prirao
diftinguit modos pcrfetfH fectmdum quod aliqua
dicuntqr pcrf«(5b fimpliciter & abfolutc. Seam-
d6 fccundum quoddicuntur pcrfcda in refpe<9xi.
Secundaibf:-^/Mt/fro.Prima in duas:nam primo
pra:mitrit modorum perfedi diftindionem. Se-
cundo eorum rcdu^Honcm ad duos modos prin-
cipales.Sccundaibi: Secundum fe diSia.Vnmi. in
trcs fecimdum trcs modos,quorum primus fumi-
mr pcnes cnrium quantitatcm dimenfiuam. Se«
cundus penesentiimi quantitatcm pcrfediuam.
Tcnius penes enriiim perfeftionem vel termina-
tioncm finitiuara. Secunda ibi : Et quodfecun- ttrfeBitm
dum. Tertia ihi:^7nplius quibut. Dicit crgo,qu6d ^^'^'^'i'
perfeElmn dicitur vno quidem , id eft, vno modo,
cuius non efi extra accipere quidem nullam parti-
fulam,vt temput vniufcuiufqtu dicit perfe5{um,hoc
eff extra quod nort eft aecipere temptu quodfitpart
huitts temporis,\z fi dicarar annus pcrfcSlus, quo-
niam nulla pars anni potcft cxtra accipi qux dc-
ficiat. Deindc cum dicit :

Et quod fecundum virtutem, (^ quod eius
quodbeneyHon habens excedentiam adgenus^
vt perfeSius medicus , perfeiius fifiulator,
quAndofecundumfpeciemproprist virtutis tt$
nullo deficiunt.

Ponit fccimdura modum , qui fumimr penes
rei quanritate pcrfciaiuara.Circa quod duo facit.
Prim6 ponit illu modum. Scamdo aflignat cau-
fara civiS.Sccand&ih\:6tvirtusperfeSHo. Primain
duas , fecundura quod illc raodus potcft accipi
proprie,- vel tranfumpriuc. Secunda ibi:5»f autem
transferentes. Dicit ergo qu6d fupplc alio rao-
do dicimr pcrfcdum quod fecundum virtutem
R 3 00«

i86

Lib. V.

Metaph.

difm virtute
in MlitjHOge-

tUTt.

vt nlicfHiA non hjtbet hyftrhoUt^ id cft , exccdetitia eiut quoi
dicitur perfe- betje, jd eft,ad hoc quod aliquid fiat bene , ad ge-
aHmfeeun- fiM^ii eft.fecundum illud genus : vtperfeilM wje-
dicMi & perfeElui fi(fulator,t]tta»do fecundurn Jpe-
ciem propri* virtutis in nullo deficiunt.-vvAl dicc-
re , quod tunc aliquid dicitur perfeftum fecun-
diim virtutem in aliquo genere , cui nec deficit
aliquid fecundum illam virtutem,ncc habet exce-
dentiam ad hoc quod aliquid bene fiat : nam vt
dicimr fecundb pthic.cap.y.dicimus ilhidbenc fe
habere fecundum quod non habet plus nec mi-
nus quam debet habere : virtus enim eft quac
habcntcm perficit , & eius opus bonum reddit.
Drfindccymdicit:

119 Sic autem transferentes dr ad mala dki^

mus, calnhtniatorem ferfeStum y d^ latronem
ferfe^uM : cfuoniam (^ bonosdicimus ipfos,
vt latronem bonum , ^ calumniatorem bo-
num.

„ .L Oftendit quomodo ifte modus fumitur quan-

honum mali doquc traniumptiuc,dicens,quod/K' autem trans^

f^ econtrtt ferentu , (ciUcet riomen perfedi, ad rnala dicimtu

mjferit, fycophantam, ideft, calutnniatorem perfeSium &

latronem perfe^um , quando fupplenon dcficiunt

ab ahquo , quod eis conueniat inquantum'huiuf-

modi iunt,nec fnpplc hoc mirandum ck^quoniam

etiam tpfos dicimtu btnos , vt honum latronem : fi

igitur iftos cum fint mali,bonos vocamus, riimi-

rum Ci ea quje fbnant imperfeftionem perfedta

vocamus. Cuius ratio eft : quia ficut boni fe ha-

bent in opcrationibus fuis bonis , fic etiarri ifli in

fuis operationibus. Deinde cum dicit :

_ Et virtus qttadamperfeSiio-.vnumquodque

tnim tuncferfeStum^&fub^antiaomnis tunc
perfeEta : quando fecundum fpeciem propria
virtutis nulla defecerit pars eius quafecun-
dum naturam magnitudmis.

Aflignat caufam huius,diccns , quod virtus ejl
qnsdam perfeilio:na.m virtus perficit rem, & ideo
haec eft caufa quare ahquid dicitur perfectum fe-
cundum virtutcm : vnumquodejue enim tunc efl
^fr/f^«w>,cum fubftantia eius eft pcrfecSta,^' tunc
eim fuhfiantia efi -ferfeBa quando ei nuUa deficit
pars fecundum fpeciem propria virtutis eius mag-
nitudinis:^ux fecunditm naturam efl.

Notandum, quod vt habetur fecundo de Ani-
ma ,'tcx.cotn.4i.omniumnatura conftantiumeft
cenus tcrminusmagnitudinis, {ccundumaugme-
tum & decremcntum , ita quod qua:libct rcs na-
turalis habet determinatam quantitatem virtutis
fuac naturalis:eft enim aliquaquantitas dimenfiua
determinata in fpecie humana,vltra quam nuUus
homo protenditur in magnitudine ; & fimilitcr
eft aliquaquantitas dcterminata, citra quam nul-
lus homo procedit in paruitate : fimiliter eft de
virratc naturali hominis:quia eft aliqua virtus in
natura humana,qua maior in nuUo homine repe-
ritur',& eftaljquaitaparua,qu6d nuUaminoreft
inaliquo homine.: ficut igitur prirnus mpdus ac-
cipitur ex hoc , quod nihil deficit rei de quanti-
tate dimenfiua fibi naturaliter compctetc; ita fe-
cundus tnodus accipitur ex hoc, quod nihil defi-
cit rci de quantitate |>crfediua , & virtutis fibi
dcbitac fecundiim propriam luturam. Deinde
cuin dicic :

Cttiuslihtt
H»turt.efi Je
terminata
quMtitm fe-
cundum AUg-
meruum,cr
decrementU.
Vide X. d.r..

4-?.'.

Amplih. quibus inefi fnisfludiofus^hjtc j^q
dicttmur perfe£}a ,fecundum habere entmf'
nem ferfeila.

Ponittcrtium modum, qui fumitur pencs pcr-
feftionem , vel terminationem finitiuam.. Circa
quod duo facit:fecundum quod illc modus poteft
accipi dupUciter fcilicet propric, vcl tranfumpti-
yc. Secunda ibi : €^are quoniam finis.Dicit crgo,
qu6d ampliits, id eft, atiomodo , fupple dicuntur
ftihiki,quihus inefi finis , id cft,qu:e iam perue-
ncrunt ad fincm:fi tamcn ht ^nis fiudiofus, id cft,
bonus, puta homo , qui iam adeptus eft felicita-
tcm. Secundum enim habere finem dicuntur talia ideo in malit
perfefta : qui autenKconfequitur in malis finem tft miUor
fuum.magis mereturdici imperfedus, quam per- ^^^potentt»^
fcdhis. Deinde cum dicit :

^are quoniam finis vltimorum aliquid „,.,14
eji,& adpraua transferentes dicimus perfe6te
ferditum effe, & perfeife corruptum effe:quiA
nihil deeji corriiptionis & mali^fedin i/ltimo
ejl". ^uapropter &• mors fecundum Uetapho"
ram diciturfnis,quia ambo vltima : fnis au-
tem dr cuius caufa fit vltimum.

Oftcndit quomodo iftc modus accipitur tran-
fiimptiue , diccnt , quiod quoniam finis eft aliquid
vltimorumddeo fupple iftum modum ad praua, id
eft,ad'mala transferentes,dicimus aliquemperfeiie
perditum eire,& perfedc corruptum efte, quando
nikil deeft corruptionis & mali , fed eft in vltimo
quapropter (fr eadem ratione & mars dicitur finis
fecundum Metaphoram.

Sed quiaambo,fcilicet tam perditio,quam cor-
ruptio non fiint, cuius caufa aliquid fiat^quta na-
tura non intendit malum nec corruptionem. No-
tandum qu6d, vt fuit djdum fupra capitulodc q.j.prole.
cau{a,finis & bonum idem furit:quod ergo habct ftnt.
rationemmali & non boni,nori propric habet ra-
tionem finis ; raors crgo & corruptio licet fint
qua:dam vltima , non ramen habent rationem fi-
nis, quatenus fiint qusdam mala in natura:ad ra-
tionem autemfinisnonfufficit fola vltimitas,nifi
etiam adfit ratio bonitatis. Deinde cum dicit :

Secundum di^a^uidemfic ferfeBatoties
dicuntur^ alia quidem quiafecundum hene in
nullo defciiint^nec hyperbolenhabent ,nec ali-
quidextra accipitur ; alia omnino fecundum
quod omnino non habent hyperbolen in vno-
quoque genere,nec aliquidejlextra.

Tinit (J. be-
num,idem,
fed qualittr,
qu*re Scot.

Oftendit quomodo omnes modi perfefti re-
ducuntur ad duos modos principales. Dicit ergo,

3u6d perfeSla quidem diEla fecunditm fe tnies
icunturJjzJlicet dupliciter:/i/»<« quidemCujpiple di-
cuntur pcrfefta qu<t fecunditm hene in nttUo defi-
ciuntyid eft, quibus omnino nihil deficit de boni-
tate Cim^iicitcr : nec hahent hjfperholen, id cft,cx-
cedentiam : ita fcilicet quod in bonitate a nullo
exceduntur , nec cxtr<i aliquid accipiunt : quia
fcilicet non egent aliqua extctiori bonitate : &
haec vidctur elle conditio primi entis , cui nihil
deficit pcrfcdtionis : nam in eo eft fumma & pci;
fcdba bonitas , qua: a nuUo excedi poteft : alia
vero , id eft , fecunduro aJium modum dicuntur
ipexCcik& fet^undi quod invnoqueque gengre deter-

minato

iwii,a#f

Omnes modi
perfeiii redu-
cuntur nd
duos tnodos.

Deus ergo efl
quo mtuitt
cogit»ri non
poteft^fo-
iMtferftkfli.

Summsevnic^ Cap. XV. 187

minaro ttoa hahent, fciJicct hyperb<Ueft,yLcii, ex-
cedenria : nec eJialKjuid extra,(]ax fibi debcncur
fecundilm illud gcnus , puta fi dicanir pcrfedus
homo , nihil dcncic dc pcrfe^bone, vd bonitate
competentc homini , ncc cxcedirur ab aliquo iii
ipcde humana. Dcindc cum dicit :

o//m verh Um fecundum ipfa, aut infi-
ciendo aliquid tale , aut in habendo,aut con-
gefendo tali , aut in aliqualiter did adfrimo
diSaferfeila^

Ponit & diftingaitmodos pcrfoJH fccundum
quod aliqua diamtiu: perfe<fta in rclpcduyqu-i d
MMEperfe^ mIui vero lupplc dicuntur pcrfev2a, non fecH^\m
1"^^^ f fiipfa,ide(i, abfolutc, fed fapplc in rcfpcdu,
juumoferjt (^^^^^ pgj. compararioncm ad eaquz abfolute
ftmt perfccia : dut in facitndo alitfuui tale, id c(l,
cx eo quod faciunt ad perfc<ftionem : ficut mc-
diciiia dicitur pcrfe^bquia inducit fanitatcm:/»»?
in habendo^Ceiiket aliquid pcrfc<ftum : vt fi dica-
nir homo perfe<ius qui habet fcienriam pcrfc-
ftam : aut in cengerendo tali, (cilicct perfcdk) : vt
fi imago diciturperfedbkquz habet fimiliradi-
ncm & rcpracfentat hominem pcrfeihun : ant in
aliqualircr dici ad primo di(2a pcrfcAa, id cft,
quod etiam dicitur aliquid perfcdum ^uaiitcr-
cunquc referatur ad ca , qua: fecundum (c primis
modis dida funt perfcdit. Tunc fequitur illa.
pars:

srMMARirja.

Explicatio tcrmini &qoatuorraodo-
rura quibus fumicur; explicatur ctiam
pzrt\c\ih,fecundumtjuod,6c quatuor ctiam
modi quibus fumitur, de quo vide Dod,
4. d. ii.q. I. ar. I. &.Quodl q. 3.

qoenccs.

Tcx. co.ti. tlT^Erminus dicitur quodeft cuiufjue vlti-
Al.confc- J[_ mumy (^ cuiusextranihil efiaccipere

inentcs. .... - ■' ^

frtmi, cr cuius infra omniafrimi.

Vbi diftinguit nomina fignificantia quaf-
dam conditioncs fignificantcs rarioncm pcr-

Ad <niius euidcntiam notandum, quod vt pa-
tct cx prsdi<£s perfe<fhim dicitur eflealiquid
terminatum & ab{olumm,non depcdens ab alio ,
fed habens ca quae fibi compemnt {ecundiim
propritun genus,& non priuatum ahquo fibi c6-
petente : {ccundum hoc crgo ifla pars diui<iitur
jn tres. Primo diftingnit hoc nomen terminm.
Secundo hoc nomen , fecundiem quod , vel in eo
qucxL Tcrrio hoc nomcn habitus. Seamda ibi :
Secundkm ^uod. Tertia ibi : Hahitus r<To.Prima
in tres.Prim6 afllgnac rarioncnr communem tcr-
mini. Seaindo iuxta illam diftinguit modos.Tcr-
ri6 comparat ad prindpium. Seainda ibi : Et
^Modcun^ue. Tertia ibi : ^ia palam. Dicit ergo
quod tertnifim cuiusUbet rei efiquod eft vlttmum
eiM, & extra ejuod ttihil ejt accipere primi,& cu-
iiu primi omnia funt infra : vult dicerc quod il-
iud eft tcrminus rd , extra quod nihii cft pcrri-
nens ad iliam rem ; & intra quod func omm'a
percinenria ad incegricacem rei cerminaca. Didt
autcm primi , id eft, adacquati & prxdli, ad dif-

Tenmnfu
fuidl

TxftjUit n.
Tiftm.

fercntiam termim* communJlk, puta fi diccretur
c<rlum effe terminus viueniium : nam infra u-
lcm terminum mulu conrinchnu,qux (imt cxtra
ipfa viuenria:alitcr exponitur/>r»OT>,cx co fdlicet
quod contingitiliud quod eft vitimum primi cf^
ie_ principium fccundi. : ficut nunc quod eft
▼Itimum przteriri cft prindpium futuri. Dcindc
ciim didt :

Et quodcun^uefueritfpecies magnitudinif^
dut habentis magnitudtnem.

Diftinguit modos temiifti ; & ponit quaOK»' . 1 1 j
Scauidus modus ponitur ibi : Et finis. Terrius
ibi : Cuim caufajQmztas ibi : Et fub(iantia.Di- TcnniDac
citergoquod finis didturvnomodo qtudcunq; acctpitor
fuertt fiecies taagnitudi/iif, aut habentis magnitu- '^.°* '^"f"*
dinem, id cft, qu6d in quoiibet fpcdcs magnitu-
dinis, vcl iiabcnris magnitudincm dicitiir termi-
nus,vt fi linea <licatur terminus fuperficici, & fii-
perfidcs corporis,vei eriam hominis,vel afini ha-
benris magnitudinem corporaiera. Deinde cura
didc :

Et finis cuiufque. Tale vero ad quodmotus
^aUm (^non a quo,dr quandoque amho ^
a quo drin qu«d,

Poni» fecundum modum dicens, quod fupple
terminus didmr alio modo finis cuiufquei/4/*
vero eft iiiud ad quod efi motiu & aEh4s,& ttott a
(jtto, id cft, terminus ad quem,& non terminus a
quo : ficut fi terminus generarionis <iicatur cflcj
& nort: non cflc : tfuandoqiu tamen ambo a quo
& ad quem <licuntur termini : fccundum quod
communiter ditnmus omncm mutationem eflc
intcr duos tcrminos a quo, & ad qucra. Dcindc
cum dicit :

Et cuiys caufa,

Ponit terrium modum dicens qu6d alio modo,
fupple <lidtur tcrminus cuitu caufa aliquid fit ;
tale cnim cft moras & a<Stionis vltimum, & fic
tcrrainus. Deinde cum didt :

JljoUeuim
eft vltimum
intitimus fi-
cm terwtiam
feti4* «mI»
di3m efi mo
tm,cye-

§imddii^,
ti0 reUi ttr-
mimm did-
tmr yidei.^
6. Tfu.

Et fubBantia cuiuslihet,dr quod quid erat
ef[e cuique. Cognitionis enim hic terminm j/?
aurem cognitionis (jr rei.

Ponit quanummodum tlicens, quod alio mo
do, fup^plc didtur teTmimis fubftantia cuiutlibet,
& tjuod (juid erat ejfe cuique, id eft.dcfinirio fiib-
ftantiaiis cuiusiil>ct rd,indicans quid erat cfTc rei:
hic enim efl terminm cognitionii : ft autem cofni-
tionis,erffo & rei. DiflSnitio em'm expiicat prin-
dpia eflentialia & intrinfeca rd : quibus res co
enofcirur : vnumquodque enim cognofdtur per
fua principia; & iclco diflSnirio didrar tcrminarc
rem quatenus^claudit omnia eflentialia rd, per
quac res cognofcitur perfe<flc.

Notandum/}u6d <liftinftio modorum termiiii
magis eft materialis quam formaiis:fumitur teim
ficut patet , penes ipfas res qu2 tetminantur.
Deinde cum <licit :

^are falam quia qufities frincifium di- Tcxtco.1).
citur , toties (^ terminm, (jr adhuc amplius :
frincifium entm terminus eft quidamfed ter-
mmtunon omnis princifium.

R. 4 Com

i88

Lib. V.

Metaph.

j j , Compnrat terminnm ad principium conclu-

dens cx pracdidis palan\ efle : quia quoties dici-

vide Sc».in 4 tur principiiini , totics dicitur tcrminusj& adhuc

W.ii.«r.i.j. ampliijs :quia omne principium eft tcrminus

«• quidam,(ed noii omnis terminus principium.Pa-

tet enim ex pracdidkis quod vno modo accipitur

tcrminus proco , ad quod eft motus & matatio,

qui dicitur terminus ad qucm : & tamen non

poteft dici illud principium motus , vel mutatio-

nis : in aliisautem modis omne illud quod dici-

lur terminus, porcft dici prijicipium , flcut patec

inducendo : omne etiam principium poteft dici

cerminiu largo modo. Tunc iiequitur illapars ;

Secuftdum qutd dicitur multifliciter i
fvno quidem modo fpecies ^ fuhflantia cu-
iufquerei, vt fecundum quod lionum fer fe
ifonum,

Vbi diftinguit h.ocr\ame.n,fecundumquod vel
in eo cjuod. Circaquod tri^ facit. Primo facit
quod didum eft . Sccundo diftinguit modos pcr
fe, & fccundum fe j quia hasc ambo funt propin-
qua. Tertio quia ipCam fecundHm quod vltimo
modo fignificat difpofitionem quandam,vt pa-
tcbit > ideo diftinguit nomcn diipofitionis. Se-
cundaibi : X^uarefecundum fe. Tcrtia jbi: Di-
Jpejitio dicitur,

Ad cuidcntiam primi, npt^idum quod/ffw»-

dum cjuod vel in eo (juod , quod idcm eft , dicit

quandam reduplic^tionemrvnde diftindio ipfius

fecudu (juod poteftapplicari ad omnes didiones,

vel modos rcdupIic3tionis,maxime quatu ad tres

primos modos:nam quaslibet reduplicatio poteft

reduplicare quodlibct genus cauiae. Ponit ergo

quatuor TTiodos ipCms Jecundum t^uod, Sct:unda

porritur ibi : .Alio vero.Teitia ibi : Omnino vero,

0 lil" " QH'"'^^ *^^ • ^rnflius fecundum ejuod. Dicit er-

Secundiim g^ Quod fecunditm efuod dicitur multiplicit(r,vno

quod Jtccipi- ejuidetn modofubftantia & fpecies cuiuslibet rei ,

tur qu»din$- id eftj forma fubftantialis rci , vt fecundum opi-

/ '(fff nioncm Platonicam ipfum perfe bonum , id eft ,

jdca boni eft i\\\idfecunditm quod eft aliquid bonii,

' Secundum iftum primum modum , \y fecundum

<juod,not2iX. & reduplicat caufam formalem, vt ii

dicatur qu6d homo inquantumrationaIis,veI in

co quod rationaIis,cft homo, & iqtelligens. D?-

indc cum dicit ;

^lio vero in quo primum ^ aptum na-
tum eft feri y vtcolor in fuperficie. Primo
quidem ergo di&um fecundum quod fpecies
f/?. Secundo autem vt materia cuiufque cjf
fuhie^um vnicuiqueprimum.

Ponit {ecimdum modum,dicens qu6d <«/w
rnodo dicitur fecimdum quod , in <\ho primum
natum eji aliquid fieri, vt color infuperjicid,&c hoc
modo \yfecundiim cjuod notat, & reduplicat cau-
fam materialem , vt fi dicatur quod corpus eft
coIoKitum fecundum quod habct fupcrficiemt
nam fupcrftcics eft matetia & fubiedum primiim
& proximum coloris. Vnde fubdit difFercntiam
huius fecundi libri ad primum ,dicens aahdpri-
mo modo ^uidem igitur diilum fecunauTet quod
fpccies eft, id eft, fomia. Secundo autem modo vt
materia cuiuslibet, & fubieHum primum vnicui-
quc. D^indc cum dicit :

iij

Gmnino vero ipfumfecundum qttodpari^
ter^caufa exijiit : namfecundum quodve-^
nit,aut cuifii caufa venit dicitur^^fecundum
quod parai^gi^tum ef,autJyllogi:^tum eft^
aut cutu^ caufa fyttogifmi funt , aut parA'-
logifmi,

Ponit tcrtium modum,diccns qucid omnino, i$.
eft, vniucrfaliter ipfum fecundum cjuod toties , &
canfa exiftit , id cft , quod tot modis dicitur quot
caufa : nam fi quxratur fecunditm quod venit ,
idem eft ac fi quaeratur cuius cauja venit ; &C
fimiliter. dicitur -.fecundum ejttod paralogiXatum
eft, aut fyUogizjitum : aut culus caufa fyllogifini,
aut paralogifmi funt,aut fa<fli funt.

Notandum,qu6d tertius modus includit duos
priores & addit aliqs duos; cx eo cpodfecundum
quod , vcl in eo ^«o^,notat,& rcduplicat non fch-
lum caufam formaIem,veI materialem, fedeciam
cfficientem & finalcm,vt fi dicerctur quod homo
cft fecundum quod ordinatus ad beatitudinem,
quantum ad caufam finalem;vcl fecundum quod
gcnciratus ab alio horaine generante,quantimi ad
caufam efficienrem. Deinde cum dicit :

(^mplius autemfecundum quod quidem
fecundum pofitionem dicttur , vt fecundum
quod Hetit , aut fecundum quodvadit : hac
namque omnia fofitionem fignifcant df
locum.

Ponit quartum modum diccns:qu6d amplius, j„ Uimiue
id eft,aIio modo fecunditm quod : fignificat qu6d GrtcoilltnM
ficundum pofitionem dicitur, vt fecundttm quod dutJiiMt.
ftftit, aut fecundum cjuod vadit : hac omnia nam-
que pofitionem fignificant & locum : fi enim dica-
tur, ifle ftctit fecundum quod hunc : aut vadit fe-
cundiam quod hunc : eft fcnfiis qu6d ftat aut va-
dit iuxta hunc, qu£ j^uandam pofitioncmfccun-
dum locum dicunt.

SFMMJRIFM,

Quinque modi pcrfe , feu fecundum
fe, explieantur;quomoclo corrcfpondent
quatuor raodis pofitis i. Poft. cxplicac
Dodor. vidc eum i, Pofl. q. ly. explica-
tur etiam quid fit difpoutio , & trcs ac-
ceptioneseius.

Qf^are (^fecundum fe multipliciter dici
eH necejfe : vno quidem enim modo
fecundum fe , quod quid erat effe vnicui-
que : vt Callias , ^ quod quid erat ejft
Calliam,

Diftinguit quinque modos ipfius per fe , vel ^'^ ficum-
fecundum fc , quod videtur propinquum ipfi ^*** J* ■''"'*
fecunditmquod.Scamdusponimiioi-.yiliavero. " "
Tertius ibi : ^mplius autem, Quartus ibi : -Am-
pliits cuiui, Quintus ibi : Amplius qutcunque.
Dicit ergo, quafi concludens ex praedi6fcis : qua-
re & fecunditm fe necejfe eft dici multipliciter,vno
modo cjuidem dicitur fecundum fe, quod quidertt
ejfe, id eft, diffinirio vniufcuiufque : vt Callias ,
& quod quid erat ejfe Calliam ; hoc ?nim modo
tota diffinitio incft focundum fc rei cuius eft dif-

finitio

Summsevnic^ Cap. XV. 189

i-A vs« f nido : Philofbphus autcm non corat dc cxctn«
plis quandoquc Callias cnim cura fit /ingulare
pon habet propric diffiuitioncm , vt dicitur 7.
tcxr. co.jj. tamcn comodo quo diffiniri po-
teft : vcl fi habet , illa ineft fibi per fc. Deindc
cum didc :

^^^ oY/w vera tjt$£cuntfue in eo^efuod^MiJe/i

exiHunt : vt animal CaUhu fecundumfe :
nam in rgticne ineJlanimAl : animdlentm
quoddanf CoIUm.

Ponit (ccundum modura dicens , quod alio
modo didtur &aindum Ce tjH^CH/i^He exijiunt m
eo, quodquid ^, id eft , quxcunquc partcs pofi-
cz in dimnitionc rci, vt CaSUm ejl animal fecun-
dHmfe : nam in raticne^ eft , diffinitionc CalLa
ponitur anitna), CaUiat tnim ejl c^Moddam animal,
Dcinde cum dicit :

jfmpltus autemjiin ipfo ojienfum ejffri^
fno : aut in ipjius altquo vt fuperjkies ftcun-
dumfe alba , ^ viuens fecundum fe homo :
anima namtjue f>ars quxdam ejl hommis in
quafrtmo ejl iffum viuere.

Ponit tcrtium modum, dicensyquod didrur (c-
ctmdum (e :yJ»»» ipfo ofievfum eji primo, aut in
aliijuo ipfiiu^d eft, fi aliquidfit in aliquo ficut in
fiibiedo primo, vel toto, vel in aliqua parte fiib-
ie<ii vt fuperficiu efi alha. fecundiim fe totam:pri-
mum enim Iubie<aum coloris eft fiiperficies : lo«-
no autem efi vtuens fecundt<mfe(lipTp\ezztione
pards : anima nam^ut quadam efi pars hominii,
in 'cjua primum efi ipfum viuere , fciUcct ficut in
rubie(3x) primo. Et accipitur hic viucre, vt no-
minat aAum fecundum, qui eft opus vitac : talis
enim a<^us conuenit homini pcr animam in qua
eft, vt in fiibiedo proximo ficut eft ipfim intel-
ligere : poteft eriam acdpi pro primo adhi,quia
ille etiam licet infit tori coniunflo communica-
riuc : ineft tamen per animam commmiicantem
eftc , & viuere corpon : quia viucre viuenribus
eft eilc , vt babetur z. dc Anima. Dcinde ciom
dicic:

Text.c.s7. Amflius cuius non aliqua alia caufa
tfi : hominis enim multa funt caufa animal
hifes. %^ttamen fecundum fe homo , ho-
mo eH.

Ponit quartum modum diccns : quod ampliks
dicitur fecundum fe illud cuuts non efi aliqua
cauftalia: ficut eft propofitio immediataperfe
nou, quae non habet medium quod fit caufa in-
hacrentias przdicati ad fubicftura : licct entm ho-
mints multa funt caufa, fdlicet animal & bipes,
qui funt caufz intriniecaE hominis,4f/4OT<w hom»
fecunditm /« efi homo :vnde nullum medium cft
ad probanduro iftam propofitioncm , homo eft
homo , quia quacrerc quarc ipfum eft ipfum,
nihileft quarcrc , vt habcmr 7. huius, capitu-
lulo vlrimu tcxc com, jj. Deinde cum didt :

i^mplius quacunque infunt foli S" i»
^uantumfolum quiafefoMtumJecundumJc.

f^mUtor

Aiferft I.
tef.ir. af-
fjCui €»rrt-
ffidit qmim-
qut mffditfr
ctmdi ft hie
tniimeTMu.

U7

J>iffptif
quidi

Potiit quintum modum dicens, qu6d ampliits
fnpple dicunrur (ccundum ic ejtucumque loU in-
funt & in tjuantttmfolum , id eft , quod iftud fc- Al in^moMii
cundum fe dicitur rarionc (oHtudinis : quia ipfum /•^«
fecundum fe dick altquid ffparatum : pcr hoc cr-
go ifte modns diftinguitur a 'priccdcnribus,in
quibus non dicitur aliquid inc/Te, vtfblumibi
aiiquid Coli inellet , vt diffinirio, & propria paf-
lio liibictlo.

Notandum , quod iftorum quinque modorum
duo primi qui rcalitcr funt vnus , pertincnt ad
primiun modum perfe pofirum i . Pofter. & re-
ipondecur primo modo iplius fccuijduTn quod :
ficut patet intuenri. Tenius autem modus redu-
dtur ad fccundum pofitum. 1 . Pofteriorum. text.
com. 14. Quarms ver6 ad quartum hcct cxtcn-
fb modo. Sed quinms ad tenium liccr aliqualiter
impropric quatenus ibi accipiatur fblitarium.in-
complexe: hic autem coraplcxc. Deinde ciim
didt:

DiJJ>o/itio dicitur habentis fartes ordt^

DifHnguit nomen difpofirionis propter cau-
fam didam. Circa quod tria fadt. Primo prx-
mitrit rationem communcm diipofitionis. Secu-
do iuxta illa diftinguit modos diipolirionis, Ter-
u6 oftendit quoddam fuppofitum. Secunda ibi :
yintfecunditm /ocKwi.Tcrtia ihi:PoJitionem enim.
Dicit ergo quod dijpifttto dicttur habitits,& ordo
habentium partes j id eft , ordo panium in habcn-
tibus pancs. Deindccumdidt :

K^utfecundum locum , autfecandkmj^e"
ciem , aut fecundum potentiam,

DifHnguit tres modos , quorum primus eft fe-
cundum ordinem partium in loco, & fic eft Prac-
dicamenmm pofirionis , vel fitus. Sccundus eft
ordo parrium fecimdijm potentiam, id eft, virra-
tcm naturalem ; & fic cft fpecies quaUtaris fc-
cimdum quam ahqiiis dicitur difpofirusad fani-^
tarem, vel zgrimdinem , ex eo quod panes dus
habent ahqucm ordinem in virtute a(^ua , vd
pafHua. TertiiK cft ordo parrium fecundum fpe-
ciem , & fic eft difFcrcnria quanritaris, quac did-
tur pofirio, vt dicitur in Prxdicamcnris : qnia Cit}. i»
quantitas quzdam eft habens pofiuonem,vt fu- ^lii*»nt'ttMt.
perfides:quqda non,vt tempusJ)cindecum didt:

Pojitionem enim oportet quandam ejfe
fcut (jr iffum hoc nomen dt^ofitio ejiendi$.

Oftcndit quoddanr: fuppofinim , qnod fcihcct
difjxjfitio fignificet ordinem ficut ipfum nomen
oftendit, & ideo fiippofitum ifhid probat diccns,
qubd dtfpofttionem aportet pofitionem tfuandam
ejfe : pofitio autem ordincm didt.

SVMMi£ VNIC^
C A P. XVI.

De habitu, pafConc,priuarione,& haberc.

SrMMARIVM.

In hoc cap. vfque ibi. Pafsip vno. cx-

ponic

Moii dij^

ftitnis trtt.
Viie Cemem^
tattrem qtri
aliier exf*~
nit , fed hic
f»tisfuMu,

u8
Tpx. cxj.

^Mre hic
fgitmrde hs
hitu i

HotU h»hi-
tHs trti.

119

^.(5« »# ^*-

here , (^ Aw
tntetligt nc-
eipiend» h*-
hi'ttm fr»
fubllril-»:fed
fermttliter ip
fum intelli'

190 Lib. V.

ponic trcs acccptioncs habitus. Quo4
)aic Dofl:©r , aftioncm fumi pro rcada,
yidccum 4. d. ij.q i.num. 11. i?.. vbi
probac adione de gcncrc .^dioniSjfumi
pro refpc£tu cxtrinlccus aduenicnte. Vir
dc cum qu. 7. de An. & ibi commen-
tarium.

HAhittu 'verovnomodo dicitur quidem
tancjuama^ioquddam hahe»tis (^ ha-
ffiti,vt qtiidam aclus aut mottti : uam quado
hoc quidem facttyillud verofty eftfaHioin-
termedia ; fic & habentU vefiem^ ^ habita
veftii eft intermediui habitui. Nunc quidem
tgitur manifefum^quad non contingit hahere
habitum : tn infnitum enim vadetf habiti
fufrit habere babitum,

lu ifta parte, vt dicebatur diftinguit hoc no-
men habitus. circa quod duo facit. Prim6 quod
didbum eft. Secundd diftinguit quaedam alia no-
mina habentia propjnquam confideratiouem, &
habitudinpn ad habitum. Secunda ibi : Pajfio di'-
citur.

Sed occurrii dubium^qu^rc hic traftat dc his
cum diipofitio Sc habitus , (ecuridum aliquam
fuam acceptjoncm , fint Praedicamenta & pattes
entis. Dicendum qu6d, hoc facit propterquafda
alias acceptiones , fecimdum qius non fignificaj
Prxdicamenta , fed quafdam alias conditiones,
qua- funt quafi quasdam paffiones eiitis. Prima
pars diuiditur in tres fecundum tres modos ha-
bitus. Secunda ibi .* y4lio vero Ttiodo. Tertia ibi :
^mplius aHtem hifbitus. Dicilti^o ,qu6d habi-
tut dicitur vno cjuidem modo tanquam aSiio qua-
dam habentis & habiti, Sc loquimr firhilitudina-
rie : nam ficut a£tio eft quoddam medium inter
agcns & palfum^fic habitus ifto modo cft quod-
dam medium intcr habcns & habitum : licct ha-
bitus non fit adtio j ideo fubdit , qu6d habitus
fupplc eftjW aflus quidam, aut motui : nam ficut
qtiando hop quidemfacit,illudverofit,efia£lioin-
termedia ; ita habentis vefiem & habita vefiiseft
habitus intermedius : addit autcm quod habitum
(cilicet vcftem .- manrfefium quod non contingit
habcrc habitum alium fic,fcilicpt quod adhuc fit
alius habitus intermedius inter veftem & habi-
cum , vel intec habitum , & ipfum habicum, fic
qu6d habitus habeat alium hmsitum : in infimti
enim vadet fi habiti,\At^ ,reihabitx fuerit,
id eft,contigerit habere habitum : homo enim fic
habet ipiam vcftem hajjitam , quod non dicitur
habcre habitum rci habitac, ficut agens produ-
cit fathmi mediantc fadtionc , non tamcn pro-
ducit ipfim faftioncm : adio cnim ficita habet
rationem quo, quod non habet rationem quod ;
fic habitus ita habct rationcm ^«<», quod non
habet rationem quod , vt ip(e habitus dicatur
iiabcri.

Notandiun,qu6d adio & pafllo funt idem mo-
tus,vt dicitur 3.Phyficorum,tcit. com.18. &i:ir-
citcr , accipiendo adlionem pro re a,6ta. : Ced
diffcmnt in hoc : quia adho jdicitur, vt eft ab a-
gentc, & paffio , vt rccipitur in paflb : vtroque
autem modo eft medium intcr agens & paflum,
fiue fignificemr,vt aftus, id cft, adiue & ex par-
tc agaitis : fiuevt mocus, id cft , pafllue, & ex

Metaph.

pane paticntis.Vnde alia translatio habf t pocfis, I^^ *** ff »
quod fignifical facflioncm , vt fi tranfeatur ab *^.^^]J^
acentc in patiens,eft medium fadHo aiStiua, qua htt^^Jed ti-
eit i&us facicntis : fi ver6 a patiente in facicns , tum f ««««•
fic cft medium hOdo paffiua. Similiter intelKr dt.
gcndum eft in propofito de habitu, qui fi confiT
deretur ex parte habctis intelligiturquafi vt adio,
& fignificatur per hoc , quod dicitur habcrc : fi
vcr6 ei parti? rei habit» , ^c intclligitur,vt qUiC-7
dampamo motus ; ^ fic dicitur habcri, jdeft,fi.T
gnificari per hoc,quod eft haberi : habims autcn>
hoc modo didhis cft vnum dc deccm Prxdica-i
mentis. Dtindc cum dicit ;

o///tf vero modohabitus diffofitio dicitur
fecundum quam kene , velmale diffonitur
difpnfitum^ (^ aut fecundumfe, aut ad aliud,
vtfamtoi hahitm quidam : diffofttio |?<?»-
que talis.

Ponit modum ftcundum , dicens qu6d alio Setund* ^f-
modo hahitus dicitur dtfvofitio fecundum quatn *'/"" ^*'*
ipftim dijpofitum difponitur vel bene, puta fanita-
tc & fcientia, vel male, puta xgriludinc & igno-
rantia : fubdit autcm , quod vtrumque fcilicet
bene&: male difponi dicitur :*ut fecunduwft,
& abfblutc, aut per rcfpedum ad aliud, vtfani-
tas efi ejuidarn habitus : nam fiipple eft taUs dj-
ipofitiojfccimdum quam aliquidruppleeft bene
diipofitum infe, & abfolutc. Poteft etiam accipi
exemplum pro alio mcmbro de re{pe<Shi ; nam
curfbr dicitar , qui cft bcne difpofitus ad ar
liquid agendum, puca currcndum. Deindc cum
dicit :

Amplius habitas quidem dicit^rfi eftfars
diffofttionis talis:quafroper ^ fartium vir^
tus habitus quidam eft,

Ponit tcrtium modum diccns , quod ampliits Tertis tutp,
dicitur habituifi efiparsjalis difpofnionti , qua- f***"
propter & virtus partium efi ejuiAam difpofitio :
vujt diccre qu6d habitus etiam dicitur non fb-
lum difpofitio totias, fed ctiam difpofirio partis, 4ifpirl^,ld^.
quae eft pars difppfTtibnis totalis , fiue fit difpofi- flex,(^tT».
rio corporalis , fiue animar. Primo modo bonSB ?«" ^dhut
difpofijioncs partiumanimalis funt.partesbona: ^*/"^*'
difpofitionis toiius gnimalis,puqi fanitas capitis,
vel hcpatis. Secundo modo vinutcs parrium ani-
ma: , vt temperantia , quae cft in virtute concu-
pifcibili, prudentia in raiionaU pane animacjvn-
de patet , qu6d ifte tcrrius modus eft quxdam
parsfecuhdi modi. Deinde cum dicit :

SVMMARIVM.

Paflionem fumi quatuot modis, quod
benc cxplicat Dodor. Itcm priuationcni
fumi quinquc modis , dc quo vidc Seot.
I . d. 1 8.q I. quod tangitur, inter bonum,
& malum dari medium. probac Do^or.
i d. 41.

Pi Afsio vno quidem modo dicitar qualittu .j.^^^ ^
fecundum quam alterari contingit,vt al-
bum & nigrttmydulce ^amarum,^ grauitas
(^ leuitas , ejr quacu»que alia talia.

piftinguit

Summx vnicsE Cap. XVI.

191

Wftinguit quatdam nomina habcnria propfn-
quam confiderarioneni , & habitudinem ad ha-
bitura.Circa quodduo facit. Prim6 difHnguit ca,
quz reTpidunt habitum pcr modum oppofirio-
nis. Secund^ ea , qux per modum cfFc<ius dcno-
minarionis. Secunda ibi : Hahere multipliciter
dtcitHr. Prima in duas. Primo agit dc paflionc*
qux videtur opponi habitui per modum impcr-
fcda. Sccundo de priuarionc , qu« dire^A pcr
(e opponitur habimi. Sccunda ibi : Priuatio.Vxv'
ma in quatuor (ecimdiim quamormodos paflio-
nis, Secunda ibi : Alia vero. Tcrtia ibi: Et ma-
^tji f»fu- xime tri^es. Quarta ibi : yfmpliw. Dicit ergo ,
^ 4« qu6d pari modo dicitur vno modo qn*lit4i fccun-

aMm ejuam contingit dlterAti, vt album mgrum,
4ulce amarum.-grauitM & leuitod , & qu^u^unque
alia talia.Sc hxc eft rertia (pccies, Qualitas qua:
dicitur pafllo & paflibilis quah'tas in Pr^dicam^-
ris, cap. de QuaHtatc, in qua fpcdc qualitatis cft
glteratio propric di(5bi , vt probatury. Phyfic,
CPXt. com^i^. & indc. Deindc cum dicit :

jllh verh modo horum a^iones (^ alte-
ratioftes i^m. Amplius horum magis nociud
dlttrationes ^ mottu.

Ponit ieamdum modum diccns,qu6d alio mo-

MgyjL, p^r do dicuntur paflloncs attumes & alterationes, Sc

f» funt frr- motus horum,id eft didlarum qualitamm: & hoc

mUittt rtf- modo paflio cft vnam Praidicamcntxmi diftin-

/**«*• Stam , vt calcfieri, dealbari : inquanmm tan^cn

dicunt iilum rcfpe(flum, qui cft paflS, vt tranfmu-

tari ad agcns,vt tranfmHtans:pafIio enim ficut &

adHo fimt formaliter refpcdlus : nam &fi dcal-

bari , & alij motus non accipiantiu pro difto rc-

/pe<^i , fed pro ipfa forma flucntc, quac cft ipfa

res a£b Sc produda ; fic moms cft in cpdera ge-

ncre cum rc,ad quam motfs eft,ncc fic facit Pra:-

dicamenrum de /c , fed eft iri eodcm genere cum

tcrmino,vt dicatur 3.Phyiic.text.comwf. & indc

Pcindccum dicit :

Et maxime tri^es nociua.

Ponit rcrrium. modum , dicens , quod fiipplc

.. ' . iJio modo dicunmr pafliones didae alterationes,

feS* efi u- ^*"* qiuccunquc , fcd maxtme qu2 fimt trijles &

tittfeTfeBi» nociua ; & hoc modo non dicimr pari , qui fanat,

f«M« p»Jfi». fed qui infirmatur : quod nou habct rarione ma-

li, puta ad fanitatcm, vel albedinem,magis dici-

tur perfici quam pati : nam talis formaqus per

hanc alterationem acquiritur , eft qu^edam per-

fedio mobilis,& pafli. Deinde cum dicit :

i^mpliits magnitudines caUmitatum^
trijiium fafsiones dicuntur.

Ponit quanura modum, dicens , quod ^m-
fltus magnitudines calamttatum & trifiium , fiue
lamcntanrium , & etiam magnimdines exuhan-
rium paffiones dicnntttr i vult dicerc , quod quia
ca , quac parua & modica fiint quafi rcputantur,
ide6 hoc quarto modo dicuntur paflioncs non
quaccunquc alterariones nociuac , fed fi habcnt
magnimdincm nocuraenri : vt magna: triftiriac,
& maeruc calamitatis : hoc ctiam raodo dicun-
"Fidtij.d.i. turpaflioncs magnac kctitiat , quatcnus cxecflus
l^titiz cft nociuus : vndc quandoquc aliqui irt-
firmati , & inuenri funt mortui propter excefli-
uamljfritiam. Deinde ctun dicit :

Priuatio dicitur vno quidem modo non Tcxt.co.»7
hahet aliquid natorum haheri , etfinonfit id
natum fic hahere, vt oculis friuari dicitur
flantd.

DifHnguit hoc nomen priuatio , quod rec^c
opponitur habitui. Circa quod duo facit :
nam priuario non fblum includit in fua rarione
negarioncm, fcd ctiam apiitudincmfubic<fti.Idc6
primo diftinguit modos priuarionis cx partc ap-
ritudinis. Secund6 cx parrc negationis. Sccunda
ibi : Et <juotiens. Prima in quamor fccundum
quamor modos fic acccptos. Sccunda ibi : Alia „ i- . .
f/rri.Tcrria ibi : Amplitu fi aptum. Quana ibi : ^,,,^ tx*»T-
jlmplius autem. Dicit crgo quod /"•i»<<«m </»d- te tftttmdifi*
tur vno modofi aliijutd non hahet altquid nato- funtjuanm,
rum haheri, id cft , aiUquid corum, qui funt apta
nata haberi , etfi pro quamuis , ipfum nonfit na-
tum habere illud, vtpianta dicitur priuart oculis :
oaili cnim funt apti nari habcri : licct non a pla-
ta ,quz dicimr oculis priuari,& ideo ifte modus
fiimitur fecundum quod aptitudo confideratur
non ex pane fubie<ii fcd ex parte rei, quadicitut
priuari; & ide6 iftc modus eft impropric diAus,
Pcindc cum didt :

K^lio verofi aptum hahere aut ipfitm^aut 1 5 1
gentd^t& "^^ habety vt aliter homo cacus vi-
fu priuari dicitur & talpa : hoc ^uidemfe^
cundum genus, tllud verofecundumfe.

Ponit fecundum modum fiunpmm ex parte Vtdeii.d.i.
aprimdinis fiibie<5H , diccns C[\xb6. altomodoSujp- FriuMtitft'
pledicitur aliquid piivaiu,ft non hahet illud quod '*^^'*^ x»-
aptum efthabere , aut ipfum , autfuum genus, vt J^r*""*'
altter homo ctciu dicitur priuari vifu , & aliter
talpa : homo enim (eamcltun fc cft nams habcrc
vifum , talpa vcro fecundum fc , & fecundiira ra-
rionem fpcdci non eft nata habcrc viftun : fed
quiafiHim genus fciUcct animal cft natum habc-
rc vifiim; idco dicit : hoc quidem, id cft, talpa di-
citnr fecundum genus fiipplc priuari vifii : lEud
autem,id cft , homo Cup\>\e,fecundxmfe, dicitur
priuari vifu pro quanto fccundum fe cft apms
habcre vifum , & non tantum fccimdumgcnus.
Dcindcciim didt:

AmpUusfi aptum natum, & quando aft%
natum habere , ^r non hahet : Cacitas enim
friuatio quadam eft :fed cacHs non eftfecun-
dum omnem atatem,fedin cjuantHm eft ha-
bere^fi non habet :fimiliter autem (jr in cjuo,
(jr fecunditm quod , (^ adquod,vtfi non ha-
bet aftum natum.

Ponit tertiiun modum qui fimiitur non ex par- _ . . .,
tc fubicth tantum , fed etiam tcmpons, & auaru »,^ inparttt
cirainftanriarum. Dicit ergo , quod amplius fup- diuerfMrtm
ple dicimr aliquid priuatum,yJ no habet <juod na- nremnjtMm-
tum eft habere^c^ ifuando^c^uzntum ad tcmpus;& "*'''^-
in quocunquc fcihcet loco fuerit , & fecimdum
quod fcilicct quantum ad panem ; & ad quo<l,
quamura ad terrainum dcterminamm ; & vt
quanmra,quoad modum Iiabcndi:<:4cc(r4/ enim eft
quadam priuatio , fedcacusnon eft fecundum om-
nem atetem , puu catus antc nonum dicm , fcd fi
non habcc in acutc in qua cft aptus habcrc ;

ftml^ttr

191 Lib. V.

rimiliter 4Mtem & (i non habet aptum natum, &
tn cjUocunijHefHem ,quaiitum ad circunltantiain
loci : ficut nox dicitur pjiuatio in loco vbi nata
left eire luxjvnde nondiciturefle in locis,ad quos
lumen Solis non confueuit peruenire,putain
occultis cauernis montium &terrarum, &fe-
cundum i3^»o</,quantum ad circunftantiam partis,
vt homo non dicitur caluus , fi non habet pilps
in oculisjf?dfi noi) habet in parte illa, in qufi
eft natus habere : & ad cjuod /quantum ad citr
cunftantkm termini determinati, vt homo non
dicitur paruus, nec priuatus ftatuta debita, fi non
fit magnus ficut vnus mons j & vt quantum »
quoad circunftantiam modi , ficut homonon
dicitur caefus fi npn vid?t ita acute ficut a-
quila.
Iji Notandiim, quod iftorum fium mo.dorum
priuationis primus cft impropriiflimus, fecandus
eft minus proprius,fed tertiiis cft propciiflimpac-
ceptUs. Deinde cum dicit;

Amplius cuiftf^tte fer virn Ablatie frtu4'
tiQ dicititr,

Ponit quanum moduni , dicpns qu6d /fmpUm

p . , dicitur priuatio cmufque per vim ablatio, fcilicet

f.jl e^ yjg^^ violcnza.. Violentia enim eft contra impetum

r<«. naturalem, & voluntarium, vt didum fuit fupra,

capitulode Neceflario; &ide6ablatio violenta

dicitur priuatio eins qu6d quis natus eft habere,

fecundum impetum , vel appetitum hunc vel il-

lum. Deinde cum dicit :

Et qaoties ab eo cjuod zpriuatiua partica-
Ia neg.ttiones dicuntur ,toties (jr priuationes
dicunrur : nam insquale non habere squali-
fatem aptum natum dicitur.

Diftjnguit modos priuationis ex parte nega-
jionis qua in priuatione formaliter includitur.Et

i4od,i friua- diuiditut in quinque {eciindum quinque modos.

tinnisexfnr- Secunda ibi : Inuiflftle t/fro.Tertia ibi : Ampliui

fe ^ntgtuit- ^ M.Quarta ihv.Amplitts qttod ww.Quinta ibi :

w-iS. Ampltus omnino.

Ad euidentiam iftorum,notandum quod Graeci
ytuntur hxc pr2pDfitione,a,ad fignificandumne-
gationes & priuationes in compofitionibus,ficut
nos vtimur ifta prjepofitione,»/?, & hoc eft quod
dicit qu6d quoties dicutur negationes ab eo quod^fl
particulapriuata pofita a principio dictionis per
compoikionem toties dicuntur & priuationes:
fiam inxquale dicitur non habere ipfum aptum na-
tum tcjuaUtatem , id eft , quod insquale vno
mododiciturquodnon habet azqualitatem fi ap-
fum n^tum eft habere. Deinde cum dicit :

Indiuifibile vero (^ eo quhdno habeat om-
pino colorem,^ eo quodturpiter,^fnepede,
C^ eo quod non habeat omninofedes,^eo
quod turpes.

j , Ponit tertium modum , dicens , huiufmodi

hentur x, d* ^^'Pplc priuAtiones & negatione^s dicuntur puta
jinim». iuuifibilis,fW e» qttod omnino non habeat colorem:
vt vox dicitur inuifibilis.-i/f/ w qmd turpiter ha-
bety ficut etiam fine pede dicitur , eo quod non
habeat omnino pedcs , & eo quod turpes, ficut
claudus pcdibus, Aducrtendum autem quM

Metaph.

iftc (ecundus modus incidit cum primo, & poC-
funt arajjo fub vno comprehendi, fecundum
quod fatis imjuit Utterje proceflus. Deindp cmp
dicit ;

(^mpliits dr eo quod parum habeat , vt
non igneum : hoc 4utem efipraue ^liquo mo~
do habere.

»M

Ponit tertjum modum diccns qu6d amplitu
fupple fignificatur aliquid priuatiuc,vel negatiuc
fo quod parum haheat„vt nan igneum dicitur fup-
ple quia habct modicum de ignc : & addit quod
hoc autem efialiquo rnodo praue, hahere, per quod
innuit quod illc tertius modus cotinetur fiib (e-
ciido,pro quato paru habere eft qnodda praue,vcl
tarp) tcr habere'; vbi autem nos habemus , non
igncum , litcra Qraeca habet a-nvfov & cft no-
men Grxcum , & idem eft : nam iTufov Grae- ^^/?'' ^*"^
pcidem eft quod nonigncum Latine. Di^indc *♦ '•'^
cum dicir:

Amplius quodnonfdciie^ aut non bene,vt
fnj^cabile n$n folum quia nonfecatur ^fed
quia nonfaci/ej aut quia non bene,

Ponit quartum modum, dicens quod ampliks^
fupple dicitur pfiuatiuc, vcl negatiuc quod non eft
factle aut non bene , vt infecahile, fcilicet dicitut w!a A

non iblum quia non lecatur , fcd quia non eft «vt4wMi
facile, aut quia non bene , {cilicet fecatur. -mSn^

Deinde cumdicit :

x^mplius omnino non haberc, c£cus enim
pon dicitur monoculus , fedquiin ambobus
non habet vifum.

Ponit quintum modum , dicens quod ampliut
fiipple dicitur aliquid priuatiue , vel negatiuc
omnino non habere : Ciecm enim hop modo non di-
citur monocultti , fed ^ui in antbobtti oculis nm
hahet vifum.

Propter qtiod non omnis homo bontis ,
AUt malti6 , aut iujltts iniuHus , fed dr me-
dium,

Vltimo infcrt quoddam corrolarium diccns
quod quapropter, quia fupplc non cx quocunque
dcfcdtu bonitatis aliquis dicitur malus, vtpatet
ex prsdicStis ; ideo non omnis homo eft honns,vel
malui , aut iuftus , aut itjiufttts ;fed eft dare me-
dium. Cuius ratio eft, quia bonitas & virtusnon uedium ter
ftant in punfto ; ied in quadam latitudine, Sc ttbnegAtititf
& ide6 n aliquis parum rcccdit a virtute,vel bo- boni <^ m»U
nitate, nonAatim caditin habitum contrarium. datur.
Vnde fecundo. Ethic. dicitur quod aliquis C*hvltitno
non vitupcratur ex hoc quod parum rccedit «i
medio yirtutis ; & ideo talis non potcft dici
ncc omninobonus, nec omnino malus , fed eft
dare medium : ficut carens vno oculo, vcl vno
pede , vel prauos habens oculos , vcl pedes ;
ncc dicitur omnino caecus , vel priuatus
pedibus ; nec omntno vidcns ncc ha-
bercpcdes, /cd eft dare mc-
dium . Tunc fcquitur
illa pars.
):(

Summ^vnic^ Cap. XVL 195

Tcx. c iS.

fdtdi knhtr*
fu^mtr.

S FM M A R I VM,

Quatuot modi verbi^/i^^^r^cxplican-
tur. Dc odo modis cflcndi in , quois hic
Doftor rcducit ad quatuor ipfius hahtrc.
Vidc cum ^.Phyf.tcx.r 3 .c dc Loco.

Hahere multipliciter dieitur. Vm tjuidem
modo ducere fecundum fuAm naturam^dutfe-
cundum fuum impetum : frofter ijuod febris
dicitur habere hominemycjr TyrAnni ciuitates,
fir vejlimentum induti.

Vhi diftinguit ea qus refpidunt habitutn pcr

modiun cffc<^s denominationis , (cilicct ipmm

habere. Circa quod duo facit. Primo diftinguit

modos ipdus habcre.Scctmd6 innuii fimilem di-

ftln^ionem modorum eflendi in, dc quibus agi-

tur4.Phyficcap.de Loco t.c.z}.Secunda ibi : Ex

aliquo ejft. Prima in quatuor,(ecundum quatuor

modos. Sccunda ibi •.,Alio in ^Ko.Tcrtia ibi:-^/w

vt cotJtinens.Qusinz ihiiAmfflius prohtheni.Dicil

crgo.qaod hahere dicitur multipltciter , vno ejui-

dem modo fupplc eft habcrc aUquid, ducereillud

fecundumfuamnaturam in rcbus naturalibus,4«f

fecundum Juurn impctum, quantum ad res vohm-

titiis^opter (juodfehris dicitur habere hominem,

cx co (cilicct quod febris diftrahit hominem a

fua namrali difpofitione , & ducit eum , & trahit

ad naturam, & difpofitioncm febris : hoc etiam

modo Tyranni habent ciuitates , & induti habent

veftimentum, proquanto (ecundum impctum vo-

luntatis Tyrannomm aguntur res in ciuitatc: vc-

ALAJfmla- ftimentum ctiam affignatur ipfi induto, & trahi-

""* tur ad figuram eius : ad himc criam rtiodum pcr-

rinpt habere pofteffioncm,quatenus homo fecun-

dum vpluntatem vritur rc poflcflL Dcindc cum

dicit :

Alio in quo vtique alitjuid extiterit, vt in
fufceptibili, vt ^ts habet (peciem Batua, ^ in^^
frmitatem corfta.

B*ami» ac- Ponit {ccimdum modum,diccns,qu6d «/to n^io-
ctftUhabtre. <Jq dicitur haberc illud in cjho vticjtte alitjuid exi-
fiitvt in fufeeptibili, vt as habet jpeciem fiatua,&
corpM habet infirmitatem : nam xs cft fubieftum
ft2tu£,& coFpus infirmitaris, & fimihtcr dc aUis.
Dcindccum dicit;

136

Tnti» aee*'
pi*.

AUo vt continens contentum-.nam in quo e[i
contentum haberi ab hoc dicitur, vt lagenam
habere humidum dicimuSy^ciuitatem homi-
nes , (jr nauem naiitas :fic autem dr totum
habetfartes^

Ponit tcrriunj modum, diccns qu6d aho.firili-
CCt modo dicitur habere vt continens habet con-
tcntimi : nam contcntum dicitur habcrf ab hoc in
quo cft , vt lagcnam dicinuis habere humidum,
puta vinum, vel aquam, & ciuitatem dicimus ha-
berc honrincs,& ruuem nautas; ficautcm fecun-
dum hunc modum totum habct panes.

Notandum,quQd vt habctur 4, Phyfic. cap. de
Loco,t.c.}4.& circiter,totum corinet partes ficut
loais Iocatu;fcd eft diffcrentiainhocquod locus
cft feparatus a locato & diuifus , non fic totum a
panibus,vnde locatum cft quafi quaedam parj di-
Scoti Oper. tom. IV,

^37

Atltu

quts

uifa; &ide6 continenria torius habcnris partas-
peninct ad hunc modumJDeindc cum dicit:

Amplius (^prohibertsfecundumfuum im-
petum ali.juid moueri , aut cperari habere di-

citur hoc ipfttm : vtcolumn^ponderofafuppo-
fita^vt PoetJifaciunt Atlaniem coelum habere

tanquam cafurum fuper terram : cfuemadnfo^

dum Phfftologoritm ejuidamdicunt.

Ponit quammi modum. Circa quod duo facit.
Primo ponit ipfiun. Secundo comparat ipfum ad ^*rtaatci-
tertium modum. Scca.\\^2.'^i'.HocaHtemTnodo. ^ *
Dicit crgo, quod amplius ipfum prohibens aliejuid
tnoueri,aut operart fccundum fuum impetum dici-
tur hahcre hoc ipfum, {ciHcetquod prohibct , vt
columne dtcuntur habcre ponderofafuppofta, ex eo
fcilicet quod prohibent illa mouen deorium ic-
cimdum fuum impetum , vel appetitura natura-
lem, Jicutctiam Poiete faciuntMt(i,'f>onnnz At- ^<3'*f**ticak
lantem habere calum ttinquam cafurumfuper ter- -^l^ttt*
ram , nifi fupple Atlas coelum fuftincrct : ficut
ctiam dicitur iecundo dcCcclo & Mundo, t. c^.
quidam Pocta: finxcrunt quod Atlas fit quidam
gigas fuftinens ipfum caelum nc fupcr terram ca-
dat, quemadmodum tjutdem Phyfiologorum , id eft,
tuturalium dicunt , ponentes caehmi clle compo-
fitura ex elementis, vtEmpcdocles, & per conle-
quens ponunt ipfiim efte corruptibile aUquando,
& fic corruptura cadcret fupcr tcrram.

Notandura , quod, vt dicitur, ifta fidio habuit
ormm ex aliqua veritatcinam Atks didtur fuilTe
quidam maenus Aftrologus, qui fubriHter motus
cnmium csleftium corporum perfcrutams eft,ex ,
quo diiShmi cft ipfum totiun coehim fuftinere. yij^ pii„ /
Patct autcm cx didtis quaUtcr ifte modus diftin- j.e»f \6.pL^
guitur a primo : nam ibi habcns cogit habitum, «'*«* Oiodor.
vt fequatur fuum impe mm , & cft ei caufa motus '•4^'"' J*"*^
violenti : hic autera ipfum habens prohibet ha-
bitum a fuo mom naturah, & eft ci cauia quieris "^

violcnts. Dcindc ctim dicit : v\

Hoc autem modocontinens dicitur eju* con-
tinet hahere quafifeparatd vtique fecundum
fuum impetumfinguU.

Comparat himc modum ad renium reduccns
iUimi ad iftum, dicens quod hoc modo contincns
prohibet , ficut patet in vaic continente vinimi :
prohibet enim lcparari ab inuiccra partcs vini.
Dcinde cum dicit ;

Et in aliqtto aatem effefimili modo dieittir
vt confequenter ipfi habere.

Innuit fimilcmdiftin£rioncmmodorum cflcn-
di in, dicens qu6d ejfeinaliquo dtcitur cenfequen-
ter &fimtli modo ipfi hahere.

Notandum.quod ^.Phyfic.cap.dc Loco,tx.i},
diftineuutur o<So modi ellendi in aUquo,quorum
duo funt prout totum integrale eft in parribus,& i-M»di*ffem
c conuerfo : aUj duo fecundum quod totum vni" '" *"'**?"
ucrfale eft in parribus fubie£tiuis & c conucrfb, ^^j^j hahtr»
Quinms cft fecundum quod forma cft in matcria,
fiuc fit forma fubftanriaUs,fiuc accidetaUs.Sextus
eft feciid um quod moucs eft in mouctc,& effoShis
in cfficicntc,vt regnum in rege.Septimus fecudum
quod aliquid didtur cflc in mo fine. 0(ftauus, eft
fecimdum quod aliquid eft in vafc conrincntc»

S &

J94 Liber V. Metaph.

/fe omnind in loco, Ifti autem o<5ko modi elTendi
fny poiFunt rcduci adquatuor modos ipfms habe-
re : nam quatiior primi , & etiam oftauus redu-
jamtur ad habere tertium.Quimus ypr6 ad fecun-
dum. Sexnis ad primum. Septimus autem ad pri-
mum, vel quanum, feamdum quod ex fine mo-
^cmur, vel quiefcUJit res,quae funt ad finem ficui
^fi fe cft manifeftum.

SVMMiE VN IC M

Cap. XVII.

De cx aliquo, & partc.

SFMMJRirM,

In priraapartc huius capitis cxplican-
turfcxmodi,quibusvnumcxaUquDfieri
dicitur: quatuor primis modis aliquid fit
cx alio pcr fe , &: proprieac primo:
quinto modo,pcr fe,fcd nonprimo.VIti-
mo modo: impropri^t.antum.

EX alfijuo ejfe dicitur vno quide modo ex

Tcxt. c. i?. X^^cfuo efi vt materia, t^ hoc dicitur autfe^
cundum primum genuSy.autfecundu vltimam
fpeciem,PutaJicut qu^dam.vt omnia liquahi-
lia ex aqua : efi autem veluti ex arefiatua.

PoftquamPhilofb^^jhus diftinxitnominafigni-
jcantia entis perfedibilitatcm , nunc diftinguit
nomina fignincantia eotis totalitate.m & partiaii-
tatcm. Er primo fignificatia partialitatem.Secun-
dg fignificantia totalitatem. Secunda ibi : TstMm
dicttHr. Ad euidentiam primi notandum , qu6d
totum ipium dicitur efle cx partibus, ideo primp
diftinguit modos ex ^ho. Secund6 diftinguit no^
mcn partis. Secunda ibi : Pars dtcitur. Prima in
fex fecundum fex modos.Secunda ibi : ^Uo vero.
Tcrtia ibi : Alio exoppofno. Quarta ibi : Hoc au-
tem, vtexparte. Quinta ibi : Alia vero fi fecutj-
dum. Sfixta ibi : Alto vero pofi. Dicit ergo, quod
ex alicjuo dicitur ejfe aliquid , vno quidem modo
ex ejKoefiyVtmateria. Et hoc duyltciteryaut fecun-
dum prtmum genus , id eft, accipiendo materiam
remotam & communem : aut/ecHndum vltimam
jpeciem , id eft , accipiendo materiam proximam.
Exemplum primi, puta quadam funt vt omnta H-
^uahtha ex aijua. Aqua enim eft materia remota,
&: communis omnium liquabilium : nam in
aquam vltimo refoluuntur. Exemplum fecundi,
veluti fiatua efi ex are : xs cnim eft materia fta-
tuae proxima. Deinde cum dicit :

aUo vero ex primo mouentf f>rincifio,vt ex
quopugna ex conuitip:hoc enim princifium
tugna.

Ponit fecundum modum dicens, qupd alio{t\-
licec modo dicitur ede aliquid ex aliquo,w ex
pffimo principio rnouente, vtpugna efi ex conuitio,
vr exc[uo:hoc enim fcilicct conuitium eft prtnci-
pturn pugna: cx conuitio enim & iniuria mouen-
tiu: homines ad pugnandum. Deinde curn dicit i

Alio ex compoftto ex materia ^forma^vt
. tx toso partes.,(jr ex lliade verfffSy& ex demo

Moii tjfmdi
fx aliqu»
fhntfex.

Mtttfri* iu'
flex.

41-fitii*

C»uf* pugytt.
(vnuitium.

MSI

Upidet :finif enim ejiforma iferfe^um ver}
hahensfinem.

Ponit tcniummodum, dicens, qupd Wwfciii-»
cet modo fit aliquid ex aliquo, vt ex corh^ofito ex
materia,& forfna,ic hoc modo fiunt fimpHcia prt
viam refbUitionis, vt tx toto fiuntpartes, & ver-
fus ex Iliade, id eft, ex tota hiftoria Troiana,qua:
dicitur refblui.in multos verfus , ex quibus com-
ponitur,ficut totiun refoluitur in partes,d" fimi-
iitcr ex domo fiqnt l^pides ifto modo, cuius qau-
fam fiibdit : c^uiafinu efi forma : perfeUum yero
dicitur hahens formam.

Notandum, quod in natura cft duplex proccf-
flis : ynus compofitiuus , aUus refblutorius : ficut
igitur in primo ptoccflu tbtum dicihir fferi ex
partibus ; ita in fccundo e conuerso parte^s dicim-
tur fieri ex toto refbluto : nam vnumquodque re-
fbluitur in ea cx quibus componitur : quia ergo
forma eft finis generatioftis ide6 perfectum eft,
quod habct formam: nam perfe(9iim dicitur
cum attingit finem , vt iam diftum eft, fupra cap.
dc pcrfedo. In proccftu ergo rcfblutqrio cum ip-
fum totum pcrfedum refbluitur in pancs eft mo-
tus, quafi a forma ad matcriam ; ficut in proccflu
compofitiuo efte conuersb:nam cum partes com-
ponunt totum , cft quafi motus a materia in for-
mam ; & ideb ifla prspofitio ex, quae fignificat
principium,conipetit vtrobique:quia in proccflu
compofitiuo defignat materiale principium:fed in
procetlu refbUitorio dcnOtai formalc principium,
Deinde cum dicit :

Hoc autem vt extarieffecifiJpecieSyVtha"
mo ex bipede.drjyuahaex elemeto:aliter enim
hocj c^ Hatua ex are.namex fenfihili materi/t
efi compofitafuhsiantiayjedcrfpecies exfpe-
ciei materia. H^cquidem igiturjic diatntur.

Ponit quanum modum , dicens, quod hoc, id
eft,alio modo dicitur ahquid ex aIiquo,vt fpecies
ex parte fcihcct fpeciei & cdentiah , vt homo ex
htpede, qux fupponitur differcutia hominis fpcci-
fica , & fyllaba ex elemento , quod etiam eft cius
pars ciTentialis : fubdit autem difFcrcntiam huius
modi ad primum dicens : aliter enim efi hoc, &
aUterftatua-efi ex tre : quod pcrtinct ad primum
modum : nam ipfa fiipple ftatua efi quzdamywt-
fiantiii compofita ex fenfihiU materia , fcilicetcx
xie-.fcd fpecies componitur ;.v materia fpeciet,
quantum ad iftum modum : concludit ergo,qubd
hdc tjuidemfic dicuntnr.

Notandum, quod vt habetur ^.huiuS, cap. dc
partibus diffinitionfsjt.c^ 4.& indcpartes rei func
in duplici genere : qusdam enim dicuntur partes
fpeciei & formales:quxdam indiuidui & materia-
Ies:dicuntur autem partes formales & fpcciei,quae
compctunt rei fecundum fuum efle quiditatiuum
& fpecificum, & hae partes fimt quae intrant dif-
finitionem rei : ficut fc habent elemcnta adfylla-
bam, & materia & fbrma vniucrfalitcrfumpraac!
fpecicm : partcs autcm materiales dicuntur, quae
acciduntrci, & hoc modo aescftpifs Ihtuae, &
femicirculi funt partcs circuli , & digltus eft pars
hominis. Diflinguitur ergo ifte quartUS modus ^
primo : quia primus accipit partcs, materialcs cx
quibus res matcrialitcr conftat : quaTfus autem
partes formales, qua: dicuntur partcS fpeciei. De-
indc cum dicit :

j4Ua

Al. hsbens
finem.

In n/uura ejl
frocejfu* du-
flex.
Vi4e J8.d.t,

Ferma tft
finu : perfe-
clutn ejl ha-
bes ferrifaitf.

ttirtes infU-

Summ^vnic^ Cap. XVH. 195

Atia vtro fi [tcundum fartemaliqHamho-
rum aliquis ^titerit modorum,vt£x fatre &
matre fuer^e^ tefrafioBtdf^i^ eic 4i*f*i*
farte itforum.

PQnirqaintum mocfara , qu6<i alik ■fuppie di-
cunturficri ^x aKquoy?/r«wciifl» alupi^mfartm
bontm, id eft, didonim raodornm oGijMii extite-
rit, vt fuer cHcitur denixpAtre & matre,& fUn-
f€ ex terr* .-quia fiuiit cx aliqua pane ipTorum :
patct cnim , quodpucx Jion fit cx tota fubftanria
patris,vcl matrisiqaa: funt principium cfFc^uum
gencrarionis pucri : fiq^iliter ncc plantx fiunt ex
tota tcrra, fcd pucr fit ex aliqua partc fubftanrijc
parcntum ab eis miniftrat«ySc planta fit fimiliter
cx aliqua pafte terra:. Deinde cum dicit :

Alioverofofi^uodttfore^vtex die nox^df
ex ferenitate hyemt, tfuia hocfoH hoc.Horum
aatem hac ejuidem ejttia hahent tranfmutatio-
nem ad inuicem ita dicuntur,vt & ^ua nunc
fuat dicfa.hac autem eo (luhd fecundum tem-
fm^ (j- confe^uenterfoOim^ vt ex aquinoElio
fiebat nauigatio, quiafof d^uinoSfiumjiebat,
CJ* ex Hionyfiis Thargelia,quiafoH Dionyfa.

Ponit /extum modum diccns,qu6d 4/jV{cilicct

lT»e mti$ modo fit fupplc aliquid cx aliquo : quia fit foji

trtMMT» fit temfore, vt ex die fit nox dr ex ferenitate hyems:

ex nthiUei- g^ |(^e modus ficndi hoc cx hoc dicit folum ordi-

fu^ceTetord» '^^™' rcilicct ^«»4 hoc fit fofi hoc. Cum aiim di-

n.uu>A. citur quod cx die fit nox,eft fenfus,qu6d poft diem

fit nox:addlt autcm qu6d horum qut^ fcilicct fic fe

habent, quod vnum fit ex aliquo ifto modo con-

ringit dupliciter : hsc quidem ita dicuntur quia

hab:nt ad inuicem tranfmutationem : ita quod ha-

bent ordinem non folum (ecimdum tcmpus : fed

etiam fecundum motum, vt qua nuncfunt diSa :

quiafcilicetconfequutur terminos motus,{cilicet

diuerfa vbi Solis, vt patet de node & die, hyeme,

xkaxf.hM autemM eft,aliadicuntur eo quodfolkm

fecundkm temfus fe hahent, conicquenter fupplc,

&: non habent ordinem terminoriun eiufdem mo-

nis-jVt fi dicatur, quod nauigatio fiebat ex aquino-

£iio, id eft, ftebit poft xquinocliura : patet enim

quod ifta non funt termini eiufdem motus ficut

^. , .. priora, fed pertinent ad diuerfbs motus:hoc ffMT»
DtonyfiM.id '^ , ■n'- r ■ r ^ / r -i- a

t(l . Bdfch»- fodoex Dtonyjmpunt 7hargelta,cjuta lcilicet foft

n»li». Th»T. Dionyfia.noxnins. funt Gra;ca,& fignificant fefta,

gelt» ludt ia quorum vnum poft aUud celebratur ; vt fi dicere-

^•«w jyj ^ ^^^^ £x fefto San<ai Michaelis fit feftum

Sanfti Francifci, quia fit poft illud.

Notandum , quod ifti icx modi pradifti fic fe

habcot , quia fecundum quamor primos dicitur

aliquid fieri cx aUquo pcr ie, & proprie,& prim6:

fecundum autem quintummodum per fe quidem,

fed non prim6 , quia fblum fccundiiq;! panem.

Secundum autcm fextimi modum fit aliquid ex

aliquo impropric, quia fieri aliquid ex aliquo non

fblum dicit ordinem, vt quia facit hoc poft hoc,

fed edam dicit caufam aliquo raodo. Tunc fcqui-

(ux illa pars.

S FM MA RI FM.

Pars fumicur quatuor modi^ ; quos
bcnc expUcat Doftor,oftendeHS cos nan
coincidcrc.

Scoti Ofer. tom. IF.

141

Pofr/ dicitur/piidem vno modo in quam
diuiJitmr vtitfue tfuantum quffcunque
moio •.femfer entm ablatum a ^uanto , vt
tjHantuTfi efi,fars iltitti dicttur,vt triumdut
fan^/fuodammodo dkuntur,

Vbi difHngnit nomen fartis. Circa quod qua- '*'* V*j^
cuoriacit, fecundum quod ponit quatuor modos, L^"*'
quibus^pars dicimriSecun^^ ibi ; AmfUus in qus.
Tertia ibi : Amflots in-qut. Quana ihiiAr/tfltus
ttjuafunt. Prima in duas, fecundiim quod primus
modus poteftckipliciter accipi..Sccunda ihi: AJio
vero modoiDicit cigo^xibdfars dicttur vno modo
in ejuam vtujue quantutn diuiditur quantumcunr
■que, id cft,quantacunque fuerit minor quanritas,
in quom maior diuiditur : femfer entm ablatum a
ejuanto inquantujH eft quantum dicitur fars 'quan-
ta lUiui : vt duo dtcuntur aliqualiter fars trtf.m,
& haec eft pars non aliquota : quiafcilicetaliquo-
ries fumpta non rcddit ipfum totimi.Dcindc c^
dicit:

Alio vero modo qu^ talia menfurantfolum :
frofter tjuodduo txiumfunt tjuidem^vt dici-
turfarSyfunt autcm vt non.

Oftendit quomodo potcft accipi aliter iftc pri- 1 4»
mus modus, dicens, quod idto modf, fupple dici-
lux }^axs,qka folumM tft,prafcisc menfttrat totum:
& h^c dicitur pars aliquota:^rit^ftfr quod duo sit,
vt dicit fars trium, fcilicct primo modo,/i<nf au-
ttmvt non ifto,fcilicet fccundo modo.

Notandum,qu6d pars quanta rei quantac dici- ^*" iiffUx,
..^ duphciter ; quia quzdam eft pars aliquota, /"""'*•'"
quaedam non aliquota : dicitur pats aliquota,qu2 \iiqHua.
diquoties fumpta reddit,& npenfurat pfxcisc to-
tum , fiait duo fimt pars quatemarij & fenarij:
nam bis duo prafcise faciunt quatuor, 8^ terduo
fcx : dicitur autem parsiion aliquota qiue aliquo-
ties fumpta non reddit pra:cisc ipfum toturo, fed
vel plus, vel minus , & hoc modo duo funt pars
trtumy & quatttor fimt pars ipfbrum/f.v ^ idc6 ait
PhiIo(bphus,qu6d duo funt vno modo pars trium,
fcilicct pars non aliquota : fimt autem vt non,quia
fcilicet non fimt pars ttium aliquota , vt patct ex
ptxdidis. Dcindc cum dicit :

Amflius in qua diuiditur vtique jpecies
fine quantitate , ^hafartes huim dicuntm ;
quart f^ecies generis dicuntur effefartes.

Ponit fecundum moclum^dicens/juod amflius cenut iini-
fupple dicunmt partes,ilb,i;7 qua aliquid dtuidi- diiur in Ip*-
turjine quatttate,& hafartes dtcuntur illin6,quod cies dnrifi^..^
fic diuidirar , qualiter jpecies dicuntur ejfe fartes '/"'"•''•
generis. Gcnus enim cUiiiditur in fpedes, non cU-
uifione quatitatiua,fed formali,& elfcnriaUjquod
fit pcr difFercnrias fpecificas. Deinde cum dicit :

Amfliits in qua diuidituraliquid: aut ex
uibt^ comfonitur totum, autjpecieSy autha-
ensjpeciem^ vtffhara area^ aut cubi arei,^ . sT

asfars ; hac autem ejl materia in quafpecies^

(jr angulus fars.

Ponit tertium mbdum dicens , quod amflius
fnpple cUciinu: panes,iUa,i/y qtta aliqutddtutditur,
oHt ex qutbut tatuta cofonuu} :fiut\\\\.\tiftt jpeciesi

S 2 aut

Wscpofitio^f
fufif.

CttUU efl
f»rs fpeciei
'^ e centr»
fHMerfimodt
t/Kien.

^ltuliter
memhyn non
eoincidunt
fHendit.

196 Liber V.

i^Ht hahens ffecttm,^\K& itidiuiduum : didum eft
jcniinfupra , qu6d qusdart funt partes formalcs
& {pccici:quacdam matcriales & ihdiuidui ,t/f ts
eftparsfphdrt <erf<, aut cubi trei : hxc aHtem ma-
terid efi, id eft, pars materialis in <jHa, fcilicet rpe-
cies recipitur , vel hxc autejn, id eft, indiuidua>
puta fphjcra 2rca,& cubus 2rcus,funt vt matcria,
id eft,materialia , in quibusfpecics inclufa: refer-
uatur : indiuidua enim quae contrahunt fpeciem

f>er aliquamdifFerentiam indiuiduilem, dipunmr
argc materia , vtdi(5iiim eft fupri capit. de Vno}
ideo dicuntur materialia refpe^u fpeciei , & an-
gului eft pars {peciei, & fbmialis ipilus trianguli
JDeinde cum didt :

Amplius (juxfunt in raticne vnumquodcjue
pjlendente , (jreapartesfunt totius , propter
quod & genfct fpeciei pars dicitfir: aliter 4u-
temfpecies generis pars,

Ponit quartum modum , dicens ,qu6d ampliiis
(upple dicimtur partes, pa, qtufunt in ratione, id
eft, diffinitione ofiendente vmmquodejue , & hoc
quidem modo genus & difFerentiafunt/^^rff/j^f-
ciei & tottus. Et quia fupra in fecundo modo fpe-
cies Hicebarurpartes generis:hic aute dicitur e c6-
ueifo ; ideo fubdit, quod hocnoji eft eodem mo-
do, diccns propter ejuod gentu pars fpeciei : aliter
autem fpecies dicitur parsgeneris : fpecies autem
eft pars generis fubiectiua , genus autem eft pars
ipeciei mtegralis, & eftentialis.

Notandum , qu6d ifti quatuor modi fic diftin-
guuntur:quia iu fecimdo modo accipitur pars
fub;c6kiua, vt diAum eft ; fcd in aUis tribus acci-
pitLir pars integralis , difFerenter.tamen:quia in
primo modo aCcipitur pars integraUsquantitati-
jia i in tertio vera «modo pars integrahs ellentia-
lis rei in fe confideratac : in quarto autem modo
pars cf!entialis integralis rei confideratae vt cft
quoddam difiinibile.

Metaph.

Textji.

m

SVMMifi VNICiE

Cap. XVIII.

De toto, & multo, & gencrc,

S r M M A R I V M,

In hoccapitc vfque ibi i Amplius quan-
tc ; dcfcribiturtotum, 'k. diuiditur in vni-
uccfalc,&: integrale;& cxplicatur vtrom-
que membrum : quod tangit Do£torfe-
cundam quofdam antiquos , caelos efle
animatos , dc co dubitarunt eriam qui-
damSanfti; ncc ratione conuinci poreft
oppofitum;dc quo X^oQiot.i d. 1 4. qujcft.
I.& ibiSchol.5 fccuiidum membrum
fubdiuiditur in continuum per natur^m,
& continuum pejr artem.

TOtum dicitur (jrcutus njflUpArsabeHy
ex quibus diciturtotum natura,^ cmr
tinens contenta , vt vnum aliquidfint iila.

Poftqdam Philofbphus diftinxit nomina fignir
ficantia entis partiaUratcm,nimcdiflinguit nomi-
na fignificantia entis rotalitarem. Circa quod duo
lacit : quiaprirn6 determinat dc toto incoramu-

Tttum \md .>

ni. Secund6 in fpcciaU dc quodAm toto fcilicet
eft gerlus. Secunda ibi : Gentis dicitur.Vtvm^ m
duas:nam«tim6 detcrmin:)t de roto. SecuQd6 de
cins oppotfp^, Secunda ibit Colohmdicitur. Pri-
ma in duas '. nam prim6 aflignat quandam totius
communem rationera. Secund6 iuxtaiUamrario-
nem declarat modorumtotius diftindtionem. Se-
cuhdaibi '.Hoc autem dupliciter. Ppnit ergo ra-
tionemtotius,qufe includitduo. Primumpeninet
ad totius integritatem, Secundumadeiusvtilita-
tem , dicens, qiiod toturn dtcitur cuitu nulla parf
ahefi ex ejuibiu totum dicitur , id eft, conftituitur
tMtura, id eft , fecundiim naturam propr jam , &
hoc fuit primum : iterum.totulTi eft contmens con-
tenta, id eft partes, quae fe habent, vt contenta;ad
hoc fcilicet vt illa contentaywr aUtjuid vmtm in
toto, & hoc fuit fccundum. Dcinde cuin dicit :

Hoc autem dupliciter • 4ut enim vt vnum-
quodque vnurn , autvt ex his vnum.

Diftinguit modos touus. Circa quodduo facir,
Prim6 prsmittir quaiidam biracmbrem diuifio-
nem. S?cund6 fubdit membrorum ^ius declara-
tionem. . Secundia ibi : Vniuerfale quidem. Dicic
ergo, qu6d hoc , fcilicet tomm eft dupliciter : aut
enim vnumquodque , fcilicet contenmm a toto cft
«>/«wi/»«7B,fciIieet totum continens:«i«f e.xhis,
fcilicet contentis conftjmimr ipfum 'y»«w,fciUcet Totttm du-
totum. Et per hoc dat intelligere duplcx tomm, ^''f /"^*«'
fcilicct totum vniuerfale, cuius qusliberpars eft "fy^^tfgrlu.
ipfum totum,quatenus tale tomm praedicatur de
fuis partibus pracdicatione diccntej hoc eft hoc :
aliud totum integrale quod ex fuispartibuscon-
ftituitur, tamen nuUa eius pars eft ipfum totum :
qwia nullum tale tomm defuis partilnis praedica-f
tur. Deinde cum dicit :

Vniuerfale enim quidem, cjr quod totaliter
dicitur, vt totum aliqtiidens:ficejl vniuerfa-
lc quafi continens multa in pradicari de vno-
quoque, (^ vnum omniaejfe , (jr vnumquod-
que, puta hominem,equum^ deumque , om-'
fnia animalia.

H5

Totum imi-
uerfttle quodf

Eicponit membrapr£Bdi(Sa: diiufionis,& primo
membrum de toto vniuerfali. Secund6 de toto in-
tegrali. Secunda ibi: Continuum vero. Dicit ergo;
quod vniuerfale ejuidem,& quoddictturtotaliteri
id eftj prsdicamr communiter, dicitur quoddam
totnm, drftc efi vniuerfale ejuajimulta continens^
fciticet vt paiTcs fubiediuas ex eo , fcilicet quod
efi pradicabtle de vnoe}uo<]ue,id eft, de vnaquaque
iliarum pattium contcntamm : fic qu6d vnum-
quodque & omnia ilia contenta funt id vnum,
fciiicet totum vniuerfale , puta fi animal dicamr
ifto modo cotinere hominem &equum &Deum,
qnaz omnia fiint animaUa : animal enim praedica-
tur de vnoquoqueiftorumpraedicationediccnte,
hc-ccfthoc.

Notandum, qu6d ficnt didum fuitin i.lib. &
ctiamjn 3. alfqui antiqui pofuerur^t corpora cae-
leftia , puta Solem & Lunam , & alias ftellas eflc
corpora animara, & quofdam Deos:aIij dixemnt, y^fi^ i„f„^
vt Platonici, efle quxdam animalia, & da;mones pretatio »#-
appcllabant,& vt Deos quidem colebant : aUjau- minudeorum
tem ponebant quofdam homines deificatos & f"^""'^"*''
cfleeiufdem fpecici cum hominibusfcnfibilibus ; '""'^""'
incorniptibiles tamen & pcrpetuos , quos Deos
appeUabant : horum autem opinione vtimr

Phi

Summ^vnic^ Cap.XVlH. I97

146

Philofohus hic non curans de cxemplo compu-
tans Dcum inter animalia. Deinde cum dicit :

Contifiuum verb ^ fimtum quado vmtm
ali^uitJ explurihus eH , tjutt infunt^ mAxime
quidem potentia^fi autem non (jr energia.

Exponiticcundum mcmbrum. Circaquodduo
facit. Primo ipfum exponir. Secund6 ipfum fub-
diuidit. Secunda ibi : HorHm vtro,

Ad euidentiam primi notandum , quod licet
totum integrale non tantum fit in continuis , {ed
ctiam in non continuis & di(crcris;cxponit tamcn
illud totum in continuis,vbi fbrfan eft magis ma-
nifeftufn,quod dicitxir J)icit ctzp^h^ontinuHm
(frfinitu^A cft,perfedum totumintcgralcdicitur,
ejuadofit vnum aliquid explunbM qu* infunvjnd-
xime ejuidemfi infunt in potentiaifiautem non (ci-
iicet funt in potenria,qu6d in/int energia,\6. eft,in
a£hi : idem enim fignificat cnergu,quod in adhi.

Notandum , quod vt prbbatur j . Phy fic. cap.
de infinito. t. c. 66. infinitum magis habct ratio-
nem panis, quam totius, & ideo Philofophus lo-
quens dc hoc toto integrali dicit ipfura conri-
nuum, & infinitum.
. . .Notandumetiamqu6dpanes,cxquibustotimi
^bU^it*'"^' ' '^'^^f' poJ^unt accipi dupliciter , & pollunt elle

jH, httcrier

Tkrtesi»i»t$

dufUciter.

S. Thom.
»*t»uit.

H7

CtmituM»

in toto dupliciter fcih'cct vel in potenria , vel in
adu : in potenria quidem fimt in toto , quod eft
verc vnum : vt haDerur 7. huius , t. c. 60. & 7.
Phy f. circa finem , t. c. 37. fed partes funt aSta in
toto, quod nwi eft verc vnum, nifi ficut aceruus;
magij autem eft vnum & per confequens totum,
quocl habet panes in potentia, quam quod habet
in a(2u;hcct fit oppoiitum, afpicicndo ad partes ;
n.im pancs magis habent elle cum funt in a(ftu,
quam cum fiint in potentia : alia litcra fic habet,
quod continuum eft vnnm deplurtbm qud. infunt
ma.\-ime ejuide perfisHione, id eft,in iStaifin autem
poteJfate,Sc poftea fequitur litcra noftra:fcd vt di-
cirur,& benc illa lirera fuperfluit,& fuit fone vi-
rium transferenris,qui forte inuenit duas Utcras &
traftulit vtraque, & fic fecit errorem,vt amba: li-
tcrac in vnum coniungerentur.Dcindc ciim dicit:

Horum vero eerundem magifyejutifunt na-
rura quamatte talifl,ijueadmodum cr in vno
dicimu4 tanquam exijleate totalitate vn^one
aliqua.

Hic fubdiuidit fccundum membrum poftquam
ipfum expofuit. Circa quod duo facit, feamdura
quod innuit duas diuifioncs. Secunda ibi : u4m-
pliiis quanto. Dicit ergo , quod horum eorundem,
fcilicet continuorummagiifiint talia , fcilicet tota
qut funt fupple continua natura cjuam qna arte :
qucmadmodum di.ximiUy & in vno fiipra cap. de
Vno, vbi diftuni cft,qu6d illa,qua: funt continua
per naturam , funt magis vnum quam qus funt
continua ab art^j tantjuam totalitate exiftente
vnionealiejua,iA eft,ac fi totalita^ fitqu^dam vnio,
ita qu6d magis totimi cft & magis vnum : ex his
habemus vnamdiiiifioncm mcmbri illius/cilicec
qu6d quacdam funt continua pcr naturam : qus-
dam pcr anem. Deinde cum dicit :

S FM M A RI VM,

Totum integrale,feu c6tinuum,ratio-
ne politionis, diuiditur in tres fpecies ; de
Scoti Oper. tom. IV.

vna dicicur omnc ; de alcera , totum ; dc
tcrtia vtrumque nomen.

AMplius {juanto hahente principium ^
medium (^ vltimum. ^orum qutdem " *
non facitpofitio differentiam , omne dtcitur :
quarumverofacitytotum:(jrqu^cumqueamho
dicuntur (^ totum (jr omne. Sunt autcm hac
^uorum natura quidem eadem manet tranjpo-
fitione.forma verono,vt cera (^ vcfti-.etenim
totum (jr omne dicuntur : hahent enim ambo.
Aejua vero dr quacumque humida funt , ^
numertis^ omne quidem dicnntur ; totui vera
numerus dr tota aqua non dicitur nifi meta"
phorice.Omnia vero dicuntur in quthitf emne,
vt in vno, in his omnia, vt in diuerfis\omnis
hic numerus ; omnes ha vnitates.

Ponit fecimdam diuifionem diccns, quod am-
plius, ipfo quanto habente principium mediHm,&
vltimum , lecundum fi:ilicct quendam ordinem
pofitionis in parribus conttnui:nam «mne totiim
conrinuum eft quanritas habens pcfitionem : hoc
inquam fuppofito horum , fcilicetconrinuoriim,
quorumpofitio r.onfacit differentiam,omne diciturz
talia autem funt omnia humida, vt dicetur:panes D? ^mbt0
enim aqux quocimque modo tranlponantur non »»"" » o»'»-
faciunt diflTerenriam in fubicda aqua ; & idco in '**" '^cttdi-
lahbus ad fitmificandum totalitatem vtimur hac r* "^ ''^

didHone,oOT»«,dicendo, omnis aqua : aHorum 4«-
tem fupple pofitio facit difFcrcntiam, dicimus to-
tum (^ mn omne : ficut patct de hominc , & de
domo & huiufiTiodi:non enim eft horao qualiter-
cunquc partes hominis ordinentur , putl fi pes
f ftet in frontc , & cor in manu , &c. impoflibilc
cnim ellet hominera fic polfe viuere,vcl ftarc ; &
idco taUsdi^pofirio facit diflTerentiaminfi^ftan-
riahominis : fimilitcr eft de domo,&.huiufinodi:
in talibus ergo dicimus totiun, & non omne : vt
totus homo, & tof a domus , & non omnis, acci-
piendo aliquem, homincm, vel aliquam domura:
qudcunque vero ambo dicunturScilicct illa in qui-
bus ambo accidunt : quod Icilicet pofitio facit
in eis differentiam quodammodo : in talibus did-
mus , totum , (^ omne : funt autem qfiprum hac
aliqua natura, fcilicet rnateria manet eadem : vt
cera & veftis,c^\x fi tranfponantur in fuis parribus
mutata figura.matcria tamen manet eadera ; licct.
in fe quantura eft de fe retineant propriarn figu-
ram ; quod non eft de aqua , & <fe'aKis humidis,
cum termincntur.,&.pcr confequcns figunsntut
termino alieno : talia ergo de quibus nunc loqui-
raur,diamtur torara, & ovimc-.habent enim arnbo^
fcilicct quod pofitio in cis quodammodo facit
differentiam , & quodamraodo non : & pcr hoc
diffcrunt ab huraidis , quaj cadunt fub priraum
membnun j ideo fubdit quod aliqtta vero & qtu-
cuaquefum hHmida,& etiam numertu dicHtur qui'
dem omne : totn* verh nHmexut, & tota aqua non
diQitur nifi metaphorice , quod dicit fbrte fectm-
dura proprietatem Grarci idiomatis : licct apud
nos dicatur totaaqua, & totus numcrus : addic
autCmquod oin;ri4f £4 dicuntur in qutbMdicimHi
omnevt in vno , nam in his dicuntur omnia vt in
diuerfis i vult diccrequod in quibus vrimur hac
di(93onc , omnit : ficut ipfum totura vnum &
acceptura in fmgulari dicitur omne ; fic par-

S 3 ces

fum.

148

CfntinM

ttiflicia.

§itttrt lyom-
nu , Apfliett-
tnr homoge-
niii, e^ lyto-
tmm htterO'
fentit.

^l. totum
0nin}»l-

H9

198 ~xib:v.

tcs cius diucffe dieunturomnia itiplurali :vl <h'-
ccndo omnu hic numtrits, & omttes htvrtitates in
plurali : nmilitec Hcut dicituc omnis aqua : ita
poteft dici de pactibuseius,omnes aquae.

Ex his patet vna diuifio tcimembris , fcilicet
qu6d quzdam flmt continua , quorum pofitio
panium non facit differentiam in fubftantia , vt
iunt numecus , & omnia humida , & in talibus
vtimui hac diftione, omnit. Et hota quod de ra-
tione talium funtduo :ymimeft,qu6d fint tota
homogenea,eiufdem fcilicct cationis in toto &in
pactibus : aliud eft quod de fe non habcant pco-
pciam figucam , vt fint cetentiuadc fe alicuiusfi-
gucaj , (ed termineniur & fi^urentur femper ter-
mino alieno : quaedam funt continuaquorum po-
fitio in pactibus facit diffecentiani in fubftantia ,
& in talibus vtimuc hac di(5tionc totum, Et nota
quod de catione talium eftquod fint tota heteco-
^enea,vt homo&;afinus,& huiufmQdi.Qusdam
funt continua , quocum pofitio in partibus quo-
dammod6 facit differcntiam , & quodammodo
non, & in talibus vtimur vtraque didione, fcili-
cet, omnis & totttm. Et nota qu6d de ratione ta-
lium fiint duo : vnum eft,qu6d talia fint tota ho-
mogenca, vtdicebatur dc primis :aliud eft qu6d
fint retentiuafiguratum propriarum, & non fem-
per termincntur tcrmino alicno , & pcr hoc di-
flinguilntur a primis. Et cx hoc patet caufa huius
diuifionis : quia enim haec didio omnis , eft di-
ftributiua ; ide6 in tcrmino cui additur , requirit
multitudinem , vel in adu , vel in potentia pro-
pinqua : quia crgo humida, & ea qua: funt homo-
gcnca, funt diuifibilia in partcs eiufHcm rationis:
quia quaelibct pars aquae eft aqua ; ide6 in vna
aqua funt miiltae aquae, licctin potcntia : ficut in
vno numcro funt multsc vnitatcs, licet- etiam in
potentia:aIioquin numerus ndn eilet pcr fcvnus,
& proptcr hdc in talibus dicimus, omm's numc-
rus , omnis aqua &c. Propter caufam ver6 oppo-
firam in tbtis heterogeneis , non dicimus omnes,
dicimus tamcn totum , cx eo qu6d totum pcrfe-
€him requirit- flmultatem partium , & taliafunt
huiufinodi tota , quorum ratio, & pcrfcftio non
cft cornmunicabilis alicuide partibus,& idc^di-
cimus toiuni nomen & non omnc. Dcinde cum
dicit.

SVMUAKIVM,

Explicatquid fit colobon , fcu diminu-
tum , quod cfl oppofitum totitu , ad quod
feptem rcquiri, bene oftcndit Doftor ;
atque tria rcquiri ad partcm diminutam,
fcu colobam.

Dlmlnutum vero d'icitur<juantorum mn
qu»dcunqHe.^fed fartihilc oportet illud
(J[ey& totum:nam duo nonfunt diminuta aU
ter» ablato vno : non tnim vnquam id cuius
ablatione diminutum quippiamjit^(jr id quod
rejlat , aqualia funt. Neque omnino quifque
numerui eft dimintttm : etenim fuhjiantiam
ofortet manere ; fi calix diminutus ejl,adhuc
oportet effe calicem. Numerta autem adhuc
non idemfartefublata.

Peterminat dc oppofito /orwquod t^colohon.

Metaph.

Ideft , truncatum ; vnde alia littera habet quan-
tumdiminuTum, veldefe<ftiuum. Eftergo inten-
tio Philofo^hi oftendere quid eft colobon, vcl
truncatum.Circa quod duo facit : prim6 narrat ca
quae rcquiruntur cx parte totius quod truncatur.
Secund6 ea quae rcquicuntuc ex pacte pactis trun^-
catae, & quae a toto deficit. Secunda ibi : Adhuc
autem. Quantum ad primum cnumecatfeptcm, ^'' totumfu
quae requiruntur ad hoc quod aliquod totum fit " . *"' **'
colobon. Primura eft, vt illud totum fit aliquid ^*

quantum , h*abcns partes quantitatiuas , m quas
diuiditur ; ide6 dicit quod colobon dicitur quan^
torum , id eft, qu6d fit de numero quantorum : &
per hoc diftinguitur a toto vniuerfali , quod non
eft diuifibile fecundum quantitatem ; & ide6 fu-
blata vna parte fubiediua , non poteft dici colo-
bon. Secundum eft , quod colobon non dicituc
quodeunque quantum , fed quod fit partibilc in
paiTcs altecius rationis , & fit totum conftitutum
ex diucrfis partibus ; idc6 dicit qu6d non quod-
cunquc fupple quantum eft tolobon , fcd oportet
illud ejfepartihtle & $otu: & per hoc diftmguitur
colobon a partibus homogeneis , in quas totum
hcterogeneum diuiditur,& ide6 caro, vel os,non
poffimt dici colobon , licct fint quanta. Tertium
eft, qu6d colobon non poteftdici aliquid habcns
duas partcs , fi altcra tollacur : quia pars ablata k
colobon non dcbct cfle xqualis refiduo ; idc6 di-
cit quod duo, puta numerus binarius nonfunt co- Hl. relujm».
loba altero vno ahlato : quia colobonia,id eft,pars "^'- '^nfitat
ablata , & reliquum quod remanct,non cft atqua- 'i"**^
lis, & ideo opoctet qu6d femper rcfiduum fit nja-
ius illoquod aufertur. Quartqm cft,qu6d fubftan-
tia colobi raanet etiam amota parte , & propter
hoc numerus non poteft eflc colobus : quia ablara
quacunque vnitare ftatim variatur fubftantia nu-
mcri,ide6 dicit qu6d nec totaliter, id eft, vniuer-
faliter nullus numerus fapple efl colobus : etenim
pro (^uiaioprtet manere fubfiantiam, fciliccr colo-
bijficut fi calix truncetur pede,adhuc manet calix;
idco dicit qu6d adkuc oportet effe calicem fi calix
fit colohon , id crt , colobus : numerus autem non
adhuc idem, fcilicct manet ablata vna parte.
Quintum eft qu6d colobon dicitur habcre partes
difnmiles : licct non conuertatur : nam numerus
habet aliquo modo partes di (limiles, puta quina-
tius dualitatem & trinitatem , & tamen numcrus "*'!'" fwt
non eft colobus ; ideo dicit qu6d adhuc fupple '""**•
oporcet qu6d coloba fint diflimilium partium,nCc
tamen haec orania, qux fcilicet habent pactes dif^
fimiles, fiint fupplc coloba, numems enim habet
parteS diflimiles, vt dualicatem & trinitatcm : &
tamcn humcrus non eft colobus.Ratio huius dicfH
affignatur , quia in toto homogenco , quod eft fi-
milium partium , ratio totius faluatur in qualibec
parte, ide6 H. vna pars auferatur, reliqua non di-
cetiu: coloba : opoctct ergo colobon efle totum
hetecogcncum, &diflimiliumpactium. Qualiter
autem fit intelligcndum qu6d numerus habeac
partes difllmilcs, & pcr confequens diuifibiles, vt
hic dicitur, diAum fuit fupca, capitulo de Quan-
to. Scxtumeft,qu^dcoloboji oportet cfle tale, -^lP^rtisfi-
quod habcar detecminatam pofitionem partium, t^''^^^
& ideo illa in quibus pofitio non facit differen- "'* "*

tiam ,non poflunt Jici coloba ; ide6 dicit, qu6d
totaliter , id eft, vniuerfaUter nullum eft colobon
corum,quorumpofitionon facit difFerenti.-im:fed
oportet efle talia qua: habent in fubftancia pofitio-
nem,fcilicet determinatam,vt homo,cquus,& alia
tota heterpgenca. Septimum cft, qu6dcoIobon

oportet

lion omtU»
qut. habent
fttrtesdijfl-

Summ^vnic^ Cap. XVIII. 199

©poneteffc totumconrinnam, non diicrctnm;
& ideo hannonia , qu£ coraponitur ex numeris
muficis,non poce/l did coloba,eftoqu6<l Cihi ali-
qua pars ruotrahatur : ideo dicit qu6d ampiius
coAtinua fuppU oportet efle coloba : nam har-
monia licet ut cx eis, qua: {imt dillimilium par-
tium, & habent pontiQt»em(quod didt pro quan-
to voccs acutae , & graucs non quomodocunquc
ordinatz habent h^c , vel hflnc harmoniam Ji-
cct harmonia non habcat propric poCrioncm,
qiUE eft ditFereiirial|uanritaris,ncut ncc numerus)
Jicct inquam iic fit, tamen harmonia non fit co-
loba,ez eo fdUcet quod nonell concinua,fcd diC-
cicta. Dcindccum didt:

,jo K^dhuc autem e/jipartium difsimilium

Jintynec hxcomnia diminuta dui fejfunt-.nu-
nierus enim eji vt difsimiles hahent fartes^
vt dualitatcm (jr trinitatem. Sed totaliter
quorum nonfacit differentiam pojitio ,nullum
ejl diminutumy vtatjua aut ignisxfed oportet
talia ejfe qua in fubjiantia fo/itionem ha-
beant. Amplius continua Jint oportet ; nam
harmonia eji ex eis qua funt difsimilium
fartium , & fofitionem hahent : diminuta
autemnonjit. Adhuc autem nec qualibet tota,
nec htc cuiufcunque particuU friuatione di-
minuta funt : eteaim diminutum nonfaciut^
neque qua frincifaUa fubflantid , nec qua
vbicunque entia/vtji perforeturcalix non di-
minutia ifed f anfa,vel extremitas aliqua:
f^ honu dicitur diminutus^non fi carnem,aut
fplenem , fedJJextremitatem , (jr hancnon
quamuis , fed qua non hahet generationem
shlatafta^uapropter caluinon fu»tj»ec di-
<untur dimimtti,

Ennmcrat conditfoncs requifitas ad colobon
I» ftrs di- cx paneparris quac truncamr,& aufertur, & funt
emfmr e*M», trcs. Prima cft,qu6d pars oblaca non fit prind-
» •» pahsjfine qua rdlicet fubflanria rei cfle non pof^
ficiideo didtquod adhuc autem ficut nec<\M4di-
mmmurtrU ^'^ '*'** fiipple 6dci pofunt coloba : ita ncc hoc
fcilicet totum dicitur colobon ex priuatione cu-
iufcunquc parriculs : non enim oportet ncc quz
propria, vcl principalia fubflantiac , id eft , qu6d
oportet partcm ablatam non clle prindpalem
fubfhmtiz rci.Ratio huius cft,quia vt di(ium eft
fupra, oportet colobon etiam manere ablau par-
te : fublara autem parte prindpali rei, iam non
remanct res , vi homo truncato capice. Sc-
cunda eft, quod pars ablata debct efle in extrc-
mitate colobiA non interior , ideo dicit , qu6d
nec vhicMnque entia , id eft , quod ifta quac aufe-
runmr , non funt \hican<^\e yVt fi perforatur ca-
Itx : 6c fupple de medio eiusparsaliquaaufera-
tutjfcilicct calix,non erit colobus : fed paufera-
tur auris, iA eft, aliqua parricula calicis,ad inflar
auris, aut aliqua eius extrcmitas, tunc fupple di^
cetiu: colobus : firailiccr homo non eft colobon
fi amittat carncm,id cft,aliquid de camc pcdum,
vel brachij , aut fi amictat fplcnem : aut aliqua
partem interiorcm : C^ aliquam extrcmitatem
JL dthtt. arainat, puta manum , aut aurem. Tertia condi-
rio eft,qu6d ifla parricula in cxtremitatc,ex cuius
fubtraitione dicitur coiobon , dicitur efle talis

Vtlttti

oriinf *

f»wttm re-

Teit.c.5J

quod itcmm non rcnafcatur ; quod fi fic, non
propterea dicemr colobon : ideo dicit qu6d &
htc part , fcihcet a qua diciturcolobon .• non
omnem fupple partem oportet ejfe > fed cum non
hahet generationem ablata a toto , puta ficut funt
manus, vcl pcdcs,idc6 infcrt cjuapropter calmi non
funt colobi : fi fupple capilli debeant itcrum rc-
nafd,vtcum aliquis cx infirmiutc perdidit pilos.
Tunc fcquiturillapars:

SrUMARIVM.

Explicantur quatuor mo<Ji quibus fu-
mirur gcnus. Priroopro concinuagcnc-
rarionc- Sccundo pro primo moucnrc.
Tcrtio profubiciSo.Quarto pro eo quod
primum incft in difHnt onc, quomodo
fumitur apud Logicos. Quod innuitur
hic matrcm non concurrerc adiu^,non
ita cft, vt benc probat Doclor 5. d.4.
tantum dicitur hic eam.mii^iftrarc ma-
teriam , & fortc quia cius fcmcn ma-
gis maccriale cft, minufquc aftiuum.

GEnus dicitur , hoc quidem fi fit gene-
ratio continua Jfeciem eandem habcn-
tium , vt dicitnr donec vtique homtnum
genus (jt , quia donec eji geaeratio contif
ttua ipforum,

Vbi agit in fpcciali de quodam toto, quod cft ^^ '
gcnus. Circa quod duo facit : quia primo di-
Itiffguit modos generis. Seaind6 modos quibus
ahqua dicuntur dilFcrre gencrc. Sccimda ibi :
'Diuerfa genere. Prima in duas. Prim6 fadtquod
dichim eft. Secimd6 lefumit illos modos & con-
cludit intetum. Secuda ihvGeniu »g»/Kr.Prima in
quamor lecundu quacuoc modos gcneris. Secuda <^^«w ^-
ibi : IMudvero.Tcnii ibi: AmpltMiautern.Qmx- J^***^*'
ta ibi : Amphm vt in ratiombtu. Dicit ergo ,
quod geniu dicitur hoc quidemfi fit generatio con-
ttttua aiiquorum habentium candemfpeciem : ita
quod talis generario conrinua dicimr genus ,
vt cum dicit , donec vtujueft geniu hominum ,
\d eft, donec eft generario conrinua iplbrum , &:
ifte eft primusmodus prior,(cilicet mulritudo
hominum ad inuicem,& ad vnum primum prin-
dpium habimdinem aliquam & rclarionem ha-
bens, vt omnes Romani ad Romulum. Deindc
cum dicit :

lllud vero a quofunt primo mouente adef
fe ; fic enim dicuntur Ellinesg enere,^ lones^
quia hi ab Elline; illivero a loneprtmo gcne-
rante^ Cr magis qui a gencrante quam qui a
materia : dicuntur enim dr * famina gencre
vt& Vyrrha,

.mm\

Ponit fecimdum , diccns, quod illud a q$u vt a
p^imo mouente ad effe, id eft , a prirao ecncrante
funt , id eft, proccdunt aliqua, dicimr lupplc gc-
nus •.ficetnmdi,cimturiii\c^i Elltnet genere & lo-
nes : (juia hi fcilicet Ellincs Cui\tab EHine,& iUi l>em»m/m»-
a lone vt a primogenerante. Addit aute quod ma- ^' f^'"l'"'
gis dcnominantur a patre quam a macrc ; ide6 f* * r "■
didr quod magis quidem a generante ^uam a
S 4 materia.

l/t

200 Lib. Vv^

m4tfrUM eft.quam a matrf,id pftjquaminiftr^t
nwteriam generationis ; licct quandoque accidat
pppofitum, fcilicet quod denominantur a matre ;
iae6 dicit , quod etiam difuntur kfamina generty
•pt 4 Pyrrha fupple dicuntur aliqtii Pyrrhani v^l
Pirrhadcs. Peinde cum dicit ;

Ampltits autem vt fuperjlcies fgurarum ge-

nusfuperfciaUum,(^foUdumfoU4orupt:fgu^

rarum enim magis vnatnuaque hac quidem

fuperficies talis , hoc autemfoUdum tde \ hoc

atnem ef, efu^fubiicitur differentiis,

Ponit tcrtium modum, vt genus accigiturpro
fubiedto, dicens quod 4»?^/»«/, fupple dicitur ge^
XiV&tVt fuperficiei dicitur genH4 figurarHmfnperfi-
fialiHjn,^ foltdHm,id c(i,corpiis folidorumM eft,
figurarum folidarum. Caufam autem huiufmodi
fubdit dicens , quod vna^uit^ue figHrarum hac
ijHtdem efi fHpirficies talis \ ita qu6d fuperficies
talis prsdicatur de figura fuperficiali : hocautem,
id edifoUdum taU : ita quod ip{um (blidum , hoc
pft corpus prasdicatur de tali ngura,fcilicetfolida:
fubdit autem quod hoc autem , id eft > fubiedaim
cft , ^Hod fuhticitur differentiis , & in hoc tangit
duplicemcaufam, quareprpprium fubieftumdi-
SHhUSum catur genus : vna eft, quia ficut genus praedicatur
tZ'tu/du!*' de fpecie , & ponitur in eius diftinitione ; ita &
proprium fubiedhim de accidente : nam fuperfi-
des prsdicatur de figura fuperficiab',& ponitur in
cius diffinitione , & fimiliter folidum de foHda :
alia caufa eft,quia ficut genus fiibiicitur contra-
riis differentiis ; fic propirium fubicdiim fehabct
ad accidentia : dicitur enim quod hasc figura fo-
|ida eft talis folida ; & hsc fisura fuperficialis fef^
talis fuperficies,quafi figura fitqu.-Edam difFcrcn-
ria qualificans fuperficiem, vel folidum ; 8c prae-r
dicatur de fubiedo in quale, ad modum difFcren-
liiCvj vt ficut dicimus , animal rationale , itadin-
jmus. fuperficies quadrata , vel triangularis ; ita
quod fubicdlum fubiicitur accidentibus , (upple
difFcrenribu^ ad modum g?ncris. Deindecuip
<Ucit I

K^mpUus vt in rationihus^cjuod frimum
ineft, quod dicitur in eo, (juod quid ejt bocge^
nuSy cuius differentix dicunturquaUtates,

Ponit quartum modum dicens, qu6d amplius,
fSenuf^ft pri- id cft,alio modo dicitur genus,^ «o<^ primum ine/i,
ip»p*rs fif. y eft^ primo ponitur in rationikus, id eft, diffini-

htxttttmaj •i»l II-* -in

tiombus , quod dtcttur , id eft , pracdicatur ineo,
cjuod quid <r/?, & hoc eft genHS,CHiui dijferentid di-
cuntur qualitates : omnis enim diftinitio confli-
tuitur cx duobus conceptibus , quoruip vnus &
prinius cft quiditatiuus,qui eftconceptus gencris:
alius eft qualificatiuus,qui eft conceptusdifFcren-
tiaj,& ide6 difFerentiae dicunrur quaedam fubftan-
riales qualitates, Deinde cum dicit :

Metaph.

frffter tfn»

\rX tfM^:^

fini(i(ini4.

M. qu»lit»
tiHH*.

Genus igitur toties dicitur ; aUttdquidem
1/3 fecundum generationem continuam fpeciei
fiufdem ; aUud quidem fecundum frimum
mouens eiufdemfpeciei ; aUud vero maieria :
Cuiui differtntia enim (^ quaUtas efl, ffoc eft
fuhie£fum quod dicimus materiam.

Refumit diftos njodos, &concludit intentuin

Hiuerfitgt,
nere dicu»-
tur duflici'
ter.

djces,quod genw ergo totifs dicitur,vt di£ium eft

aliud ejuidem fecunditm generationem cantinuant

eitifdem fpeciei , qijantum ad primum modum :

aliud quidem fecundum primum mottens , jd eft,

gfnerans eittfdem fpeciei , quanrum ad recundum ^'^*' f*-

modum : altud vero , vt materia quantum ad ter- f *'/**"^«

tium modum & quanum:genus enim fubiedum %u^'f'*'^

cftmateria accidentium : genus etiam prxdicabile

dicitur matcria : tum qu:a fumitur a re,fiuc a rea-

litate materiali rei : tum quia ficut mareria eft in

potentia, & determinabilis per formas, fic & ge-

nus per difFcrentias fpecificas ; ide6 iuhdii,cutHs,

lcilicet generis , dtfferentia eft qualitas : hoc eft

fuhieRxm , quod dicimm mareriam : fic enim fe

habet geniis ad difFerenriam , ficut fubiedum ad

qualitatem,

SVMMARIVM,

Duo modi, quibus aliqua dicuntur di-
n^rfa genere ; Dodor explicat generis
Phyfici, & logici diffcr^ntiam.

Dluerfa verogenere dicuntur, quorum di-
uerfurnprimum fuhie6}um,^non refoL
uttur aUerum in aherum, nec ambo in idem,
vtfpecies (jr materia diuerfum genere.

Diftinguit modos, quibus aliqua dicunturdif-
fcrrc gcnerp. Circa quod duo facit, fecundum
quod ponit duos modos. Sccunda ibi : £t cjUdcun-
<jue. Dicit crgo,qu6d dtuerf4generedicHntur,quo-
rum primum fubteiium eft diuerfum,Cicm dicitnus,
quod primum fubiedum colorum cft fuperficies,
& primum fubiedum fapotum eft humidum ; Sc
ideo color & fapor diftinguuntur gcnerefubiedo,
quod cft genus Phyficum ; & ideo fubdit , qu6d
talia fimt quorum alterum non refoluitur in alte-r
rum : 8c hsc eft fecunda condirio requifita , &
propter hoc figur^ fuperficialcs , & folidas erunt
diucrfx generc ; nifi fortc dicatur, quod folidun»
rcfbluaturinfuperficies""; fecundum illam opinio^
nem , quaz ponit porpora componi cx fuperfidc-
bus , & refblui in ipfas : itcrum rcrti6 oportet
quod nec arnbo in idem aliquod refoluantur , vt
fpecies, id cft,/orma, & materiafunt dtuerfage-
nerctx co quod fecimdum fiias proprias ^nritates
non habent aliquod tertium commujie in quod
rcfoluuntiur, & ifte modus,ficut patct corrcfpon-
Att tertio modogeneris : quod eft genusPhyfj-
ciim. D<^ind^ cum dicit :

Bt qu/ecunque fecundum diuerfamfguram
Categorid entis dicunturuUa namque quid efi
fignifcant entium; aUaquaU quid,aUa aUud
vtdiuifum efiprius : necenim hjtc refoluun-
iur^ neque inuicem , neque in vnttm aUquod.

Ponitfecimdummodum , dicens quod fupple
diuerfa gcnere dicuqtur quicunque dicurfturfe-
cunditm diuerfam figuram Categori^ , idcft, prac-
dicarionis cntis : Alia namcjue entiurfi fignificant
qutd eft, id cft, fubftanriam, aUa quale quid: alia^
lcilicet alii? mqdis, vt efl pri^s , (cilicet capit. de
cnte diHifum,nec enim hsc refoluuntur in inuicem:

3uia vnum Pracdicamentum non continetur fub
lio : nec rcfoluuntur in alicjuod vnum, quod fci-

licet

Verum efk
refolutiont
Thyfic» 6*
frldicabilf
ftrtMli.

»;4

Summ^vnic^

Cmu4 dit-
pUx.

£«* furu
KMfiemgt

licct (it gcnus : nam licetens fit commune przdi-
canim in qiiid dc ompibus generibus ; ens tiimen
non eft genu5 : iftc autem modus , ficut patet,
oorrefpodct quano modo gcneris«quod cft genuB
Logicum : primi autem duo modi gcneris non
mukura pcrtincnt ad Phyficam, & r^lem confi-
deradonem , & ideo de diucrfitate gcneris ilUs
roodiscorrerpondentc Philofophus non curauit.
"Notandum , quod ficut hic tangitur, & habct
declarari.io.huiuSj duplex cft genus :quoddam
Phyficura, quoddam Logicum ; gcnus Pnyficura
attenditur pcnes (Iibiedi identitatem, fcilicet pri-
mi, vt illa dicantilr idcm gencrc Phyfico/juas ha-
ueTM Tiiyftci bcnt idcm fiibie(fhinv, vel candem matcriam (c-
d"?**^'"' amdiun rationera , & qu« non, non : genus au-
tcm Logiaira amcnditur pcnes identitatcm ali--
cuius rcaiitaris vnius dc pluribus vniuoce prxdi-
cabilis, vt iUa dicantur idcm gcnerc Logico,qu<c-
cunque conueniunt in vna aliqua cali realitate
prxdicabih de eis, & qu2 non,non.

Ex quo patet corollaric , quod abqua poflunt
difFcrre gen^rc Phyfico , qua: tamen idem crunt
gf ncre Logico, vt oranes fiibftanrisc corporc2,&
incorporcse fimt idem generc Logico:quia omnes
prster Deum fimt in gpncrc fiibftanria:, & tamen
diffcrunt genere Phyuco, quia non habent vnam
materiam communcm : fimiiirer omnes colores
& iapores fimt idem genere Logico, quia omrres
funt de gcnere Qualitaris , & tamen diffcrunt in
generePhyfico , qiutenusnonhabentidemfiib-
icftum primum, vt prididhim cft : nunquamta-
Y*^^^ "'cn e conucrfo , quod aiiqua fint idem gcnerc
' Phyfico, & differant gencre Logico, &c,

SVMMi^ VNIC>£
C A P. XIX,

De FalTo,

SVMMARIVM.

In hoc capitc vfquc ibi : homo autem,
Explicancur modi falficatis , prout in rc
contiBgit dupUcitcr. Itcmvt contingitin
diffinitionc , & oratione. Rciicitur Anti-
ftencs , qui dixicnihil poflc did dc aho
pra^ccr propriam diffinicioncm. In quo
cofiftac fallicasjdixi fupplem.dc An.difp.
3 .fcc 9 vidc Doftorem6.huiusq 3 & ibi
Scholium fecundum.

■f"^ Alfum dicitur vno modOy vt resfalfa ^
X huiiti hoc quidem j>er non com^oni, aut
ferimpopbile ejfe componificut dicitur dia-
metrum ejfe cemmenfurabilem, aut tefedere:
horum enimfalfum\hoc quidemfemper\ illud
vero quandoque •.ftcenim non entia hac.

Poftquam PhilofophusdifHnxitnonunaCgnl-
ficanua enris perfedionem : nunc diflinguit no-
mina fignificantia enris defedum & impcrfe<SHo-
ne.Circaquod duo (acit:prim6 diftinguit nomen
falfi. Secundo nomen accidemit. Accidens enim
comparatimi ad fiibftmtiam dcfe€hiro quendam
includit.Secunda. ibi : Accidens dicitMr. Prima in

Tex. e. 34.

Cap. XV. 201

trcs : qtifa primo difbnguit oomen falfi, vt falfi- Jf^" *^
tas repcritur in re. Sccundo vt reperitur in rario-
ne,fiuc diffinitione. Tcnio vt rcperitur in homi-
ne. Secunda '^v.RAtit vere. Teriia ihi:Homo an-
temfalfw. Prima in duas feamdum duos modos.
Scamiia ibi : ty€lia vero qiutfunt. Dicit crgo, r»lfnmm
quod falfum dicitur vnomode , vt r$s fdfa & ''^»";»*
hunu, fcilicct rei iA^Tt-fioe ^uidemper non campo- !^^^
hi , id eft , qHod rcs dicitur falia, vno modo per
hoc,qudd orario fignificansremincongruc com-
ponitur : vclquia non cft compofita , puta fi fit
falfura contingens ; vel quia impoflibilc eft
omnino componi fi fit falfum omnino im-
poflibile , ficut dicitur diajnetnm effc com^
»i*«/«r4^»7«w,quod eft cxcmplum feamdi;4»f te
federe,Ci tu fupplc non fedeas,quod eft cxcrapliuii
primi : nam te fedcre, vcl non fedcrc, eft conrin-
gens : horum enim hoc quidem efifalfum femper,
fcilicct diametnmi efte commenfurabilcm : iilud
Vtro ^uando<jue, fcilicct te fcdere : quia licct non
fcdcas,contingit tamen te (ederc : fic enim hac di-
cimrur non tntia , quia (cilicet nbn eft f Ic in re,
ficut exprimitxu: pcr otarioncm. Deindc cum
dicit:

Alia vero qu£ funt quidem entia , ^ apta
natafunt videri,aut non,qualiafutit^aut qu£ ij^
nonfunt , vt pi&ura (^fomnia i hacnamque
funt aliquid quidem,fedn»n qnorum faciunt
fhantaftam. Res ergofalfafic dicuntur : aut
quia non funt ipfie , aut quia ab eiifhantajia
non entis e/l,

Ponit fecimdum modum, dicens , quod fiipple
alia dicuntur falfa in re quafunt, id cft, qu« in fc
funt entia,& apta natafunt , fcilicct aliquid ap
parerc , vel videri : aut pro fcd , qufnonfunt, id
eft, qualia non funt, vt fciographia& fomnia. &
dicitur fciographla , id eft , vmbrofa defcriprio :
vmbra enim videtur efle res quandoque cuius cft
vmbra , vt fi vmbra hominis videtur efle homo :
fimiliter eft de fbmnio : htc namque funt quidem
aliquid , fednoniViz quorum phantafiam , id eft,
apparentiam faciunt. Vkimo comparat didos
modos dicens,qu6d res ergofic dtaintur falfaiaut
tjuia ipfe. nonfunt, quantum ad primum modiun;
aut tfuia ab eis eftphantafia , id eft , apparentia
non entis , id eft , eius quod non eft ; licct illa res
fit aliquid in fe , qnantum ad fecundum modum,

NorandiuB , quod vt potcft haberi ex litera,
fccundus modus diftinguitiu a primo duplicitcr;
vno modo quia primus modus refpicit res com- H-

plexas : fccimdus autem modus rcs incomplexas. ^

Alio raodo quia primus modus ancnditur drca T>iftrmrj ii-
res , qua: fimpliciter non fimt : fecundus autem * ^* '^*
modus circa res, qux fimpbciter vtique fimt , fcd '*f^'''
non funt fecundum quid f quia firilicet non fimt
quales, vel quomodo apparent, & hanc differcn-
riam tangit Philofophus cxprefsc. Deinde ciun
dicit:

Steumium
MltMm littsi.

Ratio verofalfa , qua efi non entium in^

quantumfalfa.Vnde omnis ratiofalfaalterius
quam cuius eft vera ; vt qua circulifalfa tri-
gohi. Cuiujibef autem ratio eft quidem , vt
vna quA cjl eit*s , quod quid erat effe : efi au-
tem vt multtt : quoniam idem aliqualiter ip-
fam, d* ipfum pajfum , vt Socrates tjr Socra^

tes

M7

¥*lfum i

flicittr.

20X '" Lib.V.

tes mufcm ^falfa Autpm ratio nuUitts eUfim-^
fliciter ratio.

Diftinffuit nomen^yJ prour rcperirar in ra-
tione, veftiiffinirione. Circa quod duo facit.Pri-
mo facit quoddi£tmiicft.S?cund6excluditquen-
danv errorera. Stcaxii».ih\: Quaproptcr Anti-
ftbenes.
- -.j»™ ,„ Ad euidentiam primi notandum, quod difEni-
diffinitio/fe tio & ^cneraliter oratio dicitur falfa dupjiciter,
tontingitdth. fcilicet vel fiifipliciter, vel ad aliquid, Dicitur au-
* """ tem falfa fimpljcitcr illa, quae includit repugnan-

tiam in partibus , & ideo orario nullj competit,
fed eft penitus non entis. Exemplum , fi dicatur
am'mal infenfibiie incorporeum : haec oratio eft
omnino falfa fimpliciter, quia in fe claudit rcpu-
gnantiam terminoium. Dicitur autem falla ad
aliquid, quse quidem in fe vera eft, nullam repu-
gnanriam includens ; & ideo eft alicuius entis :
quia tamenattribuitur alicui enti cuius non cft,
idcirco falfa dicitur. Exemplum, fi diffinitio ho-
minis artf ibueretur equo , & talis oratio eft non
entis inquantum'falfa;ide6 dicit, qu6d oratioyCiuc
diffinitio dicitiu: falfa, ^«<e eji non entium intjuan-
tumfalfa, & hxc eft falfa ad aliquid non fimpli-
citcr ; vnde omnis oratioeft falfaalterius, vt dif-
finitio,quae eft ciraili efl falfa trigoni,id cftjtrian-
guli : ratio autem , id eft, diffinitio propria cniui
efi : licet qmdem , vt vna tjuteft, <Juod quid erat
effe:eft autem, vt & multt, , id eft, qu6d quodam-
iTiod6 funt etiam multae diffinitiones vnius: quod
cxponit dicens : quomarn, pro quia , tdem efi ali-
qualiter tpfum , fcilicet fubiedum praecise fum-
ptum ^ ipfum paffum, id eft, cum pafllone fum-
prum, vt Socrates & Socrates muficm : fimt enim
idem, non fimplicitcr & per fe, fed per accidens :
certum eft autem,qu6d alia eft diffinirio Socratis
& Socratis mufici : amba: autem dicuntur efle
eiufdem aliqualiter : loquendo tamen proprie &
per fe, diffinitio non eft nifi vifica vniuoci : addit
aatem,qu6dy^//<i autem ratio nulitttt efi ratiofim-
fltciter, &c hxc eft falfa fimpliciter modo praeex-
pofito. Deindc cum dicit :

Metaph.

ij8

^*apropter Antiflhenes opinattu efifttue
nibil dici dignatHS, nifipropria ratione vnum
in vno , ex quibm accidit non effe contradice-
re^fere-autem neqtte mentiri.

"Error Anti
fihtnu.

Excludit ex didis errorem quendanl. Cjrca
quod duo facit. Prim6 facit quod didum eft. Sp-
Al. prtulistt cund6admaioremeuidentiamimprobationisad-
dluiftanif. dit quoddam notabile. Secundn A)i : £fi autem
vnumquodijue. Concludit crgo ex didtis , diccns
quapropterAntifthenesfatue^fi opinattts nibil di-
gnattu dict, id eft, prscdicari de re nifipropria ra-
tione vnum in vna : voluit enim ifte Antifthenes,
qu6d quia voces fimt .figna rerum , ficut res non
Habet/iifi vnam, & propriam cfTentiam : fic nihil
poffit praedicari de re in propofitione , nifi eius
propria diffinitio : ita qu6d de vno fubiecio hun-
quam dicatin: nifi vnum praedicatum : cuius im-
piobarionem fubdit dicens : ex qmhusdccidit non
effe, id eft, non contingere contradicere :fere au-
tem ne- mentiri,c\\ioA fic patet : quia {\ de homine
praedicatur animal, quod eft de ratione eius, non
potcrit praedicari de ipfo non animal,nec formari
propofitio negariua, & fic non erit contradicere.
Similiter non contingerc mcntiri : propria enim

diffinido cft vera dc rc cuius eft : fi crgo de nullw
potcftprxdicari nifi ptopria diffinitio , nuUa erit
propohtio nifr vera , & per coniiequensnon erit
mentiri,Dcinde c^in dicit ;

Bfl autem vnttmtjuod<jtte dicere non folum
fua ratione , fed (fr ea qua alierimfalso qui-
dempenitw , ^. aliqtfa etiamexparte vere
ficuf , (jr 00 dupla dualitatis ratione, U<tc
quifiem igitur itadicunturfatfa.

Addit quoddam notabile, ad maiorem euiden- ^/ improha.
tiam praedida: diuifionis, dicens, quod eft, idefl, tionts.
conringit vnumquodejue dicere, idcd^devnocpo-
que pr.-Edicari non folitm fua ratione, id eft,fecun-
dura fuam propriam diffinitionein ,Jedetiam ea,
quA efi alteritts: falso quidem & omnino ,- eft au-
tcm, vt & verc, id eft, qu6d fi hoc fiat vniuerfali-
ter , eft oninino falla talis prxditatio : aliquo ta^
mcn modo potefteile vera,j7c«r oSto dicuntur du-
pla ratianedualttatts:rmo enim dupli ftat in pro-
portione duonim ad vnum , ficut didhim fuit in
capitulo de Ad aliquid c o<5to autem , vt funt du-
plum , aliquo modo fiuit duo , quactenus in duo
xqualia diiiiduntur : concludit ergo , quod hxc
quidera ita dicuntur falfa., Deinde ciim didt ;

SyMMARIFM.

Hominem c^t falfum , quia fibi eli-
git , vel quia alios docet falfas opiniones.
Hinc reiicit afTcrentcs eandcm oratio-
nem efle verara , & falfam , & hominem
voiunrarie praua facientem , eire mclio-
rem ; quia hic moraliter peior eft eo , qui
nolens praua facit ; poteft tum quoad
fcientiam efTe pcrfedior.

HOmo autem falfn^ , qui promptus c^
eleBiuus talium rationttm^ non propter
aliud aliquid^^fedpropter idipfum.

Diftinguit ndmen /^///prout falfitas reperitur
inhomine.CirA.quodduofacit.Prim6fecitquod
diftiim eft. Secund6 ex diftisexcluditquafdam
opiniones , ibi : Quare & inHippia. Prima in
duasfecundum quodponitduosmQdos. Secunda
ibi : Et cjui aliis. Dicit ergo, qu6d homo dicitur
falftti, t^ui efipromptm , & eletliutis taliurn ratio-
num; fcilicet fairamm. Alia litera , habet proh.T-
reticus, & cftideiTi,quod elediuus , nam proha:-
refis eledio dicitur. Homo ergo falfus tales eligit
orationes , non propter aliud quidem, fedpropter
idipfum : habitus etrim deletflat & facilitat ope-
rantem , vt i\c habens habitum operetur , non
propter aliquid extrinfcaim , vt homicida pro-
pter deledtationem aftus occidendi : nam Ci occi-
dat propter aliquodextrinfecum, puta,vt furetur,
magis cft fur, quam homicida : fimiliter in pro-
pofito ilie, qui eligit falfum dicere propter aliud,
puta propter lurrum, vt funt quidam mimi : ma-
gis eft auarus quam falfus : falfus proprieeft, qui
eligit falfas orationes, non proprer aliud,fed pro-
pter idipfum : quia fcilicet deledtaiur in arte
menricndi. Dcinde cum dicit :

Et qiii

^59

Hemo fttlfiu
dicitur du-
fliciter.

Occidmt vi
furetur m»-
gtieftfur
quam homi-
cid».

§luU prefrii

f^lfM.

|6e

ExdtUit ofi
nitnts »lio-

Summ^vnic^

Et qui aUIs taliumfa6}or rAtionum :Jicut
rei dicimui ejfefalfas quacunque falfam fa-
tiunt fhantafiam.

Ponit {ccundum modnra, «liccns, <ju6<i fupple
homo ctiam cft (ACxis , qiii altu ejl faHor talium
ratiofjum , icilicet falfarum ; y«wr dicimw res ejfe
f-ilfoi , qiuu:unefue falfam factunt fhantajiam , id
eft , apparentiam , vt dicfaim fuit fupra. Dcindc
cum dicit :

Si^Are dr in Hiffia oratio refutatur^ vt ea-
dem vera ^ falfa:potcntemtnimmentiri 4f-
cifitfalfum : hic autemfciens (^frudens.

Excladit cx di<SHs opinioncs quafdam , & funt
dua:, quanim fecimda ponitur ibi : Amflius vo~
nmdtkomu le„tem. Dicit crgo concludens ex didis quod fup-
*'/'*■'*• ple, quia homo cft falfus, qui. eiigit, vcl qui facit
falfas rationes, & ide6 tejiificaiur ratio^ cft,opi-
nio in JJtppia, id eft, in quodam libro Pbtonis fic
di(5lo , quae (cilicctopiniones ponebat , quod ca-
dem ratioejfetvera & falfa : dicit cnimilIa.op{-
nio, & accipit hominem potcfitentmentiri ejfefal-
fum : fed fupple hoc eft inconueniens : quia hoc
poteft homo /<:»>»/, & homo prudens , & fic ho-
mo prudens, & homo (ciens eirct falfus.

Notandum,qu6d cum idem homo pofEt men-

riri , & vcmm dicerc, (cquiturquod idem homo

fit vcrus & falfus : fi ex hoc,qu6d poteft mcntiri,

. ■. fit falftts ; & fic finuliier eadem ratio erit vera &

falfa. Cilm igiturhomo fdens ■& homo prudcns

Aftjfe »i poflit mentiri , ellet vtique falfos , quod non eft

tft n*n re- diccndum :;quia non facit , neccligir opiniones,

qMturfem- fiue rationes falfas : cx qua ratione,vt di£fcum fiiit

f**' homo didtur falfus. Dcinde cum didt :

K^mpliMs volentem praua meliorem : hoc
autem accipitfatso per induBionem:nant VO'
luntaritts claudicans non voluntario melior
claudicare dice/fs imitari claudicaniem : tjuom
fiiam Ji claudits voluntarius deterior forfan
ficut in more dr hoc,

Exchidit aliam opinioncm,qaacdicebathomi-t
nem, qui fadt tnrpia , vel mala volens, efle me-
liorcm quamqui fecit nolais. EHcitergo, quod
ampliMS hoc falfinn cft volentem praua, id eft, fa-
cicntem praua vohmtaiie e({h-meUorem : aciipit
autem fcilicet ifta oi^inio faifs , quod ponit per
indu^ionem, (cilicet in aUis fimiHbus : nam vt di-
cit voluntariu4 claudicans ejl melior non voltirrta-
rio, id eft, illo qui claudicat contra fuam volun-
tatem,dicens,ifta fcilicet opiniopraua fiipple agc-
IP, imitari ipfumclaudum : vt (ciUcct fit umiliter
vtrobique : quaniamficUudm voluntarituefide-
tertorforfanficut in more & ibof.Vult dicere,qu6d

3uodammod6 eft verum,quod dicitur:nam clau-
us vtiluntate eft deterior quantum ad morem :
quia facit opus fatui : tamen perfe<9ior cft quan-
tum ad virtutem progrefliuam. Similiter & hoc,
id eft, in propofito, qui praua agit voliintatc, eft
deterior q6antiun ad morem : quamuis fone fit
perfcxfUor quancum ad aliquam aliam potcntiam,
vel virtutem : quemadmodum etiam voluntatc
yWe «.Phy- dicens falfum, licct fit peior quantum ad morem,
■**•'•*• ramcneftperfc<93or, & magis intclligcns quam
ille , qui putat fe verum diccrc , ^ tamen falfum

Cap- XX. 203

didt, Se mentitur ; iftj tamen opinio non eft vcra
fimpUcitcr , quia vitiofus nuUus dicitur, nifi qui
voluntate , & ex ele^onc malum opcratur : quia
(Ihoc facit contravolumatcm , & ex neceflltate
non eft fibi imputadum: nam necefllitas violentiz
non eft incrcpabiUs, vt didum fiiit fupra, cap. de
Neceilario, Tuncfcquitur iilapars.

Keeejpurii
peceat in t»,
qued vitMT*
nenfttefl.

SWUUM VNIC>£
C A P. XX.

De Acddentc.

SrMMARIFM.

la hoc capicc pcr cotum cxponuntur
duo modi accidcncis. Primus accidentis
pcr accidcns,&: dupliciter exponitur. Sc-
cundus accidends per fc, pcrquod incet-
ligitur omnc aliud quod non eft de cilcn-
tia rci- De aliis acceptiontbus accidentis,
vide "DoSt 4.d 1 2 .q. i .& 7 huiuis q. i . Dc
modis hic poficis vidc eum de Vniuerfal.
quacft.3r.31.

ACcidfs dicitur quod inefl alicui^ ^ ve-
rum efdicert: tamen neque ex necefi-
tatCf netjuefecundum magis ,putaiam aliquHr
fodiens platttoifojfamthefaurum inuetrit. Hoc
igitur accidnns fodifnti foffam inuenite the-
faurum : nec enint ex necefttatehocex hoc,
aut poji hoc : nec vt fecundum magls fquis
plantat thefaurum inuemet.

Inqua cUfHnguit nomen accidentis ,Sc diui-
dit in duas fecundum quod ppnit duos modos
accidentis Jrimus modiis fumitiu: pcnes accidais
per accidcns. Secundus pcnes accidens per fe.
Secunda ibi : Dieifur & aliter. Prima in duas ,
quia prim6exponit illum modum. Secund6 afH-
gnat caufam eius qjiarc fic dicatur. Secunda iby:
Ntc efi altqna. Prima in duas fecuuoduro quod
accidcns poteft attendi penes fierf, vel penes eflc.
Primo ergo exponit iplum peucs fieri.' Secundo
cKponit ipfum-j^tjs.elle. Secundaibi t Et fiquis
vtitjjte. Didt fcfgo, qu6d acctdens dicifur vno mo-
do, tjuod inefi alicui,&-^uod efi veri dicete jideQ:,
aflSrmare qucxl nriUcet incft : non tamen ex necejfi-
tate , ne^uefecunditm wM^«,id cft, vt frequenter,
fed vt rar6 ipttta ciimaltejuis fodiens fojfam plan-
te.iA eft; ad plantandum aliquam plantam iriuenit
thefaurttm : hoc igitur efi accidens fodtentifojfam :
quod eft inuenire thefaurum : quta nec ex necejfi-
tate efi h^c ex hoc , fcilicet qu6d fouea fit caufa
necefT^a inueniendi thcfaurum : aut pofi hoc,\t
fit qua:dam confequentia, vel ordo neccflarius, vt
hoc fit poft hoc,ficut dicimus, quoddies eft poft
no<9:cm , licet nox non fit caufa diei : nec efi vtfe-
cunditm magii, id eft,vt frequentcr,vty7^«tf plan-
tat inueniat thefaurum , fcd fupplc hoc ^ft & fit,
vt rar6. Deindc cum cUcir.

Et quis vtique mufcus erit albus :fed quo-
niam nec ex necefitatet necvt fecundum ma-
gis hocfty Mccidens ipfum dicimus.

Exponit

161
Tctc.3j.

Accidens ac-

cifitHT dn-

fliciter.

VidtScot.fii'

ferTnfhyri»

cnf.dttrtfi*

(y Accidite.

161

niu circua-
fitmtiiu.

204 ^^ Lib. V-

Exponit iftum modum accidcntis, vt accidcns
attenditur penes effe , & diuiditur in duas : quia
prim6 facit, quod di<^m eft fecundum quod ac-
cidens attenditur penes efl'e,in{ubie<flo. Secund6
vt attenditut penes e(Te, quantxun ad alias circun-
ftantias,puta penes elle in loco,vel tempore. Se-
cunda ibi : Uuare tjMoniam. Dicit ergo, quod (i-
militer fupplc dicitur per accidens &Ji qui^ vti-
€jMe mujkut eritalbus :fed qmmam necex necejft-
tate, necvtfecundum magis , id cft, yt frequcntcr
fjocfit, vt fcilicet muficus fit albus ; ideo ipfum di-
cimm ejfefer accidens penes cfte in (ubiedo. De-
indc cum dicit :

^are quomam ett extfiens alicfuid,(jr ali-
euhi (jr horum (jUAdam^ & alicubi, ^ quan-
doque quodcunejue extiterit quidem vfednon
qui^ hoc^ aut nunc, aut hicaccidens exifiit.

Exponit iftum modum pcncs cflc quantum ad
jfeddens ff alias circimftantias, dicens c^hA.ijMoniam alt^uid
fmdum va- ^jf gxifiens fupple non tantum in fubiedo : fed
ruu ctrcun- ^^j^ alicubi, quantum ad locura : horum lcilicet
qu* funt alicubi , & criam ^«4»^^«f quantum
ad tcmpus inomnibus iftis trontingit efle per ac-
cidens : fi non funt fccrmdum quod huiufmodi :
ideo dicit , qu6d quodcunqueexttterit tjuidem di-
dmus : fed non quia hoc, quantum ad fubieftum,
puta fi album dicatur muficum : quia muficum
non cft in albo inquantum album:^«r »«w,quan-
tum ad tempus , puta fi fit magnum frigus in
aeftatefiib Canc : hoc enim accidit : quianon ac-
cidit in xftate inquantum sftas eft : aut hiccpm-
tuiji ad iocum : vt fi leuc fit deorfum hoc erit per
accidens : quia leu? non cft deorfiun inquantum
tale. Deinde cum dicit :

Neeefi aliqua caufa determinata acciden'
tis , fed contingens : hoc autem indetermina-
tum» Accidit entm alicui Aginam venirefi
non frofterhoc aduenit^vt illuc veniatfedab
fiyeme expulftfs , aut a latronibiu captnsieue-
^*'. ' > nit quidem (^efiaccidens,^ non inquantum
iffum ,fed inquantum alterum j hjems enim
efi caufa non quo nauigabat , veniendi. fftc
autem erat Agifta.

Affignat caufam talis accidenris , quarc fic di-.

catur , & cft quia talc accidens non habet caufam

'^5 dctcrminatam i idcp dicit, qu6d nec efi aliqua

Metaph.

caufa determinata talis accidentis,fed contlngens,
id eft, contingenter,& a fortunar^rfc aut' »»,id eft,
caufa contingens , & i fortuna eft quoddam »»-
determinatum : ficut patet per CAempla , accidtt
enim alicni venire t^.ginam, id eft, ad ciuitatem
fic diCtimfi non propter hoc adtunit , vt illuc ve-
niat, id eft,quod fi non propter hoc incepit llium
motum , vt ad talem locum venivet :fed expulfui
ab hyeme, id eft, <i tempeftate maris,quam hvems
commouit laMt captttt a latronibpu , qui fupple
ipfiim deduxerunt : fuenit qmdem & eff per acci-
dens : quia firilicet prxter intentionem ; ideo fub-
dit,<««f,pro Ced,noh inquantum ipfum,/ed inqua»-
tttm alterum, id eft, propter aliam caufam extrin-
/ecam : hyems enim efi caufa ventendt, fupple ad
locum non quo nauigabat:h'tc autem erat iy£gina:
quia fiipple non incendebat ^tginam nauigare.
Deindc cum dicit :

Dicitur (jr aliter accidens , vt qu/ecunque
inexifiunt vnicuique fecundum fe , non in
fubfiantia entia ; velutt triangulo duos re^os
habere , ^T hac quidem contingitfempiterna
effe , iilorum verh nullum. Huins autem ratia
in aliis.

Ponit (ecundum modum accidentis, qui fumi- .,
tuf pcnes accidens per fe : dicens quod aliter dtci- f^a *^ici\gj
tur accidenSyVt qudcunque inextfiuntyidedyiaCunt quod ineji
vnicuique jfecundum ie «0« in fubfiantia entia, id quidem rei,
eft, quod non fint dc eftenria illius cui infunt, & '^o^J^fm
per hoc oftendit , quod tale accidens pertinet ad ftntla"*'
iecundum modum dicendi per fe , non ad pri-
mum:nam in primo modo praedicatum eft dc
eflentia fubie£ti : non fic in {ecundo modo : vt
triangulo inefi habere duos reEios , ficut accidens
proprium. Addit autem ad difterentiam primi
modi, quod hdc quidem , id eft, accidentia fecun-
do modo contingit ejfe fempiterna : femper enim
triangulus habet tria : tllorum vero , fcilicet acci-
dentium primi modi nullttm eft lempiternum :
quia fimt vt rar6 , ficut didum eft : huius autem
ratio habetur in aliii , fcilicet in fcxto huius,
t. c. J.&: inde, & (ecundo Phyficorum t. c. 48. &
inde. Patet autem ex prajdi£kis , quod accidens
primo modo opponitur ipfi perfe, & multo ma-
gis i^Ci fubfiantialiter : fcd accidens fecundo mo-
do non opponitur ipCiperfe, fed tantiim ipfi fub-
fiantialiter : nam proprium accidens fic per fe
ineft fubiedo , quod tamen eft extra efrentialcra,
& formalem conceptum fui Cvhi^dL

LIBER

i05

LIBER SEXTVS.

Ojiquam trASidtum efi in libro quarto ad qua/e extendit hac/cientia i ^

lib.y de nomimbuJiqudjMbfunt eifAi con/iderationt j in hocfexto ,ferduas

Summoi contentas^tradtt modum confiderationti eiuj circapriediSIa,quod

* R>ecialiter ex§quiturin Summa prima ; in altera excludens altqua entiay

qu£ non confiderantur ab hac fcientia. Inprincipio cap.u njfque ibi : Ncc dc ipfo.

^ocet principia entis inquantum ens ab ea confiderari , reliquas 'Zfero fcientiai confi'

derare aliquod particulare genus entts.

SVMMA PRIMA.

^eclaratur de quo ente prima Philofo-

phia confideret,ex difiincfione con-

fiderationis->f£ modi dijfinien"

di aliarum fiien'-

tiarum,

CAPVT PRIMVM.

De differcBtia Phyficx a quibufdam aliis
rcienciiSjquaehic expcimuntur.

Tcxxom.1. T) RiftcipU c^ caufdt qudruntur entium^pa-
Jl lam autem quod inquantum funt entia;
eB enim aliqua taufa fanitatis S" conualef-
eentitt. Sunt etiam Mathematicoruin princi^
pia , elementa , ^ caufe. Et totaliteromnis
fcientia intelleStualis participans aliquidin-'
telleSfus circa caufas ^ principia effj aut cer-
tiora,autfimpliciora,

Poftquam Philoibphiis in ^.libro dcclarauit
ambicum huius (cientiz, oftendcns adquaz fecx-
Tcndat confid6rado Meraphyfica;& in $. libro di-
(Unxit nomina , qujE fiibfunt confidcrationi hu-
ius (cientia: ; nunc in fexto defcribit modum
ccnfiderationis huius (cientiae eirca praedicba , ad
qua: ie extcndit. Circaquod duo facit : primo fa-
cit quod didiim cft. Secundo remouet errorcm,
iiue dubitationcro poflibilem oriri cx proEdidkis.
Sccunda ibi ; Sed ejuoniam ens fimpltciter. Circa
primum ficprocedit:prim6enim proponit qiun-
dam conclufionem iam pofitam in quartc libro.
Secund6 comparat hanc fcientiam ad alias,vtex
hoc vcnctiu: modiun proprium confiderationis
Cmelufio huius fcientiac. Sccunda ibi : Sed omnes ifia. Pro-
prmcif*lu,4. ponit crgo hanc concKifionem juod huius (cien-
fir 6.Aieta- tije cft confidcrarc principia cntis inquantum
t^fi'*' cns : & intcndircam probare tali ratione : Eiuf-
dem (cicntix eft confiderare fubie£tBm& princi-
pia fubicdli : /ed Metaphyfica confiderat cns in-
quantum ens , vt proprium fubie^im ; crgo &
confiderat principia entis inquontum ens. In ifta
ratione primo pracmitrit conclufionem. Sccu"n-
d6 oftcndit maiorcm per fimile in aliis fcientiis,
ibi : Ejl enim aliijua caufa. Minorcm autcm fup-
ScotiOper. tont, IV.

ponit ex quarto b^bro. Dicit ergo qu6d principtM

& cauft entium quiruntitr in ifta fcientia,^<»/iw»

autem quod in tjuantum entia fnnt , quod patct

pcr alias fdcntia^ : eji enim aliqua, caufafanitatu

&conMalefcenti*, quamfcilicet confidcrat medi-

cus : (\mi\iicz Mathematicorum ,puta figurarum

& numcrorum/wwr principia & elementa & cau-

/i,pcrqu2 fcilicct Mathematiais procedit^e^ «-

taliter, id cft, gencralitcr omnii fcientia inteUe-

Rualt! participans alitjuid intelleEl Wj^uta fiuc fit

(cientia fpecuiatiua , vel praftica : circa caufoi & ixpffitie s.

principia efi , talis fciUcet fcienria : aut , fcilicet ^*""'*

illa principia fint certiora aut fimpliciora , cp.06.

dHphcifcr cxponitur : vno modo vt per ccrtiora ,.

intelligantur prindpia naruralia, quae fimt cenio-

ra quoad nos,quia fenfui propinquiora ; per fim-

plidora autcm intclliguntur principia Mathcma-

tica , quae firapUcitcr & fecundiim naturam fimt

priora & notiora. AUo modo vt principia cer-

riora dicantur , quae funt magis nota & cxquifi-

ta : fimpliciora autem qus magis fiiperficie te-

nus inquinmtur, vt funt principia moraha , qua:

fumimtur ex his quae eueniunt vtfrequentcr.

Notandum autem , quod principia cntis in- ^
quantum ens pofliint intcUigi vel incomplcxa , vt Prindpi*
funt fubftantiz feparatx ; vel complexa , vt funt '»''* dupU-
prima principia demonftrationis , qux dicuntur "_*'"'^P^"^
dignitates , de quibus diifhun eft in quarro Ubro: ^' '""^^
de vtrifque tamen verum eft quod hic Philofb^
phus proponit : nam fcienda Metaphyficse con-
fidcrat ha:c& illa. Deindecumdicit :

Sedomnes iB^ circa vnum quid, cjrgenus
aliquod circumfriptte de hoctraciant.fed ntn
de entefimpliciter,necinquantttm efi ens.

Comparat hanc fcientiam ad aUas , vt cx hoc
habeat proprium modum confidcr.uidi in ifta
fcientia. Circa quod duo facit. Primo enim o-
ftcndit differentiam huius fcientix ad alias penes
fubie<5him primum , & hoc in gencrali. Secimdo
exponit illain difFcrentiam magis in fpcciali. Se-
cunda ibi : Qutniam vefo Phyjica. Prima in duas,
quia ptimo facit quod di(fhim eft. Secundo ex
difFcrcnria difta infcrt tresconclufiones. Sccun-
da ibi : Nec de ipfo quod <juid cfi.Dicit crgo quod
omnes ifit fcientiae particulares, dc quibus mentio
eft hdi2i,funt prafcripta , id eft , prxcifac & dcter- Ccnfiderm
minatqc circa aliquod vnum gcnus cntis parti- ''1*/^''*-
culariter : & de hoc traclant , puta de numcro, ,^J!'T11T
vcl magnituomc :jfd non de ente fimplicuer , id uerf»U

T eft.

Trima con-
flujit.

Al 4e boc.

14»ihcm»ti-
ficHi excedit
Thyficum in
certitudifie
(tcmerfjira-
tifVK.

Kota totum
de inutftig*-
tione auod
fjuid clt Logi
tt t/y Meta-
phyfict, (Jitcd

206 Liber VI.

jcft , vniuerraliter : nec inefnarjtum tns efi : fed (e-
cundun) parricularem rationem : inqUantum fci-
Jicet magnitudo eft : (blus antem Metaphyficus
tradat de ente fimpliciter inquantum pn? cft,
Deinde cum dicit :

SVMMARIVM,

£x difFerentia daca huius fcienci^e ab
liliis, ad eam tantum fpedaf agere de eo,
quad quid eft. ExpUcat bene Doftor, quo-
modo ha?c,& aliae fcicntiae agunt de eif-
dem obicftis. WiviC infert primo non effe
demonftrationcm de fubftantia:fecund6
alias fcientias non diccvc fi eftyiaccquid eft
fuorum fubieftorum.

NEc de iffo quodquid efi vllam rationem
faciunt ; Jedex hoc alij cjuidem fecun-
dum hoc facientes iffum manifeftum , al^ fer
fupfofitiones accifientes quodtjuideff ^fic qua
fecundumfcinfuntgenericirca quodfunt de-
monftranty aut magii necejfe, aut inftrmiu^.

Ex data difFerentia infert tres c6clufiones,qua-
rum fccunda ponitur ibi : Quafroper palkm.
Tertia ihv.SimUiter autem. Dicit ergo, qu6dquia
fupplc fic eft , qu6d ifta fcicntia tradat de ente,
inquantumens, &quia eiufHem Cciemix eft tra-
£laredeente inquantum ens, & de ipfb e]uod ejuid
eft , pro quanto vnumquodquc eft ens formaliter
per fuum proprium ejHod ^uid eft : ideo aliae
rcientiac ficut ncc tradant de ente fimplicirer, fic
t7ec de ipfo qttod cjuid eft mttletm faciunt rationey
ideft, determinationera ^fed ex hoc, fdlicet quod
quid e(t,alij e^uidem facientes ipfum manifeftum,
id cft , fuppie ponentes vt principium ex fenfu :
(tlij vero accipientes ipfum quod quid «ft per fup-
pofitionem , fcilicet ab aliqua fcientia priori ; fic
fupple fupponentcs ipfum quod quid eft, demon-
ftrant cfut fecundum fe infunt generi, id eft , pro-
prias pafHones quae per fe iniunt generali fuoie-
^o, circii qnod negociantur : aut magit necefarii
aut infirmitts : nam fcientia: Mathematica: cer-
tiiisdemonftrant:naturales autem infirmius,quia
procedunt ex his quae non funt femper,fed vt fre-
quenter. Patet autcm quod loquitur hic de cjuod
ejutd eft fubiedbi , quod eft primum medium in
demonftratione potiflirna,vt hic dicitur exprefsc;
vtrum autem lioc habeat veritatem magis eft
proprium confiderationis LogicaC,

Notandum autem,ad euidentiam hiuus literas,
quod eius cjuod quid efi non eft demonftratio,
iicut nec in alia fcientia, fic nec in Metaphyfica }
fed aliac fcientiae quod quid eft fui fubiedi fuppo-
nunt ex fenfu : fi tantum confufam cognitionem
illius requirunt , puta ad fciendum binarium cfte
parem , fufficit quaclibet cognitio confuse acce-
pta de binario 3 fenfu ; cum quo etiam flat igno-
rantia , an binarius fit accidens , vel fubftantfa,
quamitas, aut qualitas^: aut quod eiuideftCmCub-
iedi accipiunt aliupde , id efb, a Metaphyfico , fi
diftindam eius notitiam requirunt , puta non
fcietur quqd homo eft animal perfediflinuup,finc
notitia fubieairan fit fubftatia vel accidens,& fic
procedendo:& hoc aliquo modo accipirur 3. Me-
taphyfico : qui Metaphyfic^s de eo tjuod qutd efi

Metaph.

diftinAc cognofcerido , rationem facit, prouteft V^,''[^'^'
poflibile rationem fieri ad quod quid eft inqui- ^^^ foUundo
rendum. Cum enim t^s ratio fit via diuifiua,ex frintitMU,
fccundo Pofteriorum,t.4, & inde,quae deber inci-
cipere a communifIimis,qua:certum eftinelle illi
cuius cfuid quaritur, quatenus iUa cornmunifllma
a Metaphynco confiderafttur : eatenus Metaphy'-
ficus iuuat ad facienduitn rationem dc ^uod cjuid
eft fubiedorum fpecialium : & etiam qiiatenus
diuidens in proceiTu' fuo dirigitur per qujedam
principia Metaphyfica commu^iia , vt dequdliber.
ttff.rmatio,vel negatio,

Sed contra iftud inftatur;nam Metaphyficanon
Videtur ita neceflaria quin quicunque artifex \x,
.ensLogica,cuius vfus eftcommunis,etiam Meta-
phyficc poflit quod cjutdeftCni fubiedi inquirere.
Refpondeo , qu6d in tali inquifitfone nullus
eft artifex ', quia ifta inquifitio pra:cedit omnem
procelliimfxrientijE^qu^ eft perdemonftrationem:
fuppofito cfuodcjuid eft fubiefli, fiue confufb,fiue
ftm£to : fed in diuidendo Metaphyficus eft : &
quoad procefTus rationis,Logicus eit.

Contra : fi procedatur per conceptus eftencia-
les ad Metaphyficum non fpedanres, vt percon'
ceptus cbrporis : i^tcquam diuidendo iiabeatur
^«»(ifubie<fti,nunquid talis eft inprocedendo Me-
taphyficus,'vel natiuralis ?

Refpondeo ; pracdicatu in ^id naturaliter no-
rius eft de fiibiedto quam quaccunque paflio,f?d
non nobis , & ideo fi ordine natiuralis notiiiae
procederet diuidcns , nihilfaceret , nifi abiicerec
difconucniens, & aicciperet conueniens : (hd qui
fibi notitiam acquirit ex aliqua paflione nota vii
fenfus, vnum abiicit & aliud aftumit. Vel ex ali-
quibus propofitionibus fibi aliunde notis,& qua-
tenus illis vtitur talis.artifex, eft talisqualisillead
quem illa: propofitiones fpedtant : licct imperfe-
dc fit talis : omnis autem inueftigans ^uid per di-
uifionem, etiam Ci non per orrinia intermedia
procedat, Metaphyficis vti oporret : nuUus eft ita
particularis fciens praecisc, puta Arithmeticus,vel
Geomerer, vcl Phyficus , nifi q\,u pr^cisc confix-
fam notitiam fubicdti accipit cx fenfLi, & ifto fup-
pofito , pafliones oftendit illi inefle , quas ex tali
notitia poteft de eo oftendcre. Et licct talis fit
perfciflus Arithmecicus , eft t.iuien imperfede
fciens, quia etiam ipfiim numerum binarium im-
pcrfedlc nouit : poteft enim ignorare an fit fub-
ftantia & an fit cns, fi nunquam conceptum entis
ab illo abftraxit : & hoc intellige, nifi indemon-
ftrando vtatur aliqriibus principiis communibus,
pro quorum intclledu oporteret conceptus com-
munes abftrahere. Ex his paret quod cum rei co-
gnofcibiliscflcnti.iUor fit cognitio illa, quae eftin
particulari ad cognofcendumipfiim in paaicula-
ri & diftinfte, & de quocunque fubiedo fpedali»
prima cognirio habeatur in fcientia propria de
ipfb. Secundb autem ih Metaphyfica, eflencialiJis
cognofcit quxlibet fcicntiafpecialis (^uid mopd)
CvhieSA , quam Metaphyficus. Mctaphyfic^s
etiam fine ifta perfeclus eft : fed^particulatis fine
illa non fic , nam applicando Mctaphyficam ad
notitiam confufam , poteft perfe(3:ior haberi no-
titia dc fubie(io,quam habeat parricularis inquan-
rum talis:& fic expofit^ videtur litera Philofophi,
Dcindp ciim dicit :

^apropterpalam quia non eB demonftrs-
tiofuh(^antite;>jeceitef ^uodquideHex tali ir;-
du^ione,fed quidam alius modus oftentionif,

ronic

Summ^ I.

Sennda «»• Ponit iecundam conclufionem , qose {cquintf
tiufio. ex prima : quia enim tjuad ejutd eft eft principium

demonftrationis.palam eft ex tali indn(iHone,quia
ron cft demonftrauo fubftanri<e : nec cius qitod
iptid eJi,Cci\icet fubiedii (cdeft quidam alius mo-
dm oftentionis , puta via diuiuua : & alij modi
qui {ccundo Pofteriorum pertEadantut 1. 17. ca-
pitulo illo : Opportet autcm tjHomod» venari
Deinde cum dicit :

Similiter autem necji eB^iut non ejlgenus^
drca ifuod verfintur^quicquam dicunt frofter
eiufdem rationu ejfe ipfum quodquideji ma-
nifeliumfacerei (^fielihoc.

Tertis et»- Po^it terriam conclufionera quac (equitiu: ex di-
ttMfit. €tis; ficut enira nulla fcienria oarticularisficit

rationem de eo quod quid cft : umiliter nihil di-
cunt, nec fi eft,aut non eft eenus fubie<fhmi,circa
quod veriantur. Cuius caulam fubdit, proptef ejfe
eiufdem rationis ipfum quodquid eftfacere mani-
feftum & fieft iboc,(cilicet ipfum genu J fubicAum
eius eft quod quid eft.

Notandum , quod vt habetur (ecundo Pofte-
riorum t.i.& inde,& fpecialitcr,t.8.quaEftio quid
tft fupponit qusftioneray» eft : fi ergo fcienria
parriculares fupponunt^«i<i f^ fui fiibie(fli,rault6
magis fupponunt ipCumfiejf: ham qui fupponit
ponetius magis fupponit prius : & hoc eft quod
dicitiu: primo Pofteriotum , 1. 1. & inde,qu6d de
Cibie^ oponet praifupponerc fi cft , & quid eft,
Peinde cum dicit :

S V M MA RI VM,

PonicdiiFercntiam intcr fcientiam pra-
fticam, & Phyficam, quam benc Dodor
declarat. Quod ait naturalitatem motus
fumipenes principiumpafliuum- Tradac
bcne.z.d>i8.

QVoniam vero Phjficafcientia eH circa
gentts quoddam entis ; nam cvrca talem
eHfuiJiantiam, in quaejiprincipium motiti,
^ Hatus in ea , palamquia nec aStiua , nec
faciiua eB: faBiUarum enim infacienteprin-
cipiUm., aut intelle6iui , aut ars 3 autpotentia
^u^edam. K^6iiaarum vero qua agenteprO'
harefis : idem enim agihile,dr. eligibile. ^ua-
refiomnU fcientia aut aSiiita , aut faHiua^
Aut Theorica. Phyfica Theorica qu^dam eli \
fed Theorica circa taleens quod eH pofiibile
moueri, c^ circa fubftantiamquafecmdum
tationem : vtj^cundum magis, nonfeparabi-
iemfolum.

^ Exponit magis in fpeciali dii^am differentiam

huius fcientiae ad alias.

Ad cuius euidentiam nptandum,qUod quidam
antiquorura , vt didhira eft in primo libro, opi-
Jl. fatntia. nantes nuUum ens elfe praetcr enria fenfibilia,
neceflario habuerunt ponere Phyficam ellede
omni ente, & per confequens cffe primam Phil6-
fbphiara : ienuhiUa autem funt nouora nobis, &
|>er conlequens enria Phyfica : vt etgo a manifc-
Scoti Oper. tom. IV,

Cap. I.

SuVteUim

ftioribus indpiat , primo coraparat & diftinguit
Phyficam i fdenriis pr^dicis. Secund6 ab aliis
fcienriis (peailatiuis. Ex quibus coUigitur di&-
rentia huius fcieniiae Metaphyficxad sdias quan-
tum adraodum confiderandi. Scrunda ibi : Opor-
tetautem. In ifta parte intendit talem tarioncm •
Scienria praAica veriatur drca fubie(fhim,in quo
non cft principium motus & quictjs : fed Phyhca
vcrfatur circa fixbie<fhim , in quo cft principium
motus & quieris ; ergo Phyfica non eft fcicntia
ptaSdca.. Dicit ergo, qu6d quoniamfcienHa Phy- fhil^rj^y^
JicA eft cirta quoddamgentu entis : r.nmcirca ta- mstitrmtii
ihn eft fuhftantism, in qua eft principmtn motui (jr ^iuid i
ftatus , id eft, quicris in ea,palam q^iafm eftfa-
Rina, nec a^iua, quae funt ftienti* praclicaE; nam
principikmfaBiuarUm eft infaciente, puta#«r*/J#-
ilm:aut «rjjqua: cft habitus pradicus rntclle«5his,
aut potentia quaedam , puta potentia exccUtiua,
qua mediante artifex operatur : hzc enira.tria
concturnmt ad fa(5kionem. AEiiuarum autejfi fup-
ple principiura eftprobarefu , id eft , elcAio ^ua
cft in a^ente : nam idemjsA. obie^um agihile &
eligtBUe : quia citca idera verfatur adio & ele-
Gdo:<iuare fiomnii fcientia eft aliiMa, autfaHtua,
quarura vtraqueeft przHiic^, auteft neorica, id rh^p,^,f,
cft, Ipcculatiuaj PhyjKaent tjuadam TtJeorica, id /ieeMJMiuMm
cft, (peculariua -, &non prafkica "./edtamcn talis efitndit.
Thetrica qua verfatur circa-tale ens quod eftpdffl-
hilemoueri, & circa fubftantiam , quafecundtim
rationem non eft feparabilis , fcilicet 4 raateriafwi-
fibili, vt fecundum magis, id cft, vt in pluribus :
quod dicit propter aniraam r^tionalem , quae ali-
qualiicr cadit lub confiderarioncra huius kfcntiae
naturalis, vt patct fecundo Phyficorum, t.c.i6jSc
drciter, & tamen eius fubftanria cftlimateria
fenfibili ieparabilis.

Notandum , quod omnia (cienria pra;iica vd SeitHtia fra-
eft a6tiua,vel fadiua : ficut omnis praxis eft a£fa'o, ^^* dufUx,
vel fadio : dicitur autem actio operaiio imrna-
nens, puta intelligere , & eligere , fiue velle. Ec
ideo fcicntiae actiuac dicuntur ifta: , qua: dirigunt
in praxim , quae eft adio, & funt fcienriae mora-
les, puta prudenria. YiiSdo vcro didtur opcratio
tranfiens in exteriorera materiam, vt afdincare&
fecate ; & ideo icientisc fadHuae dicuntur, quie di-
rigunt in praxim, qujc eft faiStio , vt funt fcicnria:
mechanicajjputa ars.

Notandum etiara, quod prinfipium niotus &
quieris poteft acdpi a^uc & paffiue : (ed taraen mttMs ^
prindpium a quo didtur motus, vel mutariona- 9*""* dtt-
turalis , & de quo hic loquirar Philofophus, cft ^ '*"

firindpium paffiuura, vt probatum fuit in quinto i;^^^^
ibro , c^pitulo de Natura. In hocenira diftin- motmpenet
guuiitiir naniralia ab arrificialibus , quia omnia ^uid Mfcndi
naturalia habent in fc prindpiura.pafliuum , quo ^^'^ & '»
haturalitcr tendunt & inclinatur ad formam na- ^"/^**^*'**"
turalem induccndara : anifidaha aiitera non ha- tificiMlAuT'
bent talem inclinarioncm ; fcd vel funt in poten- diffenm.
tia neutra : vel habent inclinarionem ad oppofi-
tiun : ficut parei in afdifidis, vbi grauiaponuntur
furfum, quod eft contra naturalera inclinarionem
grauis. Ex quo apparet falfiis intellcdus illorum, Vidc 1 iA^
qui ex hoc diSto, & firailibus,volunt arguereeilc
inmateria aliquod fnchoariuura formx co-
adtiuura , & ad generarionera & ad
namralitatcm generationis
faluandum, de quQ
araplius dicetur
7. huius.

Aaie^b-fa-
ait qiudi

TrintipiMm

T »

SVM

2o8 Lib. VI.

SVUUM SECVNDifi
Cap. II.

Difff rentia Phyficsc ab aliis Theoricis, & modus
confiderandi, & definicndi Metaphyfici,

Pofita in primocap,difFcrentia Phyficae
a fcicntiis prafl;icis , nunc ponitur in hoc
capitc modus , & difFercntia eiufdem ab
aliis fpeculatiuis, cx quo habctur modus
proprius confiderandi Metaphyfici , qui
poniturin mitio huiu^ cap. vfquc ibi- ^i
vero.

Tcr.c.1. /"^ Portet autem ejuodquid erat ejfe,(jr ra-
^^ tio»em quomodo eFi , no» latere : tan-»
quam Jine hoc quarere nihilfacere fit. ^iffi"
nierttium autem ^ ifforum quod quideH :
h<tc quidem ita furtt vt fimurn lillaverovt
^ concauum. 'Dlfferunt autem hacy quiafimum

' quidem conceftum eH cum materia^ eli autem

fimum nafus concauus , concauitas verofine
materiafenfibUi.Si ergo omnia Phyficafiimili-
terfimo dicuntur^ vt nafuSyOculus^acies,carOy
os, totaliter animal,foliumiradix,cortex, to-
taliterplanta: nulliusenim ipforumfine motu
ratio,^femperhabent materiam,palam quo-^
modo oportet in Phyficis ipfum quod quid esi
quarere dr diffinire. Ideoque cr de anima
quadam eli (peculari Phyfici qudcunque non
fine materia eli, Ergo quia Phyfiica efi Theori"
ca manifefium efi ex his.

g Poftquam Philofbphus diftinxit Pliyficam a

(cientiis pradicis , nunc diftinguiteam ab aliis
fcientiis Theoricis,reurpeculatiuis,pcnfes modum
diffiniendi, & confiderandi : exquo habetur mo-
dus proprius confiderandi huius fcientice. Circa
quod duo facit. Primo exponit huiufinodi difFc'
rentiam. Secundo mouet, & remouet'dubitatio-
nem quandam ex prxdiclis. Secunda ibi : Duhi'
tahtt enim. Prima in tres. Primo enini exponit
proprium modum diffiniendi & confiderandi
icientiacPhyficaj. Secundo fcientiae Metaphyficae.
Tertio Mathematicae. Secunda ibi : SeA & Ma-
thematica. Tertia ibi : Sivero efi immehile. Dicit
crgo , qu6d oportet non latere quod quid erat ejfe
^ rationem, jd eft, diffinionem : cjumodo (ciHcec
fjt affignanda in qualibet fcientia ad videndum
difFerentiam fcientiarum tancjuamfine'hoc qu<£re-
re, fciiicet difFerentiam fcientiarum mhil fit face-
re. Cuius ratio eft , quia vt didum fuit, omn^s
fcientije diuerfum modum obferuant in diffinien-
do ; &c fi^bdit quod dtffinientium & ipfiirum quod
quid eft, id cft, eorum quae diffiniuntur : htu: ejui-
dem itafiint vtfimum ; illa vero vt concauum : dtf-
ferunt autern , cjuia fimum cjmdem eft conceptum
cum materia fenfthili : nam fimum efi nafiu con-
caupu , concauitas vero fupple eft fumpta & con-
ceptafine materiafenfihilt ; &c ideo diHinitio fimi
erit ciun materia fenfibiii : non autem diffinitio
concaui , nam in diffinitione concaui, vel curui

Metaph..

J^rtMtur
fiiemUad
vnritttnem
modi diffi-
nitndi ^
econtr».
iimum ^
concauum
qu<d ftnt f^
tfHxliter dif-
pniuntur.

Modtu di§.
niendi Fhjf^
ftci.

^uaUter^
quare, ^ d*
qu» »nim»
confider/u
rhyfuttf.

non ponitur aliquod cotpus fenfibilc, puta nafus,
vel pcs , &c. nam abftrahit.a quofibet tali. Eft
cnim concauum,cuius mcdjum cxit ab cxtremis :
qnodpoteftcopetcrc non fbliim fcnfibiUbus ma-
teriahDus , fed etiam Mathematicis:fubdij autem
fi, pro quia : igitur omnia Phyfica dicuntur,id eft,
diftiniunttur fimiliter fimo , fcilicct cum materia
fcnfibili, ficut patet in partibus animalis,^ nafut,
oculM,facies, caro, os, 8c totaliter, id cft, genera-
liter totum animal : fimilitcr etiam in partibus
plantac : \tfolium, radix, cortex, & tetaliter , id
eft , generalitcr omnis planta -' nullius enim ipfo-
rum quas di(3:a funt ratio, id eft, diffinitio eft fine
motu,& femperhabefitmateriam , fciHcet fcnfibi-
lem , & mobilem : quia inquam ficJeft ,palam
quomodo oportet in Rhyficis ipfum ^uod cjutd eft
qutrere , & dijjinire : quia cum materia fenfibili.
Ex hoc infert quod ipfius Phyfici eft fpeculari
quadum deanima ^uaciiejue, fcilicet anima non eft
fine materia. ConduAittr^oc^bAmanifeftumeft
ex his cjuhd Phyfica eft cjuxdam Taeorica , habens
fupple proprium, & detemiinatumiiiodwTi diffi-
niendi, qui prsdicSkus eft.

Notandum,qu6d vt habetur i.Phyfic.t.c.z6. &
circiter,confideratio Phyfica extendit fe ad omnes
forraas, qua: habent clle in materia, & vltrk non
procedit;&ide6 tcrminus eius eft ad formam ra-
tionalem , non inquantum feparabilis eft a corpo-
re , fed inquantum eft adus corporis ; &ide6 fe-
cundo de Aniraa t.c. 6. & inde, diffinitur anima,
quod eft adus , vel forma organici corporis , &
ideo fubdit hic Philofophus,qu6d Phyfici eftcon-'
fiderare de anima,cfuacunque non eft fine materia\
& ideo de formis feparatis vt fluit Intelligentiae ,
non amplius feintromittit Phyficus,fed tranfcen-
dunt confidcrationem eius. Deinde cum dicit :

Sed efi cf Mathematica Theorica , fedfi
immobilium efiy^^feparabilium^nonefiadhuc
manifeFium. ^uia tamen Mathematica />-
quantum immobilia, ^ inquamumfeparabi-
liajpeculatur palam.

Exponit proprfum modum diffinicndi,&con- /mmoHlis
fiderandi fcientia: Mathematica: , dicens , qu6d ^ f*f*rahi-
etiam fcientia Mathematica eft Theorica : non ^fj J*fji
enim eft a£liua,vel fa6Kua,cum abftrahat a motu: niendi M^
fed nec adhuc eft man^eftum fi eft immohilium & thetmtid.
feparahilium, (cilicct fecundum efte, id eft, quod
adhuc non eft oftenfum , vtrum illa circa qu;£
verfatur fcientiaMathematica fint immobilia, &
feparata fecundum cifeicfuod tamen fcientia Ma-
thematica Jpeculatur cjutdam inquantum immobi-
lia,& inejuantum feparahilia,palam eft.

Notandum,qu6d vt didkum fuit in prim6 jibro, ^q
opinio fuit quonmdara , fcilicet Plaionis , quod
Mathcraatica , puta nuraeri & magnitudines , ef-
fent feparata fecundum ciTe a motu & i materia
fenfibilJ. Ponebant enim ipfa media inter ideas &
fenfibiha ; fed quia haec opinio nohdimj eft im-
probata , & pertraftavfquc ad, 1 3. & 14. libros j
ide6 haec fiib dubio reIinquit.PhiIofbphus,diccns
non elTe raanifeftura vtrura Matheraatica fint ira-
mobilia & feparabilia , fcilicet fecundum cfle \
matcria fenfibili,hoc taraen eftraanifeftura qu6d
de ipfis confiderant fcicntiz MathematicT , in-
quantum funt immobilia , & feparabilia fecun-
dum confiderationem , dato qu6d non fccun-
dum efle. Et pcr hoc patct difFerentia inter

Mathe

Summ^vnic^

Mathem aticam ac Phy ficara rcienriam:nam Phy-

(ica confidcrat & diffinit conccptacum materia

fenfibili : Mathematica autcm abftrahit k talima-

teria , vt ficuf diftinitionesPhyfica funt fiait fi-

mum , ita diffinirioncs Matemaric* erunt ficut

IH (juo lUfert concauum.V nde ficut Phyfica funt in matcria fen-

Thyficm k fibili fecundiim efte,& fecundum cofiderationera,

^ihtm*- ^jj. Mathematica abftrahunt a raatcria fenfibili fe-

"**■ cundum confiderationemjic^t non fcciidum cflc.

SFMMARiyM.

Exponitur modus confidcrandi MCta-
phyfici, &: quomodo ab aliis diftinguitur.
De quo opcimas notas ponit Dodor. Vi-
di cum hicq. i. vbifufiuscxplicatfuffi-
cicntiam diuifionis fcicntiac fpcculatiuac,
in Phyfica Mathcmaticam, & Diuinam,
fcufupcrnaturalcm, idcft, Mctaphyfi-
cam. Vidc ibi Scholium quartura- Rcd-
ditur triplex ratio quarc ha:c vocatur
Theologia-

S/ vero eli immbbile dliij»id,&fepardiUy
(jr femfiternum,falam quia est Theoricd
idnofcere, non tamen eH Phyftc^t:nam de mo-
bilibus ijuibufdam eH Phyfica.Nec Mathema-
tici,jedfrioruambarum ; Phyfica namcjue cir-
CA infefarahilia quidem , fed non immobtlia,
Mathematicd autem (juadam circa immobilia
quidem.fed infeparabiliaforfan,verum quafi
in materia. Prima vero circa fefarabilia , &
immobilia.Neceffe vero cjuidem omnes caufas
fempiternasjdr maximi ha^^ha namque caufe
funt manifeliisfenfibiliunf.

Exponit modiuTi proprium confidcrandi , &
«iiffiniendi (cientix Metaphyficae , de ^a nunc
iptenditur dicens, aabdft/fi aUcjHdd immobile &
feparabiU, fcilicet lecundum efle , &: pcr con(e-
T***'***?^* qaes fempiter»Mmypalam quianofcere /j«w,ideft,
!uM*U' ^^^^ ^^^ 'fi fcienriae Taeorica, & non alicuius pra-
*hf*e», fticac : nafti (cientia pra£kica cum fit a£tiua , vcl

fa<iliua, non abftrahit a motu : «ow f 4WJtf« <r/? Pfcy-
1 1 fic* (cientiae fupple confiderare tale ens immobi-
le,& fempiternumy74OT Phyfica efi de ijuibHfdam,
fcilicct entih\xsmohilthui,ne<:eaMn eft Aiathema-
tica : Mathematicacnim non confiderat feparata
fecundum efle, fed iblum (ccundum confideratio-
nem : fed fupplc confideratio de tali ente erit ali-
cuius (cientiz prioris amharum,cmas caufam fub-
dit : Phyfica nanujue verfatur circa entia infefa-
rahilia, fcilicct a materia fcnfibili,yf^ non immo-
^hieaTciS- ^*^''* ■' "°" ^"'"^ abftrahit a materia nec a motu.
0*>ni»crdi. Mathematic^t autem quidam fiipple verfantur
fiittaio trium tirca immohilia quidem , fed tamen inffparahiiia,
frim»r$tm fcilicet a motu , & materia fenfibili^r/4« verum
cft : & dicit forte , forfan propter canfam iam di-
ftam : quia {cilicet veritas huius nondum erat de-
terminata: prima vfr^icientia Theorica verfatur
fupple circafeparahilia, fcilicet feamdum cfle &
immobilia : addit autem quod neceffe eft omnes
quidem caufM fempiternas efle:& maxime hai,Cci-
licet qu2 funt immobiles & immateriales:fc<f nam-
cjue funt cauftmanifefiis fenfihiliHm , id eft, ipfis
fcnfibihbus nobis maximc manifcftis.
Scoti Oper, tom. IT.

Cap. II. 209

Notandum , <Jt)od figriificanfer dicit quafcfam
fcicndas Marhcmaticas cfle circaimmobilia, quia
non eft vcrum de omnibus;, ficUtenim dicimr z.
Phyfict.c.16. & indc, aliquac funt fciemiat , pur^
Mathcmarics, vt Geometria & Arithmetica,quae
vcrfantur circa Mathematica non applicando illa
ad momm , &' idc6 verfanturcirca immobilia : w / •_
quacdara non pnre Mathcmatic^ , quac qaidcm ^ <^/^.
^pplicant quidam Mathematica ad motum, ficut
eft Aftrolo^a, & talis Mathcmarica non vetfatur
circa immobilia.

Notandum, quod fiait probatur i.de Generat.
«xt.com. 10.& i.text.com. j^.adfaluandiunpct-
peautatem gcneratioDis/jponet dare primas cau-
las generarionis & corruptionis efle fempiternas,
vt funt prima matcria & motus folis in Zodiaco, .

ide6 dicit hic qu6d neccffe eft omncs caufas/cili- .e„^Mionti
cct primas, f(;mpitemas cfle, & intcr cas maxime arguit perfe-
^s quae fcilicet funt immobilcs,& immatcrialcsi tmt^ c»m-
vt funtfubftanriacfeparata:,dcquibusagitfcienua f^frirntetns.
Metaphyfica:ex quibus etiam fortitur primitatem
dignitatis, vt propric dicatur prima Philofophia.

Notandum eriam, quod ex diftinclione harum

trium fcicntianim fpeculatiuarum, qux aflignata ^*

eft pcnes earum iubic(5U prima,patet caufa diftin-

ftindionis huius, quam ponit Ariftoteles in lite-

ra,pcnes modos dimniendi j.idcoenim Metaphy-

Ccus diffiniendo omnino abftrahit a matcria^quia

ficut cns,quod primo confiderat,ita & quodlibet Ron dlfiin-

inquantum fub eius confiderationern cadit , non ^«*»« modi

includit materiam , fecundum quod difhuti eft '•'ip"'»*'

... , •»# 1 ^ . \ •- tnum Thee-

primo huius m prologo : Mathematica veto qma ^ic^rum nt-
confiderat fubflanriam corporcam fub tali <;oncc- t»biln.
pni , fecundum quem includit principia propria
quantitatis ; & ideo neceflariS requirit matc-
riam ; licet non vt principium potentiale , fiue
mobile ; ideo Mathematicus fempct diffinit cum
Inateiia , non jnquantum eft principium moms :
Phyfica ver6 quia confiderat fubftanti.-im corpo-
ream , inquatum in conceptu , quem de corpore
habet, includuntur principia moms, & operario-
nis j ideo per materiam fic diffinit,noiiqu6d mo-
tum ponat in diffinirione,quia ille cft paflio apud
eum ; fed matariam fecundum confidcrarionem
contratbam, fecundum quam cft principium jno-
tus. Deinde ciira dicit:

£litare tres erunt Philofophia Theorica, ^d huctix-
Mathematica , Phyfica j Theolo^ia. , tum efi qut-

' •-' -^ fiioi.Ub.6.

Concludit ex pracdidis numeram fcienrianmi
fpcculatiuanmi. Circa quod duo facit. Primo fa- ^ Nirwurift
eit quod di(fhim eft. Secundo probat quoddam pr,maruiit.
fuppofitum in conclufionc. Secunda ibi : Non
enim immanifefiHm.Dicii e^^o,quare fupple patet
ex pr2di<5Hs » quod tres erunt Fhilofhphid Tneori- * *
f<e, id eft, fpeculatiuac,fcil;cet Afathematica,Phy-
ftca & Toeologia , fcilicet, Metaphyfica & Philo-
fbphia prima. Deinde ciim dicit ; \

No» enim immanifesfum , qmafialicHbi
diuimm exiliit^n tali natura exifiit.

tosjoT

Probat per duas rationesqua: fuppofucrat,hanc -^^ f**''»
fcilicet fcientiam dici Theologiam. Secunda ibi : ^f^ ***"
£.t honorahilifiimam. Inprima partc innuit talem '-^^l^ ,^
rationcm r-Scicntia d"c diuinis poteft dici Theolo- Sidiciiiri
gia ; fed Metaphyfi«a eft huiuimodi,efgo &c.\ti-
horemtangit, dicens quod non eft immanifeftum:
ejuia fi alicHbi , id eft , in aliquo gcnere eiioum
T j exiflit

»3

11

210 Lib. VL

fXffiit dicimd Muinum y exifiit in tdi nMuray
fcilicct natura cntis,& fempiterni , & iramobilij,
& imnutenalis , dc quo tradat illa fcicntia. Dc-
inde cum <licit :

Et honBrahiUpmam fcientiam «portet cir-
CA honorabilifsimum genuf effe\ergo TheoricA
aliisfcientiu defiderabilioresfunt , hMautem
deTheoricis.

Ponit fecundam rationcm,quaE fic formaripo-
teft : Nobiliffima fcientiaeft circa nobiliffimum
fabie£l:um:fed Metaphyfica eft nobiliffima ; ergo
eft circa nobiliffimum fubieftum : nobiliffimum
fubiedum funt tres diuina ; ergo Metaphyfica
cft derebus diuinis,& per confequens poteft dici
Theologia, &diuina. Dicit ergo quod bonorabi-
lifiimamfcientiamoportet ejfe circa. nobilijfmum
gentts entti , ad quod genus pertinent res diuinx.
Ha:c fuit maior rationis : & addit pro minori
quod fdienti* Theorica funt. honorabiliores aliis
fcientitsid eft,pra£licis : h<tc aHtem,{cilicet Meta-
phyfica,eft honorabilior aliis fcientiis Thcoricis,
& per confequens ipfa eft fimpliciter honorabi-^
liflima & nobiUffima. Deinde cum dicit :

Tex. com. j . Dubitat enim vtique aliquls , vtrumprima
philofophia fit vniuerfalis , aut circa aliquod
genuSyiir naturam vnam, non enim idem mo-
dm nec in tJMathemAticii ^quia Geometria,^
Afi.rologia circa aliquam naturam funt , illa
vero vniuerfaliter eff omnibuscommunis.

Remouet quandam dubitationem ex praedi-

iftis. Circa quod duo facit : quia prim^ mouet

dubitationem. Secund^ fubiungit dubitationis

folutionem. Secunda ibi : Si (jjuidem igitur. Di-

cit ergo,qu6d dubitabit vtique-aliquif vtrttmpri-

ma Philofophia, id eft , Metaphyficaylir vniiterfa-

lii, vt fciUcet confideret ens commune & vni-

jicrfale : aut ftt circa alicjuod genus & naturam,

ynam 'determinatam : & tangit rationem pro

parte negatiua , dicens,no« enim eft idem modw,

Dubium dt fupple huius fcientia:, vt in Afathematicis : quia

rtufiderMis Geometria & Afirologia,c^^2£. funt Mathematicac,

* *'*t y- f-irca aliquam determinatam naturam funt : illa

^ ' vero, id eft , prima Philofophia eft vniuerfaltter

omnthns communis , & ideo confiderabit de ente

in communi. Rarionem pro parte oppofita non

ponit , fed poteft haberi ex prjedidis : nam fi Me-

taphyfica eft de ente immobiH & feparato , vide-

tur.quod fit alicuius natur^ determinatae , & nou

deomni cntc. Deinde cum dicit :

i^ Si qtiidem ergo non eli aliqua alterafuh^

Itantia praternaturaeconfiftetesxPhyfica vti-
que eritprima fcicntia ,fedji efi atiquafuh-
Jiantia immobdis , h^ec prior , & Philofophia
frima,(j)' vniuerfalis fic.
Tcx.cojn.4. £/ quia prima de ente inquantum ens , hu-
ius vtique erit fpeculari , tuncetiam & quid
flit& quafunt inquantum ens.

Ponit didtae-dubitationis folutionem , dicens,
quod fiqmdem non efi aliojua altera fub'}antia
prater naturas confifienfes, id eft , praeter fubftan-
tias naturales , dequibus eft Phyfica : Thyfica
vtique entprima , quia tunc qmne ens ellct Phy-

Metaph.

ficum & naturale : fedfi, pro guia, efi aliquafub-
fiantta immobilis : & per confequcns non Phyfi-
ca , h<tc, fcihcet fcientia erit prior -. vcl hxc fcilicct
Metaphyfica , qua: traftat de tali fubftantia , erit
prior , & prima Phtlofophta ; & per confequens
vntuerfalu ex co , cjuia efipnma & huitts vtique
trit jpeculari de ente inquantum ens, & de tpfo
quod cjutd efi , vt didum fuit circa prjncipium ^^'f*thf<:<*
iiuiusfcxti:&ctiam confiderabit ca ^«:e i»/«»f Jhih/opCia
cnti tncfuantum ens , id cft, paffiones entis , vr di- duplidpri-
6him fuit iu 4. Ubro , vt fic jfta fcientia fit prima mit»i«-
primitate dignitatjs , quatenus confiderat de ente
immobili & diuinp ; & primitate con^ixjunitatis
& vniuerfalitatis , quatenus confiderat de ente
vniucriahtcr inquantum ens cft : nam eiuidem
fcicntis eft conhderare de ente in commimi , 8c
defubftantiaimmateriaH, & immobih', vt de no-
bihori panc enris ,,vt declaratum fuit in primo
hbroj&per hoc foluiturratiotadaip oppofitum.

SVMMA SECVNDA.

Dcclarantur quzdam cntis /pecies , qua: ab hac
fcientia fecluduntur.

In Iiac fumma declarantur illacntia,ad
quac fe non cxtcndit coniideratio liuius
fcientijE : & fecundum hoc in primo cap.
vfquc ibi , & hoc. oftendit hanc fcien-
tiam non confidcrare cns pcr ^cidens,
cuius duplex ponitur acccptio. Latc pro-
batur indudiue, de quo difputac Dodor
hic q f . Primo agit de ente per accidens,
vt opponitur enti per fe diuifo in deccm
Genera.

A V.

I.

Excluditur a confideratione huius (ciendz. cnji

per accidens fccundum varias cius

accepriones.

SEdqnoniam ens diiftim fimpliciter dici-
turmultipUciter , quorum vnum esi qui-
demquod fecundum accidens , & aliudquod
vt verum , & non ens ejlfalfum. Prater hac
autemfunt figura categoricx ,vt q^id, quale
quantum, vhi, quando, &fi quid aliudfigni-
jicat hoc modo. Amplius prater h.ec omnia
quodpoteftdte,&' quodactu.

Poftquam Philofophus dcfcripCt modum con- i J
fiderationis huius fcientia: , nunc rcmouet erro-
rem , fiue dubitationem oriri pofllbilem ex pra:-
didis : didum eft enim nunc proximo & in prin-
dpio huius fexri , & inprincipio quarti , & alibi
frequcnter , quod huius fcientia: eft confiderare
ens inquantum ens : ex hoc aliquis poflet crcdc-
rc qu6d de omni ente eft huius fcienriae fpecula-
ri : hunc errorcm cxcludit Philofbphus often-
dcns quod dc non ente non cft huius fcicnrix
fpeculari, & hoc eft quod intendit in fequcnti li-
tcra demonftrare. Circaquod tria facit : quia pri-
mo feparat a confiderationc huius fcientix ens
per accidens. Secundo ens vcrum. Teitio cpilo-
gatcirca determinata & continuatdidadiccndis.

Sccunda

Summ^ vnic^ Cap. X.

211

Sccunda ibi : ^ut dutem *r verum. Tcrria ibi :

.^ia quidem vt Acciderjs.

Imt p«r tud- Ad euidcntiara primi notandum eft , qucd ens

dtnt i-jilex. pcr accidcns duplicitcr accipitur. Vno modo vt ly

fer accidens , negat vel priuat pcrfeitatem rci fe-

cundum fe acccptae : & hoc cft ens pcr accidcns,

aggregatiun ex rebus diuerforum gcncrum , vc

homoquantusjvcl albumquantum : vel cx rebus

intermcdiorura, vt album dulce , &" talc cns pcr

accidcns , vt patet ex j. huius cap. dc Ente tcxt.

com.15. opponitiir cnri fecundum fc, quod diui-

ditur in decem Gcncra:quia talc cns pcr accidens

fton habct vnum conceptum quidiuriuum , pcr

quc poflct in aliquo vno gencrc collocari. Dc ifto

mtc pcr accidcns loquitur Arift. 5. huius, cip.de

Entct.c.i j.&c.deVno,tcxx.7.dc eoeria eft (crmo

7. huius, rex4:.ii.& inde,quando negatur ens pcr

acddcns habcrc^KOii qtiid efi-ySc itcrum,tcx.com.

10. & indc tjtud tjHid eft non cft idera ilU. Alio

modo dicitur ens per accidcns , prout ly per acci-

dens , non priuat pcrfcitatem in enritatc rci fc-

cundum fe , fcd in compararionc ad aliquam cau-

fam , & Gc dicitur ens pcr accidens rc<pcdu ali-

cuius caufe ad cuius ficri , vel eflc talis caufa non

ordinatur cflenrialiter , fed cucnit prjctcr intcn-

rioncm talis caufe aliud intendcnris , & talc cft

ens fbmutum & cafualc. Sccundum hoc ergo ifta

pars diuiditur in duas : quia prim6 feparata con-

fideratione huius Cdcntix «is per accidcns , di-

&um primo modo. Secundo , (ecundo modo , o-

ftendens qu6d ncutrum, vt ficpcrtinet ad confi-

jll. Mttsmtu dcrarionem alicuius (cienriaE , & per confequens

dutmdum ncc huius. Secundaibi : Attendendum ejf. Prima

*fi- in duas : quoniam primo refumit quafdara entis

di^ifiones pofitas in quinto. Secundo acccdit ad

probandum intentujcn. Seamda ibi : ^Honiam

H^umit di- ifa^jue. Dicit crgo , <\ubd tjMomam ens Jimpliciter

*^fi*y^ id eft, vniuerfaliter di^um , dicttur muitipliciter:

em €Mts. tftiorum vnum ejuidem erat , (juod cjuid eft featn'

dum accidens , & aitud quod vt verum, id eft, vc-

rum propofirionis & non ens vt falfum ; prtter

autem htcfu/it lemofigurt cateforic^, putatalcs

in qux cns diuidimrw quid, id eft , iubftanria &

quale , & quantum & vbi & quando : & Jiquid

aliud Jignificat hocmodo, fcilicet ipfum cns. Am-

plikt quarto prtterbac omnia fiipplc dicimr ens,

quod poteftate , & quod a6ht : hxc enim quatuor

diuifiones cnris pofitac fiint in 5. cap. de Ente.

[cxxom. 1 3 .& inde» Deiiide cum dicit :

^oniAin itaqae mutuplkiter dicitur ens
trimum de eo^cjuodfecundttm accidens ejt di-
fendum^quod nttlU esictrca iUudJpeculatio.

Accedit ad probandum intenmm. Circa quod

^^J^* j^'^ duo facit. Primo proponit intcntam concUifio-

m»mtd* »ml ncni. Secund6 fubiungit conclufionis ptobatio-

latft feiiti». ncm. Secunda Wii: Signum autem. Dicit ergo,

qu6d (juoniam ens dicitur multipliciter,\t didhun

eft. Primo dicendum ejl de eo,efuodfecundum acci-

4ens,id eft, de cntc per accidens , qttod circa iBud

nulU eft fpeculatio alicuiuSjfcilicct fdcurix. Dcin-

f]c cum dicit :

Signum autem : nulUjaentia enim neque
d^iua^eqttefacliua iiudiofa eH deeo, neque
Theorica. Non enimfaciens domumfacit qua-
{uaque accidunt domui fact^ : infnita enim
funt i bis quidem enim voluptuofamjUis nc-

ciuam : aliis autem "Jtilem nihUprohibet effe ^ ^
faHiuam , & aUeram , vt ejl dicere ah omni-
bus entibus^quorum nuUius ejtfactiua.

Probat propofitam conclufioncm. Prim6 p«
fignum. Secund6 pcr rarioncm. Sccunda ibi : Et
hoc rationabiliter. Prima in duas, quia prnno pro-
bat intcntiun pcr fignum , inducendo in fcicntiis
pradids. Secundo induccndo in Theoricis. Se-
cunda ibi : Eodem vere medo. Dicit ergo,qu6dy^-
gnum eft fupple,qu6d circa ens pcr accidens nuSa
efl fpeculatu>,c[mi nuBa fcientia,nec atliua^necfa-
^»«4,quanmm ad pra£ricas : nec Tneorica, qiian-
tura ad fpeculariuas f^y?i«^/4,ideft,inquifitiua
de co,id eft,dc cnte per accidens,quod primo de-
clarat in pra«5ticis , non enm facims domumfacit,
qHiCttnque accidit domuifaHa^infinita entmfunt,
id cft,ca,qu2 pofliint domui accidcrc : nihil enim
prohibct domum dfc ^adam , his quidem volup-
tuofam^d eft,dclccbbilem ad nianedum , illii att- 1 ,

tem nociium:altii atuem vtilem^^wtz qui in domo
aliquid vtilc acquirunt : itcrum ipfam doraum, vt g^ ^^^
eft clfc alterMn.xd cft,diflrunilcm ab omntbM enti- ^/,^„ »,»
^«•.{dlicct domibus ; quorumnulltus, fcilicctquac eft de aca-^
acddunt doraui eft faEiiua ars, id eft, sdificaiiua: 'J^''*'" '"^"
cura cnim talia fint quafi infiniia,non poflimt ca- ^^\ pi,y^
derc fub confidcrarionera anis : ars ergo ardifica- fici.c. j«. ^
riua folumeft xdificatiua domus , & eonim qux ^

fibi pcr {c in fimt A non alicuius eonun.quz do-
mui per acddcns incxiftunt. Dcindc cum dicit :

Eodem autem modo nec Geometriajpecula-
turftc accidentiafguris:necft aUerum eH tri-
gonum^^ trigonum duos reiios habens.

Oftcndit idem inducendo in fcientiis Theori-
ds, dicens, qu6d eodem modo nec Ceometerfpecu-
iatvrftc acctdenttafiguris, id cft , ca qua: funt in
figuris per acddens : fed fupple illa, qua: fibi p«
fe infunt:»fc etia fpcculatur ^ alterum eft tri^ovu,
& trigonuduos retos habes:G&yvnetct cnim vriq;
fpcculatur,qu6d triangulus habct tres : fcd non li
aliquid alteru,puta lapis vel^s cft triangulus:quia
hacc accidunt triangiJo,vt triang Uus eft,qu6d fit
lapideus , vcl xrcus , & fic dc aliis, qitac per acd»
dcns fibi infiuit,putaqu6d fit magnus,vel albus,

SFMMARIFJ^.

Scicntiam non agerc dc cntc pcr acci-
dcnsjquia efl non ens. Probatur duplici-
tcr, Dodor bcnc cxplicat quod ait Phi-
lofophus, Sophiflasmaxime vcrfaricirca
fallaciam accidentis. Vidc cum fuper lib.
6.Elcnch.q.4 y.&fcqucntibus.

EThoc rationahiUter accidit : quemadmo-
dum entmfolum nomine accidens eli.

Probat propofitum pcr rationem , qux tabs eft:
Omnis fciaitia fpccubtiu cns , quod cft ens fc-
cundum rem : fed ens per accidens non eft cns fc-
cimdum rcm, fed folo nominc ; ergo nulla fcicn-
tia fpcculatui ens" per accidens. In ifta rarione fic
proccdit : quia prira6 ponit virtutcm rariotiis.
Secund6 probat minorem ihv.yhde Plato. Klaio-
rcm autcm fi'pponit tanquam vcram, & manife-
ftam in omnibus fdenriis realibus. Dicit ergo,
qu6d (7 hoc , quod didum eft , fcilicct quod dc
cnte per accidens nuUa fdcntia fpcculctur rati*-
T 4 nabititer

17

i8

MsSophifii-
f» pTjLcipue
•verfatur cir-
M accidtos.

yideSc9t.fu-
fer 6, ilen.

111 Lib. VL

kiliter accidit , <juemadmodum tnim aecidens , \A
eft ens per accidcns ftlum ejirtomine &per coi^"
fequensnon eftrealcj dequo habct efte omnis
rcientia realis,& hacc pft virtus ratioms. Deinde
cunrt dicit :

Vade Pldto modo ijuodAtM non male , Stf-
fhiHkam circa non ens ordinauit ifunt enim
Sophiliicarum rationes circa accidens , vte^
dicere maxime omnium : vtrum idem aut di-
uerfum^miificum & Grammaticum ; (^ mufi-
ctis Ccrifcus (^ Corifcm. Etfiomne quodeli,
& nonfemper^faifum efi. ^arefi muftcm
ens Grammaticus efifaSitii <^ Grammatictts
ens muficfn , (jr qit£cun(fue alia tales ratio-
nurn funt:videtur enim accidensfropinqutim
quiden^ ncn enti.

Probat minorem fiiae rationis. Prim6 au6tori-
rate. Sccundo ratione. Secunda '^\:Pala.m autem.
Dicit ergOjquod/Tij^rer hoc, fupple quod ens per
accidens eft quodammodo ens folo nomine;ide6
Plato modo quoclam r,on male , fed bene ordinat
Sophifficam ejfe circa non ens : nam vt diuerfas
(cientias ordinaret circa diuerfa fubieda : ipfam
Sophifticam {cientiam ordinat circa non ens.
Cuius caufam fubdir, <\uia rationes fophijiicarum
maxime,vt eft dicere omnium,y««f circa accidens,
id eftjcirca faUaciam accidentis , quae paralogif-
mos maxime latent^ s facit. Vnde primo Elench.
cap. 4. dicitur , quod fccundum accidens fapien-'
tes etiam maxime falluntur i Sc exemplificat de
quibufciam paralogifiiiis accidentis. Primus eft,
Firhm fint tdem aut diHerfurn,muJicum & Gram-
rnaticum \ S: formetur fic paralogiflnus : Muficus
cft aliud a Grammaticorfed^muficus eft GrammaT
ticuSjCrgo muficus efl aiiud a fe. Hic enim com-
mittitur per aocidens , quia maior eft vera per fe:
minor autem per accidens;&£ ided ipfi mufico, vt
eft aliud a Grammatico accidit,qu6d fit Gramma-
ticus. Sccundus gft : Vtrkm mujicus , & CorifctUy
fint idem,vel diuerftim, &c fomietur fic : Corifcus
eft alter a mufico:fed Corifcus eft muficus ; ergo
Corifcus eft alter^ fe. Hicenim committitur ac-
pidcns ficutpriiis. Tertium paralogifmum tan-
git cum dicit , & fiqmne cjuod eji & non femper
faflum eU : quarefi muficns ens Grammaticus efi
faEitts, & Grammaticus ens muficus : & fbrmetur
iic : Omnc quod eft , & non femper fuit, eft fa-
&.mr\ : fed muficiis eft Grammaticus,& non fcm-
per ftiit ; ergo muficus Grammaticus cft fadus,
quod eft falfum ex eo , quod milla vna generatio
terminatur ad e(fe muficum,& Grammaticum:fed
altcra ad cHeGrammaticuni,&altftra ad eflemu-
ficum. Hic enim committitur accidens,quia ma-
ior eft vera dc ente pcr fe:minor autem accipit ens
pcraccidens. Et .iddit qaodfimiliterfunt cjUttcun-
que altarum rationum.-tale enim accidens videtur
fropinquum ^uidem non enti. Ratio huius aflig-
'natur, qui^ fic vnumquodque cft ens inquantum
vnum eft. Ex duobus autem , quorum altcrum
alteri ,iccidit,non fit vnum nifi fecundum nomen,
prout fciiicetalterum dc altcro praedicatur , vt C\
dicaturhomo Grammaticus ,vcl econuerfb : ita
quod ex eis non fit proprie vnum aliquid,& ideo
cns pcr accidens dicinir non ens , vel propinqufm
non enti .- quia igimr fcientia Sophiftica eft appa-
fens , & non exiftenS : maxime verfatur circa en$

Metaph.

per acctdens , vt fic<ongnic circa non cns pona-
tur a Platonfc. Deinde cum dicit :

Paiam autem (jr ex huiufmodi rationibm: '^•^

nam alio mode entium generatio (^ corruptio.
Eoru vero,qu4funtfecundum accidens non ejt.

Probat eandem minorem ratione.quae talis J5>

eft:Entium realium eft gencratio &corruptio:fed
entis per accidens non eft gencratio & corruptio;
ergo ens per accidens non cft ens rcale. Dicit er-
go, c^iidpalam fiipple eft intentum ex huiufmodi
rationihHS,c[a\has fupple vtuntur Sophiftje : nam
entium alio modo , fcilicet quam per accide,ns , efl
generatio, & corruptio:eorum vero cjua funt fecun-f
dum accidens non ejitnzm ficut diftum eft fupri,
non cft aliquavna generatio mufici, & Gramma-
tici, fed altera & altera feorfum : entisautcm per
fc eft vna generatio,vel corruptio, & ideo ens per
accidens quoddammodo dicitur non ens,vel pro-r
pinquum non pnti.

Ex praedidis apparet quod Philofbphus hucuf-
que vbiquc locutus eft de ente pcr accidens pri- Haifenus tU
mo modo:tum quia in principio capituli refumit f" ^'"^'"*'
diuifiones entis pofitas in quinto , ad oftenden- ^'^"^ ^
dum , quod hic accipitur ens per accidens quod
opponitur enti pcr fe diuifb in decem Pracdica-
menta;tum quia cxemplificat de tali per accidens;
nam domus deleitabilis eft hocmodo ens per ac-
cidens,& firaiUter figuraalba, vel nigra, &trian-
gulus lapideus , vel ajreus : tum quia tale ens per
accidens dicit efte non ens, quod non eft ita veru
de ente per a,ccides fecudo modo,vt patebit infra.

S V MM A R IVM.

Ens peraccidens cafuale,fcu fortuitum
cxplicatur , & oflenditur de eo non dari
feientiam. Probat variis exemplis ; quae
bene explicat Dodor. Vide eum de effe-
Qiw cafuali in Qt^iodlib. & hic q. i.vbi do-
cet,quo fcnfu fcientia fic de enrc pet ac-
cidcns , feu cafuali. Vidc ibi Schol. fe-
cundum.

ATtamen dicendnm eli ampliks de acci- Text.con».j,
dente .finquantumconuenit ,qii/e eii^f na-
ttira,^ propter quam caufam efi. Simul enim
forfan palaerit,dr quare eitis non erit fcientia.

Poftquam Philofbphus feparauit a confidera- 2q
tionehuiusfcientia; ens per accidcns didum pri-
mo modo , nunc feparat ens peraccidens di(5tum
fecundo modo. Circa quod duo facit. Prim6 fa-
cit quod didtum eft. Secundo excludit quandam
opinionem , per quam remouetur ab entibus per
accidcns ifto modo. Secunda ibi : S^ot autern
fint prmcipia. Prima in duas : Primo proponitin- Ptofeejiutur
tentum. Secundo exequimr de intento. Sccunda ^' ^" ^^""
ibi : J^aniam igiturfunt. Proponit ergo tria di- ,^0^/"'*'"^'*
cenda de tali enteper accidens, dicens, qu6d am-
plius attendendum efi de accidente inquantum
conttngit , fciUcet tradare de ipfb. Primo cjUitfit
eiusnatura. Secundb propter cjuam caufam efi {fi-
mul enim ex his fupple erit tertium manifcftum,
fc\\,& cjuare eiui noefifctentia.Deinde cum dicit;

^oniam igtturfuntin entihus : hac qui-
demfemperfimiliterfe habentia,(jr ex necef

fitate

Summ^IT.

fitate nonfecundum vim diStA^fedfecunium
ijuod dicimui in non contingere altterilU ve-
roex necefsitatequidem nonfunt^necfemper^

fed ^uaffecundum magtf. Hocfrincifium^
hdc caufa eH eitu,quod ejt accidens effe.

Excquitur dc propofito. Circa qiiod facit tria.
Primo cnim quaerit de entc per accidens ifto mo-
do^ius caniam. Secundo cius naturam. Terrii
cx his concludit qu6d cius non cft fcicnria. Se-
cunda ibi : ^are ijHoniam. Tcrria i&i : ^ia au-
temfcientia^timzin duas. Primooftcndit, qux
Cit caufa ralis enris pcr acciden?. Sccundo expo-
m'tquod dixerat pcr cxcmpla ibi : jQuia enim non
fempcr. Dicitergo primo, quod quoniam in ettti-.
htufunt hac quidem vera [cm^ci fmiliter fe ha-
tentia & ex necejfitate mn fecnndMm vim dfila,
id eft,non accipicndo ncccflitata pro violentia:y<4
fecunditm ifuam dUimui in nen contingere aliter,
id eft, (ccundiim quam non contingit fc habere
alitcr,puta hominc clTc rifibrlc:»£« veroM cft,alia
ex nerejfuate quide non funt, nec fanper:fed ejuafi
fecundUm magisM eft, vt in pluribus hoc efifrtn-
cipium, & hac efl caufa eiM,quod eft ejfe acctdenr.
ifto modo cft aliquis efFe<fhis accidcns , vcl cuc-
nicns vt raro : cx co , quia eucnit praeier intenrio-
nem alicuius caufxjad quam comparatur;idcirco
contingcnsjvt in pluribus dicitur caufa & princi-
pium taliscnris pcr accidcns,quodeuenit vtraro.
^r ._ Excmplum,qu6d iit calor fub Cane cft vt in plu-
jUmuf^- ribus:eft tamen quandoque quod eft frigus,& hoc
4omtdt itu> frigus fub Cane cft quandoquc vt r«r6>& cft cns
pcr accidcns ifto modo : vt fic conrin^cns ,vt in
pluribus dicatur pcr fui dcfcdum eftc caufa , Sc
principium cius , quod cft tar6 , & ens pcr acci-
dens ifto modo. Deinde cum dicit:

^odenim necfetnfer^nec cjuafi fecundum
magis eft : hoc dicimtts accidens effe , vtfifub
Camfuerit hyems^&frigw hoc accidere dici-
mmfed nonfiaHuatio & calor.quia hoc tfui-
demfemper autfecundum magis ^tlludvtr»
non : (jr homtnem album efie acciditynec entm
femper^necfecundum magis:ammal vero non
feeunditm accidens. Et ^dificatorefanitatefa-
cere fecUnduaccides efi,quianon eft hoc natus
facere ^edificatorfedmedicus:fedaccidit medi^
cum adificatorem effe, Et cotjuus voluptatem
conie6tans,facit vticjue alicjuifaluhrefednon
fecundumpulmentariam. ^apropter aceides
dicimm^S' f^ vtfaciiftmpliciter autem non.
Aliorum autem alia. quandocfue potentia fa^
Hiuafunt :horum nec vlla ars , nec potentia
determinataxnamfecundum accidens entium,
AUtfa£forum\caufa eft fecundum accidens.

Exponit quod drxerat pcr cxcmpla , dicens,

qudd illud quod nec femper , nec ejuafi fecundum

flu»i ntc magiiM cft,quod frequentercft : hoc dicimM ep

ftmftr, nee accidens, & ponit quatuor exempla. Primum eft

^^Ja*^ fccund^mquodplurafimulconcurrunt pcr acci-

"" """ dens in comparationc ad tempus:ide6 dicit.vr fub

caneM eft,in diebus canicularibus,y//«mf hyenis

&friguthoc accidere dicimus : fed nan fi futrit a-

Uuatio, id eft , ficcitas & calor : e^uia hoc ejuidem

femper ataftcutiditm magis , id eft , vt frcquentet

Cap. I.

215

11

tUdt Meei

fit : iUudvero nen. Secundum exemplum cft (c-

cundum quod plura conaimmt pcr accidcns in

compararione ad fubicftum : idc6 dicit qu6d &

hominemeffealhumaccidit:<\uii hominem cilc al- .,y

bum , nec eflfemper , nee eftfecunditm magis ,fed

fupplc homo cft , atiintal non fecundum accident,

quia hoc eft vcrum fempcr,& cx neceflitatc. Tcr-

tium cxemplum eft in compararionc ad aliquod

cfficiens;idc6 dicit qu6d adtfictuoremfacerefatti-

tatem eft accidens : quia tdificator non eR natttt

hocfacere ,fed ntedicm^accidit autem medicum fffi

adificatorem : 8c per hoc ardificator per accidcns i,«

inducit (anitatcm , quia non inquantum sdifica-

tor,iea mcdicus. Quarrum cxcmplum cft in com-

paratione adcfFc<fhis, dicens, co^tfttt<onieflans,ii

eft, intclligcns voluptatem, id eft, deIe<^tioncm,

fiue faporofitatcm in ciho,facietvtiejuealicuifa-

Ittbre : nam cibus (aporofus cft quandoque (anus:

fed tamcn hoc non facit fecundkm artcm pulmen-

tariam : talis cnim ars pcr fe intcndit faccre ci-

bum (aporofum : quod autem fit falubris hoc c(V

prxtcr eius intentioncm , e^tiapropter dicimttt e(pt

per acctdens. Et fubdit , quod fupple coquus fa-

cicns cibum Canamieft vtfacit, (cilicct (eamdum

quid ,fimpltctter autem non : quod enkn euenit

practcr intcnrionem agcntis , euenit per accidens.

Idco fubdit , qu6d aitorum , fcilicct enrium quac

funt (cmpcr , vel frcquenter , funt ^uandoque ali- -^l- ratittia-

c^ax faH^tua potentn, id eft, artcs , quas potentias ^"-

rcalcS vocat 9. huius, horum vcro , id c(l, cnrium

pcr accidens nuBa eft ars nec potentia determina-

ta, fed fupple indctcm-^inata , cx eo fcilicet quod

caufa & eftedhis proporrionantur ; idc6 fubdic,

<^u6d entittm aut fa^orum fecunditm accidens eft

caufa fecunStm accielens , vbi nos habcmus , co-

quus Alia litrcra habet op(bpoeos , & cft idem,

qtua o\9-n»t\f coquum fignificatapud Gnccos.

Scd his fic didisjoccurrit dubium : quia fecun- 11
dunv& tcniura exemplum pofitum eft de ente
pcr accidens primo modo , cum tamen priiis di-
Ccu fit.quod hic agitPhilo(bphus de cnte per acci-
dcns feamdo modo. Re(pondeo,vt dicitur primo
Prioriim cap.40. exempla ponimus, non vt ita fit,
&c. & frequcnter Philofophus non multum cu-
rat decxemplis:(ufficitcrgofibiqu6dprimura &
quanuin cxcrriplum clfet ad propofitum de entc
pcr accidens (eamdo modo : ita qu6d Hcct ap-
propriatc , & diftindc agat de cnte pcr accidcns
fic,vel fic (umpto,hic& (upra.ponirtamcn exera-
pla mixtim noij curando de cxcmplis. Dcindc
cum dicit ; ^

Qudre quoniamquidem non emniafunt ex
ncccftitateye^femperyaut entta, autquafiunt,
fedplurimafecundum magis.Neceffe effe quod
fecunditm accidens eft ens , vt necfemper nec
fecundum magis , albus muftcus eft , qucniam
veroftt aliquando fecundum accidens erit,

Agit de natura talis cntis pcr accidens. Circa
quod duo facit Prim6 facit quod didhmi cft,con-
cludens cx pracdi<Slis qua fit natura cius.Secund6
rcmouct qua(dam dubitationcs. Secunda ibi :
Principium autem. Prima iri duas:quia prim6 pro-
ponit intcritum. Sccimd6 pro^at quoddam fup-
pofitum ibi : Si autem. Dicit ergo prim6 , con-
cludens cx di£Hs, ^uare quonittm qutdem non om-
rtitfunt.ex neceffttate,&fetitper,aut entia,aut qu4
fiunt, id cft ,quantum ad clle & qoantum ad nc-

ufed

214 Lib. VI.

^^i:fcd Cjnt pluritM fecHndHm magli, id eft , fre-
qu^ntcr •• quia inquam fic c(i,necejfc eft cjued ens
Acctitns fe- fecundHm Mccidenf nec femper , necfecundiim ma-
#»tf ' """^ ^" fitjvcl fiat^vt hoc quod dico alhM eji muficMi:
quoniam vero fit alicjuando vt rar6,& non fempcr,
jfrit fecmdHra accidens. Deindc cum diciu

Sidutemno»,omnia ex necefsitate erunt,
QuAre materia erit caufa contiffgens frater-
^HAm/vt iHplur^us aliter accidentis»

XI Probat quoddam fiippo(itum,{cilicet qu&d cns

per accjdens fit aliquando:^«Myi non^omniturunt
ex necejfitate : quia tunc nullum cns eflet in pau-
cioribusinec vt rar6.Subdit autem,(j«o</ materia,
fcilicet indifpoiita , erit canfa contingens ipfius;
frsxer quod vt inplurihm aliter aecidentii,- id eft,
ipfius accidentis vt rar6 , quod cft aliud ab acci-
dcnte vt in pluiribus.

Notandum,qu6d,vt patet ex pracdicHs, Philo-
fophus loqQitur hic de entc per accidcns , prout
pcr accides non priuat perfcitatem in entitate rci
lecnndiini fe^fed incomparationc ad aliqukm cau-
fam,modo praecxpofito : qniafcilicetcuenit prae-
ter intentionem talis caufs aliud intendentis, ncc
obftat, qu6d dicit hic matcriam, fcilicet indilpo^
litam , cfle caufam contingcntis in paucioribus:
nunquam enim proptcr materiam indiipofitam
agcns dcficerct ab iiitento , fi elTct vinutis fuffi-
picntis. Deinde cum dicit :

Principiftm autem hoc oporfet fumere , a/<-
trum nihil efi nec femper nec fecttndum ma-
gis^aut hac imj/iphile, Efi igitur aliudfr<eter
hoc tfuod vtrunque contingit ^dr fecundum
accidens,

Remouct duas dubitationes , quarum {blutior

«es oportet fupponere in propofito , quarum fe-

cundaponitur ibi:^f^ vtriim. Eft crgo prima du-r

Kcn »mm» ^^^^^^°> vtrum omnia cntia fint pcr accidens, &

(ueniuntftr "'^'^ ^"^ femper, nec vt fi-equenter;& fijluit quod

accidtns. non , qijia cum illud quod eft vt in pduribus fit

caufa entis per accidens : opoitct eift & illud

quod eftfemper ,& illud quod eft vt in pluribus.

Prxmiitit ergo qu«ftioocm,dicens, quod princi-

fium oportet htcfupponere , id eft, fialutionem ha-

rumquxftionum oportct fupponere in propofi-

to , tanqtiam principium : & fubiungit primam

quacftioncm vtrttm nihil efi nec femper,nec fecun-

t)^c!c*phsi '^'*"* ^^i'^-^^^ fupple omiiia pcr accidens : & fol-

j^2. vdtAictm, aitt hoc efiimpojfihile y^zo^iaca.xiCam

iara Ai(kam'.efi igitur cjuod contingit pritter vtrun-

^ue, fcilicet prster iempcr, & praeter vt frequen-

ter : & hoc p^kfecundum acciaenj. Deinde ciim

dicit :

Sed vtrum hoc quidem vt inplurihtts , ^
quodfempex nulli infunt , aut funt ijuadam
fempiterna, 1>e his quidem igitur poFierius
perfcrutandum.

Ponit fectmdam quaeftioncm , quam dicit in-
ferius, icilicct iw duodccinio huius ,c{Te pcricru-
tandam,& eft,vuikn omniafiiit poflijsilia , & ni-
hil fit neceflarium, ncc iempitcrnum ; ide6 dicit,
JlllttrVhyfi- q"o«I vtrUm hoc tjuod efi vt inplurihit/ , & tjuod
fu4, ^ aiittr femper nuiU inefi : ita qu6d nihil fit iempcr : fed
TMoguihU omnia fint vt in pjuribus , & poffibilia , autjint
''* ' ' ^iittdamfempiterna,de hii ^Hidem igitur pofierius

Metaph.

»4

efiperfautandumioponct enim hic fiipponcrc al^-
qua cflc Ijbmper : inferius cnim,{cilicet in duode-
cimo , probabitur aliquas fujjftantjas eflc fcmpj-
ternas. Deinde cum dicit ;

^ia autfcientia non efi accidentis palkm, Tcx. com. «,
fcientia namqne omnis,aut e(t eius auod fem~ ■^'^^'*"f '*«-
per,aut etus quodjecudum magts;€tentme]uo- Ub.e.
modo ejuifpiam docebitur, aut docebit alium i
Oportebit enim diffiniri , ant perfemper, aut
permagis , vt tfuia vtile melicratumfebrictT
tantivtfecundum magis. ^od autemprater
hoc nonhabebit docere,(juando puta noua Lu-
na^aut emmfemper,autinpluribus , (jr quod
noua Luna^accideny autemprater hoc,

£^od quidem igitur efi accidens , & pro~
pter quam caufam^ ^ quiafcientia non efi
eiusdtHumefi.

Oftendit tcrrium confidcrandum dc tali cnte
pcr accidens, concludens quafi ex prxdi£tisqu6d
entis pcr acpdcns non cft icientia, & facit talem
rarionem:Ea quorum cft fcicntia vcl funt/cmpcr,
vel frequentcr : fcd ens per accidens nec eft (em-
pcr,nec frequcnterjergo dc entc per accidens non
cft fcientia. Dicit ergo , qu6d amem fcientia non
eftatcidentis,\(\ eft,enris ppxzcdAem,pa,lam cnira
per iftam rationcm : omnis namqttefcientia aut eft
ettu c^ned eRfemper ; aut eius ejuod fecundmn ma^
gis : quod probatdicens, t^uomodo enim docehitur,
aut docehit atium ? quafi dicerct qu6d non. Vult ^' »»*tftr
dicere,quod aiiquis,non potcft doceri ab alio,ncc ^"^'*' f*-
docere alium de eo quod non eft femper , vcl frc- ^*" IftfJ^hr
quenicr:oporffr enim difiiniri iHud, fupplc de quo tnt.
t^do{kxin3.,aut per femper,aut per magis, vt tjuia
melieratum,id cft,aliquid confediun ex commix-
tione mellis & aquar, confert Cvpplefehricitanti,
efi vtfecunditm magis ,■ & ens determinatum &
diflinitum , & in pluribus : quod autem efiprater
hoc ,id eft , prastcrillud quod euenit ferapft , vei
frequenter, quale eft ens per accidcns, »(?« hahe^
hit aliciius docere,tjuando fcilicct fit, vel fiitputa
noua Luna, id eft, quod fic, vel fic fiat in nouilu-
nio:qaia quidcm fupple dctcrminatur efle in no-
ua L\ma.,aut efifemper, attt inplurthui : accidens
aittem efi pr/fter hoc, id cft , practer ens femper, &
prsEter ens frcquenter. Ha;c fuitminor rationis.
Vel forte hoc quod dicitur de noua Luna poteft
efle aliud exemplum eius , quod determinatur ad
efle fempcr , vel frequenter ; puta qudd in noui-
lunio fit pluuia. vel aliquid huiufmodi. Vlrim6
epilogat quid fit accidens , quantum ad fuam na-
turam : & per quam caufam, & quia eiusnon efi
fcientia,di^um efi : haec enim tria de entc per ac-^
cidcns fuerunt propofita,&oftcnfa fupra.

S,F M M A R I r Af.

Rcfutat opinionem tcncntcm cuiufli-
bet efFedus dari caufam ncccfrariam , &
omniumquacfiufit,&corrumpUntur,dari
caufam pcr fc ; quia hinc fequitur tolli
contingentiam ; quod probatfus^, & pci:
cxcmpla,quod bcne cxpFic^^t Dodon O-
ftendit effeftum pcr accidens rcduci ad
caufamper fc vltimatc , caracn fxp^ cius
rcdudio fit in caufam pcr accidcps.

Infcrc

Summ^II.

Infert Dodoir cx ipfb hinc falli. eos , qili
ponebanc Facum.

T^ conj.7. /^^\ yfid Mtemftnt frtncifU^ & c^^ft* g^'
\^„^erAbilU ^ corrupibiltii,fiuegenerAr$
^ corrftmfifalkm.

jtf Poftqnam Philofbphus fcparamt 3i confidcra-

rione huius fincnrix ens per accidcns , fccundo
modo di<itun,nunc vtdiccbaturcxcluditopinio-
ncm quaadam , ptr quam rcmouctur ab cnribus
tns pcr accidcns ifto modo.Euit enim opinio quo-
timdam , quod ad caufam poiitam nccc{Tari6 (e-
ouitur effc<fhis,cui addcndo aliamptopofitionem
fcilicct qu6d omnium qtuc fiunt , & corrumpun-
tur,eftah'qua caufa per {e',(equitur ncccflarid
<]u6d nihilHt conringcns , vclpcr accidcns : (cd
quod omnia cueniant de ncccmtatc ; cxcludendo
ergo hanc opinioncm , Cic proccdit , quia prim6
facit quod didum cft. Scauid6 cx didlis infcn
quandam<ronclufioncm.Tcrri6 mouct qu^ndara
quarftionem. Sccunda ibi : P*lian ergo. Tcrtia
ibi : Sed ad prificipium ejuale. Prima in duas:quia
prim6proponitconclufionem/juam intcndit.Se-
cund6 fubiungit conclufionis intcntam proba-
IfM >ut*lf*^ rionem. Se<^da ibi : Si enim rton hoc. Dicit cnim
n) Miutw palim cflc cx diccndis.fcilicct ejHod fint principia
qmubet ife- ^ cMH^t. fenerahilidi & corrHptibHut, id cft,poni-
«(«Ln cimi*, l^il^*'" effejvel non in ^tftHe renerari & corri-
tferft. fi , id eft , abfquc hocquod cfic^his ponatiu: nc-
ccftari6 efle , vcl non cflc , iu qu6<l pofita causi
Bonnecdlario ponamr c^ct^. Deinde cu didt ;

Si enim noH hdCyOmnid eie neceptate ermti
fi eins quodfit & corrumfitur non fecundum
dcddens cAufam aliquam neceffe eH ejfe.

Probat propofitam conclufionem , & intcndic
talcm rarioncm:Si pofita causa pcrfe,vcl nonpo-
fitl neccflario ponitur effedhis , vel non ponitur:
addendo ah'am propofirionem qu6d omnis eius
quod fit,vcl corrumpitur , fit caufa pcr fc ,'& non
pcr accidens ; ergo omnia eflent dc ncceflitate:
confequcns eft faUumjcrgo & anteeedens. In jfh
confcquenria fic procedit qu6d prim6 prarraitrit
cam. Sccund6 probat eam, Sccunda ibi : Firum
enim erit. Didt crgo , qu6d penim non eft verum
hoc , fcilicet qnod pofita causa , vel non pofita,
non neccflario fit cffefhis , vcl non fit , fequitur
quod ex tiecejfttate omnia «runt ,y? fupple addatur
qu6d eitu qubd fit, vel corrumpitur , necejfe efi offe
alitjuam caufam nonfecundum accidensffdperfe.
Deinde cum dicit ;

Vtrum enim erit hoc , aut non -.fihoc fat,
eritfiautem non^non. Hoc autemfi aliud trit
& ita manifeftum,ejuiafemfertemfore abU~
tp afiniio temfore veniet vfque ad nunc.

z6 Probat didfcun confequcnriam. Circa quod

duo facit. Primo ponitprobarionctnconfequen-
teiti. Sfecundo deciarat cam,inducendo pcr cxem-
pla. Secunda ibi : ^uare hic moritur. Dicit crgo,
quod fupplc ftquaftawr dealiquo vtrum boc erit
futurum auf non : fcquitiu: fupple ex pradicHs,
qu6d daco anteccdentc , qtiod onme quod fit ha-
bet caufam per fc , qua pofita nccclfc cft ipfum
ficri,qu6d alterum fit v^rum de neccfEtatc : quia
fi hacfiat, quod fcilicct ponitur eius caufa, fcQui-

Cap. L

Km omuia
mtniuntdt
neteffttate.

ii5

tur fupplc qnod illud fiat,de quo quiritur vrrum

fit futurum -.fiautem non^o/i. Hoc autemfi aliud **

mf,id eft,qu6d fimilitcrfcquirurquod ncccflari6

illa caufa Iit futura:fi aliud fit futurum quod po-

nitur cius caufa:?^ ita manifefium ifi quiafemper

akUto tempore a tepore finito,vemt vfque ad nunc.

Con^t enim quod quantumnmquc tcrapus fu-

tumm accipiatur,fiuc poft vnum annum,fiuc poft

ouatuor,qu6d illud tcmpus cft finitum,intcr prx-

lcns nunc, & terminum illum. C^mz igitur caufa

przcedit tcmpore cfic^hiro in talibus , oportet

^u6d procedendo ab cffedu ad caufam, aufcratur

aliquid de icmpore futuro appropinquando ma-

gis ad prxiens »ww:quia igitur omqe finitum rc-

lccatur a qiiodam finito aliquotics fumpto , vt di-

citur primo Phyficorum,t.c.47. contra Anaxago-

ram,Tcquitur qu6d fic proccdendo ab efTedu ad

caufam, & itcrum ab illa caufa ad eius caufam, &

fic deinceps , aufcrctur totum tcmpus futurum,

quod ponit finituro:vt fic pcrueniatur ad przfens

mtnc , & fic illc vlrirous cffcdus eueniet dc ncr

cef&tate, Dcinde cum dicit :

^are hic moritur infimiitate, aut vi xfi
exithoc:autfifacitfedhocfialtud;(^ ita ve~
niet ad cjuod nunc eft. Aut infd6lorum ali-
quid^vtfifitit : hoc quidemfi comedtt mordi^
cantia Sedhocautefi,aut non. iluaretxnt-
cefiitate mmetur^tut non mortetur.Similiter
autem & fi fuptrfilut alicjuis adfaaa, eadtm
ratmiam enim eH hoc in alitjuo : dico autcm
fa£lum. Ex necefsitate ergo omnia erunt (jua
funtfutura,vt moriturumfore vtutntem. lam
enimfaHum eli aliejuid , vt contraria in eo-
demcorfore. Stdfiinfirmitate, aut vi , non-
dum nifi hocftifumfuerit,

Dcclarat dl£bm probarioncm confequcntnr, jytdaratio
inducendo pcr cxempla,dicens quia fi fijpplcom- txempUris
nis cffedus habet aliquam pcr fc caufam,ad quam '•^•««•/''«■■v
ncceifari6 fequitur.oportet quod htc moritur,aut ''

infimiitate , aut vi, id cft, pcr violenriamy? e.xity
fdlicet domum fiiam : ita quod exitus domus eft
caufa motris dus,quac poteritaccidcrc, vel cx in-
firroitate , puta (\ exiens dorouro propter afturo,
vcl frrgus,incurrat in febrcm, proprer quaro mo-
ritiu; vclexviolcnria.putafiexiens domuro in-
ueniturab inimicis,& ocdditurab eis, ita quod
exitusdomus , vt didtur erit caufa mc« tis huias:
autfifacit , id eft , quod ex receflitatc exibitdo-
muro propter aliquaro cauGro,puta quia vult rc-
pctere pecuniam i creditore : ita quod repctitio
pccuniaecrit caufa cxitus domus.fedhocfialtudid
cft , qu6d fimiliter crit dc nece(litate,qu6d vdit
rcpetcre pecuniaro proptcr aliam caufam , piita
propter neccffitatem , lcilicet proptcr indigen-
riam ; & ita fupplc ptocedendo ab effedu ad
caufaro veniet ad tjuod nunceO., id cft, ad aliquod
przfcns. Aliud exempluro ponitur,quod vidcrur
concordarc litterz fcquenti, vt dicatur ifte cxirc *J«f*'**'
domuro propter aliam caufaro , puta , quia vult
haurite aquam : fcd hoc criam propter aliaro cau-
fam/cilicet quiafitit :& fic venictadquod nunc
eft : & cft idero' quod prius : aut in alitjuid fa,
Borum , id eft , ptartcritoniro : vfy< dicanu-quod
iftc fitit , tjuia comedit in prstcrito mordicdtiuay
id dt , aliqua acuta , vcl falfa , qui inducunt fi.,
tim :f(d boc autefi , aut non , id cft , qu6d talis

caufa

2i6 Lib. VI.

AtjttAy ir caufa amcccdens fupponitur ^^e , vcl non eflfe ;
ptorMcanti» ^«4r* fequituT qu6(l *a: necejfttAte iftc mortetury
Hml^' ^**" "^" worw»»- : ita quod de neceffirate effedus
Crit futurus , vel non fucuros. Additautemquud
jimiUtereH eadem ratio ,yj aliquis fupple procc-
dcns ab effcdu ad czvSam fHperfdiat, id eft, tran-
(cat adfa^a, id eft , praeterita reducendo, fcilicet
$fFe(5him futurum non (blum ad caulampra.{enrS
{ed etiam pratteritam. Cuius catjfam fubdit, qui^
hoc quod dico faElMm,id eft,praeteritum iam eft in
alitjiuoM eft,qudd iam eft fecimdiim aliquem mo»
dum,{ciUcet: inquantum faAiim , vel practeritum;
iicet enim diluuium non flt modo vt jn praifen-
ti;eft tamen vt praeteritum, quia verum eft dicere
nimc diluuium ^ uille. -Et iicut iam ponitur aliquo
modo caufa antecedens, ad quam ex conditiona-
li necellario fequitur effediis , er^o ex necejfitate
erunt ornnia tjux funt futtira : eo modo qub dici-
mus viuentem aliquem moriturum fore , (cilicet
abfblutc , quia fcilicet iamfaElum efi alicjuid,vt
contrarta fhnul effe in mixto : ad quod necclTari6
/equirur tale corpus ellc corrumpendum ryr^ y?
infirmitate aut vi, id eft , quod ifte moriatur pro-
pter infirmitataTijVel violentiam,w«^«»?,fcilicet
f ft necellarium , ncc habet caufam dererminatam
necellariam: mfihocfaEhumfuerit, id eft , de qua
pofHt dici quod ifte morietur,nifi talis caufa fue-
rit. Deinde curo dicit :

Palam ergo quia tffque ad aliquodvadit
■princijfium^hoc autemnon ab hocai aliud,
erit ergo eius ejuod vtcunque euenit ipfum^ &
caufagenerationisipftui nulla.

»8 Infert quandam conclufionem ex praedidlis :

quia enim ens per accidcns dicitur fic pcr aliquam

comparationem ad caufam per accidens,efto quod

cfFeftus per accidens poflit immediatc reduci ad

aliquas caufas pcr le , vltima tamen reduftio ftat

ad caufam per accidens,quae vltcrius in aliamnon

j.ffiBui tn- reducitur. Exemplum , vt ifte moritur quia iugu-

fMlu,velper latur ; iugulatur autem , quia incidit inlatrones:

iucidtns cau- j^^,^ omiaia per fe eucniuntrvltra incidit in latro-

^peracct- "" > ^9^^ cxiuit domum : hxc eft caufa per acci-

clens & ft»- densrnon enim exiuit propter hoc vt incideret in

tum Met. latrones ; & ide6 mors huius cupnit per accidens.

Dicit ergo, c^u6d palam ex diftis, quia fupple re-

dudio effeduum futurorum , & contingentium

in fuas pcr f&caufas vadit vfcjue ad alicjuod prin-

(ipium , qiiod fcf licet eft caufa per accidens : W

autem non adhtfc ad aliitd fupple reducirur,quod

fcilicet fit eius caiifa per fe : erit ergo eim quod

vtrunejue ^«^«jV^ideftjeffcdlusfortuitij&rper ac-

cidens, »/»/«»1, fcilicet principium, &caufagene-

rationis tpfim, fcilicet caufae pcr accidens : nulla

crit , fcilicct cauiaprior , quae fcilicet fit cius per

fc caufa. Dcinde cum dicit :

Sed ad princifium qude , ^ caufam qua-
lem redu^io talis ?

Ftrum vt ad materiam , autad quod cuitn
gratia,aut vt admouens maxime perfcrutan-
dum. Brgo de ente fecundkm agens prater-
mittaturjeterminatum efi enim fufficienter.

Mouetquandam quafftionem:quia eivm flatim
diftumeft quod caufae entis per accidens rpdu-
cuntur ad aliquod principium , cuius non eft ali-

Metaph.

Tex.fom-8.

if

C»rur»pf^
nentes Tnt^

qua pcr fe caufa:nunc quxrit ad efuaU prineipium
&cjualefn caufamfiet reduEiio tali4,iitTum ad »»*-
teriam,aut ad (juqd cutus gratiai id cft,ad caufaRji
finalem, aut vt ad rnouens, jd ?ft , ad caufam effi'
pienrem,/^ hoc maxime perfcrutandum efi.

.Notandum/:iu6d in iftacnumcratiDne praeter-
mittit caufam formalpm ; ex eo qu6d incidit in
idem numerocum fine,vt dicitur z. Phyfic.t.c.70.
& ide6 per finem dat etiam intelligere fonnam.
Hanc autem qu«ftionem hic foluer? praEtermit-
pt,fupponens iblutionem eius,?x 2. Phyfic. text,
com. JO.& circiter, vbi oftenfum eft cafiun & for-
tunam , quae funt caufae talium entium per acci^
dens , debere reduci ad caufam cfficientem. Vlti-
mo epilogat dicens ; ergo de entfper accidens prt-
termittatur : fufiicienter enim determinatum efi,
de eo,iIlo fcilicet mado ,quo de ipfb eft pofEbile
determinaic.

Notandum , qubd ex fententia Philofbphi in
loco ifto,patet falfara efle opinionem quorimdam
Philofbphorum , ponentium Fatum & Prouiden-
tiam : dixerunt enim quod contingcntia, quae hic
fiunt,& videntur per accidens euenire , reducun-
tur in aliquam virtutem corporis cadcftis , quam
Fatum vocant,per cuius aitionem ea quae vidcn-
tur fieri per accidens cum quodam ordine produ-
cuntur. Similitcr qui ponunt prouidcnriam di- v?'"'*'^'
cunt ea quae iuc aguntur ordmat?. efie fecundum
ordinem prouidenrix:vuIt enim hic Philofbphus
non omnia qua^ fiunt reduci in caufam pcr fe, ex
qua neccilariq fequantur : alirer omnia cflcnt dc
neccflitate , vt ifti etiam habent diccrc ; fed iftas
opiniones penra<ftare altioris eft negocij J ideo
Theologis dimittafur.

SVMM.fi SECVNDiE. CAP. 11,

Quomodo excluditur a confideratione huius
fcicntia:,ens verum.

SyMMARIFM.

Id hoc capite vfque ibi , j^oniam au-
tem, Declarat cns verum effe circa com^
pofitionem, &: diuifionem , & faepe con-
tradicere faIfo,& non effc in rebus. Circa
quod ponit Doftor bonas noras , & fuse
tradathicq. 3. VideibiSchol. z.inquo
varia cius loca adduco , quibus de hoc
agitur. De quo Jate egi fupplcm. De Ani-
ma^dif^.fec/ 8.9.

QVodautem vt verum ens^& non ens vt
ialfum-.quoniam fecundum compofitto-
nem (^ diuifionem\totaliter vero circaparti-
tionem contradi£lionis. Verum quidem enim
affirmationem in compofito habet-.negationem
vero in difiun^o. Sedfalfum habet pavtith-
nis contradiclionem.

Poftquam Philolbphus fcparauit a confidera-
tionchuius fcientia: cns pcr accidens , nunc fepa-
rat ens verum. Circa quod duo facit:quia primb
inquirit quid fit tale cns. Secundb excluditipfum
\ confiderationc huius jfcicntiae. Secunda ibi :
Qmniam autem compilatio. Prima in tres. Prj-
mb enim facit quod didum eft. Sccundb mouet

quandam

30

Summ^ 11.

Cap. 1 L

217

Verum <^

f/tlfum (y> ee-
ditient! eeri
hic pertr0-

Al fmrtinM.
C.5.& indc.
AgirmMi»
f^ rtegatio
dufUx.

§>uomoJove-
ritm (^falsS
fartiuTUur f-
bi eorttriuU-
Sienem.

M

quandam dubitati6ncm. Tertio prftbat quod
dixerat. Secunda ibi: Quomodo autem.Tema ibi:
Non enim verum & falfum. Supponendo crgo
quod cns dicacur vno modo dc vero, & non ens
de falfo : dicit quafi duo dc tali cnte ; ex quibus
poteftaliqualiter intclligi quid fit tale ens:priraii
didum eft quod lale ens eft circa copoficioneni
& diuifionem,& hoc fiue vocum^fiuecoccptuum;
Hcct dilFcrentcr. Secundum didtum cft.quod ve-
rum & falfiim patiuntur fibi contradi(5kionem,
quia altcra pars cft vera & altcra falfa. Dicit er-
go, qMd ens diiium vt verum ; & nen ens.vtfal-
fum.ejuoniam fecundum comfofitionem & diutfio-
nem , id eft , habent elfc circa compofitionera
& diuifionem : ita qu6d per compofitionem in-
lelligitur affirmatio , vbi prsdicatum notatur in-
clle fiibicdo : per diuifionem vcr6 inrelligitur
ncgatiojvbi prsdicatum notatur feparari & diui-
di a rubic6ko:fiuc talis compofitio, fiuc diuifio fit
in vocc , & in orationc, vbi cft veritas & folfitas
vt in figno:fiue fit in conccptibus mends, vbi eft
in fiibie(2:o,& hoc fuit primumdidam. Et addit
proptcr fi;cundum q^6d totdliter,id eft^vniuerfa-
litcr tale ens,vel non cns, quod cft verum vel fal-
fum , fimt circa farticipattonem contiradtEiionir.
tiam verum & folfiira omnem contradictionem
fihi partiuntur , ica quod altera pars eft vera, &
altera falla ; vndc fiiboit quod ipJHm vernm habet
affirmationeTM in compofito ; negationem vero in
dtJiunElo : ied eft oppofitum dc fiilfb ; ideo dicit;
c^oi. falfum habet partitionis contradiElionem.

Notandum , quod cum contradi(flio conftct
cx aflSrmatione & negationc , vt dicitur primo
Perihecmenias : afiimatio & ncgatio dupHcitcr
poflimt fiirai , fi;iUcet vno modo , cirra terminos
coniim£tosin re:ficut homo & animal : fi igitur
ex his tcrminis formetur vna contradi6Ko,diccn-
dojoomo efl animaljoomo non efianimal : tunc af-
firmatio erit vcra , & negatio erit falfa. Alio
modo affirmatio & negatio , pofiunt fumi circa
terminos difiundlos in re , vt homo & equus : fi
ergo cx his tcrminis formetur vna contradidio,
dicendo, homo eft cquus : homo non eft equus,
tunc erir econuerib:quia affirmatio crit falfa , &
negatio erit vcra:& fecundum hunc modum ve-
rum & falfum paniuntur fibi contradidionem:
vt dicitur h>c in litera : nam verum & falfum
propoficionis de quibus nunceft fermo,non pof-
fiint ellc circa voccs & conccptus fimpUces , fed
habent efle circa compofitionem &diuifioncm,
fiuc affirmationem & ncgarionem,qua: funt par-
tes contradidionis.Deindc cum dicit:

c^omodo autent quodfimul, aat quodfe-
paratim intelligere accidit alittifermo. Dico
aute ijuod(lmul,& tjuod feparatim, vtmn in
eoqu9dconfequenter.,fedin vnit aliquodferi.

Mouet quadam dubitationem:didimi cftenira
quod verura & falfum funt circa corapofitionem
& diuifionem:omnis autem compofitio & diuifio
dcbet elle phirium:eft ergo dubitatio cjuomodo in-
telleElui intelligit ifta plura, quje componuntur &
diuiduntur : vtritmfimul autfeparatim , alitu efi
fermo : quia hoc magis fpe<aat ad hbrum de Ani-
ma:& exponit dubitationcm.in quo eriam innuic
folurioncm , dicens</»fo auteyn quodfimul & fe-
paratim,vt non eo tjuod confequenter,fed in vntim
«diquid fieri.

Scod Opcr. tom. I V,

Notandum,quod effefimul quandoqne fignifi"
cat vnitatem , vt cum dicimus aliqua efle limu'
fecundum tempus,quajfimt in vno & eodcra nuc
temporis:quandoquc fignificat quandam propin-
quitarcm eorum qua: confequentcr fe habcnt, vt
fi duo homincs dicantur finiul cflc in loco, quo-
rum loca funt propinqua & confequenter fe ha-
benria. Primo modo intcUe<5tus componens, vel
diuidens intelligit plura : & non fecundo modo,
nam fi inteUedus intelligat hominem & rilibi-
le quodlibet fcorfum,& fccimdiuu fe,vt funt quq-
dam duo:fequitur quod intclUgat eaduobus con-
cepiibus fimpUcibus , non formando compoli-
tionem , vel diuifionera , fi autcra .formct ex eis
c6pofitionc,veI diuifione oportet quod intelligat
ea vt vnumunquantum ex eis vnum aUquid con-
fticuitur : ficut inteUcdus incelligcns panes aU-
cuius torius, inceUigit ea"s , vt vnum inquantum
inrclligendo eas, imelUgit ipfum totum : intelli-
gendoenim hominem , non priilis inteUigit pe-
dcm,poftea manunr, poftea caput &c. fed intelli-
^itomnes parres finniljVt cx cis vnum aUquidfit:
limilicer in propofito intelUgit fimul pridica-
^ura & fubieihira,vtex eis viu affirmatio,veI ne-
gatio conftituitur. Deinde cum dicit :

Non enim eH Tertim & falfum in reht44,
ijt quod qiitd verum bonum:quod autem m<i-
lumfalfum , fcd in mente. Circa verofirnpli^
cia , (^ quod esi , nec in mente.eli : ergc qua~
cunque eportetfpeculari circafic ens , (^ nen
ens poHerins perfcrutandum.

Probat quod dixerat , (ciUcct qubd verum &
falfiim funt circa compofirionera & diuifionem,
quod probat per quandara diuifionem , dicens:
quod verum & fdfum nonfunt in rebtu, vt tjuod
^uidem bonum verum.-ijuod autemfalfum malumy
id cft , quod non funt in rebus , fic intelligendo
quod verum fit quodda bonum, quatcnus verum
perfedioncm quandam dicit, & falfiim fir quod-
dam malum quacenus /alfura dicit defedum
quendam:non ergo fiint in ith\\s,fed in mente, id
cftjin intcUedii , circa vero fimplicia & qutdefl
necin menteefi, id cft, quodciim intellcdus ha-
beat duas operationes , vnam qua inteUigit fim-
plicia,& quid eft:aUam qua componit,& diuidit,
& intelUgit complexa : non tamen verum & fal-
fura eft circa primam operationem : guia intelle-
ftus intelligit fimplicia & quid eft , fed circa fe-
cundara : reUnquitur crgo per locum a diuifionc
qu6d ex quo vcnun & falfum non fiint in rebus,
nec in mente circa primam opcrarionem , quod
fint circa iecundam,qua; eft compofitio,ve] diui-
fio mcntis,& hoc principaIiter;confequenter funt
circacompofitionem & diuifioncm vocis,qua: eft
iignura mends : addit autem , qubd tjudcunque
oportet fpeculari ctrca ens & non ensfic acceptura
pofieritu perfcrutandum efi , fciUcet in aliis Ubris:
aliqua cnim dicuntur dc tali ente, 5).huius text.c.
2 1 . & inde , cap. vlt. &aUqua tenio de Anima,
cext.c.ii.& inde,& multa alia in Ubrislx>gicalib.

S V M M A R I r M.
Ens vcrum,fcnfu cxplicato,non con-
fiderari ab hac fcicntia,alio tamcn fcnfa
confideraturabca j de quo optimc Dod,
agithicq.3. VideibiSchol. z. Epilogat
difto hoc libro dc cntcper accidens ,ac
cnte vcro.

V ^o

Siinul Atcipi'
tuT dMpUciter
^u*d tntelU-
£iHi ftmuiinr-
telltgit ixtre-
ma coplexie-
nts or g-ne-
rttlirer tfut-
funque com-'
fonenti* in-
telligind» tt-
tum.

3»

Nm (» rehm
fed in inteU
UBu fitnt
verum (f
falfum.

Ad hunc
«Mtcnoi cft

33

l\t Lib.VII.

QVjtmam autem comflexh & diuijto efi
in menU (jr non in rebui. ^od autem
fta ens alterum ens a fropriu : aut quia quid
fft^aut quia quale , aut quia quantum , aiftjt
fjuod altud copulet aut diufdat menj.

pe entt ver» Excludir tale ens a confidcratione huius (cien-

thyftc» non • o • i> i • r. i

fffnhderat. tiae:& ujtcnxiit lalem rationem : Ens de quo con-'
fiderat ifta feentia , eft ens reale extra animam:
fed ens verum non eft huiufinodi, ergo &c. Di-
f it ergo qvj6d cjHomam complexio & diuifio de
.qua niinc eft fermo, eft in mente & non in rebw,
ideo fequitur qu6d/M ens, id eft, tale ens efi al-
teru ens aprgpriii^ id cft,ab his quaEfunt proprie
fnria & extra anitriam , dc quibus Metaphyficus
confidcrat : hoc aurem ens r^ale eft quod ^uid
efi , id eft , fiibftantia , aut quia quale , aut quia
quantur/f, autfi <juid aliud copulat mensaut diui-
dit : intelledtts enim componit, veldiuidit entia
realia vt fiint ooncepta, & inteUeda apud ipfum.
Tiuic fecjuitur illa pars.

^uia quidem vt accidens } ^ quod vt
verum ens pratermittendi^caufa enim hui$ts
quidem indefinita , illius vero mentis aliqua
ftftio^^jr vtraque circa reliquum genus entis
dr non extra : oHendunt dutem aliquam na-
turam entti Quapropter ea quidem pr^tter"
mittantur. Perfcrutandx verefunt ipfius en-.
tis caufe,^ principia inquantum ens. Palam
autem in quibus determinauimus dequoties
vnumquodque dicitur^ quia multipliciter di-^
citur ensfigntficatenim hoc quodquid eft.

Metaph,

Ad hunc
textum cft,
<J 4. lib.6.

w^*

Vbi epilogat circa prsdfdain ifto cap. &in
praicedenti , oftendens qu6d ensperaccidens, &
ens verum , funt extra confiderationem huius
fcientia,& poftea continuat fe ad diccnda. Dicic
ergo, qu6d ens quidem vt accidens,& ensvt ve-
rum efi pr<ttermittendum,&c fubdit caufam dicehs:
(jUod huiuf , fcilicet entis peraccidentis,cft caula
indefinita, id eft,- indctcrminata , &c id^a non ca-
dit fub arte , vt di^um fuit fuprk , i/ltus vere, id
eft , entis veri efi , (cilicet ali<]ua caufa mentis
pajfio, id eft,operatio intelledus comppnentis, &
diuidentis, &ide6non cft ens rcale.Tangit etiam
vnam rationem communem vcriufque , dicens
qa6d vtr*que,(dL\\ctt tam ens per accidens,quan>
cns verum oftendunr, velfunt circa reUqttuni ge-
nus entis ab ente per fe , & non extra , oftendunt
alicjuam naturam entts , ens etiam per accidens,
vt fic non dicit aliquam naturam entis , qijod fit
ens per (e vnum extra intelledhimjlicet quasHbet
eius pats fit ens per fe,loquendo de ente per acci-
densincomparationead caufam a quaficdicitor,
non eft en? per fe extra , quatenus euenit prster
intcntionem talis cau(ae,fubdit autem, <juapropter
quia fic eft , ea ejuidem , fcilicet talia entia,
prttermittantur : & contfniwt fe ad dicen-
da , dicens quod perfcrutanda fitnt principia &
cauft entis perfe , inquantum ens , fcih'cet quod
eft ens per le , dc quo palam eft in qtttbus deter-
miiauimus de tjuoties,id eft in y. libro,quem no-
minat librum de quories:ex eo , quia ibi diftinxit
intcntiones & fignificationes nominum, quqties
dicantur ; ibi enim vbi detcnTiinatum eft quoties
vnumquoqqe dicitnr : di<Slum fuit quia ehs mul-
tipliciter dicitur , ficut patet in cap. de Ente , &
hoc modo profequituc in principio feptimi , vt
patebir.

^pllogU4»

meeeusverU
ftec ens pe*
accidens in^
ijuantum tn-
leefirtnU.

ContinuMi
tiiif». diciJit,
§lHare lib. j.
dicittir }««•
tiesi

Text.co.ij,
& in<ie,

LIBER SEPTIMVS.

N hoc libro incipit agere depr^ecipuo huitu fcientia fitbieBo , tkmpe de
\fabliantia\quia hac ejipracipuum ens, ^ ideo pracipue in hacfcientia con"
{fideratur\ quod^uero fttpvimum ens inprimaparte capitisprimi duplici-
ferprobat : aprimitate produSiionis^fcilicety f^caufation^, Trima ergo Summa hu-
ius librt proponit de fubliantia traMandum ejfe. Secunda traSiat,

Tcxt.con).

SVMMA PRIMA.

De fubHantia agendum ejfe cum fif
primum entium.

C A P V T I.

Subftaniciam multis modis efle primum
omnium cntium.

ENS multipliciter dicituT,ficUt diuifimus
in hts qua de quoties. Significat enim
hoc quod quiiefi , (jr hoc aliqutd : illud vero
quod quale^ut quantum,aut aliorum vnum-

quodquefic pradicamentorum.

Toties autem ente di6io palamxquia horum Textcom.».
primum ens efi , quodquidefi^ quodfignificat
fubliantiam.

Poftquam Philofbphus determinauit , & ex- ContinuMtie^
pofiiit ea , qu£E fe tenent ex parte confiderationis *^ *''**" ""
huius (cientia: , qux eft fapientia ( nam in quarto ""'
declarauit ambitum eius, oftendensad quac fe
extendit confidetatioMctaphyfica j & in qiunto
diftinxit intentiones nominum,quaE fubfunt con-
fidcrationi huius fcicntiae ; & in fexto defcripfit
proprium modum confiderandi in hac fcientia.
Ex quibus omnibus poteft coliigi fblutio qua;-
ftionu difputataru in tcrtio,tenentium fe cx parte
confideraiionis huins fcicntia: ) nunc in fcptimo

incipic

Summa^I.

SdtatU yu-
lAtt ctnfiie-
tat frituifA-
httrfn*.

C»»tlMp4

friucffttlt^
hmms i.^tt»i

MttMfl^ff*
fn»tif»ltttT

fiMtiit'

FrimitMttm
fuhJiMtti* Tt-
/P*Sm Mlitru

tfiendk.

Jncipit detcnninarc dc rcbus, qus (ubfiint conli-
derarioni huius (cientiar. Ex quibus poreft col-
ligi (oluiio qiueftionuni ibidcm difpucatanuti,
tcncntiuns fc ex parte rcrum confideratarum.

Ad cuius euidenciara nocandum , quod , ficut
iam diflum eft in quarco , & quinto , quzlibet
fcientia verlatur dt£9 irii in gcncrcfcilicet circa
fubiediij&circa pafEones fubic<fliA'circa prind'
pia. Seoindum hoc crgo totxnn hoc , quod ie-
quitur in toto libro Mctaphjnc^ diuiditur in ues
partcs : qub prim6 dc ente , quod eft fubiedhim
primu hiiius fcicntiat. Secimdo dcvno Sc dcaliis
paflionibus entis inquantum crn. .Tcrn6 dc
primis principiis enhs inquantum ens, Sccunda
in prindpio lo. yfium cfuia Tnuitir tmtUs, Tcrna
in prindpio i z. Dt fuhftMtut qutdem Iheorui.
Vel in principio 1 1 . ^^a <}itidem tguur ftpicn-
tiM circa prixapui. Prinuinduai : quia primd
dctenninat dc ente , vt diuiditiu in decem Prx-
dicamenta. Secundovtdiuiditur pcr potentiam
& atiumzhoc cpim duplid modo ■dinidinir ens:
vt patct inquinto huius cap. de ente. Scamda in
principio 9. tcxtxom.15. & ind«. Defrtmoiti'
tur ente. Circa primum duo facit : Prim6 prsc-
mittit quandam conduConcro qium prindpali-
tct intendit. Sccundo excquitur dc intento. Sc-
amdaibi : Dicuttr Autem fttbfitimtA fi 7^.7 mttlti-
flicius. Condufio quam intendit cft ifta : qucd
cum Mctaphyfica intendat de ente inquantiun
ens,& per confcqucns d^ omni enteiprindpaliicr
tamen intcndit de fubftantia : & (ccundum hoc
hsc pars diuiditur in duas : quia pr imo przrait-'
ric & probat ditflam condufionem. Secund^ dat
ordincm procedendi drca ipfam. Secimda ibi:
Fidetur Mttemjuhffantiti exiflere. Prima in duas
fecundum quod duplidtcr probat didam condu-
Conera. Primo quidem pcr rarionem,& a rei vc-
ritatc. Sccundo a rei iudido, fiue ab auiioritare,
& confiietudinc anriquorum. Secimda ibi : Et
qu4>d olim & nunc. In priraa pane intcndit talem
rarionem : Subftantia eft primum cns in generc
aiuum ; crgo Mctaphyficus dcfubftanria prind'
palitcr intcndit : confcquenria eft cuidcns : quia
quod eft prius in aliquo gcncrc prindpaliter in-
'tenditur in illa (dcnria , qiue eft de illo gcnerc:
quia ergo Meraphyficus confiderat de ente in-
quantumens ,fequinir quod prindpalitcr inten-
dit de fubftantia , fi fubftantia fit primum ciu.
Circa hanc crgorationem C\c procolit : nam pri-
mo prormitrit antecedens. Semndo ipfura pro-
bar. Tcrrio ipfum cxponir. Scamda ibi : nam
tjHMndo dtcimm. Tcnia ibi: Multipltctter tjuulem
agitur. Didt crgo, quod ens dicttur multtpliciter
ficut diximm tn hii,qHd de quotiesyid eft,in quinto
libro , vbi oftenfiun eft quories huiufmodi nomi-
na dicimtur , enim pro quia , hoc {cilicct cns
fignificMt tfuod <]uiJ efi,& hocali^uid, id cft , fub-
ftantiam : iBud vere quod quMe, tntt tpuintitm^aut
altorttm vnumtjuodque fic Prttdictimentorum : to-
tiens Mttem ente diBo, id eft , cum ens todcns di-
catur^<i/i»j,{cilicctcx diccndis : tjiUd horumpri-
mum ensefi,quod quid efi,quod fignificat fubUan-
ttam. Ddndecumdidt:

Nam tfuanJo dUimm tjuale tfuiJ h$c : aut
honum dicimtu, aut malum-.fednon tticubi.-
tum , aut homincm : quando 'vero (juidfH :
nec alhum. neccalidum^ nec tricubitum , fed
bominem aut Deum.

Scori Oper. tora. I V.

FritnitMt dit»
fUxfrtdie*-
titaittirt*t^

jUjttittortttt.

AL ttmftfi-
t».

QuMrefMhm
fiatiMefifrt-
ditMtutmfiuf-

vtri i*mf*f

Cap. I. 219

Probat didhim anteccdcns dupliciter. Prim°
cx primiute przdicarionis. Secund6 ex primi-
tate caofarionis fiue caufalitaris. Secunda ibi:
Alia vero dicuntur. In prima parre intciidit ta-
lem rarioncm : Przdicarum limpliater in quid
eft prius quam prsdicarura in quale qiud , vel
quam qualitnS , vci quanricas : fed fubftanda cft
przdicarum fimplex in quid : alia auccm in qua-
le quid,vcl inquancura quid ; & fic dcaliis , crgo
&c. Maior parte , quiafimplexpriuscftjqnam
compofitum : przdicatum autem in quid eft Cm-
plexrcfpcdu prxdicari inqualt quid ,vcl quan-
ttira quid : dc ifta rationc folum tar^t virtuicm
dicOTS quod fupple raanifcftura cft : fubftantiam
clfe priraura ens : nam quando Scimus dc aliquo
quMle quidfitj/oc dictmus aut bonttm, attt malMm,
quod iciliccr fi^nificat quaHtatem ,fednon tricM-
bitttm, id cft,quanritatem 4«r hominem^A. cft/ub-
ftantiara : & ideo fupplc quando dicimus qualc
cft , aut quid non diciraus tricubitum aut horai-
nemiquttndo vero didmus dc aliquo^iM</ efi : nec
fiipple ipfiim edc album , aut caliditm dtcimus,
quz fignificant quaiitatcm: nec tricubitttm, quod
«gnificat quanritatem , fed hominem aut Deum,
quz fiibflandam fignificant. Vnde patet cx his,
quod fubfhmtia eft prardicatum fimplcx in quid:
alia autem enria (unt prardicata complcxa,(cilicet
in qualc quid , ont inquantum quid , &c. Rario
hm'us eft , quia acddcns przdicaturde fubftanria
denominatiue & in concrcto : concrctum autem
acddencis includic duo, fdlicct ipfum fubiedum,
radone cuius didt qm'd. Includit criam ipfam
formara accidenris,rarione cuius didt qualc, aut
quantum,& huiuGnodi : & propter hoc dicuntur
przdicari in qualc quid , vcl inquantum quid.
Ddnde ciim didn

Alia vero dicufttmr entitt , et tfucdtaliter 3
entis : hac cjuidem qualitates effe ilU veri
quantitates , alia pafiones , alia aliitdqtiid
tale.

Pcnit {ecundam rarioncm fumptam ex primi- ftutkimiJi
tate caufalitaris,quam intendittaiem : Illud quod Mtademtitam
cft caufa alterius in aliquo gcnerc eft prius co in imiemtr* m-
illo gcncre : quia caufa prior eft caufaro : fed flib- '*•
ftanria cft caufa omnium acddcnrium in gcncrc »

cnris , crg9 flibftanria crit primura cns refpctfhi
alionmi de illa radone fblum ponit rainorem vbi
cft virtus rarionis. Cicca qtiam fic proccdit,quia
primo propouit eam. S«rund6 prol>at cam a
quodam figno ibi ; f^ntle & vtique, Didt ergo,
quod mUm , fcilicct cnria a fubfUnria , dicuntur
entia inqttantum taliter vel totalita entis , id cft,
inquantum habcnt iubitudincm ad talc ens,quod
eft fubfbmria , vt ad caufam : hac quidem quanti-
tatts effe : ifia vero qitalitates : alta pafitones aut
aliqutd aliud tale : omnia enim huiuiraodi funt
talis cnds, id efi^fubftantiaE , vd quanritates , vel
qualitatcs, &c. vt fiii fiibiedU & caufic propriz.

SFMMARIVM.
Probat fubftantiatn cfTc priorcm ac-
cidcnce , quia hoc ncquic fcparari a fub-
ftantia : nara de fe cft aptum akeri inefrci
idc6negat feparari pofTe a fubftantia, no
quod hsEc fccudum ipfum, fit dc ciTcncia
accidcntisifed quia pofuit ordinc caufaru
ncccflariu , dc quofusc Dod ^.d.i i.qr.
V z y,M

Z20 Lib.VII.

Ai hunc "\ T Ndt & duhitabit aliquii , vtrum va-

uxtumeft Y dere&fanarCi (^federevnumquod-

futp. I. < .7. ^^^ ifforumft ens aut non ens : fimiliter au-

tem ir in aliis talibus nihil enimifforum eflj

necfecundumfe aftum natum , necfefarari

fopbile afubftantiafcdmagisfiquidem va-

dens entitim alicfuidefi^ (jrfedens ^fanans.

Hsc autcm magis apparent cntia,quia efi ali-

quidfubicBum ipfis determinatum , hac au-

tcm esi fubHantia , ^ vnumquodque quod

qutdcmin categoria tali affaretjbonum enim

i«t.cora.j. *»t fdcns non finehoc dititur. Palam crgo

quiafropter eam (^ illorum fingulafunt,

^tare frimum ens , (jr non aliqtfid ens^
fedensfimfliciterfubshntia vtique erit.

Probat quod dixerat a quodam figno dicens,
vnde(\nisi fupple fic eft,quod taliafunt entiafiib-
Aantis modo prardicto. Ex hoc vtique dubitabit
alicjuii vtrum vadere, & fanare & federe vnum-
quodefue ipforumfit ens:(imiltter autem & in tAli-
r/<^>fumptis in abftracto proquanto,vt /ic non fi-
gnificant cum habitudine , vel dependentia ad
iubftantiam. Et ideo eft forte dubium apud ali-
quem vtrum fint entia vel non : fic accepta in
abftradtoxiiius caufam fcibdit, ^uia nihil ipforum
efi,de fado: nec eji fecundum fe aptum natum-.nec
fojfibile feparariAfuhftantia : quia vnumquodque
eorum eft natum alteri inefle , & propter hoc
quando fumuntur in abftradko : ac fi eftent a
iubftantia feparata , videntur non cfle entia j &
propter hoc entia accepta in concreto magis
videntur elle entia ; ide6 fubdit , quod magiifi-
quidem efi aliquid ens entium fedens &fanans,
qu2 funtaccidentia accepta in concreto:/»<fc au-
tem magis apparent entia-, quia efi alie^tifid fubie-
Uum eis determinatum : hoc autem eftfubflantia\
Conpret* ac- & ideo vnumquodque talium accidentium in
ctdentm w- concreto , e^uod quidem in iali categoria apparet,
entiH^^^iMm i<^ cft, vidctur importare & includere prsedica-
eorufiiMrn- Jtientum Subftantiac : Etcnim pro quia , bonum
a». vide q. I . autfedens , qu« fiint accidemia concreta w« hoc
huiut 7. in <^^;f«r, id eft,fubftantia:licet cnim accidens con-
»coto. cretum, quantum ad principale fignificatum , fi-

pnificet folam fotmam accidentis ; nam album
folam qualitatem fignificat, vt dicitur in Pridi-
camencis , cap.de Subftantia, nihilominus tamen
connotat fiibiedum cui ineft; & ideo non dicimr
/ine hoc, id eft, fine fubiedo, quod eft fubftantia:
quia ergo fic eftpalam : quia propter earn , id eft,
propter fubftantiam , funt fingula aliorum:quare
jlUUtrum. fequitur vlrerius , quid fubftantia erit vtitjuepri-
mo ens,& non aliijuid ens, id cft ,non ens (ecun-
M. frimum. Ji^ni quid , & propterea 5. Phyfic. t?xt. com.7,
generatio in fubftantia dicitur fimpliciter gcnc-
ratioralteratio aurem gcneratio (ccundum quid.
txpofitio no- Notandum , quod Philofophus hic in litera,
notabilu. Vt- ^ ^jjj^^ frequcntcr aflerit,qu6daccidens nonpo-
teft efle fine fubic<Sbo : dicit enim quod hihil ipfb-
rum eft, ncc aptum natum, nec poffibile /eparari
a fubftantia : non quidem quia ponit fubiedhim
dt eflcntia accidcntis : imm6 ex qs conftituitur
ens pcr accidens ; ncc quia de eflcntia accidpitis
abfoluti ponithabitudinem,vcl rcfpcdum quem-
cumque ad fubiedum , quia cfTet contradi^flio,
quod per fe in ratione abfbluti includatur aliquis
rc^cdus , tanc enim cflct abfolutum & non ab-

Metaph.

fdutum : fed cantummodo hoc aflerit Philofo- ulfptL^ilii

phus , quia ponit ordinem caufanmi fimpliciter Jc7ii^s nm

neccflarium ita quod prima caufa non potcft cau- fojftfepmrim

farc caufatum fccunda caufac fine caufa fecund^K »fubfianttei

fubiedhimautem habet aliquam caufalitatem rc-

fpcdu accidjcntis , loqucndo dc natiirali ordine

caufarum,& ideo fine ifta caufa pofita in ordine

fii2 caufalitatis, negaretur a Philofopho accidens

efle , & pro tanto i. Phyfic. text. com.39. dicitur

contra Anaxagoram qu6d inrelledtiis qiiafrens

fegregationempafTionumafubftantiis , ericqua:-

rens impoflibilia ; fed non eft impofTibile quod

includat aliquid repugnans prima: rationi , fiue

quiditati accidentis abfoluti , etiam fecundum

mcntem Ariftorelis nam 4- Phyfic.cap.de vacuo,

texr.com. ;8. quarririftam quarftionem : Ci eflet

fpacium in quo tantiim eflet color , aut fonus,

vtrum illud ellet vacuum : ii aurem ex prima in-

telligenciaeius , qnod eftcolorem ciXt intellige-

ret ipfum efle in fubiedo : cum fubiechim ems

non pofJit efle nifi corpus, tunc ex intellefhi po-

fiti haberctur corpus ibi cfle, & corpus ibi non

efle , & ira ifta hypothefi pofita refpondendum

efltt ftatim quod fpacium illud efrec vacuum , &

non vacuum,& fic quiftio eflet nulla.

SVMMiE PRIM.E.

C A P V T II.

Probat variam primitatem fubftantiae , & variae
de fubftantiis opiniones refcruntur.

SVMMARlVti.

Probat fubftantiam e/Te primum cns
tcmpofc, cognitione, &r diffininone. Dc
prima parte huius conclufionis habct
Doftor hlc quxft. z. & de aliis duabus,
alias duas fequcntcs quxftiones , inqui-
bus rem optime explicat. Vide ibi q. z.
Scholium tertium, hic & ibi ad mcntem
Philofophi/^m.f tcTnpore explicat Dodor,
pcrcfiTe feparabilc ab acc-dcnte,quod eft
cfle prius ipfo natura.

Vltipliciter quide igitur dicitur iffum ^ , , !
\frimum, fcd fubHantia omniumfri- eft q.i.& 4I
mum ratione, (jr notttia , ^ tempore, (^ na- ^^•'^-
tura.

Poftquam Philofophus probauit fubftantiam Frimitiufub-

efle primum ens , quodfuit antecedens princi- A«'«^'i?'-

paIisrationis;nuncexponitiIIudanteccdens,qua- ^a * , "*
F. {.., . /-LrL • r • o ^ . *ft trtpitx.

ljtcr,talicet lubltantia nt pnmum ens,& qua pri-

mitatc. Circa quod duo facit : quia primo pro-

ponit intentum, Secundo probat ipfiim. Secun-

da ibi : Altorum enim. Ponit ergo tres conclu-

fiones poftea probandas, fcilicet qu6d fubftantia

eft primu ens triplici primitate,dicens,qu6d mul-

tiplictter cjuidem dicitur,cfuodprimum,id eft,quod

primum dicitur mulnsmodis,vt patet cx ;.huius

cap. de principio, text. pom. i.fed ftibftantia eft

prtmum omnitim,(\\^^\t entium ratione.id cft,dif-

finitionc, & notitia,id eftjCOgnirionCjd' tempore,

Dcinde cum dicit:

Aliorum

M

Summ^ I.

AlUrum tnim categorematum nullum eji
fefdrdhile : hac autem foU fefarabilU ef.

„ Probat propo/itas conclu fionesrdrca quod tiia

^ • *^* *^ fiidt : quia primQ probat fubftantiam efle pri-
mitMt um- nuim ens prmuutc tempons. Secundo jprobat
ftrn. fiibflantiam eile primum ens prinutate dimnido>

nis. Tcrrio probat iubftaittiam efle primura ens
primiate cognirionis. Secunda^bi : Et ratiofu.
lertia ibi ; Etfiire. In prima parte probat hanc
conclufionem , quod fubftantia eft priraum om-
nium entium tempore , tali ratione : Illud quod
cft ieparabile ab aliquo , & non cconuerib , eft
prius eo fecundum tempi^s : fcd fubftantia cft hu-
lufinodi rcfpedu oranium alionun entiura crgo
(ubftanria eft primuni omniura cnriura fccun-
dum tempus. Dicit ^go, quod Jdtorum cattgore-
matum, id tk,VrzAicaxr^x.omvi\,nullHmefiJifA-
r^ile, fdlicetafubftanriat htc autemjolai^cWicct
fubflanria eft fupple fiparabilis ab aliis. Deindc
cum dicit :

6
AJ haae
tcxt.eftq-}-
lib 7-

TrieriUi ^f-
ftuti*»u.

Jiiflmhi» ir
agirritim fi-
cut ^ uome
^ rmtitfwtt
idtm.

Et ratione hoc primum , necejfe enim in
vniufcuiufque ratione fuhjlantix , ratienem
efe.

Probat fccundam conclofionem, {cik'cct qu6d
iubflanria cft priroam omnium entium diffini-
rione , & mtendit talem rationera : Illud quod
ponitur in diffinitione alterius;& non cconuerfo,
eft prius illd diffinirione:fed fubflantia eft huiuf^
tnodi refpe<fiu omnium aliorum cntium ; crgo
£ibflantia cftprimum oraniumcnriura diffinirio-
ne. Ideo didt,qu6d & hoc r fcilicet fubftanria eft
primum omnium aliorum ratione, id eft , difEni-
rione:etenim pro quia: neceffe eft in rationtvniuf'
cutMftjue effe rationem fuhftantia.

Notandum, quod diffinitio & diffinitum funt
perfede idem ; idco vbi ponitur vnum , potcft
etiam poru reliquum : quia igitur fubfbnria po-
niturin diffinirione accidenris , fimilitcr potcft
poni diffinirio fubftantiai , accipiendo rarionem
pro nomine:idco aif ArifVotcles qu6d necefle eft
in ratione vniufcuiufque poni fubflanria rario-
ncm. Deinde cum dicit ;

Scire autem tuncftngula maximeputamuf^
^uando quidejl homo cognofcimus, dutigntf,
magts quam cum (juale,aut quantum,aut vhi:
quoniam tunc horum eorumdem ftngulafci-
mtii.quando quid eji ipfum quale, aut quan-r
tumfcimus.

Probat terriam conclufionem , fcilicet qu6d

fubftanria eft primumomniumenriura cognirio-

ne , & intendit talera rarionera : lUud eft prius

cognirione , quod eft magis notum & magis rem

norificat : fcd fubftanria cft huiufmodi refpeifiu

omniura aliorum cnrium ; ergo &c. Minorem

oftendft in littcra , dicensqu6d /£■!>< etiamfingu-

la, tuntmaximi putamu4,qHando cognofcimm cu-

iuflibet fuhftantiam.puta quid eft h<ffno,aHt quid

eft ignii, ^uam fupple quando cognofcimos tjua-

ie,aut quantum,aut vbi t^,quoniam^xo quia^rwc

etiam horum eorundem , fdlicet acddenrimnyJw-

gula raaximc fcimus ijuandojcimtu quideft ipfum

_ . . - auale , aut ipfMm quantum.

fmtur rei en- Notandum,qu6d res eo modo quo cft ens, eft

mMtnf. intclligibilis & cognofdbilis , ciim ens flt obie-

Scoti Oper. tom. I K

Trioritm co-
fnitimu.

Cap. II. 221

ftum primum intcllechis : quia idrur alia Prx-
dicamenta noafunt enria nifi per /ubftantiam, &
qiiia taliter entis,ide6 dicuntur cognofci ptoprie,
inquantum aliqualiter parricipant modum co-
gnirionis fubftantijt:quodeft cognofcere quid cft
vnumquodque, putaquid cft quale , aut quid eft
quantumi Ex quo patet , qu6d fubftantia eft pri-
mum cogniturri primitate perfe<flionis,vtdicctur.
Deindc cum dicit :

Et quodolim,c^ quod nune , c!r quodfem-
per quafitum , ^femper dubitatum efl quid
ens.hoctfi qu^ fubflantia-.hoc tnim hi qtudem
vnum effe dicunt:illi verh plura quam vnum,
dr hi quidemfnita^ illi vero infnita, ^ua-
profter nobis maxime, (jrprimum^ (^folitm,
vt eff dicete de ficente fpeculandum quid eji.

Ptobar.vt dicebatur,CQclufioncm prindpalem
intentam a rci iudido,fiue ab audkorirarc, & con-
fuetudine anriquorum, diccns , quod illud tjuod
olim quantum ad pnteritum , & ntuic quantum
ad ^t3^(en%,& femper ejuafttnm & femper dfbtta-
tatum eft , fupple apud anriquos Philolophos
quidfft ens , hoc eft tjuid fubftantia , id eft , nihil
quajrcbant,nec dubitabant nifi dc fubftantia : hoc
enim, fcilicct cns quod eft fubflantia , hi tjuidem
dicunt effe vnum , illi vero plura cjuam vnum , &
inter iIIos,qui ponebant plura , /b» ejuidem fjiita:
illivero infinita : fccundum dinerfas opiniones
de principiis rerum pcttradlatas in prirao libro:
quac principia poncbat rerum fubftanrias,& ide6
tra£bntes dc cnte ad fblas fubftanrias intende-
bant , & quidam illud principium , & fubftan-
riam rcrura ponentes vnum tantura,vt Thalcs &
Anaximencs ; quidam plura , quorum aliqui po-
nebant illa plura finita .• vt Empedocles , aliqui
infinita , vt Anaxagoras & Democritus. Vlrimo
cum dicit. Qu^apropter nobi* & tnaxime, ex an-
tecedente probato concludit conclufionera prin-
dpaIiterHntentam,dicens,^iM^ro^f«- quia fupplc
fic cft,qu6d fubffcmtia eft primum ens, ideonobit
pefcrutandum eft maximi & primum, id eft,prin-
cipaIiter,C^ fofum^vt eft diceredefic ente, id eft,de
fubffcuirit, quid eft.

Notandura , qu6d licct Metaphyfica maxirac
& principalitet confideret dc fubflantia , vt hic
dicitur , & diftura fiiit in 4. huius circa prind-
pfura ; non tamenfblum ncc prxdsc confiderat
de fubftanria,cum fit dc toto cnte,& ide6 fignan-
ter ait ArifVorcles :/ff/«w», vt efi dicere de fic ente:
hoc enim, quod dicitur , vt eftdicere, eft addirio
dirainuens.qua additione folemus vti in his,quiB
non habent oranin6 veritatem. Tunc fequitur
illapars.

SVMMARIVM.

Manifcftum eft dari fubftantias fcnfi-
bilcs ; &: ponit varias fcntentias dc fub-
ftantiis fcparatis , de quibns didum eft
libro primo,& plus dicetur lib.i x.

Vldetur autemfubfantia inex''fere ma-
nifeBiftme quide corporibuswnde ani-
malia,^ plantas,(jreorum parttsfubstantias
effe dicimusxf^naturalia corpora^vt igne , ^
aquarftydr terram^ ^ taliumfinguld, (jr qu^h
V 3 cunque.

Tcxr.com. j.

7

AL cjnx
fubftantia.

Vttrit tfititt-
nes de /utr
ftMUi»

Lieet frittei-
pttlirer fnb-
ft4Utti»m,no»
ttimen foUm
cifnUrat Mt-
titfhjfiat.

Z22 Lib.VII.

cu>t/jufydut p4rtes cortfm, aut ex hUfunt, aut
fArtibtu^aut emnibits^vt caelum &fartes eiM
vtaHra,& Luna^&Sffi-

Vbi poftquam Philofbphus probauit intentam

conclunoncm , dat modum procedendi circa ip-

f.im. Circa quod tria facit. Primo offendit dc

fubftantia quid manifeftum fit. Secund6 quid

dubium fit. Tertio quid dicendum fit , declarans

^te Al. pff- ordinem procedendi. Secunda ihv.ytrHm vero ht.

fttponi , fed Jerti^ \hi:De hiiigitur. Dicit ergo quod fubftan-

. " j'"/^^'- t^a quidem mamfeBtfftmc exifiere vtdetur in cor-

ti» efuid mt- fortbtts ; &c ideo kibltantmm efle manifeftupi eft,

nifepuirf fit f^/de ammalia , & plantM , & eorttrn partesfub-

esltndtt. jiantias ef[e dicimm , & Jimiliter alia natPtralia

(orpora , vt ignem,aut acjuarn.atit terram , &fin-

gula talium ; quod djcit proprer opinionem quo-

rundam,qui, vt di£bumfuit in primo libro,ponq-

fcant elementa raedia. Et etiam dicitnus fuDftan-

tias , cjuicunque fimt autpartes eorum.[ci\\cct€Lt-

mentorum,vt lapis, Scc. particularia mixta:4«^rjr

omnibus,\t tota (ph2:raa<ftiuorum& palliuonjm.

Iterum coelum , quod eft alterius natura: ab ele-

mentis , & partes eitu , puta afira , & Sol , fup-

.**»u. ple dicimus efle fubftantias natural£s.Deinde cum

dicit:

j> Vtrurtf vero hafoUfubJtantU funtuut &

al't£ aut horurn qttidem nuUa : alterA autem
qua dam perfcrutandum.

Oftendit quid dubium fit circa (ubftanriam
& facit duo : quja prim6 proponit dubium. Se-
cund(S exponit ipfum cx diuerfitate opinionuri).
jjefMitntU ^'^canda.ihi : f^identur autemefuibufdam. Dicit
Mtd dutium ergo ,qu6d licct manifeftum fit fic efle fubftan-
'4inuifi'>gM. tias naturales. f^tritm vero foU j7nt fubUanti^,
vt pofiierunt antiqui Naturales, aut & ali<t,vt di-
xerunt Platonici : vel etiam horum qmdem nul-
lum , fupple fit fubftantia : altera autem cjutdam
ab iftis {cilicet fint fubftantis perfcrutandum eft,
fcilicet tanquam dubium quoad przfens. Deindp
cum dicit;

I

Videntur atttem cfuihufdam corporis ter-
mim,vtfuperfcies, &linea , & puniftts, &
vnixas effe fubfiantia magis cju^mcotpus &
jolidHm. Amflius prater fenftbtliaiht cjuidem
non opinantur effe aliqnid talium-iUi vero
tlura^&magis entiafempiterna\vt Platofpe-
ciesipfaa, & Mathematica^ duasfubflantias.
Tcrtiam veio ferfibiUum corporum f^bfian-
tiamfed Speuftpptnplures fuhfiantias ab vno
incho-ns , & principia cuiufibet fubftantia
eff:' dtxit ; aliud qntdem numerorum ; aliud
ryagnttudinum^ deinde antma , & hoc modo
protendtt fttbjiantias, Ouidam verofpecies
& numeros eandem dicunt habere naturam:
aiia vero lineas &fuperfcies vfque ad pri^
mam caeli fubstAntiam,& fenftbilia.^fectindas
ajferunt fubltantias effe.

Exponit propofitum dubium ex diuerfitate
opinionum dicens > quod efutbufdam videntur
corporii termtnt,vt fuperfinu,& ltftita,& punSiw,
& vnitof effe magii fubftantia qtfkm corput &fo-

iidtfm , v.t diftum fuit in ^.hiuus. ^mplius fop-
ple ifta opinio bifurcatur:qiiia hiquidem, fcilicet
Pythagorici nonopinanturahquidralium ejfepra-
teffenfibtlia , vt Platoponens ipf^s fpeciis , vel
ideas , & Mathematica duMfpecies ,idc{i , diios
prdines fubftantiarum fcparatarurn. Tertiamve-
rofubfta>mam ponit corporum fenfibtlium:Exivoc
ergo quod ilk entia funt feparata per confequens
ponebatea magis entia quam'fenhlMlia,qua fuht
corporalia : quia ver6 ponebat duos or(iines illo-
rum entium, fcilicet ideas & Mathematica intcr-
media:vnumaurem tanium ordinem fenfibilium:
ide6ponebatillaefle plura fenfibilibus. Speu-
fippw vero qui vt dicitur fuit fuccelfor Platonis,
& nepos eiusfilius fororis , i^oCmt plttresfubftan-
ri<«,id eft,ordines fubftantiarura,fw/7£><iw<«^ vno,
id eftjin vnoquoque ordjneponens vnum princi-
pium omnium fubftanriarum illius ordinis;& fie
ponens principia cuiuflibet fubftantije fupple pri-
m^ipias ideas. Jilitid cjuidem principium pOf
Cait numerorum, qiios poft ideas ponebat fubftan-
tias orimas ; aliudmagnitudinum , quas ponebat
fubftanri«s iecundas;<^»»//<?, fupple poncbat fub-
Aantiam 4nima,& hoc modo protendit fubftantias,
ideft,or4inem fubftantiarum fupple vjque ad
corporacorraptibilia. Quidamvtr^oJCvc^^Xt dilFe-
rentes a. Platone,& Speuf ippo, dtcunt fpecies , id
^'^■\dt:x%,& numcroshabere tandem naturam : 6f
fic non diftinguebant inter ideas & primum or-
dinem Mathematicorum , fcilicer numerorum:
jiUaver^oomnia dicunt effehabita, id eft , confe--
quenter fe habentia adnuracros,puta/wM &fit-
perficies vfque ad primam fubftantiam cceli ,. &
alia fenJU>ilia,C[i\sc in vlrimo ordinc ponebant:fic
crgo ex diuerfitate ifbrum trium opinionum pa-
tet,quiddubium fit circa fubftantias ipfas. Deiii-
de cum dicit :

.A/ttiquaruitp
vari/t opinio-
nesdifukfiM.
iittrum i/itr
rmste.

Sptufipput
fuccejfor Fl*-
tenu.

lO

De his igitur quid diciutr hene , aut non
hene,& qu£funtftibftanti£,&vtrumaliqua. Tc«.com.tf.

funt prater fenfibiles , attt nonfunt , & isU
quomodofunUEt vtrum efl aliquafitbfiantia

feparabilu., C^ quare & quomodo , autnuUa

fraterfenfibiles, Perfcrittandumcumdefcrif- Tcit.conL7.

ferimuspriusfubfiantiam quidefi.

Oftendit quid fit circa ipfam fubftantiam di-
cenclum , declarans ordinem procedendi dicens,
quod de his igitur , fcilicet de prsdiftis , quid di- ...
cttur bene^aut non bene, dicendttm eft : iterum qu* dJlidtTh.
f{ntftibftapti£,&vtrHmCuppkM.athe\Tnmca,8c n»miA »f,l
idexfunt altiju£fubftant:<tpr£ttrfenfibiies, aut gnaturhit,
nonfunt , & t/?rfdato,qurd fint fubftanria: , ejuo-
modo funt , id eft, qaem modum eflcndi habent,
etfi fupple ifta Wathematica , & ideac non fiint
prxter fubftantias fenfibiles , vtritm eft aliqua
fubftanttafeparabilis, fcilicct fecundum efle , &
^uare aut e}uomodo,aut nulla eft fubftantia />r<ef«r
fenfibiles : hoc qutdemperfcrutandumefl, fcilicet
ix.lib.&: vltTz.cumprimo defcripferimtu fubftan-
tiam , fcilicet fenfibilem cjuid eft : quod facit iij,
hoc feptimo,& oclatio huius.

SVMMA SECVNDA

Dc ipfa Subflantiapertracbtur.
Ponic 4iuifioncm fubftantiae in qua-

II

t. Diuifio
fiihn*nti£.

Subftnntia
Mfitur qu*-
(IrufliMer.

Viuifiofui-
fttuuit hic (y
<9 PrtuUca-
mentis pojita
*fifere t*de.

Summ^ IL

tuor mcmbra , & coincidit cum cius di-
uifione;in primam , & fcc< ndam, de qua
jcap. dc Subftantia. , Defcribic primani
fubftantiam, fcu fubicfti m , & diuiditin
materiara , formam & compofitum ; de
quofecundo dc Anima,tcxt. i.formam
aitpriorcmeflc matcria, &.compofito,8i
pcrfediorcm matcria , dc quo Dodor
hicq^.

C A P V T I.

Quot .modis dicntur fubftantia , Sc quas

propric fubftaiiriailtjdcqucfub-

ftancia rcnfibili , & in-

tclligibili.

Dfdtur 4utfmfuhffj»tiajf nort multi-
plicius de tjuatuor , maxime etenim,
tjuod quiderat ejje , & vniuerfale , (^ genus
faifiantia videtur effemiufque ;(jr (juartum
horumfuhieilum.

Poftqua Philofbphus praemifit & probauit ift£
conclufioncm,qu6d (cilicet ciim Mctaphyfica in-
tendat de entc inquantum cns,& per confequens
de omni ente principaliter tamen de fubftantia:
jiunc exequitur de intento , detcrminans princi-
paliter dc fiibftantia. Circa quod duo facit:
quia primo prsmitHt quaedam vtilia.& nccella-
ria ad intentum. Secundo procedit ad inten-
mm- Secundaibi : Et primi dicemuf. Prima
in duasfccundum qiiod^rffmitrit du^s principa-
lcs diuifiones de fubftancia ; & dat ordincm &
modurn procedendi circa membra^ partcs diui-
fionis. Secundaibi : Confitentur autem.Primz in
«^n3< : primo prxmittit \aiam dc fubftantia diui-
fionem. Secundo fubiungit alierius membri fub
diuifioncm.Secimda ibi : Taleveromodo. Prima
induas:nam prim6 ponit vnam quadrimembrem
diuifionem. Secund6 exponit vltimum mcm-
brum diuifioniSjibi : Subienum vero efi. Dicit er-
go c^oA jHbfiantia fi non dicatur mHltipliciHs.-di-
citur tamtf maxime de cjHatuor : etenim ^uid
erat ejfe, id eft , quiditas, fiue forma totius, dici-
tur vno modo fubftantia:alio modo dicitur vni-
uerfale fubftantia , {cilicet fecundum opinio-
nem,illorum, qui ponunt ideas efte quajdam vni-
uerfalia , & fubftantias fingulariiun de fingulari-
bus prxdicata. Alio modo^eww videtur ejjfefub-
fiantia cuiHf(u^iijfte,id eft, prinjum genus,vt funt
vnum 8c ens,qu2 quidam ponebant maximc fub-
ftautias vniufcuiufque zcv.quartum horum efifub-
ieilum, id eft,quod quarto modo fiibftantia dici-
tur fubiedtum, id eft, fubftantia particulasis,quaE
{ubiicitur omnibus fuperioribus.

Notandum , quod ifta diuifio fubftantis f ft
quafi eadcm cum illa , quae ponitur in Praedica-
mentis , fiilicet quod fubftantiarum alia eft pri-
ma,&: alia eft fecunja : nan> ppr fubiet^um intel-
ligitur hax fubftantia prima ; per gcnus ver6 3c
vniuerfale , quod videtur ad (pecies pertinerc in-
jcUiguntur fccundae fubftantias. In Praedicaqicn-
tis autem przmittitur primus modus hic pofitus,
^x co , qu6d ibi loquitur de fubftantiaordinabili
in Prxdicamcnto : r^oc autpn vel eft genus , vcl
«:ft fpccics, vcl indiuiduum , vcl aliquod princi-

tx

Cap.I. 223

pium.quod eft in genere pcr rcduftioncm : quidi-
tas autcm non eft ordinabilis in Przdicamento:
quia vt fic ncc pft aliquod principium partiale,
nec cft vniuerfaic, nec paruculare,ncc genus, nec
fj>ccie9sncc vnum,nec multa;fed equinitas cft tan-
tum cquinitasjfecundum Aoiceniiam j. Metaph.
Deinde ciim dicit:

Suhieifum vero eft de quo ai/a dicuntur,
(^ illudiffum non adbuc de dlio:frofter quod
frimum de boc determinandurft ejl-.majcimle
namque videtur effe fubfiantia fubie^um
frimum.

Exponit vltimnm membrum huius diuiffonis,
dicensqu6dy«^«fff«m efl HlHddeque alia dicun-^
tur, id eft,principalitcr , & id ipfumnonadhHcde
altfi dicitui ,propter quod de ipfo prtmo determi-
Tjandum efi. Cuius caufamfubdit ;name]ue pro
qimtfuineflHm. id eft, parricularis fubftantia, ma-
Ktme videtur fHhfiantta ; vnde inJPrardicamends
dicitur, quod prima fubflantia propric & princi»
paliter Sc maximc fubftare dicitur.

Nbtandum,qu6dprsdicatioeflduplcx qux-
dam per fe, & qucdatn per accidens , & illa (\uat
eft per fc : quxdam eft fupcrioris de inferiori:
quaedam eiufHem de lc. Cum crgo ait Philolb-
phus , quod fubiedum , id cft , prima fubftanria
non adhuc dicitur de alio , nonintendit ncg.'ue
quin prima fubftantia poffit prardicari de alio per
accidens , vt dicendo:hoc aJbum cft Socratcs; vcl
quin etiam poflit praedicari de fe ipfa diccndo:
Socrates eft Soctatcs , fcd vult dicere , qu6d non
pra:dicatur de aliquo inferiori:quia non habct in-
ferius fe,cum fit fimpliciter , & omni modo in-
comraunicabilis. Dcindecum dicit :

Tale vero modo quodam materia dicitufy
^ alio modo fqrma j ttrtio vero quod
exhis.

Ponitiftiusvlrimimembri fubdiuifionem. Se-
cund6 comparat membra eius ad inuiccm.Teni6
declarat qualiter agendum fit de membris , fiue
pardbus huius diuifionis. Seamda ibi : Quarefi
fpecies. Tertia ibi: Attamen tjua nnnc. Prima in
duas:nam prim6 proponitfiibdiuifionem.Sccun-
do cxponit eam per exempla. Secunda ibi : Dico
autern materiam. Dicit ergo qu6d tale vero , fci- SuhdiMt/U
licet fubie»Shun quod dicitur prima fubfbntia, /"*/***»»*
vno modo cjHodam dicitur materia , & alio modo Lfe»*»
forma.Tertiovero (juodex his,id eft,compofitura,
& eft illa vulgata diflin(5Ko fubflantix,qua: poni-
tur eriam i- de Anima,text.com.i quod fubftan-
ria quacdam eft maferia,quasdain forma,qu:cdara
compofitum. Deindc cum dicit :

SMhitSum «»

frepefito
fuitti

TrMMtMtio

dujlexftrfe
& ptr

§luettttdo
primttfuhfH-
ti* pojjit dt
Mliofrtdic0-
rri

ctft*.

Dico autem materiam quidem asformam
MUtem fguramjpccieixquodautemex his Jf^-
tuam totam.

n

Exponit di<Sbam fubdiuifionem pcr cxcrapla,
dicens , Dico autem materiam ejHtdem as.formam
autem, id c(k,figuram fpeciei, id eft,dans fpeciem
ipfi fktuac : ejttod autem ex hn compofitimi, fcili-
cet totam fiatuam.

Notandiun, quod ficut diftum fuit alias, Phi- ^xtmtU 41-
lofbphus quandoquc non cmat de exe^ipiis , nifi TiJUtttii. fU^
V 4 quod

rtmufut
p«rti»nm tjr
non identit»-
ttm imfcr-
tsmt.

224 Lib. V II.

quod (enriat qui addifcit : q6ia igitUt attificialia
„ ^ quantum adfuas fotmas funt nobis notiota na-
tutalibus } ideo datam diuifioncm de fubftantia
explanatjdando exemplaartificialia : fedfecuit-
dum rei vcritatem fieura ftatuse,& alixfoim* ar-
tifitiales i^on fumfubftanti*, fed ii»agis acciden-
tia,vt habetur 8. huius j text.com. j. & iz. vnde
per ha?c, qus hic dicuntur de artificialibus intel-
ligcnda eft materia,& forma fiibfbuitialis,& com-
pofitum in naturaHbus.qua: vere funt fubftantiac,
& fubftantias primae fi fingularittr fumantur.
Deinde cuni dicit:

^arefifpecies materia eji prior,^ magis
ens , ^ iffo qmd ex vtrifque frior erit pro-
pter eandem rationem.

Comparat membra diftae diuifionis ad inui-

cem : & primo fecundiim opinionem propriam.

Secund6 f^cundiim opinionem antiqiiorum ibi:

Et matena fubfiantia. Prima induas. Primd fa-

cit,quod didkum eft. Sccund6 remouet dubium.

Prior e/i for- Secunda ihv.Nunc efuidem igitur. Dicit ergo,qu6d

m* materU yTy^f a>j,id cft/orma : y;,pro quia,forma f/? Pnor

C comfojito. ptateria, id eft,qu^m materia,^.WM|g/> ens, feqoi-

tur prOpter eandcm rationem,qu6d eritpriof ipjh

-— ^uod eft ex vtripjueM eft,compofit6. Ratio hu-

ius eft : quia matcria eft prior compofito , ficut

principium principiaro : fi igitur forma eft prior

materia , fcquitur qu6d fi prior compofito : quia

, , , ,, ., quicquid eft prius priore eft prius pofteriore ; &

cft alia ratio,quatenus compofitum includit ma-

teriam s & ratione huius poteft dici forma prior;

ideo ciicit Ariftoteles , qu6d propter eandem ra-

rionem forma eft prior compollto,propterquam

- fcilicet eft prior materia. Dicitur autem forma

prior perfe- "lagis cns & prior quam materia . non pnontate

iiione nop- genetationis , fed perfedionis : quia eriam ipfa

exillit per formam communicantem fibi eile.

Deinde cum dicit:

Metaph.

nernttene,
quim m»te-
ri».

Tcxt.com. 8,

»4

■ rt^.

Nec quidem igitur typo di0um eji cfuid ef
fubHantia : quia eftid quod non defubiedoi
fed de quo alia.

Optrtet autem nonfolum ita:non enim
fufjficiens, Ipfum enim hoc immanifeHum.

Remouet dubium:fortc enim crederet aliquis,
qu6d diuifiones datae de fubftantia fufficiant ad
cognofcendum de fubftantia quid fit , quod ex-
cludit dicens : quia nunc quidem igitur typo , id
cft , in quodam generali, & vniuerfaliter<i»^«w
e/iquid fuhffantta Jit : quia fciHcet fubftantia eft
illud quod non de [ubieBo prxdicatur : fed de quo
alia : oportet autfm non ftilum, JMjfiriHcet diffini-
re fubfiantiam, »0» enim eft fufficiens:hoc enim ip-
fum eft immanifeftum.

Notandum , qu6d prxdidl^a notifi/ratio de pri-
ma fubftanria , qu6d ffciHcet denullo dicitur , fcd
aHa de ipfa, vidctur quaedam definitio , fiuc de-
fcriptio Logica , fumpta penes modum praedi-
candij fed noc non fufficit ad fciendum quod
quid efl fubftantix ; nam pcf talem defcriprio-
nem Logicam , & communcm non exprimuntur
cflentiaHa principia rei,firie quibus, quod quid eft
non poteftperfedefciri,

SVMMAR. J V M.

Scntentia antiquorum , quod fola ma-

tcria fit fubftantia rcrum , &: iuxtacara
materia dcfcribifur. Contra quos oflcn-
dit,materiam npn cffe maxime ens. Vidc
Doaorcmhiequpeftv j, &: x.d. ix.q, i.
vbi optim^ difcutit naturam matcriie , &:
difficultates concernpntes eam , probans
contra DThpmam eam efTe cns adualc,
^propriam habere cxiftcntiam.

ET adhuc materia fuhHaptiaft : fi enim
non ipfafubHaniiaquaeJlatia diffugit-,
aliis enimfublatis nihilprateripfam appartt
rcmanens ; nam alia quidem corporumfunt
pafionei^ & faShiones ,^ potentix. Longitu-
do vero , (^ tatitudo^, &profunditas quanti-
tates quxdam funt ,fednon fuhHanti(t,^uan-
titas enim nonfubjlantia , fed magis cuiin-'

funt hdc ipfa primHmyitlud eji fubfiantia. j at
'veroablata tongitudine , latitudine & pro-

fundo , nihitvidemtis remanens , niftfiquid
ejt determinatum abhis. ^arematertam
necejfe videri fotam fubftantiam fic inten-
dentibfii.

Comparat ad inuicem membra didae fiibdiuf- «-
lionis lecundum opinionem antiquoriitn. Circa quorUJema-
quod duo facit : Prim6 enim facit quod didum teria ^fub-
eft,&adduciteorum rationem. Secund6 arguit /'»»"'» rerm.
contra eos. Secunda ibi : fed:impojfibile.

Ad euidentiam huius notandum,qu6d antiqui IJ

Philofophi ex debiHtate fortc' intelleftus non

pertingentas ad notitiam formx fubftanriaHs,

pofuerunt totam fubftantiam rerum efle folam

materiam: hanc fubftantiam aHj dicentes ignem,

ah'j aquam,aHj aefera,&c. vt paret ex primo hu-

ius : ita qu6d lecundiim eos mareria eratmaxime

fubft£nria& enB;ide6 fbla mareria erat tota fub-

ftantia rei. Circa hoc ergo fic ptoccdir:quia pri-

m6 prxmitti* huius opinionis rationem.Secund6

iuxta hoc fubiungit marerix defcriptionem , ibi:

Dtco autem materia, Dicit ergo qu6d & ntateria ALali*

fubftantia fit , fupplemaxime fecundtim opinio-

nem antiquorum : quorum rationem fubditrfww,

proquia :finon ipfa, fcilicet vAa.xcx\a.,fit fubfian-

tia dtjfugit, fcilicct a nobis , qutt eft alia , fciHcet

fubftantia prxter mareriafci : altis enim , fciHcet a

materia fubiaris,fupplearebus fenfibihbus.in qui-

bus fiibftantia cft maxim^ manif«fia , vt fuperius

di(ftum eft ; nihil apparet rernanens praetcr fup-

ple quam matetia : vam aHorum a materia, aliae

quidem funt pajftoner corporum , pma. caHdum,

frigidum,album,& dulce, &c. ali£ fiint faBiones,

puta generationes & corruptiones,& motus: ali*

funt potentia ,^niz<\viz\viaxts de fecunda fpecic,

vel potenrix , id cft , artes , fiue habitus pradtici,

qui potenria: rationales nominantur , de quibus

omnibus clarum eft , quod non funt fubftanrixj

quia qualitas non cft fubftantia, fed niagis illo

modo eft fubftantia illud,cui primum infiint haec

ipfa , id eft, didx dimenfiones , fcilicet diStx di-

menfiones,fciHcet quanritates : nam primum fiib-

iedtum omnium eft fubftantia : at vero ablata

hngitudi»e,latitudine, & profundttate mhil vide-

mui , fcilicet rcmanerc , nifi fnpple fubie<5him fi

quid efi detenninatum , id eft , diftinfkiun & ter-

niinatum ab his , fcilicet dimenfionibus,quod eft

ipfa

A^

Ad hunc

texnuncft

<).5.1ib.7.

16

Summ^ II

ip&matena:quia ex rauone didut, fic intenienti-
nu, fcilicct anu<^ais necejfe eji videri foLm mAte-
rtMm ejfe, fcilicctfuhfiM^rum-Sed ifta ratio fcfel-
lit antiquos , cx eo, {cilicet qu6d , vt didlum eft,
non deueneruntin notitiam fbmiz fubflantialisi
& ideo ibla accidentia pofucrunt fbtmas rerum,
ipiam materiam totam renim fubftantiam (brc
aibitrantes. Deindc cum dicit :

Dic* autrm materia qud ejl ftcnnXvm-fc
nulUtentts^neque quiJ^ neque quantitMy ne^
q»e altquid altud eorum dicitur , quittia ens
tfi determinatum , efi entm quoddam de quo
fradicatur horum quodltbet cui efi effe alte-
riim,(jr categoriarum *tfnicujque,alia namqut
defuhfiantia frttdtcantur 'yhacvero de mate-
ria, ^(^re , quodefi vltimumfecundum fe^
neque quid y neque quantitat , neque aliud
altquid efi , neque negationes , & entm hac
erunt fecundum accidens. Ex his ergofbt-
culantihtti accidit fubBaHtiam , tfft mate-
riam.

Subiungit iuxtapraedi<3amopinionem mate-
riz de(criptioncm , dicens. dico autem materutm
qua fecMndkm ft , id cft , lecundum fuam quidi-
tatcm , nequt efi quid , id cft , fubftantia , ne^ue
qualttM , neque aliquid altud dicuur aliorum ge-
ncrum quibus ent eji determinatum , id cft, pcr (e
diuifum. Vnde fubdit quod fupplc ipfa materia,
eji quoddam de quo quodltbet horum frtdiElorum
fradicatur , (cilicet denominatiuc : cui , fcilicct
nutcriz eft effe alterum , & vnicuique tategoria-
rum przdidlarumjtaquod materia, qu« fubiici-
tur aliis habet diuerfum cfle ab his , quae de ipfa
denominariue prxdicantur : ad cuius declarario-
nera fubdit , alta namque , fcilicet genera defub-
ftantia prtdicantur, prjedicarionc denominariua:
hac vero, id eft,fubftantia de materia pra:dicatur,
fcilicet denoniinaiiue:fIcut cnim accidentia pra:-
dicantiu dcnominariuc de fubflanria,vt dicendo,
lapis eft albus,flc fiibflantia przdicatnr de mate-
ria , vt dicendo : ifta materia eftlapidea. Ex quo
fequitur qubd Hlud quod eft vltimum fitbieciMm,
fcilicet materia , de qua omnia alia prsdicantur
(ccundum fe , id eft, fecundum fuam quiditatem;
fiec eftquid, id eft, fubftantia, nec quantitas : ntc
aliqutd aliud: quod per lc fit in gencre,& non fb
lum matcria non cft aliquid tale , fed nec itaque
negattones : ita qubd materia fit formaliter nega-
rio , vt negationes de materia fbrmalitcr pra;di-
ccntur. Cuius caufam fiibdit , enim , pro quia:
ha , fcilicct ncgationes erunt per accidens,Cupf\e
in materiajquod fonc dicit ad excludendum opi-
nioncm Platonis , qui non difHnxit inter mate-
tiam & priuationem , vt didtur , i , Phyfic. tcxt.
com.79. Vltimb concludit : c^miL fpeadantibusex
bis , fcilicet pracdiftis rationibus acctdit dicere
materiam effe fubftantiam; fcilicet fblam & maxi-
vt fupcriiis diccbatur.

Notandum , qubd prasdicario eft duplex;qua:-
dam eflentialis , & quxda denominatiiia. Exem-
plum vnmv.homo eft «;7<nM/.£xemplum fecundi:
mel eft dMlce: przdicario ctiamdenominariuaeft
duplex : qua;dam eft extrinfeca & alterius gcne-
ris,puta cum ens vnius gencris prardicatur de en-
tc alterius generis. Excmplum : hom^ eft albM,

Cap. I. 225:

& quardam intrinfeca & duflem generis , puta
cum pars pr»licatur dc toto , vcl totum dc par-
tc : quando vtrumquc eft eiufdcm gencris, excm-
plum : homo eftanimatus , vel antma eft httmana.
Et cft diffcrciuia inter has pratdiaarioncs deno-
minariuas: quiaillaqua; cxrrinfcca cft , non cft
conucrtibilis : nam licct benc dicatur bomoeftal-
bur, non tamcn cconucrfb proprie didtur : idbedo
efthumana : fcd illa quar eft intrinfcca vtique po-
teft conucrri : nam ficut bcnc didtiu : homo eft
animatus.-itz cconucvCo zanitnaeft humana. Hoc
eriam roodo compofitum prsdicatur de matcria,
vt hic didtiu: ; & cconucnb materia de compo-
fito , vt patet quinto huius capitulo fcxto , tcxt.
com. 11. Quando crgo ait Philofbphus qubd dc
raateria horum prafdicatur Pracdicamentonim
vnumquodquc non intendit dc Pracdicauonc ef-
lcntialijfed denonainariua:alioquin magis condu-
derctur quod matcria cflet fubflanria.vcl quanri-
tas &c. quam quod nullum corum clIct:loquitur
crgo de prjcdicarione denominariua. Attendcn-
dum tame qubd aliter alia prardicamcnta pracdi-
cantur denominariuc de fubftatia, v;l dc matcria,
& aliter fiibftantia dc matcria : quia acddentia
pridicantur de fubfbnria,& de materia dcnomi-
nariue prardicarione cxtrinfcca : fubflantia vcrb
pracdicatur de materia denominatiue prsdicatio-
ne intrinfeca ; & ideb ex hac przdicarione non
poteft inferri qubd materia non fit dc cflentia
lubflantiac corapofitz. Dcindeciun didt :

Std impof^ibilt: etenim feparabile ^ hoc ^*^ '"T

/ j • ff -1 ■' } ^ r I rT^ ■ Kxtiim eft,

aliqutd inejfe videtur maxime fubliantia. q.<. iib.7.
Quaproper fpecies (jr quodex ambobtu fub-
fiantia vidtturejje magis quam materia.

Argiut conrra ^Qtas opinioncs,oftendcns qubd
matcria non eft maxime fubftanria per talem ra-
tionem:Dc rarione fiibflanriz videntur efle duo,
fcilicet qubd fit fcparabilis ab aliis , & qubd fit
hoc, aliquid ; fed matcria non cft huiufrnodi; er-
go materia non eft maxime fubflantia. Dicit er-
go ,fed impojfibile, fdlicet eft,matcriam elTe ma-
ximc fubftantiam , aut fblam matcriam efTc fub-
flantiam : etenim pro quia : e({efeparabile ; & ejfe
hoc altud : videtur inejfe maximefttbflantit,quod
fupplenon compcrit rnatcria::fed raagis compofi-
to pcr fbrmam : quaprapterjpectes, id cft,fbrma,
& quod ex ambobtu, id eft, compofinun, videbi-
tur ejfe fubilantia magis quam materta.

Notandum , qubd maximc proprium videnu
eflefubftantiar,qubd fit feparabilis:nam accidens
non eft feparabilc pcr naturam a fubflanria, fed
fubffcmtia ab acddente : irerum alia cnria magis
fignificant qualc quid , quam hoc aliquid , fub-
ftanria autcm proprie fignificat hoc aliquid,neu-
mun autem horum competit matcriar fecundum
fe. Naro materia ncc eft feparabilis , nec eft hoc
aliquid : forma autem licct non fit feparabihs &
hoc aliquid:tamen quia pcr formam fit compofi-
tum ens a<lu,vt fic poteft ellc lcparabilis , & hoc
aliquid;ideb fcquip.ir qubd forma & compofitum
fintmagisfubilantiaquammatcria. Deindccum
didt:

jS

Ojlendite$u-
trm amiqtM
mMtrrim n»m
tjfe msximk
ens.

De TMimtt
fmlilMiiti*.

Tatma , (J»
ctmfofttum
mtgtsfithfii*
tim qmMm
iftMteriM,
TcxtxoiiLf,

Attamtn tam qua nttnc ex ambohits ftth"
Bantiam. Dico aiitem tam qua ex materia
e^forma dimittendum. PoHerior enim efi (^

attna

Zi6 Lib.VII.

dfertd:mdmfefid autem efi aliqtialiter ^ ma-
teria. Itaque detertia autem ferfcrutaudum
e^ hac nam maxtme dubita9ilis.

frimcifMlittr Dcclarat qiulitcr agcndum Hc de membris,

frefequttur (Jyg panibus prsccdentis diuifionis dicens, qu6d

^.iT"* *' lic^t fupplcforma&compoficum fiot maeis fiib-

Stt #V m«tt- ftantia quam matena : attamen jHbjtanttam qu*

risfrmntf. 'ft f^ ambobtu,dico atttemeain qut ^d compofita

ex materia & forma , nunc id eft, ad pncfens, di-

mittendHm. Cuius duplicem caufamtangit :tum

quia eftpofierior , naturaliter quam materia &

forraa, ficut principiatum principiis, & idc6 co-

gnitio matenae & rorm« pracccdit cognitioncm

lubftantix compofitac : tum quia fubftanria com.-

pofita e/i aptay id eft, manifcfta ciim fcilicct fub-

iacet fcnfui : & eft confefla ab omnibus antiquis;

& ide6 non oportet tanttmi drca ipfam immo-

rari. 'Etaddit qu6d materidetiam aliqualiter eft

pufnifeH^a , (cilicet in opinione anriquorum , qui

(blam matcriam fiibftaiitiam poncbant ; &r idc6

rclinquitur qu6d de tertut fubftantia , fciliccc

de forra3.per/crutandum fit fupplcpotius & prin-

cipalius.

Notandum, qu6d hoc dicit fpecialiter ad im-
probandum opinionem antiquorum,qui formam
lubftantialcm 'tanquam min^s notam omnin^
dimittebant,& ideS ad videndu vcritatem de for-
ma fubftantiali,de qua veriflime eft fcientiajdicit
qu6d de ea pcfcrutandum eft quam maximc;
vv^it quiamaximi eft dubitabiliit Tunc feqili-
turillapars.

Sr MM A R IV M.

Sabftan(ias , ^lias dari rcnfibilcs , alias
intelligibilcs,& prius tradat dc fenilbili-
bus,quia notiorcs nobis , &: ^c via difci-
plina: priorcs : aliae vcr6 quia rcmotiorcs
a fenfu, minus nobis notx func : cid in fe
notiorcs.

COnfttentur autemfuhHantias ejfefenfir-
bilium quidam:quare in his quarendum
frius.

G^oniam autem in frincipio diuifimus
quot modis determinauimus fubliantiam^dr
horumvnum videtur ejfe qnod quid erat ejfe
fpeculandum efl de iffo,

. .. Vbi ponic lecundam diuifionera prijicipalcm
piiteip^ de fubftanria. Circa qu«i fic procedit : quia pri-
fubftdntit. m6 proponit intcntum , fecund6 affignat caufam
4i£ki. Secundaibi: Opera pratium.

Ad euidentiam primi notandum, quod Philo-
fbphus hic fupponit vnam diuifionem de fub-
ftantia:,fi:ilicet qu6d fubftantiarum quzdam fimt
fenfibiles : quaedam intelligibilcs : qua fuppofiti
proponit duo. Primum cft quod de fubftantiis
fenubilibus , qux funt manifeftx magis , & con-
cefnc ab omnibus,cft prius aeendum,quamdc in-^
telligibilibus & feparatisjidco dicitqu6d confiten-
tur, fupple omncs effe quadam fuhsiantia fenfibi-
lium, id cft, quapdam fcnfibilium cfle fpbfbnrias;
quare priits quarendum eft in his, tanquamdeno-
tioribus , quia fubftantias intcUigibilcs non om-
nesconfitentur : & hoc ordincprofcquiturvt pa-

Metaph.

19

"XWJClo.

SubftMiti»
iupUx,
MMto ordinit
mftnfihitH,

tcbit : nam in hoc feptimo, &in odlauo feqncntl
agit dc fubftantia lcnfibili, fcd induodecimo , &
dcinccps agit de filbftanriis intelligibilibus fcpa^
raris.' Sccimdum qaod proponit eft quod cum
fubflanria vno modo dicatur quodquid eft rci vt
pracdidum eft ,'dc ipfb quod quid eft fiibftanri;c
fpeculandum eft ; idc6 dicit qu6d ' (^ttoniam i'n
principio huius capituli diuifirntu tjuot modis dcr-
terminauimut fubftantiam , & horum quidem
vnum vtdttur effe (\uod quid erat efft, de ipft/ fpe-
cftlandumeft. Deindc cum dicit:

Oper^ pretium enim tranfeundum ad quod lo
notius:difciplina enim itaft emnibitsper mir-
nus nota natura adtiota magis , (^ hoc opus
cfi , quemadmodum in ailibt^s facere ex
vniufcuiufque bonii totaliter bona fingMlif
bona :fu ex ipfis notiorihus qua natura qui-^
dem nota ipfi nota : qua autem jingulis nota^
^prima multeties debiliter nota > ^ parum
aut nihil entis hahent. Attamen ex male
quidem nofcihjiihus ; ipjiautem nofcibilihm^
qud omnino nofcihilia nofcere tentandum;
frocedentesficut diiium efi fer hac eadem,

AfHgnat caufam didl , quare fciiicet prius dc
fubftantia fenfibili acendum fit,diccns,qu6d hoc
cftoperatprerium , id eft ,quoddam pra; fiecefla-
rium & pracparatorium ad infequendum , id cft>
ad tranfeundum ad illud quod eft nottta , fcilicet Orio ttfnof-
fecundum naturam : cuiufiTiodi funt fubftantiae *^*"^'
inteliigibiles : nam ex fubftantiis fenfibilibus dif^
ponimur ad coj^nofcendum, fubftanrias intelligi-
biles , de quibus principalitcr hic intcnditur.
Cuius caufam fubdit:^»fVt itafit difcipUna emni-
bttt hominibus , fcilicet procedendo per minits
nota naturaad notamagis. •omms cnim addifcens
prajcognofcit aliqua fibinota, qux frequenrcr
funt minus nota lecundum natiuram , ex quibus
proccdit ad notitiam conim , qus fimt notiora
fccundum naturam, & fibi minus nota:cuiufmo-
di funt magis remota a fenfu , & hoc opm facere
eft ncccilarium : e^uemadmodum ex ahibut hu-
manis vbi ex bonis vniufcuiufcjue hominis parti-
cularis/«//r totaliter, id eft , vniucrfalitcr t)ona,
& pcr confequens vnicutcjue bo>,a:(\c\xt per mili-
tare huius & illius militis peruenitur ad victo^
riam totius exercims , quod eft quoddam bonum
commune •.ftc in propofito ex notionbus ipfi,lci-
licet addifclti peruenitur ad ta ejua funt not» na-
tura & ipfi , fcilicet addifccnti fium poftea nota
in fine : quae autem funt' nota firnpliciter & primo,
fcilicet quo ad nos : funt multoties debiliter nota,
fcilicet fimpliciter fccundum naturam ; & rario
huius cft, quia ca qua: funt notiora nobis ; parum
aut ftihilhabent entis : vixumquodqueautem ficuc
cft ens fic eft cognofcibilc, attamen hoc non ob-
ftante , ex male tjuidem cognofcibilibus , fcilicec
fecundum naturam tentatjdum eft nofce nofcibilia
omnia , id eft , fimpliciter & fccundum naturam
procedentes ficut difium eft, per hac , fcilicet ipfa
fenfibilia notiora nobis ad intclligibilia nobis
mini^s nota : dicit autcm eaqux funt nobis mi-
nus nota eflfe debiliter , nota fecundum naturam
multoties, quia non fcmpcr eft : nam quandoquc
vt communiter diciturjCsidcm funt noriora nobis
& fecundum natiuraro, vt Mathcmaticiiqux qula

abftrahunt

Summ^ II

r» Mmtkt- abftrahunt a moni,& a materia fcnfibili runtno*

m*tieii cr tx tiora fccundum naturam : & cadera funt ctiam

terminu eui- „obis notiora. Patct cfiam dc jprimis principiis

^^ 'cmi complcxis,que funt notiflima fccundiim naturam

^wT »ot» & in fc : & etiam quoad nos/iiira fint ficut fbrcs

«M^M <^ »4- in domo, vbi nullus delinquit, vt habctur fccun-

tttr^. <jo huius. Idcirco fignantcr didt , quod roul-
tonc3.

SVMMiE SECVNDiE

C A ?. II.

■* Dc fubftantia fenflbilij & quod quid eft.

SVMMARlVIi.

^xplicat quod quid cft fubftantiac fcn-
fibilisjcxcludcnsab co prxdicatum pcr
aGcidcns,& propriam pa0ioncin,&: fusi
probans cns pcr accidens non habcrc
quodquideft , fcu diffinirioncm. Vidc
JDodorcm Mc q. 7. Vbi tradat dc ifuod
^uidefi.

Text-c.ii. TTJ' T prtfw dicemm tjutdam de iffo Lt-
X I XZtfgice^ quid ejt cjuod.quid erat ejfe v/tum-
^uodqfte qu/fd dicitur fecundumfe^nen enim
tfi tibi effe mufcum ejfe , n$n enim fecundum
teiffum es muficus ; qutd ergo duiturfecu/t-
dumteipfum.

Poftquam Philofophus pracmifit qiuedaravd-

lia & neceflaria ad intentum , nunc procedit de

mtento Hcterminando dc quod quid eft fubftan-

tiat fcnfibih's- Circa quod duo facit. Primo facic

quod diftum eft , modo quodam Logico & per

quar dam principia communia , puu via pracdica-

donis, & diuifioniS;,& huiufmodi. Secund6 ma-

ps Mctaphyfic-o , & per principia fubftanrialia

iabftanriac fenfibilis. Secunda in principio oda-

ui. ibi Ex tii£lis igttMr fiiogizjtrc oportet.

Mttafhyfu» Notandum autem quod Metaphyfica & Lt>-

& ^*%"* gica quodammodo circa idem verlantur ex quar-

jtpu 0JJUUS, jQ huius , tcxt. com.j. ideo magnam affinitatem

& conuenienriam habent ; & ideo Metaphyfica

aliquando in inquifitione vcritatis induitmodum

Logicij&aKquando econuerfb. Prima ergo pars

diniditur in feptem , fecundum quf d iftetotui

fcptimus liber habet deinceps feptem capitiila

principalia. Prim6 enim iriquiritquid fit ipfiim

quod quid erat efle : quia fciUcet Logicc loqucn-

dojcft quoddam coUc<5hun ex prsdicatis in quid,

& per le primo modo. Secundo inquirit quonim

Diitifiotitiitd {Jf_ Tcrtio quomodo fe habeat ad illud cuius

"'m^ ^^' ^^^ ^^ ''^^"^ > ^^^ diuetfum ab eo. Quar-

t6'inquirit de caufis generationis fubflanriarum

fenfibilium, fiue de ipfius, tjttod ejMtd efi genera-

rione , vtrum fcilicet ijued ^uid eft fit aliqnid fc-

paratum , & caufa genetarionis , vt dixenmt Pla^-

tonici , vcl non:& vtrum fit gcnerabile, vel non.

Quint6 inquirit ex quibus parribus conftituatur.

Sexto inquirit vtrum quod quid efi , fit aliquod

vniiierfale feparatumjpracdicabile de fuppofito,vt

air Plaro. Septimo ofbcndit quod tjtu/d tjuid efi,

habet rarionem principij:& caufac refpe£ku eoru

qua funt fubftantixjfenfibiles. Secundaibi:.^o-

viam veroftim. Tertia ibi : ytrifm autem idem.

Cap. II. 227

Qttarta ibi : Horum OMtem <nu fiknt. Qointa ibi" ^^'M"'"^

Scuontam i;eto dt^mtto ratto e/t. Scxta ibi:ii«*- ^„,^ qmdtt

mam de fMhfionria.Septima. ihi:.QMtd autemopor- /itbnMittMrg

tet dicere. Firima in duas : quia prim6 remouet ft^{>>»^Mm-

a difiinirionc ,' & a <jM«d tfiud efi rei prardicatum ^ . "^*"'

pcr aecidens, Secundo prsdicatum pet fc fecun- j>»,a^ »^^

diraodi s ex quorclinquinir quod fola pracdicata iluiit» frtmi

in qaid,& per fc primi modi , perrinent ad ejMod modifmittit

tfttid efi & difl&nitioncm rei. Secunda ibi : Nec *J f**^f«^

etiam htc effe. Wcit ergo quod quia fiipple agen-

dum eft de ejMod tjMtd efi fubftanriz fenfibilis:

kfeo prtme dtcemm tjMtdam de eo Logice , often-

dendofupple quid eft tfttod <jMiderat cire rei , &

fiibdit quod vnumijModij fte,{ci\icct tjttod qitid erat

effe:efi tjuod dicitur fecMnditm fe , ideft , quod ac*

dpit praedicata per (c,nam przdicata peraccidcs

non perrincnt ad quiditatem rci : ideo l"ubdit,ww

tnim mMJicum effe efi tibi effe , id eft, non pertinet

ad ninm cffc quiditariuum:«f entm tu es mMficiit

feeunJitm te ipfMm, id eft.per fe:fcd per accidens:

tjMod erro dtcitur feeundum te^fum , id eft , iliud

pcrtinct adtuum ^uod qutd <rj?,quod tu es fecun-

dum rcipfum,id eft, per fe,& non per accidens. ^. ...

Aduertendum quod Ariftotclcs communiter "7; p^^z-T
in toto fequenri ad defignandum quod tjuid efi ^f,^ cemm»'
rci vritur hoc raodo loqucndi , fcilicet boc effe, mttr ftr h*e
dans per ly effe , intclhgere folum efle eircnriale *l[*.
& quiditatiuum rei; prctdicataergo peraccidens,
puta rauficum efTe,veI album clTc^quia fimt cxtrd
rarioncm & cfTentiam rei ; ideo non videntur
perrinerc ad eflenriam rci. Dcinde cum diciti

Nec etram hoc omne:non enim quoditfife- 1»
eundumfe vt fuperficiei album : qaia non efi
fuperfciei ejje album effe : 4/ verl» nei\ue quod
efi exvtrifque vt faperfictei alba effe, tjuaref
tjuiaadefiei hoc. In ^ua igitur non inerit ra-
tione ipfiim dtcentem ipfum : hac r£tto eius
tjuodquidetatejfe ftngutif, Quare f fuperfi-
ciei alba effe^ eHfuperficiei effefemper , alb»
(^ leni effe^ idem erit (jr vnum.

Remouet a ^uod quid efi, pracdicatafcctmdumi K«t «w»#
fe , ficut pratdicata per fe fecundo modo. Dicit f**^ fr^d*-
ergo quod nec ettam hoc omne ^itod, fcilicct prar- '^*i/^Jji.
dicatur pcr fe , pcrrinet ad tjuod quid efi efle rei: ttttt rn.
quia propria paffio pr^dicatur per fe defubiedto,
& tamcn no pcrtinet ad diffiniuon6fxibie£H;ide6
fubdit : non enim fiipple ineft alicui fecundumfe:
vt fuperjiciei inefi^ibum : ejuia non efifuperficiei
effe, albttm eJfeM eft , quod tjMod quld eft fiiperfi-
ciei non eft ejMod ejuid eft albi , vel album eflc:
qnia alia eft quiditas fuperiiciei , & albedinis •.Sz
addit quod non fbliim albiim eCc non eft , ejMod
ijMtd eft fupetficiei : fed nec efi ipfum compofitum-
, ex vtrifqMt , qMod efi efje fMperficiem aibam efl
quod ^Mfdefi, vel efle fiiperficici fimplicitcr fum-
ptz : Ci qnzras tjnare, reipondctur , ^Mia adeft ei
hoc , id eft , quia album adhacret fiiperficiei , tan-
qium extfinfecum fcwtnaliter eflenria: fuperficiei
& propter hoc totum iftud , quod eft fuperficies
a!ha, non pertinet ad cflentiam,fiuc ejuodqMideft
fiiperfidei. Subdit ergo,quc>d illa rado,id eft,dif-
finitio in ejua ratione non inexii ipfMm , fcilicct
fiibieAum dtcente» id cft,difEruentc ipfuin,id eft,
pratdicatum^y^tc ratto erat ipfins , ejMod quid erat
efe fingMlii. "Vuk diccrc quod quia in fecund6 HeSitri»^
modo pridicandi pec fe lubiechim poiiitur in j f" T**' *"
difEnitione pracdicari:nam paf£o,q^ux prxdicatur

fecundQ

Ijji emtingit
flures fttffic-
tus eiufdem
fi^itai.

Quod qiiid
crat. cflc »c-
cipitur tfpud
Ariftot. dif-
fliciter.

Tc«.co,xi.

*3

Inqulrit
quoru quod
quid erat
cffc.

iz8 Lib.VII.

{ecundo modo , habet diffinkionen;i ad addimfflj
jiam fubie^him ponicur in diffinitionc paflionis:
in primo aute modo praedicandi per fe,eft econ-
uerfb : nam pr«edicatum,vel eft diffinitio,vel po-
nitur in diffinitione fubie<5ki:quia inquam fic eft}
ide6 illa diffinitio,quje accipit prxdicata^in quo»
rum diffinitione non ponitur ipfum fubieAum:
icd magis econuerfo,illa erit t3x\o,quod ejuid era^
cfle pra: fingulis , quae diffiniuntur. . Concludit
autemex prsdidis : nam ex quo ^Aquodefuid ejt
elTe rei non pertinent praedicat?. per accidens,nc<;
prsdicata per fe fecundo modo,reiinquiturquod
illa pemnet ad cjuodquid f/?rei:quac prsedicantur
primo modo per fe,in'quorum rationc,id eft,dif-
finitione,non ponitur fubiedum- Subdit autem
probationcm , duccndo ad inconueniens , quod
prxdicata per fe fecundo modo non pertinent ad
ejtud ijuid eji ici,diccm,efuia /i fuperficiei albit cji.
fuperficiei ejfe : femper, id eft,vniuerfaliter alho &
leni ejfe , erit vnum & idem efIe,quod cft falfum.

Notandum , quod eidem fubieclo contingit
inetle plures pafliones,qux prxdicantur per fefe-
cundo modo , ficut album & lene , & huiufinodi
paffiones funt fuperficiei : eadem autcm ratio eft
de omnibus huiufiiiodi paflionibus, & dc vna, vt
fi albedo pertinct ad quod quid eji fuperficiei,ea-
dem ratione& lenitas,&huiufiTiodialia:quia igi-
tur , qux vni & cidem fimt eadem, inter fe funt
eadcmjfequitur quod li fuperficiei cfte eft albam
ciVe:e]uod ejuid eJh^a.Sioms,Cit idem cii quodtjuid
ejt fubicdi ; fequitur quod quiditas albedinis &
quiditas lenitatis fit vna , quod eft eiSidenter fal-
mm ; cx qao fcquitur quod propria paflio : fiuc
quiditas proprix paflionis no pertineat ad fubie-
(^i quiditatem.

Notandum etiam proptcr fcquentia,qu6d Ari-
ftoteles sequiuoce videtur loqui de hoc, quod eft,
^uod ejuid erat ejfe , nam quandoque per (juod
^uid erat effe , intelligit ipfam rationem : fi-
ue diifinitionem exprimentcm rci eflcntiam ; &
tunc loquitur magis Logicc •: iecimdum
qucm modum locutus eft nitnc in propofito:
quandoque per quod quiderat ejfe intelligit ipfam
rei eflentiam,quz per diffinitionem exprimiturj&
tunc loquitur magis realitcr & Metaphyficc, fe-
ciuidum quem modum loquitur in feqaentibus
frequcntcr. Deinde cum dicit;

Quomam verofunt ^ fecundum alias Ca"
tegdrias compofitaigjtenim aliejuodfubieilum
cuiejue qualitatiyCJr quantitatiy& cfuando^^
vhiy ^ motui. Perfcrutandum ergOyji ejl ratio
iffius ' , (jHodquid erat effe cuiufque ifforum
effe,^ inefl his ipfum q»od quid erat effcy vt
4lb» homini quod quiderat albo homini :fit
namque nomen ipfi veHU , quid efl veHi ejfe.

Inquirit quorum fit diffinitio,& quod quid cft.
Circa quod duo facit : quia primo circa hoc pro-
ponit quaeftionem. Seeundo fubiungit quxftio-
nis fblutionelTi. Secunda ibi : u4t vere nec fe-
cundumfe. Dicit ergo qu6d qttoniamfunt aliqua
compojita fecundum alias Cate^orias,i(i eft,fecun-
dum Prxdicamenta aliaaSubftantia : quianon
fblum in genere Subftantix eft aliquod compofi-
tiun,qiiod dicitex eo,quia hanc inquirit quidita-
tem fubftantiarum fenubiliutn, quac funtcompo-
(itac : enim^to quia,fupple in fnbftantiis compo-
tis eft raateria fubiwSla fonnac : fic eji aliquidfub-

Metaph.

«1«^

Vtrhm

e»t

en,

ItUum ci^utixd eft,vnicuique aliorum generum,

vt qualitati , & ^itantitati ,& quando, & vhi, &

moHert&c. qujdinquam fic eft, quodeft aliquid

compofitum cx fiibic(5to & accidentc ,perfcru-

fandum tft ergoji ejl ratio,id cft,diffinitio cxpofi-

tiua ipjim qttodcjHid erat ejfe vniufcuiufque earum,

& ttiafiineji his tpfum.quod cjuidtrat tjft, quod

per difnnitionem exprimitur , vt fi albo homini,

quod eft fubicAum compofitum ex fubiedto &

accidente '.fit quod quid trat ejfe albo homini ,

id eft, hah^a.t,(iK0d quid eft inquaiitiim huiufino-

di ; & quia albus homo cxprimitui per duas.di-

dioncs, propterquod videtur alicui quod efleht

duacrcs , & idco non poffent diffiniri vnadiffini-

tionc, idc6"fiibdit : ftt ttaque nomen ipfi vtfiis.-itA

quod gratia excmpii:albus homo vocctur veftis,

& tunc redibit quxftio quid tft'vtjtii tjft, fcilicet

vrrurri veflis habeat , quod qtttd tft : ficut igitur

fubftantia compofita cfi ex materia & forma fub- per acdd,

ftantiali, ira veftiserit quoddim compofimm ex hjPt diginiri

fubftantia , vel ex fubiedo & accidentc : ficut ^ "tam ip.

igiturfubftanriacompofita diffinitur,eftqua:ftio xToluti

vtrum veflis potpfi haberc diffinitioncm.Dcinde //<>»«.

cum djcit;

At vero neque hoc e(l ex eoru numero^qu*
ferfe ejfe dicuntur , aut ipfum non fecundum ^
fe dupliciter dicitur, (jr huius elialiudquide
ex additione:aliud vero non. Hoc quide enim
€x eodicitur idquod diffinttur , quia ipfum
alij adiicitur y vt fi alhoeffe dtffiniens dicat
albi bominis rationem. Hec autem eo , quod
aliud ipli , vtfifignificat veHis alhum homi^
nemy dijfiniat veHe,vtalbum. Albus itaque
homo eH quid alhum :. non tamen quod quid
erat e(fe alho effefed veHi efie. Brgo efl quod
quiderat ejfe aliquid^aut totalitery aut non.

Subiiingit propofitx quxftionis fblutionem.
Circaquod duo facit,fecundum duas fblutioncs,
quas adducit. Sectmda ibi : Diffinitio etiam aut.
Prima in tres:nam primo prxmittit quxftionis
folutionem. Secundo excluditquandamcauilla-
tioncm. Tertio ex prxdidis infcrt & concludit
quandam conclufionem.Sccunda iWv.Quare quod
quid trat efie. Tertia ibi : Non erit ioitur nulli.
Prima induas : namprimo proponit folutioncm.
Sccundo probat eam. Sccunda ibi : ^Quod quide
enim. Sentcnria ptimx partis confiftit in hoc f,l.J*'J-l
quod nec vefiis , puta homo albus , quod eft cns ftnitur , ^
per accidcns, nec ipfum pctaccidens , qux cft ^l- fimiHter dt
tera pars , puta album:habcnt quodqutd eft, & *ff'Jf»ttin-
diffinitionem. Dicit crgo , qttod nec hoc , fcilicet " -^" ^^
veftis cft fecundum fo didorum jd c(k,eorum qua hUx.
dicuntur ens perfe : fed pcr accidcns : nam homo
albus , quod fignificatur pcr veftis eft cns per
accidens , vt prxdidiun cft , & hic & in quinto
huius , c. de Ente. Et fubdit , aut pro fed ipfum
fupplc nonfecHndumJ(:Ccilicct,Ccd quod eft vnum
pcr accidens dicitur dupliciter : nam alio modo
diciturpcraccidcns homoalbus, & alio iiiodo
cconuerfb albus homo ; ideo fiibdit, c^aodhuius
quidtm eft aliquid, hoc quidem tx additione:illud
vtro non:nam in diffinitione hominis non necef^
lario additur album, nec eius diffinirio:fcd magis
cconuerfb fuppofitp , quod homo fit fubie^um
albi } ide6 /ubdit quod fiipple horum duorurq
qux dicunturuonfecundumfe^Aof ^uidemf Cc\-

licet

*;

^ti qiud.

Summ^ II.

]icex.homo addttur tjuod Mffimtttr,id cft.in diffi-
nitiDne albi : quandocunque diffinitur : nam in
diffinitione accidentis ponitur fubiedum , w fi
albo efe di^nierrj dicat albi hominu rationem , id
eft qu6d diffinitio albi complcaetur hominem
album.vt fit quafi diffinitio hominis albi , & non
tantum albi : fupple ponendo fempcr , vt didum
eft, quod homo fit proprium fubiedum albi:qui3
Philofophus frequenter non curat de exeraplis;
hocatttem, fcilicct in fecundo modo pcr accidens
hoc, fcihcet albirm : additur homini pcr acci-
dcns eo quod aliudipft, id cft, quia homo additur
ipfi albo indiffinitionc , & non cconuerfo , vtfi
veftii f^nifcet album homin*m, vt pradi^m cft:
ilic qui Mffinit vejicm diffinit vt album : nam fi-
cut in diffinititaic veftis oportet ponerc homi-
nem,& albiun, fic in difiinitionc albi oportct po-
nerc vtnimqua Ex quo patet , quod albm vtt-
cjne hoTito ejl albui ; ita quod album prxdicatur de
horainc albo, dicendo, quod albus homo eft al-
bus,& etiam cconuerfb : timen hoc ipfum, quod
eft album elfe homincm,wo« ef qutd quid erat ejjk
jtlbo ejfefedveftisejfe : qux fcilicct,vt fuppofitum
eftjfignificat hoc coiiipofitum, quod eft albui ho-
ww.-licct crgo album przdicetur dc albo hominc,
nontamen cftidcm,^ iw^ quid emt efe ipfius albi,
& ipfius,quod eftalbus homo,& ita non cft, quod
quid eft albi hominis. Itcrum concliidit, quod fi
album habet, quod quid crat dfe : non tamen ha-
bct aliam diffinitionem quam illam , qux cft albi
hominis : quia ciim in diffinitionc accidcntis po-
natut fubie&un/)ponct , quod hoc modo diffi-
niatur album ficut albus homo , vt didum eft ,
rr^o eji quod auid erat ejfe aliquid , atft totaliter,
aut non, id eft, quod cx prsdidis fequirur , quod
diffinitio aut cft ipfius totalitatis , id cft , totius
compofitiex homine albo,pata vefHs, & non ip-
fius albi ; aut non totius ,fcd alterius partis tan-
tum , fcilicct hpminis ,quod cft hoc aliquid : fcd
homo albus , vel album non eft hoc aliquid ,fed
homo tanttim quod eft fubftantia. Deiiide cum
dicit ;

C)uoi. quidetn enim quid erat effe,eji iSud
quod aliquid erat ejfe. e^ando vero aliudde
alio dicitur^ non ell^quod quidem aliquid hoc
aliquid^ vt alhtu homo , non e(t quod vere hoc
aliquid-.fiquidem hocfuhftantiis inefifofum.

Probat datam fblutionem , & intcndit talem
rationem : Quod non habct quid , cius non eft,
quod quid eji , & diffinitio : fed homo albus , vel
album non habet quid ; crgo , &c. Minorem o-
ftcndit fic: Quod non eft aliquid etat elle : non
habet qutd eji : fcd homo albus , vcl album non
cft aliquid erat elfe : quia aiiquid erat cfle & cflc
aliquid , vcl hoc aliquid proprium cft fubflantia-
rum ; ergo ncc habct quid cft. Dicit crgo , qu6d
hoc quod quod quid erat effe eji idem,quod id quod
eji aliqutd erat ejfe : quando vero aliud de alio
dicitur , fcilicct , pcr accidens ficut accidens de
fubicdko : non esl quod quidem aliquid,vel hoc ali-
quidyVt cum dicitur albMS homo non eji quod qui-
dem aliquid{vel hoc aliquid:Jiquidem,\\oc aliquid
felitm inefi fubjiantiis : nam homo albus , vel al-
bum rnagis fimificat quale quid ,.quim hoc ali-
qujd. Exquo icquiturquod non habet,(^uod quid
prat efle. Dcindccilm dicit :

ScotiQper. tom. I f.

rum.nen «^*

defwitionts

mum.

Cap. II. 229

^uare qaod quiderat e(fe, efi quorumcun- Tcxt.<6.i j.
que ratioefi diffnitio : diffinitio vero efi^ von
Ji nomen rationi idem fignificet : omnes enim
rationes ejfent vtiqtte diffnitiones:erit enim
nomen quodcuilthet rationiidem. ^are &
lliss diffinitip erit ifedfi primi alicMusfue-
rit. Talia verofunt qutrunque dictintur,non
eo^qucd altud de alio dicatur.

Excludit quandam cauillationem. Dicerct Nominafi-
CRim" aliquis , qood ficut inuenitur aliqua ratio "•fi**""* «-
nominis fignificantis fubftantiamjita etiam inue-
nitur ahqua ratio nominis fignificantis accidens,
quam rationem crcderct clle diffiuitioncm acci-
dcntis,quod cxcludit,dicens, quod quod qutd erat
effe , non eft fupplc omnium habcntium qualcm-
cunque rationcm notificatiium nominis:fcd om-
nium quorumcunque ratio <fi diff/iitio : diffnitio yHeptr tff«-
vero efi,nonJi nomen rationi idemfignificet, id cft, jftum huim
non folum fi talis ratio fignificet idem cum ho- diceri,^ hu-
minc : quia fic omnes r.ttiones expofitiuac nomi- .^^^ ^ ^^^
num ejfint termini , id cft , diffimttones : enim pro j,^ ^ j^y,.
quia , crit vnumquodquc nomen quod cttilthct ra- qut,.i,vt fn-
tioni fignificabit idem:r\m\ cuilibet raticmi poteft "^ & »»'»
poni tantum vnum nomen,vt huic quod cft homo "fH*""" "'
««/^««jimponebatur hoc nomen , quod cft veftis :
alias fequitur,quod Jlias,id eft,tradatus compofi-
ms de bcllo Troiano ertt dtffinitio : nam totus ifte
tradams eft vna ratiocxponens bellumillud: fed
tunc folum eft diffinitio , ftfuerit altcuitu primi,
id cft,alicuius pcr fc prxdicati primo modo , cu-
iufmodi funt genus & difFerentia:r<j/w vero, fcili-
cet prxdicata funt qutatnque diamtur , id eft,
przdicantur per fe : non co,qu6d aliud dc alio di-
camr, fciiicet per accidens , ficut album prxdica-
tur de homine,vcl cconucrfo. Deinde cum dicit :

at.

Non erit igitur quicquam non genertsj^e- ^5
cierumexiHens quod quid erat ejje ^fed his
folum. H£ namque videntur non fecundum
participationem dici, & paponem, nec vt ac^
cidens. Sedratio quidem erit cuiufiihet (^
aliorum quid fignificatfi efi nomen , qtiia hoc
huic ineH , aut pro fermone fimplici (crtior.
Diffinitio vero non erit tUec quod quid erat

4'-

Concludit cx prxdiftis quandam conclufio 5«//«« hn^
ncm : quia enim diffinitio eft, qux accipit prxdi- ^^'** /f '"f?
cata prima, & per fe primo modo, puta genus, & {^^^/,^„ ,«
difFercntiam. Ex hoc fequicur , quod ibla f}'c- dijjiniiio , o*
cics generis , & nihil aUud, habeat propric diffi- hoc profrit
nitionem : nam fola fpecics eft , qiix habet pro- ^q"*»*^-
pric genus & difFcrentiam. Dicit ergo , qucd
fupple quod quid erat ejfe, fiue diffinicio non erit
nuUi : quod fcilicet non eji e.xiflens Jpederum ge~
neris ,id eft,dc numcro fpecierum exiftentium
fub aliquo generc proptcr caufam di(5fcam : fed
hiifolum , fciUcct fpcciebus fupple inerit diffi-
nitio , & quod quid eft : ha namque , fcilicct ipc-
cics dc gcnerc , fcilicet fubftantix , videntur non ^^ difini-
fecundum partieipationem dtci , nec fecunditm bilia Juui
pajfionem , nec feiundumaccidens , qux tria vi- tri»-
dctur impoffibile habcre diffinitionem pofle ,
& quod qutd efi , vt dicctur : fed fupple in
aliis a fpccic : ratio quidem erat ejfe cuiufitbet alto-
rtfjn qutd fianifieat fi tfi nomen ; quia hoc huie
X inejlt

Heehtritre
fi^nificatum
nominu con-
tingit iufli-

fiter-

Tria^ud^im-

fedmnt ali-
qutd pojfe
Mffiniti.

•Tm. c6

i7

z^o Lib. VII.

fne^, id cft,qu6d in aliis a fpccic poflet efle ratio
declaratis quid fignificat nomcn , quod fit vno
^podo , quandonomen minis notum exprimitur
per aliud nomennotius:quiahoc ineft,id eft,qu6d
de co prcedicatur, puta u hoc nomen Philofophiu
exponatur p^r hoc nom.en fttfiens fic intellieen-
do,qu6d ratio exponens nomen,puta Philofophum
fumitur a nomine notiori,quod de eo praedicatur,
cuta ab hocquod 6(tfapiens,vt fic exponatur nor
men minus notum per nomen m^s notum. Aut
fupple fit aUo modo, quando proferr/io/iefimplici,
id eft, ad exponendum vnum nomen fimplex fii-
mitur certior ratio.id cft, aliqna ratio magis nota:
puta fi ad exponendum hoc nomen PhtlofophM
iimiatur hacc raiioiamatorfapientix.difinitio vero
non ertA,{ciIicct tahs ratio : necfrit cjtiod cjuid erat
ejfe illud,rcilicer,quod per talem rationem expri-
mitur,fiue exponitur.

Notandum,qu6d tria funt,qua; videntur poflc
impedire aliquid diffiniri. Vnum eft fi illud de
quo aliquod genus praedicatur participat illud
geiuis , licut lignum dicitur aqueum : aqua enim
prsedicatur de ligno (ecundum quandam extrin-
lecam participationem ; & idco lignum non po-
teft diinniri per tale genus,id eft,per aquam,cum
aquanon fit de eflentia ligni : Ipecies autem non
participat hoc modo genus , fed per eflentiam :
nam fpecies eflentialiter eft genus 5 & non Iblum
participat aliquid eius. Aliudeft fi illud, quod de
alio prsdicatur, fit vt fubiedum re(pc£bu propriae
pafIionis,ficut homo prxdicatur de rifibili , & ta-
men eflentia hominis non eft formaliter quidita?
rifibilis:(pecies autem non fe habet, vt paflio ref^
pe6l:u generis , fed ficut illud cui ipfum genus eft
idem per cflentiam. Aliud tikSi iIlud,quod de alio
prsdicjitur , fit accidens eius , vt cum muficum
^raidicatur de hotpine:homo enim non eft eflen-
fialirer ipfum muficum : ficut fpecies eft eilentia-
liter ipfiim genus : nullum ergo trium prajdi(5to-
rum eft genus illf us de quo praedicatur , & per
confequens non poteft , vt fic, proprip, diffiniri :
propter autem rationem oppofitam fpecics habct
proprie diffiniri ; ide6 ait PhiIofbphus,qu6dhaJC
pamquefcilicet fpecies de genere fub1lantiae,quae
fola: fecundum eum hic proprie diffiniuntur : vi-
denrur non fecundtim participationem dici &
pafIionem:nec vt accidcns,modo prsexpofiro.

SVMMyE SECVNDifi
Cap. III.

QttDmodo aliis a fubflanria competit dTffinitio ?
SVMMARIVM.

AJiis a fubftantia , diffinitionem , fen
(fuodquid esi , competerc tantum fccun-
dum quid , non fimpliciter , fcu primo,
quod beuc cxplicat Dodor. Vide eum
hic quaeflionc feptima.

14 \ Vt& diffinltio ficut , & quodquid esi
jL\.multipliciter dicitur:etemm cjuod quid
cfi vno quidem modofitgntficatfuhfiantiam^fjr
hoc aliquid : alto vero modo quodamque pra-
dicamentorum quantitatem <jr qualitatem^^
alia qu<ecunque talia.Sicut enim & ens exifiit

Metaph,

in omnibui fed nonfimpliciter,fidhuic quid ^
frimum, iliis vero confequenter : ita (jr quod
quidesi fimpliciter quidem fubfiantid ; alio
rvero modo aliis j etemm qualitatem dicemus
fvtique quid eli. ^are & qualitas efl^orum
quaquid eH ,fed non fimpUciter : fedficut de
non ente Logice dicunt quidam ejfe non ens^
mnfimpliciter^fednon ensfic^ qualitatem,

Poftquam Philofbphus pofuit vnam folutior
nem quaeftionis praedidae , per quam negauit ens
per accidens polte diffiniri, nunc ponit fccundam
fblutionem,qu2 concedit aliquo modo cfle diffi-
nitioncm vcftis,& accidentium. Circa quod duq
facit. Prim6 prxmittit foIutionem.Secundo mo-
uct quafdam dubitationes ad affirmationem datae
fblutionis. Secunda ibi : Hahet autem dubitatio-
nem. Prima in tres:quia primo folutionem ponit.
Secundb eam exponit. Tertio eam probar.Secun-
da '^v.Oportet quidem igitur. Tertia ihUI/lud au-
tempalam. Dicit ergo,qu6d aut etiam, fuppledi-
cendum eft alio modo quam prius fcilicet quqd
diffinitio dicitur multtpliciterjicut & ipfum quod
quid efl:nam fupple ipfum quod quid eft, vno qui-
demmodojignificat fuhftantiam , & hoc aliquid:
alio vero modo quacunqite altorum Pradicamento-
rum, fcilicet quantitatem, qualitatem & quACun-
que talia \ficut enim & ipfum ens exiftit in omni-
htu,\A eft, pr.Tdicarur de omnibus generibus \fed
nonfimiliter,id eft,non aeque prim6 ifed huic qui-
dem,id eft,fubftantiae primum-.illisvero, id eft, aliis
Praedicamenris confecjuenter & pofterius : ita &'
quod quid eft Jimpliciter quidem comienit fuh/fan-'
tia : alio verp modo aliis,id eft,fecundum quid , &
non fimpliciter refpedu fubftantiae:quod probar,
quia etenim qualttatem dicemtu g^at^jpura^quid eft
dulcedo ? dicemus qu6d eft qualitas : fimiliter eft
in aliis Prsdicamentis ; quare & qualitas eU ea-
rum,qua habent c^odquid efl : non quidemfim-
plic'iter;fedftcut de non ente dicunt quidam Logi-
ce non ens effe, vt fi dicatur, quod non ens eft, non
quidem Jimpliciter : quod fcilicet non ens fit ens;
fed quod efl non ens,hc hoc eft efle ens fecundum
quid & negatiue : Jic & qualitatem , fupple dicc-
mus efle ens,& habere quid eft fecundum quid,&
non fimpliciter.

Notandum,qu6d cum dicitur qualitas efle cns,
eo modo quo Logice dicitur non ens efle , non
eftomnin6 fimile:exempla enimponimus non vt
ita fint , &c. Vnde fecuiKlum Damafcenum, cap.
7j. vt fuperius dicebatur : quod in omnihtts eft Ji-
mile,idemvtique ertt,&non exemplum.-nece^Se eft
pnim in exemplis confiderare & fimile & difl^imi-
le:(ed hoc dicitur ad denotandum ordinem prio-
ris & pofteriorisjfubftantiae, & accidentis,in par-
ticipatione entitatis : nam fubftantia eftens fim-
pliciter prius & pcrfedKus quam accidens : non
fic autem qu6d accidens non fit formaliter ens,
ficut non cns non eft formaliter ens:nifi loquen-
do Logicc modo prasdido : ftar ergo folutio in
hocqubd quia diffinitio dicitur multipliciter, fi-
cut & ens ; ide6 ficut ens dicitur prim6 & princi-
paliter de fubftantia,fecundari6 vero & quafi fe-
cundum quid de accidente : fic & diffinitio con-
uenit fimpliciter , & per Ct primo ipfi fubftanria::
fecundum quid vero ,& perfenon prim6 conue-
nir accidenti. Deinde ciim dicit :

Oportet quidem igiturtntendere,^ quomo-

do

X. Silutio a4
qftdfiionent.

Sicut ens (jf

qaod quid
eft contingit
analegici v,
niuocefiib-
fttHuit^at'
cidentijlc «^
diffinitio.

§luomod» at-
ctdentia hu-
bent quid ?

iS

Tiiffinitio per
fe frtmo con-
uenitfubft»»
titfecunda-
rio vero acci'
dertti.

T.com.i j.

Summ^II.

do ofortet dicere circa vmm(jt$ode]ue:nOft ta-
T.com. I j . ^^^ ^^^^ ^^^^^ quomodo habet . ^afrofter

^ nunc quoniam^quod dicitur efi manifefium
(jr ejuod quid erat eJfefimiliterinerit.Primum
quidem ^ ftmfliciter fuhfiantia-Jeinde aliif,
quemadmodum quideJi.Nonfimplkiter quid
erat ejjefedqualitatiyaut quatitati quiderat
effe : ifortet enim aut aquiuoce hoc ejfe dicere
entia,aut addentes, aut auferentes. ^emad-
modum & quod non fcibile fcibile-.quonia hoc
quidem reifum efi : neque aquiuoce dicere:nec
eodem medo.fed quemadmodum aliquid me-.
didnaUyo quod ad idemquidem dr vnu;no»
idem autem (jr vnum:attamen nen aquiuoce:
nihil enim medicatiuum corfui^&opf4ij(jrvM
dicitur^nec teqmuete^nec fecundum vnumfed
ad vnum. Hoc quidem igitur quocumque mo-
do quis velut dicere differt nihil.
Vecl*r»tit Exponit datam folutionetn dicens , qu6d quia
dtHtfilMM- diffinitio &: (juod quid ejl conucnit fubfUntiac , &
accidctibus modo ^rz6\^:oportet ejuidem igitur
,a intedere tjuomodo oportet dicere,id eft,aflignarc &
accipere diffinitionem , circa vnMTrKjuodque diffi-
nibile, non tamen magis ejuam tjuomcdo fe habet M
cft,non aliter quam habet fc rei vcritascquam ctia
{e habct fccundiim zeta.quapropter & manifefium
tSl, quod nuncdicitur , fcilicct quod quid erat ejfe
/imilitrr,Cd.]icet conuenit fubftantiz & accidcnti.
Frimton quidem ftmpliciter ineritfubfiatit, eieinde
id eft, confequenter &pofterius inerit altis : non
quidem fimpliciter:yf</ quemadmodum quid efi no
fimpliciter quiderat ejfefed fupple cum determi-
natione,W t*Malitati,aut quantitati quid erat ejfe:
H'u ar£u>iii' oportet enimaut tqutuoce dicere /70c,(cilicct cilen-
Utilnuu'' ^*^ ^'^^ fubftantia & acddens, & per confcques
fii M» coglt aquiuocc habere diffinitionem, & quod quid eft:
mfi cum vni- aut addentet aut auferenta,id eft,(ecundum tnagis
nacMione li- g^ minus,vcl fecudum prius & pofterius:vt fupple
*** ** ^^ accidens dicatur cns.quemMimodMm nonfcibile,6s-
IHnmfiibiU citvifctbile : non fcibile cnim dicitur fcibilc,non
*JlfciMtt». fimpliciter,quia hoceflet contradidKojfed fccun-
dum quid,quatenus de non fcibili fcimt hoc,qu6d
ipfum non fcitur,vel non poteft fciri.Subdit,^iw-
«»4»» hocquidereElum efi, fcilicet quod ens,& per
confequens diffinitio , & quod quid eft dicatur de
fubftantia & accidente:«fc tqutuoce, nec eodemo-
do^ eft,xquc primo omni modoifed quemadtno-
dMm medicinale,({i^^\e dicitur de diucrf is,quodam
ordine :itxxihvLUOnis,eo qtud adidem qMidem& v-
num,id eft,per aliquem refpedlii adafiquod vnum
non idem autem & vnum, id eft,no omnino squc
primo de omnibu5,de quibus dicitur : non tamen
nec aquiueceiCcd fupple quodamordinc:n»ibi/ enim
•ptjmtif ei- nudicatiuum dicitur corptts, qubd cft fufccptiuum
fetit tMm tw medicins,&opiu quod cft medicinam exercerc,^
ndin,quam ^as per quod medicina roinifbratur , hacc inquam
[mptntt^ » dicuntur medicatiua:;?;^»; quidcm aquiuoce^c^iz
in acquiuocis non eft ordo attributionis:fimiliter
intelligendum eft in propofito,qu6d ens , & pcr
confequcns diffinitio , & quod quid efi conuenic
fubftanticE &:accidetiinonquidem xquiuocc, ncc
ffquc prim6, fcd quodam ordine fccundum prius
Alifiasdaas & pofterius.Vltcrius cum addit : Hocqutdem igi-
folutioucs /«r,potcft dici.quod approbat iftam fccundam fo-
lutiouem datam,dicens,qu6d habet quidcm igitur
quocumque modo velit quu dicere,Q:ilicet vel lccu-
Scori Oper. tom. I V.

Cap.IIL 231

50

dum primam , vcl lccundum hanc fcamdam fb-
lutioncm nihtl differt :n2m vt diccbatur in priraa DiilMifil»-
fblutionc, qu6d accidentia non habcnt diffinirio- "*"** "*■
ncm , intclli^endum cft per fc prim6 & fimplici- ^^, J^^^"
tcr rcfpcchi (ubftantia::cum auicm hic in fccunda ^ vtrtun^iM
folutionc conccditur accidcntia haberc diffinitio- Mcceftat.
nem , intclligendum eft poftcrius & fcamdum
quid,vt przdldum cft. Dcindc ciun dicit:

lllud autem palam quia qua primo , <^ T.coauii.
fimpliciter diffnitio , (jr ejuod quid erat ejfe
fubflanttaxum ejt^fjr nonfolum \fedetiam a-
liorumfimiliter ejl:veruntamen non primo.

Probat folurioncm datam^ primo eam rcfu-
rait. Secxmdo cius probarion€ fubiungit, ihi:Non
enimefi. Didtergo,qu6d iSud autem efi palam ex
prxdidi5,& etiam dicendis,quiadiffiftttto & quod
qutd erat efie.-c^ax quidem efi prim6 & fmiplicitcr
fubfiantiarMm,Jimiltter efi altorum , fdlicct.acd-
dentiiiiverMntamen nonprimo. Deinde cum dicit .

Non enim eji necejfe ,fi hocponimus huius
diffnitionem ejfe quod vtique rationi idem
fignificatffed cuidam rationi;hoc autefivmus
fuerit.^ noneo quod continuum ^ficut lliai,aut
quacumque colligatione \fedfi quoiits dicitnr
vnumwnitm vero diciturfieut ensiens autem
hoc ejuidem hoc aliqaid, aliud vero quantita-
tem , aliud qualitatemfignificat. c^apropter
erit albihominis ratio (jr dtffnitio ; alio vere
modOyCJr albiy&fubfiantijt.

Subiungit probationcm didlx fblutionis , qux
in hoc conflftit : ficut vnumquodqne eft ens & v-
num fic habet quod quid efi Sc diflinirioncm:fed
cns pcr acddens ficut homo albus , non cft cns
fimpliciter , fed fecundum quid & pcr acddens^
igitur fimiliter & correfpondenrer compcdt ci
quod quid efi & diffinitio , & hoc cft, quod dicit,
quod non efi necejfefi hoc ponimtu hmm difilniti»-
nem ejfe, qnodvtique identfignijicat, id eft ,qu6d
non oranis rario idem fignincans nomini , quod
exponitur cft diffinirio dus.ncc nomen cxpofitum
erit diffinitum : quia fcilicct fignificat idem tali
rarioni:fed fupple efle diffinirionem conuenit dc-
terminate cuida rationi,c[uq (ciUcet fignificat vnii,
Ide6 fuhdit,Hoc autem fifueritvmw, id eft,vnius
entis per fe,non quod fit vnum,fo quod continuum,
id eft,vnitate continuitaris ; quia hoc non fuffidt
ad vnitatcm diffiniri , vt fic eius rario pofEt did
diffinirio:y»£-«/ IliM,id eft,poema,(iuc tradlatus dc
bello Troiano, quod fuit fadtum in quadam con-
tinuitate temporis , non eft fupple diffijiirio : nec
eriam fufficit, qu6d fitvnumquodque coUigatione:
ficut domus, vd onuslignorura xfed fupplc tunc
ratio erit diffinitio ,y/fignificetf«or/f/ eUcitMr v-
nMm per (e , & fubdit qu6d vnum dicitMr totiesy
fupplcySrwr ens pcr fe : ens autem perfe fignificat
hoc qMidem hoc aliqMtd.id cft, fubftanriam : altMd
vere qnalitatem, & fic de aliis : quia igitur dc ra-
tionediffinitionis cft,qu6diigni(icct vnum:fcqui-
tur qu6d eo modo quo aliquid eft vnum, eo hkv
do habebit diffinirionem : quapropter eru alhi ho^
minis ratio, id eft,diffinitio fecundum quid & p€r
accidens : alio veromodo & albi & fMbfiantia:A-
bi quidem fimpLciter & per fe , licct non primo:
fubftantia: vcro per fe prim6.

Notandum, qu6d fccimdiim mentem Philofb-

phi fcmenrialiterae flat in hoc , quod priu)6 &

X 1 fira

251 Lib.VII.

j I fimpliciter diflinitio Sc quid crat dlc fubftancia-

rum cft > & non folum : fcd aliorum fimilitcr cft:

Rfeflligif re- non tamen primo, vt dicitur in litera ; & probar,

filmidi^s. qiiar^tio fignificans idcm nomini non cft diffi-

nirio ; fcd fi illud cuius per fc eft ratio, cft pcr Ce

vnufci : vnum vcro dicitur ficut ens, intcllige pcr

fecns : cns autem hoc quidem fignificat hoc ali-

quid , aliud quantitatem , aliud qualitatcm ,&c.

quod verum eft de ente pcr fe , quoddiuiditur in

decem Genera,ex j. huius,cap. de Ente, tcx.c. 14.

crgo quodlibeciftorum eft vnumper fe ens,& ita

rario eftvnum per feens , & ita ratio iftorum eft

diffinitio ; & hoc eft qiiod concludit : ^uapropter

Habere dHfT '"' "^^' hominis dtjjimtio & ratio,& aliter albi &

nttlonem co- fubTic.ntijt , quia fubftantiie erit per (e primo,albi

tingit tripU fimpliciter & per (e,ied non primo : albi hominis

cUtr. fecundum quid,& per accidens.

SVMMyE SECVND^ CAP. IV.

Dc diifinitionc accidenrinm copulatoriim.

S f^ M M A R 1 V M.

Exponit accidens copulatum , id eft,
detcrintuatum,reciuirensfubie£tum;non
poflcdiffininfind additioncfubie£ti,quod
optime explicat Do(ior,quod adducit in
exemplum^jn difHnicione albi , non poni
homincm,fed animalponi,in diffinitione
S Francifci &;S Patricij, non leue argu-
picntumcft Dodorem fuiffe Hibetnum,
quia fimul eumpatrc &: patrono fuae reli'
gionis, adiungit patrem, &:patronum na-
tionis, hocinreralia multaad huncefFe-
dinm adduxi c. i virae Scoti, vt moralem
perfuafionem ,quia fi Anglus fuiffct S.
FrancifcoS. Gcorgium : fi ScotusS. An-
(drcam,vcl S. Coliibam adiunxiffct. Ref-
pondiT quidam, hoc didum cffe , non a
Scoto,fed Antonio Andrca Aragoneo.
Salua pacc tanti viri dixcrim,fallirur toto
CJelo.Siquidera Antonius AndreasMeta
phyficam edidit diftinda,quarftion.iriam
tamen,&-cx vScoti quaeftjonibusinftar c5-
pendij, rolledam j cxpofujoncm vero in
textum nunquam edidit. Haiic ftitcor
quac Scoti cft ordinaiiit, cxpurgauit, &:
^dornauir vtfatcrur Mauri ius,in eius ti-
tulo. IpfeScotuseam citar in qujKftioni-
bus,& in Thcologij vt in prarfatiouc no-
taui;cius nomuie edita efti& ab omnibus
citatur. Scriptores bibliothecarum om-
nes ,eam jpfi tribuunt ; fola imaginatio
refpondenti'; cam jpfi aufcrt,qui in aequi-
uoco multum afrerens , fcd indc nihil ^ut
parum mctcns;nc Scotum Hibernum
agnofcerct hoc pracclaro operc euro ini-
qflc fpoliat.

f" '^Abet atttem dubitationem Ji quis non
X JidHAt dtffinittonem effe ex addttione ra-
tionem cuiufnam erit diffinitio ipforum non
fmplicium , fed copulatorum. Ex addiiiene

Metaph.

tmrn neceffe palam facere , dico autem vt eli
nafasy(jr concauttaSydrJtmttas,ex duobus di^
Hum^eo qtibdhocin hocefi, dr nonfecundum
accidenSyneijue concauttas, nequefimitas vaf-
fio nafiyfedfecundumfe. Nequevt album Cal-
lia^ aut homini, cjuia Calltas albus cui accidit
hominem ejje. Sed vt mafculinum animaliy
(jr qitantitatiaquale, (jr omniaquacunquefe-
cundumfe dicuntur exishre. H^ec autemfunt
inquibufcunque exifiit , aut ratio^aut nomen,
cuius hacpafsiojdr non contingit ofienderefe-
paratirnficut albumfinehomtne contingit,fe4
non fasmininumfine animali.

Mouer duas dubitationes ad afHrmationem da-
t£& fblutionis , quarimi fecunda ponittir ibi : Eji
autem & alia dHbitatio.Vnma.in 4uas,quiaprim6
pr^mittit dubitationem. Sccundo fbluit eam, &
applicat ad propofitii. Secunda ibi:.Quare horum.

Ad-cuidentiam huius prxnotanda funt duo.
Primutn eft quod quidam dixerunt nullam diffi- -^""j v^^:
nitioncm elle ex additione:ita quod nihii ponitur peraddittoni
in diffinitione aliaiius , quod fit cxtra cflentiam
diffiniti;quorum fortefuitratio nwriua^quiacum
diflSnitio indicet quidit^tem rei, ide6 nihil poni-
turin di.*finicione, vt videtur, quod fit extraqui-
ditatem diffiniti.

Secnndumnotandiimcft,qu6dqusdam funt zt

accidentia fimplicia, quxdam copulata;quod du- jicddem
pliciter intelligi poteftrvno mbdo vt dicatur acci- "^'''^fimpltx
dens fimplex,quod non habet fubiecfhim dctcrmi- f ^' "^**'
natum , quod ponatur in cius diffinitione ; ficut
curuum & concauum,& alia materialia;fed dicitiir
accidens copulatum quod habet fubiedtum deter-
minacum,(5nequo non poteft diffiniri ficut fimu,
vel aquilinum. Alio modo vt dicatur accidens Accidens tc
fiipplexfcorfumfumptum fine fubiecSto , puta vt fi*i»tum p»~
cum dicitur fimum,vel aquilinum. Accidens aute '1'' j!"^^'^*

1 \ r ■ /- L • ^ ^ duphctter (y.

copulatum cum tuminircum lubiecto, putacum fimiltterlim-
dicitur nafiis fimus,quatum squale, numenis par, flex^
& huiufmodi : primo tamen modo videtur loqui
AriftotelesdeaccidentecopuIatOjVt patcbit.Dicit i'I>tthium.
ergo, quod habet dubitationem Ji cjuii dicit ratione
ex additione non ejfe dijfinitiofiem cuius erit difi-m
}:itioipforum,fci\ictz zcciAenti\im,non Jimplicium,
fed copulatorum : ex aiditione enim necejfe efipa"
lk\': facere,(ci\ictt diffinitioncm acciddntium co-
pulatorum,ciini fine propriis fubieftis no poffint
diffiniri. Exemplum,afrfo autern vt efl naftii,& co-
caMitat ,& fimitas. Si enim accipiantur ifta m'ai
patet qnod concaiiitas noil eft accidens copulatu,
quia non determinai fibi aliquod fubie6tum;cum
poffittronucnire ligno,& lapidi, & circuIo,& na-
fb : fimitas autein cft accidens copulatum , cum
refpiciatfubieftum Jeferminatum,fcilicet nafum;
ideo fiibdit , quod Cupflejimttof erit aliquid di-
Etum ex duobui,eo quod hoc in hoc, id cft, eo quod
fignificat accidens in fiibiedo dcterminato : &
tamen nec concauitas^ nec atjuilitai , vt habet alia
litera , & melius , quatenus aquilitas eftaccidens
copulanim , de quo nunc cft fermo , non auteni
c6cauitas:nec ergo aquilitas,nec fimitas etitpajfio
nafiy^er Acci^iens-.fed fecundumfcnec fupple fimi-
tas,vel aquilitas incrit naCo,vt albuni,ine(iCaliia,
aut homini per accidens , inquantum Callias cft
albus,fcilicet cuiCallia, inquantum eft albus,<?cf^
dtt effe hominemfed infunt nafb per fe, vt mafcu-
linum animali,& aquale quantitatt , & omnia

qiiMHnque

Summ^ II.

»}

ijMtCHrtcfue dicufitur aJicui exifiere fecundMtHje,

firilicet (ccundo raodo/icur pafllo incft fubic<ao:

htc autem funt in e}Mtbufcuneiue,\A cft,in quorum

diffinirione exiflit:&c ponirux<«f ratio, ideft,dif-

finirio ; aut nomenAA cft/ubicdltim ,cuius cft hte

fajfu : vbiamque enim ponitur diffinitimi,potcft

poni diffinitio : quia igitur in diffinitioDC paffio-

nis ponitur fubi^him , poteft criam poni diffini-

rio fubiedi , vt fi dicatiir quod rifibile cft homo

habens apritudincm ad a£him ridcndL Et fubdit,

quod noyi contingit ofiendere feparatim, id cft, dif-

nnire aliquod acddens copulitum, ficut contin-

H« duffs hte gitalbum llne hotoine:fed.nonfimininu,fine ani-

niminMt Se»- ^/j . {„ djflinirionc cnim albi non ponitur nc-

tm.nui*-v- j.gj^j5 homo : fed in diffinitione Frandfci , vcl

^l^nmRtli- Sandi Patricij nccclTario ponitur animal,ficHt

gi»nu,MUer fubicdum in diffinitionc proprix paffionis. Dein-

fatrUiffim. dccumdidt;

^are herum (juod quid erst ejfe ,(^ efi
diffinitiOyaut non eFf alicuiuSy autji efiy aliter
eJt,quemadmodum diximus.

Soluit illam dubitarioncm , & applicatcam ad
propofitum,concludens cx pracdidhs : qu^re patet
au6d non eft diffinirio , fcilicet abcuius horum,
icilicet accidenrium copulatorum : fi (upple te-
neatur primum di<5him qu6d nuUa diffinirio fit
ex additionc , qualis cft diffinirio fubftantiarnm:
dutfiefi ipfbrum diffinitio : aliter efi ,quam fub-
dmthrum-.quemadmodum diximM,(cilicet in hac
fecunda foluiionc. Sotnrio ergo dubitarionis cft
jfta , quod nulla talis diffinitio cft cx addirione :
non tamen hoc vcnim eft vniuerfalitei ,nara ac-
cidentia copulata habent vrique diffinitionem,
(ed alio moido quam fubftanriz : quia habent ex
additione,& ideo pcr pofteaus,& non acque pri-
mo.vt fupcrius dicebatur.

S V M M A R I V M.

Exponic quomodo poniturfubicaam
in dififinicionc accidencis copulaci , {ine
nugacione,& quare nuUum accidens dif-
finiri poceft , fine addicione fubiefti. De
quo vide Dodorem ^.d.ii. q.i.num.i i.
& ad cercium & hic q 7^

ESt Autem (jr alia dubitatio de eis'Jienim
idem efijimus nafuSy dr concauus nafus^
idem erit fimum (jr concauum. Si vero nonz
quia impofibtle eH dicere fimum fine re cuius
eH papo fecundutnfe,^ efifimum concauitxs
in nafomafumfimum dtcere , aut non eji, aut
hU idem erit diiium: nafusnafus concauus:
nafus enimfimus nafus concauus erit. Propter
quod inconueniens ejt inejfe talibus quodquid
erat ejfe:ji autem non in infnitumfunt : nafo
namque nafifimum adhuc aliud inerit, Pa-
lam itaque quia folius fubjiantia ejl diffni-
tio.

Namjlaliarum Categoriarum -, necejfe efi
ex additione ejfe vt dqualis cjr imparis ; non
enim eftftne numero,necquafitntir>inieftfine
animali, ex additione vero dico in quibus ac-
ciditidem bis dicere ifcHt in his \fi verohoc
Scoti OpcL torji. I V.

Tcr.co.i8.

Ter. C0.1 9.

34

Cap. IV. 233

verum , non copulatorum erit vt numeri im-
faris.

Ponit (ecundam dubitationcm. Circa quod i.D«A«wi,
duo facit : quia piimu ponit eam. Secundo (bluit
&( applicat cam ad propolitum. Sccunda ibi : Scd
lAtet.\y\c\x. er^o,qu6d efi cr alia dubuatio de cis^
lcilicetde accidentibus copulatis : quia fupple auc
cft idem dicerc naius fimus , & nafiis concauus,
aut non •.fi enim idemfupple efi dicere fimm na~
fui , & concautu nafm , lequicur q-aod uiem efiji^
mum & concMHum, cum idem, fdlicet nafus vtri-
quc auferatur , quod tamen eft falfum vt vidaur:
fiantem wow.fupplc funtidcm nafus fimus, & na-
fus concauus,ita quod fimum non fit ideni quod
concauum.cxeo fcilica , quia impofiibile efi dice-
rp.id eft4ntelligcrey»»»«OTy«7tf re, id cft, fubietto
cuitt» efipajfio fccundum fc , puta finenafo : <}kia
fimum eft concauitM in nafo:Ccd fupple concauiun
potcft dici fine nafb : ita quod fimum habet plus
quam concauum,fcilicet ipfum nafum:fi inquara
fic dicatur,fequitur qubd non efi, id eft, non con-
ringit dicere nafHmJimum , aut ieiem erit bu di~
Rum nugatorie , fcilicct nafm nafm concaum :
femper enira loco nominjs poteft poni diffinirio
nominisrfi ergo diccndo nafus fimus,eft idem di-
cerc qubd nauis concauus,idem bis dicetur,quod
cft inconucnienSj/Tfl/^rfr quod inconuemens eji, vt
videtur taltbus , fcilicet accidcnribus copulatis
tnejfe ejuod ejutd erat ejfe : fi autem non fiipple hoc
habcatur pro inconuenienri , qubd talia acciden-
ria habeantquod quid eft , fequitur quodfunt in
infinitumj id eft ,qubd fietin infinitum eiufdera
pominis repetitio : namque pro quia , nafojim»
adhuc altud inerit, idcft, addecur itenun nafus:&
fic in infinitum fumpta ratione pro nom;ne:nam
dicendo nafus concauus,patet qr.bd loco concaui
poteftacdpi fimum: nam concauitav in nafb eft
fimitas : & loco fimi iterum poreft accipi nafus
concauus, & fic in infinirum ,palam itaque, quia
vt videcur foltm fubslantiA efi dtfiimtio : nam (i
eftet aliarum Categoruirum, id eft , aliorum Prs-
dicaraentorum , necejfe efi ex addttione ,fcilicet
fubiedi efle : vt eft diffinitio aqualitatis & tthpa-
ris , qux habcnt fumi ex addirione fuorum fubie-
£korum : non enim fupple diffinirio imparis , fine
numero:nec diffinitib ^«^ efi fcminini Jine anima-
li : fjemininum enim eft qu<edam palfio anima-
lis : fi verb fupplc eft diffinirio aliquorum cx ad-
dirione,fequitur qubd idem bis dicctur : ex addi-
tione enim duo in quibut accidit bis dicere,ficut ia
his quae di(9a funt :fi vero hoc efiverum,c[u6d fci-
licet fequatur hcx: inconueniens : fequitur quc4
m>n. crit diffinirio accidcntium copuUtorum , vt
numeri tmparis. Deindc cijm didt :

Sed latetxquia non certedicuntur rationes; 3 j
Jiverofunt Cr horum termini : aut alio mndo
funt ; aut quemadmodum di£lttm eH multi-
fliciter oportet dicere ejfe diffinitionem , ^
qttodquid erat ejfe. Quarejic quidem nuUius
erit diffinitio ynec quod quid erat ejfe alicui
inerit ntji fubHantiisJic autem erit.

Soluit dubitarionera , & cam applicat ad pro-
pofitum, dicens, qubd latet, fcilicet fic dubitao,-
xcm,quia rationesnon dicunturcerte,\d eft,ceniai-
dinalitcrquafi vniformiterj& aeque ptimb didlx,
fed fupplc fecuudii prius & pofterius:vt j^ixdiSta
X 5 eft;

nituracci-

densperfnb-

itHum.

yid* it. d. 4.

Simum quM'
liter dijlin-
giiituracon-
e*HOi

ff^loguf.

254 Lib. VIL

<ft '.fivero horumy fcilicct accidcnrium copuiato-
tumfjtnt termini, id eft, aliqnx rationcs,/»»f fup-
pletales termini, aliomodofunt, quam diffinitio-
pes : aut quevittdmodum diHum efi oportet dicere
diffimtionem , & quid erat effe multipltcitery dici:
^uiafic qmdemM eft.per fe prim6 nuilitu erit dif-
finitioy necjue qutd erafeffe inerit alicui, nififubr
fiantitsyfic autern,\d eft,non prim6,& confcqucn-
tcr & pofterius * n^fupple alionjra a fubftantia.

Notandura , quod ficutdiiaum fuit in princi-
pio,ide6 fubiedum ponitur , vt additum in diffi-
nitione accidentis : quia accidens ciim fit forma
inhacrcns,& dependens , dc natura fua non poteft
peifcac concipi,nifi cointcliigatur illud cuius cft
forma,& ad quod dcpendct , illud autpm eft fub-
icdum : quia igitur diifinitio prbpria cxprimit
perfedum concepmm rei , &quictatiuum intel-
ledtus ; ide6 nccefrarioinditfinitioneaccidentis
additur fubiedum. Non fic cft dc fubftantia,nam
fiibftantia in fua natura eft ens abfolutiffimum,
noninhaerens^ncc dependens ad aliud, & idc6in
cius diffinirionenon oportct-addJ aliquod iniper-r
tinens, ad fui quiditatera. Ad propofitum patet
cx pra:di(5tis quod cum dico , nafum fimum ,non
oportct fumere nafumconcauum loco fimi : quia
nafus non ponitur in diffinitione fimi , nifl ficut
extrinfecum & additum : vndc fimum & con-
cauum idem funt rcaliter & ad fe , licct ipfum fi-
mum addat vltra concauum quandam habitudi-
nem ad fubicftum determinatum , & in fubiefto
determinato,quod eft nafus,nihil differt fimum h.
concauo, nec opor tet circa nafum ponere ahquid
vltra concauum loco limi:& fic non oportet acci-
pcrc nafum concauum loco firai. Vhirao cum
dicit:

^oJ cfuidem igitur eU diffinitto tfUA
tjitidem ipftus cjuid erat ejfc rgtio^& tjiuiderat
ejje^aut folttm fubJI-Anttarum e^, <^ maxim}^
fjrprimum,drjimpliciterpalam.

Epilogat circ^ datas fblutiones dc principali
quarftionc huius capituU,dicens,qu6d/'<*/^ igi-
tur f/?,qu6d diffinitto cjuiteft-ratio ipfiiu ejuod <]uid
erat effe, aut folum fnhftantiarum eft , ficut prima
folutio habct , aut prira6 & fimpliciter e(l fub-
ftantiamm,& ahorum per pofterius & fccundum
quid,vt dicebat folutio fecunda.

SYMMiE SECYNDiE. CAP. V.

In quibus quod quid cft , idem eft cum eo cuius
eft,inquibusnon?

SVMMARIVM.

Quodquid cft,feu diflfinitioncm , non
^iftingui ab co cuius cft,fcu a diffinitojdc
quo traftat Dodor hic q.7. Vidc cum 2,.
d 3 qy.adtcrtium. VbicxplicatPhilo-
fo,)hum diccntcm,'» hahenttbusmatertam,
non e(fe idem ejuod efuid efi , cum eo cuius
eft. Vt fcnfus fit , habcntia difFcrcntias
indiuiduacs, quas mtcUigit pcr n^atc-
fiamjnon cfTc pcr fc primp idcm cum fuo
quod quideft , quia addunt ci rationcs in-

Metaph.

Deidentit/itt
quod quid
cfl cum *•
citiM4 gfi , in-
quirit ^ de-
termitutt hit.

Adhimettx
tum efi «,7.

m.7.

diuidualcs. Hinc rciiciuntur idcz Pla-
tonis, quia <]uod cfuideft , indiftindum ab
eo ciiius eft,fufficit ad fcicntjas , ad quas
tantum pofitac funt idcs.

VTrumautemidem efi aut alferum quod Tcx.co.io.
tjuid erat effe , ^ ^numquodque per-
ferfcrutandum efi,efi enim ali^uod operapre-
tium defubfiantia ad perfcrutatipnem.

Poftquam Philofbphus inquifiuit dtcjuodcjuid
efty & quorumfit j nunc inquirit quomodo fe ha-
bet ad illud cuius cft,vtrum fibi fit idem, vel di-
uerfum.

Circa quod tria facit : quia prim6 proponit
quacftionem. Secundo fubiungiLeiUs folutionem.
Tcrtio addit eius defcnfioncm , docens foluerc
fophifiTiata i>of]ibilia fieri contra fblutioncm. Sc-
cunda ihiiSitgulum. Tcrtiaibi :.Sophiftici autem
Elenchi. Dicitergo , c\n6d perfcrurandum eft v-
trumidemeft c aut alterum ejuodquid erat effiey&
vnumtjuodque , fcilicet cuius |eft , qued quid erat
tffe : & fubdit vtilitatcm quxflionis huius, dicens
enim pro qui^ , fupple hoc inquirerc eft aliquod
operxprettum , id eft , quodam praparatorium ne-
ceflariiun ad pcrfcrutandum de ftibftantia,de qua
fcilicct infcriiis intendit : inquirit cnim infra v-
trum vniuerfalia fint rcrum fubftantiae , & vtrum
partes diffiniti intrent diffinitioncm eius, ad quae
eftvtilc vidcre de identitatc quod quid eft cum
eo cuius eft Deindecum dicit :

Singulum enim non aliud videtureffeX
fuimet fubfiantij^ (jr quod quiderat efiedici^
turfingulifubfiantia.

Soluit quarftionem propofitam. Circa quod
duo facit:quia prirao pracmittit folutionem. Se-
cundo fubiungit eius probatiopera & declara-
tioncm. Sccunda ibi : In diitis vero fecundum fe.
Priraa in duas : quia primo facitquod didum cft.
Secundo obiicit cohtra fblutionem. Secimda ibj:
In diElii quidem vtique. Dicit ergo , qu6d fingu
lum non videtur effie altud k fuimet fubftantia:fed
quod quid erat effe ; dkitur eiVe fubftantia finguti,
id eft, vniufcuiufque cuius eft quod quid eft ; ergo
quod quid eft non eftaUud ab eo cuius cft ^ W
qtfid eft ; &c hxc cft vcritas quaftionis propofitae,
quod vnumquodque eo raodo quo habet qu»d
quid eft, habet ipfum idem fibi , vt patebit infta.
Dcindecumdicit:

In di£fis itaque fecundum accidens vidt- 3 7
biturvtique diuerfum effe, vt albus bemoy al-
terum dr albo hommi ejfe,fi enim idem homi-
ni effe (jr albohomini idem , idem enim homo
dr albus homo vt dicunt, quaredr albo^homi-
ni df homini.

Obiicit contr^ fblutionera. Circa quod duo ohiiSit,
facit : quia prim6 ponit rationem fbphifticam
contra fblutioncm datam. Secundd foluit eam
ibi : Aut non neceffe. In priraapartc intcndit pro-
bare quod in. didis fecundum accidcns non eft
idera quod quid eft cura co cuius cft. Et intcndit
talera ratronera : Si in diftis fecimdum accidens
cft idem^uod quid eft cum eo cuius e(i;et^oquod
quid^ft horainis albi eft idera cum hominc : con-
fcquens eft falftim cuidcntcr ; crgo & antccc-

deQS.

ilutdtiutd

tfi.eftidem
cum ee (uiitt

eft.

Summas: II.

dcn5. Confequenria probatur, quia cum <ficituf
homo albus : ly alhum non habct rarioncm {iib-
ftandi , nili ratione hominis : quia accidens non
fubiicitur altcri, nifi rarionc fubicdi ; & ide6 ho-
ino albus non (ubftat quiditari hominis albi , vt
idcm fibi, niii rarione alterius parris, puta homi-
nis, quac eft fubftantia : & ex hoc volunt aducrfa-
rij quod idem fit homo & homo albus : fi ergo
jjttod quid efi hominis albi, eft idcm cum hominc
albo cm'us cft , fcquitur quod fit idcm cum ipfb
iiomine, quod cftabiurdum, Dicit crgo in diiiii
itaque ficunditm accuUns vUUhitur itatjuednur-
fim ejfe, fcilicet ^ucd quid efi ab co cuius cft : vt
albtu homo videtui alterum, & haminialbo ejfe, id
eft, (jutdcfuid efi albi hominis. Cuius probatio-
nem fubdit '.fi enim idem & homini ejfe & albo
homini ejfe, vt prardiftum eft, idem enim efi hofno
& albm homo vt dicunt , fcihcct aduerfarij, pro-
pter caufam iam di^m : ifuare & albo homini &
homini erit fiipple idcm tfle, qtiod cft falfum. Si-
militer intelligcndum cft dc aliis qua: dicuniur
fceundum accidens. Deindc cum didt:

j4ut Hon neceffe eli tjutcunqne fecundum
4C(idens ejfc eadem, cum perfe exisientibMs :
nen enimfimiliter extremiiates fiunt e/tdem^
fed ferfitan illud videtur accidere extremita"
tesfieri eafdemfecundum acctdenSyVt alho effe
(^ mufico : videtur autem non.

• Sokiit di<£hmiobie£Honem : quiaquicquidfit

' dc conclufione , dc qua patebit inferius, non ta-

men eft ibphiftica, & peccat fi;cimdum accidens.
Ad cnius euidentiam notandum qu<Sd eiuod ifuid
efi horoinis albi comparatur primo ipfi albo cui
^ft idem pcr fc , & vt quid, vt dicctur infra : me-
dianteautcm albo ineft homini:ita qucd lyalbum
eft quodam medium inter hominem , & quod
quid efi hominis albi : tamcn illud quod cjuid efi
€<M»i auid ^"c'' i"^^ medio , fcilicet ipfi albo, &r aliter ex-
#/iww»K trcmo , fcih'cct homijii, quia ipfi medio ineft vt
mlh dliter im quid & pct fejcxtrcmo vero ineft, vt pcr accidens;
•^ ^ .' *^' n ergo arguatur fic : album ineft homini, Sc ejuod
ttr mim. qjti^gj} hominis albi ineft albo vt idem fibi,ergo
ineft ipfi hominivt idemhomini ; fi inquam nc
arguatur j eft accidens variando medium : non
enim fimiliter funt idem extremitates , (cilicet
quod qnid efi hominis albi , & homo , & medium
cum altero extremo, fcilicet ipfiim album,& ijuod
tjuid efl- hominis albi : hunc autem modum
arguendi implicat virtualitcr rario pra:di(fbi ad-
uer(ationim : quia peccat fef undum accidens. Si
autem medium vniformitcr accipitur , ita qu6d
fic cxtremitates (unt i Jem ficut,medium eft idem
extremo:tunc fequitur qu6d ficut album eft idem
homini pcr accidens : fic quod quid efi hominis
albi & homo funt idem per acidens , & tnnc ni-
hil mali fequitur. Sit homo A,album B,quod quid
efi hominis albi fit C,nunc enim fi B eft id em A,
etgo C ?ft idem A:non tamen ciim quid,nec cum
pcr fe, fcd cum pet-accidens , & hoc eft quod di-
cit : quod aut non neceffe efi quacunque fecundkm
accidens , fupple diammr de aliquo fiibie<Sto, ejfe
tadem iUi de quo dicuntur : nonenimfimiliter ex-
tremitates fiunt etdem, fiipplc ficut mcdium cura
cxtfcmo, fed forfitan iSudvideturaccideretzn-
quam vcrura , fcilicct in propofito, extremitates
eafdem fieri /ecundum accidens , vt patct in alio
cxemplo : quia albo e^e & mufico efe, id eft, quod

Cap. V. 235

^uid tft albi & mufia*,funt idem per accidens,fci- ^^ f^**
hcct in CvkiicQto cui accidunt tanquam mcdio : l'*»''*.'^*''*
fubiedura cnim eft quoddam mcdium intcr duo .^,,,^ ^ci-
accidenria quz fibi infunt : quia duo accidcntia dens tlicuim
non vniuntnr nifi vnitate fubicdH ; crgo ficut aK f-ineSi dt
bum & muficiun , quac fimt duar cxtremitatcs rc~ *«•"»{/**'*
(pc<5hi hominis fubie^ funt idcm pcr accidens.
Sic intelligcndum cft in prt)pofito,modo prxex-
pofito : videtur autcm non fimiliter fe habcre le-
cundum rationcm aduetiarij przdi^lam. Deinde
ciun dicit :

Jn di£iis vero fecundum fe femper necejje
idem effe : vtfitjujtfuntfubfiantidquibus al-
ter£ non funt fuhfiantia , nec alter^ naturd
frifires,quales dicunt ideoi effe quidam. Si
enim erit alterum ipfum honnm , (^ quodbo-
m effe cjr animali , (jr efuod animali efie , (^
ens , (^ quod enti erunt aliafuhfianti/i^ (jr
natur£ , (jr ide£ frtter diBas , ^ friorei
fubFiantidt illisfi quod quid erat eJfefuhsiM-
ti4t eff.

Probat datam foiutionem quajftionis date.Vbi
notandum eft , qu6d eorum qiue fimt , qu^dam
funt pcr fe, & qu^rdam per accidcns, ex 5 . huius,
capit.dc Entc. Primo crgo probat quomodo cjuod
quid efi fit idcm cum eo cuius eft in entibus didtis
^cundiim (e. Secundo quomodo fe habct in di-
Cds (ecundum accidens. Sccunda ibi : Secunditm
accidensvero. Prima in duas : quoniam prirao fa-
cit quod dicSbum cft. Sccund6 cx probatione <iata
infen conclufioncm intcntam. Sccunda ibi : Ne-
ceffe igiturvnum effe. Prima in duas : quia prim6
probat qu d in ^dds per (e non eft aliud tjuod
quid efi aheo cuius eft. Secundo qiiod quod quid
efi non eft feparatumab eo cuius eft.Sccunda ibi:
Et fiquidemefiabfolute. In prima partc intendic
talem rationem : Si in di(%'s (eciindum (e , aliud
eft cfuod qutd efiab eo cuius cft , efgo fubftanriis
prioribus erunt alix fubftanrijc priores : confe-
quens eft manifeftc falfum , ergo & antccedcns.
Confcqucntia probatur ex hoc : quia ejuod quid '***** J*"''
efi fubftantiarum eft , & prius eft eo cuius efl , fi ntijfn]^'
aliud fit , ergo aliquid erit prius ipia fubftantia qu«d qmd efi
quac fiipponitur e{Te prima. Dicit crgo , qu6cl in in entibui per
dtaisfec undum fe femper eft neceffe tdem effeSci- /' '11' ''^y*
licet quod cjutd efi cum eo cuius eft , quodpatet " '*'*' '**
vt fupple fecimdijm opinioncm Piatonis , Ji qua
funt fubflanti* fupple fcparata: a fcniibilibus,
quihui nonfunt altere. fubfiantiapriores eis, quales
dicunt efie tdeaa ^M<(^<i/n,rcilicet iHatomci ponen-
tes idcas (eparatas : Si entm alterum efi ipfum
honum & quod bonum effe, id eft,idea boni & quod
quid efi illius idex , & Jimiliter animal , & quod
animali ejfe. & ens & quod enti ejfe, fi inquam fic
cft quod cjuod cjutd efi fit aliud ab eocuius eft> 6(
hoc gencf alitcr in omnibus,& per coniequens in
idcis , (equittir quod erunt dlta fuhfiantia & nc^-
turapreter diilM , fcilicet ideas a (enfibilibus (e-
paratas : iSa fubfiantia , quac (cilicct erunt cjuod
cjutdefi ipiarum idearum erunt prtores , fcilicec
ideis ; quac tamen ponunrar fiibftanrisc prima:,)?
pro quia, quod (juid erat ejfefuhflantitffi, fcilicec
vt pnuslpia fubftanria cuius eft : nam quod cjuid
eftek illud a quo fiibftantia rci dependet,& habec
rarionem principij, vt dicctur intra in hoc 7. ca-
pituL vitirao. D>einde cura dicit :

X 4 Et^

40

Quod quid
cft ntnfojfe
ftfarariab
to CHtm cft i
ttlitu rti h»-
bem quoi
n»n effetffi-
bilit nec for-
malittrMs.

flutniam
fvnumquod-
gue perftiie
fciti

236 Lib.VII.

Etfi quidetn abfolute ab inukem , harum
quidem non eritfcientiaihac autem non eruut
entia, Dico autem abfoluiyfinec bono iffiexi-
fiit effe boni,nec htttce(fe honumifcientia entm
ctHiffiihet fer hoc (juod quiderat illi effe^ (jr in
hono^ & in aliU fimiliter fe hahet.^arefinec
bono effe honum, nec quod enti ens , nec quod
vni vnum •.fimiliter autem omniafunt , aut
nullum quod quiderat effe. ^areftneque
quodenti ens,nec aliorum vllttm^ amplitticui
nonineji beno effe non honum.

Probat quod ipfum cjuoi quii efi non cft fepa-
rabile ab eo cuiiis eft;& intendit talem rationem:
Si (itioi ejuid eji eft feparabile ab eo cuius cft>
ergo res quarum eft c^Hod ^uid eft non funt (cibi-
les, nec formaliter entitates : confequens eft fal-
fum , ergo antecedens. Circa iftam rationem fic
procedit : quia primo ponir confequentiam. Sc-
cundo exponit antecedens ibi : Dico autern. Ter-
ti6 probat con{equentiam,qiuntum ad vtramquc
paricm ibi : Scientia enim, Dicit crgo, qu6dy?^««-
dem erunt ahfolute ab inuicem , id eft, quod ijuod
quid eft non foliim fit diuerfum ab eo cuius cft :
/cd etiam abfblutiun & feparatum: fequitur quod
harttm, fcilicet rerum, quarum cft quod quid eft
non eritfctemia : iterum fequitur quod h£c quo-
rum eft quod quid eft »on erunt entia, fcilicet for-
maliter, haec fuit confequentia. Exponit antecc-
dens : dico autem abfolmfinec bono ipftM eft,ides
exiftit effe boniyid eft, cimd ejuid eft boni : nec ite-
rum /?«»c,fcilicet particulari bono infit effe bonum,
id eii,qHod quid eft boni : vt fic quod quid eflbo-
ni non fblum inteliigatur feparatum ab idea boni,
fed etiam a particulari l?ono : vel aliter : nec hutc,
icilicet ijmd ejuidefl boni infit ejfe bonum:\iixcnt
qttod qmd eft boni inrelligitiu: feparatum ab ipfb
bono, ita e conucrfb.Pofteaprobatconfcquen-
tiam , dicens , fcientia enim vniufcuiufcjue in lioc
fiipple confiftit quod fciatur quod quid erat eftc
iUi eflentiae, vt fe habct in bono & in aliis fjmili-
tcr : fi igitur tjuod quid eft fit feparatum a re , fe-
fluitur quod non fcietur inefTc illi rci, & pcr con-
iequens illa res non erit fcibilis, ideo fiibdit:^«4-
refi nec bono effe , id eft , qiiiditati boni ineft bo-
num;wf qmd entiM efl,quiditati cntis incft ens:
nec cfmd vni vnum: fimiliter autem omniafunt aut
nullnm cjuod quid erat effe, id eft, qu6d cadcm cft
ratio in omnibus quod omnia,vel nullum fit idem
cum fiio quod quid eft : quare fi netjue <]uod enti
ens nec altorum nuHum , id eft , qu6d fi ipfum cns
non ineft ipfi (juod cjuid eft cntis, ergo ncc e con-
uerfo (juodcjuid ei?entis inerit enti, federjtfepa-
ratum : & fimiliter dc aliis,fcilicct dc bono, & de
vno , de quibus praedixcrat. Si igitur vnaquiequc
res fcitur pcr fuum i^jUod cjuid eft , fequitur quod
nuUa res erit fcibilis, fi fuum efl feparabile ab eo,
quod fuit primum inconuenicns, Dcindequod
fecundum inconucniens fequatut,oftcndit dicens:
amplius cui non ineft bono effe non eft bonum,id eft,
quod fi qi(od ejuid eft boni eft feparatum a bono,
feqiiitur quod quodcfuid eft boni non eft Sonum,
(cilicet formalitcr. Similitcr inteUigendum eft dc
aliis,qu6d cui no ineft qtiod cjuid entis non cft for-
malitcrens:fi \g\znr cjitod quid <r/?rei fit feparatu a
rcfequitur qu6d nuUa res erit formaliter cns,
quod fuit fecundu incouenics: vnuquodque cnim
cft formaliter pcr fuii quod quid eft fibi inexiftcs.

Metaph.

T.cii,

4«

Notandum , propter litteram praeccdcutem ,
qu6d conlbctudo cft Philofophi,qi'ando loquitur
dc idcis Platonis vocare ipfas , ipfum rale, puta
ipfumhominem,vcl ipfum equum,&c. pcr ly ip-
fum volcns intclligcrc earum feparationem,& pcr
fc cxiftentiam , & ide6 hic in littera ideam boni
vocat ipfuin bomim , vt dicfcum cft exponendo
Uttcram. Dcindc ciim dicit :

Necefife igitur vnum effe henignum ^ he-
nigno efie, (jr bonum^bono effe, (jr quacun^
que non fecundum altud dicuntur , fedprimo
^'fecundumfe : etenimhec fufficiensfi.e.xti-
terit, quamquam nonfintJj>ecies,magis autem
forfan etfifint fpecies.

Simitlque falam-, quiafifintided, quales
qttidam dicunt^non erii fuhsiantia fubie6iumx
has enim fuhfiantias effe esi neceffe , non de
fubiecio autem^ alioquin eruntfecundumpar-'
ticipationem. Ex his itaque rationibus patet
vnum ^ idem non fecundum accidens effe if-
fum vnumquodque.,^ quod quid erat effe , (jr
quodfcire vnumquodque horuw efi quodquid
erat effc fctre. ^uare fecundum expofitionem
neceffe esi vnum aliquidejfe amho,

Ex probationc data infert conclufionem intcn- Arijl.vecM
tam , dicens , qu6d fupplc quia fic cft : neceffe eft *'^"*"> fUtt-
igiturvnum effe benignum , &.benigno effe, id eft, *"* T"*"*""
<juod ejuid eft bcnigni:C^ bonum &bono effeitA cft, tttk
tjuod tjuid efthox\i:2iC fimiliter eft dc 'Au%,quacun-'
cjtu non dicuntur fecundu aliud,id cft pcr accidcns,
fed prim6 pec fc : quia in didis fecunduai acci-
dens alia ratio eft,vtdicctur:& CuhdiUetenim hoc
eftfufticiens ad hoc, fcilicet qu6d rcs fint fcibiles,
& formalitcr cnits.fi hoc ej(titerit , fcilicct tan- infertemclp-
quam vcrum , quod fupplc ejuod ^uideftCit idem fionem intf tim
cum eo cuius e^,ejHamquam nonfiht fpecies,id eft, "*"*'
ideai quas Platonici ponebant,proptcr hoc vt rcs
cffent fcibiles propter idcas , & formalitercntes
participationc idcarum : magis autem forfan, hoc
fupple eft fufliciens ad propofitum, fcilicct qu6d
ejuod quid eftfit idem cum eo cuius cft : etfi mo
quamuis, fint fpecies, id cft,dato qu6d idcas eftent,
magis cnim eft res fcibilis , & formaliter ens pcr
idquod f-bi cft incxiftcns , & coniun(fhim,quam
per id quod eft ab ca feparatum : fimnlciue palam
tjuiafifunt idea,ejMales, e}uidam,Cci\icet Platonici
dicunt effe, (equiwr qu6d fubiedkum, id eft, parti-
cularis fiibftantia,«ow erit fubftantia : Has enim,
fcilicet ideas necefte eft effe fubftantias fecundum
Platonicos,wo/z de fukieiio autem : proprium enim
eft fubftantise non de fiibicdo dici : erttnt enim
fecunditm participattonem, id eft,qu6d fi idear fint,
vt ait Plato , ifta (cnfibilia partialia ^runt fiib-
ftantiae fecundum participationem idearum , &
per coiiicqucns illae idex crunt de fubiedlo ; quia
fi non , vt oportct dicere , crgo parricularis fub-
ftantianoneritfiibftantia: quia non participabit
fubftantiam idealcm. Ex hii itacjturationihm pa- tpilcgum,
tet C[n6d funt vnurn & idem, non fecundum acci-
dens ipfum vnu/ncjuodejue , & ejtttd cjuid erat effe
vniu(cuiu/q:ie , & cjuod fcire vnHmejuodejue eorum
eft fcire qmd ejuid erat effe cius : ejuia fecundmn
expofitio/jem iftam,fcilicctqu6d cadcm funt prin-
cipia cirendi & cognofcendi , vt patct ex di£tis,
neceffe eftvnurn alicjuid,fctlicet effe ambo , fcilicet
qHod t^uid eft 8c cuius efl.

Notaa

Tldtouii fru-
firi ftitiutir.

4i

£• diSisft-
ewtimn »t-
dfHs qiuditmr
idem ^ non
idiijl quod
quid cft «j-
iU$U eiuns
efif

§luom»do
eoncrit» Mci-
tUmitim dno
figiufeMnt(^

Summ^ II.

Notandum, quod cx epilogo illo innuitur ira-
probatio Plaroms ponentis idcas: nam ficut di£ku
cft , ipfe pofuit ideas ad hoc vt res {cirentur per
ideas, & Cilcnt formalitcr entes eanim participa-
tionc : fi i(^tur ad hoc fufiidt opinio PhilofophJ,
icilicct quod tjuid efty eft idem,& coniundum illi
cuius eft : fiue ponantur idex,fiue non ponantur,
& magis ctiam fiifficit hoc quam idcae,efto quod
ponantur, manifeftum eft qu6d vanum eft pone-
re ideas, & ideo, vt dcrifbric dicimr primo Pofte-
riorum t. j y. idez gaudeant & qaitlcant : mon-
ftra cnim funt. Vnde & dus rationes hic addudbe
ad probandum ipfiim quod quid eft eile idem , &
non feparatumabeocuiuseft , (peciaUter inua-
dunt opinionem Platonis : primo quidem , quia
tunc idcae non eflent primae fubftantiz , quod eft
contra Platonem : {ccundo autem , quia tunc res
non eflent (cibiles-, ncc formahrer entes, quod
lamen Plato volebat laluare pcr ideas.

SFMMARIFM.

In ente per accidens efmtdtjaidejl.^ non
cfTe idem cum eo cuius eft. Quod bcne
cxplicat Dodor , itcrum duphcitcrpro-
batur,in cnte per fe,idcm efle quodquid
cft, cum co'cuius eft, &: ratiooem regrcf-
fus ailignat Dodor,

SEcundum accidens vero diSumvt muji-
cum , 4Uf dbum , ^ quod qnid erat ejfe
idem ejfe dicere vere non licetifropterea quod
duflexjignsjicat idinquam cui accidit, (jr ip'
fum quod accidit. ^are ejl quidem vtidem :
ejtautem vt non idem quod quiderat ejfe ^
ipfam : nam homini (^ albo homini non idcm,
fedfa^ioni autem idem.

Oftendit quoraodo feliabet in didtis pcr acci-
dens de propofita quzftione. Circa quod duo fa-
cit. Primo fecitquod di6hira eft. Secimdo regre-
diturad probandum quod fupradixeratde cjuod
quid eft in diftis fecundum fe , quod (cihcet fit
idera cum eo cuius eft. Sc<;unda ibi : Abfurdum
vero.h\ primapaneinteiidit iftam conclufionem,
quod in ente per accidens non eft idem cfuod
quideft cnm co cuiuseft,& intcndit talera rario-
nem : Quod non habet quod tjuid eft, non habet
quod quid eji idem fibi : (ed ens per accidens non
habet c^uod quid eft\ ergo non habet efuod quid eft
idem fibi, ergo, &c. Nlinor probatur,ex hoc,quia
ens per accidens, puta homo albus, incluc'it duo,
lcihcet {pbftantiam & accidcns , qiuc funt duo
diuerfa iwn habentia aUquod vnum quid- Dicit
ergo, quod ens diclum fecundum accidevs, vt mu-
ficum & alhum accepta fciUcct cumfubicdk), noa
eft verum dicerequod idemftt e^uod qutd erat ejfe:
&ipfiira (cihcet cuius cdpropter duplexftgnifica-
re : nara homo aibus duo fignificat fcilicet (ubie-
&um cui accidit efie album : & ipfum accidcns,
ideo conciudit , t]uar$ eft cfuitiem vt idem: eftau-
tem vt non idtm tjuod qutd erat ejfe & ipfum , (ci-
iicet in dictis per acidens : nam ipfi homim (eor-
fum, & albo homini fimul , rationefciUcei fubie-
€d non eft tdem, fcilicet quod quid eft horainis al-
bi : pajjioni autem, id eft, ipfi accidonti,putaalbo,
«ft idem.

Notandum, quM qda homo albus fignificac

Cap. V. 257

duo , \t patct fi dicatur quod ipfum tjitod efuid tft ^uod qiuA

hominis albi fit idem homini albo : dupliciter efieruisfer

poteftintelligi, (cilicct vel quod fitidem horhini *^^"Jl^*

albo firaul , vcl homini albo (corfura : non poteft 'fffii^jluin'

dici quod fit idcm tori coniunAo , quia illud non dufUdter.

habet ejuod ^uid eftvx di£hi cft:nec quod fit idem

homini (corfum, quia (libfbnria non laabetdiffi-

nitionem ex addirionc : (ed poteft dici quod eft

idem ipfi albo (corfiim : nam cum albimi habeat

diffinitioncra ex addirione fubiedi eodcm modo

diffinietur , ficut homo albus. Vnde fuperius di-

ihim eft quod albimi eodera modo diffinitur ficut

veftis , perquam fignificamrhomoalbus, ^uod

qutd eft ergo non eft idem enti pcr accidens cu-

ius eft, nifi fortc (ecundum quid & per accidens,

ficut nec habet efuod quid eftnifi fecundum quid,

& per accidens : vt di&um fiiit. Deinde cum

dicitr

Abfurdum vero apparebit ^Jiquis vnicui-
que nomen impofuerit ipforum quodquid erat
ejfe : erit enim (^propter itlud aliud ei quod
quid erat ejfe, vt equo ipjiqnod quid erat equU
ejfe equo alterum.Et quidprohibet (^nunc ejfe
quadam Jiatim quod quid erat e(fe :Jiquidem
fubBantia eji quod quid erat eJfe.At veronon
folum vnumjed^ ratio eadem !pforurr.;Jicut
falam eHex diSiis: non enimfecundum acci-
dens vnum quod vni ejfe ^ vnum.

4)

Regreditur ad probandum quod (upra dixerat;
(ciiicet quod in di<fHs(ecimdum (c idem eft <\tiod
quid eft cum eo cuius eft:& adducit duas rariones:
quarum fecunda ponimribi : Amplius fi aliud.
Dicit ergo, quod (iipple dicere quod qtud eit , efle
aUud ab eo cuius dkabfitrdum apparebit ,fiquis
intpofuerit nomen vntcuiqzu ipforum quod quid
erat ejfe:enim pro quia,fupple eadem rznoncprtt-
ter tilud quod quid erat ejfealtud erit : addidit vni Hf^^ p^,
ci quod quid erat e(le : Ex quo fequitur quod hiu prim*m
ipfi quod quid erat elle A, cum fit quacdam res,fit fcncittfioTietn,
^uod ^utd eft,&calteTuvo^ah A,(equitur eadem ra-
tione quod huic quod eft e^uo efte erit aliud ejuod
quid erat €fte;cp6d fi dicamr quod tjuod qutd eft
ipfius A , non cft aliud ab A , ejuid prohibet nttitc ^nfplmnr
ejfe ^uddamftatim cjuod cjuid erat eftcjid eft,qu6d f'*"^ '* S.
a principio qusdam fint fimm quod ejuid erat ejfe, •""*'*•
quafi diceret quod nihihquia eadem ratione flan-
dum cft in primo.qua flaretur in (ecundo,& fiib-
dit : at vero, fupple nonjolkm quod quid eft,& il-
lud cuius cft fuqt vnum quomodocunque, fed ip- , j

forum ratio eft eadem,(c\\icex. rcalis & eflenrialis,
ficutpalameft ex dtEiis , non enim facit vnumfic-
cunditm acctdens : fed per fe & reaUter vmtm , &
quod vni ejfcy idcft , quod quid eft vnius. Deinde
curadicit:

i^mplius Ji aliuderit in infinitumfunty
hoc quidem quodquiderat ejfe vni ejfe j illud 44
vero vnum : quare & i» illis erit eadem ratio.
^odquidem igitur in primis , (jrfecundum
fe diSiis vnicuique effe^ (jr vnumquodque efi
idem ^ vnum,palam.

Ponit fecundam rarionem, dicens,qu6dyi m/
«/»»</,fcilicct c^md quid tft ab eo cuius cft ininfi-
nitum funt, id eft,proceditur:namtimceruntduo,

&

258 Lib.VII.

1 6c hoc tjuidem efuod quid erat ejfe , vni efe, id eft,

quod alterum erit, tjuod cjuid eji^nias : iUud vero,
id cft , aliud erit ipdim vnum : qu^re&iUii erit
eadem ratio : nam erit tcrtium , quod crit (juod
tjuidefi illius fecundi.quod eft quodquid efi vnius,
& fic in infinitum,quod eft impoflibileiide6 con-
cludit : iiuod quidem igitur i/iprimis,& fecunditm
fe dt^u vnum & tdemfunt vnum^uodque & vni-
cui<jue ejfe •, palam efi.

Notandum , quod hac diue rationes quaH inte-
grant vnam totam rationem & perfe(Stain,quae fic
Fomiari poteft.Si quod ejuid efi,efk aliud ab eo cu-
ius cft -y imponatur fibi vnum nomen & fit B, ip-
fum vcro cuius cft fit A : tunc B habet ejuod ejuid
efi, fit C, aut igitur C eft idem ipfi B,aut aliud : fi
idem, ftandum fuit in primo quod fcilicet B eftet
idem A,cuius eft, & hoc dicit prima ratio:fi vcro
C eft aliad ab ipfo Bjergo habebit aliud ejuod quid
efi:Cit D,tiic qusra vtrum D fit idem ipfi C,& fic
erit procelTusinfinitus, & hoc dicit feciida ratio.
Notandum etiam,qu6d neceflarium fui: Phi-
lofbpho redire fuper illo, quod prius probauerat,
(cilicet qu6d tjuod quid eft in didis fecundum fe,
cft idem cum eo cuius eft ^nam rationes fiiperiiis
;addu<Sbe fiimptx fimt fupponendoideasPlatonis,
quas poftea improbauit:nunc autem indu6be funt
rationcs propric accepta: ex panc ipfius cjuod qutd
ffi i ficut patet ex didis. Deinde cum dicit :

Soj>hiJiici autem Elenchi adfofttionem hanc
falam ejuod eadem foluunturfolutione , vtfi
^^ idem Socrates,c^ Socratis effe^ nihil emm dif-^
fertjtec ex cfuihtis interrogabtt vtique aliquii,
nec ex quthas folutiones fuerint. Quomodo
quidem igitur cjuod quiderat e(fe idem , (^
quomodo non idtm vnicuique dtiium eB.

Docet defenderc folutionem quieftionis prin-
cipalis oftendens quomodo poflimt (blui fbphifti-
ca poffibilia fieri contra (blutioncm,& dicit qu6d

.,' eadem folutione qiu fcilicet foluta eft quifho

ptxdiStayfoluunturfophifiici Elenchiad h*nc,\A
eft , contra hanc pofitionem oftcndentcs , fcilicet
quod quid efi non eflc idem cum eo cuius eft.Vn-
de fi arguatur fbphiftice : Socratcs cft albus;ergo
album & Socratem efle funt idem : fit cnim acci-
dens variando mediiim : nani ipfi Socrati , vt cft
idem cum fuo, quod tjuid efi , accidit qu6d fit al-
bus ; ideo fiibdit, qu6d »»'^»7 differt nec ex quikut
interrogabit altt}uis,nec ex quibtufuerit vtitjuefol-
uens, id cft , qu6d nihil difFert quin ex data fblu-

phifiica! ca. "°"^ habcatur, & quomodo oportct interrogare,

uiliMiofus. ^^ c^ > opponcre contrifbphiflicc obuiantes , &
quomodo eis oporteat fbluere & rcfpondcrc , ad
vtrumque enim habetur via ex data fblutione
ijuaeftionis^principalis. Vltim6 epilogat quod di-
^m eft : quando quod tjuid erat ejfe efi tdem , &

fi tptt. 4jttanda non idem vnicuique di£lum efi.

SVMMifi SECVNDiE
C A P V T VI.

Entium alia natura, alia ane,alia cafu,omnia ver6
ab aliquo, ex aliquo , & ahquid fiierit.

SVMMAR 1 V M.
Ponitur triplex modus generandi ; a
natura , ab arte , & a cafu, quorum fufH-

Metaph.

cientiam benc cxplicat Dodor , rcicAa
cxpofitionc D. Thomaj. Ponicur criam
alia diuifio rcquifitorum ad generatio-
ncm, fcilicct ab aliquo , cx aliquo, &: ali-
quid; qua; tna in omni gcncrationc con-
currunt , vt hic benc oftendirur difcur-
rendopertrcs illos gcncrandi modos.

Orum autem {juafuntjjsc tjuidem natu- x.c. i %,
/rafunty hacautem arte, tlla autem cafu.

In ifto capite vt dicebatur,inquirit Philofophus Ad huc text,
de generatione ipfius ciuod cjuid efi fiue de caufls cft.q.8 Jib.7,
generationis fubfiantiarum fenfibilium.

Ad cuius euidcntiam notandum ,• quod Plato
propter tria dicitur idSas,fiue fpecies pofuiire:tum 4^
fcilicct propter fcientiam , tum proptcr cxiften-
tiam , tum proptcr gencrauonem horum fenfibi- rlMtpofuit
lium : dicebat enim ideas neceflGurias , vt per eas "'"^ frtpter
fcicnriadeiftis fcnfibilibus habeatur,& vtearum '"**
participatione res fenfibiles exiftercnt,& vt eflent
principia generationis rerum fenfibilium. Poft-»
qtum ergo in praicedenti capitc oftenfum eft,
qu6d non funt ncccflariae ncc proptcr fcientiam,
nec propter exiftentiam, nunc in praefcnti capitc
oftendit Philofophus qu6d non funt neceflariac
propter gencrationem , oftendens qu6d non fiint
idcae caufx generationis fenfibilium , fed ad hoc
fufficiunt agentia particularia. Circa quod dup
facit : quia prim6 prasmittit quaedam vtilia , &
ncceflaria ad intentum. Scamd6 dcclarat inten-
tum : Secunda ibi : Quoniam ah alitjiuofit.]?titm
in duasjquiaprimo prsmittit quafdam diuifiones
de rcrum generationc. Secund6 exponit eas ibi:
Et generationes autem. Priraa in duas fecundum
duas diuifiones, quarum prima futnitur pcnes res
generatas, & penes modum generationis. Sccun-^
da pcnes requifita ad generationem. Secunda ibi
ponitur : Omnia vero. Dicit crgo, qu6d eorum qutt Rtsfiunt tri-
fiunt hecjfuidemfiunt ab arte : httc quidem a na- f^wttr.
tura -y alia autem a cafu > fiuc tiuTo/^eiTeK , quod
idem eft, id eft, a per fe vano.

Notandum quod fiifHcientia huius diuifionis
fic affignatur a quodam cxpofitore. Quia caufa
generationis, vel eft caufa per fe, vcl eft caufa pcr
accidens:fi eft caufa per fe, principium motus,vei
eft in eo in quo eft, & Cic efl natura, -vcl extra ip-
fiim , & fic eft ars : qiiia ars non eft in zdificato,
quod fit, fedinasdificante: fiverQcftcaufaper ^*^>H**tex^
accidens, fic eft cafus & fortuna , quae ambo hic j^l^'"*' ^'
fub cafu comprchendit. Sed contra : quia vel iftc
expofitor inrendit affignarc hanc fufficientiam pe-
nes caufam effcdiuam generatipnis,vel penes paf^
fiuam : fi penes efTe^uam; ergo male dicit,qu6d
fi illa caufa,vel principium motus & gcncrationis
fit in re , fic eft iiatura : nam illud principium
motus & quictis namralis , quod eft in re & i
quo dicitur generatio naturalis non compctit
principio a(5kiuo,fcd paflluo, vt oftenfum eft in 5.
huius : Ci autcm p^ncs caufam paffiuam j ergo
male dicit,qu6d C\ illacaufa & principium fit ex-
trarcm quac generatur, lic eft ars;nam arsad cau-
fkm efficientem pertinet, ex $. huius cap. de cau-
fa, & ide6 non vidctur loqui vniformitcr de cau- °?'*" P"*-
fa. Alircr ergo dici potefl , qu6d fufficientia ifta '
fiunitur penes caufam effe(Sriuam : nam caufa ge-
nerationis, vel eft per fe , vel pcr accidens : fi pcr
accidens,fic eft cafiis & fortuna : fi pcr fe,vel agit
de neceffitatc, vcl a propofito : Si primo modo,fic

eft

SummxU.

47

Ctnf» gent- eft natura : fi fecundo modo, iic ars : ad hos enim
TMtitmn *f (luoj raodos agcndi rcdudtur omnc agcns per fc
'^^*' cx 1 Jhyfic.t.c-f 9. & indc Dcinde cum didt :

OmtiU vero qudfiunt^ah alujMfiu»ty(jrex
^ut aliquoydr ali(juid:hoc autem altquiddui
fecundum qamlihetCategoriamyOut enim hoc^
d»t quale^ aut quanutm, aut quando.

B.eqmjitM si Ponit fccundam diuifionem fumptam pen^

gtmtTMtMtm reqoi^ta ^d gencrarionera,dicens/juc>d emfiia qua

/«M tn*. ^^^ ^y diquofiunt , idJicet a gencrante aliquo;

& ex aliquo ; (cilicet ex materia, & etiam altqui^

eft quod fit , qaod eft tcrminus generatioiiis. Et

fubdit,qu6d hocaliquid dico fecwidum quamltbet

Catcgoriam : attt enim (upple hoc aliquid fignifi-

cat, id cft, fubftantiam , aut quantum , atu quaU,

aut qua/rdo, Scc.

Hec aliquid Notandum , qu6d generalius acdpit hic A#c

ftamitmr dtt- tiliquid, quam fuperius : nam fupra aft, qu6d hoc

ftitktr. aliquid proprie eft in fubftantiis : hic autem didt

pcr hoc aliquid pofle intelligi quodUbet Przdica-

mcnttim, in quo potcft efle gencratio, vcl fimpli-

dtcr, vel fecundum qiiid ; vel per (e, vel pcr acci-

dens. Suffidcntia autcm huius diuifionis fic fumi

poceft : quia in omni generationc tranfit ah'<|uid

de potentia ad adhun : nihil autem tranfit de po«

tcntia ad adlum, nifi pcr aliquod cns a£tu,vtdid-

cur 8.huius,t.ci5. & hoc eft agens a quo res fit \

potentia vcr6 conuenit matcriac ex qua rcs fit :

adus vcr6 rd, quz fit. Ddndc cum dkit :

Bt generationes autem naturales hdfunty
quarum generatto ex natwra eB.

Exponit di£lasdiuifioneshocmodo,oftendcns
quomodo tria quat ponit fecunda diuifio,reperian<-
tur in quolibet trium , qus ponit prima diuifio,
fdlicet quod ficw in gencratione naturali eft re^
perire ab aliquo, & cx aliquo, & aliquid quod fit;
fic in gencratione artis, & a cafu : fecundiim hoc
ergo hafc pars diuidinu in tres : quiaprimo facit
quod di(fium eft.Secund6 ex hoc infcn quandam
conclulionem. Tertio remouet quandamdubita-'
tionem. Secimdaibi : Quare ficut dicitur.Tcmi
ibi : Ex quo vero vt materia. Prima in tres : quia
prim6 oftendit propofitulh in gcneraiione nam-
rali. Secund6" in arafidalL Terri6 in forruita,fiuc
in cafuali. Secunda ibi : G enerationes vero alia.
Tenia ibi : 5» vero a cafu. Prima in duas : quia
primo cxponit quid imponemr nominc genera-
riom's naturalis. Secundo oftendit propofimm,
CtntrMtu qmjj intendit. Secunda ibl : Hoc auiem ex quo.
Mut > Dicit ergo,qu6d generationet ^uidem naturalts ba

pmtyquarum generatio ex natura eji,iA eft,quarum
prindpium eft natura & non ars , vel intcllcchis}
vt cum generatur a"cr , vel aqua , vel aliquid hu-
iufmodi. Dcinde cum didt :

48 Hoc autem ex quofity quam dicimta mate-

teriam : hoc autem a quo eorum , qua natura
aliquidfunt ; hocautem aliquid,vt homo^vel
flanta, velaltquid aliudtati»m,qud maxime
fubfiantiM dicimtts effe.

Oftcndit proj»fitum quod intendit : & diui-
Ixfpnit pr£' ditur in tres , quia primo facit quod didum eft,
mijfaddtm- Seamd6 probatquod dixeratquantumadvnum
jumes, trium, de quo magis dubium eft. Terrio compa-

Cap, VI. 259

rat omnia alia ad naturam. Secunda ibi : Otmiut

Tetda ibi : f^muerfaliter vero. Didt ergo prim6, '

qu6d in generarione naturaii hecexqueres fit,e& '^

quMm dicimtu materinm : hoc autem a ^«*,fciUact

fit aliquid eontm qua nttturafunt , quod (cilicet

didtur agens,^(?c autem aliquid, quod (ciUcet fir,

cRhtmo, aut fUnta,aut aliquid talium, qiu ma-'

xime dicimtu ejfe fuhfiantias : nam ficut di<^hmi

fiiit drca prindpium huius feptimi , cap.de Sub-

ftantia , mbftantia; narurales maximc confe(&

funt eflc (ubftantiac ab omnibus , parriculares

criam fubftantia: , circa quas cft gcneratio maxi-

mcfuntfubftantix, vt didtur in t^gdicamcnris.

Deinde cum didt :

Omnia vero quafiant aut natura,aut arte
habent materiam-.popbile entm &ejfe dr non
ejfe eorum quodlibet : hat autem eft qud im
•vnoquoque materia.

Probat quod dixerat,(cilicet qaod vnum trium,
(cjlicct prindpium ex quo res dmr , requiritur in
omni generarione non (blum in naturali , vel in
cafuali,(cd in artifidali:quia dc aliis duodus patcs
cft. Didt crgo,qu6d omnia qut fiunt,aut natwa^
aut arte hahet materia.Cmus cau(am fubdit:quia
quedlibet eorum , qiiac fic fiuni, edfojfihile ejfe &
ntn ejfe : hcc <«/«w,quo (cilicet ahquid poteft c(Ie
& non cfte , cft illud quod in vnoquoque efi mate-
j^ia : nam matcria eft in potcntia ad formam, qua
rcs habetefte, & ad priuationem ,qua non habet
efle , & omnin6 in omni gcncrarionc requiritur J'*"»^»/
materia, ex qua rcs fit & generarur. Deinde cum ^^ "2*l!m
didt: * '^

Vniuerfalitervero (jr ex quo natara.&fer
cundum quod natura. Facfum entm hahet nd~
turam,vt flanta aut animaL,Et a quo qu^fe- 49
cundum ^ecitm diSfa natura , qu^ eiufdem
jpeciei : hac autem tn alio : homonamque ho~
minem generat. Sic igitur fiunt ,qu* fiunt fro-
fter naturam.

Comparat omnia alia tria ad naturam , often-
xlens quomodo quodUbet eorum poflct dici nam-
tura: &didt c^uod vniuerfaliter, illudfiippleex
quo eft generario naturalis,didtur tuturarvt etiam
probatur 1. Phyfic.tx.y. & inde. Itemm illud (e-
cundum-quod generario didtur naturalis,didttir
natura , puta ip(a fbrma generari , quac terminat
gencrarionem : fachmi enim, id eft, res generata, j. ■ ^,
habet naturam , (cilicet formam, , vt planta , aut fecwttU Oitd-
animal : generario enim dicitur naturalis,quae eft fitnu reOti-
via in naturam, qua: cft forma, vt dicitiu: 1 J*hy- "«»'«»•*'/«-
fic. t.c. 1 4. Iterum prindpium a quo fcilicet fit gc- '*"*■"' t"-
nerario , vt ab aqentc eft dicka natura, (^cfecun-
dumfpeciem : qua fciUcct eft eiufdem fpedei fup-
ple aim natura generari : W autem eft in alto^
fcilicet fecundum numerum : homo namque gene-
rat hominem , & tamen certum eft, qu6d homo
gencrans, & homo genitus non (untidemnume-
ro : qiiia nulla res eft, qux fe ip(am gignat vt fit,
fccundum Au(^fhnum lAc Trin.cap.i.funtergo.
tantum idcm (pede. Vnde i.Phyfic.t:c70.didrar
qu6d forma Sc finis generationis inddunt in idem
numero : generans inddjt cum eis non in idem
numero,(cd inidem (pedc Concludit ergo,qu6d
fic igiturfiunt, qux fiunt fropternaturam.

Aduertendum autem, qu6d hoc quod hxc dici-

tur.

cim»

WM.

240 Lib. VII.

eiunniogi- 'ur , quod principium ^crans eft ciufHem fpe-

nernns ^ge. cici cum gcperaco , non eil verum vpiueriilitfer;

nitumfHnt ^j tantum in generatione vniuo», niff identitas

tdtm ^ecu ♦ ^pg^jgj fumatHr largc, pro quacunque conformi-

tate etiam in gcncre,vt dicetur infcrius.Vndc alia

litcra habct^quod/^rtwfj^tjow** cfHofecundwnfpe-

ciem diBa natura aut conformii.Dein<ie cum dicit:

Getterationes vero alU dicunturfa^ionesi,
5 ** Omnes autemfa6Honesfunt ab drte^aut apo-
teHate^ aut a mcnie.

Oftendft propofitum in gencratione artificia-
/»^«« ijlert ^^Q\x,^^ quod duo facit:quia primo diftineuit ge>-
tifiddii i nerationem attificialem a naturali. Secundo exe-
natHr»li i quitur de generatione artificiaii.Secunda ibi : ^h
arte vero fiunt. Prima in duas : Primo facit quod
didtum cft. Secufido ponit quoddam notandum
circa generataab arte. Secunda ibi: Harumautem
quidam. Dicit ergo,qu6d generationes alix, {cili-
cet a naturalibus , puta artificiales i dtcunturfa-.
Riones:omnes autemfa5iiones , \e\ funt ab arte,
aut a potefiate,aut amente , fcilicet intelligendo,
quod ornnes , id eft, generationes artificiales funt
ab arte dirigente,& inclinante ad opus,& a men-
te operante,& a poteftate,id eft, potentia exequcr
te : hsc enim tria agentia concurrunt ad opus ar-
tis quodlibet in fuo ordine & modo agendi , &
omnia tria fimul conftituunt perfeduiii princir
pium in artificialibus.

Notandum , quod licct fortc iecundum pro-
prietatem Giaeci Idiomatis , generationes aliat a
naturalibus , vt funtartificialesjdicuntijr , appro-
priatc fadiones,qu2 fadtiodicitur in Grsco pra-
xis; tamen apud nos benc vtimurnomine facftio-
nis in gencratione naturali : cum generatio natu-
ralis fit operatio tranfiens, & non (emper imma-
ncns : dicimus enim , quod ignis fijcit ignem &
afinus afinum.

SVMUARIVU.

Generationcm ard"; , aliquando fieri a
cafu pracccr intentionem artificis,vrcon-
tingit ctiam in gencratione naturali.Itcm
ab artc fieri fpccics,id eft,idcasquarum-
cumquc rcrum , &: cxplicatur quomodo
li3C fint principia generationis,&: quod in
generationc artis, principium ad intra5&
adextra , fumitur oppofito modo.quse
omnia,optime explicar,& quomodo vlti-
muminintentionc, eflprimumin exe-
cutione,& econtra.

H' Arttm AUtem qutedam funt a cafu cjr a
fortuna :J/militer vt infaSlU a natura.
T.c.tj. ^xdam enim (^ illiceademcjr ex jper^

fnate funt & fiae Jpermate. De his e^uidem
igiturpojteriti^ perfcrutandum.

Ponit quoddam notandum circa eenerara ab
CenerM* ai ^_^„ j- \ . ; /• i- "

. . , artc, dicens , quod harum , lciiicct cenerationum
M-reJnmaH- ^ 1 ^ j r ^ r ^ ^ ^

pUm. ^P''^ nunt ab zvte^qmdam punt a caju & afortu-

na, quando icilicet artifex intendit aliquem fi-

ncm , & euenit alius finis , practcr inrentionem

fuam. Vndc cumaliquis intendit Ce confricare,&

cx hof prspter eius it^centionem euenit fanitas:hoc

Metaph.

fit a cafu,vt dicctur iufra, & hoc fimiliter contm*
git in aitaficut irifaEHs a natura.Winns cnim fe-
minis aflimilatur arti.vt dicetiu: infr^ Illic enim,
fcilicet , in fadtis a natura qiucdam cadcmTiunt a
natutra & fine fpermate, & tunc dicituV fieri a ca-
Qi: dehis quidem igitur perfcrutandum efi pofle-
tius, fcilicet in hoc capite eodem,

Sedoccurritdubium,quomododid:umPhilQ- * *'"*
(bphi vcrum fit , (cilicet quod gcneraf a fine fper-
mate,puta per putrcfadionem.fint gcncrata a ca-
fii : yidemr quod non : nam aliqua gcnerata fine
fpcrmate funr naturalia & per ic. , vt etiam vult
Commet>iatorii.huiBs.cap.i8.Refpondeo,qu6d _, .
nihil prohibe; nliquam gcucrationeiT» efl^ per fc, * "'"'
&c(re cafualem,& per accidens,rclata ad diuerfas f^j.^
caulas, txempium , lanitas gcn^^rata ex confncaT ratwpgteft
tione pr:cter intentionem confricantis , fi refcra- i^i"ferfe ^
tur ad naturam regitiuam corporis , non euenit ^^ ^cctdens
per accidens,n.ec a cafujfed eft per fe inrenta:fed •^*"* * ^*^'
relata ad intentionem confricanris euenit per ac-
cidcns, & a cafu, ficut etiam didum fuit.6.huius
cap. de Ente per accidens : fimiUter in propofito,
gcneratioaiicuius animaliseenerati fine fperma-
te , pata ex putrefat9:ione, fi referatur ad caufam
f articularcm, eucnft per accidens & k cafu : nam
calor qui cft inpucrefado,non intendit naturaliter
generationem t^is animalis, quemadmodum in-
tendit virtus , quK.eft in fpermare ; CeA relata ad
caufam vniuerfalem, qux eft virtus ca?Ii,&regiti-
ua omnium quas fiunt natnrahret hic inferius,
non euenit a cafu ; fed eft per fe intcnta : r^am de
intenrionc vniuerfalis caufa: eft , vt omnes formje
qux funt in potentia matcriae , ad aftum dedu-
cantur : refle igitut Philofophus comparat ea
qux ab arte fiunt his , qua: a natura generantur.
Deinde cum dicit ;

j4b arte ve/ofunt /juorumcuntjue fpecies eji
in anima :Jpectem autem dico (juodquiderdt
ejfe cuiuf(jue & primamfuhJ^antiarn.Ettnim
cotrariorum modo quodam eademjpeciesipri-
uationis entmfubBantia , cfuafubjiafitia efl
oppofita,vt fanitas infrmitatu : illiiu enim
abfentia ojtenditurinfrmitas/anitas autem,
quaeliin anima^ ratio ejlinjcientia.

Exequitur de generatione artifidali, oftcndens 5 x
modum talis generationis , maxime quantiim ad
principium ciFeAiuum : quia de materiali iam
dixit. Circa quod duo facit;quia primo defcribit
quid fir principium adiuum in tali generatione,
Secundo oftendit quando a tali principio fiat ge-
neratio artis.Secunda ibi:Ftr itaque fanitas. Dicit
ergo,-qu'Nd ab arte fiuntejuorumcunquefpecies, id
eft,exemplar,p/? in animaScilicet artificis. Et fub- frineipium
diVyfpeciem autem dico, cjuod (juid erat effe & pri- vnum »rtifi-
mam fuhfiantiam cmaCque , fcilicet artificiati. Et «'*//« 5«^?
addit quod modo cjuodam cft eadem fpecies contra-
riorum, fcilicet in anima. F.temm pro quia , fub-
ftanti.i,id eft,fpecies priuationis efi eadem fubfian-
tia, id eft,fpeciei, tjua eji oppoftta.vt fanitas infir-
mitatis:ni pereadem fpeciem cognofcitur faniras
& infirmitas : (]uin ^bfentiaillitu , id eft, fanitatis,
ent infirmit K.famtoi auteTn<jU£ efi in anima : efi Al. in fcio»
quaedam ratio & fcientia , fcihcet obicdiue per "^
quam cognofcitur vtrumque.

Notandum , quod fpecicm artificiari vocac
Ariftoteles ipfum exemplar,fiue idcam artificiati^

les ip
ipfa

qua: cft ipfa res artificialis pofiu in intellcAu

obiecliue.

Summ^ 11.

gwi/ Mrtifi. obic<fh'uc^ in e(Tc cognito,puta ip/a fanitas, vel

tiatumin tjfa domus intclle^, vcl imaginata; & hxc vocatur

ohieautot^ prima fubftantia/juia ab ca,vt a caufa fadiua (u-

^Ta^ mitur prindpium ad producendum in rc cxtra

er»t tft (^ i^fam arnficiatum,tanquam aliam fccundam fub-

fmbfiMti» ftantiamrvocanu: ctiam tjuod ejuid erat tjfe : quia

fnmMy^ idl jpf^ eft quiditas & fubftantia rci fiends poiita in

tttrMnfnm. ^^ jj^ ^ ^ ^^^ cognito obiediuc:harc autcm

ipedes eft eadem contrariorum : pcr quod dificrt

a (pede, fiue a forma narurali , quac non cft vna

contrariorum : cuius rario eft , quia forma natu-

ralis eft proptcr dare cftc:forma cognita eft pro-

pter cognirioncm : quia igitur vnum contrarium

perdit elle propter aliud , non taraen perdit co-

gnofci : quoniam vnOm contrarium pcr aliud co-

gnofcitur : hinc cft^quod forma: reales naruralcs

lunt contrarie contrariorum:fed formain clte co-

gnito poteft efle vna contrariorum. Deindc cum

dicit :

Fit itaquefanitas inteRigentia itaiijuoma
hacfanitas necejfe eftfi fanitas erit hoc exi-
s}ere,puta regularitatehtfedfiboc calorem;^
itafemfer inteUigit donec vtitjue adducat in
hoc , qubd ipfe valet vltimum facere : deinde
iam dh hoc motus faiiio vocatur adfanan-
5 5 dum. ^are modo quodam accidit exfanita-
tefanitatemferi , ^ domum ex domo fme
materia materiam habetem-.medicinalU enim
efl&dtdtfkatiua f^eciesfamtatU (jr domutx
dico autem fubHantiam fme materia , quod
tfuideratejfe,

Oftcndit quoraodo a tali prindpiofit genera-

tioartis. Circa quod duo facit:quia prirao oftcn-

ditquomodo (anitas , quaeeft in anima fit prind-

pium {anitaiis extra. Secimdoquomodo in gcnc-

rarione arris diuerfimode fumitur prindpium-Sc-

cunda 'ihv.Generationumvero. Didt ergo , qu6d

fanitas , fcilicet cxterior jJf ex intelligente ita , id

cft, quod aliquo arrifice intelligciuc^^wtfm^my^-

nitas efi htc^mz ad«quado, fiue rcgularitas hu-

ItHtftu yi- morum.vcl qualitatum naturalium. Vndififtun-

ntndi vi» tos erit, id eft , debct elle , necefle eft hoc exi/lere,

tnttntttnis p^f^ re^uUritate,fed fihoc fdlicet regularitas de-

nis ^%"Z ^"^ ^^^^' <^^h^"" fupplc necelfc eft eflc,per quem

^UitMrti/icU- foh^cct humores adiqiiantur & regulantur,C^ ita

lihHs. fetnper procedendo , fcilicet a pofteriori ad prius

Tnmttmtn mr//;^i»:fupple idquod cftindudiuiun caloris,&

^t^ti^i^Lt' ^*^ <lei"ceps , donec vtitjue adducdt , fiue reducat

xtattttite. *" hoc vlttmHm^quod ipfeftatim valet facere,futa.

darc talem potionem, quod quidcm eft vltimum

in intenrione : fed priraum in executione. Ideo

fubdit, quod didhis ia mottu qui eft ah hoc,(ci\icct

\kimo,vocatur fa£Ho ordinata odfanandMm-.^mz

ab ifto incipit cxecurio fanarionis : ex quo con-

cludit , ejuare accidtt modo cjuodam fanitatem ha-

hemem materiam,id eft,Qxiftentemin materia ex-

ira fieri exfanitate ftne rifoteria qor (dlicc: eft in

anima obie<lb"uc ; 8cfimiliter domitifi habentera

matcriam fierifj: donto fmcmitciiz:namipfafpe~

ctes fanitatit & domus eft fupplc obiediuc ipfa

ars medtcinaiis & adificatma , reddendo fmgiila

fingulis, dico aMtem,fu^^c talem {peciem Scfuh-

ftantiam fiiu materiam ejuod qutd erat effe vt cx-

pofitum eft, Dcinde cura d/dt;

Generationum vero (^ motuum hacquide
intelligentia vocatur , tlla veiofa^io ; ^a
Scori Oper. tom. I V.

Cap.V I. 241

^uidem a principio (^r ajpeeie intelligentia\
qua verit ah vltimo intefligentia fa^tofimi-
liter autem ^ in aliU intermedtis vnum^
quodquefit. Dico autem vt ft conualefctt epor-
tetadaqtiari^ quidighur efadaquarihccjm
autem eritfi calefallumfuerit , hoc vero quid
efl hoc^exiliit autem hocpoteBate , hoc autem
iam in ipfo. Faciens itaque df vnde inchoat
motui fanandi ,fi quidem ab arte , esifpecies
qua in anima.

Oftcndit quoraodo in gcnerarione anis diacr- 54
fimode fumitur principiura : & didt quod genc-
rario & moriuii quaj fdlicet fiint in auc, htc tjui-
dem vocatur inte/ligentia:ilU vero,i<i eft,alia voca-
mxfaQio qiu quidem fupple incipit aprincipio &
afpecie reifienda , puta ipfa excogitario artificis '"■'^««*»
vocatur intelligentia:& ifta vt diftura eft exten- ^J^JJJJ"
ditur ab illo quod eft priraum in intenrione, & di^Ux.
vlrimura in cxecurionc viquc ad illud , quod eft
primum in cxccutioncA vlrimum in intcnrionc.
llla ver6 qux cconuerfo incipit ab vltimo melli-
gentit, id cft,ab illo ad quod prima aOdo qu«c di-
citur intcUigentia.vlrimo icrminsxm, vocatnr fa-
Hio , &hoc eft ipfe raotus cxccurionii ad quod-
dara opus exterius. Vna er^ a^o eft in arrifi- ■^^'* **^'^
ce imraancns & quafi intenrionalis , qux incipit *** *^"**
ab co quod eft priraum in jritcnrionc,& vltintum
in cxecutione , & terminatur ad id quod eft pri-
mura in exccurione,& vlrimum in intcnrione, &
hsc cft ipfa difix)firio , fiue excogitatio artificis
de re facienda , qu?c vocarur intcUigcntia. AU»
opcrario eft tranflcns & realis/juae ccontrario in-
cipit ab co quod eft primiun in exccutionc , &
tltimum in intenrione,& tcrminanir ad id quod
eft primum in intentionc , & vlrimum in exccu-:
rione:& ha:c cft ipfa execurio arris : quac vocatur
fadrio. Et addit, quod fimiliter vnum^uodefue ftt
& in aliis intermediis ficut fupple didum eft de
fodHone arris refpe(fhi formx vltimo induccndac
pcr operarioncm ztxxs:dtco autem vtfi conualefcit,
id eft , ad hoc vt conualefcat oportet adtquari,
fcilicet humofes , vt ficut medicus ad hoc vt in-
ducat fanitatem , incipit a confidcrando quideft
fanitas:fic vt inducat adxquationem,quod eft ma-»
xime propinquum fanitari , oportet quod fciat
quid eft adatjuatio.-quia cft fupple quacdam dcbita Al.ad?quari.
proponio humomm, hocautemfifiterit calefa-
ff«»i,fcilicet corpus,fi quis infirmctur ex dcfeilu
caIoris,& iterura fiipple oportcx fcire hoc,fdlicct
quid eft caicfieri,puta fi dicatur quod calcfieri cfl '

accipere calidam medicinam. Hoc autem/cibcet '^*'*-'

dare talem mcdicinam exillit in poteftate fcilicet
mcdici:hocautemiamin ipfo ,id eft, in potcftatc
cius ; vt talcm medidnam miniihret. Condudit
ergo qu6d faciens itaque id efto^rincipium facai-
uum er vnde inchoatur vutut fanandt : fiquidem
ab arte fiipple fanitas inducatur eft ivfa fpectet
qua eft tn a»ima,fmc fit fpecies fanitatis , fiuc in-
tcrmediorum pcr quae famtas indudtur pcrar-
tem. Deinde cum dicit :

Si vero a cafu ah hocquod quidem faciendi f f
eHprincipiumfaciens ^h arte,vt quodin me*
deriforfan a calefaSiione primipium : hocam-
temfricattonefacit^

Agit.dc gcncrarione fortuita.fiuccafuaU. Cit-
cftquodduofidt; Prim6 oftcndit propofimm

Y quQ

1^1 Lib. VII.

quomodo fiunt generationes cafuales. Secund^

QMtnedo fie concludit conclufibnem intentaip^bi : Cabrita-

^ChIiu*''* ?"'• DicitergoyJt/irroiM/J* fupple Tit fanitas,

Vidc I. di.i. ^«w ah hoc cjuod facienti eft principium faciendi

P4tt,t.<i 4. ah arte, id eft,tunc principium generationis fani-

tatis fit ab hoc quod eft principium faciendi fa-

nitatem illi,qui fccundumartem facit fanitatem;

cadcm enim fiunt ab arte &a cafu : quando icili-

cet principium eft in materia,fine arte,quod eflTct

princjpium motus faAionis , fi idem fi^ret ab ar-

ce:& hoc inteUigendum eft principium fadionis,

quod eft vitimum in intentione , Sc primum in

cxecutione, vt principium c^uod eft tn mederi, id

cft , in medicando ad fanandum animal a cafu

forfan a calefaSiione , hoc autem facit fricatioaey

itaquod fricatio eft principinra,'vnde incipit fa-

natio cum aliquis fanatur a cafu, quia ex confri-

cationc excitatur calor prajter inteniiot^em con-

fricantis,qui calor inducit fanrt atem.

SVMMARIVM.

Infertcx diftis duo. Primum,calorcm
indudum a cafu , vel ab arte efle fanita-
temjvel partcm fanitatis:fecundum,om-
nia quae gencrantur,fieri ex materia;quae
clare cxplicatDodor ; atque ctiam quo-
m*odo materia ex qua aliqua fiunt , prje-
dicatur de ipfis,non in abftrado , fed dc-
pominatiue.

CAlor itacjueirt corpore aut pats eftfani^
tis , autp^uitur eum alicjuiiitale^tiod
efi pars fanitatis,aut per plura'.hoc autemvl-
ttmumfaciefjs, & quodeft itapars eftfanita'
tis^vt lapides domui^c^ alia aliorum.

Infert ex didis quandam concliifionem,dicens
quod cabr itaque in corpore indufbus, (cilicet vel
per c6fricationem,vel a cafu, vel per mcdicinam,
vcl ab artey*«r eflpars fanitatis,aut fequitur, fci-
licet calorem alicjuod tale quod efl pars fanitatis^
puta fi calor non iramediatc inducat ianiratem;
fcd mediante aliquo quod confequitur calorem,
puta dillolutio malorum humonmi , qus fit per
calorem , aut per plura , id eft , quod hoc poteft
f^eri non tantum per vniim : fed eriam per plura
mediaquas fcquunturcalorcm, puta ficaiorcon-
fumi: malos humores, prohibentes meatuscor-
poris , quibus confi.imptis fit ordinatus fluxus
ipirituurp per corpus : hoc autem vltimum fa-
ciens:& (juod efl ita , fjilicct.immediatc inducens
ianitatem, efl pars fanitatis : fimiliter eft in aliis
artificialibosjt/» domus funt partes lapides & alio-
rum arrificialium fimiliter.

Notandum , quod cum dicitur hic in littera
qixod calor eft pars fanitatis : vel illud quicquid
fit quod vltimo eft indudliuum fanitatis , intel-
ligcndum cft quod eft pars fanitatis virtualiter
non forraaliter : nam calor continet fanitatem,
non tamen fecundum vltimum cius gradum
formaliter , fed excellcntiori modo , ficut cau-
fa zquiuoca ; ideo illam caufat : Cic eft etiarn
in omnibus genitis a cafu : patet enim quod fa-
nitas , de qua exemplificat , poteft virtualitcr
contineri in aliqua qiialitate abfbluta rcdufti-
ua aliarum ad arqualitatcm , arqualitas autem, vel

Metaph.

Vltiwum in-
duBiuum fa-
t/ttatis eft
fars fitu non
fcnnalis fed
virtualif.

Tlfe pnrtem
ttlicuiM po •
tefi intelligi
'4ufli4;iier.

Materia efi
necejfttria
quond ejfe ^
definittonem
rerum m»te-
rutlium , Q»
natur»lium ,
C^ artifici*-
lium.

cfl fanicas , vel coiicomitans fanitatcm. Dcinde
cum dicit :

^uareficut dicitur impophile faHum ejfe Tcxt. cd 14
fi mhilpraextiterit.

Quod qtiidem igitur pars tx necefitate
exi^Ut palamxmateria namque pars eft : inefi
enim (jr fit hoc',fic igitur cjr eorum qua in ra-,
tione. Vtroque autem modo dicimtt^ areos
cireulos quid fant , t^ materiam dicentes^
quia AS ; (frfpetiem quiafigura talis^ & hoc
eftgentttin quo primo ponitur. ^rett^ itaque
ctrcult^ habet in ratione materiam.

Concludit ex prsdiilis quandam conclufio-
nem , fcilicet quod in difHriitione omnium ge-
ncrabflium oportet accipere materiam. Dicit cr-r
go, cjuare fiippie (\ma.fic efl qu6d omne quod ge^
neratur ,generarurex materia:ide6 ficutdicitur
c6muniter tmpoflihile efl alic^uid effe faSlii fi nihil
prsexifHf.quia. ex nihilo niliii fit fecundum com-
munem fciiolam omnium Philofophorum , Pa-
lam autem : quia illud cfuod pr..exinit pars eft;
quod pnxet,<]uia inefl,Cd\kct rei c]Htfit,& fit hoc:
qiua materia de potenria rcducitur ad adbum ifi
igitur fupple ficeft qu6d materia eftpars rei, &
inexiftens, igitur efl eorum quxinrattone , id eft,
de numcro eorum quae ponimtur in diffinitionc
rei. Exemphun fi diffinitur aereus circulus non
fblum ponitur in diffinitione eius figura,vcl for-
ma , fcd etiam ars quod eft materia ■■> idfe6 fulpdir;
quod vtrocjue rnodo dtcimMs,id eft,diffinimus areos
circulos quidfunt, & materiam dicertes : cjuia as
& fpeciem , id efl , formam : quiafigura talis &
hoc, fcilicct HguT!L,efl genus incjuo primo ponitur,
& primo coIlocaturcircuIus£ereus.e/£re;«z><»^«e
circultts hahet in ratmie , id eft , in diffiniuone
materiam,. Similitcr inteiligendum.eft de omni-
bus naturalibus quod diffiniuntur per materiam;
ficut didum eft 6. huius , & primo Phyfic. circa
finem. Dcindeciim dicitj

Ex quo vero vt materia fit quadam : di- ^^

cUntur quando fiunt non illud fed illius
modi , vtfiatua non lapis , fed lapidea : ho-
mo autem conualefcens non dicitur illud ex
qtto.

Excludit quandam dubitationem circa quam
fic procedif, quia primo dubitationem proponit. ,mf\-^

Secund6 eam foluit. Secunda ibi : Caufa vero, ^m^^
Dicit erg(),qu6d illud ex ^m aliquid jfr , vtma-
teria,cjuidam dicuntur cjuando fiunt non illud,fed
illiMi modt,id eft,qu6dmateria ex quaaliqua fiunt
quandoque prsdicatur de ipfis non in abftraiflo
vt dicantur efle iiiud, id eft , materia, fed illius
modi,id eft, denominatiuc : vtflatua non dicitur
lapis,fed lapideaifed quandoque non eft fic:quia
homo conualefcens non dicitur tllud , fciiicet labo-
rans ex cjuofit:licez enim conualefcens fiat cx la-
borantc : non tamen recipit praedicationem eius,
etiam in concreto, vt conualefcens dicatur labo-
rans, vel infirmus:eft ergo dubitatio qua: fit cau-
fa huius. Dcindc cum dicit:

Caufavero quiafit ex priuatione ^fib- Tcxt.cdij.
ie£io , quod dicimui materiam : vt homo (fr
agrotansfitfanus. Magis tame expriuatione
dicimits.^vt ex agrotate fanus ,quam ex homi-

Tcxt.CQ.iS.

Ahtpaiju
txali^oiM-
fliater.

ilMeri* frt-
4it»tKritno-
tmiMtiu» d*
mMerint».
klc 9. hutas
Te11.c6.11.

Ix(juetdi-
^uidfit -vt tx
friujuitnt ko
frtdicittur de
eo; fed ex quo
fit vt fuhie
&o , vel rnM-
teria , frtdi-
estur in «»-
creto.non tX-
tit/B in ab-

Summ^ II

ne. Profttr qaod ^t^rtaMS quidam quifanta
nen dicitur ,fed homo dr homo fanus. ^o-
rum vero priuatio non manife/ia (jr innomi-
nahilis,vt in /erefgura cuiujlibet^ aut in late-
ribtdi ^ lignU domui^ex his videtur fieri , vt
illic ex dtgrotante. Proper quodftcut nec ibi
ex quo hoc illudnon dicitur\ nec htcjiatua li^
gnum,fed producitur lignea non Itgnum , (jr
dinea non £S ; lapidea/ed non lapu^ (jr domui
lateritia^ednon lapides.

^oniam neque quod ex ligno ftflatuay
aut quodex latertbus domusjiquis valde in-^
f^exerit ',non vtique fimpliciter dicet: quia
oportet permbtationem feri ex quOyfidno»
permanente propter hoc quidem ita dtcitur.

Soluit cU(Sbm diibitationcm,dic5s quod caufa
huius eft:quiafupple dupliciter fit aliquid ex ali-
quo,{cilieet ex priuatione & exfuhieEio,cjuod di-
cimtit mAtenam,vr homo fit fafttu,(\uod eft fubic-
€tam,Sc laborans fit fanus , quod clt opponmm:
magii tamen dtcinms aliquid fieri ex prittatione,
quatn fupple ex fubicdo , vt ex lahorante fanns^
quam ex homine : fed fupplc hoc fieri hoc magis
dicirnus in fubie^, quam in priuationc:vt quod
homo fit &nus, quam laborans fiat fanus-.propter
quod quia fic eft Ubptans quidem non dicitur ille^
fciiicet quifanus.-Ccd dicitur nugis homo,8c ecoij-
uerib homo dtcitur foftus , & non de prinationc,
diccndo laborans eft {anus:& quia in quibufdara
priuatio eft ignota & immanifefta ; idc6 fubdit;
quorum vero priuatio non mattifefia (fr innomina-
bilis , vt eft phuacio aiiuflibct figura in are , &
priuatio domus in latertbus, & lignis ; idco fupple
jn talibus «imur materia loco priuationi5,dicen-
tcs ex his aliquid fieri vt iHic ex laborante : vbi
priuario eft manifefta : vt fi dicamus quod ft.itua
nr ex xre , & domus cx lapidibus & lignis , ficut
dicimus,qu6d fanus fit ex laborante^/ropfCT- quod
ficut nec tbi ex quo hoc , fcilicet fil aliquid , vi ex
priuatione:iUud non dicitur,id eft,n6 pradicatur
de illo quod fit , quia non dicimus quod fanus fit
lahorans:(>4 nec hic d\c\ma%c^uhd ftatuafit lignu,
fed producitur, fcilicct abftra<!^im inconcretum,
dicendo qu6d fupple ftatua cfk^Ugnea.nonlignum,
dr irea non €s,lapidea & non lapis : domus etiam
dicitur lateritia & non lateres:(^uiafi quis valde,
id eft, fubtiliter infpexerit : patet quod necfiatua
fit ex ligno fimpliciter loquendo:<«wf domus ex la-
terihus,no vtiq; fimpliciter dtcet intalihus,(c\\\ctz
fieri hoc ex hoc:<jutaoportet permutationemfieri
ex cjuo ; fed non permanente, id eft , qu6d pcr ali-
quam permutarionem fiunt ifta ex illis : ficut ex
aliqu6 permutato &• non permancntc , aes enim
tranfmutatur cum ex co fit ftatua & fimiliter la-
teres & ligna. Concludit cxgo propter quod qui-
dem tgitur,ita dtcitur ,id cft , fic talis prasdicatio
in pradidis.

Notandura , fblutioncm iftam in hoc ftare;
quia dupliciter fit aliquid cx aliquo. Vno modo
cx priuatione, vcl contrario, & tunc vtimurhoc
modo loqucndi:qu6d hoc fit ex hoc.-&c non hoc efl
^of.-quia vnum oppofitum non inexifHt altcri;&
ideo vnii n6 pracdicatur dc alio,etia denominati-
uc,pr?dicatione dicetcfcoc efi iHtus modiyvelillius.
Alio modo fit aliquid ex aliquo , vt cx fubictto,
qiiod dicitiu: materia : &: ninc vtimur hoc roodo
Scoti Oper. tom. I F'.

Cap. V 1 1. 253

loquendi,qu6d hocfit ex hec,Sc hoc eft iUius ffiodi' *** ** 'f'
quia non praedicadonc in abflraclo , fcd in con- O*?"*"'
crcto,vt diicitur in littcra, vtcum dicimus:Homo
cft fanus , non faitttas : 8c flatua lapidca , Aon la-
pis. Ratio huius cft , qilia mattfria eftparyinexi-
flcns rci , &idc6 potcft dc rc prxdicari faltcm in
concreto, & denonunaciuc:quando dutcm prioi-
rio cft immanifcfla,tuc vtimur fubictlo loco prj-
uationis , & codcm modo loquendi proptcr carH
dem caufam : vt non dicimus qu6d ftatua fitxs,
fcd cx sre:nccqu6d domus fit Lapidcs, fed cx la-
pidibus , vcl produccndo abf^adium in iJoncre'
tura,modo praecxpofito.

SVMM^ SECVNDy£
C A P. VII.

Hon ficri pci fe formara , vel materiam , fed
compofitum cx vtrifquc.

SFiiMARIFM.

Vtprobct idcasPlatonis noneflc nc-
cefTarias ad gcnerationem ; oflendit noa
gencrari pcr fc maceriam , nec formami
fed compofitum. De quofusc agit Do-
£toT hic q. 8. &: 9. Vidc fum. z. d 3 q tf.
num. 11. vbi dicit ideas non requiri ad
generationem,&4 d. iiq.^. num if.
vbi docct quod gcncratur efTc compofi-
cum,&idem habctd. 1 3.^.1.^.17. & i.
d ^S.q.t.&fuschicqio.

QVoniam vero ab aliquoft quodft :hoc f®
Autem dico vnde principium genera-
tionis ejt, ^ ex aliquo,ft autem nonpriuatio
hoc , fed materia. lam enim dtffnitum eji
quomodo hoc dicimus , (^ quomodo ft hoc\
Hoc autem eji fphara , aut crrculus , aut
quodcunque euenit aliorum. J^emadmodum
necfubiecfum^as inquamipfumfc , necfphtt-
ram , nifi fecundum accidem Jacit , quia anea
fphara efi,(jr illam facitinam hoc aliqiUdfa''
cere^ ex totaliterfubieffo hocfacere efi. Dic»
autem quia as rotundumfacere efi non rotun-
dtfm^autjpharamfacere^fed atterum aliquid:
autfifeciem hanc in alio.

Poftquam Philofophus pracmifit quasdam nc-
cpflaria ad intcntum.nunc accedit ad propofitum,
volcns oftcndcrc qu6d idcac Platonis , fi ponan-
tur,non poifunt eflecaufa gencrarionis : vcl quod
non eft ncceflc cas ponere proptcr gcnerarioncm,
Circa quod tria facit : quia prira6 oflcndit quid
fit illud quod pcr fe tcrminat gcnerarioncm. Se-
cimd6 oftendit propofitum : qu6d fcilicct ideaj
non funt ncccflari6 poncndae proptcr gcneratxo-
nem. Tcni6 qujcdam dubia detcrminat pofll-
biUa oriri cx pra:didris. Seciuida ibi : Ftritm igi-
f «r.Tenia ihi: Dubitabit aiaem aliiftiis. Prima in
duas : quia prim6 probac qu6d forraa non gene-
racur per fc , fed rantira per accidcns. Secund6
quod compofitum ex matcria & forma pcr fe
gcneracur. Sccunda ibi : ^/£ne40H verofphtram.
Y z Prima

254 Lib. VII.

Prijrn intrejtquia primo conclufiohcm iritentam'
proponit. Secundo! eatn probat. Tcrti6 cam pro-
Terminus gt, Ij^^taro, coridudit. Secunda ibi : Namfifacit.
T*J!'P^J^_ Tertia ibi : Palam crgo. Dicit ergo qu6d ficut
uitns quL> ofteniitni cft pnus,qHod fit^b ali<juo fit- : hoc au-
temdico Ttnde efi princijtium generationis , id eft,
^Bis , iteruro fit ex aliqno : fit autem non jn-itta--
rto hoc /fed materia , id eft ,qu6d illud exquo:
aliquid dt non eft ipfa priuatio,fed materia : iam
nnim dijfiffitMm tfi , fciUcet parum antc , ji«i«-
do hoc dicimHt t fcilicet qu6d aliter Ht ex ma-
teria aliquid , & aliter ex priuatione : iterum eft
ipfumquodiit ,quod eft terminus generationis:
hoc autem efi autfphxra, aut circulus , aut quod-
cunque euenit aliorum; ha:c cnim tria conairrunt
jn omni generatione,vt di(3:um eft prius. His er-
go pracmiflis & fuppofitis , fubdit quod quemad-
piodum {upple nec ipfum agens facit fuhie£ium,
id eft, materiamquae eft a;s, fic necfacit fphsrapi,
id eft , formam fphaericam , nififecundum acci-
dens ; quia xnea fphaera eft & illam facit , id eft,
qu6d facit aeneam iphaeram, quod eft compofi-
tum :&quia jenea fphara cft iphaera, & habct
formam IphaErs : ideo agens facit per accidens
ipfam fbrmam iphcerae. Vndefubdit :«4»?^«-
re hocaliquid , efifacere hoc ex aliquo fubieiio to-
taliter, id eft, quod vniuerialiter eft verum : dtco
4iHttm quia facere £s rotundum , id eft , formara
rotunditatis uon efifacerefph((ram,id eft, formam
fph,xrx,fed alterum aliquid, id eft , compofitum:
autfpeciem hanc in alio, id eft, formam in mate-
ria,&: hoc eft facere compofitum : nondrgofit
folrm^ Siifi pcr accidens. Deinde cum dicit :

Nampfacit cj( alitjuofdcit alio : ho( tmm
fubiiciebdtttr^vtfacere Aneamf^haram. Hoc
AUtem ita , tjitia ex hoc cfuod eji /es, hocfacitt
qttodejtfphara, Siigitur (^ hocfacit tffum,
paiam ijuiafimiliterfaciet , (jr ibunt ge»erar
fiones in infinitum,

6q Probat conclufionera propofitara & intendit

flHod form» talcm rationcm: Si forma per fe fiticrgo erit pro-

ferfe ittn^e- (.efliis infinitus in materiis & formis:confequens

»<r4/io' o^i- gftf^f;jjn5erg(iantecedens.Confcquentiaproba-

tur ex hoc, quia omne quod fit , fit ex aliquo , vt

exmateriia, vtfuppofiturii eft prius : fi igitur

forma.fietj fict.ex matcria, &pcr confcqucns

crit compofita cx materia'& forma j & tunc

auacreretur iterum de forma formje, & fic in in-

nnitum , cum omne gencratura-habeat raatc-

riam & formam. Dicit crgo namfiCnp^le agens

aUquidyk-<> , & ex aliquofacit , fcilicet ex mate-

ria : hoc enim fubiiciebatur ,id eft , fupponebatur

prius , vt fiipple agens dicitur facere anegm

fphdram :' hoc autern ita : quia ex hoc , quod efi

«s& materia : facit hoc , quod efifphttra Anea:

fi igitur facit , '& hoc ipfum , fcilicet ipfara

(otm3xn,palam quiafaciet, fcilicctcx aliquama-

teria , & ibunt generdtiqnes in infinitum. Dcinde

cilm dicit :

TcK, C0.17, Falam trgo qmdnecfpeciesft , aut quod^

Ad huc tcxt. f.,tjiquf oportet vocare in fenfibiUformam:»ec

lib.V, tflemmgenerati» , nec cjuod quid erat effe

buic.hoc etiim eft cjuod in aliofit , aut ab arte,

aut a naturaydut poteHate.

Conclu^t probatam conclufionon > dicen<

Metaph.

folam effc, quodnec fpecies,^ut qutcunque opvrtet
voca^re formam in fenfibtlt , icilicct matcria, non
fit, nec eft eius generatio , nifi per accidens : hsc
enim, fciUcet tortna.& quod quid efi„.~ id quodfit
tn alio, fcilicot in matcria & in aliquo compofito
^guiari:cuius cft per fe generatio,& hoc aut ab
artfi,aut anatura, aufapetefiate , id eft , a quo-
Qunque agcnte generaUter.

Notidum,qu6d fotma qu? eft pars rci.non ge-
neratur nifi per accidens,propter rationem dida:
ipfaautem fpecies vniuerfalis & fuum quod quid
efi ( nam fpecics habet , quod quid efi per fcpri-
m6 ) non generatur nifi.pcr accidens , fcilicet ad
gcnerationem finguIarium,quorum eft perfc ge-
neratio,ex primo nuius : gencrato enim Socrate,
non per fe gcneratur homo , & quod quid efi ho-
rtiinis', fed per accidens ; ideo dicit Philofophus,
quod nec fit fpecies, ncc forma fenfibilis , nec
efiam quod quid erai effe, Deinde cum dicit :

^neam verh fpharam ejfe facit : facit
enimex^re (jr fphara : nam in hochanc fpe-
ciemfacit, ^ haceftfph(er4<inea : hoc autem
fph^ra ejfe ^ eiiu vero tjuodeftfph^ra effe,
omninoft eft generatio^ ex alicjuo aliquiderit.
Oportehit entm diuifibile effefemper quodfty
dr tjfe hoc cjuidem hoc , (jr hoc hoc.dico autem
hoc quidem materiam^illud vero fpeciem. Si
igitur eftfphxra ex medioftgura acjualis , hu'
ifts hoc ejuidem eft^in ejuo erit quodfacii, hoc
autem in iUo,hoc autem omne , qttodfaifum
tji ,vt (tnea fphxra. Palam igitur ex di£lis,
quiaquodcjuidem vtfpecies , aut vtfubftan-
tia dicitur,nonfit ,Jjnodtts autem fecundum
hanc dictaftt , ^in omni generato materia
ineft, c^ eft hoc quidem hoc,(^ hoc hoc.

Oftcndit qu6d ex quo materia non gencratur
nec forma, quod compofitum eft illud quod pri-
m6 gcneratur , diccns quod aneam vero fpharam
facit effe ; facit enim ex txe , id eft, cx materia &
fphara, id eft,ex forma,quae eft termiuus formalis
gcncrationis : nafn facit hanc fpeciem,id cfty for-
mam, fiue figuramfphsrx in hoc , id eft : in aere,
quod eft materia,& hoc e[t fpht^a anea , quod eft
compofitum , hocaute?n, fcilicet figarzfph<trx efi
fphnrt effe, id eft,forma fpharra:;«w/ autequed eft
fphira effe ornnino, fi generatio eritaliquid ex ali-
quo, ficut ex materia , oportebit enimfempcr quod
fit,effe diuifibile,& ejfehoc quidem hoc , & hochoc,
id cfl,e(Ic partem,& panem,quod cxponit , dict,
autem,qttod hoc quidem materia, illud verofpecie,
id c^,fomum,fiigiturefifph*raexmediofigura
4quaUs, id cft , qu6d fi fofraa fphsra; eft , qu6d
fit figura, fciUcet fblida acuius mcdio omnes li-
neac dutSb: ad circunferenciam funt qqualps,opor-
tet quod huiufinodi fupple fphasrs aenea: hoc qui-
^cOTjfcilicet materia, efiilludin quo erit iBud,quod
facit agens , fcilicet forma .• hoc autem in illo, fcj-
Ucet forma,quae cft figurg cx medio zqualis , hoc
auiem omne, id cft,totum quodfa^um efi,vt tnea
fphtra, quod eft ipfiim compofltum:vltim6,ciim
dicit Palan igttur, cocludit quantum ad ifhid ca-
pitulum,diccns quod quia fiipple omric, quod fit
opcrtctelTe,fiippIc diuifibilc , igitur palam efi ex
dtSlif,qjua quod quidem,vt fpec\es, autvtfubfian-
tia,id eft,quod quid eft,vcl forma flibflantiatis rei
nori fi\,fymdus aute fecundum hanc diita, id cft,

compofitumj

VmMerfalia

ficHt ^ foT'

m» geniran-
tur per MCci-
dens.

61

Al. id cft,
quod quid
cfl/plueae,

Totum fiue
perfsfiuepet
accidens ejt
primrti ter~
minus genty
riUiontf.

Summ^II

2, nnmge- «ompofitvmi , quid dicitur & dccenninamr a tali

furat» tft fons^.&fubftanriaHt, e^edampalam eft^uM

0tMt*ris tir i/t amni rentrdtione tfi materUt & efi hoc ^jtudem

ftrm». y^^ ^ g^ ^^ y ^f^^ habet duas partcsyquarum

vna eft materia & altera eft fbrma.

T.c6.i8^.«.
Ad hfic tcxt.
«ft qa. II.
lib.y.

6l
DufiSdttr'
ftfuit VUt»
idtM eMtpu
rtnerstitmk.
Anftt »U^M
ftrm» vni-
tt*rf»lii frt.'
ter jinjpdA-

rUf

^tstntnlt'
qnititr de
tftMthtttutt*-

SVMMiE SECVNDiE
Capvt vin.

N«n dari aliquam formam ^fingulanbas
feparatam.

SVMMAKIVH.

Ideas non cfTc neccfrarias:prim6 quia
alioquin gcnitum non cflct hoc aliquid;
iecundoquianon funt Ttilcs ; tcnio non
pofTunt cfTc caufae c^cmplarcs gcncra-
lionis. Nota quomodo dicit gencratio.
ncm mali cfTc prxtcr naturai^ dc quo
Dodor.t.d.37.q.i. Nota ctiam <imnem
gcncrationcm cfTe aliquo modo vniuo>
cam,vcl faltem omnc generans gcnerarc
iibiiimilc aliquo modo,dc quo vide Do-
dorem % d. i^.q. x. ad primum fic 4 di(i
44. q. x.infine.

VTrum igitur e(i eju^edam ffhjtra fr/tter
haiy Mut domuifrdter Uteres,aut nun-
quAmfa^A eft,

Poftquam Philoibphus oftenditquid fit illud,
quod per fe tcrminat generationem , nunc oftcn-
dit propofitum,qu6d (cilicet ideac non necellari6
funt ponendz propter gcnerationcm.

Ad cuius euidentiam notandum , quod vt ira-
ponitur Platom",dupliciter pofiiit ideascaulas ge-
licrationis,iciIicet in rationc gcncrantis,& in ra-
tionc exemplaris. Prim6 crgo agit contra pri-
inum. Sccund6 contra {ecundum,ibi:/;> (jutbuf^
damverc , Primaintres , quia priro6 ponit in-
tcntum fub quatftione.Sectuid6 areuit ad pancra
ncgariua, fcilicet quod ideaE,vcl rorraac fcparata:
non pofllmt poni propter gencrationem. Teni6
CQncladit propofitum probatum. Secimda ibi:
Si fic erit boc alujuid. Terria ibi : AIanife!ium
igitur. Eft ergo qiuEftio, vtrum igitur efi qutdajn
fphtraprtter has , id eft , vtrura fit aliqua foTma
vniuerfalis prartcr fingularia,vt quod fit quatdam
fphaerafeparau a materia prarter has fpha:ras fin-
gulares , quae funt in materia ; aut Q.t aliqua d^
mui fcparata \ materia pnter Uteres , ex quibus
fcilicet oarticularcs conftruuntur : aut nuncjium
faEla efi y fcilicet aliqua talis domus, vel fphicra
feparata.

Notandu.quod licct Plato non poneret formas
artifidaliumfeparaCas , vt didtur x. Phyfic tcxt,
com. 1 9; Philofbphus tamen mouct quiefttoncm
in arrificialibus , vr pet arrifidalia , quae funt no-
riora , intelligatur efte quacfitum in naturalibus,
quorum ponebat Plato formas feparatas , vt
vtrum fit homo vniuerfalis priter cames & ofla,
ex quibus confbnt homines parriculares. Deinde
ciim dicit:

Scoti Ofer. t»m. l r.

Cap.VlII. 257

Sijic erat hec alitjuidfed tfuia talejignif'
(OS , hoc auttm dr determinatum von eft {fed
facit (jrgeneratjtx hoc tale , tjuod tjuand» ge-
neratum ejt\ efthoc talejhoc autem eji omne.
hoc.CalUas auttm (jr Socrateseji quemadmo-
dumffhara anea hoc ; homo 'vero fjf animal
tjuemadmodumffhdtra aneatotaliter.

^J

Arguit ad panem ncgariuam quaefUonis , &C -Ij^^
inten<}it talcm rationcro : Si ideac, fiue purs for- ^ »^„^
roac fcparatac, funt caufjc gener.itionis, ergo geni- frtpter gent-
turo non erit hoc aliquid compofitum : confc- rMitnttmfrt^
quens eft falfum ; crgo antecedcos. Confequen- ***•
da probatur : quia gencrans & genitum afl; mila-
nir : fed ideae fi fint , non erunt hoc aliquid ; fed
qualequid :'quia non cflent aliquid determina-
tum,fed commune & vniuerfale j ergo ipfum gc-
m'tura erit quale quid,& non hoc aliquid. Alirer
fbrmatur rar|o,& eft idem : quia fi fic,ergo ideae-
feparatx. erunt hoc aliquid : confequens eft
falfiim:quia non funt aliquod dQtcrminatum/ed
quale quid,vt przdidum eft. Confequentia pro-
batur , perid quodprius , quia gcneraiis & geni-
tum aflimilantur : genitum autem cfLhoc aliquid
& determinatum, vt Socates , ergo gaierans erit
hoc aliquid determinamra.Dicit ergo (^nodjific,
ideftjfiponantur formac immateriales caufac ge-
nerationis , erit hoc alujuid, fcilicet illa forma fc- J

parata, fiue idea:fcd non effc^M quid tale,id eft, ^

quale qmdjignificat hoc autem determinatum non ;

«fi tale, fdUcct fbrraa vniuerfalis feparata , quod -i,

fupple falfum cft , quia fi generatum eft tale hoc,
id td, hoc alicfuid determinatum, tptodfacit (^ ge-
nerat aliquid ex hocj id eft,ex materia, & quando
generatum cft, efi hoc tale , id eft, hoc aliquid dc-
terminatum , ita qybd generans & geijitum fimt
hoc aliquid : quia aflmiilantur , vt diduni fuit •

iuxta prindpium huius capituIi.Qubd autera gc-
nitum fit hoc aliquid probat cum fubdit:fctfc att-
tem omne, fcilicet gcnitum hoc » CaJUat autem &
Soerates 'efi.quemadmodum hicfphara anea, quo-
tiun quodlibet cft hoc aliquid dctcrminapMn:
hamo vero vel ammal,cjMemadmodum ffhara anea
totaliter , id eft, vniuerfaliter dida,non flmt fup-
ple hoc aliquid determinatum, & perconfequens
non furit hoc aliquid generatum. Deinde cum
dicit:

Manifejium ergo cjuia ffecierum causa,Ji-
eut confuetifuHt (juidam dicereffecies,Jifunt
quadam frater (ingularia ad genirattones ^
fuhsiantias nihtlvtiles , neque vtitjue erunt
frofter hocfubfianti* fecundumfe.

Oftendit propofinnn, dicens qiibdfijunt fft' Jiet mtm it-
cies quadam praterjtngularia, nihil vttUsfunt ad feriuttmt ad
generationes & fttbfiantia^ rcrum -.fuut qttidam» l""'*^*'
fcilicct Platonici eonfueti funt dicere fpecierum
CMtsa , id ell,ad hoc vt ponanmr fpedcs , id eft,
idcac : nee vtique eruntPrtpter hoc ftihfisntia fe-
cunditmfe , fcilicct exiftentes feparatJKvna em'm
caufa;quare Plato pofuit ideas,eft,vt elfent caufac
gencrarionis in n;bus:fi igitur non^unt caufae gc-
nerarionis, vanum eft ponere ideas. Deinde cum
didt:

In qitibufdam vertfalam , ^uiagenefans
tale quidem efttfuale generatum , nec tamen
idem nte vnuto numcro ^fed vnumffecte^ vt

Y 3 in

/ff gintfUto-
nt geiitrnns
fly> genitum
funt idcm
fpecie I non
tmmert.

Z58 Lib.Vli

iH Phyficis i homo namqi*< homwem generat^
mfi qmd pr^ter naturamfint , vt ecjuus muT
lH>n>& f^ ejuofjue fimile,(juod emm comjnis-
fie efi fuper equum dr aftnum , noneji nemi-
natum proximum gentHtfunt at*tem ambo
fcrfan velut mului. Quare palam , quia non
pportei ijuafi exemplum.Jpeciemprobare, m^-
xime enimin his excfuirerentur formdt , nam
fubfiantidt maxrme ht,fedfufficiens ejl gene-
ransficere (jr Jpeciei caufam effe in materia.
Omnis vero iam talisjpecies in his carnibus
cfibtts CalHoi (jr Socrates, dr dtuerfa qutdem
fropter materiam^dtuerfa namquetdem ver»
Jpeae, nam indiuiduxfpecies.

Olkndit qu6d ideae non funt neceflariz pro-^
pter generationem in rationeexemplaris , fiueaf-
fimilancis , dicens (]uod, %n cpiihujiam palam eft:
licct forte in aliis fit dubium quod gemrans eft
quidem tAle,quale e[i gfmtum,non tamen idemynec
vnuni numero ,fed vnumfpecie , vt di£tum cft in
Phyftcis , X. Phyfic. text.com.70. quod generans
& genitum non incidunt in idem numerojfed in
idem (pecie ,' homo namcjue hominem generat. Si-
militer inrelligendum eft de aliis rebus naturali-
bus j quod quxlibet res generat fibi fimile infpe-
cie , nifi fiat aliquid prccier naturam, vt cum ge-
^oiiiner»- j^^j.^^ equus mulum. Dicitur autem ifta genera-
*tlJernJu- ^^'^ ptacter naturam ; quiaeft prajter intentionem
ram G'qun- naturac particularis : nam virtus in femine equi
Uter ' incendit producere naturaliter fimile in fpecie

■^f'^* " ^; eqno gcneranti , quia tamen non poteft propter
^"l^^n^rVlu inobedientiam materi^, generat fimile quod po-
bicplttr». teft ; vnde in generatione muli cft aliquo modo
Ncminetur fimilitudo gcniti ad gencrans ; idec^ fubdit : &
i!li4d gentu hoc quoquejtmile , efl enim altquod ge^uiproxi-
iHmenium. mum ,noiinominatum , quod eft cammune fuper
tquum & aftnum ifunt aut-em ambo forfan velut
mului : ita qu6d continentur fiib aliquo genere
proxirno c6muni ic equo Sc afino : cotinetur etia
tnulus fiib illo generc , in quo genere fitafinus,
& fic afiimilatur aliqualiter generanti ; ergo om-
/lia generata aliquo modo aflimilantur particu-
laribus generantibus : quare fi fic eft palam q^od
m» oportet probare fpeciem, fi:ilicct aliquam iepa-
ratam : (ittafi exemplum ad cuius firailitudincm
■^nt res generatac,vt dicpbat Plato, rnaxime enim
in his , kilicet naturalibus exquirerentur talia
pxcmpla:;;*!»» h<i , fcilicet fiibftltiscnatiuralcs ma-
^cirne funt fubiT-anti.t,reC^eStii, fciiicet artificialiiii
fed tn his fu^ctens eft generans, Cdlket particula-
iii^facere,Cd\ket talem iimilitudinem & effe cau-
fam fpeciei, id cftjfbrmac in matcria,quod eft ellc
caufam compofiti : omnino vero iam talis fpecies,
id eft, forma qux eft tn hts carnibus & offibui , cft
fupplc aliquod determinatii fingulare, vt Callias
& Socrates Sc fupple gcnerans & genitum funt
diuerfa quidem propter mat<riam;diuerfa namque
fupplc matcrialiter ; idemx/ero fpecte eft , lcilicct
vtraque forma gencrantis & geniti : namindiui-
dua fpeciesyid cft,forraa cft alia,/cilicet& alia it\
gcnerance & genito , ex quo patct, quod fuper-
fluumcft pcHicre aliquamfbrmam (cparatam,que
Jde0 non tjt f^^ caiifa wcncrationis rcrum in rationc exempla-
(xetjfpUr tn ^j^^ ^^^ aflfimilantis , cum ad hoc fufficiat forma
i^W»*'** agcntis pafticularis,qli2 eft in raateria.

(,t h]otanduiTij^u<64PhilQfu^VU Uc in Uttet»,

Metaph.

yJdetur conccdcre omncm gencrationcm eflc ali*
quo modo vniuocam. Ad cuius cuidctiim fcien"
dura,qu6d omnis gencratio cft aliquo mpdo vni-
uoca : nam omnia fiunt aliqualiter ab vniuocc:
quia agens vcl habet formara , qiiam produ-
cit formahtcf in fc,& tunc gencratio eft fimplici-
tcr vniuoca ; aut habet formam iUam in virtute
non formalilcr,& tiyic generatio non eft fimpli-
citfr vniuoca,fedtanttim fecundum quid. Ex quo
coUigitur , qu6d f tiam in putrefsuSkiis cft aliquo
modo generatio vniuoca , quia agens fuperius
vniuerialc virtuaUter habct forraam geneaiti pcr
putrefadionem, etfi non fpn-naliter.

Notadum,qu6d ex hoc quod hic dicitur quod
generans & genitum funt diuerfa propter i«ate-
riam, volunt aliqui raatcriam elTe caufam diftin-
Ctionis numcralis & indiuiduationis:quaE opinio
improbataeftj. huius,cap.de Vno : fed quodhic
dicitur,nihil facit pro eis,fi bene inrcUigatur.

Ad cuius cuidentiara notandurri,qu6dintentio
Philofophi eft qu6d ideac non funt ncceflaris
propter generationera : quia tam iiftindio gi-
gnentis a genito , quara etiani ailimilatio geniti
cum generantc : quae duo rcquiruntur ad genera-
tionem vniuocara,poirunt haberi fine jdeis. Ages
enim particulare cx forma fua habct vnde alli-
milet fibi paflum & gcnerans genitum,& cxma-
teria habct qu6d fir diftin6lum a gcnito non
principaliter ; licet tatpen iequatur neceflari6
qu6d diftinguacur per materiam a genito , quia
materiam non fuam , fed aliam perficit per for-
mara terroinantem gcncrationera : fua enim ma-.
tcria iam ^eikQiz eft formaliter ; & cx hoc qu6d
aflimiht per formara . aflTirailat aliam raateriam
quam fuam : & ita fua raateria alia cft ab illa quae
priuatui forma tali. Cuiufcunquc eft autcm alia
materia , ex quo mareria eft pars cflenrialis rci,
ipfum cft aliud ab eo : dico tunc quod aflimila-
rionis , vel fimilitudinis principalis ratio eft ipfa
forma imer gcnerans & genitum:& hoc non fe-
cundum vnitatem,vel identitatem indiuidualem,
inquantum forma eft hoc : fed fecundum vnita-
tem, velidentitatemillam minorem, inqUantum
forma eft.quac eft vnitas aliqua minor vnitate nu-
merali : & fecimdum hoc eft ratio generandi.
Formaetiara eft principiura diftinaionis prius
quam raateria,quia ficut forma cftiUud priacipa-
lius , quo compofitum eft quam materia ; ita
etiam eft principalius,quo compofitura eft vnum,
& per confequens in fe indiftindum , & ab alio
diftinchim. Appropriatctamcn diftinguendoin-
ter aflimilatiuam & diftinaiuum, forma eft aflTi-
milatiua: itaqucdnonmateriapropric:quia non
eft qualitas fubftanrialis, vel accidcntalis:raatetia
autem eft diftinaiua appropriatc loquendo:quia
neceflari6 ex hoc quod caret forraa,diftinguit ab
illa materia quar praehabet formamj3c ita comjx)-
fitiim a compofito. AUtcr poflec dici breuiiis,
diftinguendo de raateria, vt in 5. huius,provteft
altcra pafs eirenrialis conftituens cum forraa par-
tis vnura per fe: &de taU non eft fcrroo hic,ncc
ipfa eft caufa indiuiduaUs diftindioni? : vel provt
marcria dicit proprietatcm indiuidiukro : q"*
eriam materia poteft dici , & fic vtique gcnerans
gencrat aliud ,quod cft aliud & diftinilum per
talem matcriara quac cft indiuiduarionis cauia.
Prima refponfio meliQr & meUus faluat littcram
Philofophivt vidctur.

^ SVM

Omnit gtntm
ratio efi vtti*
H*ca.

yiJe inproa
le.fen.tj.Jin»'
li sdfinem.

Videiitt.i.i,

q.6 .itd finern,
Ad genertt-
tionem imi-
leocam rr^wf-
runtur 1.

§iuomod»
materi» *fi
frittcifium
diftiniiiottii
numentlii.
jtl.formit.

jtfpmiUtiiM

<j> diftinSli'
uum proprii
(^ • princip»-
liter eft for-
ma ; proprii
"vero ^ con-
comitattr tft
materia.

jtpprepriati
v*r» ajjimi-
Urt ift for-
mt,^ diftin-
gutrt mnt$'
ri*.

MatcTia.t.

Summ^ II

Tcrt.c6.19.

eap-9-

SVMMiE SECVNDi£

C A p. IX.

Aliqua ab arte,& cafu ficri,alia non : Item omnia

cx vniuocogenerari , &c compofitum , non

formam tcrminare gcncra-

tioncm.

s r MM A R 1 y M,

Vc foluat dubitarioncm. Quarcaliqua
fiunt, nunc ab artc , nunc a caf svt fani-
tasjalia ab artc tantum , vt domus. No-
tajiHum cx Dodorc quacdam gcncrari
immcdiatc, id cft, iinc feminc ; quzdam
mcdiate, feu propagarionc Dc quo vidc
fum r.d.iS.Notactiamcxcodem i.d 2.
q.z. num 17. gcncrata pcr propagatio-
ncm , & putrcfadionem conringcrc cfTc
ciufdem fpcciei, vt cxpcricntia conftat in
mulris plantis.

Dvbitahit autem ali^uif (juite aliajiunt
arte ,&a cafr , vtfrnttas , aiia non
vt domm.

AdhSctext. Poftquam Philofophus probauitquod ideac
eft qu. 1 1. non funt neccllario ponendae propter genera-

111x7.

tionem : nunc detcrminat quaedam dubia pofli-
bJlia oriri ex prsdi^ais. Et diuiditur in duas
iocondum duo dubia qux remouet. Secunda
ibi : Non folum. autem. Prima in duas : quia
primo mouet vnum dubium & foluic Secund6
ex data folurioiie concludit quandam vcritatcm
fuperius pracoftenram. Secimda ibi : Paldm ve-
ro ex diBU. Prima in duas : quia primo pro-
ponit dubitarionem. Secimdo fubiuneit cius
foluaonem. Seaindn ^i : Caufaveri eft. Didz
erco , quod duhitabit aliquis , efuare aliqua
fiunt ah arte , & a cafu , vt fanitM raliavero
non, vt domui , quod fcilicct fic fitab anc quod
ponfitacafu.

Notandura , quod ifta dubitario oritur cx
przdidis : didam enim fuit fupra qu&d ab anc
funt ca qliorum eft fpecics inanima anificis , vt
fanitas induda per artem medicinx. Di<5him
fuit etiam quod eadem quac fiunt ab arrc , fiunt
criam a cafu , quando eft principium in ma-
tcria fine arre , quod elfet principiiim motus fa-
dionis , fi idem fieret ab arte : vt fanitas caufa-
tur a calore cxtrinfeco per confricarioncm : hoc
autem non eft verum in omnibus.vt patet dc do-
mo , qus iibn poteft ficri a cafu , fed ab arte (b-
lum ; crgo cft dubitario qua; eft quifa huius.
Deindc cum dicit:

Caufr vero ejt ejuia hoc qnidem efimaterui
incipiens generationii in facere ^ feri ali-
auideerum , ^«-< ab arte inejua exijtit alitjua
rei pars. H^c cjuidem ialis f (? ejuaiis moueri
ab ea , ilU vero non , O" huitts hac ejuidem
potfns , hac autem eji tmpotens , multa nam-
ijue po(funt quidem ab ipfts moueri fed non
Jic putafrltarc. ^orum i^itur talis efi ma-

Cap.IX. 259

terla , vt lapides impofiihile fic moaeri nifiab
ali» , ftc tamen vtiejue & igfi^- Propter hoc,
hacquidetn non habent Jtne habente artem^
h*c autem erunt :ab his entm mouebuntur non
habentibtts artem quafi artem , moueri vero
potentibtts eis , aut ab aliis non habentibm
artem^ aut exparte.

c I ■ < I . GtmtTMti»

Soluitdubitationcm. ^ mUMtanuica

Ad cuius cuidentiam (ciendum , quod ali- ^M-vmtMcca,
qua generantur vniuocc , 8c aliqua acquiuoce. ©• hte im-
Exemplum primi homo gencrans hominem. t^**-
Exemplumfecundi : generatio vcrmis cx putrc- ^7
fa^aionc : & corum eriam quac gencrantur vniuo- ^ ®^ °^ "j
c^ , quxdara gencrantur immediatc , qusdam ^^
mcdiatc. Excmplum primi : ignis gcnerat ignem vidc.i S.ii.
fine aliquo medio. Exemplum fccundi:afinus gc-
ncrans afinum mediantc feminc. In generatis i^i-
tur vniuocc non immediate rcquiritur nccenario
ratio (eminalis : fed non rcquiritur neceflario in
gencraris immediatc. Rario huius eft : quia ratio
{eminalis ponit quoddam medium inter gencrans
& genitura , vt eriam abfente gcneraute poflit
generatio continuari : fcd abfentc gcneranre me-
diate, puta afino mafcula , conrinuatur gcneratio
in vencre femells afina::abfenre autem generante
immcdiatc, puta igne non continuamr generatio
ienis:(cd ftatim aqua rcdit ad fuam frigiditateni,
ficx aquadebeat ignis generari;crgo in gcnerads
immcdiatc non requiritur neceifarid rario fcmi-
nalis. Confirnutur,quia ibi non conairrit fcmen,
nec concurrit ratio (eminalis:nam rario {cm'nah's rctjuiritur
cft aliqua forma feminis , inquanmm eft femen, ^^ ^^-
fiue fit forma fubftantialis fcminis,fiue,quod nu-
gis vidctur, fit aliqua qualitas coniequens necef-
j[ari6 formam feminis : ratio crgo fcminalis non
cft fine femine ; fed in gencraris medbte concur-
rit femen , & non in generatis immediatc. Patct
ergo quod in his, & non in illis rcquiritur nccc(^
fario ratio feminalis,eadem rarionc,nec requiritur
ratio feminalis propric in gencraus squiuoccj
tum quia ibi non concurrit (emen:tum quia ab-
foitc generantc non continuatuf illa generario,
ficut patet. In gaieraris igitur naturaliter & me-
diatc,vt (lint animata communiter , & in quibul^
dam gencratis arrifidalitcr , exigirur in materia
quacdam virms,& rario feminalis, vel aliquod fi-
mile,qnod dicitur propter gencrata per anem, in
quorum matcria cft quandoque aliqua virtus a-
diua,quafi tenenslocum rarionis (cminalis,quara
virmrcm vocat hic Ariftotelcs partcm rci : non
qu6d iTt pars forms gcnerands , vel inchoario,
(ed cft quxdam virrus, fiuc rauo (eminalis in ge-
ncrarfs naturalitcr.vel aliquod fimiie in generaris
ab anc : qux virtus continet virmalitcr formam
generandam,eo modo,quo hic infra,& (upra erii
dixit calorem eftc partcm (anitatis. Vbi ergo eft
huiufmodi pars,p6flunt talia non (blum ab ane,
(ed etiam a cafu gcncrari , vt f)atet de (anitatc , &
vbi non,non;vt patct de domo.

Dicit ergo quod cauja di(fbc dubitarionis efli i^ ai»rti
quia horum tjuidem qua fiunt ah arte , materia ejl ^ ii c*fM,^
tnctpiensy^d^cet vt princtpium feneraticnis in fa- sUqMM *lia
cere & fieri aliquid eerttm qua (unt ah arte,in qua *f *^* '**"
(cilicet materia , exifiit fupple non fempcr , fcd s«/*i»# i*iii
quandoquc aliquapars rei , (cilicct aliqua virtus, gg
vt ratio Qminalis : quandoque fupple non exi-
ftit in matcria talis pars, & ideo h\( quidemy^cWx-
cet materia , talit efi, qualii pntens mouert ab ea,
Y 4 idcft.

RMtitffmi-

n*lu qmd >
In quibia

naliai

PaisicLx.

figsrtMli,
eMdtm

26o Lib. VII.

id aft>a rdpia : vc quando-fcilicet habet didatn
panem tei:iU4veriino/i^ua.h(io (ciiicct non habec
iUani partcrn. .Exemplum in corporc humano,
qiuxJ eftmacetia , (anitatisexiititquancioquealir-
quavirtus adliua , putacalor, vel huiufinodi pet
quam corpus poteft {«Dfum mouere ad famta-
cem : (ed inlapidibus & lignis non exiftit aliqua
talis virtus, per quam talis njatcriapoillt feipfan)
moueread formamdomus:&hlnceftqu6dho-
ino potcft fanari noa fblum ab arte , fed etiam i
cafu propier illam virtutem inexiftentem fibi,
non autem domus fic , propcer carentiam talis
virtutfs. Subdit autem quod huiits <juidem h)tc
fic ptttniyhdc autem imfoteffSyid eft,qu6d quando
materiapoteft feipiam mouere modo prxdidlo,
contingit dupliciter : qqia pcr illam virtutem in-
f rinfecani,quac dicitur pars rei, quandoque poteft
fic moueri , flcutper artem moucretur :.ficutpa-
tet in fanatione \ nam> virtus corporis hutpani,
iimilitcr aliquid agitad fanitatem ficut 3Lts:^Han->
doejue non fotefl fic a /g mouerificut mouereturper
0rtem,puta tripudiare :muki enira funt qui igno-
rantes faltandi artem', flue tripudiand» > poflunc
moucre quidcm feipfos , fpd non fic ficut fi ha-
bcrent didam artem. Concludit ergo propofi-
tUQi , qu6d illa quorum talis efi materia , quales
lapides funt materia domus , impojftbilefit motteri
nifiab alio : cx eo , quia carent illa virtute adtiua,
qua: eft principium mouendi feipfum : fi t^men
Mique & igniiy ideft, quod hoc etiam habet ve-
ritatcm in namralibus, ficut inartificialibus:nam
ignis non poteft generari nifl ab alio : cx eo,qiua
in matcria ignis non eft illa virtus a(9:iua femi-
nalis , quia poteft >materia feipfam ad formam
tranfmutare in abfentia generantis yScPropter hoc
htc qnidem, fcilicet artincialia , qua: fcilicet non
habait illam partem rei , qux dicitur ratiofcmi-
nalis,vel aliquod fimile in artificialibus,«(»« erunt
fine habente artem, vt eft domas:hac autem , qu«
fcilicec habent tal?m partcm^frwwf fupple fine ar-
!Ce,& a cafuimoHebuntur enim fiipple cof ii materi^
ab Afcf,(cilicct agentibus no habentibui quafi artey
& etiara fupple habentibus , ctim poflint ficri
Vtroquemodo ; ide6 fubdit c^hdymoueri verop^t-
tentioHi eis , fcilicct ab agencibus finc arce, con-
tingic duplicicer ; aut ab aliii non habentihui 4r~
tem, id eft , quod vno modq poflunt etiara mo-
ucri materiae ab aliis excrinfecis fine arje, & nori
^ feipfis: vt illa fcilicet quat non hab^nt illam par-
tem rei, putafl ex xre hat fl^ma ab aliquo agen-
je non habenteattcm;4«f exparte,id eft,alio mo-
4o poffunt a fcipfis moucri , vt qua: habcnt di-
^m partem rei , vt corpus huraanum mouens
fcipfumfinearte ad f^tatcm.

Tangit trcs gradus vniuocjc gencra^
ponis Primu5 eftquandogcnerans &gc-
nitum conueniunt in forma fpccifica, fic
inodo ef!cdi,vtcum ignisgcnerat igncm.
Sccundus, cum conucniunt in forma,fcd
non efTendi modo, vt domus intra &c cx-^
traj ijuia intra cft tant^mintcntionalitcr,
fcd cxtra rcalitcr. Tcrtius quando gcnc-
rans habct formam gcniti tantum vir.
fUalitcr , & hic cft tantum fiscundiim
^uid vniuocus. Dcclarat quomodo

Metaph.

,*» <3« « 'jS?»».

calorinmotu, hoc vniuocationis gradu
gcneratur, Sc cqdcm modofpcrma con-,
currcrc ad genesationem,quadam virtu-
te formatiua foetus,de quo bcnc aeit Do-

PAlam vero Cfc di^is , qitia mdoqm^ Tcx. co.jo,
dam omniafiunt ex vnittoco , t^uem-
4dmodum naturalia ; aut ex J>arte vniuo^
co , vt domusex ftomo \ aut ab intelle6iu:
Ars enim fpeeifs efimt ex parte , aut ha^
hente aliquamfartem , nifi fecunditm acci.
densfat.

Ex data fblutionc concludit qutndam vcrita-
tcra iam fuperius pracoftenfam. ' Circa quod duo
facit : quiaprimo ex prasdidHs concludit conclu-
fionem. Secund^ fubiimgit eius declaracionem.
Secunda ibi:Caufa namque, Dicit ergo qu6d pd^
lam efi ex prddiEiii,<juia modo tjuodam omnia fiik
ex vniuoco : fciliccc tocaliter fimpHcitcr, quemad-^
modum naturaliayn ignis genitus ab igne,& ho«.
mo ab homine : aut exparte vniuoco, id cft , non
totalif er. fcd in parte vniuoco , vt domtft , fciUcct
exterior,& in matetia, ex ^/omo/cilicet in mcnte,
& fine materia:/i«f ab intelle£iu , fcilicet fomiato
pcr fpeciem domus,fiife habim arris faciendi do^
mum ; ars enim qu<tdam fpecies efi reifienda per
artem: aut terciomodo fic,fcilicet aliquid ex vni-
uoco , aut exparteformt praccxiftcnce in gene-
rahccvcl in materia:4«r ex habente,Ccilicct mate-
ria , vel gcncrance alicjuampartem , cxponendo
parcera non formalem,fed vinualem , modq quo
calor dicicur pars fanitacis:& fubdic , harc incelli-
genda efle nifialiquid fiat fecundum accidens.
tunc enimnonoporcetclle fimilicudineln vniuO-
carionis iQcer generans &genitum , ficut volup-
tas, fiue delcdatio doraus : nam faciens domum
peraccidens facit eam deleaabilcra , fiuevolup-
tuofam ad habicandum, vc dicitur6.'huiustext.
com. 4.

Notandum, quod hic tarigit Philofophus

tres gradus generacior>is vniuocx. Priraus cft,

quando generas & cenitii affirailanciu: in forma,

& in modo effendi form?:queraadmodii fe habec

naturalia:nam ignisgenerans&ignis genitusha^

bcnt eandcra formam in fpecie , & eundem mo-

dum efIendifopnac:namvrerqpc ignis habec for-

malicer & realiter formam ignjs. Secundus

modus eft ,quando generans & gcnitura habent

firailem formam ,non tamen fecundum eundem

modum eflendi forma: , quemadmodum artifex

fe habct ad arrificiaha : nam licct domificator

hab^t forraam doraus quara facintaracn forma

domus cxifHt in domificatorc modo quafl inten»

rionali non rcali : domus autem extra habct rca«

liter formam domus. Tertius gradus eft , quan-

do generans non habct finiilem formam in fpc-

tie cum genito : fcd habet formant gcniri non

formalicer, fcd vinualiter fbliim : qus virtus vo-

cacur htc pars J^ci , flue illa vinus , •vefpars fit in

generantcputa inSoIe:fine inimelligcntia gcne-

rante ranam ; fluc f« in materia cyi a rali agcnrc

<^ immifla aliqya vis a<aiui, qua poteft fcipfan^

tnmfinutaread formam:put3 fi dicatur raoa j^e-

nerari ^ matcria putrcfadia h^bentc in fc ali-

quam vim atSiuam accepta \ SoIcPrimus modns

cft

Omnis geiu-
ratie eji >v»i.
f^fea/fedJi,
uerfmtde.

Graitugent.
ratienit tjni-
uocd trcs.

UrtjtmmMu
^ qmtmtd»
tft f»rs cmU-
nt m C0ff0ft
^cMmfmtim
vtitMc»}

Summ^ II.

cft propriifl&nc,& fimpliciter vniuooiS. Secon-
das minus^ropricjtcrrius (bluci fecundutn quid,
vt didhim fuit fupra. Deindc ciun dicit:

70 Caufd namque fdciendifrimA fecundum

fe fAfs : cdlor enim in motu cdorem in c&r^
forefdciti bicvero eji^ autfanitM , autfars,
dMt fequitar eum fars ali^uafanttatis ^ aut
fanitoi ipfa : frofter quod & dicitur facere\
quia illud facit fanitatem cui confequitur &
acciditcaUr.
T«. e6. } I . ^are tjuemadmodum in fylhgifmis om^
niumprincipium efifubsiantia : nam ex quo
qutd eft f/lUgtfmifunt ^ hic generationes.

Occlarat prxmiflara vcritatcm. Circa quod
tria facit : quia primo dcdarat eam in arrificiili-
bus. Secundo in naturalibus. Tcnio comparat
genetata per naturam ad gencrata per artcm. Se-
cunda ihv.Ssmiliter itaque. Tertia ibi. ^JucuntjMe
Muem 4 cajk. Dicit ergo , quod frimA coMfafa-
ciendt aliquid ftcundkmfe, eft pars forms gene-
randz ', acdpiendo partcm modo prsexpofito:
folor enim in ymtu calorem in corparefacit : ciim
enim per motum generatiff calor in corpore,ip(c
calor eft quodammodo in motu non formaliter,

{>atet , fed in virtutc adiua , qux didtur pars ca-
oris , vt fic calor cxiftens in raotu virtualiter ge-
neret calorem exiftentem in corpore formalitcr,
quac eft generatio vniuoca fecundum quid:*^ veroy
id cft.calor in corpore gcneratus k motu eft , aut
fanitOdipCz, aut pars {anitaris , aut feejuititr ettm,
(cilicctalorem pdrndiijMa fanitatu,MU fanitM
ipfa. Vult diccre , quod ifte calor induccns (ani-
tatcm,aut eft ipfa fanitas formaliterjaut pars fani-
tatis non fbrmalis, (cd virtualis. Et hic (ccunda
pars difiundius eft vera: fi calor immediatc in-
ducat (anitatcm,vt caufa parrialis:fi aliqua alia rc-
quiratur, aut fequitur iplum calbrem pats aliqua
fanitatis,non formalis,(cd virtualis : quando frili-
cct calor non immcdiate,{ed mediante alio, puta
mediante difiblurione malorum humorum : V9I
aliquo alio inducit fanitatem : aut cft (anitas ipfa
non formalitcr,fcd virtualiter,fi calor inducat fa-
nitatem vttotalis cau(a- Hoc cnim quadrupli-
dmodo potcft intelligi (c habere calor ad fanita-
tcm^ropter quod fupple monts dicititr facere fin-
licct (anitatem:^«t4 tUud facit fanitatem cni con-
fequUMr , id cft , quod confcquitur & accidit ex
motu, fcilicet calor^ ita quod motus mediante ca-
lore didtiu faccrc (anitatem : vel alitcr proptcr
calorcm didtur (accre (anitatem , quia illud (adt
ianiutcm cui coniequitur , vt acddit (cilicet (a-
nitas ; vt quando calor mediante alio , (dlicet
diflblutjonc humonun , indudt (anitatem , ad
quam diflblurionem confequitur (anitas. ^are
^MemadmodMm in fyRogifmis prtncipium omntMm
eftfMhftantia , id cft , quod quid eft rci, quod eft
principium & medium in deraonftrarione , nam
fyllogiCni , Cnlicet demonftratiuiyiw/ ^W quid
eft : ita (^r hic generationet funt ex quod quid eft:
bcutcnim intellcdhis (peculiriuus procedit ad
demonftrandum paflioncra de (ubiedo cx ip(b
qMod (jMtd eft ; fic intelle<5his praifJicus proccdit
ad opus fiuc ad gcncrariones opcrariuas cx ip{a
(pecic arrificiati , qua: eft fupple prima fiibftan-
tia , & ^Mod tjuid eft , Scin hoc eft fimilitudo in-^

Jtrmagtiu-

roMti* adftr-
mdftttfici-
farari qaa-
drmfUcittr.

motaUUs i»-
ttUeSm fft-

fraditi.

Hmtftfet
irftrri qiiid
qood quid
cdfmkUatfit
mtiimm dt-
miftratiomu.

71

lUvtrtmt*
femmms ht»c
ftfmMtflmr»
inferri.

Tacmiwa n»n
efi vKiutci
htimi fimfli-
ctftr , fuMt
vir.

Cap.VIII 250

telle<£his (pccuJariui $c pra<ffad:quia vterqpc pro-
cedit in fiia operarione ex cptod <]uid eft obic^',
fiuc (ubicdH. Deinde cumtUdt:

Similtter itaque his & qna funt natura
cenj}ituta fe habtnt : nam fperma facitficut
qua ah artt : hahet enim poteffatefpeciem, &
a quOyfperma ef aliqualiter vniuocum : non
enim omniafcoportetquarereyVt ex homiue
homo : etenim foemina ex viro : vnde mulus
non ex mulofedfi non orhatio fuerit.

Dcclarat prarmiflam veritatem in naturalibus,
dicens quod ficut fupplc in anibusy&w/iro-y*
hahent quafMnt naturaconftitMta hii, quae (cilicet
fiunt ab ineytamfpermafacit, id cft/>pcrarur ad
gcncrationcm, yK-Kf in hit qiu funt ab arte : nara
hcut (upple aitifexnon habet formam domus
in a£hi (ed in virtutc , fic & in propofito : habtt
tnim (iipple fpermz fpeciem , id eft , formam ani-
malispoteftate8c non adhi : Sc fubditqu<jd illud
(upple animal, a qtta fperma,eft aliqualiter vniuo-
cum ci quod fit ex (pcrmatc. Et fubdit : qiiia
dixit aliqualiter vniuocum : non entm omnia
fic oportet qtitrere qu6d fiant , (alicct totaliter
vniuoce, vt homo ex homine, etentmfatmina fit ex
viro , vnde ctiam multu non fit ex mulo , (ed (up-
ple ex afino,vel cquo : intcr virum autem & (xe-
minam,& equum vcl afinum & mulum , non eft
totahter fimilitudo ; licct fit aliqualitcr , vt prs-
didura c(fc& fubdit quod fupplc id quod dicfhun
eft , (dlicet qubd \ qoo cft (perma oportet eflc
aliqualitcr vniuocum , intcliigendum cft fi non
ftierit orbMio, id cft, defes^iis naturalis in virtutc
(eminis:vt quando ex inobedicntia materia; fiunt
monftra in naturx

Notandum , qubd in (emine eft aliqna virtus
formariua,quic fiqcomparatur ad ip(am naturam
concepti , ficut forma domus in raentc artificis
comparatur ad lapides & ligna , |cxcepto qubd
forraa arris eft cxtrin(cca matcriat : vimis autcm
(eminis cft intrin(cca:quia verb gencrario aninu-
lis ex (emine non eftabip(b (crainc ficut ab vni-
uoco , quiaipfiim (emen non eft animal fotraaK-
tcr ; tamen illild a quo cft decifiim ipfiim (emen,
puta animal , eft vniuocum vel fimplicitcr , vel
aliqu.-diter ei quod ex (emine gtnerarar. Ddnde
cumdidt:

^acunque autem a cafu , ihift qttorum-
cunqiie matena potej} afeipfa mouert hicmo~
tu quofperma mouet. c^orumcunque vero
non , ea tmpofibtlta funtfieri aliterquam ex
iffis.

Comparat generara |>er naturam ad gcncrara
pcr ancm,diccnsqu6d ficut^ ihi-, (cilicecin ar-
rc , qubd quacMntfMe fiMni a cafM ejMorMmcMnque
mMeria poteft afetpfa moueri ; eo motu qno (cili-
cet mouctur ab arrc : quando vcrb non poteft fic
moueri , tunc id quod fit ab ane, non poreft ali-
tcr ficri qiiam ab artcjimiliter in naturalibus Jd-
licct aliqua poflimt fieri a cafu, & (ine (pcrmate,
(cilicet quxcunquc quorum materia poteft a (c-
ip(a moucri hocmotM cjuofpermamoMet ad '^cne- *» MatmtaU-
rationcm,(dliceranimalis,vtparetingcnerariscx *** aliqma.
putrcfaihonc: tjuorumcunque vero (uppJc materia ^"^" '■

Diffii lU vif'

tmtts fmna-

tima'i»matm-

ralitmf^

artifinakhm.

Gttttratittx

fnmmtfmali-

ttrvmimte».

7»

txfemint:»'

tMtum ex
femine ficut
fko modo in
artificialibus,
^are leni'
t» ptrfurre-
faHionem di-
eantur acO'

260 Lib.Vn.

non poteft k (eipl^ moueri , ifla impojftbitis fttnt
fiertatiter tpiavf ex ipftft Cdlicct fcminibus, pula
homo vel cquus,vt fupjcrius diccbatur.

Notandiim vt praecxpofitum fuit fupra : illa
quorum materia poteft a fcipfa moucri eo medo
quo fperma mouet,putaputrcfa6b, dicuntur ficri
aca(u,nonfimpliciter, (cdvtreferuntur adcau-
fiun particularem , refpcftu cuius accidunt ; quia
praeter intentionem talis caufa: ; & idco per acci-
dens & a cafu ; licct r.efpc6lu caufic vniuerfalis
cueniant per fc , & in rationc caufae. Ex hoc
ctiam quod hic dficitur , patct qu6d nec omnia
animalia poftimt gcnerari c» /eminc , & fine fe-
mine, vt dicitur Auicennapofuiflcmec nullapof-
fimt vtroque modo generari vt ait Cotpmcntator,
text.com. 3Z. vt prolixius didliun fuit fijpra.
Peinde cum dicit:

Ai huc Kxt. Noff felum autem de fuhlUntia ofiendit
cft qu. 10. rationonJierifpeciem)fedde omnihHsfimili'
■^* ter prtmis commanis ratio , vt quantitate <^

quditate , ^ aliis Categoriis .ft enim velut
eeneaffharayfed nonffhara^necas :fedin dre
fifit. Semper enim ofortetfr^texisiere mate-
riam^ (^fpeciemy (^ in (juid&in quaUtatey
C^ intjuantitate, & in aliisfimiliter Catego-
riis. Non enimft quale , fed quale lignum \
neque cfuantum , fed cfuantum liffium , aut
animal.

Metaph.

t.Vubium.
73

T.xempla
jtrtftot.com-
mwiter funt
^ artifidali-
hui tanquam
in magn m-
tis.

Remouet iectujdunj dubium circa pratdi<5b:
didum fuit fupra quod forma non gencratur fed
compofitum:po{I'etcrgo hic efle dubium , vtrura
hoc fit venim tantum dc formis fubftantialibiis;
autetiam de aecidentalibiis , & hoc dubium hic
remouere intendit. Circaquodduo facit :qnia
primo oftendit clle vprii in vtrilque.Secundo afli-
gnat differentJam inter ipfa. Secunda ibi : Sed
frofriumfuhltantit. Dicit crgo,quod mn folu?n
ratio fiiperius CnfkioflenJiit defubfiantia, id eft,
de genere Subftanticc nonfierifpeciemy ideft,for-
inim,fed eji ratio communii yjimiliter de omnihus
trimisM eft, Pracdicamcntis qua: funt prima ge-
tiera, vt de .Quantitate,& Qjialitate,& aliis Ca-
tegoriii , id eft, Ptxdiczmcf\tis:fit enim velut <tnea
fphara , id eft , compofitum , fed ^onfit fph^ra,
ideft, forma nec #/,idcftjpfa materia:(^ in arefi
fit, id cft , quod fi ipfa fphxra fiat aliquo modo;
non fit fimpliciter,& per fe,fed// in are, id cft,in
jnateria,quod eft fieri per accidcns ifemper emm
oportet prxexifiere materiarn & Jpeciem , id eft,
formam eo modo quo partes efTenriales prasce-
dunt naturaliter generationcm compofiti; & hoq
quod didlum eft , verum eft & in cjuid, id eft , in
Subftantia, & in jQuantitate,& in Qualitafe, &
in ahis fimiliter Cate^oriis : ngn enim fit tjuale,
jd eftjqualitas;/?*/ tjuale lignum, ideH, compofi-
tummecfit cfuantum, id eft, Quantitas,yf</^«4«-
tum ltgnurn,aut quantum animal, qu£E fiint com-
pofifa ex fubiedto & accidentc.

Aducrtendum taraen , qu6d ficut didum fuit
faEpcjPhilofbphus non curans de excmplis,ppr ar-
artificialia dat intelligerc naturaha : per hoc ergo
quod dicit, quod non fit per fcipfum aes> nec ipfa
iphzra, fed fphxra acnea quac eft quoddam artifi-
ciatum , intelligcndum efl fimiliter decompofito
naturali , vt qu^d in gcneratione lapidis , ncc fit

|>cr ft fbrma lapidis , nec matcria cius , {ed ipfi»
xotus lapis. Deinde cijm dicit :

Sed proprium fuhfiantia ex his accipere
eft: tjuia necefe priexifiere femfer aliqUam
fuhfiantiam' a6tu exifentem (^ud facit ^ vt
animaiyji animal nafcitur. Quale vero (jr
(junntumuon npceff^triu , nififotefiatefolum.

Affignat ditferenti^inter fubftantiam & ac-
cidcntia,dicens c^^itprofrium fuhfiantia, fcilicct
rcfpcdhi accidentitun exhis accipiendum eft:quia
fupplcquando fubftatia generattu: neceffe efi fem-
fer fraexiftere alteram fuhftantiam aBu exiftenr
tem,(}u<tfacit,id eft, ^enerat fubftantiam:w//f
Animal,opertet praccxiftcre anima! , ^ qiio {ciUcci
generatur rquando (cilicet eft generatio animahs
per propagationem , & cx feminc : tnuale vero &
quantum non rtecffjariumnifipoteftate folum , id
cft , quod ih quali & in quanto , & in aliis zcd^
dentibus,quando genetantur, non crit nccef&riii
qu6d pracxiftatquale, aut quantnm adlu, fcd {b-
lum in potenria;fiue ifta potenria referarur ad po-
tcnriam matcris , & fnbicdi , fiue ad potcnriam
agenris : nam principium adiuum fubftantigE non
potcftefle nifi fubftatia:principiumautcm zCcvaxt.
accidcnris poteft cfle fubftanria & non accidcns.

yidtSe 0t.it.

dift. 4 Art.t,
Diferuntgt-
nerattmet
fuhftamia ^
accidentis.

Hincfequi'
tur quod ac-
cidens no at-
tittgit formi^
ffthftantialf
produ^Mt.

SYMMiE SECVNDiE
C A p y T X.

Anpartcs fint priorcs toto , & an eartim

rationes in totius ratione

ponantur:

SVMMARirM.

DiffirMtionfem habere partcs feu eon*
ccptus, quiditatiuum, & qualificatiuum.
Quxrit an partcs iint priores toto. Do-
6lor optime dcclarat terminos , fpeciem,
totum,materiam,partcm. LittcrasefTe dc
j:ationciyriabae,incifK)nestamen , fcu fc-
micirculos non eflc de rationc circuli,
cxphcatur Itcm p.irrcs maicriales , v;
farncm & offa effe de ratione indiuiduo-
rum,non tamen de rationc fpcciei , cuius
rstiorcdditur. VideDod i.d.z q.i.n.^.

Q

Vomam autem dtffinttt» rattoeft , ^ Texr. c6. jj,

/ / cap.io.

ommsfattofartes habet : vt autem ra-

74

vMtm

tio adrem , &fars rationis adfartem reifi- Ad hcc tett.
militer fe hahet. Duhitantur iam acepor- ^''V^^^-
tet farttur^ rattonem effe tn tottus rattone^ an
nonun cjuihufdam enim v^idetur ejfe ; in qui-
hufdamnoninamcirculiratio non hahet eam .....^
qudt.incifionum.^<t autemfyllahdhahet eam
quA elemeniorum,& tamen diuiditur ininci-
fonesy vtjjiilaha in elementa.

In ifto capituIo:vt dicebatiu:, Philofbphus in-
quiritexquibusparribus confHtuatur^wo^J ^uitl
eft.lLi diuiditur in duas.In prima facitquod didiu

eft.

ALntio.

t. ZHtttw».

Jlnfmrs v*l
tmtdiffnuio
^fitUttMi)

Summ^ II

eft.In (ccunda, oftcdit quomcxlocx cis fiat vnnm.
Sccunda ]hi:Nunc *Htm dtcamHs. Vnmiim. duas;
quia primo proponit qua(<Um dnbitationcs. Se-
cundo fubiungit earura fblutioncs. Sccunda ibi:
Aut multtplictter dicitur. Pijraa pars in duas (e-
cimdum duas dubitationcs , quas prpponit ar-
gucndo pro & cbntra. Scqinda ibi : jimplmt
dutem. Didt crgo, quod qnotit^m dt^nitio eft.rd-
tio , id e(]t , qaacdam oratio & compofitio nonii-
num:quia vna 6i&xo non pQteft propric cilc dif-
fihitio , & ontnii oratio hMret pArttr, ita quod fi-
cut oratio fe habet adrem : itx lc habct umilitct
pars orationis ad pancm rei : quia inquam Cit cfb
idco duhitatur iaman oportet,rationem p^trtium
ejfe fiue poni inrationetttitu : Sc arguit ad quac-
{Honem oftendens vnde dubitago {umat ortiim:
tjuia in ejuibufdam videtur ejfe & in c^ut^ufdam
non : quod fcilicct in ratione fiue diffinirione to-
tius ponuntur parres fiue diffinitiones partium:
nam circuli ratio, id eft , diffinitio non hahet eam
ijua inctfionum, id eft , pordum f irculi incifarum,
fiue diuifarum a circulo, vt funt duo fcmicirculi,
vel alis partcs minores eius : fcmicirculus enim
vcl diffinitio eius non ponitur in diffinitione cir-
culi : diffinitio autem qux cft fyiaba hahet eam
^ut eft elementorttmM cft,Jitcranmi:rum fyliaba
diffinitur per litcras : vt fi diqatur qu6d fyllaba.
cft vox compofita cx littcris : & tamen cir-
culus dtuiduurin incifiones , ficiu fj/Uaha in el<~
menta,

Notandura , qu6d quia diffinitio & diffinitum
funt pcrfedcidem,idc6 vbicunquc vtimur vno,
polTumus vti & reliquo : idcm crgo eft quacrcrc
dc diffinitione & diffinito , vtrum pancs ponan-
tur indiffinitione totius:diffinitura cnim oponet
effe compofitujn cx maccriali & formali,vt patc-
bitmagis in 8.huii)s ; cum igimr diffinitioexpri-
mat principia diffiniti,oportet diffinitionem efle
compofitam & habcrc partes ; conftat enim cx
duobus conceptibus:vno quiditatiuo,& alioflua-
iitatiuo , qui expriraunt principiura materiale &
forraale ex pane diffiniti , ideo flcut ait Philofb-
phusquod ficut fc habet tota diffinitio ad totun^
diffinitum, fiuc rem diffinitam , fic panes diffini-
tionis ad partes rei. Deinde cura dicit:

Ampltus autem pprioresfunt partes toto,
S' fe^i acutus ejtpars , ^ dtgitus,hominis\
frior erit acutus re6lo (jr dtgitus homine^
'videatur autem illa ejje priora\fecundum ra~
tiontm namque dicuntur ex illis, & inejfefi'^
ne inuicemfriora.

xTinVuim. Ponit fecundam dubitationcm , diccns qubd
Anfttrsfu atnpliks fupplc eft dahiiatio, fipartesfunt priores
^rtor tot» vtl fota . ^ fupple videtur qubd fic : (\mzfi acutus,

fcilicet angulus eftpars reEli anguli,C^ dtgttus cft

pars fcww»>/«,(cquiturqubd acutus eritpnorreiio,
& digittti homtne : quia fupple fimplex eftprius
compofito:dicitur autem angulils acutus pars re-
fti , ex eo qubd anguhis recbus poteft diuidi in
duos acutos vel in"J)Uires. Et fiibdit arguendo ad
oppofitum:vJ^r;7r«r aurem illa ejfe »r/ffr<i:fcilicet
re<ius acuto,& homo digito , proptcr duplicem
rationem : nim ejuia fecundiim rationem dicuntur
ejfe ex iiif*»:acutus enim & digitus dicuntur fecun-
diim rationem , id eft , ditfinitionem clfe ex illis,
id eft,ex hofninc & redojnam in diffinitionc acu-

D^fimtit (^

4iffi»itutltv-

giftrmittr

difiniumtter-

ttutn fecus fi

rtti^rtei , O»

fitfiiidifat.

V

fftitMtrft.

Tex.c&)4>

Cap.X. 261

ti ponitur re<fhis:& in diffinitione digta ponitut
horao : illud autem videtur prius alio ; quod po-
nitur in eius diffinitione , & non econuerfb : tura
quia in effefine adinmcem funt prioraM eft,qu bd
illa quz polfiint eftc fine aliis , & non cconucrfb
dicuilturprioraiUis , ex 5. huius cap. dc Briori:
text. cora. » 6, hpmo autem poteft eftc fine digtto,
& notr econuerfb : quia digitus abfciilus non cft
dlgitus , vt dicctur infrjuquarc homo.vidctur di-
gito cflb prior : f^ilitcr & dc rct^ & acuto an-
gulo. Deuide cura dicic:

yiut multtfliciter dicitur pars , quorum
vnits tjuidem modm ejt qui menfurat fccun-
dum quantitatem.

Sed hic quidemprtetermittatur, ex quihtts
vero fuhffantia eft vt partibus perfnutan-
dum ejt. Si igitur eji hoc quidem materia^il-
ludverofpecies,aliudex his,(^fubFtantia eft
materia ^Jpecies.

Soluft propofitas dubitationes. Circa qood
tria facit:quia primb pracmittit fblutionem. Se-
cundb fubiungit eius expofirionem & dedara-
rionem. Tenib fbluit quandam dubitarionera
qux poteft oriri ex praedidis. Secunda ibi : Di-
Hum eft tgttur. Terria ibi : Dubitatur autemerito.

Ad euidcntiam littcrz fequentis,vt plenius, & Sy* "•*'•
citiuseiusintelledushabcatur,prarraittotresne- *"* ' ' """
ceiTariasdiftin(ftiones. Primacftqubdfpcdcstri- sftdtt tri-
pliciter accipitur a Philofopho:acdpitur vno rao- flieittr tKti'
do fpcdes pro forraa , qui eftaltera pars intrin- ^*^-
fcca compofiii de qua habetur 5. huius , cap. de 7

Caufa,& hicflatira pbft. Afio raodo dicitur fpc-
cies ipfa rei quiditas & forraa torius, puta hmtia-
nitas:de ifla fpedficc dicitur ixikzjpectem autem
dtco qttod tfuid erat effe : vbi eriam vult Philofo-
phus qubd materia cft pars fpeciei. Alio modo
accipitur fpecies pro vniuerfali abl^rado , quod
diftingiiitur contra parricularc : cuius fecundum
Ariftotelera eft primb tjuod quid eft.Nndt parum
pbft dicetuf : ex quihus eft fpeciei ratio non con-
cauitatis , & vocat concauitatera formara parris,
& infra:vniuerfalis & fpeciei eft diffinirio.Sccun-
da difKn<Stio eft de raateria qus eft altera pars
compofiti : nam hoc modo tripliciter accipitur
materia a Philofopho: Vno modo vt non eft con-
tra(fbper aliquod fibi aducnicns/ed folum abfb-
lure accepta , vt eft principiura potentialc illius
aiius eft, & fic eft perrinens ad quiditatera rcrura
materialium , vt dicetur. Alio modo accipitur ^**"^ "'
materia non in vniuerfali vt priiis,(ed vt contra- ^"'^ '"^"
daper indiuidimatem : provt fcilicct acdpitur f„ Mcdiemt
materialiter , Alias nuraeraliter & inparriculari. dttfUx.
Alio modo acdpitin: materia magis coiitrade, f^*"* *^"f-
vt contirahitur per accidcns, feaindum qnod ma- "**"j-'^'
teria contrahitur per exiftenriam : & hoc dirolid- ^ r,f„ul t^
tcr : quiavel pcr acddens,ncceflarib rcquifinun, tius.
ficut eft pars integralis non remota : eo modo
quo fcmicirculus dicitur pars materiafis draili;
vnde fcmidrculus no cadit in diffinidone drculi,
fed vt fic accidit drcuIo:eft tame materia drculi*
oili magis propinqua quara xs , vd fcrrum : tale
cnim accidcns eft neccflarib rcquifitum : vcl alio
modo, qui cft tenius , acdpitur magis pet acd-
dens ad qnod contrahitur matcria , fdUcet acd-
dens prster necc(Iarium, eomodoquoccra , vel
littcra: cercjc dicuntur materia fyllabx : quia fyl-
laba poicftcflcime illis , & aonuetfo. Tertia

diitin^iio

z62 Lib. VII.

<!iftindio cft de fimul toto:nam fimul totum, ali-

qiundo accipitut ab Ariftotele pro compofito

vniuerfali.vt infra text.com. 55. dicetur fic , ho-

mo vero & e^uM, & quacunque ita conjiderantur

tn fingulanbus vmuerfaltter ante nonjunt fuh-

fianttay id cft, formaliter, fed fimul totum ipfum

vniuerfale compofitum ex materia & forma vni-

Indiuiduum uerfalirer acceptis. Aliquando accipitiir/»»»/

fubfi/mtUpo- totum pro indiuiduo fubftantiae , & hoc dupii-

ttfl confide- ^jjgj. fgcunduin quod indiuiduii fubftatiae dupli-

w. dupltct. ^.^^^ ^^^^^ accipi:vno modo large, provt fcilicec

indiuiduum fubftantis abftrahit ab exiftentia &

tempore; & per conf^quens indiuiduum fic acce-

ptum per fe eft in Praedicamento , & t.ale indiui-

duum nihil incUidit in fua rationc ; quare

fibi repuCTnatfufcipereprsdicationem naturs, &c

ipfius quod qutd eft ; vnde talia indiuidua non

gcnerantur , nec corrumpuntur per fe , ficut ncc

vniuerfalia.Alio modo accipitur indiuiduum fub-

ftantia: Scftmul toturn ftridc , provt includit exi-

ftentiam & tcmpus;vt hic homo exiftens , & hic

Lipis exiftens,& taiia funt,qux per fe generantur

& corrumpuntur , & dc taUbus non eft fcientia,

necdiffinitio propric : quia cum abftrahuntura

fenfu,ignotum eft vtriim fint,vel non : eorum ta-

men in abfentia potcft eirc opinio.

77 Vifis iftis ifta pars diuiditur in duas : quia pri-

%.« « '. nio prsmittit quiedam ncceflaria pro folurione.

Secundo exponit ipfam foiutionem.Sccrmda ibi:

jQuapropter & circuli ratio. Prima in trcs fccun-

dum quod tria prasmittit : nam primo oftendit

quod raateri.a eft pars elfentialis rei. Sccundo

oftcndit cuius fit pars, & cuius non. Tertio quid

propric pcrtinet ad eflentiam fpecificam rei. Se-

r»rsfumitur cunda ihv.Efl quidem vt materia pars.Tevtia ibi:

dufliciter. Dicendum enimfpeciem. Dicit ergo , qu6d pars

T. com. 34, ^ii-iifiy multtpliciter, quArum quidem vnus modus

efi, quod rnenfurat fecundiim quantitatem , id eft,

pars qu.intitatiua,ficut binarius dicitur p.us qua-

ternarij,& cubitus bicubiti : Sed hic qutdem mo-

dus partis prtttermittatur, fcilicct pro nunc : <juia

perfcrutandum efi modo ex quihus,Cd\icet efifuh-

ffantia rei,vt partibus, id eft,qu6d nunc perfcru-

tandum eft non de partibus quantitatiuis , fcd de

partiljus quidit^tiuis.cxquibus conftituitur diffi-

nitio exprimensfiibftanti.-im rci. Et fubdif,/Jpro

quia , ergo hoc qiiidem materia : illud veroforma,

& fpecies funt fupple partes fubftantix ler.aliud

eutem efi ex his , fcilicet compofitum : quia in-

quam fic eft , &fubfiantia efi materia &fpecies,

id cft, forma fimiUter quod cx Kis,id eft,compo-

fitum quodiibet horum trium erit fubftantia , vt

di^um fuit fupra. Deindc cum dicit:

Et ijuod ex his ejt quidem^vt tnateria pars
alicuifts dicitur.eji autem vt non. Sed ex cjui-
busfpeciei ratio vt concauitatis noneji pars
care : hac namque materia efi in quaft-.fimi-
tatis vero pars altqua ejl , (jr totius quidem
fiatuaparsefi tts;etus aittem quod (jr fpecies
dicitur Fiatua^non.

Cuiutfitpari Oftcndit cuius fit pars materia, & cuius non,
pt»teri»i diccns , qu6d materia tjuidem efi pars alicutus,
fciiicet compofiti : efi autem non , fcilicet forms
qux cft altcra pars :fed ex cjuihtu fciiicct matcria
& forma : rattofpeciei , fciiicet vniuerfalis, puta
hominis, vt concamtatis non efi pars caro , vt per
coucauitatem inceliigitur forma , Sc per car-

Metaph.

78

nem materia , & pcr compofitum ex concauitate
& carncputa nafus cauus , caro crgo non eft prjrs
concauitatisjfed fimitatis: ideo fubdit,f<i namcjue^
fciiicet caro efi materia in cjuafit , fcilicet ipfa
fpecics, fiue forma -.fimitatis aliqua vero pars efi,
fcilicetcaro , & fimilitcr totius efi quidem fiatun
qua: eft comjwfita/^rfr/ <e/, quod eft materia : eius
autern quod dicitur fpecies, fiue fonmfiatUiC non
cft pars/ciiicet ipfum aes. Deinde cum dicit:

Bicendum inim fieciem:(^ inquantum
habet Jpeciem vnumquodque ,fed materialc
nunquamfecundumfeeHdicendum. ^ ..

Oftendit quid prcprie pertinct ad eflcntiam ejfentiturti
fpecificam rei.Dicit^ergo,qn6d dicendum efi fpe-
ciem & inquantum fpectem hahere vnumquodque,
id eft,quod illud eft fpccificum & pcrtinens adrei
fpeciem , quod compctit rei fecundum efle qui-
ditatiuum rei & fpccificum ; & ideo fomia &
mareria vniucrfaUter fumpta , qux funt partes ef^
fenrialcs fpeciei,dicuntur partcs fpccifica: & for-
males,quomodo ioquitur Phiiofbphus in j.huius
capitulo de Caufa tcxt. com. z. quod omncs par-
tes diffinitionis funt forma::illud autem quod eft
extra eflentiam fpecificam rci , puta qua: com-
petunt rei fecundum cfle indiuiduaie,omnia talia
dicuntur mareriaiia , & quafi pcr accidcns ; ideo
materia contrada ad indiuiduationem eft pars
matcrialis rci:nccpcrtinct ad rci diffinitionem, vt
dicetur; ideofubdit, fedmateriale nunquatn fe~
cunditmfe efi dtcendutn, fupplc ad fpeciem perti-
nere. Dcindc cum dicit :

^iapropter circuli rationon hahet ipfam.,
quA esi incifionum , fed quA fyllab<it eam qud
efi clementorum ; nam elementarationis par-
tesfuntficut Jpcciei (^ non materia^incifiones
verohuiufmodific partes, vt materia in qui-
husfiunt ^propinqtttus tamenfpeciei qkarn £s
quando in /trefit rotunditas.Bfi autem vt ne-
que elemeta omniafllaba in ratione infunt,
vt h^c cerea , aut quaftnfin £re. lam enim
vt <ej,c^ h^cparsjyllabii quafi materiafenfi-
bilium'

Ex prarmiflis elicir folutioncm fpccialitcr pri-
ms. dubitationis. Circa quodduo facit : quiaprir
mo prsmittit folutionem. Sccund6 cx ipfa con-
chidit toroilaric quandam conciufionem. Secnn-
da ibi : Aliis quidem inerat , vcl fecundum aiiam
tranflationem:Aor»OT quidem igttur inerit . Prima
in duas quia primo ponit ipfam foiutioncm. Se-
cimd6rcfp6dct ad oppofiram rationem. Sccunda
"^Y.Etenim linea.Didievgo, quapropter.-qaiafiw-^
pic fic eii,ratio circuli non hahet ea,qutt efi incifio-
»«w2.-partcs enim circuii non intrant diffinitionc
drcu\.i,fed ratio,feu diffinitio,^«<e efi fyUah£,hahet
earn qua efi elemetorum^ld cft,Iitterarum:cuius ra-
tioncm fubdit : nam elementa funtpartes rationis
fpeciei, id cft, partcs conuenientcs fyiiabas fccun-
diim fuam fpeciem , & nitn materia, , id eft , non
funr partcs marcrialcs : incifioncs vei6funt partes
fic ,vtmat^ia huius , fcilicet circuli particularis
in 9«/^«/ partibus J?«f ,vel funt fuppie circuli par-
ticula;:cs:fcmicirculi cnim funt extra r.-iTione fpe-
cificam circuli : quia circulus non refpicit inci-
/lones , nifi fccimdum eile indiuiduaic , & idco

dicuntur

75>

Selutio du-
biorii ^fpe-
ci»ltttr fri..
mi.

§luare liter*
fonuntur ia
diffinitione
fytlaht. (y- ni
ftmicirculi i»
diffinitione
ctrculi }

JJ»ttTt» tir-
cttlidfipltx.

§2«« litert.
ftrttntnt »d
Jijfiaitienem
jyllab*., ^
qHA non f

80

Tartts inte-
gr»les, ^
mMeriales
inqMntum
taUs ncn pt-
nuntur fs
diffinitiene
UrtttfhyfuA.

Summ^ II.

dicunrur circuli partes matcnales :tamenpropvf-
tjuiHsfe hahent jpeciei cjMam tu <]uando w tre fit
rotHfiditas, id cft, circulus : nam vt fuperitis dice-
barur , femicirculus eft matcria fuperior & pro-
pinquior,& magi^ neceftaria circtili,quam zs,vel
rerrum,qua: func materia circuli remota &: prster
neceflaria, fubdit etiam quod eft,id eft,contingit,
vtnec omnia elementa,ide(iAitcixJintinratione
fyllaha , vthttc Ittera cerea , vel terrea : ant litcrac
tjuafunt in tre prolata::w>B ewjVw C^ M,id eft, talis
litcra e^ parsfyllahtt cjuaft materiafenfihilis: ficut
enim a-s eft materia prster neceiraria citculi :
quia circulus poteft efle flne zre , & ideo aes eft
materia magis remota & per accidens,quam fe-
micirculus , fine quo non potcft eflc ; ita in pro-
pofiro liters terrear , vel cfercz funt matcria per
accidens 8c prstcr neceflariae fyllabac , quatenus
fyllaba fine talibus literis poteft eflc:quianon
peninet ad eius rationem. Dcindc cum dicit :

Etenim UneA nwfiin dimidia corrumpitur^
aut homo in oJfa,aut neruos (^carne.'.Propter
qttod O" funt ex hlsfic vt entihus fuhjlantiA
fartihusfedvtex materia-.etenim ejuidequod
fimul totum partes ^Jpeciei vero (jr cuim ratio
mn adhuc, ^apropter nec in rationihsts,

Soluit oppofitam rationem : dicebatur cnim
fupra,qu6d ficut fyllaba diuidinu: in clemcnta, fic
circulus in incifiones.Ex quo videtur quod inci-
fiones funt pancs formales circuli & intrant eius
diffinirionem ficut elcmenta (yllabaf: ad quod re-
Ipondet dicens,qu "dfupple hoc non fufncit: »0«
enimjilinea diuifa in dtmidia, id cft,in diias par-
tcs, corrumpitur, ficut homo fupplc reiblutus, vel
diuifus in offa , & in neruos, & tn carnes corrum-
pitur,non propter hsc funt,fcilicet linea & homo
fx his taliotts partihui,vt expartihfu entihw fub-
ibntia;,ita quod carnes & olla fint partes fubftan-
tiales,id eft, formales hominis,& fimiliter dimi-
dietates linex , fed fiint cx his quaji ex materia,
id eft,vt ex partibus materialibus : enim proquia,
eius quod quidem ejl Jtmul totum & particulare
funt ifts partes , j^^frjfj-vfro lcilicetvniucrfalis,
t^ix diuiditur contra fijigulaie , cuihs fpeciei ell
propria ratio, id eft, diffinicio:«o/7 ampUns fupple
lunt tales partes : quapropter nec in rationthus, id
eft , diffinitionibus fupple ponuntur tales partes,
Deinde cura dicic :

Horum ijuidem igitur inerit talium par-
tium ratio : horum vero nonoportet ineffe ,fi
non fuerint fimul fumpti : nam propter hoc
quadam quidem ex his , vt principits funt in
quA corrumpunttir : qumdam vero non funt.
^^cunqueigiturfimulfumptajpecies <f ma-
teriafunt , vtfimam , aut aneus circulw , hoc
quidem corrumpitur in hoc , e^ pars ipferum
tnateria. ^acunqtte vero non concipiuntur
cum materiafedfine.,vt rationesf^ecietfolum:
h/tcnon corrumpuntur, aut omnino ,aut taliter
non. S^are illorum principia quidem cr par-
tes qutfuntfuh ipfis : fpcciei vero necpartes ,
nec principia h^ec , df ideo corrumpitur lutea
ftatua in lutum , ^ fphara in af , c!r Callias
in carnem (^ offa. Amplius autem circulus in
Scoti Opcr. tom. I V.

81

Cap. X. 265

incifioneSy efi enim aliquis qut concipitur cum
materia : tequiuoce namque dicitur circuluSy
quifimplictter dicitur ^finguli : quia nen eli
froprium nomcn fingulorttm.

Soludone data condddit quandam conclufio-
nem, dicens,qu6d horum qutdem,\c\ aliis qiiidem,
fcilif et compofitis cx panibus inerit ratio partium
fcilicet materialium : altu vtro, id eft,ipfis fpecic- .

busvniucifalibus, «o««P<Jrfff ineffe mji fi>2t ceace- ,^,J^
fta , vel fimul fumpta fcilicct cum mareria indi-
uiduata , vcl fint contrada ad indiuiduationem.
Licct cnim talcs pancs materiales non fint de ra- p^^,^,,^,.
oone fpcciei , nifi narura fpecifica contrahamr ridesetfin»»
ad effc hoc; funr tamcn de rationc ipfius compofi- fint de ratio-
ti particularis. Ide6 fubdit : nampropter hoc qnx- »*fpeaeinee
doM, fciUcet parriculariacompofita/ioTf.^v his I'*'"^^!'*"
^/irrw/amaterialibus, alias^!»wi^»*f, tn<\utcor- menderati»»
riipHntur:efuadam vero non funt XciMcez cx talibus nefimul t»-
partibus materialibus:ergo tjuacunqiu funt conce- *""•
pta,pvni compofita parriailariay^ff />/ & materia
fcilicct particularcs/»wf, id ci^ , qu6d funr com-
pofita ex materia paniculari & fomia, vt fimum,
tutt aneus circulHs , hic quidem corrumpunrur in
hac, id eft, in partes mareriales , cx quibus coih-
ponunnit, & pars ipforum efi matertaXciliccz in-
diuidiu : <ju£ vero non concipiuntitr cum materia:
fedfinemateria, fcilicetindiuidu3,i/r r/irM»f/, id
eft, quiditatesy^fo«, vt flint ipCc fpecies vniuer-
[ales,folitm hic non corrumpHntur aut omnino aut
non totaluer, fcilicet per fc, fed per accidens : fpe-
cies enim vniucrfales, pura homo, aut equus,ncc
fimt omninocorrupribiles , nec fiint omnino in-
corrupribiles : fed fblum peraccidens corram-
puntur i fcilicet ad comiptionemy»»»/ totms , id
eft , panicularis, quod per fe corrumpitur. Vndc , "^Jg^j"
fubdit, t]uare iUorum fciliccc particularium com- r^„t cm-rupti-
pofitorum, cjtui funt fub ets , fcilicer fiibfpeciebus hiUs , <y qi^
vniuerfalibus, funt partcs & principia,fcilicet hu- ""» ■
iuspartes materiales :fpeciei vero vniuerfalis, nec
funt partes necprincipia,& ideo conipofita fiipplc
particularia corrumpunmrjVf lutea fiatuaSciWcet
^xtticxihris corrumpitur in lMtMm',& fphira,Vci\i- ^'fy "^*^
cet panicularis in «.r; & Callioi tn carnem, & offa: pitJr, Becics
arnpliits autem circulHs fcilicet paniailaris i»in- vaoperaec*.
cifiones , efi enim altcjuis fcilicet circulus parcicu- dens, qued
laris, cjuifimul concipitnr cum materia fcilicet in- y^*^ 'fi d*
diuidua. Et fubdit, aquiuoce namque dicitur circu- fuc^^ ^
Itu iUe,cjui fimpliciter, id cft, vmuerfaliicr J»ci/Kr, ^ecieprefn-
& fingnlariter, id eft ,fingularis , cuius rario cft, tionaliter.
qiua non eft' nomen proprturn fingnlorum , id efl,
parricularium circulorum.

Notandum , conclufionem Philofbphi in hoc 8z

ftare : quia licct parres matct iales non fint de ra-

tione fpecicijfunt t.imen dc ratione indiuidui,fiue

compofiti fingularis , & quia vnumquodquc pcr ^«ntpefitum

fe corrumpitur & refbluitur in ea ex quibus pcr fe ^y"^'' *^* *'

componitur , ideo panicularia compofita pcr fe materiaUs.im

cornimpuntur in talcs partes matetiales.puta Cal- quat refolm-

liasin carnem &ofla : fpecies aucem,puta homo, 'tr,qued nm

vel cft omnin6 incormptibilis, vel non corrupti- ''•"'/'*'" 1"""
, ... . , ■ \ r j diiatt,nifi

bilis in talcs partes materiales , nui pcr accidens, p„ tucidens,

fcilicet ad cormptioncm panicularis hominis.

Notandum etiam,qu6d aliqnando panicularia

fub fpecic habenc propria nomina alia a nomine

fpcciei : aliquandonon habenr , lcd nominantur

nomine fpcciei. Excmplum primi : particularcs

homincs.puta Socratcs & Plato &c. Excplum fc-

cundi:paruculares circuli,qui non nominacur nifi

Z nominc

a66 Lib. VII.

notninc circuli : quando igitut cft fccundo rttodo,

nomen fpcciei dicitur conucnire acquiuoce ipfis

ifottuH ff>ec't- partibus : non qu6d nomen fpeciei quantum ad

ticomtettit rcm fignificatara , quae cft ipfa matcria fpecifica,

sqmiuce spe- prxdicctur jequiuoce dc indiuiduo; fed prout

aet, dfindi- (^gnificat hoc indiuiduum, inquantnm huiufmo-

di ; licct cnim diccndo Socrates cft homo , ly ho-

mo , non fit xquiuocum ad Socratcm ; tamcn il

hoc noa^jpn home imponatur alicui indiuiduo , Vt

nomen proprium , tunc «quiuocjc conucniret

fpeciei, & indiuiduo : fimiliter ii> propofito, no-

men citculi acquiuocc conuenirct fpcdci & cir-

culo 'Jndiuiduo, vt ait Philofbphus in Htera.

SYUUM SECVNDiE.
Ca». XI.

Quac partcs funt fimul cum totb, & quac non , &
quac in definitione, & quae non?

SVUMAKIVM,

Partcs cflendales , feu in quas fpecies
rcfoluicur, effe priores diffinito j fccus eft
de partibus incegralibu ,fei4 remotis, vel
parcium parcibus, quas magis fpcdanc ad
parricularia ; non ad fpeciem. Nocac ca-
mcn parccs principalcs , fimul cffe cum
toco , quia iinc ip(is cocum pecir. Notac
eciam compofitum fumiin vniuecfali, &:
nngulari,concludens materiain effe par-r
tem eius vtroque modo.

Metaph.

T.C.H

DlStum efi e^uidem igitur^ntmc iffum
verum dr tamen ampiius (jr manife-
Aihunc Kx- Jflus dicemits repetentestnam qu4tcunque funt
eft qi J • • rationis partes^ c^ in quas diuiditur ratio, ha-
funtpriores^aut omnes aut cjUAdam:re£ii vera
Sum.z.c. 1 1 ratio non diuiditur in acuti rationem\fed cjus
efi acuiiin qua fH reitiivtitur enim diffinies
acutum re6to\ minorenim recfo acuttts:Simi-
liter autem & circulus, dr femicircultu fe ha-r
hent : femkirculus tnim diffinitur circulo, (jr
digitus totortalis enim hominis pars digitus.
^uare ejtt£cunque funt partts vt materia , (jr
in qu<t diuiditur, vt in materiam totumfunt
pofieriora : ^xcunque vero vt rationis dr
fubfiantisfecundum rationem priora^ autom-
nia aut qu^tdam.

Poftquam Philofbphus pofuit (blutionem,nunf
83 exponit & dcclarat ipfiun : nondum pnim dixera'^
de prioritate,quando panes funt priorcs & pofte-
riores cbmpofito:de quo quxrebar fecunda dubi-
utio,& idcb nunc fupplct quod dimifcrat. Circa
guod duo facit: prim6 ponit di^fohitionis dcr
clarationcm.Sccundb folutionem dcdaratamada-
ptat ad propofitam quxftioncm.Secunda ibi : In-
terrogAtiont •yfro.prima in duas:quia primb ponit
ca quac (pectant ad folurionem fecunda: quacftio-
nis dc prioritate & pofterioritate partium ad to-
tum.Sccimdb ca,qux.ad primam quacft.qux (cili-
cctpanes diffiniri dchcnt poni in diffinitionc to-

tius,& qux non. Secimda ibi : Sedrationtipartes.
Prima in duas : quia primb (bhitioncm proponit.
Secundb per exempla cam cxponit. Secunda ibi :
jQjioma veroammalium.Dick ergo,qubd idquod
fuperius in fohitione praedida cft dichim, fcilicet
difium efi igitur & nunc tpfum veru/n,id eft,quo4
illud diduni cft tn fe vcrum,Cr tamen ^mpttus ret
perentes dicemus manifefiitts, Et fubdit : nantejue
qu^unquefunt fartesrationis,&i/i cjH^e ratio diui-
ditur hx namc^uc priores funt , fcihcet difHnitio,
aut omnesyaut cjuadam , ita qubd panes, qux po-
nuntur in diflfinitione aUcuius funt priorcs ip(b :
ratio vere reEliScWicei an^uli »•« diuiditur in ra-
tietiem acMti>,{ed c conuerlb,ratio qud efi acutidi-
uiditur,(cih"cct»> eam quaefi reiii, dtffinienrenim
Acutum vtitur reiio,v't Ci dicatur,qubd acHttts an-
gulus efi w»»wrrtfifo,quamuisergoacutusangulu5
lit pars redi,pon tamen ponituf in cius diffinitio^
ne nec cft prior ipCofimiliter autemfe hahent cir.-
fului dr hemlcyclus, id cft,(emicirculus : femicir-
cului enim dtffinitur circule, vt fi dif atut qubd fe-
micirculus eft media pars circuli, dr fimilitcr di->
^JfwcJifKnitur tofo fuppl.c hornine , vt fi dicatur
qubd digittu eft talis patshominisy quare, quia &
fupple pritis didum cft , qubd partcs formalcs
funt partes rationis,& non partes materiales, quae
fcihcet compctuntrci fecundiim efle indiuidualc,
& conrra(fhim ad cxiftentiam : di(fium cft ctiam
nunc qubd partes rationis folae funt priorcs (ciU-
cietipio diffinito : i^Httcurt^Me vero funt partes
ratio/iis &fuhfiantid, qux efifecundura rationem,
id eft,quiditatis,q'4^pcr diffiriitionem cxprimitur,
fnnt priora fcilicct diffinito aitt omnia dut qutuia.
Notandum , qubd diuifio totius in paaes fit
dupliciter, vcl in partcs propinquas, vel in paites
remotas.Voco autem pancs propinquas, qua: im-
mediafe conftituunt lotum : remotas verb qua:
mediatCjputa partes partium principalium.Exem-r
plum primi : anima & corpus refpcftu hominis,
Exemplurri fecundi : pes & manus, & hHiufinodi
re(pcftu corporis ; & iterum vifus & auditus &
huiuimodj potentix relpe£lu animx. Primx par-
tes dicuntur Formales , & funt fimpliciter prior
res toto , & illx immediatc intrantdiffinitioi^em
rci : fcaindx parrcs dicuntur matcriales , & fimt
poftcriores, nec intcant immediatc djffinirionem
rei : quia fine eis poteft totumcile , & idcb non
funt fimplicitcr neccllarix , n«fi copditionaliteif ;
vt fi homo eft pcrfe6his : vnde non intrant diffi-
nitionem rei propinquc , fed remotc & mediate,
pro quanto pancs principales intr.int,'quarurn
iftx funt partes',idc6 ait PhiIofophus,qubd parres
diffinitiouis fimt priorcs,aut omncs,aut quxdam,
Dpindc cum dicit :

^oniam vero animalium anima tfiforma
ipforum,h<ec enimfuhHantia tli animati,qua
ftcundum rationtmfuhHantia tH , &JptcitSy
(jr quod quid trat effe taii corpori,vniufcuiuf
que tnim parsfidiffiniatur henty nofine opere
diffinietur, quod nonexifiit fine fenfts. ^are
hniufmodi fartes priores aut omnes, aut qua-
damfimultoto animaii, (jr fecundum vnum-
quodque itafimiliter. Corpus vero & huiuf-
modi partes pofieriores fubfiantia hac (^ quod
diuiditur in hac^vt in matcriam nonfubfian-
t.id,fedfimui totum.

Exponit dida fblutione.Circa quod tria facit-

Primb

Solutie. \,
dubij licft
fnngat eti»trf
priuium dm-
(^um.

§lui, parttt
fuitt prifTtf
toi»,(fy' qff4
tt*nl

84

VetUrtuU

ixtmpUrit

Hic videtitr
fi^ui circulm
in difiniti»-
nihm,cum
»mm*p*T
terpMi fjf i
etmtrs difi-
mMttir.

Silttit mmitti

X.4Mhi),

Tititm ir
f»Ts, (5* pri»-
ritM(^p«ftt-
ritritiu timl-
tifUx.

Vtntm efi
^M«»d tftr»'
titntm, fttm
qtttttd ftrmi
•r^anitMm.

Summ^IT.

Prirai enim facit quod didlum eft. Secondii
ibluit rationem in oppontum qOarftionis fa^am.
Terti6 ad declarationem 6i€d addit quxdam no>
tanda^ Secunda ibi : Eo tfuidem iptitr,t]Mod fimttl
totitm. Tcrtia iiv.Qiud4tm vero fimiil.Dicit ergo,
qu6d qitoniam timma ttfiifndliitm efl fupple prior
toto animali , manifeftum eft : h*c enim fcilicct
*nimz eAfithftantia qfufixMnditm rationem &
fpeciet y & <\itod cfuid erat ejfe, tali corpori , id eftj
qaod anima eft forma fubftantialis , per quam
principaliter habet diffiniri & exprimi cjitod ^uid
eft animatis , & etiim corpus animalis ,quod eft
tale corpus, fcilicet organicura,quod probat,quia
tjutlihet fars ammalU,st oculus,pcr quam videt,
& pcs,pcr quam ambulat, fi bene iifftniatitr , non
fine efere , id eft, propria opcrarione dtftinietur,
quod fcilicct opiis, vcl corpus, (cu pars corporis,
non exifiit fine fenfu , vel fupple motu , vel aliis
operarionibus paniura animae. £x quo patet qu6d
cum in di£nitione parrium corporis oporteat vri
anima , quod fartes huiiu , Grilicet animz ,fitnt
frures intcgro, fiuc fimul toto animali , quod cft
compofitum : aut omnes, vt in am'malibus perfe-
€as habcnribus omnss partes potcntiales animx ;
Miu (juadam,yx. in animalibus impcrfoftisc^yMBi-
litereftfecundum vnumcjuodtjue aliud, qu6d fcili-
cet panes formales & diftinitiuz funt priorcs
toto diffinito : corput vero & buiufmodi , fcilicct
corporis Partes pofleriores funt eafubflantia alias
hac fubjrantia, id eft, forma, quxcftanima,
ci^ am'ma di£niat corpus ic panes cius , vt di-
^him eft,Cr ideo quod dtuidttur in htc, {cilicct,in
partcs corporis vt in mueriam,non eft fuhflantiay
idcft , ipla foamfed intc^znt fimul totum quod
^ ipfipn parricokre compofinuQ. Deinde cum
dicici

BdqitfJem igititr tjittdfimHl tttnmfriora,
hac eH vtfic , elt aittem vt nonyneque enim
fofiunt ejfefeparata , netiue enim cjuocumjite
modofe babens digitus animalis, fed aquiitO'
cus qui mortitus.

Soluit rarionem fa^m ad oppofitum huius
quzftionis : arguebatur enim , quod panes fiint
priores toto ,. ucut fimplex eft prius compofico,
quod (bluit dicens, quod eo quidem tfuod efl fimul
totitm , id eft , compofiram , hac , fcilicet panes,
puta panes corporis funt prigra eftvtfic,eft atttem
vt non : qiiia fupple licet fint priores prout com-
parancur ad toEunl,ficut firaplex ad corapofitum,
vel aliquo alio modo, vt dicecur in noubilijnon
tamen omni raodo, nec enimfepttrata poffitnt ejfe,
(upple finc toro animali , & omnin6 non funt
priores eo modo quo dicicur efTbprius illud quod
poteft efie fine alio. Vndc fubdit nec enim quo-
cunque modo fe habens eft digitut animalit , nifi
dtfuiuoce qui eft mortUM : digitus cnim mortuus
& fbparacus ab animali non manet digitus nifi
acquiuo?^.

Notanduip quod Philofbphus , ficut patet ex
liccra , loquicuf dc parribus marcrialibus , qujc
compecunt tori fecundum cfle indiuiduale , &
contradhun ad cxiftcntiam : calcs aucem panes
func fimplicicer poftcriores, nec percinenc ad dif-
finiiionem rci ; vnde Conunencacor fupcr loQim
ifhim ait fic : Totum pracedit partem magii quam
fars totum : quoniam prittt efi totum parte priori-
tatefvrmit ad matertain, & pars e/i prior toto frio-
ritate mattria adformom , ftilicet temfort indiiiti-
ScQti C^cc tom. I V.

tahiU diSo-
ntmdotUnt-
timttm.

U

Cap. XI. 267

dttali, (fr ideo fartes eirculi fracedittit circulum
htdiuidualem tton vniuerfalem , dr ideo difftnitia
*ft fartittm frttcedentinm ffeciem, & hoc eft vnwit
eomm fer qua Sjfoluitur quaflio frtctUSa, Hatc
Coraraentator. Deinde cumdicit :

^adam veroftmuiquacunque fr^ncifalia,
t^ tn quoprima ratio , drfuhHantia , futafi
hoc cor, dut cerebrum : nihU enim dicitur
vtrum tale.

Addic qua;dam notanda ad dcdararionem di-
dri , & funt duo, quorura fecundum ponitut ibi :
Jfomo ver» & tqum. Didt ergo, quod ^w^i^cT»
func pancs fimul cum tpto fupple qnantum ad
hoc , quia ficut panes non poftunt ellc finc toco
puca animali,fic nec e conueHOjhuiufraodi autem
fimt quttcunque frima , id eft , prindpales partes
corporis,(^ in qua frimo eonfiftit ratio &fubftan-
tia, id eft, forma, quac eft anima , futafihoc cor^
aut cerebrum : nihil enim differt ad frofofitum
vtritm tale , id oft, vnum tales partes principales
fjnt cor,aut ccrebrum,fecundum diueri&sopinio-
ncs tadias , fcilica in j.huius cap. de Prindpio ;
t,c.i.vnde quantiim ad hoc, quodeftnon poflc
efte fine inuicem tales pancs fimul func cura coco.
Deindc cura dicit :

ffomodutem^aut equus,(jr qua ita infingu-
lis-yniuerfaliter autem nonfuntfubHitia,fed
fimul toti quoddam ex hac mdteria^^ hacrd'
tione vt vniuerfaliter.fingulare vero tx vlti-
ma materia, vt Socrates iam eH, (^ in dliisfi-
militer. Pars quidemigitureH (jrjpeciei: fpe"
ciem dutem dico quod quiderat efie, drfimul
totius eius quod ex fpecie dr materid iffa ejt.

Ponit fecundum notandum,fdb'cet quod cora-
pofitum poteft acdpi vniuerfalitcr & parriculari-
vai,6xccx\%,(^o^homo&equiu,&qua'ixac<m£viit,- '"^ J^'
rantur cfle in ftnguLaribm vniuerfaliter fupple di- *^jf,
£ta.,non funt fuhftantia,id efl,forma tantum,puta
aninu,y^</compofitinn quoddam ex materia &
forma dccermiruca,non quidem vt fingulariter^^
vniuerfaliter : homo enim didt corapofitum ex
anima & corpore:non autem ex hac anima, & hoc
corporc -yfingulare verh vt Socrates eft iam fcilicct
compofitiim ex vltima »Mrm4,fciIicetindiuidua»-
putaSocrarcs cftcompofitum ex hac anima & cx
hoc corpore;i^ in aliis fcilicet fingularibus eft fi-
militer.yltimb concludit quod materia eftpars ta
fpccici, quam indiuidui,dicens:igitur fiippIe,/»4/tff
quidem quod materia efl farsffeciei :ffeciem au-
tem dico tjuod quid erat effe , id eft, ipfara quidita- Nednm fit^-
tem fpcdficam, & non folum formam j>arris:ite- ittUrit matt,
rum cft pars intcgralisyw/«/ totim, id cft, indiui- "*^' v
dui compofiti ex fubffcmtia & matcria indiuidua- !**— . '*J!!.
U : non folum ergo matcria eft de ell^ntla indiui-
dui, fed eriam fpedd. Deinde cura didt :

SyMMARIVM,

Partcs fpccici, f cu foraialcs, cfTc par-
tcs diffinitionis , non autcm partcs tnate-
rialcs, fcu indiuidui ; quiahoc noo habec
difiinicionem , dc quo vidc Doftorcm x.
d. 3 .q 6^d tcrtiu Docct etiam materitm
(ecundum fc efTcignQtam, quodben^
cxponit Do^c hic,&^i .d. i x q, i .

Z X SU

SetmtdMm

tttam mtuom
ria fari.

Jtt/rum per-
tr»3at folu-
tionem i.du-

H

€}Ui.p»ries
fertinent »d
quod quidsjl
ir qu4 non.

Sirtgultrium
PO'i eft difi-
nitio nee
fcietuis.

Tcxijtentia efl
du^lex.

^tuimtdo
jtn^u^ria
Jci^lUf i

8/

T.cj^

168 Lib. VII.

SEJ ratioHu pdrtes ijutejpecieifolumfuati
ratio verh eff ipfui vniuerfdis : circulo
fnim e(fe (jr circulusy (^ anifn^ 'lffi& ^nimA
idcm , c^ totiui autem , futa circuli huius (jr
JinguUrium alicuius, autfenfibiluy aut inteU
leliualis : in'clleciualcs autem dicovtMathe-r
fnaticoSyfjr ftnfihiles vt areos (jr Ligneosihoru
autcm non efidiffinitiofedcumintelltgentia,
aut fenfu cognofcuntur,hoce(hcuma6lu vide-
tur. Abeuntcs vero exaila nonpalam.-vtrum
^uidemfunt, aut nonfuntyfedfemperdicun^
tur & (Ognofcuntur vniuerfalts ratione,

Ponit ca quae fpedant ad folutionem primaj
quxftionis, Circa quod duo facit. Primo enim fa-
cit, quod di(flixm eft. Secundo reddit caufam cu-
iufdara didi.Secunda ibi : Materia tjuidem. Dicit
crgo,quod quia fupple oftenfiim eft,quaE fintpar-
tes fpeciei, & formales , & qus partes indiuidui,
& materiales ; ideo dicendum qabdpartes ratio-
»ftf,id cft,diffinitionis funt illa; quafunt fpeciei,&c
nor> fupple partes indiuidui ; cuius rationem fub-
dit, quia ratiotid eft, diffinitio eji vniuerfalis , &
etiam quia diffinitio & quod quid eft debet efle
idem cum eo cuius eft,quod eft vermn folum de
vniuerfalibus , non de fingularrbus ; ideo fubdit,
quod circului & circulo effe, ideft , diffinitio > vcl
rjuod quid eft circuli, & anima & anima ejfe, idem
funt cum fumuntur vniuerfaliter:t«?<Tn,ver6,vel
fimul fotius,iA eft4ndiuidui,non fupple eftdiffini-
tio , id eft , e]uod /juid eft non eft idem fibi per fe
primo, ficut nec habent diffinitionem pet fe pri-
mo , vt ctrcuU huim particularis , & fingulanum
<«/;f«/w.nullius enim talis fingularis eft diffinitio
propric, aut fenjwilis, aut intelltgibili6, id eft,fiuc
fingulariafint intelligibilia & matQrialia,fiue fen-
fibilia,quod exponens (v^idiv.inteUe^iua vero dtco
vt Mathematicos circulos , ficut & finftbilia vt
aneos & ligneos,df horum non eft dtftinitio,fed cum
iatelligentta, id eft, phantalia , vel imaginatione,
quantum ad indiuidua Mathematica j aut fenfu
quantum ad fenfibilia cognofcumiir : hoc eft cum
fl^lu videntur,abeuntes,3liis abeuntia^t^f ro ex aElu
fcilicet fentiendi,quantum ad £enfibilia;vtl imagi-
nandi , quantum ad Mathematica j »0« eftpalam,
vtrumfunt,aut non funt.fed femper dicutitur, &
cognofcuntur in ratione vntuerfalis.

Notandum,quc)d Philofbphus loquitut hic de
fingulari contrado ad exiftentiam , fiue mtura-
Icm, & rea!em,fiue imaginariam;& de tali verum
cft , qu6d non cognofcuntur vt fie , cognitione
fcientifica,cum corum non fit diffinitio;fed fblum
cognitio aliqua fcnfitiua:&: ideo cum funt abfen-
tia ab adu fenfus,tncertum cft vtnunexiflant,vel
non cxiftant : fciuntur tamen in ratione & fcien-
tia fui vuiucrfalis, noninrationcpropria fingula-
ris. Deindccum dicit :

Materia cfuidem ignotafecundumfe\ mate-
ria vero aliifenfibilis^alia intelleSlualisfenfi-
hilis cjuidem vt as^^ lignumy& qualibet mo-
hilis materia; intelleSiualis vero quainfenfi^
hilibus exisiit, non tnquantum fenfibilia , vt
Mathematica.

^omodo igitur habet de totOfC^parte dr
friore ^poHeriore diSium eH,

Metaph.

Reddit caufam cuiufdam di<5ti : quare jfcilicet
fmgularia funt ignota abfentia a fcnfu , dicens,
qu d materia qmdem quam fcilicet fingularia in-
cludunt , ignota eft fecundmn fe , & ha:c eft ratio
quare iingularia abfentia funt ignot.a: & fubdit,
quod matena alia eft ffnfihilis, & alia intelUphi-
li* :fenfihilu cjuidem,vt as& Itgnum & tjUtcuncjtte
aliamateria mohilis;inteUigthilts vero cjut. cxtftit tn
fenfibiUhui fcilicet fecundum c(Ie/ed non incjuan-
tum/enfihtUa,{ciiicei fecundum confiderationcm,
vtfunt Mathemattca, & in omnibus talibus raa-
teria vtroquc modo fecundum (t cft ignota.

Notandum, quod ficut dicttm> fuit fupra, nu-
tcria dicitur fecundijm fe ignota,quia non eftpri-
ma ratio, ncc potiffinia congofcendi ; fed magis
forma,qua* eft ctiam caufacognofcendi matcriam;
nam matcria eft cognofcibifis per analogiam ad
formam,ex i.Phyfic.t.c.fip.VclPhilofophus dicit
mareriam elTe ignotaiti fecundum fe : qufa loqui-
tur de cognitione rcientifica,& de materia contra-
6ta ad cfre exifteiitias : talis quidem matcria eft
ignota fcientifice,& eft caufacontingentiae in re-
bus;ide6 non facit cognicionem fcientificam fin-
gularimn quorum eft , fed abftrada a fenfu non
habetuf de eis nifi opinio. Vltimo epilogat quod
quoTnodofe habet de toto & parte ,& de priore &
pofteriore ditium eft: patet cuim ^x prasccdentibus
quid hic tenendum fit. Deinde cam dicit :

Interrogationi veroobuiareeB neceffe,quaB.g
do cjuis interrogat vtrum re6ius , (jrcirculusy
(^ animal priora, aut in quiu diuiduntur,aut
ex quibusfuntparteSyqitia nonfimpliciter.Si^
quidem enim eli (jr anima,animal autanima-
tU, aut vnumquodqae vnicuique , dr circulus
quodcirculo effe , ^ re£ius quodre£io effe^ (^
fubfiantia reiii quod quidem ejl , (^ quomodo
dicedum eftpofieriusfputa his^qua in ratione,
(^ qua re6iovniuerfali.etenim hic quidemeH
materia qui aneas re^uSy^ qui in lineisfigu-
ralibusxhic autemfine materia his,qua in ra-
tione poHerion Eis vero qua infingulisparti-
busprior;fimpliciter autem non dicendum. Si
vero altera, & non eH anima animalis^drfic
hoc quidcm dicendum\ hocautem non dicen-
dumficut diHum eH.

Adaptat folutionem declaratam ad propofitam
qujeftionem prius,dicens,qu6dfupple perprafdi-
dam fblntionem neccffe eft ohuiare interrogationi,
quanda quis interrogat vtrum reUus angulus &
circulus , & animal fint prtora fcilicet fuis parti-
bus : aut c cormeT^o partes in quas diuiduniur , &
ex quihui funt, fint mpplc priorcs ipfis totis, quia
{iipple w»eft rcfpondendum fimphcitct; fed fup-
ple fub diftindlione fecundum duas opiniones
jfujuidem anima eft animal, aut animatum, fccun-
diim vnam opinionem,quac dicit qu6d ideaefimt
forma , & tota fpecies , ita qu6d forma eft tota
eflcntia rci, vtanima fit totum aniiaalututvnum-
quodque fcilicct fir idem cum forma,quae vnicui-
qut ineft : & circului fit idcm quod eircuh effeM
cft,cum forma circuli: & re6lm quad relio effe, &
fubftantia reiHM cft,forma Ttdd:Ci inquam fic eft,
dicendum^ id cft, dcterminandum qutei quidemfit
pofterius , & quo fit ^f^cnus, puta , quia fupple
iecundum hoc panes tnaterix erunt pofteciores,

his

Singulari»
tnaterialia «
fenfu ^eun-
tia funt im.
manifejla.

§luarem*ttr
ria dtcitur
iputa.

Vidcii.ij,

Applicatio
ad ^uxiica.

1. Opiniod*
quod quid
cft reriim».^
tirialium.

Vtnempmis
ftntfrUres
tot^iuxta di-
uerfatopim»-
netl

TMrttsdufU-

Ori» Mmhi-
iii ftciaidMm

Orltfttnm-

dum ficmt-
i»m t^ymio-
ntm 5 iM tft

Summ^II.

l)u tjUAfMTtt in ratutne , & tjuti reHo , cjuia. CuilctX
funtpofteriores ipfb xtGto commoni & vnhKrAli>
& priores recbo paniculari;idc6 (\i\>dii,etertim htCt
qui efl tmem reHM.-eR. quidcm cum matemt fcili-
cet (cnfibili,(^ iUe qui efi i» lineis fiftgMlttr^M,cii
/lipple in materia intelligibili : httctuttem (cilicet
re^s vniuerfalis , qui e^fine materia fecundum
hanc opinionem erit pofierior his quidem, fcilicet
parribus forma: , qudfMnt in ratttne : nam partes
diftinirionis priores fimt difl£nito,y^<i eftfrior eis
pttrtibus,Ccilicet materiac qntfunt infingMlu,id eft,
in flngularibus ifimpUciter aMtem non dicendum.:
nam lecundum hanc opinionem oportet diftin-
guere inter panes matcris , & partes formae , 8c
ideo inter materiam communem &indiuidualem,
cum materia excludat a rarionc fpeciei. Eft ergo
ifte ordo (ecundum hanc primam opinionem,
qu6d panes materiales erunt pofteriores panibus
rarionis , qux funt panes forma:, & iplb ctiam
comrauni,quod diffinittu::ip(ura autcm commune
diffinitum erit quidem prius partibus materiali-
bus, qu2 funt partes fingularis , (cd erit pofterius
ipfis parribus rarionis : ita quod ip(at panes ra-
donis omnium erunt priores. Si vero lcctmdiim
aliam opinioncm ,anima efialtera , & nonidem
*ptodantmal totiim,tuncy*c hocejuidem dicendum
*fi:hoc aMtem nonficMt dt£lMm efi pritti.Seaindiiin
autem hanc opinionem non (blum oporret diftin-
guere inter partcs fornuE , fed ctiam inter marc-
riara communem & particularem,fic em*m mate-
ria & forma in communi funt panes ipeciei , &
priores ipfa ipccie , intrant eriam diffinitionera
ipeciei ; raateria autem & forma in parriculari
umt partes indiuidui , & pofteriores ipfa ipecie,
nec intrant diffinirionem fpedci, vr prsdiAum
eft ; & idcb fic difHngucndo de parribus , hoc
quidcm diccndum eft, hoc autera non dicendum
de parribus fi interrogemur vtrum panpsfunt
priores toto,

SVUMM SECVNDyE
C A P. XII.

Qui partcs funt fpedei, quac non : & recapi-

tulatio diclorum de tjuod qMid efi, Sc

difEnicione, & aliis,

SFMMJRIFM.

Vt conftet qux partes funt fpeciei, tra-
ftat de duplici matcria ; vna cft fine qua
fpecies cfle nequit , vt caro & ofTa in ho-
mine ; alia qua: pcr accidcns requiritur ,
vtacs, vel lignum in circulo. Rcfutat eos
qui in vniuerfum ncgabant matcriameflc
|>artcmfpeciei,tribus rationibus.

DViitabitnr aute mtritfi^cjuttJ^ecieifuHt
parte: & tjutt non,fedfimulfumfti:hoc
tnim non manifeHo exijlente non esi diffnire
Caf.1 «. vnumquodquei vniuerftLis enim (jrf}>eciei esi
diffnitio. ^teigiturfuntfartiumvtmatC'
riay& ^ute non,fnonfuerint manifeste , nec
ratio erit manifeHA qutt rei^

Poftquam Philofbphus pofuit & dcclarauit
IbUuioncm dubitarionum prsdichmim ; Qunc
St»n Oper. iom. IF.

Cap.XII. 269

determinat quandam dubitarionem ©riri pofHbi-

lem ex pradictis^diftinxerat enim prius intcr par*

tes fpedei formales , & partcs indiuidui raateria-

les : nunc ad niaiorcm euidentiam inquirit quar

fint panes fpeciei & quar non. Circa quod tria

fadt:quia primb pertradat didbra dubitationan.

Secundo oftendit quid vltra dccerrainandum ab

his reftat, quac determinata funr. Terrib capitula-

rim colligens , qux dida func de tjMod qMid efi 8c

de diffinitionecpilogatcircadcccrminata. Secun-

da ibi : f^tritm aMtem efi. Terria ibi : ^ttid tgttttr

tfi cjMod tjMid efi. Prima in duas :quia primb pro-

ponir dubirationem cum fuacaufa.Sccundb acce-

ditad fblutionera, Sccunda ibi : ^actmque tjMi-

dewt. Didt ergo, qubd iupple proptcr ea,qucE di-

&ai sut merito dMhttatMr, quafunt partes fpeciei,&

^ua non ; ftd fimul fumftt, id eft, quac fimt panCS

non fpeciei , fed indiuidui : quod dicitur funul ^"^^fidMMm

furaptura,& fubdit caufara dubitationis : tjMiabec ''""^fi>^

■a r a -' I /r ■ iMmftum.

rton extjtente mantfi/to,ne conuemt dtpntrevnum-

tjModtfue : enim pro quia , dtffinitio efifpeciei &

vniMerfalis : non fupple fingularis : fpecies enim

propric diffinirur , quia ipfa conflat ex generc &

difterentia , quae funt conftituriua diffinitionis :

fi igttMr non fuerint manifefie tjua partiMm fMnt

vt materia, id eft , materiales & qiu non ; fed

fupple funt panes fpecifica: & formales : nec ra-

tto, id cft , difiinirioy^*c»^i m> manifefla : nam

pra-didhun fuit , qubd in diffinitionc ponunair

partes foimales, & uon materiales. Deinde cum

didc:

^/ecunque quidem igiturfaifa in diuerfs
J^ecie^vt circulus in ttre (^ lafide ^ ligno;httc
manifeBaeJfe videntur, c^ia nihU circuli
fuhftanti* tes , neejue lafidesfrofterfefarari
ab iffs:qute vero non 'videntur fefarata^nihil
frohihetfimiliter hisfe habere^vtfi circuli om-
nes videantur teneii nthilenim vtique minus
erit tisffeciei : hoc autemftrre mente non esi
difficile,vt hominis ffecies femfer in carnibm
dffaret,^ opbus^ (jr talibusfartibui. Ftri/m
igitur ^ funt fartes huiusffeciei dr rationu,
aut nonfed materia : fed quia non & i» alia '^*

Jiunt non fojfumus fefarare.

Accedit ad fblutionem dubitarionis,& diaidi>
tur in duas:quia primb proponit fblurionera ahe-
nam.Sccundb fblutionem propriam.Secunda ibi :
Slitare omnia redttcere. Prima in duas:quia prima
przmitrit aliorum fblutionero.Secundb fubiungit
cius dubitationera. Secunda ibi : ^ccidit itatjue.
Prima in duas:quia primb ponit aliorum fblutio- ^t . ^.
nem quanram ad fenfibilix Secundb quantiun ad ^^ miuad
Mathcmatica. Sectmda ibi : ^uoniam autem hac ftnfikUia.
videtur. EHcit crgo , qubd tjuacuntjue vidcntur
ejfefaila irt diuerfu, fcilicet mztenisfpecie,vtcir-
culiti qui fdlicet inuenitur fieri inare& lafide&
ltgno:hic quidoH, fcilicet zs,lapis, &Iignurayi«Tr
manifefia : quia nihil fubfiantta c»-o»/»/cilicct fe-
cundura namram fpecificam , nec as , nec Ufis,
Cuius caufam fubdit : propter feparari ab ipfis .- n-jt-if
nihil enira poteft feparari ab eo,quod eft de rario- u^ d^H^-
ne fu« lutur^ fpcdncac : quia igitur circulus po- ti»fumt infi.
teft feparari "3. quohbet iftorum:cum poffit fieri in farMhUi*.
(iiuerus raateriis;ideb ruillum eorum cft pars fub-
fknrialis,vel fpecifica drcuU:in tahbuf ergo,qu«
indiucrfls matwis polfimt ficri, manifeftum eft,
Zr 5 (^ubd

90

Mf.

270 Lib. VII.

spibd matcriinon eft pars fpeciei ipforum.Et fub-
dic:^M<e verovidemur aon feparataM eft.qiue non
poriunt fieri indiucrfisraateriis fpecie,fcd in ma-
tcria propria, a qua non vidcntur feparata : ficut
fpccies hominis non apparet nifi in carnibus &
odlbus ; qux inquam fic funt mhilprehtbftjicfi
hahere his,Quac dida funt,vt fcilicct nec fic mate-
ria fit pars fpeciei : vt fi omnes circuli videAntur
£»ei:mhilenim ytique erit t*jpepiei,id eft} qqod xs
non feiTiper erit pars (peciei, dato, qu6d circulus
nunquam fieret nifi in xtf.hocautemauferreme»-
te,\A eft,intelleciu,eft difficile,c[ma. fi ex hypochcfi
nunquam circulus feparetur a6hi ab xte : poflet
tamen feparari mente : quia cirailiis poteft intel-
jfliauidefi ^gi ab(que aer^^cum aes non fit pars fpeciei,
dtffieiU nutd vel pars fubftantialis circuli : {ed hoc eft'
»♦»1 tmfQ0- difficile, vt videtur,fcilicet intctligerc feorfum ca,
quae nunquam exiftunt feor{um,liGCtlioc fit pofli-
bilcrquia intellc^kts ben^^diftinguit inter ea, qu£&
non feparantur in a£hicxiftcn<ii.Similitery<)^*ci>/
himinii inte/lf^aturin'camibfU,&oJfUnii,& huiuf'
Madi 'partih$ti^^te& <pxti,vtritth tgitur hacfunt
fartes fpeciei,& raticnis,id eft,diffinirionis homi-
nis,aut non-jfed materia, id eft Jicct finc parres ma-
XtxisXtsifcd quia fupple fpccics hominis,& (pccies
circuli, «on^««r»«<t/itf parribusmaterix, fed in
matcria determinita , vt praedidum eft , ideo nen
pdffiimfude.fic^ifeparare fufplc pcr inteUc<9:M,
lales! fpecies a fua ftjateria deterrainrja. E ft ergo
fententia Jiuius opinionis , quodmaeerianulla
modo cft pars fpecici. Dcinde cum dicit :

^uottiam autem hoc lAdetur contiKgerCf
imtHAnifeHum quMdc.

DubitdJtt quiJam' iam & ift cireulo ^ iff
trigono^ (juajinonjit competens lineis diffiniri
^ continuo ^ fed omnia hxcfiniiliter dicr^acfi
fint carnes (^ ofifa hominii^ ^" as ^ Lafu cir-
cttlii^ referunt-^mnes adnumeros y& line^
rationem eam^ud dftorum efife dicunt.

Ponit fblutionem aliop^im quantum ^d Mr.thc-
matica , & diuiditur in diias : quia primo ponit
corum folutionem.Secund6 affignat difFeren:irat)
inttr eos. Secunda'ibi : Et ideas dicenttum. Dicit
^rgo, quod cjuoniam. hac videtur conttngere in ali-
quibus,qudd fcilicct materia non eftpars fpecici,
Kcet fpccias non fiat nifi in matcria illa : immani-
fiftum eft autcm qUando (cilicet hoc contingit ;
idc6 (juidamiartt^dubitaneiftr^enon folumde
fenT3)ilft>,us,fcd etiam in Mathcmaticis: vt in cir-
cul^ & irigonoyid eft,triagulo:<7K<i/>,fHpplefecun-
diim iRos,nonfit competens diffiniri,fd\icet circu-
lum & trigonum lineis,& confinuo,c[i\x funt ma-
tcria Mathcmacica:cum fcilicct tK>n firit pars fpe-
Geiifed hec omnia fimtltter <^»bj,fbpple in compa-
ratione ad circulum,vel trigonum,/f«f c<»r»« &
cjfa funt panes hifminis, & as& lapis circuU. Et
fubdit, qu6d ifti , fcilicct referunt ofnnes ifiaifpe-
cies ad numeros, & ratimem line* dicunt ejpt eam
qtra duorttm, id eft, duaUtatiSr

Notandum,qu6d ifti quonim opinib recitatur,
diccbant qu6d ucut matcria fcnfibilis non cft pars
fpeciei in ffenfibilibAs, vel naturahbuSjita necma-
terii intclhgibilis eft pars fpecici in Mathcmaricis,
cuius materia eft ipfum continuum.puta linea,vcl
fupcrficics:& ide6 dicuntqu^d triangulus,vcl cir-
culus, non difSnitur linei,vel cortrinuo,cum non
flnc parccs fpecier , iicut nec carnet & ofta fiint

Metaph.

T.c.jf.

9«

$»luti» alif^
rum qnoad
H»thtvta.-

Cpinit Ila-
ttnieerumrt-
filutntiitm
tmni» in
tutmertt.

fartes ^ccici hominis,nec acs & lapis circjli : &
quia fiiblato continuo , vel linea , a circulo , vcl
triangulo , nihil rcftat, nifi vnitas , vcl numerus,
quacenus criangulus habet tres lineas, Sc circulu^
vnam ; ita rcrerunc omnes fpccies ad numeros :
ica qu6d numeri funtfpccies omnium Mathcma-
ticorum, ex quo negant lineas efle pancs fpcciei.
Vnde racioiiem duahcatis dicunt cllc rationcm
linca , fcihcct rcd* , quatcnus linea rcifta habet
pro termiiiis duo pun«a : & ifti fic opinati fuc-
runt Platonici. Deindc cum dicit :

f / ideds dicentium hi tjuidem ipfammet
linedm dualitatem : hi autem Jpeciem linea :
quidam entmjpeciem eandem, (jr cuiusjfiecies
vt dualitatem (^ fpecifrn duaUtatis,in Unea
vero non adhuc.

91

Aflignat qiondam differcnriaai inter ifto3,di-
oens qu6d dicentiumideas hi quidem ipfam lineam, p^,^^prg.
dicunt fiipplp efle dualitatem idealcm : quia non ttnietrum dt
ponunt lincom mcdiam aUam ab idca lincae : hp MntbemMi-
autem , id cft , alij dicunt fupple dualitatem eflc *''•
ffecitm linea, & non lineam ; nam Hncam ponunt
quoddam medium^ ita qu6d dualicas eftipfaidet
dia a linea Machcmaiica iaccrmodia , $r fubdir
quod tfuidem. eorum eandem dicunt efle fj^tgiem,
id eft, idcam, & illudl cw«.< e^ fpecies,vt dualita-
tem,&fpeciemM efl:4dcam duaLttatu.Cum enin»
ponerenc idcas cllc qioiHam numeros , ideo ge-
ner.ili:er in niimeris dicebant non differre rdeamj
& illud cuius eft idesi; inliaea vera noffi adhut :
fcd fiipple ponebanc djfFerrc lincam, &jdeam li-
nc£e,vt di<Shim fuir etiam ioxta principium huius
feptimi:nam poft idias quas diccbaiit «fle nume-
ros, poncbanc alia habita,fcjhcet fuperficies & li-
nca^ vfque ad priinam fubfbntiam caeli, & fcnfi->
bilia Deinde cum dicit :

Accidit itaque vnam muhorum effe ffe-
ciem, (juorumfpecies videtur ejfe attera^ i^od
& Pythagoricii Accidtt.

Ponit improbationem dids folutionis , &«-
guit per rres rarioncs,quarum prima ponicur hic. impri^it
Secunda ver6 ratio ponirur ibi:£f contingtt. Ter- diatrttw.
tia ibi : QuAmuisfic. In prima parte intendit ta-
!cm racionera ; Si fblinmiieri func fpecies/ ergo
diucrfa fpecie habebunc vnam rpcciem:c6fcqucns
eft manifefte foliumj crgo & anteccdens. Cotffc-
qucntia probatur , quia cunc quaecunque partici-
parent vno numerp, parciciparenr vna fpccie : fcd
diuerfa fpecie parcicipanc vno numero,verbi ^ra-
ria, vnus numeruseft in criangulo propter trcs li-
iieasi& in fyllogifmo propccrtrcs rcrminos;&*ih
coilpore propcer crinam dimenfipncm ; eigo om-
xAiym iftorum qu« , ilcuc patet, differunt fpccie,
cflet vna fpecies, fiup idca. Dicit ergo, quod acci-
dit multorum ejfe vnamfpeciem,cjuorumfpecies vt-
detur effe altera,qu6d, fciUcct inconucniens , non
iblum Platonicis tfccidit,fed etiam Pythaforicii,
qui fcilicet numerum poncbant rcrum fubflan-
tiam & naturam. Dcindccum dicir :

Bt contingit vnam omnium facere per Ji
ffeciem : ^Ua vera nonfpecies.

Ponjt fcamdam rarioncm, quac talis cft:fi nul- •»
la maccria cft pars fpecici , vt dicebanc ifti , crgo
omniura crit vn» tantiim fpccics : confequens cfl

faliiun}

Tcx.c6.3>-

94

fris ^MtMd
mtMtmmm.

Summ^ II.

feiratn ; ergo & antccedens. Conreqacnti»pt*r
bacux ex hocquod fccundutn Platonicos hocno»
men diuilitas attribuitur materiae , & vnitM fpe-
ciei : fola crgo vnitas eft (pcdcs : dualitas vcr6,&
alij numeri non eruni {pccics:quatcnus matcriam
includunt, & fic vna cft tantum fpcdcs omnium
rerum.cum omncs res ponantur quidem numeri,
ideo didt,qu6d{upplefecundum iftam refponiiot-
nem contingit facere omniumperfe vnam fpeeiem;
alta vero £o iila vna fjpecic noit crunt ffecies.
Deindecumdidt:

^amuisjie vnum omnia enttrt.

c^od cjuidem igttmr habent duhitationem
quandam,<jU£funt circa dtffinitMneSy ^fro^
ftcr quam camfam dscium efl.

Ponit tcrtiam rarionem,qua: arguit cx incon-
ueniehri conclufb in (ecunda rarionc:nam fi om^
nium eft vna (pccies, ergo or»nia (unt vnumjial-
tem (fcundum (pedcm , quod eft cuidcntcr fal-
fum:ide6 diciz,<juamuii, (upple hoc pofito,r»w»4
fic eritnt vnupt , fdlicet fecundum fpeciem. Vlri-
mo concludit, ^uod cjuidaH quanJam hahent du-
bitationem, qua funt circa dt^nitionts & prepter
quam caufam diilHm eji : nara omnia pridiifka o-
ftendunt difficuicatcm drca ip(am di&nitioncm»

5FMMARIFM.

Matcriam percinere ad quidicacciQ
matcrialiumjdcquoDoftDr hicq i6 6c
$ . d.it. dc parabola Socracis iunioris , id
cft, Platonis, quara hictarigit Vidc Do-
ftorem z d i q i. num.3 vbi cam cxpU-
cat rationcm ; affignat quarc femicircuU
& fimiles partes non funt pancs djfiini-
tionis. Yide Dpdoremiam citatum.

QVare emnia reducere ita , ^ auferre
materiamftfferfluum eflztjtuidamenim
forfan hec tn hocfunt, autflcut h^c hahentia.
Et parabola de animali quam confueuit So-
crates iunior dicerey non benefe habet.abducit
epim a veritate , (jr facitftifp^cari , quafl con-
tingensfit homiKtm ejfe flne farttbuificutfl-.
nt^re cirtulum. Sed hoc nonflmile : fenfihile
namque aliquidforfan animal; e^ flnemotu
non eH difflnire : quare necflne partibus fe
habentibttf qualitercunque : npnemim femper
hominis efifarsmani*s -.fedfojevs ofusferfi-
cere. ^are animata exifiens fars : non anir
mata veronoitfars.

Ponit fblutionef&propriam , intcndcns qiiod
matcria eft parsipeciei,quod prsditfia (olutio ne-
gabat. Circaquodduo facit. Primp facit quod
diAum eft. Seaihdo (blutionem ipJiun datam
concludit , ftorificans eam pcr cxrmphi. Sccunda
ibi : Patam autem & (juod anima. Prima in duas:
quia primo ponit fuam folutionem quancum ad
naturaba. Secundo quantum ad Mathemaria.
Sccunda ibi : Circa Aiathemaiica. Dicit; ergo,
quod quia (upple 6i€tx inconuenicntia (equun-
tur ad diiflam opinionem:i</*ff fuferfluum efl om-
ma, id eft, omnes (pcdes rerura reducere, fcilicet

n*T€ ad fc*-
dtiMtm mjfp
tenabmm.

ViferitM
»atia»li»4k
MailnmaA'
cu qu* ad

d'ff:»iticnts,
t.i»nui ah-
fcjf» •#» #/f
f»ri hcmimm.

Cap. XII. 271

fid nomcros,^ auferre w*f«rT««»n,(ciIicettotalircf

kC^^c-.ijuadamemmfarfanfunt hoc in hac^i eft,

forma in matcria:<tKf (akem flc habentia ficut iUot

fuppie quar habent forroam in nutcria , quoddi-

di quatcnus natmalia proprie habcnt fbrmim in

materia , & Mathemarica pct quandam fimilitn-

«JiBero: quia fcilicet figura trianguli (c habet ad

lineasficut fbrma naturalis ad matcriam , & ide^

vaobiquc non cft forma fine matcria fibi corte(-

pondcnte, & ideo farabela efuam confueuit dicere OjUmdkima-

Sccrates n»wwr,vel rainor,id eft,PlatOj de anrmali

mon btnift habet : quia abdncit a veritaie, id eft,

cxtra vcritatem, & facit fuf^ari, id cft, opinari

quafi fitxonttngens hominetn ejfe fine farttbm,{ci-

licet inaterialibus , puta line camibus & ofTibus;

ficut coBtingit circulum ejfeflne are : nam xs non

pcrtinet ad (pedcm circuli,- vt przdidhim eft : fed

hoc non eft Jimile : qubi fupple licct drculus non

fit de fua rarione cns (cnfibrk : 'luia acs quod cft

matcria fcnfibilis non eft pars ff>cdei dus : non

tamoi Gc cft in propofito : fenftbile namque ali-

qmdforfan eji aninal,&fine mkrw.id eft,fine ma-

teria mobili & fcnfibili >'«'' efi dtffinire : animal

cnim difh^nguit anon animali motu&(enfu:f»br

nec fatttbiufe babetnibm qualitercunque , id cft,

aliquo modo ad motum poteft fapplc anim^ ef-

fc,Yel diffiniri:»»» entm ma^iu omnino,ii eft,quo-

cuhquc modb, eftfarj hominis.ftd quando eft fer-

ficerefotensofm compctcnter, fdlicct manus : &"

quia hoc non poteft flnc anima , quac cft prind-

pium talis operarionis, idco fubdit, quare manMt,

fupple exif(«is , aaimata erit fars hominis , non

animata vere, pucaniaousabfdila & moicua, non.

eftfars.

Notandum , qubd opinionem Platonis aufe-
rcftris matcriam a fpecic , vocat parabolam deri-
foric, quatcnui affimilatur fabulx : quas cx para-
bdlis & meuphoris compom'tur , vt in j. huius
di»fhun fuit. Vocat ctiam Platoncm Socratcra
minorcm , vd iuniorcro, ex co , quia fuit difapu-
lus Socratis , & fecutus eft doibinam cius. Patct
ergo cx praedidbs quod pancs neccfTariae ad opc-
rationes fpcdei exerccndas , funt partes fpedci
mediata: & remotz, quarenus funt pancs prind-
paliura parriun^, puta animae vcl cotpods. DciM-
de djmdidt:

Circa Mathematica autem quare nonfunt 9 J
fartesrationes rationum^^vt circmli hemicycli:
non enim funt fenf^iles. Ifoc autem nihil
differt:erit enimmateria qaorundam, ^ non
fenfibilium, (^ omnis quodnon efi quod quid
erat ejfe^ crffecies eademfecundum ,fed hoc
aliquid. Circuti quidem igitur nen erit eim
qmi vniuerfalis ,fingulartum vero eruntfar-
us ha yficut diSfmm eHfrims. Efi enim ma-
feria, hdt autem fenfibilis , h/u autem inteOe-,
lioalis.

Ponit fblutionem fuam quantum ad Mathe- StUtitfn-
tnatica , dicens , qu6d circa Atathematica qusre frm ^u» »d
non funt partes rationes ratimum tpcorum, id eft, Mathtmati'
qtiarc diffinirioncs parrium non funt panes ipfb- ***
rum totorum ; vt quarc hemicycli, id eft, fcmicir-
culi noq fupplc ponuntur in diffinirione drcuU:
non enim , fcilicct hcmicycli funt fcnfibilcs ficut
fupplc 2CS eft marcria fcnfibilis j dixcrat emm fu-
pra qu6d animal fenfibile non poterat diffiniri
Z 4 fme

§lifare dUit
p*r*h»Um
(jy ^Msrt $*-
cratem iu-
nitrtm.

TMTtetf^itf

Qusrtfimi-
firculi nert
funt fartes
dif^nitionis
(ircHli.

96

jinima du-
fUx ^ pmi-
liter corpui

ijr comfofitU.

171 Lib. VII.

fincmatcriafcnfibili, ficut drculus poteft diffin i-

ri finc aercquod eft matcria fenfibilis ; & idco ne

poflit dici fimilitcr in propofito, idc6 hoc exclu-

ditjdicens fcmicirculos, fiue hemicyclos, nonellc

materiam {enfibjlem :quare ergo (emicirculi non

intrant diffinitionem circuli : & foluit dicens r

aut nihil dijfert in pcopofito vtrum partcs fint

fcnfibilcsjfiuenon: erit enim materia quorundam

non fenJUium : matcria fcilicet intelligibilis , &

tahs fiipplc rrjateria ,quac noneft pars Ipeciei:fm

omnis eiitty cjuod non eft cjuod quid erat ejfe,& Jpe-

cies eademfecundumfe.fed hoc aliquid, id pik.,\n-

diuiduum dererminatum. Vult dicere , quod in-

diuiduum quod non eft ipfa fua fpecies,quatenus

addit aliquid fupra (peciem, & eius quod quid efi,

non eft idcm fibi per fe primo , vt diftura fuit in

pr^ccdcntibus : tale inquam indiuiduum habet

partes materiales , puta contradas ad indiuidua-

rionem , vel ad exiftcntiam , quae non funt panes

/peciei , ideo fubdit, quod fupple femicirculi non

eruntpziics circuli eiui qui eft vniuerfalii ■' fingu-

larium vero , id eft , jarticularium circulorum

ermt hxpartes, fcilicet femicirculi yficut diBum

efl priits : Sc propter hoc non intrant diffinitio-

jiem circuU, quia diffinitio eft vniuerfalis fppciei,

yt prasdidum eft. Etfubdit , efi enim rnateria htc

tjutdem fenfihilis : hdc autem inteUeEiuaLis,&c vtro-

jjique verum eft quod dicitur , fcilicet quod par-

tes materialcs modo prididto non funt partes

Ipeciei. Deinde cum dicit :

Palamautem ^ tjuoddnima eji qu^dam
ftihsiAnUaprima,corftti autem materia^hemo
"jero aut antmal quod efi ex vtrifque vt vni-
uerfale,fed Socrates autCorifcm vtfmgulari^
ter. Siquidem igitur anima dupliciter dici-
tur, alijnamque vt animam , alijvero vt to-
tum ^fi verofmpliciter anima hoc ^ corptts
hoc,vt quidem vniuerfaley(jr ftngulare.

Concludit daram fblutionem ipfam notificans
per exompla dicens : palam efle quod anima qui-
dern eft fuhfiantia prima, id eft,forma fubflanua-
lis : corptu autem materia : homo autem aut ani-
ptal qtiod efi ex vtrtfque vt vmuerfale , id eft,
compofitum vniuerfale: Socrales autem vt Co-
rifctu , vt fiyjgulariter , & compofita fingulafia.
Cuius caufam fubdit : fiquidem anirna dicitur
dupliciter , fciUcet in vniiierfali & in particulari;
ergo eadem ratiope & ipfum compofitum:& hoc
.etiam eft verum fecundiim vtranque opinionem
prius di(5bm : alij namque , fupple dicunt homi-
nem Sc animal , vt animam , ita quod anima fit
tota ellentia animalis : alij vero ■vt totum,id eft,
compofitum & non animatum :fi vero fimplicir
teranima hac & corptishoc,vt quodquid vniuer~
fale &fingulareM eft,dato quod aninial fit com-
pofjtum cx anima &corpore , d ipfa iimplicia,
kilicet anima & corpus,dicuntur vniucrfaliter &
£articulariter,fcquirur etiam quod compofitum
iic dicatur:fimiliter fecundum aliam opinionem,
quaj non eft fecundum mcntcm philofophi , fed
Platonis , vt patet ex prafdiais. Tunc fequitur
illa pars.

Vtrhm autem prater nMteriam talium ali-
qtu ftthfiantiarum. aliaj (jr oportet quxrere
fuhfiantiam ipforum alteram quandam vt

Metaph.

numeros : aut aliquid tale perfcrutahdum efi
pofierttis : huttu enimgratia dr defenfihili-
ht46 fuhijtantils tentamt^ diffinire , quoniam
modo quodam Phyfica (^fecundx Phtlofofhta
opHS circa fenfibiles fuhBantias fpeculatiOy
mn folum enimde materia oportetfcire Phj-
ficum ,fed c^ de ea qu4 fecunditm rationem
(^ magis.

In diffinitionihus vero quomodo partes "^*^®™ 4ff
quain ratione , (jr quare vna ratio diffnitio^
falam enim quia res vna , res vere quomod»
vna partes hahens fpeculandum efi pofierius,

Vbi oftendit quid vltra determinandum reftat,
ab his qux detcrminata finit de fubftantia,& duo
funt: quorum primum praemittit, dicens , quod
vtrumprdLter materiam talium, id eftjpr^terfub-
ftantias materiales &fenfibilcs, de quiljus adliun
eft ,fit alia aliqua fuhfiantiarum prseter mate-
riam,id cft, immaterialis:ita c^ub^oportet qu<trere
quandamfuhfiantiam eorum, fcilicet fenfibilium;
diuerfam fupple a materia fenfibili , vt numeros
aut aliquid tale,put3. ideas,vt quidam dicnm per-
forutanduni efi pofierim , fcilicet in vltimis libris
huius fcientia? ; huitu enim gratia, id eft, proptcr
fubftantias immateriales defuhfiantHsfenfihtlthus
tentamus difiinire : nam fupple de illis immatc-r
rialibus eft propria fpeculatio huius fcientia: , &
non fic propria dc fcnfibilibus. Vnde fubdit :
quoniam modo quoddam Ph-\fic£, & fecunda, Phi-
lofophit optts efi circa fenfibtles fuhfiantiai fpecu-
latio : Phyfica cnim eft fecunda Philofophia &
non prima : propric autem negocianir circa fub-
flantias fenhbilcs & materiales : prima autem
Philofbphia circa immatcriales ; vnde de fenfibi-
libus & immateriahbus inquantum huiufmodi,
non confiderat, nifi quatenus dicnnt,& iuuant ad
cognitionem fiibftantiarum immraterialium. Et
fubdit , quod non folitm oportetfcirf Phyficum dp
materia, fed ettam de ipfa qut efifecundumratio-
nem, id eft , de forma & magis fupple , quam de
mareria: quia vt probat 1. Phyfic. tcx.com. 12. &
inde , natura magis dicitur dc forma quam dc
inareria. Iterum fecundo reftat determinandum,
in diffinitionihm quomddo fe hahent partes , qus
funt in ratione,id eft, diffinitione,^ quare difiini-
tio efl vna ratio , cum fupple ex multis partibus
componatur : Valam enim : quia fcilicet res qua:
diffinitur cft vna , & ideo diffinitionem inditan-r
tem ipfam rem oportet eflc vnam ; quomodo vere
res hahens partes efl vna , pofterius fpeculandum
eft^ fcilicet in 8. huius : primo enirii quaeritur dc
vnitatp diffinitionis,fcilicet cap. fequenti.

Sr MU A R I r M,

Rcpctic diftaiquarc fcilicctfemicircu-
li non func parces diffinitionis circuli , li-
tcrx camcn fimc parccs fyllaba: : Doccc
primam fubftanciam effe idem cum fuo
quodquid efi,(td pcr primam, non inccllj-
git parcicularcm , fcd fubflanciam morc
Placonico , iuxca cuius doftrinam cocum
fcre hoc capuc cradicur. Rcfolucio eft,
nacuram communem cfTc idem pcr fe
primocum {liQquodquidefiy fcu difHni-

97

T«.c6.4i.

Summ^ II.

tjoncj indiuidua , qu« intclligic Philofo-
phuspcrconccpta cum nuceria, id cft,
diflFercntia indiuiduali func idcm cidcra,
pcr fe fccundo , vc hic cxpUcac Dodor,
& 1 . A 3 . quacft. j . ad ccrcium , &: hic fii-
fius q.7.

QVod quidtm igitur eji tfuod quid erdt
fjft', & quomodo tffumfecundumfe de
omnt dtclum ejt. Et qudte horum quidem
ratifi qu£ eius quod quid erat effe hahet fdrtes
diffiniti : horum AUtem non. Et quod infub-
fidnti^ quidem ratione qud ftc fartes vtma..
feria non inerunt : neque enimfunt illiusfar-
fes fuhffantid ^fed totius ; huius autem eB
aliqualiter ratio (jr rton efi : nam cum mate^
ria non ejt^ indeterminatum enim ejl :fecun'
duTif autem frimapt fubjiintiam eji , vt ho^
minis qua anim£ ratioifuhBantta namque
efiffecies qua ineB ex qua ^ materia tota
dicitur fubHantia,vt concauitas j nam ex hac
cf nafoyjimus nafus, ^fimitas ejl ^his enim
C^ hisineritnafus.

In totaverofubBantia , aut nafofimo ,aut
Callia ineji (jr materia,(jr quodquid erat effe,
^ vnumquodque in quibitfdam idem vt in
frimis fubBantiis , vt curuit/U (jr curuitati
ejfejifrima ejt, Dict autemfrimam qudt non
diciturfer aliud in alio ejfe , vtfubieffo , vel
materta. ^uacunque vero vt materia , aut
tOHcefta cum materia non idem nequefecun^
dumaccidens vnttm, vt Socrates c^mujicum,
hac enim eademfecundum accidens.

Capitulaara colligit quat dida funt de quoi
quid e^, & de diffirutione,& epilogatcirca deter-
tninara , dicens , quod fupple dxQum efi cjuid eil
quod quid erat ejje,dr cjuomodo, fupplc quod quid
cft prasdicatur ,fecwidMmfe & de omni , didhim
cft : quare etiam ratio & quod quid erat ejfealio-
rum haherpartes difjimtijiorum autem.id eft,alio-
rum «o«,puta literx ponuntur in diffinitione (yl-
labx , & non {emicitcuU in diflfinitione drculi,
quiadi<fium eft, quodin ratione fubliantiaM cft,
indiffiniiione fubftantiali , quaficfuntfartes , vt
materia nonfunt, non enim panes maierialcs,/i«r
fartes fubfhantia illius , id eft, (pedei ,fed letius,
fcibcet indiuidui : huiM autem, (cilicei indiuidui
efi altqtMliter ratio, id cft,diffinitio, & aUqualiter
Tion : nam acceptum cum materia , {ciUcet indiui-
duaU non eft fupple diffinicio : crit enim cum ma-
teria quoddam indiffinitura , & indeterminatum:
fed fuppleipfiusindiuidui accepri, fecundumfri-
mam fubslantiamM eft,fpcciem, eftfupple diffi-
niiio : non enim indiuiduum habet aUam diffi-
AL qoam niriooeni quam fpcdcs. £t fubdit , qu6d homi-
fpccicL f,y ^^ anima ratio,id eft,qu6d diffinirio honunis

cft iUa,quae eft aninue:hoc eft,qu6d in diffinitione
horninis ncceftarid ponitur anima,non exdudcn-
do tamen corpus,& pancs prindpalcs , vt Philo-
{bphus dixit \fubiiafitia namtjue e/l JpeciesM cft,
fattna qua ineJiSciUcet materis, ex ejua forma-&
materia dicitur, id eft , diffinimr , totafubfiantia
cotupoflujV^ coneoMitat, quz eftquxdamfbmuu

?/«•?«.

Cap. XII. 275

ttom ex ta vt ei {ovmx,& nafo vt cxmateria , eft
[imitat, vt eft quoddara compofitimrexvtroquc,
vtex parribus, & fupple ,quod nafus non fit pars
concauitaris inditia in eius rarione : patet,^ »m bis
erit in eunafas, fi fupplc dicatur nafus concauus:
ienoel cnim didtur proprio nominc , Sc (cmcl vt
includerctur in concauitatc ; & idco proptcr nu-
garioncm vitandam, ip(c nafus fic eft pars fimita-
ris, vcl nafi fimi, quod non eft pars ipfiu.<; conca-
uitatis, nec econuerfo ; ideo fubdit , quod in tota
verofubjlantia.fdlictt compoCiu, vt in nafojtmo,
conclnditur fupplc ipfe nafus , vt materia aut Cal-
lia ifiefi, & materia indiuidualis : ficut enim ma-
tcria eft vniuerfaUter dc rarionc fpedci:fic & ma-
tcria indiuidualis dc rarione indinidui :Subdit
ctiam quod didhun eft , & quia quod cjwd erat
effe^ fingulum, faUcct cuius cft in (jutbHfdam efi
idem, vt tHfrittMfubfiantiii , id cft , in fpcdebus
vniueriaUbus , vt curuitat & curuitati e£e, id^cft,
quod quid cft curuitaris fimt idamjifrima efi, id
cft, fi ctiruitas fit prima fubftantia &■ fpcdcs. Et
exponit quid vocat primam fiibftanriam : quia
non fubflantiam parricularcm,vt in przdicamen-
tis ; ideo didt : tUco autem frimam quodnon dici-
tur ejfeperaliud in alio,vt materia,id cft,qu2 non
habet fbrmam in fubie<^, & matcria fignata &
indiuiduaU : qtucunque verofunt vt materia, aut
concefta atm materia, fcilicct indiuiduali, vt fimt
fingularia , nonfunt idem , fciUcct quod quid eft
cum eo cuius eft : nec etiamfunt vnumfecundMm
Accident , vt Socratem & muficum : hac enim funt
eademfecundum accidens, fciUcet Socrates & mu-
ficus : omnia cnim ha:c dctcrminau funt in prz-
ccdcntibus,

Notandtmi,qu6d hic pcr primam, (ciUcet fub-
ftantiam , vcl intelUgit Ariftoteles fpcciem viii-
uerialem , vt difKnguittir a parriculari , quae non
habet hoc in hoc,id cft,fbrmam in matcria figna-
ta , co modo quo diihim eft in cxponendo litc-'
ram. Vcl alitcr poteft cxponi ,qu6d per primas
(ubfUntias intelligit ideas (eparatas ,morePIa-
tonico , qui eas primas fiibflanrias appellabat ; &
tales fubftanria: non habent hoc in hoc , id cfl,
fbrmam in materia, cum a Platone ponantur pu-
rzibrmz , quanim eriam cft diffinirio fecundiam
eum , & fic curuitas idealis crit prima (ubftancia,
& non curuitas fenfibiUs,veI Mathcmarica.

Notandum eriam, quod cum ait Philofbphus,
quod cjuid efi , efle idem cum eo cuius eft in pri-
rajs fdbflanriis, & non in conccpris cum materia,
vel per primas fubflanrias intelligit fpedcs vni-
uerfales, vt di&um eft> & per concepta cum ma-
teria intelUgit ipfe indiuidua , qua non habent,
^Mod quidefi, idevcvfihi pcrfe prirao ficut(pccie$,
vtalias didasm fuinvel loquimr more Platonico,
per primas fiibftantias idcas fignificans ,& pcr
concepta ciun materia oram"a fcnfibilia & nara->
ralia : fi enira cjuod cjuideji , fit prirao per fe illa-
rura fubfbanriarura in ilUs fbliim cflet idcm, cjuod
quid eft, cnm eo cuius eft per fc primo. Ncc mi-
reris, fi tcxtus vcl fic, vcl fic cxponatur : quia to-

tum hoc capitulum vidctur Platonicum,

pauds improbarionibus interpofirisi

ficut patet ex przcedenribus

(t attendis.

SVMM^

Frimafmk-
fisMtia mml-
tifUx afmi

98

Primafut-
JlaiUtM im
fT»fcfu$fo-
ttft txf«m
dt^Udttr.

§lSOM*do i»
friimis ftA-
fiMMtiis dtmit
taxatfuMt 1
idemc^MKA ■■

Cl(l»t tfii
flerttnt^ue
nurt Plato»
nif» fjy rtti-
tatimi iMfui-
tur ArifiMt^
Us.

Tcr. C6.41,
Cap. ij.

99

nmitxte dif'
finitionu <^
diffimti.

AUiufrofter
giud quid
itlud cuitu
r»tienem dif'
finitionem ef-
fe didmus efi
'VHum.fciliet-
quod quid
cSk,qu*dfei'
licet per JAf-
fnitimem fi-
gnificatur vt
idifjinitio ho-
minit, &c.

lOO

274 Lib. VII.

SVMMiE SECVNDiE
C A ?. XIII.

Quopadlo cxpartibus diffinitionis fiat vnurnPvbi

dc diffimtionibus fecundum diuiflo-

nem , multa.

SFMMARIVM.

Argnic dupliciter contra voitatem pcr
fe diffinitionis , refolucns eam cfTe pcr fe
vnam , cuius perfedibile fcu materia , eft
gcnus i pcrfe6tiuum , fcu forma , diffc-
rentia.

NFnc autem dicamus frimum inquan-
tum in Analyticis de diffinitione non
di6tum efijin illis enim dubitatio didfa opera-
fretium rationibua de fuhfiantia eSi. Dico
autem hanc dubitationem quare cfuidem v-
num efi cuius rationem diffinitionem effe di-
(imfts, vt hominis animalbipes ,fit enim hoc
iffius ratio. ^^r^ igitur vtique hoc vnum
gfi^ecundum non multaanimal^dr hipes.

Poftquam Philorophus inquifiuit ex quibus
partibus , quod quidefi, & diffinitio integratur;
nunc inquirit quoroodo ex partibus diffinitionis
fiat vnum, ita quodcapitulum praicedens dic^ttur
capituUim de partibus diffinitionis;& pra:fens ca-
pitulum licct fub illo contincatur , dicatur capi-
tulum de vnitate diffinitionis. Circa quod tria
facit : quia primo proponit quaeftioncm. Secun-
d6 arguit ad quaBftionem. Tertio fubiimgit qua:-
ftionis fqlutioncm. Sccupda ibi : In hoc namcjue,
Tcnia ibi : Oportet aHtan intendere. Dicit ergo,
quod nuncprimo dicamtu incjuantHm in Analy-
ticis non di^tum eji, id eft,illud quod in 1. Pofter.
de dijpnitione non diEltim eft, in iUisenim , fcilicct
Analyticis , dubitatio qutdam fupple de difRni-
tione diflraM eft, mota cft,fed non foluta , operx-
pretiumenim , id ?ft, praeneccftaria , rationibuide
fubftantiaM eft,{pcculationi de fubftantia,de qu^
in iftafcientia principaliter intenditur:<://£-o<i«-
tem duhitationern hanc, quare diffinitionem vniufy
rgi dicimus ejfe rationem vnam , cum fupple com-
ponatur cx multis partibus , vt diffinitio hominis
e(f ammal bipes : fit enirn, id cft , fupponatur , hoc
ejfe ipfius ratio,\A eft,difKnitio .• quare igitur hoc,
fcilicet animal bipes vnum e/f,fed non multa, hic
fupplequaeritur. Dcindccum dicit ;

In hoc namcfuehomo, ^ alhum multa tfui-
demfunticum alterum non infit aUeri-.vnum
ruero quando inefi & fatitur aliquidfuhie-
itumhomo '. tunc enim vnumfit ^ elt albus
homo. Hic autem non participat alterum al-
Uro-.gentu enimnon videturfarticifare diffe-
rentias ifirnul enim contrariis idem partici-
faret : nam differentia lontrariafunt^ quibm
difert' genus.

Arguit ad quaeftionem , & primi ad partcm
negatiuain , fdilicct quod ex eis non fiat vnum.
Sccundo ad partem oppofitam , fcilicct affir-

Metaph.

Hiariuam. Scamda ibi : Oportet autem v»um

efie. Prima in duas fcamdum duas rationes. Prima

lumitur ex hoc , quod ex genere & difFcrcnri»

non fiat vnum. Sccunda ex hoc , quod non cx

pluribu? difFcrcnriis, Sepunda ibi : Si vero & par- ^ -^ ^

''f^'*'* I"<^'^"'"onc cnim ponuntut gcmis & p»riemneg*-

difrerentia quandoque vna,quandoque plures, vt '«««»» qttefi'

dicetur. Dicit ergo , qu6d in hoc namque homo & "•

albumfunt multa qutdtm , & non vnum cum al-

terum non infit alteri , fed accipiuntur fcorfum.

Fhum verofunt quando fupple album inefi , &

fubie^um quod cft homo aliquid Patitur, id eft,

fufcipit hanc paflionem , quas eft albedo:quando,

fcilicct albedo fibi a(5tu inharret : tunc enim fit

vnum , fcihcctper accidcns &: non per Ce,& eft

albut homo. Ex hoc potcft accipi maior rarionis

fic : f X illis qixorum vnum non ipcft alteri non

fit vnum ; fed fic eft in propofito dp generc &

difFerentia ; ide6 fiibdit: hoc autemcum dicimr

animal bipes,rf/«r«»?, fcilicct animal nonpartici-

pat altero , fcilicct bipede f»cut homo panicipat

albo '.genus enim nan videtur parricipare dtfiicren-,

tias. Cuius caufam f\:hdk,nam dijf^retit funp con-

trarix qnibiu differt, id eft,diuiditur /f««j„& non

idem gcnus panicipat contrariis difrercntiis^quia

quararione parricipet vna, eademrarionc rcU'-

qua. Dcinde cum dicit ;

Si vero ^ particifat eadem ratio fifunt
differentia ^lures,vt grefiuum bipes nen ala^
tum.^are namque hoc vnum,fednon mul-
ta.non enim quiainfunt , namficeis omnibfts
erit vnum.

Ponit fecundam rationem, dicens •.fivero dir
catur , qu6d genus parttdpat difFerentia : tamen
fupple adhuc eft eadem ratio ad probandum dif-
finirionem eSeMiamfi plures differentu funt, i4
cft,ponunturin diffinitione vt ifhe tres grejfiuum,
bipes,non alatum,$c ponantur in diffinirione ho-
mims:quare namque htcfunt vnHm,& non muUa^
quafi dicat non videcur ratio:«o« enim poteft af^
fignftti rado ex hoc, quia infunt, fupp|c vni fcili-
cet homini , namfic ex omnibus erit vnum : quia
omnia eflent vnum inter fe & cum fubiedo , &
ctiam pcr fc vnum,quia fic loquimurde vno : &
vlterius quia accidentia cadem accidunt diuerfis
fubiedis fequitur quod diuerfa fubftanria cflcnj
vnum , puta i£tIiiops & coruus , quibus nigredo
ineft,& fic proccdendo omnia cflent ynum : dato
ergo per impoflibile quod genus participaret loj
difFcrentia , & fic ex generc & difFcrentia hcrec
vnum , non tamen videtur quod cx pluribus dif-
ferentiis fiat vnumproptcr iftairt rarionera. Dcin-
dc cum dicit :

Oportet autem vnum effe quacunque itt
diffinitione : diffinitio enim ratio quadam eji
vna, (Jr fubsfantia vna^ quare vniusalicuius
oportet iffam ejfe rationem , etenim fublian-
tia vnum quidem (Jr hoc aliquid fignificaty
vt diximus.

Arguitadpartcmaffirmariuamoppofitam,di- . . .
cens , quod oportet vnum efe qutctinquein diffini- fartJm^^fft-
rjo,w,ponuntur : cmmpro auia-.difimitieej} qua- mmuam.
da vnaratio,& fubflamia, lcihcet rei quam iiidi-
cat eft vna,quarc rationem ipfam oportet ejfe vnins
/t/iVK*Kj,& per confeques ipfara efle vnam:««»»»»

fubsia/t

Summ^II.

fubftMtia ejuam indicat eft vnum tjuidem, & boe
olicfMid figKtficat, vt dixtmm, (cilicct quia oftcn-
fum eft,qu6d diffimcio eft fubftanuaruro propiie.
Deinde cum dicit :

Tex. C0.4}. Oportet dutim frtmum intendere de hist
Ad hunc tcr qu^t fecundum diutfiones diffinitiombus : m't-
lib.7. hilenim aliudefi in diffinitione quam fri-

mum diBum genus dr differenti^ : alia vera
generafunt frimum,(jr cum hoc comprehenfe
Jifferenti/tyVt frimum animal,hahitum vero
animalhipesiSr iterum animal bifes non ala-
tum ,fimiliter autem ^fiperfiura dicantur.
Omnino vero nihil differt fer flura , autfer
fauiiora dici , quare nec fer fauea , aut fer
duo, Dttorum vero hoc (juidem differentia:
illudvero genus , vt eius tjuod animal bifes,
animal equidem genuifdifferentia autem aU
fcrum.

lOZ

I>mflex0>4-

dus alfigns»-
di dtf^itio-
nemvkifm*

Camtfmial
ttnmm^id.

Ponic qujcftionis fblutionem. Circa qu^duo
facit:quia primo pracmittit quandam diuitioncm.
Secundo acccdit ad qua:ftionis (blutioncm. Sc-
cunda ibi : Si erge genm. In prima panc intcndic
quod diflSnitio duplicitcraflignatur. Vno modo
ex genere primo gencraliflimo &r omnibus diffe-
r^nnis vfque ad vlrimam , & hoc eft quando ge-
nus proximum cft imiorainatum : tunc cnim cir-
cumloquimur ipfam per gcnus rcmotiim & dif-
fercntias omncs commimcs vfque ad vlriniam:&
tunc gcnus rcmotum tenet locum generis pro-
oumi cum omnibus difFcrcntiis pracccdcnribus &
communibus. Sccundomodo affignatur diffini-
rio cx gcncrc proximo & vltima difFcrenria , &
hoc quando proximum genus eft nominatiim Sc
vlrima difFcrenria eftnobis nota. Excmplum pri-
Dii, vt fl dicatur quod homo eft fubftanria corpo-
rea,animata,fenfibiIis,rarionah's',dato quod genus
woximum ignoretur. Excmplum fecundi , vc fi
dicacur quod homo cft aniraal rarionale : daco
quod animal fic gcnus proximum & rarionale fic
vlrima differenria. Ec hoc eft quod dicic , quod
ofortet primum intendere ad vidcndam fcilicet
vmcatcm diffinirionis de diffinitionibtu efua, fcili-
cct sffx^mxMX fecundttm diutfianes : fiipplc genp-
ris in differpnrias : nibil enim aliud eft in diffini-
tione <juam primumgenm:& dtfferenti£:alia vero,
(cilicet gencra intermedia funt prjmum gcnus
& cum hoc comprebenft dtfferentia ; genus enim
intcmicdium nihtl aliud eft quam primum ge-
nus, id eft, «craotum : & cura hoc includit diffe-
rcntiam ahquam vnam vel pUires, fry» primum
genuseft animal,habitum vero, id cft,confcqucn-
tcr fc habcns animal bipes , & iierum terrio ani-
tual bipes non alatum-.fimtliter autem etfi perplu-
radicantKr,id eft,fi aHquod gcnus pcrplurcs dif-
ferenrias dicatur : quia nihil differt ad propoli-
tum : fiper plura aut pauciora dicatur : vt fcilicct
per duas differcnrias, vel per trcs,icmper circum-
loquimur gcnus proximum pcr intcrmediurn
primi generis & fpeciei : nam genus proximum
nihil aliud cft quam primum genus & cum hoc
comprchenfx diffcrentis , vt animal nihil aliud
eft quam fubft«nria,quod eftpriroum cum aliqui-
bus diffcrenriis : nam animal eft fubfbntia ani-
niata fenfibilis : & fic omnis diffinirio refoUiitur
in primum genus & aliquas diffcrentias. Et fub-
dit quanrum ad lccundiira modum : duorttm verc.

Cap. XII. 275

id eft , fi diffinitio aflignctar pct aliqua duo : hoc
ijuidem eft differentia,iUud vero genut.-vt etm «juod
efi animal bipes,a»ttnal (jittdem eftgenm ; altentm
autcm (cilicct bipes cft differentia hippofito luod
animal fit gcnus proximum , & bipes diffcrcnria
vlcinia. Deinde cum dicit :

Si ergo genus fimpticiter non efi prater eas
tjud vtgeneris fpecies : autfi efi quidem , vt
materia e^ : vox enimgenui ^ mitteria^ dif-
ferentia autem ffecies (jr elemcKta ex hae
faciunt palam quod dffinitio est ex dtfferen-
tiis ratio.

Accedit ad fblurionem. Circa quod duo fa-
dt : quia primo oftendit quomcdo cx generc &
diffcrcntia fiat vnum ; ita quod pluralitas gencris
& diffcrentiac non impedit diffinirionis vnitatem:
& hoc eft quantum ad fecundum modum diffi-
niendi. Sccund6 oftendit quomodo ex pluribus
differentiis fiac vnuro : ica qncd pluralicas diffe-
rcntiarum non impedif diffinitionis vnitatcm, &
hoc eft quantum ad primum modum. Secunda
ibi : At vero & oportet. In prima parte intendic
ta]cm rationem; Ex proprio perfc&ibili &: pro-
prioperfc<liuo eiufdcm gcncris fic vnum perfc,
ficuc cx potencia & a£hi : fed genus & diffcren-
ria func huiufmodi , crgo, &c. Klinor pacct:quia
genus eft vt matcria , & proprium perfc<iribilc:
diffcrcntia vero fpccifica cft vt forma, & propriii
perfcvSUuum matcri^^ljait ergo cx forma & ma-
tcria fit vnum pct fe : ita ex gencre & diffcrcntia,
exquibusdiffinidointegratur,fit vnumpcrfe; &
hoc eft quod dicic : fi pro quia : ergo gvtm non efi
fimpltctter , fiipple aliquid prijer eas Jpecies quz
funt generii:aut fieft qutdem, vt materia eft : ge-
nus enim habec rationcm materix : cui diffcreu-
riaaddita conftituit fpecicm : vox enim c^genm
& matena , fcilicet htteraruni , quod patet : quia
differentta, fupplc vocisadditac voci , faaunt jpe-
ctes , fcilicct vocum & litteranim. Quod criam
fit materia patct, quia fupple diffcrentta faciunt
elementa,id cft,lincas,«* l»«i£^,fcilicet ex vocc quafi
ex materia : quia inquam fic eft palam quia dtf-.
finitio eft ratio, fcilicet vna ex dtfferentiis, fciUcec
conftituta. Ex hoc patct quod rario ad oppofi-
tura non concludit ; licct cnim diffcrcntia non
infit gcneri eo modo quo album ineft homini:
quia diffcrenria non prardicatur dc gcnere ficat
sJbum de hominc, quatenus genus non panicipat
differenriam fotmaUtcr nec cconuerfbmihilomi-
nus tamen differairia aduenit gcneri vt proprius
adus & pcrfcdHo propriac potenriac,& perfeclibi-'
li;& idcb confticuit vmun per fc.

Notandum , qubd ncgantcs pluralitatem fbr-
marum : hinc volunt fumere argumcntum,qubd
vnitas diffinirionis cft per hoc , qubd gcnus nihil
eft practcr gcneris fpccies , faltcm fccundum cflc
quiditariuura. Scd hoc non eft vcrum : quia acd-
pitur audoritas truncata : nam fcquitur : ^raM
non eft prater eas qua funt generis fpecits^autfi eft
qutdem, eft vt materia, Seamda parS difiundio-
nis eft vera , vndc ad illud fecundum membnim
iiibdit excraplum : vox enim genm eft & materia,
&c. Eft igitur intcnrio Philofophi qubd illud
quod importatur pcr gcnus , nihil cft nifi potcn-
nalc rofpcdufpecierum.

srM

103

GtnusftbM-

het ■vtmuut-
ri» , differai-
ti» xvri vt
jorma.

Videii.ai.
4.q.5.achic
I.q.

Al.difllQ.

^oni*.

?'"

I04
Ad hunc tez
tum eft q.
»7.1ib.7.

flures diffe.
rentit funt
fumetidi, in
dijfinititme.

Al. fi/los.

Z76 Lib. VII.

S FM M J R I r Af,

Quod pluralit^s difFcrcntiarum non
impcdit vnitatem diffinitionis. Quod ait
fciflio pcdis , pcdalitas quaidam cft , non
intclligit fic,qu6d differcntia inferior in-
cludat fupcriorcmjfedquod diuidat,fum.
dc quo fuse Doftor 4. d. ii.q. j.adpri-
jnumpro prima opinione,nu.48 & Mc q.
ij.&qp.&ij.dc Vniucrfalibus. Vbf
vidc Mauritium & Antonium Andrcani
hic q. if . ex pluribus tamcn difFcrentiis
per accidens , non fit pcr fe vnum, & cx-
plicat exemplo De rationc per fe vniu?
videDoaorcra z.d.ii.q i . & Ubro ofta-r
uohuius, q 4.

ATvero & oportet 4if*idi drfferentU dif^
ferentUm vt animalis differentiA efi
vedalitds. Item animalis hahentis pedes dif~
ferentiamfcir6 oporlet inquantnm habenspe-
des, ^uare non eH dicendum hahentis pedes
filiud alatum^aliud non alatum^fi cfuidem be-
ne dicit \ fed propter non pojfe factt hoc -.fcdfi
aliud habens fciffes pedes : aliud non fciffos
pedesih<e narnejuefunt differentixpedis : nam
fcifiio pedispedalitas quadam efi , ^ficfem-
fer vult procedere donec vtlque veniat adnon
differentiam. Tunc autem erunt totfpecies
fedis,ejuot differentix.^^pedes habentia ani-r-
PhIm ^qualia differentiis.

Poftquam Philofophus oftendit quomodo ex
gencre &difFerentia fiat vnumiita quod plufali-
tas gencris & differentiae non impediat dimnitio-
nis vnitatem;nuncoftenditquomodoex pluribus
difFerentiis fiat vnum,ita quod nec pluralitas d|f-
ferehtiarum impedit vnitatem diffinitionis. Cir-
ca quod duo facit : quia primo oftendit qualiter
in diffinitione multa: differentia: funt fumenda:.
Secundo oftendit qu6d differentis fi debite fu-
mantur, earum pluralitas non impedit vnitatem
difiinitionis. Secunda ibi:S"» itai^ue hitc fic. Dicit
ergo, qirod at vero oportet ,flipple in diffinitioni-
bus vbi habent poni multae differentis , dtuidi
dijferentifi diferentiam. id eft, differentia primam
in differentiom {ccmi(iam:vt> dijferentia animalu
efl- pedalitas : 8c quia eft differentia communis,
ideooportetipfam diuidi per aliam differentiam,
(^uxfit difierentia antmaltshabentispedes.-inquan-
tum habens pedes , id cft, quod fit differentia per
fe & non per accidens:ide6 fubdit , cjuare non efl^
dicendum e^uod hahentu pedes aliud efi alatum,
alterumnon alatum : fi cjuidembene dtcit,id eft,fi
homo vult benc dicere diuifionem differentia-
rum, quia habpre alas accidit habaiti pedes : nec
pft eius pcr fe differentia:& Cvhdiv.fed propternon
pojfefacit hoc,\d eft.quod quandoque propter ne-
ceflitatcm:quia difteretiac per fe fiuit nobis igno-
t£e;ideo loco earum vtimur differentiis per acci-
dens,quatenus ah*ud non polfumus:& fubdit mo-
dum quo per fe diuiditur hic diffcrentia pedahtas
dicens:qu6d (i fupp)e anim;il habens pedes diui-
datur:fic quod altud eH habensvedes fciffos,aUud
non haber.spedes fciffos : tunc fupple fit benc : h*

Metaph.

Nee p»fk
inclmdititr

nam^ue funt dijfertntiapedis , fcilicet fciffum, &
nonfciffum : nam fciffio pedis eft tju^dam pedali-
tas, & ficfemper vult procedere , fcilicet diuidens
diffcrentias : donec vtiepte veniat ad non dtfftren-
tiam , id eft , ad diftercntias vltimas non habcn-
tes viteriores differcntias : tu>ic autem tot erunt
fpecies pedis, ejuot dtfferentia, & animalta haben-
tia pedes ^qutiUa dtfferentiis : nam quxlibet dif-
ferentia vltima conftituet fpeciem animalis ha-
bentis pedes.

Notandum, quodcijmdicitur quod fcifllope-
dis eft qua:dam pedalitas , non cft intelligendum r ,.
qu6d fit praedicatio per fe primo modo : & qu6d tur difffun-
differcntia inferior includat fuperioremrfed quod tim fuftritr
inferior pcr fe dat diuidere fuperiorem , inquan- '» y»'uerfali
tum huiufinodi, & hanc diuifjonem pcr fe innuit '' "^^*9ru
per i(iia!l;)i^iO:si,fciJfioSiCpedaUtM. Deinde cijm
dicit :

Si itaque htscficfe habent ,palam cjuiafi-
nalis differentiafulfiantia rei erit^dr diffini-
tio yfi non oportet mtdtoties ead^m dicere in
ierminisfiuperfiuum enim accidit hoc dicenti - <Q i
btis y nam ejuando dicit animal habens pede$
bipes; nihil altud dixit ejuam animal pedes
habenf,df duvs pedes habens (jr fi hoc diuidat iqj
propria diuifione multoties dicet , (jr scjuali-
ter differentiis ffiquidew differentia. differen-
tiafiat ^vnaerit qua finalis fpedes & fub-
^antia,

Oftendit quod fi diffcfentia: debite furaantur,
earum pluralitas non impedit diffinitionis vnita-
tem. Circa quod duo facit : quia primo oftcndit
propofitum. Secund6 concludit intentum. Se-
cunda ibi : Quare palam. Prima in duas:quia pri-
m6oftenditquomodo ex multis differentiis fiat
vnum , li diflferentise per fe fumantur. Secundo
quod hoc npn erit (i per accidens fumantur. Se-
cunda ibi : St vero fecundum accidens, In prima
parte intendit talem rationcm candem quas prius:
Ex adu & potentia eiufdem generis fit per fe v-
num : fed multjc per fe differentia: in diffinitionc
ordinatc fumptje funt huiufinodi, ergo, &c. Mi-
nor probatur : quia vltima & finalis differentia fc
habet ad prasccdentcs vt adus & perfedtio ad po-
tentiam , cvxn fit fubftantia rei & diffinitio vlti-
mate &4)erfe£tiuc:& omncs alias fiant potentiales
refpecbu-eius : omncs enim praccedentes cum ge-
nere primo circumloquuntur genus proximum,
quod fe babet vt mareria refpedu finalis diffe-
rentix.

Ideo dicft •.(^odfi.itaque hacficfe habent,(ci-
licet vt di6fum cft , quod differentias in diffinitio-
ne accipiantur per fe, &non per accidens ,palam
ejuiafinalif dijferentia efi fubftantia rei & dtffini-
tio pra^dido modo. Qu^dpiitem differentiafina-
lis fit vltimatc & perf ectiuc tcta aiffinirio & fiib-
ftantia rei, patet , quia alias cflec nugatio in diffi-
nitionc;ide6 dicit,qu(jd fi non oportet in terminis,
id c(i,in di^ninon\h\.\s,eademdiceremuhottes:lu-
perfiuum entm erit, fupple hoc & niigatoriu:quod
iic patet , quia ciim dimnitio habeat vnitatem cx
aliqua differentia ,ergo vcl a finali , vel ab aliqua
alia:fi a finali,habetur propofitum: fi abalia, vol
ifta eft vna cii finali,vel funtdurcifi vna,ergo nu-
gatio : fi dure, ergo diffinitio non eft v/ia : quia cx
duobus in adu vltimato & perfe^o non fit vnum
per fe-: & hoc eft quod dicit : acci4it autem hoc,

fcili<;et

I^iftreHti^
funtdupiifet.

T^xpluriita

differentiit
perfefit fer
fe vnutn.

§l!{*literdif.

ferentit.plH^

'■" '» di^i.

tienepBjtt^

dehrnt 4ccipi

tbfqitenHg»-

tiene.

Summ^II. Cap. XIII. 277

falicct inconu«ni*ens de nuffatione : nam ^uandd
ALqutenas. fupple aHquis didt, id eft , djflfimt ammal habent
fedes, bipes': nihil Mliuddixtt cjHdtm animMl pedet
hahens , duosfedes hahens : quia bipes nihil aliud
eft quim duos pedes habens , & ita etit nugatio

3uaiiter, ly hipes vidctur includere ly habere pe-
esySc funt quafi eadem diffcrentia:&-ita fi vtra-
que ponitur , erit nugatio : firailiter 6c fi h»c
quod cft bipcs diHidatur propria diuifitne, id eft,
per difFcrcntiasper fe, non pcr accidens muUoties
dicet,& tqualifir dijferentiis , id eft , qu6d idem
toties dicetur quot funt difFercnti3t:nin fupple ab
vltima difFerentia non includcntc priorem habe-
retdiffinitio vnitatem , pata fi bipes vlterius di-
uidatur : dicendo quod bipes aut habet pedes
(ciflbs,id eft,in wes digito,saut in quatuonfempcr
cnim mulriplicando difFerentias «ultipljcatur
repetitio eiuldcm:nifi,vt didum eft,vltima a qua
diffinitio habet vnitatem non includeret prsce-
dentcs,ide6 fubdit, qubd fi^uidem igiturfiat dif^
ferentta dtfferentiat accipicndo (cilicet plures dif-
ferentias , vna erit qua efi finalisfpen* & fub'
fiantia rti.
106 Notandum, quod negantes pluresformas hinc

fiimunt argumentum : quia fi finalis dilFerentia
quz dicit ratiOnem formz didt , toum fubflan-
dam rei,ergo non eft ibi alia & alia fotrai^ qua-
zum prima fumatur geous,& difFerentia i fecun-
da,quia tunc diffi;rentia vltima non ellet tota fub-
fhudittr yl- ftantia diffiniti. Sed hoc nihil vatet ; non enim
$ifM tUft- poteft incelligi qu6d tota ratio quiditatiua fit in
rentt» eft /*- vliima difFercntia : tunc enim genus fuperfiueret
'* 7 iiMi» ^ diffinitionc : quia fola vhima difFcrentia totara
cflentiam rei «xprimeret : fcd dcbet fic intelligi,
quod completiuc eft tota fiibflantia rei , ficut^
hsrma vltinoa complctiue eft tota cllentia haben-
tis forraara. Deinde cura dicit :

WCf^-

Si verofffunditm accidens , vt fi dinidatt
habeatispedesydtud album, tdiud nigrumitat
quot vtique feliiones fuerint,

Oftendit quomodo « multis difFcrcntiis non

fit vnum , fi (limantur per accidens ,diccns qu6(i

"ExfUribitt fi vero fecunditm accidens , {u^!p[c aliquis fumat

diffneMjit difFcrentias:vry? diuidatjjabentis ftdes, aliud at-

Xmtitptrfe bum^aliud nigrum : ttfnc fupple tot erunt differen-

tiafinalesy^itot- vtujue fuerint feQiones, id eft, di-

uifiones,quia tunc vna non fubordinabitur aheri;

nec per confcqiiens facicnt vnum per (c : ex hoc

patet quod ratidfiiperius fzdti ad oppofitum non

concludit : proccdit enim de difFerentiis fumptis

per accidcns, qu«-non faciunt vnum , nifi fubie-

&o tantum, qus vnitas no)i fufficit ad diffinitio-

Bcra. Dcinde ciim dicit ;

^arepalam quod difjinitio ratio efi qus
efH ex differentiis : c^ harum ex Jinalijecun-
4um re6ium.

Concludit intcntum. Circa quod duo fadt ;
quiaprim6 ponitconclufionem. Secundb mani-
i^htiit \»- fcftat eam per quoddam fignum, Secunda ibi: J^a-
Vam oHtem. Dicit ergb,qu6d fupple ex prxdidUs
e(i,palam ^uod diffinitio efi ratio, fcilicet vna,^M4
efi ex dijferentiis,& harum^fdXictx. difFercnriarum
fupplecft vnitas ex finali.di^erinxizfecmndMm re-
i}um,id eft.quando fumuntur difFerentiac ordina-
te : vt differenua minus communis fub cdmmu-
Biori,& non fumnntur a larcrc,& pcr acddcns.
Scoti Oper. tam. IV".

srMUAKiru.

Vnitatcmdiffinitionis mulds difFcrcn-
tiis, dcfumi cx vltima i alioquin fcqucrc-
tur nugatio addcndo fupcriofcm difFc-
rcntiara infctiori-.vcl c contra ; ncquc tx
Jhocquodnon fit ordo inccr difFcrcntias,
vt vnaincludat aliam,fcquitur ; non eflc
plurcs formas in compofito. Vt bcne cx-
plicat Doftor hic , dequo latc agit 4 dL
ir. q. 3.num. x%. &:a.num. 33.&hicq.
vltima.

PAlam autem erit ^Jiquis tranfponat tales 107
diffinitiones^ vt eam qua efi hominis di-
cens : ammalhipes, pedes hahensyfnperfiuum
enim efi habens pedes , diifo bipede ;fed ordo
non efiinfubHantia, quomodo namque opor-
tet intelligere,hocquidemposieritts, illudve-
roprius. Dejiffinitionihus quidem igiturfe-
cundum diufionestot dicantur primum, qua-
les quadamfunt,

Probat diftam conclufionem, quo^ fcilicet fi- flwiUier
nalis difFerentia fit fubflanria, & diffinitio pcrfe- eompUmen.
aiuc & vltimatc : alioquin vt didum eft,in diffi- '^^1^"*l^
nitione efTet nugatio , ficut patet tranfponendo i,aj,itntii
difFerenrias:nam ficut prius,addendo pofteriorem ^y digmiti
difFercnriam priori , erit nugaiio fimilitcr , & ^ «/ ** "^^
conucrfo addendo priorera pofteriori :quia non ^ M"**"
cft ordo quantum ad hoc in fubftanria , id eft , in Mtim ttr-
his quz fpedant ad fubfbntialem rarionera & nofitndi »».
diffiniriuam rei:(cmperenimerit nugario pracpo- zMitntm.
nendo , vcl poftponendo negata : & nihil refert
dicere hoc prius : hocpofterius, ideo didt,qu6d
palam erit , (cilicet quod conclu(uro eft ,fi <juis
tranffonat tales diffinitiones , id eft , difFerenrias
pofitas in diffinirione vt aliquis dtcat fto»,fciIicet
diffinirionem qua eft hominU ejfe animal bipes^e-
des habens:\\>i tranfponirar ly 1»»^« qus cum fit
difFerenria pofterior, ponitur prior , ideo fubdit:
fitperfiuum enim eft dtcere habens pedes , diBo bi-
pede : fed non eft ordo infubHantia, id eft, in fub-
ftantiali diffinitione , modo iam dido : quemodo
namque oportet inteUigere,hoc quidemprius ; iBud
veropofieriut :c^azfi dicat,qu6d non, u ncgetur fi-
nalis difFerenria effc fubftanria rei compleriu^,
Vltimo epilogat dicens , de difiinitiontbus igitur ^f*l*guK
fecunditm diutfiones,id eft,qus accipiuntut fecun-
dum diuifionem generis in differentias & difFe-
rcnriarumin difFepntias didum eft : ^uales <jua-
dam funt di£ia primum (cilicet quz accipiunt
partes fbrmales fpecici & per (c pracdicata & alia
qux di£b funt 8c often(a piimum in pracceden-
ribus.

Notandum,qu6d negantes plures formasjiinc loJ
(umunt argumcr»tum:quia fi non cft ordo in fub- Vidc in 4«
ftanria, ergo non cft ibi alia & alia forma:quia fi Tbi fupia.
fic^am cffct ordo in fiibftanria rei (ecundum or-
dincm formarum:(ed hoc nihil valet ad propofi-
tum : Philo(bphu$ enim ante immcdiatc voluic
quod fi eft nugatio addendo difFercnuam prio-
rem pofteriori, pari rarione «it ni^ario cconuer-
Co : non enim eft talis ordo tn fubfbuitiis : hoc
eft , in his qux pcninent ad rarionem fubflan-
tialem aUcuins > nue diffinitinam , quod alius 8c
Aa aUu»

178 Lib.VII.

alius ordo fiat Si tollat nugationcm ; Vndc non
cft intcntio Philofophi qu6d diffinitio non pof^
fit dari pcr geims , & per multas difFerentias non
fe mUfad inciudentes fccundum nugationem:
nam fhponantur in diffinitjonc multac difFcrcn-
tiac ordinat:?,non fequitur nugatio;fed fupponen-
do oppofitum illius, quod vuit Philofophus pro-
bare,{cquitur nugatio : hoc cft qn6d ab vltima
differcntia non fit vnitas rci : quia quandoquc fl
genus fit remorius, diatur pcr multas difFercmias:
fi crgotunc vnitas non c(l ab vltima differentia,
cum vnitas compofiti fit ab vltima difFerentia,
cum hxc non fit vhima , erit ahqua alia vltima
& adiVs : & cijm multz fint ibi,tunc de illis cCCdt
aliqua difFcrcntia vltima, & vhimus adus , & ab
ca excompofitum vnum : & tunc, aut erunt duac,
'*■ ' ' aut emnt vna ; fi vna,erit nugatio , cum vtraque
ponatur : fialiud, & aUud, & vtrunque inadu,&
cum cx duobus in adu vltimo non fit vnum , fe-
quitur qu6d ex illis duobus non fiat vnum.
Cap. 14- Exemplum huius patet in littera , vt fi diffinitio
hominis eft animal habens pedes bipcs , iy bipes
finalis difFerentia , ^ qua completiuc cft fubftan-
lia , & vnitas diffinitionis, non cft inciudcn$ for-
jfnaUter difFerentiam priorcm,qua: cft habens pc-
des:aiioquin fequuntur inconucnientia pracdida.

SVMMiE SECVNDiE
C AP VT XIV.

Vniuerfaiia Platonice accepta fubftan-
tias non cfle.

Sr M M A R IV M.

Rcfumit diuifioncm fubftanti3C,quam
pofuic in initio iiuius libri;licet enim hsec
diuifio verbis diffcrat ab illa , rc eadcm
videtur;vt notat Dodor Probat duplici-
tcr vniucrfalc non cfiTc fubftantiam, ( &
furait vniuerfalc Platonice ,) expludcns
ratibnis primae rcfponfjoncm.

QVomam verb defubflantia ferfcrutatio
ef-yiterum redeAmus : diciturautemfi'
c(t, ciux. 1 8. ^^f ftthiecJum pdffantia e(fe , & quod quid
erat effe , <^ quod ex hU S" vmuerfale. De
duobui (fuidem igitur dicium efl : etenim di-
clum cfuod cfuid erat effe\,& defubieBo : qui^
dupliciter fubiicttur , aut hoc alitfuidens , vt
animal paftombtts^aut vt materiaaSfui.

VidelHrautem dr vniuerfale caufa quibuf-
dam effe maxime , (jr ejfe principium vniuer-
fale/unde & de hoc traStemui.

In ifto capitulo , vt dicebatur fuperius , agit
Philofophus dc fubflantia & tjuod quid ejl fccun-
dum quod vniucrfale dicitur fujjftantia i quibuf-
daro , inquircns vtriim vniucrfaija flnt. Qrca
quod fack duo. Prim6 proponit intcntum &
continuat diftis diccnda. Secund6 excquitur de
intento. Secunda ibi : VtdttHf- emm impojfibile,
Dicit crgo , qu6d quoniam de fubftantia eft per-
fcrutario, (cilicet in ifla fcientia:>/«-»7» redeamut,
rcfuraendo fcilicet diuifionera fubflantiac, vt ap-

Metaph.

StAftauiiM
qMMdmflki'
ttr dititiir.

SubitStnm
inflixfcili-
ctt quodfiA-
iicitur pAjffi»-
nihm^u$4
fubiidtur
frnnt.

T«. co. 44.
Afi huc tcxt

109

Tcxt.c6.45.

pareat quid diihim fit,3c quid dicendum reflat,&
ful)di.t : dicitur autem fubftantia ejfe ficut fuhie-
iiumyid eft,materia,quaE form«c fubiicitur,& aiio
modo,tjuod quid erat ejfe, id eft, forma, & tcrti6
ijuod ex his , id eft , compofittun ex vtroquc , &
quarto ftcundura quofdam dicitur fiibflantia v-
muerfale;de dmbw qnidem igitur horiimquatuor
diEtum efl : etenim pro quia , diEium eft de quod
ijuidtrat effe & itcrum defubieflo,qma dupliciter
fubijcitur. Ynomodo vt fubicftum paffionibus;
aiio modo vt matcria fbrmac,ide6 dicit : aut fup-
pie fubiicitur,t/r ibof alujttidensXdlicet in zStaivt
animal pajponihui : & fimiiitcr quodlibct fubic-
6lum paflionibus fuis &: accidcntibus:4«f vt ma-
teria fubiicitur 4«ff:«t & forms fubftantiali ; de
liis quidem di(flum eft fupri , quando oftenfiim
eft qualirer materia & partcs materiales pcrtinent
ad fpeciem,vel ad indiuiduum. Et fufc>dit , qu6d
vninerfale videtur eiuibufdam ejfe maxime caufa
<!r principium : & fupple non fbium materia &
quod quid cft vnde & de hoc , fciiicet vniuerfaii
traElemHi : agit cnim deinceps in hoc feptimo de
vniuerfali:de fubftantiis autem compofitis & fen--
fibiiibus agit in S. huius, ad quem ifte fcptirau^
ordinatur.

Notandum, quod diuifio fiibftantiz , qua: hic
rcfumitur , redit in idem cum iiia , quac ponitur
circaprincipium huius feptimi : ibi pnim pofuic
quatuor, fcilicet cjuod quid erat ejfe,8c vniuerfale,
& genus,& fubiedum:fubie(ium autem fuixiiui-
ditur in matcriam, fbrmam, & corqpofitum : Ccd
hic loco formas ponitur tjittod quid erat ejft , quar
tenus , vt patet ex przcedentibus , quod quid eft
maxirae fetenctcx paneformac. Itcrum genus &
vniuerfale hic fub vno comprehenduntur, quate-
nus genus eadero rarione ponitur flibftantia qua,
& vtjiiierfale, vt dicetur : rcmanent ergo quatuor
modi fubftatia: qui prxdi(5bi funt. Deindccti dicit:

Videtur enim impofibile effe fubflantiam
effe ejuodcunque vniuerfaliter diHorum j fri-
mum enim fidffiantia qua vniufcuiuque,fro- Ad hunc ta
fria vniufcuiufque^qua non inejl altf^vniuer- "^ 1«"«'«
fale vero commune ejtj dicitur enim hicvni- lib.7.
uerfale quod plurtbtu ineffe natum eji. Cuius
ergo fubjlantia hocerifiaut enim omnium aut
mllius-.omnium autem non eJipoJ?ibile,vnius
autemji erit , dr alia huius erunt , quorum
enim vnafubfiantia eH y& quod quid erat
vnum,&ipfa vnum.

Excquitur de intento. Circa quod duo facit:
qnia prim6 oftendit qu6d vniucrfalia non funt
fubftantiac , co modo quo dixerunt quidam^ Se-
cundo exponit quid dircftc & quid non dircA^
dixerunt fic ponentes. Secunda ihi: Sed Jpecies di-
centes. Prima in duas:quia primo oftendit gencra-
litcr vniuerfalia non efle rerumfubftanrias. Secu-
d6 oftcndit hoc fpecialiter de vno & ente , qux
maxime rcrum fuoftantiae ponebantur. Secunda
ihi: .Qupniam verovnudicitur. Prima in duas:quia
prim6 probat qu6dvniuerfaiia non fint fubfbm-»
tiacSccundo qu6d non fintfeparata. Secundaibi:
Manifeftum autem.Vtimz in duas fcaindi^m dua^
vias , pcr quas oflcndit propofitiun ; nara primd
probat intcntum pcr rationcs fumptas cx parto
pracdicationis , prout vnjuerfaiia vt vniuerfaiia
dicuntur pracdicari de inferioribus. Secpnd6 ex

pane

jie

Summ^IL Cap. XIV. 279

m€Ttdiv»l-
mtrfalidMt»
eftfitkjU»-
timt ctMtTM
tUttnem.

VttiutrftU
fuidi

III

k

parte compofirionis , prout infcnora dicunmr
componi cx Tniuer(alibus. Sccunda ibi : yimpUuj
Autem & impoffibtle. Prima in duas quia primo
pracmittit rationes. Secundo excludit cauillofam
Tcfponfioncm- Secunda ibi : Sed anjic. Prima in
duas iecundiim duas rationcs. Secunda ibi : .Am-
fltMs fubftdntid dtcitur. In prima partc intendit
talem rarionem:Sub{lantiavniu(cuiufqueeft pro-
pria dbi & nulli alij ined : Ted vniuerialc nulli cH
proprium , ergo vniuerfalc nuUi eft fubftaritia.
Minorem declarat : quia vniiierfalc pluribus iti-
tum cft inelle : aut ergo erit fubftantia omnium,
autnullius : non omnium,quia fubftanria eft pro-
pria illi cuius eft, crgo nullius. Dicit crgo, qu6d
mpojftbtlevidetur, (cilicct cx Scendis-.quodcMn^ue
vmuerfaliter dtUorum effe fubfiantiAm : primum
tnimfubslantia qutt vniufcutufque propria , icili-
cet eft illi cuius cik.,efutnon ineft alij : vniuerfale
vero communt eft Sc non proprium alicuius : hoc
enimdtcilur vmtterfale,quod natum eft inejfe plu-
rtbiu, CMtiu fr^tf,(cilicct illorum pliuium hoc, id
cftjVTUucrfale erit fubftantia :aut enim omnium,
aut nuUiw,omn'mm autem non cft poflibile:quia,
vtdi^um cftjdibftanria vniu(cuiu(quecft propria
fibi : 5c per confequens plurium plures funtfub-
ftantis & di\ictfx:vniHt autem eortanft erit, lcili-
cet vniuer(ale fubftanria : (equitur quod omnia
erunt hoc , id eft , qu6d omnia quibus vniuer(ale
ineft, crunt ipfum vnum, cuius ponirur eflc fub-
ftanria:quodprobat:^MrKm enimfubftantia vnum
eSt , & qnod qMid erat effe vnMm , (fr ipfa vnum
funt : relinquitur crgo cx prsdiiftis, quod vniucr-
fale nullius (It {iibllantia.

Notandum , quod Philofophus non intendit
fimpliciter negare fubftantias vniuerfales : nam
contradicerct (ibimet : nam genera & fpccies in

f^rsdicamcnto Subftanriz ponit efle fubftantias
ecundas,vt patet in pra:dicamenris:(ed negat fub-
ftanrias vniuerlales eo modo quo Platonici po-
hebant,fciliccte{Iealiqua vniuerfalia , qua crunt
fubftanria,& qttod qMid cft fingularium ; & ab eis
realitcr feparata : hoc cnim eft impodlbile : nam
quiditas & fubftanria cuiuflibct cft propria fibi,
& fibi realiter inexiftens , ficut probat ifta prima
ratio : dicitiu: autem vniucrlalc quod natum eft
£(Ic in pluribus:nec femper adu de pluribus prae-
dicatur:(cd hoc accidit fibi:fufficit autem quod fit
aptum,& non repugnat fibi vt vniuerfale efle plu-
ribus coramunicabile : quandoque enim (blum
habet vnicum fuppofitum aclu fub fc, vt patctde
phcmice , dc Solc, & de Luna , vt dicetur infra.
Dcinde cum didt :

Tcx. C0.46. Ampliits fubFUntia dicitur tjujt non de
fubieifo^ & vniuerfale defubieiio Aliquo di-
dtur femper.

iil

Cimmtit
Thiltftfhut
ttecipit hic
tmiMerffUt
•fimdu.

fmiJUnti*

Ponit fecundam rarioncm , quac talis eft : (ub-
ftantia non didtur de fubie«5k):vniuerfale didtur
de fubicdo : ergo vniucrfalc non eft fublbmtia.
Dicit ergo , qubd amplius /Mb[tantia dicitMr qtu
mn defitbieSo , & vnitterfale femper dtcitttr de
alitjMo fMbieQo.

Sed occiurit dubium,quomodo verum fit qu6d
fubftanria non didtur de fobied» : nam (ccundx

frUiMKrit fubftanriar pracdicantnr de fubie<ax> , vt didnu: in
fukieti» ir Prardicamcnris, cap.de Subftanria.

qittmti» no i

Re(pondeo;poteft dici quod realiter loqnendo
& (ecundum elTe nulb cft (ubftantia communis,
quac dc alio prxdicctur, licct hoc fit verum Logi-
Scoti Oper. tem. IV.

ce loquendo, co modo quo loquitur Philofbphus ffuU fU-
in Prxdicamentis, vt allegatum eft. Plato autem ttnu,ftdmm
pofiiit vt fibi imponitur, fubftanrias vniucrfalcs 'ff"*'^
fecundijm ellc, & realiter (epararas , przdicabiles
de inferioribus:& fic bcne procedit ifta rario con-
tra eum ; licct fimplidter, & alias airumat maio-
rem faKam. Dcinde cum dicit :

Sed an fic cfuidemnen contingit , vt quod
quid erat ejfc.in tpfo 'autem exifiit,vt animal
in homine,(^ equo. Ergopalam ijuia qu/edam ^ ,

efi ipfim ratio/. differt autem nthil : necfi non
omnium ratio efi eorum cjuafuntinfuhflan-
tia. Nihilenim minus fubfiantia erit hoc ali-
cuitti , vthcmo hominUin quo exifiit ; qu^re
idem accidit iterum , erit enimfuh^antia in
illiids fubfiantia , vt anirnalin quo efifpecies,
vtproprium exifiit.

Excludit quandam, rcfponfionem cauillofam, 1 1 J
qua pofletobuiari primi rarioni , vbi didum cft ^xtludneita
omnia efte vnum, quonim eft fubftantia, & quod J"'*"»**^

. , _ ,.* . f. f. » , . tnxm rttit^

qtttd eit vnuni : diceretur enmi ronan quod vni- „,^_

uerfaienon eft fubftantia quac fit propriavni, vt

quod quid erat c(Ie:quod cxcludens dicit :fedan

fic^qutdem non contingit , firilicct vniuetfale efle

fubftantiam ,vt tjuod quid erat : effe in ipfo aMtem

inexiftit , fupple eft fubftanria inexiftens , vt ani-

mal (juidem in homine & equo. Vult diccre quod

fbnc poftct obuiari diftac rationi , dicendo quod

vnii^prfale non eft fubftantia , & ficut quod quid

erat effe,\ich fitfubftanria e.xiftens in parribus,vt i^j^^"*"

animal in horoine,& cquo:natura quidcm anima-

lis non eft fic in homine, quod fit ei propria,cum

eriam fit in equo : ad quod excludendiun fubdit:

ergo palam quia eft qMtdam , id eft , aliqua ratio

ipfittt , fcilicet aniraalis quod ponitur fi!ibftantia

communis : dtffiert autem nihil , id cft , nihil ad

propofitum ,fi non eft ratto ,id eft , diflinitio ,

omntumeorum qu* funt ,id cft, ponuntur /wyK^-

Slantia,id eft, in diffinirione fubftanriaU rei : quia

tunc eflet proceffus infininis in diffinitionibus:

nihil enim minusfubftantia erit alicuttts hoc, fcili-

cet qu2 poritur non habcrc diffinirionem, quam

fi haberet vt homo hominis in qtto -exiflit : quare

idem tucidet iterum quod prius:mr enimfubftan-

tia in iUiusfMbftantia , id cft , quod ifbfubfbntia

comraunis;Ucet non ponatur propria alicui infc-

riorum:oponct tamen quod fit propria ilUus oom-

munis vt animal in qMo eftjpecies proprium extftit,

id eftjficut animal fi fit quacdam fubftanria com-

munis ; prius pndicabirur dc illo communi , & '

cius erit propria fubftantia , fiue fit diffinibilis fi-

ue non : Ci ergo taUs fubftanriacft propria aUcui

vni, nonpotcrit pracdicari de pluripus, nec altcri

incHe,& fic idcm quod prius.

S V MM A R 1 V H.

Quatuor rationibus probac vniuerfale
non efTc rubftanciani -, ex panc compoii-
tionis, qnafi hacc, vc infcrior , illud inclu-
dac, vcfupcriuscomponcns. Do<fVorfin-
gulasopcime exponic , &quomodo indc
non fcquicur difiinicum non efTecompo-
ficum.cx realicacibus , quia raciones pro-
ccdunc concra vniucrfalc Placonicum
cancum.

A a 1 ArrK

Texte6^7.

«H

tttnpofitioHts
frtbnt vni-
'turfalia n»»
effefub/fa/f,

tw.

lii

Trimitiu fub
Jlamid iierU

'explic*tur
triflex.

Ejftfrius
tempore »lio
in fropefttt
^uidi

"J

§iuom»io
frocedit »r-
gumentum
Th''lcfoph''iid
hominem, i-
tet non ex
form» (^Jim
fUciter efi
ergojimiUs
tx hypothefi.
AJ.rtibiedis.

28o Lib. VII

AMplius AUtem impofsibil( (jr inconue-
niens hoc ejfefuhsUntiam ,Ji ejtex ali"
qmbw^npn exfnbFf^ntiis effe^ nec ex eo quod
hocaliejuid,fedtx quali ^frius enim erit noft
fubfiantia , (^ cjttalU fnbjlantia , (^ ipfo htc
quod eli impofsibile , nec enim ratione , nec
tepore , nec generatione pafsionespofsibile eH
friores effefubHantia, erunt enimfeparabiles.

Probat qu6d vniucrfalia non funt fubftantias
ex parte componrionis , prout inferiora dicuntur
componi ex NTiiucrfalibus. Circa quod duo fa-
cit : primo adducit rationes ad propofitum. Sg-
pundo dubitatjoncm quandam excludit. Sccun-
/da ibi : Accidit autem cjHod habet dubitationem,
Prima in quatuor,(ecundum quod quatuor ratio-
nesponit. Secunda ibi : Amplius Socrati. Tertia
ibi:5»t aHtem. Quarra \h\:yimplimaHtem. Inpri-
raa parte intendu talem rarionem : Si vniuerklia
funt fubftantia» ; ergo fabftantia erit ex non fub-
ilantiis;confequen5 eft falfum : quia eaex quibus
res eft , funt priora : &: fic non fubftantia erunt
priores fubftantia,cuius oppofitum oftenfiim fuic
fupra : quia fubftantia eft prima omnium diflSni-
tione & tempore. Confcquentia patet:quia vni-
uerfalia magi? fignificant quale quid : fi igitur
fubftanris conftent ex vniuerfalibus : fubftantia
f rit ex non fubftantiis. I^icit ergo.quod amplitu
impoffibtle eji inquam talem fuhftantiam ejfe ex
non ftih/lantiis nec ex eo <jHod eft hoc altefuid : fed
ex qualiy f d eft, ex his qu«e fignificant quale quid,
quod probat, quia tunc , non fubftantia & quale
ent pniu ipfa fubHantia quod eft impojfibile : nec
entm ratione, id eft, diffinitiohe , nec temporey nec
generattone,poJfibile eft pajftones efe prioresfub-
Jiantiaiqma li CK,erunt feparabtles, fcilicet a fub-
ftanda, quod eft impoflibile : hoc enim prius eft
tempore alio , quod fcilicet poteft elle feparatim
fineillo,vtdidifn f ft circa principium huius f^p-
timi } & tunc fiipplcndum eft quod ea ex quibus
aliquid componitur , funt priora gencratione &
tpmpore,& quandoquc etiara diffinirione : fi igi-
tur vniuerfalja figniricant quale quid, non poteft
dici qiiod fint fubftantis, ex quibus conftituitiu:
hoc ahquid.

Se i rario Philofophi non videtur concludcre,
quia fecunda: f libftantix.puta genera & fpecies in
paedicaqento Sabftantioe.cajp.de fubftantia, Hcec
non fignificent hoc aliquid, fed quale quid,vt di-
citur in Prajdicamecis,non tame lignificant qualc
accidentaie,ficut paflioncs, fedqualefubftantiale:
;:a:io autem Philofophi proc6dit ac fi vniuerfaHa
lignificarent quale accidetale,ficut paflioncs. Ref-
pondeo , qu6d rauo Philofbphi concludit contra
Platpnem ; nam fi vniuerfaUa fint quxdam res eo
modo,quo ponit Plato,fcilicet quod fint res ali? a
fiagnlaribus,& per confequens fi fienificant qua-
htatem fingulariu,oporcotqu6d intot cis,vtfub-
ftanriis,&r (ic fignificabunt quale accidencale:nam
omnis qualiras quae eft res ali^ ab co cuius eft qua-
licas , & eft in co cuius eft , ficuc in llibicao eft
gualitas accidcnralis , patct 4e albedinc refpc<5hi
cocporis. Vniuerfalia igitur qujc ^Platonepoiiu-
tur fcparata,& pcrcon^ucns alix res a fingula-
ribus , opqrtct qu6d fignificcntqualc accidenrale
/ingulariujijofica Hypochcfi quidem fcquicur in-
conuenies^lcd non fequicur ^d opinionc Philofo-
phi : quia ipfe non ponic vniuerfalia feparaca,n9c
jdccrius nacurac ji fingularjbus. Deinde cum dicin

Metaph.

Ii6

Amplitts Socrati inerit fubflantia fubHan- ^^ ^g^ ,
iia-.quare duorumerit fubdantia-.totaliter -ve-
ro acctditji elt fubliantia homo,& cjHacunque
iia dicuntur : nihil eorum cjua tn ratione effe
nullius jubfianttam, necjue fine ipfis exifterei
necin aiio. Dico autem non ejfe (juoddamanin
malprater ali(jua,nec almdeorum qu/t tn ra-
tionibus nullius. Ejf his itaque Jpeculantibus
falam quia nihil vniuerjaliter extfteiium eft
fubftantia , ^ (fuia nttllum communiterpr^r
dicattrumfignificat hoc ali^uid/ed tale,

Ponic fecundam ratioriem,quaE talis eft:Si vni-
ucrfaha funt fubftantiac ; ergo vna fubflanria cri«
in duobusjconfequens eft falfum : quia oftenfum
eft fupra quod vna fubftanti^ eft propria vnius
tantum. Confequentiapatetexhoc:quiatunc ho-
mo erit fubflantia Socraris , & fimilirer anim4
prit fubflantia hominis,& per confequens Socra-
os:& fic in Socrate erunt dua: fiibftantia:, fciHcct
homo & animal, & ita vna fubftantia , putaani-
mal erit in duobus, puta in hominc & in Socratc.
Ideo dicit quod rf»2^//«/ Socrati inertt fubftantitf
fubftantta : id eft,ipfum animal quod pft fubftan-
tia hominis : qui etiam homo efl fubftantia So-
cratis : ^«<trf fcilicet ipCumanaial.eritfubftantia
duorum. Ec fiibdit quod totaltter, id eft,vniucrfa-
liter, accidtt hoc in omnibus tanquam vcrum : &
non fblum in Socrate,quia fi homo eft fiibftanria
& quacunque itadtcuntur, id cft > alia qua: fic di-
cuntur fpecies funt fimiUter fubflantis : fequitur
quod nthil eorum qua in ratione , id eft, in diffini-
tionc fpecierum ^onunt\ir,nulhttieJfejMhjianttamt
nec potcrunt extjterefine tpfis : in quorum fcilicec
diffinicione ponuncur, nec tn alto, fcilicec exiftont;
dico autem vt non effe qttoddam antmat praterali-
^«4,fcilicec animalia,id eft,pra:ter fpecies anima-
\is:nec aliqirod aliud nullii eorum qua tn rattonthtu^
id cft,in diffinicionibus ponuncur:hoc enim genc-^
ralicer verum eft de omnibus vniuerfalibus , quae
ponuntur in diffinirionibus fpecierum , fiue linc
genera,fiue difTerentiac : quia nullum corumfub-
ftanria eft eo modo quo ponebat Plaro. Ratio
huius patec ex didis : quia cum fpecies finc fub-
ftancia: fingularium , fequicur quod ea qua: po-
nuncur in diffinitionibus fpecieriun funtfiibftan-
tix;& fic erunt in finguiaribus plures fubftanriac,
& vna fubftantia eric plurium , vc dc Socrate o-
ftenfiim fiiic. Concludic ergo qutid ex hts itaqtte
Jpeculantibni palam eji , quta nthtl vntuerjalifer
exiftentium,id eft,nulliun ens vniuerfalc,(^y»ir-
ftantia, & quia nulium com/nHntter prd^dicatorumy
id eft corum , qua: communicer prajdicancurylj^-
nificat hoc aliqutdfed tale, vel quale quid. Dcin-
de cijm dicic :

Sin autem alia quoejue multa accident , (jr
tertius hemo.

Ponk ceniamraclonem,qua:taljs eft : Si vni-
uerfalia funt fubflantia:,ergooporcecdare terrium
homine:confequcnseftfalfiim:crgo & antccedes.
Dicit crgo,yw aUtemfxd eft,qu6d fi non detur pri-
dida conclufio , fciiicet qu6d nullum vniuerfale
fignificac hoc aliquid multa quoque alia accidunt
inconuehientia,& fupple quod eft terttpu h<mo.

Nocandum, quod hcut didhim fuit alias , hoc
inconueniens quod fequitur dc tenio homine,

quod

Summ^ II.

tr»FUtmi.

ThftUxtxf»- qaod fequirnr ad Platonem , dupliciter exponi-
fitic hmus nir:vno modo vt pratter duos Gngularcs homines
qmtd ift *if* fit tettius homo qui eft communh. Sed hatc pri-
tertwm *• ^^ expoiitio non eft ad mentem litter» : quia li-
cct fecundum yeritatem fit inconueniens darc
terrium homincm communera (eparatum, Piato
tamcn hoc non rcputarct inconucnicns ; imm6
neccdarium fecundum Platoncmde idcis, &idc6*
nihil concluditur contra eum. Aiitcr ergo expo-
nitur,vt lcilicet prarter homincm communem &
fingularcm, oportcbit poncre tcrrium hominem;
cum homo communis & fingularis conucniant
innomine & rarione , ficut duo homines fingu-
Ures ; praftcr quos ponitxjr a Platone terrius ho-
mo communis ; ex hoc quia conucniunt in no-
minc & ratione , & ttmc lequitur cadera rarione
ouod fit dare quarmm & quintum homincra , &
ucin inHnitura. Dcinde cura didt :

Tcx. c6.4>.

"7

ExdMbmin

mdm ntn fit
vnum fmppl*
fifimtfcrm»-
Us *8ms (j«
vltimMt 0»
re*littr di-
fiinSi.

JIBtudiftin-
gmitdrfif»-
r»t ylicttnf.
frtfrientmr
mtutrit, -vt
fitfrttfMtt.

Ttr dicimm
Democriii
t»ufirm»tfitJi
TMtitmtm.

t^mplius dutem eB ita matiifeFlum , im-
fopbite enimfubHantiam ex fubFiantiis effe
inexiiientibus fic vt aifu : du« namque fic
aHu , nunquamfunt vnnm ailu,fedfi fote-
fiate duofuerint^ erunt vnum^vt qua duflum
ex duobm dimidiis fotefiate , nam aHusfe-
farat. ^areffubfiantia vnum,non erit ex
fuhfiantiisinexiBentibus , (jrfecundum hunc
modum (juidem diiit Democrittts reife , tm-
fofiilHle enim ejfe ait ex duobus vnum, aut ex
vnoduofieri ,magnitt/dines enim indtuiftbi-
les fubBantiasfaciunt,fimiliter igitur mani-
feHum,quia ^ in numero hahebitfiefinume-
rus comfofitio vnitatum ftcut dicttur a qui-
hufdam^aut enim non vnum dualitM^autnon
effvnitas in iffaaffu.

Ponit quartam rarionem,diccns,qn^ ampliki,
& ita eft vuimfefium, fcilicet vniucrfalia non e(Te
fubftantias hac ratione , quae fic fbrmari poteft
Impoflibile eft ex piuribus exiftcnribus in a£hi
fieri vnum, quia adus diftinguit , & fcparat : fed
vniuerfalia funt fubflanriae in adu , fccundum tc;
crgo cx talibus fubfbntiis 3.€oi cxiftcntibus non
erit vna aliqua fubflanria , vt tu dicis : &■ hoc cft
quod fubdit , imfojfibile efi enim fuhfiantiam effe
exfHbfiantiifficHt inaElu exifientthm : duo nam-
^itefic aEiu nien<juamfMnt vnum aBu : fed fifue-
rint duopotefiate erunt vmtm : nam vnum in a»flu
benc potcft cfTc plura in potcnria:rf dHfU, fcili-
cet linca, quae eft in adu ex duohm dimiditi prte-
ifate: ita quod vnalinca in adu,puti^ dupia , be-
nc conftat ex duobus dimidiis , qus funt in ca in
potcncia non in adu : & fubdit caufam difri ;
ailm enim feparat , vnumquodque cnim diflin-
guitur ab aiio per propriimi aftum & fotmamj
quarefifuhliantia , puta parricuiaris , eft aiiquod
vnum , non erit ex fMhfiamits , fcilicet fibi inexi-
iientihm aEiu ; & idc6 fuppie fieft ex vniucrfoli-
bus , fequitur quod vniucrfalia non crunt fub-
ftanriac in adu vt diccbat Plato. Etfubdit, quod
fecMndttm hunc modum quem didt Democritm,
& reflMn hoc didt : au emm wipofifthtle ejfe ex
duohm fieri, vnum , aut ex vno duo. Cuius didi
rarioncra fuixfit : magnitudines enim indiHtfihiies
factunt iciam fHhftantias , icilicct Democritus &
fcquaces dus , ficut didum eft fupple de magni-
tudine : fimiliter tgitur manifeftutn ; quta & in
Scori Opcr. lonu IV.

Cap. XIV. 281

numero fc \\iAxhit,finttmerm eft cempofitio vmta-
tHm,ficut dicitur a tjmhufdam : quia tunc aut dua-
litat non eftvnMmJic fimilitcr nec quicunqucaiius
numcrus : atu vnitM non efi aHu in ipfa , fdiicct
duaiitate , & hoc vcrura cft : aboquin duaiitas &
quicunquc aiius nuraerus non cfTct pcr fc vnum,
fcd fbium aggre^arionc.vt aceriius.

Notandum eft didhim Democriri taic forte ha-
buiffc moriuum : quia fcilicct ipfe non diftin-
gucns intcr potentiam & aftum , ponens criam
magnitudincs indiuifibilcs cflc rcrura fubflan-
rias,& hoc fuppofito ttOch dixit ; volcns qu6d fi-
cut in vnoin adhi non funt multa in aAu ; quia
iam non eflct vnum vt didura cft ; ita ncc lunt
raulra in potcnria:cx quibus fubflanri^ rerum po-
nuntur indiuifibilcs. Vci aiitcr , qu6d fuppofita
fua pofirioncfcilicct quod magnitudincs indiui-
fibiies fint rcrum fubftanriac, & fic fcrapcr clTc in
aftu,redc dixit quod ex cis nunquam fiat vnum
per fe pofita hypothcfi. Dcindc cum didt :

Hahet autem quod accidit dubit ationemfi Txom.jo.
emm neque ex vniuerfalibus pofsibile eH effe
necvnamfuhfiantiam , propter talealiquid:
fednon hoc aliquidfignifitare.nec exfubfian-
tiis contingit affu efie ; neque vndmfnbfian-
tiam : incempofita vticfue ertt fubsiantia om-
nis : quare nec ratio vtique erit netjue vnius
fubHantia. At vero videtur omnibits , (jr n8
diffum e^ dudam aut foium fubHantia effe
terminum,aut maxime : nunc autem nequefi
huiufmodt : nuilius igitur erit diffinitio -. aut
modo quodam erit , modo autebtquodamnon.
Manifefium autem erit quod diciturmagis i»
foHerioribm.

Excludit quandam dubitationem,diccns,qu6d
illud quod accidit , fcihcet ex pratdidis habet du-
bttationem : fienim vt didum eft nec vnam , id
eft, tuAlivafuhftantiam pojfihtle eft efe ex vntuer-
falthm propter tale aliqutd ifed non hoc aliquid
figmficare, id eft, proptcr hoc quod vniuerfale fi-
gnificat qualtj quid, & non hoc aliquid:wc eriam
rupple ficut didhim c{i,ex fHhftantits aSiu contin-
git ejfe:nec vnaM,id eft, nuBamfHhftantiam, f?in-
quara fic eft , omnufHhftontia ertt vtiejue incom-
fofita : ^uare nec ratioM e^^^diffinitio-vtttjue erit^
Kecvntm,id cft.nuUius cxii fuhftantix : namdiffi^
nitio cum fit ratio habcns panes,non poteft dari
nifi de fubftantia compofita : at vero, oppofitum
fupple videtur tmmhm, & dudum didum eji, aut
folum fubftantia efife terminum , id eft , diffinirio-
nera;4«f maxime:nMnc autem concluliira cft fiip-
pie qu6d nec huim, fciiicct fubflantia: eft diSini-
rio ; igitur fcquitur quod nec nuUim erit dtftini-
tio. Et tangit fblutionem dubitarionis cum fiib-
dit : aut modo qModam ertt , fcilicct fubftantia cx
fiibftanriis : modo autim quodam ntn;tnanifeftMm
autem erit magis (jMod dicttur ex pofterionbm,
fcilicet infra in hoc eodera feprirao : & eriara ci
odauo libro : quia licct fubfbmria non fit cx
fubflantiis iix a£hi ; cft taracn erfui^'
fl^ntiis in potcntia cxiftcn-
tibus in toto.
):(

D-jfniti* ar-
guit cempofi-
ticntm difti-
niti tx rt»li-
tMilmffMi-
trm vtl fro-
ptrtitHoiHiit

"*■ ■.-. .
SolMtit.

Cap. 15,

Aa

SVM

115

z82 Lib. VII.

SVMMiE SECVND^

C A P V T XV.

Inconucnicntia qui fequuntur coijtra aflerentcs

ideas fubilantias e(le,& feparataSjatqueex ge-

nCre & dilFercntiis conftarc Itena fub-

ftantias feparatas Platonis.& fin-

gulare etiarn incorruptibile

di^ibilia non e0c.

S r MM A R IVM.

£x didis infert inconuenicncia contFa
ideas , fi earum affercor teneac fpedes
componi ex genere & differencia •■, quia
genus cunc non effec idem numero in
variis fpeciebus, quod fuse probac>noquc
eciam diuerfum in eis,& hoc quacuor ra-
cionibus : quod inconuenicns ex compa-
racione gencri; ad indiuidua fenfibilia»
clarius fequicur.

MAmfefium autem ex hls ipjls^quodeue-
nitidtM fomntibus fuhfiAntiag & fi-
farabiles effe , ^pmulffeciem exgenerefa-
cientibtts ^ differentiis.

Poftquam Philofophns probauit vniuerfalia
non eflefubftantias, nunc probatquod vniuerfa-
!ia non funt fubftantia: fcparatac. Circa quod duo
facitrquia primofacit quod didum eft. Secuud^
rcgreditur addetemiinandum dubitatione quan-
dam quam fupra dimiferat ijifolutam. Secunda
ibi : Mamfefittm eft autem ^ttod ffihftatitiarum.
Ptima in du;is:quia primo oftendit quod vniucr-
falia non funt fubftantiac (eparatac. Secund6 quod
dato quod fint , non fimt diffinibiles , vt dicebat
Plato. Sccunda ibi : Gluomam vero fubftantia.
Prima in duas : quia prim6 oftendit propofitum
comparando gcnera ad" (pecies. Sccundo com-
parando gcnus ad indiuidua. Secunda ibi : Am-
plius attteru infenjthilibns. Primain duas:quia
primo proponit intentam conclufionem. Secun-
d6 fiibiungit eius probationem. Secunda ibi : Si
enim funt fpecies. Dicit ergo,qu6d mamfeftum eft
ex hii ipfts, qux di6b fimt ,& qux diccntur,acci-
dcnSjid eftjinconueniens <]uod accidif ponentibus,
id eft, dicentihusideMeJfefubftantiaffeparabileSf
drfimul cum hoc facientibtu, id cft , poncntibus
fpeciem componi ex genere & differentiu, hxc
f nim duo coniundta ducunt ad inconueniens , vt
patebit.

Notandum propter ea quae {cquunoir , qu6d
ponebatPlato ideasfpecicrum ; nonaurem genc-
rum,vt dicebatturtertio huius,proptcr caufam ibi
didam j & ide6 quaedam probationes fequentcs
ducunt ad hoc, qu6d lcilicct fi (pecics funt fepa-
ratx , ergo & gcnera, contra Platonem. Dcindc
ciim dicit :

Si enimfunt fpecies,(jr animal in hominey
^ equo^aut vnum (jr idem numerofunt, aut
atterum^

^d vni- Probat propofitam conclufionera , & intendit
mrftUia nta talcm ratioucmiSi fpecics funt feparat£ & com-

Metaph.

Coneiufio
quam inten-
dit in hae
farte.

Jtktu ff*cit'
rumdunt».

KM ptfuit

rlatf.

liO

pofitae ex gencre & difFerentia , puta homo & c- ftntfuhfi»n-
quus & huiufmodi : tunc aniiml quod c ll genus, ti*f*f»rMA
aut eft vnum &• idem numero in homine & equo, ♦A»*^-
aut alterum : frd neutrum poreft dari , fi fpecies
funt fubftantis feparatae & compofitae ex genere
& difFcrentia, crgo, &c. Circaiflam rationem fic
procedit. Primo pracmittit maiorem. Secund6
probat minorem '^irRatione nam^tte. Dicit ergo,
fienimfufit Qiecies , fupple feparata: , &animaly
quod eft genus,eft in homine & in equouiut vnum
& idem numero, flipple aniroal eft in vtroquc,4M
iUterum.-conikax. enim quod genus cft in pluribus
fpcciebus. Dcinde cum dicit :

fUtione namquepaHtm quia vnumteandem
enim dtcit rationfm dicens in vtroque : ergoft,
eH aliquis hopio ipfum fecundum fe hoc ali-
quid , (^ feparatum , neceffe ejt ex quibus, vt
animal, & bipesjhoc altquid fignificare^^ effe
feparabilia,^ fubfianti^-.quare (^ animal.

Piobat minorem rationis. Circa quod duo fa-
cit:quia prim6 probat vnampartcm minoris, fp-
lieet quod non fit idcm animal in homine , & in
cquo.Siicundo probat aliam pancm,fcilicct quod
non alteriun.Sccunda ihi:Sedfi alterum. Prima in '^^ff". ^"/^
duas:quia prim6 innuit probationem minorisici- fJMrMjJiud
licetquoddcbeatponiidcm. Secundo addit eius efft^gmM
improbationcm. Secimda ibi : Siiptidtm igitur. ('"tri^ TUt»*
Dicit ergo,qu6d r<«/«)«f ,id cft,per rationem pro- "*"*'
babilem,cft palam quia vnum , fcilicct animal cf^
in homine & in equo : eandem entm cxhibct >«-
(lonem dicensin vtroqfte, id eft, quod fi afHgnctur
ratio animalis,vt aiumol dicitur dc vtroque, fcili-
cetde hominc & deequo, eademratio affignabi-
tur , puta quod eft fubflantia anjmata fenfibihsi
nam genus rccundum vnam rationem dicitur dc
fpeciebus , ficut fpecies de indiuiduis ; ergofieft
^liqufs homo ipfumfecunditm fe hoc aliquidfepa-
ratum, id eft ,quoddam dcmonftrabilc fubfiftens
feparatum:cx quo fupple ^pcies fecundiun vnam
rationcm de indiuiduis prsdicatunnf «jT^ eii pari
ratione ca fx quibus , fupplc fpccics conftituitur
vt animal, & bipes , qu^ funtgenus,& difFeren-
tiaefle hoc aliquid & feparabilia,(uipj)le a fuis in-
ferioribus : & ejfe fubftantias , fcilicet per fe fbn-
tesiquia &animal erit, fupple vnum numero per
fe exiftens quod de homine&de equo pra:dica-
bitur.Dcindecum dicit :

Siquidem igitur idem (^ in equo -^ficttt tu
inteipfo : quomodo in Jeparatim extjtentibus
vnum erit i Et quare non , &fine ipfo erit ^
animalhoc>

Deindefiquidemparticipationebipedis ^ Tcx.caji,
multifedis, impofiibile aliquid accidit-.contra-
ria namquefimul inerunt ipfi, (jr huic entifin
autem quis medus quando dicit aliquis vti-
que animal effcbipes , aut grefiibitefedforfan
componitur,(-r copulatur^ aut mifceturiverum
omnia inconucnientia.

Oftcndit iftam partem minoris eflc impoflibi- 1 1 1
lcm tripliciter. Tum primo , quia idem nuniero
eflet in exiftentibus feparatim , quod eft impofli-
bilc;ide6 diciv.fiqutdem <^//«r:fupplc idem nume-
ro animal eft in hominc , & in equo , fUut tu m
temettpfo , quomodo in feparatim extftentthui

vntm

§^ed idem
mnimMlpt m
»umer» in
fUtrihtu i^-
tiehm tMqui
im^J/tkii*

AL jan.

UmU vmitd-
tkimimis

121

§l!iedft $Jl

^ JUH tUud

*nim»l in
•mmihm fttU
f>ecxAmi fr»-

Summ^II.

vnttm erit ? Quafi diccret hoc cfle impoffibilc :
nam;dcx fecundum Platoncm ponuntur abinui-
cem fcparats:ficut ergo tu non cs nifi in tdp{p,&
non iii pluribus, fic nec idem animal numcro po-
teft cllc in diuerfis (eparads. Tum lccund6 , quia
eadem rationc haberet poni idea gencris, ficut fic
idea (peciei contra Platoncm : homo cnim poni-
tur feparatus , quia eft vnum dc multis praedica-
tum : qttAre ergo non eadero ratione animafix quo
ponitur vnum in homine & in equo,mf nontmi-
■mal y quod fupple ponitur vniim numcro in di-
ucriis. Quafi dicerct quod non poteft did ratio.
Tum tertio , quia fpcdes compofita cx gcncrc &
dlffercntia quomodo cflet vna ? Quia aut hoc
eflet , quia genus partidpat difFcrentia j aut quia
eflent compofita vt domus ; aut copulata vt
fcamnum ; aut mixtavt lapis : primum non, cum
genus non partidpet di&rentia : quia tunc idem
numero genus panidparet contrariis differentiis,
& cidem ineflent conaaria : lion (ecundo modo,

2uia illa quae fic fadunt vnura , fiue per compo^
tionem, fiue uer copulationem, fiue per mixtu-
ram , {emper /e habent ficut panes, & non prse-
dicantur de tott) : genus autcm & diffcrentia
prsdicantur de fpecie. Iterum in illis vna & ca-
dcm pars numero non potcft cfle in diuerfis : ge-
nus autem ponitur idcm numero in homine , &
ineqtK),&hoceftquod didt : Demde fi ijMiiiem,
fupple fjjccies conftat ex genere & difFerentia,^<«r-
ticipatiene hipedtt & tmtltipedis , ita quod ani-
mal participationc bipcdis , quod cft difFcrenria,
conftituat homincm ; & parriciparione mulripc
dis conftituat equum ; impojfthtie dliqnid ejiti-
dem accidit . cotnraria narrtqMe fimul inentnt ipfi
vni & hMicentiM eft,animaU,quod poninu' vnum
ens numero dcmonfbanun ifiaiftem non fupple
fiat per modum paniciparionis : (\Mis modm erit,
citm alitfuif vticjtu dixertt animal ejfe bipes , attt
^rejfibtle : conftitucns fupple fpecicm aliquam
vna cx his duobus: quafi diceretqnod nonpoteft
dari modus. Et fubditj/fti/iryiw/upplcdicctali-
quis , ^Mod componitur & copulatur & mifcetitry
/cilicct vnum alteri de his duobus , & ex eis fiat
vnum altero iftorum modorum trium : veritm
pro Cedyomnia fitnt ificontunientia propter caufam
di^hxtL, Ddnde cum dicit :

SeJjialterum in vnoqntKjur^ infnitaergo
erunt , vt cH confequens dicere ejuorumfub-
Bdntia animal : no» enimfecundum accidcns
ex animali homo.Amplius multa eruntiffum
animal , fubfantia enim in vnoquoque ani-
maL- non emm dc alio dicitur ; f autem non
ex Ulo erit homo (^genus iffius illud , & am^
fltus idea omnia ex quibus erit homo \ igitur
non (juidem alterius erit idea , alteriusvero
fubsiantia : imfoftbile namqite. Iffum igitur
animal erit vnumquodque eorum qua tn ani'
malibus. Amfltus ex quo boc, ^ quomodo ex
iffo animali,aut quomodo fofbtle esi effe ani-
mal , quodesifubsiantia hoc tffum frttter if-
fum animal.

Probat fecundam panem minoris,fcilicet quod
non fit altcrum animal in hominc & cquo;& hoc
quadniphdtcr. Tum primo , quia vnum genus,
puta animal eft fubflantia infinitorum : quiafpe-

Cap. XV. 28?

cics funt quafi infinitx , & gcnus eft fubflanti*
cuiuflibct /pedei , & flc animal pcrrinet ad fub~
ftanriam hominis , & eadem rationc ad fubflan'
pam equi. Quod autcra aliquod vnum penineat
ad fubftantiam infinitorum vidctur impoflibile,
& hoc eftquod didt :fedfi fupplc dicas quod al-
terum animal efi in vnoijMoqMey id efV, in vnaqua-
que fpcde : ergo vt confeqttens eft dicere ifti pofi-
xiotdyinfinita/unt qMorum eft fMhfitintia animai :
homo enim conftat ex animali non fectmditm acci-
densyfed fupple per fc , quarcnus eft dc fubftan-
ria fpcciei, vt didum eft Tum fecundo, q!iia ip-
fum animal , quod eft gcnus , erit mMlta , ficut
fpedcs funt raultac j nam animal fubftantia eft
vniufcuiufque fpedd de quibus prafdicatur in
quid, non ficut dc aliquo diuerfb a lua fubfbutia,
& hoc eft quod didt : AmpUits ipf^m ammal ertt
mtdta , quod cft inconucniens : a/iimal enim eft
fttbftantia in vnoqtuqiUy id cft, in vnaquaquc (pc-
dc : non enim dicitur, id cft , pra:dicatur dc fpc-
cic, vt de alio, id eft, ficut dc alieno^ autem no/iy
fcilicet pnedicetur dc fpcdc vt dc alio : fequitur
quod homo erit ex tia , fdlicct aniraali : & ttttijL
erit genm ipfiut, fcilicet hominis : quare flipple d
fpcdcs funtmnltjc , & ipfum genus erit multa :
quod videtur inconucnicns. Tum tcrrio/juia om-
nia fupcriora,cx quibus componinu homo,enmt
idcx,puta animal & bipes,quod cft contra Plato-
nem, qui fblum fpederum pofuit idcas vt df£hun
eft : tuiK ergo non crit vcrum dicere , quod vni-
uerfaUum aliqqa. funt idex : aliqua fiibllantia
idcarum , vt ipfi dicunt. Confcquenria patet ex
hoc : quia cx quibus funt dioerfa animalia,(ecun-
dum diuerfas (pedes cuilibct (pedd refpondcbic
aliquid proprium de fubftanria animalis , quod
cft gcnus , & pec confequcns animal genus crit
idea.

£t hoc eft quod didt , quod ampliki omniu ejc
qMibut homo , lcilicet componitiu: , erunt idex :
ideo non potcft did quod altertiu quidem erit
idea & alteriut eritfttbftantia: impcfjihile namqMt
eft hoc. Plato enira ponebat quod vniucr(alium
quacdara funt idcjc, vt (pedes;quxdam fiibftantia
ideanim non ideac, vt genera & difterentiac: con-
cludit ergo quod tpfum igitur animal , quod eft
genus , erit vnMmtjModqtte eorum (jMa fuut i»anit
tnaltbus, id eft, qna: conrinentur in (pedebus ahir-
malis.Tum quart6,quia fi homo ponatur fcpara-
tus ab anim^', quomodo animal erit dc fubftan-
tia & dc compofitione hominis : non videtur
pofEbilc , & hoc eft quod dicit : amfliits fupple
eft dubium, ex <jiu comporutur hoc, fcilicet quod
cft homo, & qucmodo ex ipfo animaii,f€T (c fup-
ple confHtuitur ; aut <}Momodo pojfihile eft animal
effe qMidem fMhftantiam , (cilicet hominis hoc ip-
fMm, id eft, homo^^rw ipf^m animal, cum ho-
mo Ct quid feparatum prastcr animal: quafi dicc-
rct quod non eft pofHbile. Deindc ctim didt :

Amflms autem in fenfibilibus hacacci^
dunt , & his abfurdiora :fi itaque imfopbile 1 i j
fic fe hahere , falam quia non eli idea iffh-
rum^fuut quidam dicunt.

Probat propofitiun,comparando genus ad fin-

gularia fcnfibilia, dicens quod ampltitj hac, fdli- -.

cet inconuementia quac dicb funt, acadMnt m ^f^ ^

fenfihtlthutyid eft, in fingularibus,^^ tn hisabfMr- tge fiAfU»-

diora : fi fdlicct gaKta & alia vniucrialia ponan- t***f<f^»-

tur fubflantia: fingularium^ficut ponuniiv: fpede- '"'
Aa 4 rum

T.c,JJ.-

284 . Lib. VII.

rum quatenos natura gcncris magis diftat ^ fin-
gnlaribus quam a fpccic :fimturimPoJfihUe efi
ficfs hahereypalam quia nett ejftdea iffomm, fcili-
cct {enfibilium fIng;ularium,yZwr qutdam dicunt,
rcilicet Platonici.

SVMHAKl VM,

AdmifTo vniucrfalia cflc fubftantias
fcparatas,tamcn erunt indiffinibilescon-
tra Platoncm , qui proptcr difiinitionem
tc fcicntiam > pofuit idcas > quod probat;
quia iftx ide^ funt (ingu'ares , H admit-
tantur, quia pcrfc cxiftentes,&dc fingu-
laribus non cft fcientia , nec difHnitio,
quod fusc probat. IntcUigitdefihgulari
cxiftcnti,de quonequit effc fcientia,quia
poteft cffe, & non cfTe i fed dc fingulari,
abftrahcndo ab cxiftentia, potcfl cffc
fcicntia & diffinitio, nonper fe primd, vt
bcn^ cxplicat Do^tor.

QVoniam verb fuhfiantU altera^^ quod
fimul totumy & ratio. Dico autem quia
boc quidemfic eBfubfiantia cum materia con-
cefta ratiOy illa vero ratio totaliter, ^dcun-
que quidem igiturita dicuntur^horum quidem
efi corruptio , etenim generatio huiui^ rationis
autem non efi ita vt corrumpatur^ neque enim
eB generatioinon enimfit domui effefedquod
huis, domuit verumfine gcneratione ^ corru-
ftionefunt , ^ nonfunt ; oHenfum eli enim
quia nuUits hicgenerat necfacit,vnde ^fub-
BantiarumfenfihiUumfingularium,necdiffi-
nitio, nec demonHfratio efi , quia habent ma-
teriam, cuitu natura talis eH^vt contingat (jr
efie,(jrnon effe. ^uapropter corruptihilia om-
pia fingularia ipforum ; ergo fi demonfiratio
neceffariorum, dr diffinitiofiientifica^ ^ non
iontingitfuutnecfcientiam^quandoquefcien-
tiamy quandoque ignorantiam effe. Sedepinio
tale quidem efi^ ita nec demonfirationem, nec
diffimtionem^fed opinio efi contingentis ali-
terfe habere , palam quia non vtique erit ip^
forumy necdiffinitio , nec demonfiratio , non
enim funt manifelia corruptafcientiamha^
bentihusjdr citm afenfu ahfcefiferint,(^falua~
tis rationibus in aniroa eifdem , non erit nec
diffinitio amplius, nec demonfiratio. Propter
quodoportet eorum ad terminum Budentem^
cum aliquis diffiniat altquidfingularium,non
ignorare , quia femper auferre efi ^non enim
contingit diffinire , nec itaqufideam nuUam
eB diffinirefingularium enim idea^vt dicunt,
(jr [eparabilts efi.

Oftcndit , qu6<l dato qu6d vniucrlalia ponan-
tur fubflantiae fcparatz , qu6d tamen non eninc
diffinibilcs , quod cfl contra Platoncm. Ex hoc
cnim Platonici ideas pofuerunt , vt dc eis eflcnt
diffinidoncs & dcmonflrationes vt de neceflariis:
liam dc icnfibilibus pon^bant non pofle eflc fcieh-

Metaph.

tiam propter eorum motum & variationem. Cir-
ca quod duo facit : quia primo probat intentura
^ priori, & per rationem. Secundo a pofleriori,&
^ figno. Secunda ibi : .Quoniam propter qutd nul-
lt4i. Prima in tres, fecundnm quod addiKit tres
rationes fe mutu6 fupplentes. Secunda ibi : Ne-
cejfarium vero. Tertia ibi ; ^jtemadmoeUim igitur.
In prima parte intendit talem rationem:Nullum
fingulareefldiffinibilc : fed ideaj fi fint, funt fin-
gulares , cum ponantur per fe exiflentes : ergo
idcae non erunt difGnibiles. Maior probatur,qiiia
diflinitio non eft de corruptibilibus , ficut nec
fcicntia , nec demonftratio : fcd fingularia funt
corruptibilia & generabilia : quia habent mate-
riam quA rcs poteft<fI'e ic non efle, prgo fingula-.
ria non funt diffinibilia.

Dicit ergo, quod qtuniamfuhfiantia dicitur */-
tera, & tjttodfimul totum, id cfl , fingulare com-
pofitum ex materia & forma,& ideo & alio piodo
dicitur fubftanria ratio , id eft, fbrma : quod ex-
ponit, dtco autem quod hac quidem , id eft , flib-
flantia compofitayic efifuhfiantia : quia ratio, id
cft, forma concept,acum materia : ilUvero ratio,
id cft, illafubflantiaqufE cft forma, eft ratio tota-
liter, ideft,pure formaliter, non includens mate-
riam , nam materia fic eftpars compofiti , quod
non eftpars form«e, vt iam didhun eft Cuptx.qua-
cunque tgttur ita dicuntur qu6d fcilicet fubfian-
tiiE compofltae : horum quidem efi corruptio:etenim
pro qaii generatio huita : nam corruptio & gene-
ratio fiint circa idem ; rationis autem, id eft, for-
mas ipfius , non efi ifa vt corrumpatur : quia nec
generatio <r/?fupple ipfius formae monentmfit do-
mui effe , id eft , forma domus :fed quod quid efi
huic dornui, id eft, tota domus compofita : verkm
pro ^t^^tne generatione & corruptione funt & non
funt , fcilicet ipfae format fimplices:(>/?f/7/«wj enim
efi fupra in hoc eodem feptimo;t.c.?,7.& circiter,
quia nullttt hac fcilicet formas generat nec facit :
nam ars pradfcica eft fadiua : oftenfum eft cnim
fupri,qu6d formae non fiunt pcr fe , fed per acci-
dens , fcilicet ad generationem compofiti quod
perfe fit. Et iuh6\t,propter hoc autem,\c\\\ctt quia
fubftantiae fenfibilcs fingulares flint generabiles
^ corruptibiles .- ideo fuhfiantiarum fenfihtltum
& fingularium nec efi dtjfinitio, nec demonfiratio .<
quia hahent materiam , cuitts natura talis efi vt,
fcilicet id quod habet talem materiam contingat
ejfe & non ejfe : vnitenz enim ratione priuationis
anne xac machinatur ad malum , vt dJcitur primo
Phyficontm.t. c.So, quapropter ornriia fingularia
eorruptihilia funt ipforum,\A eft, omnia de nume-
ro ipfbrum fenfibiliqm,ex eo fcilicet,quia habent
materiam^f mt corruppbilia iergofi demonfiratio
& di§initio fcientifica , id eft , qua: facit fcire , &
eft medium demonftrationis, neceffariorum efi, vt
dicitur primo libro Pofteriorum: t.;.& 14.& irc-
txxmfi non contingitfi.ut nequefcientiam quando-
que tgnorantiam effe , fed opinio tale quidefl : ita
nec dcmonftrationem, nec diffinitionem : quod-
libet enim iftorum cft de neceflariis, quas fempcr
vcra funt -.fed opinto fupple <?// contingentis altter
fe hahere , quod fcilicet nunc poteft efle verum ,
nunc poteft effc falfum : f\ inquamita cHpalam
quia non vtique erit diffinitio, nec demonjiratio ip-
forum, fcilicet fingularium fcnfibilium corrupti-
bilium : non enimfunt mdnifefia corrumpi, ideft,
corruptibilia hahentihtu fctenttam Ae c\s •.citm
ahfcefferint afenfu , quo cognofcuntur ; & idc6
faluatis eifdem rationibtts quiditaduis corum in

antma.

tttrjalia nofi
fiint dijfmbi'
lia d»te que4
fonantur
more fUto»
nico.

U4

SinguUre fn
frgmertuur
& corrumfi'
tur.

ftrjtmttett
eji generati»
nec corrupti»
fcilifetferff.

DefinguUri-
bui fenjibili-
b$u non tfi
fcientta nee
diffinitio.

MateriMefi
caufit conu-
ftionis.

ScietttU tft

neceljMrieripm

duMMXM.

frelfen.

Opini* efl
emtingentii.

nde 7. q.
^tudq. ctn-
tittjitne X.

Jjf* lum tjt
difititif.

gniari hnfu*'
tmr Thiltfo-
fhtuj^itt/li^
dk.

Summ^II.

tmimMy quibus fingularia cognofcuntur ; non erit
de cis nec diffimtio, nec demofiflratio : ejtupropter
oportet fiudentem ad terminMm , id eft, ad diffini-
tionem eorum , fcilicet (ingularium quando tjuis
diffinit ali^uodjingularium non ignorare : fed fup-
ple debet fcire : ejuiafemper efiauferreM eft,con-
tingit fingulare corrumpi manentc illa diffiniiio-
ne, qnam fingit. Et fubdit concliifionem cum
minori dicens,{cd nec ideam nuUam efiyid eft,con-
tiiigit diffinire : hxc eft conclufio : idea enim vt
dicunt fingularium,iA eft, de numero fingularium
eft : qiiia vt 6iomx. feparabilis efl , &c pcr fc exi-
ftens.

Notandum quod Ariftotcles in tota ifta litera
loquitur de fingulari contraiito ad exiftentian»,
& de tali verum pft quod non eft dc co ncc (cicn-
tia, nec dcmonftratio,nccdiffmirio : quia ibi im-
manifeftum eft,cum abfccflcrit a (enfu,vtriim cxi-
ftat, vel non exiftat t & ad hoc facit ratio, quam
tangit Philofbphus : demonflratio inquit efl necef-
fariorum,Sc diffimtio & fi:ienria: & non cotingit
ficut nec fcientiam qnandoquc fcienriam , quan-
doque ignorantiam elle,ita necdcmonftrarionem,
nec difnnirionem , fcilicet quandoque contingit
cfle talem, quandoquc nonelle talem. Et ex hoc
concludit : palam autem ipfbrum, fcilicet fingu-
larium corruptibilium neque fcicnriam , nequc
diffimtionem elTe : non enim/rtntmanifeflacorru-
pta fcientiam hahentibtu cum efenfu ahfcejferint
& faluatis rationibus eiufdemin anima.Vu\l dicc-
rcquod Ci de contingcnti, vel de comiptibili , vt
tale, cflct difiSnirio , vel demonflrario : cum illud
tale pollit quandoque elle, quandoque non efle ;
ialuata tamen ratione in anima , fequitut quod
f flet quandoquc fcienria de ifto obiedo, & quan-
doque ignorantia : quandoque demonfbario , &
quandoque non demonftratio, quod cft impofli-
bile , ex quo habctur ifta propofitio , quod cum
ratio in anima podit mancrc eadcm non manen-
te cxiftentia a£huli obiei^i , fequitur , quod cxi-
ftenria, vtexiftentia, non eft per fe ratio obiedi ,
vt fcibilc eft : quia rario (cienrifica non poteft
manetc eadem in am'ma , non manente codem,
quod eft per fe fcibile, vt fcibile cft. Siue autem
fcibile poflit exiftere in re, fiue non ; faltem rario
eius, vt fcibi.Ie eft, potcft manerc eadem in anima,
non manente exiftentia : ita quod non includit
eam in ratione fcibilis : loquendo autem de fin-
gulari abftrahente ab exiftentia,vtique poteftefle
diflSnirio, dcmonffa-ario & fcienria, de tali fingu-
lari non pcr fe primo. Rario huius eft , quia, vt
didum eft in praecedentibus,fingularc nihiladdit
vltra fpeciem.quod perrineat ad eius quiditatem,
& idco non habet aliud quid quam fpeciei : nec
aliam diffinitioncm adiffinitione fpeciei : &quia
diffinitio fubiedi eft mediiun in demonfhationc
potiffima, per quam gencratur fcicnria, fequitiu:,
quod de fingulari non fit alia demonftratio , &
fcientia, quam illa, quac eft fpecici,

S V M M A R l V M.

Probat fusc fingularc , etiam incorra-
ptibilc,non efTe diHinibilc,& confequcn-
tcrnccillasidcas.etiamfidicauturincor-
rupcibiles efTe. Airumptum probat, quia
diffinicio conucnitur cum diffinico ; con-
ucniret cnim cuilibct fingulari alij ciu(*-
dem fpeciei : vel ficret per aliqua acci-

Cap.XV. 285

defitalia fupcraddita cfTcndat. Rciicic fo-r
lutioncs ad hoc,quinquc rationibus,con-
firmans fqam fententiam.

NEceJfirium vero ex nominibus ejfe ra-
tionem : nomen autem non faciet dif- ^*J^
fniens ; ignotum enim erit : pofta autem
tommunia omnibtts. Ergo neteffe ineffe ^
alij hacy vt fi quu te diffiniat animalydi- 1x6
cet gracile , aut albufp, aut aliquid aliud,
quodinalioftt.

Alergo hSc
recimdam

Di0niti» df
btt tft ctm-
utrtibilit t»
d^^nit*.

Ponit fccundam rationem , qua: fupplet pri*
mam:diccfct enim Plato ad primam,qu6d. arguit
dc fingulari nutctiali corrupribiIi,qualcs non po-
nuntur idca:, & ideo nihil concludit : addit crgo
aliquid -fccundum hanc rationem. Circa quam
fic proccdit:quia primo prxmittit rationem, Se-
cundo cxcludit falfam rcfponfionem. Secunda
ibi : SitjHt* autem dicat. In prima parte intendit
talem rarioncm : Diffinirio debct conueni cum
diffinito : fcd dc fingulari & pet confequens de
idea,quac ponitur fingularis , non poteft dari dif-
finitio conucrribilis cum diffinito ; ergo idea non
potcft diffiniri. Dicit crgo , quod necejfarium efi
rationem, id eft, diffinitionem , ejfe ex nominibut
^\\inh\is:nomen ^ «f «n,fcilicct vnum n»n facit dif-
finitionem: fi pro quia , nomen non facit diffini-
tum^d eft, non expt imit totam cllentiam diffini-
Xwignotum enim erit : cum enim omne diifinitum
fit compofitum , oponet quod diffinitio expliccc
principia eius,vt perfcde cognofcaturjquod non
poteft fieri per vnum nomcn tantum : Et fubdit
quod pofita x«rfm,fcilicct nomina,quas ponuntur
in diffinirionc , oportet e(Ie communia ommbttf,
fcilicet fingularibus : quia fupple alias fi eflent
propria fingolari eflent fynonima, & idem omni-
no ugnificantia , & fic non explicarent principia
rei intrinfeca ; ergo neceffe efi /j<f,fcilicet nomina,
qua- poncrentur in diffinitione fingularis inejfe
alij, cum fintcommunia, & per conlequens diffi-
nitio eflet aliis communis.quod eft contra rario-
nem diffinitionis, vt fitjuis te dtffiniat,atti es fin-
gularis : dicct, fcilicei qu6d tu es, animalgracile,
aut album , aut alitjuod aliud quodfit in alio , id
eft,quod eritcommunc aliis.

Notandum , quod omnin6 fingulare contra-
ftum ad exiftentiam non poteft proprie diffiniri,
vel quia eius diffinirio non efRt conuerribilis,
puta fi diffinitio fpecici attribueretur ei , vel quia
habet dari per accidentaIia,addendo fcilicet com-
munia accidentia , per quae fimul fumpta apparet
cfle aliud ab aho : quonmi vtrumquc rcpugnat
vcrae diffiniiioni. Deindc cum dicit :

Si quis autem dicat nihil prohibere , fepa-
ratim quidem omnia multis ,fimul vero huie
foli inejje,

Remouct falfam rcfponfioncm. Circa quod
duo facit : quia primo proponit rcfponfioncm.
Secund6 excludit ipfam ibi : Primitm tjuidem.
Dicit crgo , quodyJ quis autem dicat, id cft, qu6d ^•V*«
pofTct aliquis dic^ie nihilprohibere omnia quidem^
id eft quodlibet eotum, quae ponuntur in diffini-
tione idex finguIaris,conuenire yJ^prfr^rtw multis:
Jhnul atitem accepta inejfe vnifoli , cuius {ciUcct
afligiutiu: diffinitio. Dcinde ciim dicit :-

Primtm

SlngtiUrt mS

ftttjlftr ft
frimt tUf^

"7

286 Lib. VII.

Primum /juiJem quia ^ amhobtis vt ani-
md hipesy aaimali (jr bipedi^ & hoc in ater-
nis quidem.

... .j- Excludit hanc rcfponfioncm per quinque ra-
0M»lunem. tiones , quarum fecunda ponitur ibi : Et necejfe
ejfi. Tenia ibi : Deinde efuia priora. Quarta ibi :
Deinde autemfi ex ideis.Q^nia. ibi : Amplitts de
multii. Dicit ergo, quod primum quidem fupple
^^j contra dii3:am reiponfionem eft qmd & amholtu,
id eft , quod diffinitio aflignata alicui idez eft
communis pluribus , pura duobus , vt fi fupple
diffinitio idei hominis fit a^iimal bipes : haec
fupple duo conuenicnt ammali , & hipcdi, id eft,
ideae animalis , & ide.e bipcdis : quia iftae dua:
iimul fumptx erunt animal bipes ; quare ifta dif-
finitio non crit proprie idex hominis ; & hoc eft
«■ ' fupple inconueniens,(^«o^ cjuidem fequitur infem-

piternii, fcilicet in ideis, quae ponuntur fingularja
fempitema. Dcinde cum dicit :

Et necejfe effe priora exiffentia , (^fartes
FOmpoftti:ejuimmo(^feparahtliaJihomofepa-
rahile, aut enim nihil, atit amho. Si ejuidem
igitur nihil , non eritgenus fraterfpecies , /
veroerit d^ differentta.

Ponit (ecund.im rationcm dicens, quod fupple

non {blum diffinitio ides hominis conueniet

animah & bipedi, vt didum eft,/f<^ etiam neceffe

eft, animal bipes efe exifientia priora homine, &

ejfe partes compofitt hominis , qui componitur ex

vtroque, & cx hoc fequitur, quod difhnitio ho-

minis prius conueniat animali & bipedi , quam

homini , quod cft contra rationem diffinitionis,

quod /cihcet prius conueniat alteri , quam diffi-

nito. Et fubdit:at ven^ fpquitur qnod fcihcet ani-

mal Sc bipes eDmzfeparahtlia fupple ab homine

& ahis anima.libus : fi homoefifeparahiUfupolc

difi. ^^ indiuiduis : quia fiait homo eft fuperius ad

Jtimis funt i"<^» -"'dua , fic animal & bipes ad hominem : aut

frlores (f eo- enim nihil,id eft,nuUum commune erit feparabile,

tnuniorts dif- aut ambo prxdida, fcilicet animal & bipes erunt

P^"' etiam feparabilia fiipple ab homine , & aliis ani-

mahbus ifi ijuidermergo dicaturquod mhil,id eft,

nullum vniuerfak fir feparabilc : fequitur quod

geni^ non erit prater fpecies, id eft, a Ipecicbus fe-

. ... ... paratum, & per confcqucns genus non fignifica-

ret fubftantiam fecundum Platonem -.fivero ge-
nus erit, fcilicet feparatum a fpecie ergo ejr dijfe-
rentia : cum fit fimiliter communior fpecie, &
ranc habeturpropofitum , quod diffinitio homi-
nis prius conircniat bipcdi & animalL Deinde
cum<lia't:

Deinde tjuiafriora ipfo effe , hdc ver« no»
*^^ confequenter auferuntur.

Ponit tertiam rationem , quae cftconfirmatio
fccundx probationis, fcilicct quod animal & bi-
pcsfmit priora homine, quae talis eft : iila funt
priora aliis ineffc , quibus ablatis alia aufemntur
$ignu prim- Qcnon c conucrfo : fed ahlatis animali & bipede,
t*tu uatar^ aufcrtur homo , & non c conucrfo : quia poirunt
faluari in alio, putaingallo ; igitqr priora homi-
nc funt animal & bipes : hanc rationem breuitcr
tangit, dicens, Deindeq\i6d fiipplc animai & bi-
pes Cinzpriora in ejfe ipfo, fcilicet homine , patet
ex boc quia fupplc eis ablatis aufertur homo^W

Metaph.

Simf>lici4
priora compom
fi^ii.&partet
Wo,fcilicet
ntuur* iiol
«ripne.

Al. minu^
compofita.

Vf ro,fcilicei ammai & bipcs non c contfa auferun-
tur ad ablationem, fcilicct horainis. Deindc c^
dicit :

Deinde autemflexiieiside^ymagu enim
mompofitafunt ex quihus diquid confiat. ^'^' ^ ^'

Ponit quartam rationcm , qua: etiam explicat
f£cundam,fcilicet quod animai & bipes funt prio-
ra homine : dato eciam quod non fint feparata ab
homine : fed cx eis homo componatur : ita quod
idca hominis coponatur ex ideis animalis & bi-
pedis, & eft rario talisrincompofita, vel Cmplicia
priora funt ^opofito:fed data hypothefi,animaI &
bipes erunt magis incompofita & fimplicia quam
homo,crgo priora. Dicit ergo, quod detnde fiex
idcis, componantur idet ; ita quod animal & bi-
pes componant hominem, & non ficut feparabi-
iia ab homine , vt praccedens ratio prxtendebat,
adhuc fupple habetur propofimm : nam magis
funt incompofita & per contequcns prioratanimal
fiipple & bipes ex quihtu homo componitur quara
ipfe homo. Deinde cum dicit :

Amplius de multis oportehit (^ tUaprdtdi-
cariex quihiis idea , "vt animal ^ hipes , fn
autcm ^uomodo cognofcetur ? erit enim idea
quadam cjuam impofihile deplurihm pradi-
cari t^uam de vno. Non videtur aufem , fed
omnu idea effe pariicifahilis,

Ponit quintam rationem,dicens qu6d ampUits
non folum fequuntur dida inconuenientia ifed
etiam egebit, vel oportebit illa , ex quibus fcilicet
idea hominis componitur , vt animal , &' bipes, i ^a
prtdicari de multis non fblum fupple feorfiim, vt
dicebat prima ratio praecedens ; f ed etiam con-
iun<9dm Camptz-.fitautem^uomodocognofcetur? ^'^^^/''""plu-
quod fcilicct animal & bipes fint idca; , qua/i di- niM^uf*^'
ceret , quod non , quia xunc erit qu^darn idea,
tjuam impojpbile efi pradicari depluribus quam
de vno : non videtur autem hoc cfTe verum:
fed omnif idea ejfe participabilis fupple fcilicet II
multis , & ideo tam idca animalis quam bipedjs
poreft de pluribus praedicari. Ex hoc vlterius /e-
quitur ad propofitum , quod fi quarlibet idc"a eft
pluribus communicabilis j ergo & idc.^ hominis,
& pcr confequens vt fingularis eft,non erit diffi-
nibilis : quia quicquid addimr formx, fiue namra:
fpccificaccontrahcns ipfamad efle fingularc,illud
pft extra eius formalem , & quiditatiuam r.itio-
ncm, & fic vt fingularis cft , non eft diffinibih's,
nifi diffinitioncfpeciei, vt di(^m cft.

Notandum , quod Ci animal & bipes fumpta
coniundim non poffimt de pluribus prasdicari,
non cognofceretur , quod fint ideac ipfius homi- Difermis
nis-: pater enim quod idea animalis potcft depiu- "ddit* gnu-
ribus prafdicaf i : fi crgo hac duo coniun(5b,fcih'- *"' "'"' .''"''^*
ctt animal & bipes non pofTunt, nifi de vno prx- ^^^'^^'^^
dicari , fequimr quod bipcs reftringeret & con-
traheret animalad vnum, ita quod illa alia idea,
qu£B eft bipes , prxdicatur de vno tantum , quod
eft contra rationcm ideac : nam idea ciim ponator
excmplar , participabile eft a multis : nam multa
poffunt procedere ab vno cxcmplari : idfa.
ergo fineularis nullo modo eft diffi-
nibilis gropter rationcra
prardidam.

srM

1}0

OfaAkim-
ftfhibtsttm
dsfmitnnit

fm ftt mcci-

fer ejfenti*-

tmr.

Stemnbim

Summ^II.

SrUiiAR I VM,

Singularc ctiamincorruptibiIc,& vni-
cum in vna fpccic , adhuc non pofTc dif-
finiri,quia calis diiHnido non conucrtcre-
tur cum eo, quia non rcpugnat dan aliud
fingulare ciufdcm fpccici. Excmplum
ponit de Solcjfcd idcm cft dc quocunquc
fingulari , etiam fpiritUali, vt notat hic
Dodor,&probatq.i 3 huius&z d.3 q.7-
vbi agit, an dari poflint plures Angcli
ciufdcm (^ccici.

QVemMdmodum erg» dilium efly Utet
efttod impopbile diffmreinfemfrter-
pis:mAxim}vero quduunqtte vnica^vt Sol^^
Luna : Honfolum enim peccant additione ta-
liS, quihui ablatU adhuc erit Sol^fiUa terram
^rans,aut no^le ahfconditumfienirn Beterit,
dttt apparuerif, »on adhuc erit Solifed ahfitr^
Jumyfi non ; Sol enim fubjfantiam ^uandam
fgntfcat : Amplius quacuntjue in alio contin^
guntyVtJialiterfat talUypalam quia Solerit.
Communis ergo ratio , fed erat jingularium
Soly vt Cleon aut Socrates.

Ponit tcrtiam raricmm prihdpalem,qu2^p-
plct criam praccdentes. Prima cnim rario proce-
dit ex corruprione fingularis,qu2, vt di^hun cft,
. contra Pbtoncm non concludit. Sccunda proce-
dit ex communitate parrium diflSnirionis , q«r
etiam non concluderct , vt vidctur,quando cfTct
tantum vnum fingulare fub fpecic : nam tunc no-
mina fiimpta in diffinirione non conuenirent
nifi vni. Ideo Ariftoteles addit hanc rarionem
tcrtiam,qu« confiftit iahoc ; quod qualitercun-
quc fingulare diftiniatur, cfto quod fit vnicum in
vna fpcdc , nihilominus diffinirio illa pcccaret
duplidtenquia vcl daretur per talia, quibus abla-
ris ipfimi di£Snitum mancret , puta fi detur pcr
acddcntalia : vel fi fiib illa fpccic ficret aliud in-
diuiduum ; quatcnus formi (pedfic^ non repii-
gnat pluribus communicari , tunc illa diffinitio
cilct vtrique fi ngulari communis , dato quod pcr
fola eriam cflentialia darctur,ergo cum nullo cflct
conuerribilis.

Didt ergo, qu6d cjttemadmcdurnpradiHttm efi
latet , fdlicet fic opinantes proptcr rationcs iam
di(£^as, quod impojjibtle efi diffinire in femfitemis,
id eft fingularia (empiccma : Tnaxime vere in illis
fiipplc qiucMntjMe fM?jt vnica , (cilicct in vna (pe-
dc, vt Sol,& Lttna : non folitm enim peccant/im
hocputant addttione taliMm,tjMtbfts ablatis adhttc
erit Sol : fi firilicet diffinirio Solis dcturper acci-
dentalia, vt {\ diffiniendo Solem dicatur,qu6d cft
•rtfl ynt lir, id cft. terramgyrans^itt rvtTixfutify
id eft,no<9c abfconditum Ji enim ftetcrit Sol non
gyrando terram ; aut apparucrit , ita quod non
ablcondatur in no£te , non adhuc erit Sol : quafi
diceret, quod imo crit. Vndc fiibditquod abfur-
dumfinon : nam iftis ablaris , quae acddunt SoU
adhuc manebit Sol : ejtua SolfMbfiantiam tfttajt-
dam fignificat:\\\a. autem fiint accidentia,pcr qus
diffinitur. ^mpUtti autcmfupple pcccant ifti dif-
finicntes Soicm:quia acdpiunt^tM^iM^K^cm-

Cap.XVl. 287

tingunt in alio dlc, vtfifiat alter talitM eft,aliu«
Sol fimiliter in fpcdc ipalam tfuia Sol erit: com'

IJ«

Vidtq.ii.
kmm&cttJk

diffaitiom*
fiaguUrm.

CemmtatUa-
Mitat tft
f»0« matmA
imquMmitm
taiit.

Vid» ^ljf,

7.&X.I.
SmdUk.

vtnquc >oii ifed Sol erat, id elt lup-
ponebantry7«^j»/4nK7»,id cft,dc numcro finguU-
rium , vt Cleon aut Socrates. Ex his ergo patct
quod idea: non poflimtdiffiniri , dato quod po-
nantur fempitcmar, &: vnica fub vna fpcdc.

Notandum, qu6d commimicari pluribus fup-
pofiris nulli naturac fpccifice rcpugnat : imo ncc
nanirz diuina: , de qua minijs videtur, cum fit dc
fc hsc. Vnde miru cft qaod ab aliquibus ncgatur
poflc eflc fub vna fpede plura indiuidua in fcmpi-
temis , cum ncccflario tamcn habcantconccdcrc
nattiraradiuinam commimicari , & eflc gommu-
ncm tribus. Ad propofitum , dato , quod fiib vna
{pccie non fit nifi vnum fineuIarc,non tamcn re-
pugnat naturacjpcdfica:,vt (ub ca fiat aliud fingu-
lare A tunc dimnirio dara dc primo fingulari dlct
ipfius (pecid communis, & per conlequcns vtri-
que commimis fingulari , & non conucrtibilis
pim altcro eonmi, Dcindc cum dicit :

^oniampropter tjttid nuUus ipforum tet'
minum profert ideafiet enim vtique manife-
Bum tentantibus. ^are verum quod modo
di^um eH,

Probatconclufioncmprindpalem a figno ex ^^
hoc, (cilicct quod nMUus ponenrium ideastcntauit '^*^ *^
aliquando idcam difinirc. T)idt ergo : ifMoniam ^^^ -^
pro quare ,propter tjMid nuUus eorttfn , qni (dlicet frim afritri
fonantjdas,profert terminitm, id cft, diffinirio- ofi*»4*t,
rtcm idea : enim pro qitia , tentantibtu fiipplc ds
diffinire aliquam ideam^ifrff manijrfittm tjuiave-
rMmfit tjMod ntinc diBum efi , fcilicet quod nuUa
idea poteft propric diffiniri , vt poncbat Plato,
Patct ergo cx pracdidis, quod idei non funt fub*
ftantiac leparabilcs, nec diffinibiles.

SVMMiE

C AP

SECVND.E,
XVI.

Subftantiam componi ex parribns , cpx fimt ii|

potcntia. Item, cns & vnum fiibftan-

riam non cflc.

SVMMARIVM,

Subftantiam componi cx partibus exi-
ftcntibus in potcntia , non in adu , quod
benc cxplicat Do£lor,quod aitdc anima-
Ubus anuloflsjquod corum animxfint di>
uifibilcs,&r pluresinpotcntia in quoliber,
traditur primo de Anima, tex. 9 3 . &.c.z.
tex z o.de quo vidc in noftro fupplemen-
to de Anima difp j fedS.

MAnifejium eH autemiquodfubjiatrti/Ue Tx.%6.
rum effe exiHimatarum plurima pote-
BatefitntyVt ipfepartes animatium,nihilete-
nim feparatum eH:quando autem feparatd ^^^^'^
fuerint , tunc entiafunt , vt materia omnia lojcLjl
terra^gniSyC!' Mr :nihilenim tpfprum vnum
eji: nifi vt cumulua antequa digeratur, &fiat ^ ^ *
aliqutdtxipfis vnum.Maxime autem vtique Cap.i 4.

aliquis

AL Onmia-

288 .sLib. VII

4iiquisanimatdrumfuJpicMt»rfartes ^ eas,
qu4t animtt frofinqua ambds fieri entes , cf
a61u ^fotentia,eo quodfrincifia habent mo-
tus dh aliquQ infuis iunkuris. Profter quod
quadam animalia diuifa viuunt/fedtamen
fotentia omnia erunt quandofuerit vnum &
continuumnatura,fednon vi, aut cofulatio-
pe } tale namque eji orbatio,

-^ Poftquam Philofophus difputauit contra Pla-

tonem oftendens, quod vniucrfalia,fiuc ide2,nou

funt fubftatiae feparatat,& dato quod elTent^quod

.a. non funt diftinibiles j nunc detcrminat quandam

dubitationem , quam fupra dimiferat infolutam,

fcilicet qualitcr fubftatia componatur ex partibus ;

oftenfum enim fuit quodncc poteft componi ex

paflionibus, nec cx fubftantiis a£tu exiftentibus ;

Kipredifur y ^jj gnim quod pancs ex quibus fubftantia: com-

tvlJilMione pQn^mjjjr fjnt: Uxbftantis exiftcntes in potentia,

f*fiti»n4jub- non »n adq. Dicit crgo,quod mamfejtttm eJt,^uod

JtitmMrum fubftantiarum ejf( extjhmatarum,({ual^i funt fub-

ftantiae fenfibiles,& carum partcs,qu3E ab omni-

bus confcflae funt efle fubftantias , vt didum eft

circa principium huius fcptimi.t.c.49. Alium in-

quam fubftantiarum /'/»»'»'»* /««'/'^^/'«'^^id eft,

}n potentia non in a6tu,vcl ip/i panes animalium,

& fimilitcr cft de aliis partibus : & quod fint in

potentia patet : quia nihtl ipforum eftfeparatum,

fcilicet ab inuiccm : fed funt vnita in toto, & per

confequens non funtina(3:u,cun\adu$diftinguat

& feparct , vt ptaedidum ieft : quando autemjepa-

ratafuerint mutuo per refolutionan totius, tunc

quidem erunt entia , fcilicct in a(Stu non quocun-

que modpjfcd omnin6 , vt materia : partes enim

feparata:,lic"et fint a6tu,non tamen adu partcs,{cd

vt materia exiftcns fub priuatione formae totius

& in potcntia,vt patct de terra & igne & acrc,quae

yt funt pancs mixti , cxiftunt in potemia, non in

a^\x : feparara ve.r6 exiftunt in adu, non quidcm

vt partes/cd vt materia:»<fc»/ enim ipforumSdlicet

clcmentorum antcquam digcpatur,idcft,alrcretur

& tranfmutetur,& fiat ex ipfis aliquod vnarn,(d-

licct mixtum : nuUuminqUam ipforum cft vnum,

. . - fcilicct cum alio : fed vt coaceruatio , id eft, ficut

ilurttiUeffe ?ceruus, velcumulus , qui non eftajiquod vnum

tlememtrHm fimp!i(;itcr,fed fccundum quid,puta accruus milij.

inmixtt. Vclaliter nihilipforum , id cft, nihil exipfis eft

vnum.Subdit autcm quod licct omnes partes fint

in potetia,vt maxcnxmaximetamen altquis fujpi-

cabitur partes 4Himatorum,& easp^rfes, quafunt

animtpropinqutan^as fieri entes c*riM^tiaM eft,

Netahile de ^^^ & potcftatc,id eft,p6tentia propinqua adui,

(tnimtlibit* frx coquia viuunt , id eft , ex hoc quod qusdam

animalia diuifa viuuntj vt fent anjmalia anulofa ;

partes crgo animae in talibus animalibus,quae fic

diuifa viuurit, & ciam partcs organicje animato-

rum,vidcntur cfle in adii & in potentia propinqua

a6bui:quatcnus habet principia diftin6baium ope-

rationum. Vndc qqandoquc vna partc quicfcente

aiia mouetur & aliquid opcratur : fcd hoc remo-

uet,diccns qu6d fupplc licct tales pancs anima: &

animatonin) funt propinqux 3£km:attamen omnia

trunt in poteftate,id cft,in potemiz,^uandofuerit,

icilicct ipfum totum V»"» & continUum natura,

id cft,pcr naturani:/?*/ non vi,id eft,violcntia,puta

fi partcs diuifo'rum animalium ligarcnmr fimul,

aut copulatione, vcl complamationc , vt qUando

furculus inferitur plantac,aritequam vniatur plan-

tse,exiftit in adu,poftca vnitui & exiftit in potcn-

Metaph.

ijj

anuUfis (jy
partiiftf eo-
nan.

jHiquaJUri
vnMtp cw-
fingit trifli

fittr.

terttm.

T.C57,

»M

tiiitalenamque, fcilicct qu6d cft vnum violcntcr,
aut complantatione orbatto */?,id eft,c6ntra natu-
ram : nam talia non fiimt vnum fecundum regu-
lam naturz,

Notandum,qu6d ficut habcuir i.&;..de Anima
in animalibus,qux diuifa viuunt,eft vna anima in
a6hi,fed plures in potentia; quando autem anima, j[^'\o[
diuifa cft,fiunt plurcs animx numcro>qux tamen
funt vna fpecie : cuius ratio affignatur , quia hoc e^odi» »ni-
accidit proptcr imperfedionem taliumanima- mMihutMrm-,
iium.quia cnim habent animam imperfe£ta; vir- ^"f" f"*'?^'*-
tutis,non pocentcm habere diuerfas operationcs, "'*""^*f*^
ad quas rcquiratur diuerfitas organorum j ideo
requirunt modicam diuerfitatem partium j cuius
oppofitum eft in animalibus pcrfedis propter op-
pofitam rationem. Ttmc fequitur iUa pars,

SFMJ^ARIFM.

Ens & vnum non cfTc fubftantias du»
plici ratione probat:explicans quid rcdc,
& quid non reft^,4ixerunt Platonici. Dc
his omnibus, Vidc Dodorem q. i §• liu-
ius , vbi difputat an dctur vniuetralc in
rebus, & zd.j q.i.&.6.

QVomam vero vnum diciturjicut (^ ens^
(^ fublfantia vnius vna , (^ qttmm
vna numero, vnttm numero , palam quia nec
vnum , nec ens contingitfubjlantiam effe re-
rum^ficut neque elemento effe aut primioifpio:
fed quarimus quidemprincipium^vt ad notius
reducamus. Mdgis igitur horum fubfiantia efi
ens cjr vnum quam principium , df elemen-
tum, (jr caufa.

Vbi oftendii fpecialiter , vt dicebamr , qu6d
vnum & ensnon fimt rcru fubftantix.Circa quod
duo facit:quia prim6 proporut intentam conclu-
fioncm. Secundo fubiungit conclufionis proba-
tibnem.Secunda ibi : Sed nec i>4.Dicit crgo, quod
vnumdictturficut & ens,ex eo,qu6d funt conuer-
tibilia & deomnibus praedicantur , (Jr fubftantia
vnitu eft vna,id cft , qu6d vnum ficut & ens prae-
dicat fubftantiam rei,ita qu6d vnius rei vna eft
fubftantia : & vltcrius quorumfubftantia eft vna
numero, illafunt vnum numero : quia inquam fic
cft, palam cjuia nec vnum,nec ens, contingtt ejfe re-
rumfuhftantiam , fed fnpple przdicantur dc fub-
ftantia ficut de fubieito '.Jlcut nec elemento ejfe
aut principio,id eft,ipfa ratio elementi, & princi-
pij, dicitfupple fubftamiam rei , qux eft elcmen-
tum, vel principium :fed cjuirtmus ejHid fitprtn-
cipium, id eft , illud cuicomincit cflb elementum
vel principium,vf ad nottus reducamtts, fcihcet ad
fubic(9-am fubftantiart:fubdit autem quod ens &
vnum magis horum funt fubftaynia cfuam princi-
pium, & elementum, & caufa : & ratio huius eft,
quia propinquiota funt fubflantix rerum , qiiate-
nus elementura, principium , & caufa formaliter
dicunt fclam habitudinem rci ad rcm : nam func
nomina rclatiua : fed vnum & ens fignificant id
quod conuenit rei ratione fuz fubftantix : licct
ens & vnum co modo qiio dc eis Plato kxjueba-
tur ,fcilicet qi:od efleiit feparara a rebus,non finc
rcrum fubftantix , fed oportet qujercre vltcrius
aliquam naturam fubiedam , cui conucniat efle
ens & vnum:nam fubftantia rei non ^il feparata a
ro. Deinde cum dicic :

flBidinge.

nerali froka-
uit de vrH-
utrfalibtu,
hoc in ipetit»
li de vno (^
erue fertr^

Tt$s ($• 1»»*
furu intem»
rehm eifi rtott
rerumfub-
JiMUittJint,

Summ^ 11.

I j4 Sed tuciBafitHt , fi nec dUud cmmutu

quicqi^m fuhHantta Jit:nulli namijue imefi
fuhHantia.fedhuic (jr habenti iffamcutits
ejl fuhjiantiu,

Probat pracmiflam conclafionmi duplid tt-
ti6ne,quarum (ecunda ponitur ■^v.AmfltHs tjnod
VfiHm. In prima parte intendit talcm rationcm:
Nullum communc eft rerum fubftantia:fed ens &
vnum {imt quxdam communia : imo commonif-
iima,ergo &c.Maior patec.quia di&um fiiit fupr^
quod fubftantia rei nuUi ineft > niH illi cuius cft
propria:c6mune autem pluribus ineft ; ergo nol-
lum commime rei fubftanriaeft. Didt ergo,qu6d
fei ntc «/?4,{cilicet vnum & ensfunt fupple rcrum
fubftanri* :yi pro quia, neejuealiMd commune nihil
eftfMhfiamia : Cuius probario eft,^Mm»iZi,{cili-
cet alteri inefi fuhfiantia , (cd (blum hnic & hd-
benti ipfam cuius efi fukfiantia. Deinde cura
didt:

AmfliHS quod vnum afudmulta non er^it
Jimul:quod autem commune fimulafudmul-
fa exisiit, ^arepalam,quia nulla vniuerfa-
ItMm exiHit prater fingulariafefaratim.

Ponit (ecundam rarionem qua: talis cft:Contra
cadonem vnius eft effc fimul in multis , fic intel-
ligendo vt dicebat Plato,falicet quod ipfum vnii
fit qmcdam fubftaiiria pcr fc exiftens : quia fic ef-
(ct vnum numero : (ed comrmme -eft in multisi
ergo vnum,quod pooitur fic commune, non po-
teft cfle tale vnum , (cilicet fubftanria pcr fe exi-
ftensjvt poncbat Plato. Didtergoquod amplikt
ipfiim quod eft vnum non vrique erit vnHfnfimul
apud multay fed commufiefinml exifiit afud mul-
f.}iUiut. ta. Vltimo cpilogat quantum ad totum capim-
lum prsccdens, dicens:quare fupplc ex prscdidHs
falam efi,<jma nullum vniuerfaleextfHt jefaratim
frtter fingtdaria. Tunc fequitur illa pars:

j g^ 8. Sedffecies 'dicentes htc quidem relfe di~
cunt fefarantes eas yfifuhHantiafunt : illic
Autem non re£}e, quia vnam inmultis dicunt
ffeciem.

>}f

^imirtSi

ttmiei

4».

»fUn-

Vbi poftquam Philolbphus probauit vniuer-
lalia non efle fubftanrias feparatas,oftendit in qiio
Platonid dixcrunt rcdc , & in quo minus rede^
Circaquod triafocit:quia primo prxmitriteo-
rum di^him. Sccundo fiibiungit caufam di<^.
Tcru6 oftenditerrorcm caufat & moriui.Secimda

ibi : Caufa vero. Terria ibi : ^uanmis vtujue.

«^ qmd sM Didt crgo primo, quod fupple Platonid dicentes
dixtrut rU- fpecies 8c idcas, hac quidem reBe dicunt ,feparan-
""" * tes easfifuhfia/ttiafunt , id eft , ponentes eas (e-
paratas quatcnus ponut easfubffcmriasfingulariu
(enfibilium : de rarionc enim fubftanris eft prac-
«xifterc fcparatim:idea autcm non poflet efle per
iccxiftens , nifi eflet a fingularibus feparata,nu-
ximc ciim ponatur communis pluribus fingtda-
ribus : dato crgo antecedentc , (cilicet quod idcz
(unt fabftanriac : redc dicitur quod fintfeparata:
iBic vero, id eft,cx alia pane nonreEie dicum:f «w
in multisvnam fpeciem idcam efle dicunt : hacc
cnim videntur rcpugnare quod aliquod vnum fit
in mulris , & quod ut pcr (c cxiftais (cparatum.
D(inde ctim didt :

Scoti Oper, tom. JK

Cap.X V I. 289

Caufa vero tjuia ntn habent reddere qu^
tales fuhHantia funt incorruptihiles frate/
fingulares ^ ftnfibiles'.ergo faciunt eafdem
fpecie corrufttbiUbus : has en:mfcimus kvTo
hominem ^ iJJa etjunm addentes fenfihili-
bus verhum ipfum^

Afllgnat cau(am didi^quarc, fcilicet Platonici UMimi tla-
ponebant fubftanrias fcparatas & cum hoc ellc in ^^'t^ f^
mulris JDicit crgo,quod caufa vero huius didri clb rgp,^tum.
quia fiipple Pbtonici probatcs pcr rationc, quod
oponct cflc aliquas fubftatias incorruptibilcs &
incorporeas:^KM nonhabent yxAcA^ non poflimc
reddere i\c\ aflfignare tjHa/unt tales fHvfia-itia
incorrupttbiles , prater ifiMfingtdares & fenfihi-
les , ergofaciunt , id eft , fingnnt (iipplc ipfas cfle
eafdem fpeci* iftis corrttpttbilihus : ita quod ellct
ahquis homo (cparatus ciu(dcm (pcdci cum ho-
minc corrupribili,& fimilitct in aJiis : (ed (iipple
di^crentcr de illis , & his loquebantur:^i<^ enim,
(dlicet (iibftanrias (eparatas (enrimus (upple ex
do^'tu Pbtonis:diccndo «'vt> hominem,& dvr»
(^M«i»,(dlicct pcr (c homincm, & pcr (e equum:
addentes fenfibtltbus ,Ccilicet (iibfUriis hoc nomen^
vcl di(fhoncm dvre addefignandum, (alicet (iib-
ftantias (eparatas:nam dvro fignificat idcm qnod
per (e. Ex quo patetquod Plaro voluit fubftanrias
leparatas eflc ciufdcm fpecici ciun iftis (enfibili-
bus,& diftcrrein hoctantum:quiaiIlis (cpararis
addebant hanc di(5rionem dvro quod idem cft
quod perfe adde(ign.-mdum pcr(eitatcm exiften-
riae,& (epararione in ilUs (iibftantiis, vt fic homcK
(eparatus dicatur pet fc homo,& non homo fin-
gularis corrupribilis. Deindc djm didt:

^amuis vticjue fi non viderrmas aFira, i J^
non minus exifiimo forent fuhfiantiafemfi-
ternapofi eas quas nos videmus. Quare (^
nunc ,fi non hahemus qua funt , tamen ejfe
quafdamforfan efi neceffarium.^od quidem
igitur neque vniuerjaliter di^oium quic-
quam fuhHantia , neque vna ex fuhjiantiis,
manifesium eH.

Oftcndit crrorem huius C9ii(ac,vel morim' di- Ofiemdit tfto-
ccns,qu6d hoc non cft vcnim, ^ttamuisvti^ue fit '^?*** _ *
fimilis,(iipplc crror : ficnt fi pofito quod non vi- ^
deremstt afira, nihilominMs exifiimo, id eft, Opinor
forent vuque fubfiantia fempitern£ ,prxter iUas
quas nos videremus : quia fupple conftaretnobis
per rarioncm efle alias fubflianrias iiKoauptibi-
les : quia ctiam ctfi nunc non habanus dicere
quae (unt tales (eilicetfubftantiac {v^ztziscuameit
forfan necejfartum W/? ejfe quafdam , (cihcct fub-
ftanuas a (cnfibiltbus fcparatas : & fupple altcrius
fpedd ab cis. Dicjt autcvaforfan : quia nondum
probacum cft aliquas dle lubftanuas (eparatas
yfqac ad i z. librum.

Notandum , fenfum huius litterz efle , quod
promotiuum Platonis ad ponendum (iibftanrias
(eparatas,& ciufdcm fpcciei cum fcnfibilibus ha-
buit fimilem crrorcm.ficut fi nos non vidcremus
aftra , ncc aliqua coroora incorrupribilia , & ta-
mcn innotcfccrct nobis pcr rarioncm cfle aliqua
corpota incorrupribilia , & diccrcmus illa dlc
ciuidem fpecici cum comipdbilibus , puta dicen-
do quod eft. quidam homo incomipribilis , &
B b quidain

xgo Lib. VII.

i^uidam afinus, & huiufrnodi, & tamcn hoc noa

cft vcrnm : quia dato quod non viderpmus aftra,

&alia iijcorruptibilia; nihilorninus tales fubftan-

tiac fempiternae erunt prscer has, id eft , alterius

jufert iiw fpeciei ab his quas nos videmus. Vltimo con-

tencluficKts jjyjjt intentura quantum ad duo , qiue patent

^Qk ^^ praedidis in ifto capiruio ; quorum vnum eft,

qu6d nulium vniuerfale fit fubftantia:(ecundunii

'^i* eft quod fubftantia non fit ex fiibftantiis in a6tu.

Dicit ergo,qu6d ejuidem igttur nihil ntc diEiorum

vniuerfnlitery id eft,nullum vniueriale Citfuhfian-

tia, quantura ad pjrimum : nec vna, id eft , qpod

nuUa fubftantiaeft ex fuhfiantiisj &:ilicetmzihi

jnanifeilffm efi cx praedidis.

SVMMiE SECYNDM
Cap. XVII.

Quid proprie fubftantiam dicere oporteat,

camque non elementum , non compoiitum,

ied principium efle.vbi dpquaeftionc

propter qui4

latiiis.

SVMMARIFM.

Traftatquomodo <juod ejuideji , habct
rationcm principi j, & caufac,quia dccius
incxiftcntia non poflet formari quacftio,
quacrens propter c[utd:(cd quacftiones tales
in i fum rcducuntur. Npta dc quatuor
quaeftionibus fcibilium quac-hic dicit
I)odor,& vide r Pofter. rcxt i.8£ ipfum
ibi,q. 4 vbi agit dc praccognitionibus , ad
primum ibi : Reducit qtt^Hiofiem propter
quidy adtjuxJlionev$qaideJl^(^qu<eBtonem
quia eJt,adqu/tf{ioncmfieJt.

Metaph.

>?7
Tcx.co. 59-

Cap.17.

QVidautem oportet dicere,^ qualc quid
fubHatJtidrn ; iterum aliitd principtum
facientes dicamtt^. Forfan enim ex his erit
palam^& de iUafubliantia qua ejifeparata a
fenfibtlibui fubstantiis.

Hoc eft vltimum capitulum huius feptimi,vbi,
vt dicebatur , Philofbphus inquirit de ipfb, cjuod
quid e{i , qnomodo habeat rationem principij &
caufae : & neccflitas huiiis capituli fic oftcnditur:
quia in principio huius feptimi promifit Philofo-
phus fe traibturum dc fubftantia,^ quod cjuid efi
rerum fenfibilium,quam fubftantiam pofuit Pla-
to vniuerfalia, & ideas feparatas , quam opinio-
ncm ftatim improbauit;& quia de ipfb quod quid
efi , nonduiT» locutus fuit nifi tpodo Logico , ex
quo nondum plene patct , quid /it quod cjuid efi^
idc6nuncde ipfb ad habendum pleniorem no-
titiam,oftendit quomodo quod quid efi habet ra-
tionem principi j & caufx. Circa quod duo facit:
quia prim6 proponit intcntum continuando
ai(fka diccndis. Sccund6 cxcquitur dc intento,
Secunda ibi : .Quoniam ergo fuhfiantia. Dicit
crgo quod fupple improbata opinione Platonis,
diccndiim eft quid fccundum vcritatem 5f tjuale
tjutd oportet dtcere fubfianttam , id eft , ipfiim

quod quid eft rci , & hoc dicamtu vltra facientt
aliud princtplum : quiafupple prius Logiccjnunc
autem magis realiter loquimur,/<»r/iff emm, fup-
ple cx dicendis de fubflancia & quod quid cft
fenfibilium, palam ertt & de iUa efu efi afenfihi-
lihM fuhfiantiis fefarata: nam,vt didum fuitfu-
pra , fubftantia? fenfibiles multum iuuant ad no-
titiam haUendum de fiibftantiis feparatis ; licet
non fint ciufdera fpcciei,vt dicebat Plato.Dcinde
cum dicit :

c^oniam ergofuhjlantia (jr principium (^ j 3 jj
caufaquttdam ejiyhmc eji procedendum.

Exequitur de inteiuo. Circa quod duo facit: Cmdufio.
quia prim6 pracmittit intentam conclufioncm,
Secundo fubiungit eius probationem. Secunda
^v.Qusritur autem ipfum propter <juid. Dicit er-
go quod qmniam fuhftantta, id eft,quod quid cft
rei principium & caufa qutAam efi , fcilicet ref-
ped:u eorum, qux per fe infunt revMnc, id cft,ex
dicendis efi tranfeundum , id cft , oftendendum.
Deinde cum dicit :

^ttritur autemipfum propter quid fem^
ferfic , propter quid aliud altquid alij alicui
ineji. Nnm qu^rere propter quid mHjicm ho-
mo , mufictfs homo eft^aut ejl quod dtdlum e^
quarere propter quid homo mufcus eji , aUt
aliud-.nam quodquid esi propter quid tpftim
eJJ ipfum^nihil eji quscrere.

Probat prsmifTam conclufionem. Circa quoj
duo facit : quia primo oftendit quod ipfum quod
quid efi eft principium & canfa. Secundo cuius
modi fit principium & caufa. Secunda ibi : iluo-<
niam vero ex altquo. Prima in duas : quia prim6
probar didiam conclufionem. Secundo remoue?
circa dida quandam dubitationem. Sccunda ibii-
Latet autem maxime. In prima parte dicir ta-
lem rationem : Illiid de cuius inexiftentia non
poteft formari quaeftio , quajrens caufam &cpro-
pter cjutd , fed potius in ipfum qujeftiones qua:-
rentes dc caufa , 8c propt^r quid rcducuntur , ha-
bet rat ionem principi j & caufac : quia cx quo eius
non eft caufaquare inexiftit,ipfiimeftcaufa alio-
rum quare ei inexiftiint : cijm caufa & caufatum
fufficienter diuidant ipfiim ens : fed fiibftantia
&: qtiod cjuid efi rei efl huiufmodi : qiua de eius
jnexiftentia illi cuius eft,non poteftformari qua:-
ftio qusrens de caufa Scpropter quid , fcd potius
omnes tales quaeftiones caufae in ipfimi reducun-
tur : nam ejuod quid efi eft principiiuTi propter
qiiid demonftrationis quare pafJioncs inflmt iub-
iefto ; ergo ipfum quod quid efi habet rationem
principij & cau(x.Maior eftcuidens;fed minorem
ipfc probat ex hoc , quia nuUus quaerit propter
quid homo eft homo , vel ipfum eft ipfiuTi , fed
femper quaeftro de caufa&. proptcr quid conuc-
nit:quare ipfum eft aliquodaliud:Probatio autem
minoris ftat in duabus propofitionibus:primaeft,
quod qux^io prop^er quid quacrens dccaufa nim-
quam quacrit de fubftantia , & quod quid efi , vt
quare ipfum cft ipfum:fecunda eft quod quajftio
propter quid<\vtzm quare ipfum cftaliud.

Circa crgo probationem minoris , in qua ftat
tota virtus rationis,fic proccdit Philofbphus:qr.ia
primo raanifeftat primam propofitionem, fcilicct
quod qiuEftio propter qkid quaerens dc cartfa,

nunquam

SummsElI Cap.XVII. 291

nunquam quasrit de fubftanda , & e]t$cd quid efit
vt quarc ipfum eft ipfum. Sccundo manifeftat
fecundam propofitioncm , (cilicetqu6dquacftio
prepter <juid quacrit , quare ipfum eft aliud. Se-
cunda ibi ; S^ret amem aliciuu. Prima in duas:
quia primo prc^nit propofitionem. Secundd
probat cam ibi : Oportet enitn ipfum tjuia. Dicit
crgo,qu6d tpfutn propterquidfemperfic<]uari-
tur, id cft,quod ipfaquaeftioncpropter quid fem-
/m qiulli»»*' per vrimur,quando qu^rimus tjuare alitfuod aliud
kw f^t'" ifteft alicui', & non fupplc proptcr quid ipfum fit
f*'^ >/i'** ip^f^niet ; nam qutrere propter cjutd muficus ho-
mMdqmd, »w ffi muficux homo.aut eji quod diBum efi <}uare-
re quare mujtcus homo eji, aut aliud,id cft quacftio
potcft intelligiduplicitcr : Vno modo , vt illud
quod di(5him cft quacratur , puta fi de hoc toto,
quod cft homo mMjicus qaxTitai hoc totum,quod
cft homo muficus. Alio modo , vt quafratur aliud
dealio , vtfcilicetdc horainc , qui eft muficus
quzratur non propter quid fit homo, (cd proptcr
quid muficus. Vndc ftatim excludit primum mo-
dum intcUigendi diccns:nam hoc quidem fupplc
quarere propter qutd ipfum eji ipfum,mhil efi qu*-
rere , puta fi qua:ratur totura de toto , vt propter
quid muficus homo eft homo mufi(;us , & fimili-
icr fiquacratur quare homo cft homo, & huiuf^
modi. Dcinde cum dicit :

»40

Oportet entm ipfum , quiA quod ipfum effe
exiBere mAnifeliti entia. Dicoautem vt /juis
Lmnapatitureclipfm. Ipfius autequia ipfum
vnaeB ratio <^ vna cauft in omnibus , prop-
ter quidhomo homo , aut mufcus homo ffytji^
cus , niftquis dicat , quia iffdiuifibiU ad ipjum
vnumquodque;hoc autem erat vnum ejfe^fed
boc commune , quia de omnibus (jr quod
hreue.

Probat diiiam propofirionem. Ad cuius cui-
denriam notandum eft , quod cum fint quatuor
quacftioncsjvt habctur i.Pofter.text. i.fcilicetyf
efi,Sc qutd ej},8c <juia eJl,S< propter quid (r/,quaru
K*r« •ntiM- ^"* ^""^ fimplices , fcilicet fieft ,hc quid eft , &
ptntm qu»- alis duac funt compofitac, {cUicet qiua eft, 5c pro-
ttm qut^i»- pter quideft; & i^ quatuor quacftiones miituo
intfcibiltMtn. f. praefupponimt : nam quiacftio (juid eft, pracfiip-
ponitqilieftionemy/f^ ,& qua:ftio propter tjuid
eft , quacftioncm, quia eft , &eriam quacftionem
quid eft 3c ppr confequens quajftioneray» f/? : ita
quod quacftio propter quid eft , omnes alias pix-
fupponit : ex quibus patet,qu6d quacrere propte^
quid ipfiim cft ipfiim eft nihil qu«erere , cum iam
pracfupponebatur ; idco dicit : quod fupple c6m
quacritur ptopterquid oportet ipfum quia eJfeCr
ipfum ejfe, id cft, ipfum fi eft , exiftere entia ma-
nifefta: quod exponit 6ictT\s:dico autem,vt quare
Luna patitttr eclipfim : oportet efle manifeftimi:
quia Luna patitur eclipfim : alitcr quacftia cflet
nulla. Vnde fiibdit : ipfius autem quia ipfum:
id eft , quia ipfum eft ipfum vna eft ratio & vna
eft caufa in omnibus,<^ix fupplc nulli latct : quia
(cilicct vnumquodque cft idem , vnum fibi , vt
propter ejuid homo eft homo , & propter quid mu-
fxus eft mujiciu,»ifi quis fonc dicat , quod caufa
huius eft , quia vnumquodque eft indittifSfile ad
feipfum y vt fcilicct propter hoc non poffe diuidi
jujt negari idem i (cipfo,puta dicendo,hoino non
Scoti Oper. tom. IV.

fft homo, fed vnumquodquc affirmatnr dcfeipfo:

fubdit autem , quod hoc autem erat vnum ejfe,

id eft, quodiftacaufacoincidit cum prima , fcili-

cct quod vnumquodque eft vntini & idem fibi: ^*!^^

nam vnum effe eft indiuifibile efle, vt diifhim eft 'ffrftwum.

in j . huius:addit Cli3xn,fed hoc commune:<juia di-

citur de omntbus , & eft auod breue , id cft , quod

concclfo qu6d hxc fecunda ratio cflct alia a pri-

ma i nihilominus hoc crit commune omnibus:

quia vnumquodque eft indiuifibile ad (cipfum,

& hoc cft hreue, id eft, principium aiiod cft par-

uumin qu4ntitate,& maximum in virtute,vt ha-

bctur i. Elcnch. & idco eft per fe notum , ficut cfinalL

aliaprincipiacommunia, quac nullus debet igno-

rarc : non igiturpoteil quacri proptcr quidipfum

eftipfum.

SrMMARIVM.

Oftendic quaeftioncm prepter quiel^
qu^rere quare ipfum de quo eft,cft aliud,
non autem quare ipfum eft ipfum j quod
cxplicat Dodor. Oftcnditetiamdubium
cfTc quid rcfpondcndum ad quacftioncra
in fimplicibus quacrentcm quid eftho-
mo , vel fimile , fine prxdicatione vnius
de alio j ad quod Doclor dat duas cxpli-
cationcs. Concludiccorollariain fimpli-
cibus non cfle quxftioncm , ncc doftri-
namrquod cxplicat Dodor reicda expli-
catione D.Thomac.

QVaret autem aliquis propter quid hom»
eji animaltale : hoc quidem igiturpa-
lam , quia non quarit quare, qui eji home,ho'
mo esi. Aliquidergo de aliquo quarit propter
quidexiliit. ^ia vero exiIiit,oportet mani-
feUum effe : namfi non ita , nihil quarit , vt
propter quid tonat ,quiafofiittif ft in nubibm:
aliud entm ita de aiio efl quod quaritur , (jr
fropter qitid , puta lateres (^ Lapides domus
funt. Paldm igitur quodqu^rit caufam : hoc
autem ejt quod quid eratejfe,vt ej} diccre Lc^
gice , quodin qutbufdam quidem cuius caufa^
vt forfan eH indomo , (jrin leBo.in quibuf-
dam vero quid mouit primum : nam caufa (^
(jr hor,fed ulU quidem caufa inferiquaritur
(^ corrumpi,alterA vero, (Jri» ejfe.

Oftendit fecundam propofitioncra , lcilicct ,^|
quod qusftio propter tjutd quzrit quarc ipfum eft
aliud, dicens , qu6d quxrct aliquis pt opter quid
homo cft animd tale : hocquidem igitur palam,
qu6d non quxrit proptcr quid qui eft horao eft fiuemttl»
homo,id cft,propter quid homo cft horao:aIiquid t^^pttf quid
igitur de aliquo quacrit propter quid exiftit: f*^"^*^»
quia non quacrit idcm de feipfb, fcd aliquiddc l'Zd7muL*'
aliquo propter quid aliud incxiftit alteri:quiavc-
ro exiftit oponct cfle manifeftum : nam quxfHo
propter cjuid pracfiipponit ipfimi : nam fi non eft
ita nihil cjturit ; vnde fi aliquis quacrat pro-
pter quid homo cft aninui , oportet cfle ma-
nifcftura quia eft aniraal ; fimiliicr vt fi qusrar
wcfropterquid efi tomtruurmvoxn fiipple <ptiafif
B b i fonut

jlUter T.cii-
ftu (^ *litir
fditafhyftcui
fonfiJ.er»t
attcd quifl

"Difirenti»
in ejjicieKtem
f^ jinitltm
f»uf»m.

finu dMplex.

T.I-& iadc.

Logicui o>
fhilofephM
rexlis non eo-
^i rrM«do eori.
fiderat quod

quid cft.

29Z ^^Lib. vn.

foni4s in nfthibus : ita eritn aliud de alio tfl cjutfi-
tumSc\\kcx (onitus de nubc : fimilitcr fiquaeramr
fropter e^uid huiufitiodi , vt lateres & lignafujit
domtu : hoc enim eft quajrcre ahquid de aHquo,
fcilicet domus de lateribus Sc lignis : ita qu6d
femper quneftio propter cfuid quaerit aliquid de
sXic^xo-.palAm »^j>»r:quia fupple ifta quxftio «7«*-
rit caufam : hoc auttm eft cjttpd cjuid erat ejfe , vt
efi Loqicf dtcercs, id cft , loquendo Logice : nam
Logicus eft artifex rationalis,qui omnem caufam
^c\x. pertinere ad c^uod qmd f/?:quod,{ciHcetquod
quid eft ,quod communirer eft caufa : \n cjuibuf-
dam cjuidem eft cuini caufa , id eft , caufa finalis,
vt forfanin domo aut in le£io:cam ergo quaeritur
propter quid lateres Sc hgna funt domus , poteft
re^onderi per caufam finalcm,vc, fciHcct defcn-
damur a frigorc Sc vcnto , & ab ahis nociuis ; in
quibufdam verp ejuod mouet primnm, id cft , caufii
cfficiens &c mouens:«<ew caufa & hacM cft,qu6d
caufi efficiens vtique eft caufa,vt fi qu^ratur pro-
ptcr qiiid lateres & ligna funt domus , potcft rcf-
ponderi proprcr aedificarorem : finis cnim & effi-
ciens funt caufa: ellendi formac in matcria. Sub-
dit autem differentiam inter caufam cfficicntem
& finalem,dicens quod talts t^uidem caufa, CciVicet
cfficicns cjHaritur tantum in fieri O" cerrumpi:al-
tera vcro , fcilicet finalis , quaritur in efje Sc non
fblum fupplc in fieri & corrumpi. Ratio huius
difFerentiae aflignatunquia efficicns cft caufatraf^
mutandi formam ad materiam , quod fit in ipfo
generari & corrumpi ; fed finis inquantum rao-
uct agentem poteft etiam dici caufa in gcncrari
& corrumpi j fcd inquantum res habet efle pcr
fuam fonnam, qua eft finis gcncrationis , poteft
dici quod ipfe finis eft caufa ctiam in cfle , cum
inexiftcitrei: loquendo ctiam dc finc cxtrinfeco
poteft dici,qu6d inquantum res pcr fuam formam
crdinatur ad finem , ipfc finis ^tiam eftcauf^in
eflendo.

Notandum, quod Logicus qui confidcrat mo-
dum pra:dicandi:ide6 quicquid poteft rcfponderi
ad cjuid efi,dick pertincrc ad tjuod quidefl rci:fi-
ucillud fir intrinfccum , vt matcria & forma,
fiue exirinfecum , vt efficicns & finis. Vnde fe-
cundoPofter. dicit,qu6d cjuod cjuidefiSc diffini-
tio cft medium in dcmonftratione , 8c oftendit
quomodo per omnes caufas poteft dcmdnftrari;
ita quod quxcunque caufa , fiue intrinfeca , fiue
cxtririfeca potcft accipi pro rncdio demonftra^
rionis , & pcrtinerc hoc modo ad c^uod cjuid efi
rei: fed Philofopbus rcaHs ,qui confiderat rei cf-
icnti.xm folas caufas intrin{ecas,dicit ad cjuod cjuiil
<r/pertincrfri beneergo hic ait Philofophus:ba:c
caufa , de quaqua:rit c^x^io propter cjuid, quae-
cunquc^t, erit quodquid crat cfle : fi Logicc di-
(;atpr. Dcinde cfim dicit :

Metaph.

, .j Latet atttem maxime quad (jumtur m

hu qu£ mn de aliu dicuntur , vt homo quid
efi cfudritur ; propter ftmpliciter dici^fednon
dtffnite quia hoc aut hcc.

Mtutt d-AT R.cmouet quandam dubftationem,circa quam
hium circ» fic proccdit ; quia prim6 proponit eam:fccund6
^'' corrigit & cxcludit : terti6 quoddam ex diifiis

corollaric concludit, ■ Secunda ibi : Sed oportet
corrigemes. Tcnia ibi : Palamtgitur. Dicit crgo,
quod illud quod.quacritur , fciHc^t in qualibet
quacftione vbi dicituir quaeri aliud dc alio > latet

Su*fii«n*t
quid efi ^
propter quid
tfi fum »ffi,
net.

Text. 1. fif
Jnde.

Al.transfot-
nupri,

maxime, id cft, habct dubitationcm in his ejut non
de altis dicuntur, fcilicct in quasftionibus fimpH-
cibus , in quibus non quasritur , vcl praedicatur
aliquid dc aliquo : vt cktn dicttur quid efi homoy
& hoc fupple latet propter fimpliciter dici\fed non
diffinite, cjuia hoc aut hoc,id eftjqu6d caufa huius
latcnti^ efhquia in tali quaeftionc profertur vnu
fimplex vt homo, Sc non quarritur aliquid dc ali-
quo, puta homo de Socrate ,8c dealiis fuppofitis
hominis.

Sed occurrit dubium ,quia videtur ifla dubita-
tio Philofophi non clTe ad propofitum:nam fupra
fafttis eft fermo dc qua:ftionc propter cjuid , &
non de qusftione cjmd efi. Dicendum qu6dquaf-
ftio cjuid cfi S>c propter quid quodammodo inci-
dunt in idem,vt prcbatur fccundo Poftcr,& idc6
quacftio qutd efi poteft tranfmutat i in quaeftio-
ncm propter qmd : nam quacftio tjuid efi : quaerit
de quidirate pioptcr quam id de quo quaeritur
eiuid efi prsdicatur de quolibct fuo fuppofito;
proptcr hoc enim Socrates eft homo : quia con-
uenit fibi id cjuod rcfpondcrur ad quaeftioncm
quid cft homo ; idem ergo eit quarrcrc quodam-
mod6 quid eft homo , &c quaercre proptcr quid
Socrateseft homo, vndcfignatcrait Philofophus
qu6d hoc ficit dubitationem : quia in quaeftione
non diffinitur,vel additunquia hoc aut hoc:quia
fupplc fi addcretur , non latcret qu6d cadcm cfl
ratio in qusftionc , qua qu.xritut quid eft homo,
& in ahis quajftionibrs , de quibus fupra Philo^
fbphus cft locutus. Dcindc cumdicit :

Sedoportet corrigentes quarere , ft autem
mn^fommune etus cjuodnthtl quarere^c^ etus
quod quarere aViquidfit.

c^oniam i/ero bportet habere : quia ^
exiHere ipfum e(fe:palam itaque quia quarit
materiam quare efi^ vt domus hac quare:qui4
huius exiliunt quoderat domui efie^ ^ hom»
hic, aut corpus hoc^ tdte hahens : quare qudri-^
tur caufa materia , hoc autem efijpecies qua
aliquid efi,hac auttmfubHantia.

Excludit & corrigit didam dubitarionem , di- ^^^

cens qu6d oportet ad cxcludendam fupple didam „^,,7 'jn^

dubitatiopcm corrigentes cjH£rere,id cft,pr^di6Vam dubitatiene,

quaeftioncm corrigere , vt fciHcet loco cius qua

qusritur quid eft nomo , quacratur propter quid

SocTates eft homo ifiautem non, fiipple fic corri->-

gatur , fequitur qn6d aliquidfit commune , cuius

quod efi nihil quirere, & quodtfi altquid quArere\

quod dupHcitcr exponitur. Vno modo fic : quia

dichim eft fuprk qu6d quaercrc ipfum dc ipfo efl;

nihilquaerere , fcdquarere aliquid de ^iliquo efl

aliquid qusrere:quia igitur c^ikio propter quid,

in qua quaeritur aliquid de alio , & <jua;ftio

quid efi , in qua non videtur quajri aHquid de

alio , nifi praedido modo corrigatur , fibi

inuicem communicant , vt didum cft , fequi^

tur quod aliquid crit commune quaeftioni in

qua nihil quaeritur , & quaeftioni in qua aHquid

quaeritur. Alio modo exponitur fic , quod fci-

licct fi ifta quaeftio non corrigatur fic , vp difhirh

eft , fcquitur inconuenicns didum : nam tunc

aliquid quceritjur quando fit quaefHo dc aliquo

quod cft : tunc ver6 nihil qua;ritur quando fit

quaeftio dc ep quod non eft : fi icitur in qua-

fiitne quid efi , non oportet aliquid fiipponere , &

aHud

Summ^ II.

»Iiu3 quacrcrc de iUo, itz poflct fieri iiU ^uxftio

dc non enreficut dc cntcrquarc quxftio , jttid efi

erit fada communitcr & de aliquo &de nihilo:

prima tamen cxpofitio videtur probabilior. Sub-

dir autem : .Quonutm vero , fupple in bac quz-

itione qua quarritur quid eft homo, oportet hsbe-

re taneftuim notum & exifiere tanquam verum ip-

fum cflc, id cfl;, hoc ipfuro cfle, id cft, hoc ipfiim

quod cft efle hominem:Alias qa«ftio eflct nulla,

quia,vt didhim eft, quarftio ejutd eft pra:(iipponit

quxftioncmyf f/wjuia inquam fic cft, pdlam ita-

^ue e^iua materidm ^turit propter (juid eft , id cft,

qu^ communitcr ^o^rrr q«id, fiuc ipdim qttod

^uid eft ineft alicui fuppo/ito , quod cft quafi ma-

ceriale refpedhi eius de quo quarritur tfuid eft:

nam vt di(ftumeft (iipra,corrigendoqu£ftioncm,

idem eftquxrere quid cft homo, &quxrerc pro-

ptcr quid Socrates cft homo : Similitcr fi quarri-

inus fi eft domusjidem cft ac fi quzraraus prop-

pterquid ha;c,(cilicet lateres & ligna,fintdomus:

qtua fcilicet propter hoc,quia funtpancsdomus:

exiftunt tjtud erat domui ejfe , id eft , propter hoc

quod quiditas doraus eft in talibus partibus ,&

umih"tcr fupple cum quarrimus , quid eft horao,

ac Ci quarramus propter quid hic , puta Socrates,

cft homo, quia fcilicet ineft ei quiditas hominis:

aut etiam, id eft, aut fi quarratur propter quid hoc

corpm hoc hahen/, id eft, fic fe habens , puta cor-

pus organicum,cft homojcorpus enim organicum

cft materia hominis , ficut latercs & ligna funt

materia domus:^«4rf fupple in omnibus talibus

tfuaritur caufa materit: ptopter quid fcilicet ma-

teria perrineatad nanira eius quod diffinitur , &

de quo qiueritur quid eft : hoc <iKrm,{cilicet cau-

A de qua quarritur quae eft caufa materix, eft fpe-

ciet, id eft,forma qita aliquideft:htcautem , fcili-

cet forma , eftjuhftantia, id eft, quod quid eft rei:

nam de fiarma torius , quac eft ipfa quiditas , eft

Cmchi^t """*^ fermo. Ex his ergopatet conclufioprinci-

trhuipMUin- paUtet intenta , fciUcetquod fubftantia , & ijuod

MMum. quid eft rci habet rauoiiem principij & caufiE,&

quod omncs quxftiones quaerentes de caufa , in

i^(\im<]uod qiiid eft vltimo reducuntur. Dcindc

ciim didt :

144 Palam igitur ejuomam injimplicihus non

ejiqutHio nec do^rina^edalter modus qua-
Bionis talium.

CmlUrium. Concludit quoddam corollarium ex prsdidKs:
quia enim ofteiifum eft quod in omni quxftione
^uasritur de aIiquo;vel de caufa matcriac,quae eft
rorma ; vcl de caufa formx in mareria^vt eft finis
& efficiens : ficut paret ex prardidis ; idco palam
igitur qaod inft>eciebus , id eft,in terminis incom-
plexis vt (ic/ien eft quaftio , fcilicet propter qdd,
nec doElrina, fcilicet demonftrariua,y^<i alter mo-
diu qudftionis , id eft , inquifiriom"s talium , puta
quia innotefcunt nobis vcl pcr diffinirioncm, vel
pcr fenfum,vcl alio modo.

^^tfiti» s. Notandiun,qu6d iftam litteram quidam expo-
fitor aUtcr cxponit,volcns per fimplida int? Uige-
re fubftanrias lImph'ces,non compofitas cx mate-
ria & fbrraa, quia enim in omni quzfHone ali-
quid eft notum, & ahquid ignomm quod quarri-
tur,idc6 talcs fubflariacno fubfuntquzftioni:quia
vel tots cognofcuntur,vel totat ign6fantur,& ea-
dcm rarione dc eis non cft do<fena fcienrifica,
qu£c fit ex hoc quod fcimus pcr fyllogifinum
propter quid; fed talium eft alius modus qua-ftio-
Scoti Oper. tem. IV,

Cap.XVII. 29?

ni$,quatenus cognofcuntur per efre£him,puta pcr
fubflanrias fcnfibiles, qu^ nos aliqualitcr ducunt C****» "»
in carum cognirioncm. Sed contra;nam fubflan- "•^**- .
tia: fimplices fi fint fimplicei quantum ad fua in- rtnfbJtfi it
trinfeca eflcntialia : nihilominushabentaliquas qHijlttnt

!»roprietates de eis fcibiles per dcmonfh-arioncm; cmfUx».
altcm intclledhii potenri eas cognofccre , vt
oftcnfiim eft in fcxto huius,& per confcquens po-
tcftfbrmari de cisquzftio propterquid , tctmi-'
nabihs per veram demonfh"ationcm , & pct do-
dhinam demonftrariuam.

Aliter ergo diccndum eft , quod per fimolicia
inrelligunrur termini incomplexi,quicunque , de
quibus vt fic non cft quzftio determinabilis per
dcmonftiationem : & do<5hinam fylIogi(h'cam:
nam demonftiario & dodrina fy Uogiftica fehipct
eft de quacftione qua: eft complcxa : concludit
cnim pafnonem de fiibiedbo pct medium ^ro^ffr
quid , diccns caufam ; fed eft de eis alius rnodus
quacftionis & oftenfionis , fdlicet diffimriuus:
nam ficut dcmonfhario dlcomplcxi; ita&difli-
nitio eft incomplexi.

SrMMJRIFM.

Explicatquale principium & caufa Gz
fubftantia, feu quod ejuid eFi rei. Vidcnir
ponerc quod fit natura ex partibus com-
pofita , &ab eis re diflindaquod exem-
plificat in fyllaba ex litteris compofita.
Do^or bene rem cxplicat. An vero to-
tum fit tcrtia entitas a partibus vnitis rc
diftinda,difficilis quxftio eft , quam tra-
ftat Dodor 5 . di. i quzft. 1. vbi affirma-
tiue vidctur eam refoluere , nifi aliter
glofretur. Vide ibi Scholium noftrum.
Sed 8. huius q 4 in fine, & i .Phyfic q 9.
negatiuam partem habct quod confirmac
iliam gloffam.

QVoniam vero compojitum ex aliquoff,
vt vnumjit omne,fed non vt cnmultt^^
jedvt fyllaba,(^ jyllabA, ba, non ejl elementa,
nec idem h,& A,nec caro^ignis, & terra : dif-
fdutis quidem enim , hac non adhucfunt, vt
caro , &fjUaba , elementa veu>funt (jr ignis
& terra. Ef igitur aliquidjyllaba , nonfo- 14^
lum elementa vocalis &• confonans , fed &
alterum aliud alifuid. f / caro non folum,
ignis & terra.,aut calidum,autfrigidumyfed
^alterum aliquid.

Inquirit cuiufinodi principium &caufa fit ipfa
fiibfbnria , & (juod qutd eft rei. Circa quod duA
facit : quia ptimo ptamiinit quoddam neccfla-
rium. Secund6 declarat propofitum. Sccunda ibi:
Si igitur necejje, In prima pane tangit quandam
diftincftionem compofirionis alicuius ex pluri-
bus , dicens quod ejitoniarn VCT-o,aliquando fiipplc
compofttufn ex altejtto fit : hoc modo : vt omnct
id eft , totumyir vnum per fe : fed non vt acer^
ttus ,fed vtfyUaba : cum fupple in omnibus ta-
libus ipfiim compofitum fit aliquid prxter par- Comfefitio
tes \ ide6 fubdjt -.fjU^^a autem non eft elementa, % dm^x
id cft, ipfac littcrae cx quibus componitut mec ifla Hie etMHui
Bb } fyllaba

ffi Antrrois

fentr»dic*r»

fibi.

i.Thjff.c.ij.

pifi frh^»"-
ti»litrr txpo-
pMMT hihc
i»d*.

In comfefi-
tiont per fi
d»titr 3 . *»-
titM,

Compofitum
ferfe -jnum
<^ 1;»«;?» ptr

ntm.

146

&utjiio con-
trisdtcla de).
0fsitMe.

294 Lib. VIL

fyllaba,/it,eftidem qnod ipfum a, & ipfum b, ex
quibua conftat : rtec wrojpft idcm quod ignii &
terra, quod probat :tzam difihlutu ,id cft,,diuifis
ijiis partibus,ex quibus fitcompofitio adinujccm}
haccquidem,id eft, coippofita nonfuntwt caro&
fylUha:elmenta verofunt, fcilicet corrupta fylla-
ba j & igvU , & terra, fiipple manent , corrupta
carne ; eft ergofyllaha aliejuid prxter elementa:&
mnfolitmc^i^Ca.elementa: fcilicct littera vocalU
qux eft a , Scconfonans quac ,eft b ,fed etiam efi
alicjHid alterum prxter el^ienta. Et fimiliter caro
nonfolkm eikigfiis,aHtcalidMm,& terra autfrigi-
dum ; per quae fcilicet plemelhta coramifcentur
& alteranturjcum calidum & frigidum fint qua-
litsics adiuae ,fed etiam fuppleipfa caro eft ali~
cjHid alterHm. Per hoc ergo fubintelligitur alte-
rum membrum diuifionis,icilicct quodaliquando
compofitum non cft aliquid vnum , nec aliud a
partibusjfed eft ficut cumulus, vel aceruus, quod
non eft vmin) nifi aggreeationc. Primo cf go mo-
do compofitum eft iimpliciter & per fe vnum,&
aliud a fnis partibr.s ; fed fecundo modo ipfiuTi
compofitum non eft vniim fimpliciter &per fc*,
fed fecundum quid , nec eft aliud a fuis partibus.
Dcindc ciim dicit :

Si igitur necejft & illud aut elementum
aat ex elementis ejfe :fiquidem elementum
iterum eademratio erir ,fx hocenim^ /^»^,
(^terra erit caro^df ddhuc alio : quare in infi^
nitum ibit, Si yero ex elemento ; paUrn quia
non vno,fedfluribits , aut illud ipfum eritt
quare rurfum in hoc eandem dicemtts ratio-
nem.^itaincarne, velfyllaba.

Declarat propofitum. Circa quod duo facit:
primo praemittit vnam quaeftionem & arguit ad
eam. Secundo fubiungit quaftionis folutionem.
Secund^ ibi : Videbitur autem. fift ergo quaeftio,
quia cum oftcnfum fit quod in carne & /yllaba
eft aliqiiid practcr elementa : quia igitur ita cft,
iqittir neceffs.ed illud aliud efie elernentHm aut ex
elernentis : quia omncquod eft, videtur efle aut
clemenrum.aut cx clcmentis : fedquicquiddetur,
videtur lcqui inconi!eniens,fi:ilicet quod erit pro-
ceffus infinitus:vnde (uhdk, ficjHidemelementum,
id eft , fi illud aliud qucd eft in carne & fyllaba
prxter clemenia & clcmentura;i/fr«WJ eadern ra-
tio erit & de ifto & de aliis elementis ex quibus
CDmponitur:conpumerandum cuim aliis cnv.caro
enim erit corapofita^jr tgne & terra,& ex i/lo alto
quod ponicur clemcntum prxtcr clementa ; &
cum probatum fit qu6d in omni compofito pcr
fe vno,eft aliquid aliud praeter elementa , erit ea-
dem quacftio adhuc de illo alio ; quod fi eft ele-
mentum aliud,illud tale clemcntum erit compo-
fitum ex fuis partibus,& ctiam aliquo alio : iHud
aliudcft elcmentum praeter elementa,& iftud clc-
mentum atiam crit ex fuispartibus , & adhuc cx
aliquo alio : & illud aliud cflet clemcntum pari
modo,\j7- Jic in infinitum. Si vero dctur attera pars
fcilicet quod illud aliud practcr cl^menta non fit
plementum,fed ex elemehto,vcic\ elcmcntis , ad-
huc fequitur illud inconueniens:^<t/<wi enim <]uia
non crit ex vno tantunj elcmento , fed ex plunbm
clemeivis:quia (i ex vno tantijm elementOvfeque-
retur quod cfTct tantum illud elementum vnum:
quodcnim eftcxignetantum,tantum ignis pft:ex
yno uon fit aliquod compofitum : tjuareCi fupple

MetapL

H7

fit tx plurfbus elem£Htis,vt oportet dicere , ruv'
funtin hoc eandem dtcemttt rationem; ficut in cam9
& infyUaha : quia fcilicct in illo eritaliquid prae-r
tcr elcmenta ex quibus eft,& de illo alio, itcruir^
rcdibit qusflio quae prius , vtrum fcilicpt fit clc-
xnenmm , aut ex elementis , & fic crit proccflus
Mifinitus. Dcinde cum dicit t

Videbitur autem 'vtiejue effe alicjmdhoc dr
(lementumyCJr caufa effendi : hoc (juidem caro^
hoc 'vero fyllaba : fim^iiter autem & in aliis,
fubfiantia autem vniufcuiufque hoc : hoc enim
caufaprima effendi.

Ponit didx dubitationis fblutioncm. Circa
quod duo facit:quia pritno ponit folutionem,qua: s»/«m mh^
vidctur danda prima facie. Sccundo corrigit ip- fiiortu.
fam ibi :, Qjiomam vero cjiH<tdam.Didz crgo,qu6d
illud quod fupple in compofitis ponitur aliud clTi
ab clementis , videbitur vticjue prima facic
effe alpcjuid, fi;ilicetqu6dnon fit ex clementis,fed
hoc ejfe elernentum & caufa ejfendi : hoc cjuidem
carnemjnoc verofyUabam:fimiliter aHte& in altis:
& iterun\ fupplc videbitur quod hac fit fubftantia
vniufcuiufcjue , id eft , quiditas & qliod quid cft
vniufcuiufque hoc fOT»j,fcilicet fubftantia,& quod
quid cftrei efiprima caufa efsedt Dcinde cii dicit:

^oniam vero quxdamnon funi fublian-'
tia rerum ; fed quacanque fubFiantiafecun'
dum naturam , (jrnatura conliitHtafunt.ma'
nififiabtttir vttque quibufdant hac natur^
fubfiantia , qu£ efi non elementum; fed prin-
cipiumy elementum vero efi in quod diuiditur
inexifiens , vt materiam yputafyllabaquod
a^&b,

Corrigit didam fblutionem in duobu«:vnum
cft quantum ad hoc quod dixit ilkid talc quod eft ^.'^"i" /**•
prxter elementa cHe lubftantiam vniufcumfquc :
quia hoc verum eft non in rcbus qux non fnnt
fubftantix , ficut in fyllaba qux non videtur fub-
ftantia; fed pertinere magis ad genus quanritatis,
ficut & orario : fed eft vejrum in rcbus qiuc funt
fubftantix, & hoc loquendo ftride de fubftantia.
Aliud in quo corrigenda eft folutio, eft qnantum
ad hoc, quod- illud tale prxter elementa dixit eflc
elemetum:non enim propric dicitur elementum,
uia elementum pertinct ad genus caufx materia-
is,vtpatet ex ;.huius cap.dc Elcmento,tcx.co.4.
fed poteft dici magis proprie principium effendi,
& hoc eft quod dicit,qu6d cjuoniam c^u&dam reru
non funt ftihfiantta,fea ({HAcunc^uA funt fnbfiantit,
fecundiim «^r«r<iOT,quantum ad elTe, (^ natura,id
eft, per naturamfo«y?j/«r<ey«»rquantumadfieri:
naturalia enim maximc confefla funt caufx fub-
ftatix,vt diitumftrit circa principiii huius fepti-
rai:quia inquantum fic cft : manifefiabitttr vtitpt»
quod hxc natura , dc qua fcilicet nunc eft fermo,
eji ftfbftantia in i]uibttfdamScilicet in naturalibus
& non fupple in omnibus,& hoc fuir primii corri-
gendu,& fubdit quod ad feciidii,^«<e,fcilicet natu-
ii,noefi elementUjfed principiii,Capplc forma.le Sc Tpjum quod
quiditatiuij:f/f»J«« wro efi illud in cjuod dtuiditur fjuid cft*^e-
alicfutd inextftens vt rnateria, pHta elcmenta fup- ''''•
plc huius fytlih£ cjU£ cft ab:funt a, & h,Sc ex hoc
habetur fblutio dubitationis:quiacii didii princi-
piu fit formale,&quiditatiuii,non eft elemcnrum,
nequc ex elemcto, loqucdo propric de elemcino.

LIBER

ll:

LIBER OCTAVVS.

N hoc libro agit deprincipiu entunaturaluyf^ jic nfidetur ad Thyficum
fertinerCiijerum magu adMetaphyficum , quiafitb confideratione Meta-
' phyficit ifia traS^at, de quo lib.i. buiu^, quali.i.O* iib.9. quafi. 4. Incipit
ex diSiu lib. l. quafi Logice de fubfiantia , traSiare de eadem magu realiter,
tanquamdenobiliori parte fidjieSii huiusfiientiai cuiud ponit ex iam diSiu^-uarias
acceptiones. Sumitur enim pro quiditate^ <T pro fuppofito , (jrfecundum alios dicitur
fitbliantiagenw magii quamj^ecies. tAdditur hu opinio de ideu.

SVMMA VNICA.

Jitprm^piU fub^Afttiarum fen(ibiUum , >W4-
teriafcilicet , (jrforma.

CAPVT PRIMVM.

Sjobftantiai diuifio, & matcriara fubftan-
tiam ciTe.

Textc&r. 'T7 ^ pradiBU itaque fyllog:z,Are oportet (^
j^coUige»tescapituluwfnemimponere.

Poftquam Philofbphus in fcpjimo libro inqui-
/luit de fubftanria,& quod quid «r^fubftanris (cn-
fibilJs , modo Logico & communii nunc inquiric
de eodem magis re:^ter , & per principia, appli-
cando ad fubftantias fenfibiles ea quac in feprimo
Logice Gint di6la:Circa quod duo facitjquia pri-
mo prxmittit fuam intentionem. Sccund6 cxe-
quitur de intento. Secunda ibi : Senfibiles enim
fubriantii. Prima in tres : qitia primo proponit
iuam intentionem in generali. Secmdo replicac
quxdam fupradi(fb in fpeciali. Tenio conrinuac
didla dicendis. Secunda ibi : Di^um efl itaque.
Tertia ibi s ^Moniam autem quod qutd erat ejfe.
Dicit ergo quod expr^diii:^ vtiquefupplc in fep-
rimo, vbi inquifitum pft Logice de (ubftantia re-
mmyOportet jyitogizAre , appTicando {ciiicet difta
ibi ad res naturaliter exiftentcs.CS' recolligentesca-
Tnmittit pitulum,id eft,(umroatim & in capitulo rcfumen-
fitam , tntm- tcs quac ditia funt , oponet^wf»» imponerex^i^Sy
tiontm ingt- \^ eft,tradatui de fubftantia , quod fiet addendo
hoc o5auo eaqua: fuerunt didja priixs, Deindp
cum dicit :

Diffum efi itaqne ^uoJ fubBantiarum
qtaTHfttur caufx , ^ principia ^ elementa:
fubsiantid vero h<t tjuidem confeff<e.funt ab
cmnibtts ^fedde quibufdam (ingulariter tfui^
dam enuHciauerunt 'confefft tjuidcm pliyfcdt^
«// ignisyterra^ cf ^q**^ j & aliafmplicia cor-
pora. Deinde planta ^ partesearum^ ^ ani-
multa y ejr partes animalium , (^ tandem cee-
lum ^partescali. SinguUriter vero quidam
fnbiiantias dicunt ejfe fpecies , cr Mathe-
tnatica.

utTAli,

K^iiM vero accidit ex rationihus fubsian- ^"" "'*•**
tias effe cfuad quideratelfe,& quod fubijcttur:
tdhuc alitergenus magis fpeciebus (jri^niuer-
fale magis fingularibt^ : vniuerfali vero ^
generi c^ idea copulantur : nam fecundum
eandem rationemfubSiaHtia videnturejfe.

Rcfumit quatdam di£b in fpcciali , dicens
quod di£iitm eft itaque , (cilicet in ieptimo, quia
lupple in iftafcienda f««er«fffwr/cilicct principa-
liter , caufe &principia, & elementa fuiftantia-
rum : Hcct cnim Mctaphylicaconfideret de omni
ente inquantum cnsjprincipUter tamen confidc-
rat de fubftanria, vt de nobiliori parre fui (ubicdi
primi : vt Cxpc diAum eft;& pcr confequens de
prindpiis fubiUntiz : (ubdit eriam qu6d)«iy?/»«-
tia vero ha ejuidem confejft funt ab omnibus.-vx. funt
iubftantiz naturales i fed de ejuibufdam , fcilicet
fubftantiis , tjuidam fingulariter ; & non omncs
enunciauerunt , vt didhim ftiit circa principium
fepdmi : quod exponit cum flibdit : confejfa tjui-
dem PhyficayiA eft,qu6d fubftanria: naturales fiint
confeflac communiter ab omnibus, vtignuyterra,
&aqMa,& altafimpliciacorpora;deinde fecundum
ordincm nobihtaris/?/4wr^c^^<«rf« earum ; ani~
malia , & partes animalium : & ta/idem calum &
parta ccelt , puta Orbes Sc StcWxfingulariter ve-.
ro quidam dicunt ejfe ftdtftantias fpecies , id eft,
ideas & Afathematica ; de qua opinio di(^um cft
in prirao libro , & aUbi frequenter : fubdit etiam
quandam diuifioncm, fiue modos accipiendi fub-
flanriam diiflos in prnecedenribus , dicens quod
altas fuhftantiai accidu cjfe ex rattone qtud ejuid
erat ejfe , id eft , quod vno modo dicitur ipfafub-
flantia quiditas rei, qux per rationem, id eft, per
diftimtionem exprimitur.AHo modoySc quodjub-
iicitury id cft.ipsu fubicchi.fiuc ipfum (uppofitum
fubftanrix : hacc enim eft vna diuifio fiibftantiae,
fcilicct qu6d fubftantia dicitur & de quiditate, &
de (uppofito quiditaris. £t fubdit , quod adhuc
fupple fecundum opinionem aliorum dicitur fiib-
Hmtiagenus magis fpectebMs , id eft , roagis quan)
fpecies ; & vniuerfale fingMlanbHs , id cft , quod
generahter vniucrfnle dicitiu: magis fubftantia
quam fingulare (ecundum illam opiiiioncm. Sub-.
aitetiamqu6d vniuerfali vero &generiy id eft,
opinioni fecufidum qunm genus & vniacrfalc
dicuntur fubftantia,r«>/?it/4^r»ir uie^i, \A eft,opinio
dc idciSynamfecundum eandem rationen vidtnttrr
Bb 4 e{je

Mttgphyftcm
conJiitr»t
frikt tnt
frineifmlittr
fuhHtnu-am
(jf prhutfa-
lijpme im-
m4ttri»lttB.

De quibm
dicitur fub^
Jltuiti» gene-
ralittrah onv.
ttitut 6rfp*-
eisUter i
fUtONdt,

296 Lib. vri I.

ejfe Jhhftantii , vniucrfalia fcilicet ideaf. Dcinde
cufli dicic:

Quomam dute (juod quid erat effe fubfta,'
fia eft;f/uiui autemratio^diffinitio.propter hoc
de difftnitione, & defecundumfe diffimtum
fft. G^oniam autem diffnttio ratio eft , ratio
autem faries habet , necejfs ^ departe erat
confiderare qiiafubBantidpartes^fjr qu^enom
CJr hdc diffihitioni opwfunt , amplius autem
necvniuerfale fubliantia^nec genm. De ideis
vero ^ Mathematicis poBerius perfcrutani-
dum eft ; nam prater fenfibilesfubFiantiafy
tjuidam dicunt eas effe , nunc autem de con-
fefiis fubHantiis traiiabimut j hji verofenfi^
hiles.

Ctnti»u*ft9' Continuat diAa dicendis , qu6d ijHomam iup-
ple oftenfuracft in fepcimo ^uod qutd erat ejfe eji
fubftantia.-huius autem ratio di^mtio (r/?;per diffi-
nitionem enim exprimitur quod quid eft rei , &
vropterhoc de diffiriitione & de fecunditm fe,i^\ia.-
tenus diffinitio conftat ex prsdicatis per fe primo
modo dijpnitum eft , fcilicet ibidem in ieptimo,
quomam autem dijjimtio ratio eft:ratio autem ha-
het partes j ideo necejfe erat conftderarey& de par-
tCy id eft , de partibus difiinitionis : qu<t , fcilicet
funt partes fuhftantia diffinita: ; & ejux. non .• & fi
hxc,fcilicet partes diffinitionis diftinitioni opus
ftnt, id eft, oporteat diffinire:vel fecundumaliam
"litteram , vtrtim eaedem funt partes diffinitionis
& diffiniti:4w^/t«/ fupplc oftcnflim eft quod nec
vniuerfale,nec genui Cii fubffantia.hxc enim om-
nia pr^didta pertraftata funt in feptimo.Et fubdit
quantum ad dicenda,qu6d de ideis & Mathema-
r»c«;quas fupple quidam f^neularitcr enunciaue-
runt efle fuh^nths , pofleriusperfcrutandum efty
(cilicet in decimotercio,& in decimoquarto,libris
Tiam prAtw fenfibilesfubftantias quidam dicunt eas
ejfe, fcilicet Platonici : nunc autem,Cci\icet ftatfm
traBabimHs de fubftantiis , fcilicet ab omnibus
« ,1«. « .' confeJfis:ha verofunt fenfihiles, id eft,naturales,vt
fic ex nocioribus ad minus nota procedamus.
Deinde cumdicit:

Metaph.

Text.c.).

5

Senfibiles autemfuhliantia omnes mate-
fiam habent , eft autem fubftantia quA fubii-
citur^aliter ejuidem materia , materiam verh
dico qu/e nOn hoc alitjuid ens a£iu -, poteTiate
autem eft hoc aliquid ^ aliquid vero ratio ^
forma , quia hoc aliquid ens ratio feparabite
eft. Tertium vero eft quod eft e.x his , cuiuf^fo-
litts generatio <^ corruptio (^feparabile fim-
pliciter,namjecundum rationem fubiiantia-'
rumhd quidemfeparabiles,ill<i vero non.

Exequitur de incento. Circaquod duo facic:
qnia prim6 oftendit qu6d materia & forma
(wTLt principia fubftanciarum fenfibilium. Sccun-
d6 inquiric de ipfarum vnione ^dinuicemzSecun-
da ibi : De dubttatione Vfrh di[la. Prima in duas:
quia primo facic quod didum eft. Secimdo de-
tcrminacdc eis figillacim. Secunda ibi : Oportet
autem non ignorare, Primain duas:quia prim6 fa-
pic quod didhim eft. Secundo concludic cx prs-
miflis quod diffiniciones perfedlxc debenc conci'-

nere fimul maceriam & form^im. Secunda ibi: J?^
vt in fubftantiis quidem. Prima in duasiquia pri-
m6 probac qu6d omnis fubftancia fenfibilis ha-
becmaceriam. Seeundo probat hoe idem de for-
ma. Secunda ibi : .Quoniam autem qu<t tjuidem.
Prima in duas:qiua prim6 declarac quid fic mace-
ria,diuidens earncontra aljas accpptioncs fubflan-
tiac,& cum hoc pra:mittit intentum.Sccundopro-
bat quod materia cft principium omnium fub-
ftantiarum generabilium & corruptibilium, Se-
cUnda ibi : J^uia vero fubftantia. Primum autem
oftenditcx hoc , quiafubftantiafenfibilisnon eft
materia , ciim fit adujnec forma, cum fit pcr fe
cxiftens & feparabilis realiter,& non fblum racio-
ne ficuc formajergo eft cercium compledens ma-
tcriam & formam ; Dicit ergo , quod fenfibiles
fubftantia omnes habent materiam ; qiiatenus fci-
licct omncs func mobiles & pcr confequens ha-
benc maceriam:*")? autemfubftantia aliter quidem,
id eftjvno modo materia qu* fuhiicitur:materia^
autem dico:quod non eft hoc aliquid ens <«ff «,fciii-
ccc quanmm eft de fe : poteftate vero eft hoc ali-
^«i^.-matcria cnim cft in potcncia ad omnes adus
formales:<e/«fr vero^iA. eft, alio modo dicicur fub-
ftancia ratio & forma,quia eft hoc aliciuid ens , id
eft,ensadlu,fiue adtus feparabilis quidem amace-
ria ; licct fupple non realitcr. 7 (rtium vero eft
(juod eftex /j/ijjfcilicet compofjtum cuius folius eft
generatio & corruptio,fcilicet per fc:quia materja
& forma non generantur nifi per accidens , ex 7.
huius , & ed feparabilisjenpliciter, id eftjpotens
per fe realitcr exiftere feparatim, & fubdit : quod
fubftantiarum fecundum rationem , id cft, forma-
rum:/7(£ quidem funt feparabiles , vt funt formae
Machematicas , non quidcm fecundum rem , fed
fecundum rationcm : quxdam verofunt infepara-
hiiej , vt fupplc funtforma: naturales : qua: vtfic
nec fecundum rem , ncc fecundum rationem fc-
parantur a materia, vt patec ex fexco huius, texc.
com.4. Deinde ciim dicii;

^uod verofubliantia eft materia palam:
nam in omnibmoppofitis mutationibtn eftali-.^
quid quod fubiicitur mutationibtts;vtputafe-
cundum locum\quod nunc hic tterum (^ alibi:
(jr fecundum augmentum (juod nunc quidem
eft tantum,iterum mintts aut rnaim:^ fecun-
dumalterationem,quod nunc quide e/ifanum
iterum agrotat:fimiliter autemfecundumfttb-
Hantiam^quod nunc quidem esi in generaiio-
ne,iterum in corruptione:(jr nunc quidem fuh~
ieSium ^ hoc aliquid 3 itcrum autem qttod
fubiiciturftc fecundum priuationem.

Probat quod materia eft principium omnium
fubftantiarum gencrabilium & corrupcibilium,
Circa quod duo facic. Primo facic quod didtum
eft. Secund6 quia locucus fuicde mucacionibua
naturalibuscomparar eas adinuiccm.Sccunda ibi,
Et han c fequuntur. Dicit ergo,qu(Sd quiafubftan-
tia eftmateriaM eft,qu6d matcria fit principium
fubftantix fenfibilis & mobilis , palam eft : Hom
n amnibus oppofitis mMtationibus , id eft , in omni
mutatione , qua: cft inter terminos oppoflros eft
aliquid quod eftfubieElum, fcilicec communc mu-
tationihpu, id cft.terminis mutationum,z// ihmu-
titione fecundum lecum , cft fup{)le aliquod fub

Omnitfub'

ftafiiia fenfi-
bilu fnrtici-
f/U mattrid.

SuhUantia

tripUx ma-
teria , form»
Cr cotnfofui.

Soliitt eomf».
fiti eft gene-
ratit (jycor-
rufti» ferfe,
7- fiuius,
Text. co.tj
Adde plura
»e videatur
imfUcinie ht(
&f»ru tnttf.

MMteria #/F
frincifium
omniumfui-
ftantiarum
generabilium
& corrufti-
biiin, & ha-
rum mut*'
tionum fub-
ieiium fri'
mum.

ic6tum commune quod nunc eft hic , & iterum

alibi.

upt
eft,

SummxVnicx. Cap. II. 297

tatitnm fuo-
Ptmtmlium.
q.S. huius c
IX. i.Ph^fic
Tex. c6. 69.
M*d$u r*-
^mtfcenii
m*»*ruuu.

OnUm$HM-
tionum trii
ttttfrMHt»

Alt^&am.

mliht , & in mntatione fecundum augmentum e&
aliquod fubicdlum quod nunc eji tantum , & itt-
rum minut fi fupple diminuatur^nr maiusJH aug-
mentetur , (^ kemm fecundum alterationem fup-
ple eft aliquod fubic<3sim quod mutc eftfanum
& tterum laborans.fimiUter autem & in mutatio-
ne fecundttm fuhjianttam , cftfupple aliquod c6-
roune Cobicihim,<]ued nu»c efi tn generatione, &
iterum in corrupnone;mzzcTiz cnim cft fubieftum
generationis & corniptionis:^ nunctjuidem fup-
ple matcria efi fubtecium hoc aUquid,iA eft,eft fub
foniu fccundum quam cft adu , & hoc aliquid;
& tterum efi fuhieilum fecundum fnuattonem,
matcria enim nunc cft fub forma , nunc eft fub
priuatione quac funt tcrmini primi mutationis in
lubftantia : mutatio cnim fedt cognofcerc mate-
riam : quatcnus nunc eft fub vnorcrmino, nunc
fub alio:quod c(Tctimpoflibile-, ni/i eflct aliquod
tcrtium a tcrminis rcaliter diftindum, Deiiide
(um dicit :

Ethanc fequuntur alia mittationes :alia-
rum vero vt vnam aut duoi^hoc nonfeqmtur:
non enim neceffe.jiqmdem materia habet loca-
lem^hoc & generabilem ^ corrttytihilem ha^
here. ^denim dtfferentiafimpliciter feriy
(jr nonftmfliciterjtn Phyftcu dtbum efi.

Coraparat adinuicem mutationes naruralcs»
<le quibus fccerat mentioncm diccns:qu6d hani,
fcilicct mutationem (ubftantiac , fe^uttntur alia
ntutationes : c[mcc[aiden\m eft gencrabile & cor-
rupribilc , oporfct qu6d fit artcrabilc & muta-
bile fecimdum locimi & fecundiim qiuntitatem;
td non conuerrimr,{cilicct quod mutario in fub-
ftantia fcquitur ad omncs alias : aliquid enim eft
tnobiie fecundum Iocum,vt ccelum , & aliquali-
ter alterabile ffcundum illuminarioncm &ob-
fcuritatem, licet non fit vera altcrario , & tamcn
ccelum nec cft gcnerabilc/iec corruptibilc : ide6
fubdit, quod altarum vero , {cilicet mutationura,
Aut vnam , fcilicct fecundum locum ; aut duoi;
puta fi illumjnatjo eftalteratio modo praedido,
h*c , fcilicet mutario in fubftanria non fcquitur:
mnenimefi necejfe fi ejuid habet materiam loca-
lem, id eft,mobilem fecundum locum, hoc & ge-
rerahtlem & corruptihilem hahere, id eft , fubic-
dbm generaooni & corruptioni:materia.cnim eft
vrique generabilis & corniptibilis fubiediue , vt
declai^lum fuit 7. huius , in quadam quacftione.
Subdit autem , quod ^ua Cndtfferentia interftm-
pliciterfieri , & non fimpltciter , Ced fecundiam
quid t in Phyficii enim , id eft, in ^. Phyfic. tcxt.
com.yadcm i. V)x)Cic.x..c.6iM^um efi : ibi cnim
dicitur qu6d fecundum fubftantiam fierj eft ge-
nerario nmpliciter , (ed fecundum acddcns heri
cft gencratio fecundum .quid : hoc autem addit,
quatcnus locutus ftietat tam dc mutarione in fub-
ftantia,qu2 eft gen<ratio,& corruprio ; quemad-
modum dc mutarionc in accidcnribus, vt fimt al-
tctario & mutatiofccundiun iocum,& fccimdum
quanritatem.

SVMMifi VNICifi
C A P. II.

Formam eflc de fubftanria fcnfibilium , & diffi-

nitiones compledri matcriam,

&formam.

SVMMARIVM.

Formam eflc de fubftantia fenfibi-
lium. Reiicic Democricum ponenrem
corporaindiuifibilia, efle rcrumprinci-
pia, de quo lib.t. Pcr difFerenciasintelli-
gic formas a quibus defumuntur, & qui-
dcm fubftantiales , lic^t cxempla ponac
in accidencalibus.

Q

Voniam quidemvtfubie&a, ^ vt md-
teriafubliantia confeffa efl: h^c autem ~*^°™' J'
qune foteliate , relitjuum eam qua vt acitu
fubsiantiafenfibilium eft dicere quideji.

Poftquam Philolophus probaiut matcriam
cfte principjum fubftantiarum (enfibilium : nunc
probat idem de forma. Circa quod duo facitj
quia prim6 prxmittit intcntum. Sccund6 cxequi-
tur de intento. Secunda ibi : Democritiu cjuidem.
Dicit ergo,qu6d tjuemamfubfiantiaiC^vix quidem
cft vtfubiecia,& vt materia confrjfa fj?,fupple ab
omnibusaiitiquis,vtpatctinprimo Ubro, qui (b-
lam materiam dicebant cfle fubftantiam om-
nium ; hac autem , id eft , fiibftaniia , rhateria efi'
potefiate, id eft,cft cns in potentia : quia inquam
ficeft , relttjuum efi^fuhfiantta fenfihtUum,qut e(l
vt afium , id cft , fotma, dicere quid efi. Dcindc
cum dicit :

Bemocritus quidem igitur tres differentias
ftmul effe exiHimauit , namfubie£fum,corpus
fecundum materiam , vnum^tdem differt,
aut ^gfjLu' quod efifgura, aut r^ezr^ quod ejt
comfofitio^aut iia^iy^ quod efi ordo.

Excquitur dc intento. Circa qtiod duo facit:
quia nrimo probat hanc conclufionem,qu6d for-
maelt prindpium cllendi fubftanriarum fenfibi-
lium. Secundo remouct dubium,quodpoflet ori-
ri cx prxdidlisjibi : Suhfiantia quidem tgitur \n
tota prima partc intendit talem rationem : lUud
eft principium eflendi rebus, aiius diftindio , &
variatio facit diftincflionem in efle rcmm : quia
eadem funt principia eflendi A diftinguendi : fed
fonna eft huiufmodi ; crgo &c. Maior cft pcr (0
cxiidens, & ide6 circa probarionem minoris infi-
ftit, Circa quod duo facit. Prim6 pra:mitrit g. • f
illius minoris prolixam probationem. Sccundo Z7 pJntipii
conduditintcntamconclufioncm. Secundaibi: effendi^ii-
Palam itaque ex hti. Circa probationem mino- jlitgiftidi in
ris fic proccdinquia prim6 recitat quandam opi- {*'^|?']^
nionem de diftindione rerum,& improbar. Se- -'"V**''^'
cund6 ex illa improbarione infert minorcm
quam intendit. Secunda ibi : Quarepalam. Vn-
roa fn duas;quia prim6 opinionem tccitat:fccun-
d6 cam imptobat. Secunda ibi : Fidentur autem,
Dicit cteo , quod DemecritM quidem igiturfi-
mul extfiimauit ,id cft^ opinatus eft, tres, fcilicec
(fedtferentiasM eft, qn6d omnes differenrii re-
fum ad ircs in gencre rcducxmnu: : nam corput
fubleiium , & matertam dicit fupple cflc vnum^
& idem fecundum naturam : diferunt autem aut
fviffx^ id e{i,figttra,aut TfoTri, quod efi fotentiaf
4Ut J^tti^tylf qucd efi ordo.

Nocanduro , qu6d , vt didluro fiut in primo „ . ,. ,

Lus, ^"^''^'^

iqS Lib. V II I.

fttundu De- li"i«is » opinio e^at huiiis Dcmocriti quod cor-
taocritn dif- pora indiuiiibilia &c atoma eflent renim prin-
ferunr. cipia , qu£C corpora ponebat in genere caufe

materialis , & cire vnius naturse quantum eft de
fe : fcddicebat ea diff^rre triplicitcr,fciiicet figu,
ra,quatenus quacdam illorum atomorum ponebat
triangulacia , qusdam fphacrica , & huiufmodi.
Aliomodo differebant pofitione , quatenus quac-
dam erant furfum, quacdam deorium^qujedam ad
dexteram,quxdam ad finiftram. Aho modo dif-
ferebant ordine , quatenus qnardam corum po-
nebat priora : qujcdam pofteriora , & iecundum
has difterentias in atomis,volebat aflignare diiFe-
renttas in rebus. Deindc cum dicit :

7 Videntur auUm mulu differentU ejfe , vt

alia quident comffifttione dicuntur materia,
ficut ^u^cunque mixtftra , quemadmodum
fnelicratum : alia autem Ugatione , vt captis
ligatura : alia vifco , vt liher : aliaclauo , vt
arca. Alia influribus horum : alia fofttione^
njt liminare inferitts,& fuferius:hdc enim i»
fofttione aliqualiter differunt ? alia tempore
fut coena^ dr prandium ; alia loco , vtjpiritmt
^lia fenffbilium pafionibus , vt durttie , ^
moUitie; ^f^ifitudine , e^ raritate ; ^ftcci"
tate^& humiditate. Et hnc qftidem horum,in
quibafdam-.alia omnibus his ] & omnino alia
Jitperabundantia, alia defeifu.

, , , _ Improbat diifiam opinionem , oftendens De-
fptprebMtVe- f ,-r ■ r rr ■ j- ^j -j

tnocritum. mocritum eile mlufhcientem,dicens quod vtden^r

Varie. rerum tur ejfe multadifferePttU in rehM.(][.\x'f\ipp\c now

diferentit, reducimtur in praediftas.-yr alia cjuidem dicuntur

fed ncciden- f^;;,^j,y;jjo*r»?4fm<, id eft, differunt fecundum

diuerfos rriodos compofitionis in partibus mate-

t\3MhvisJi<:ut qmcmquemixtHra,\A eft,qu6d quo-

jrundam partes materiales componuntur per mo-

dum m\\l\onis,cjuemadmodHm Melicratum:yilia

ligatura,qu(t, fcilicet aliquo vinculo colligantur,

vt ligatura capitis : alia vifco , vt Itber-.alia gom-

pho , id eft , clauo , vtarca : alia plunhm horum.

niodorum przdi6torum:^w etiam difFerimt pofi-

tione,vt lirninare fuperius,& inferius:h<tc namque

fofitione ali(^uaUter differunt:aliatempore,vtpra->

dium , & cwna : prandium vero dicitur comeftio

rnamtina i cpena vero vefpertina. .Alia differunt

loco,vtfpiritus^d eft,ventus:nam ventorum alius

flat ab Oriente:alius ab Occidente,& fic dc aliis^

u4lta diffcruntfenfihtltumpafftonihus, vt duritie,

& mollitie,(fr fpiffttudtne, & raritatt, & ficcitate,

& htimiditatei& hac ejuidem fupple differunt qui-

dem horum quthufdam : alia veri omnihus his:

fecundum quodhabent plures , velpaucioresde

diffcrentiis prasdidis, & omnino, id cft,generali-

ter : alia difrerunt {upjple fuperahundantta , alia

dcfedu, quatcnus omnespracdi£kae fenfibiles paf-

flones reducunrur fecundum antiquos ad fuper-

abundantiam 3<:defc6tum, vt dicitut i.Phyfic,

tcxt.coip.3%. Deinde cum dicit :

^are palam , quia, & effe toties diciturt
limes enim inferior eji , quia ita fonitur , &
effefc ipfum ponijignifcat , (jr cryHallum effe
JicipfHm injpiffari. ^uoiundam verh effe , (jr
fimnibus hi4 diffnietunquia aliafttntmixta^

Metaph.

taltt.

dlia cemplexa,alia ligata^ alia injpiffata, alia
aliis differentiis iuncia,vt manus^autpes.

Infert probationem minoris quam intendir.
Circa quod duo facit : prim6 facit quod didlum
eft : fecund6 ponit quoddarii notandum circa di-
ftam. Secunda ibi : Sumenda igitur. Dicit ergo, Viferemtim
concludens ex prseditStis quare fupple, quia didas 'jf^'^""' ^
differentije (unt rerum conftitutiua:,/'**//*^, fcili^
cet quia effe , fcilicet rerum toties dicttur quotics
fupplcdicuntur difFercntLx:nam difFerentu con-
ilituit, &diftinguit : limesenim efitnferior : quia
ponitur ita, & ipfumfic ponifigntficat efje , id eft,
propriam ipfius rationem , & firntltter cryflallum
effe eft ipfum fic infp}ffart:quorundam vero effe in
omnthushis dtffinietur, id eft , quod efle quarun-
dam rerum difFert didis modis omnibus : (juia aI. contpm .
aliafunt mipita , alia complexa, alia ligata , alia perata.
infptffata , alia altts differentiis ficut rnanus , &
pedes , & firniliter aliit^zxics , quae habent fuas
proprias diffeientias , quibus difFerunt , puta fi?-
cundum quod ordinanrur ad operationes anims,

Notandum , quod difFerentja fumitur a for-
ma , & ideo quod hic dicitur dc diffcrentiis,
fi:i!icet quod funt principia diftinguendi , &
cllendi , intelligendjam eft de formis : quia vero ^1. fomull.-
difFerentix fpecifica: fubftantiales funt nobis °^^'
vt plurimum ignotae ; ideo Philofbphus non cu-
rans de exemplis exemplificat de differentiis acci-
dentalibns , qua: funt notiores,vt per eas intelliip
gamus fimiliter fe habere de difFercntiis , & for-
mis fubftantialibus , quas funt nobis minus notae,
Deinde ctim dicit;

Sumenda funt igiturgenera differentia^ 9
rumy hxc namque ertint prtnctpia effendi , vt
qu<e in r//agiSy (jr mmuSyaut (fffo,^. raro, (jr
taltbus : omnia namque hdc fuperabtindan-
tia,^ defeSfus funt ,fiquidem, autemfigura,
aut lenitate , aut afperitate , aut reSlo , aus
cttruo.his autem erit e(fe miferi, oppofite vero
non effe.

Ponit quodda notabile circa di(3:a,diccns,qued
quia flipplc differentije , & forma: rerum confti-
tuunt , & diftinguunt cfle rerum. Ad maiorem
euidentiam diCtomm fumenda funt genera diffe-
rentiarum : reducendo , (cilicet pofteriores diffe-
rentias ad priorcs & communes : hM namque,
fcilicetgencra erunt principia effendi intotoillo
generc,i/t fupple indiffcrentiis qutfuntin magis,
aut miniis ,aut fpiffo.,& raro,& aliis talihus,omnia
nar>ique hac funt ftiperahundantia , & defeUus ad
quJe reducuntur :^w»/»/er fiquidem , aut figura,
aut lenitate , aut afperitate , id eft , fi quae perti-
nent ad huiufrnodi : aur reEio , & curuo , id eft,
reducuntur ad redtum , & curuum quje fimtpri-
mae difFercntiae figurac , & adhuc his autem erit
effe mifceri.-oppofita vero non effe, id eft,qu6d etiam
aliaj reducunrur ad mixtum ex eo, quod quaedam
funt,quorum eflc confiftit in quodam milceri, &
non efle eorum oppofito , fcilicet nop milceri.
Peindecumdicit;

Palam itaque ex his , quia fifubBantia
eaufa effcndi vnumquodque , quodexhis ejt
quarendum qua eff caufa ejfendi horum
vnumquodque,

ConcUidit

NetMhile th'
ca dicia.
Al, iiffeie»'
tiariun.

Dapturge-

nera (j* fpe^t
cies i» dife^
rentiu.

Summ^ Ynicx.

TO
Txcbidu dm-

Inixtmflu
^trtni» tft
frtftrtio Cr
p*K idititof.
cjxircamc-
liium.

CMtlmfu. Concludit cx)nclufioncm prindpalitcr intCTH
txcn,dicens, paJamuatjuecde exhu :qubi fi/itlr-
ftantia, idcft,fornu;& difFerentia fubftantialis efi
caufa , id cft,eft principiura ejfendt vnurruiuodqMe

nl ex hii eft , tjutr.endum ejue eft caufa efendi
m vnumquadque:<^\Zy fcilicct illud cft fornu
eflcntialis rei. Ddnde ciiradicit :

SubfiantU quidcm igttur nthil horum
ntc combinatum ; attamen frofortionaU in
quolibet.

Remouct dubium,quod poflet oriri cx^prsdi-
£tis:qub enim loqiicndo de formis,fciIicct dcdif-
fcrcnriis folum cxemplificauerat dc accidcntali-
buSjcredcret fonc aliquis,qu6d ea,quac difia funt
non crtent vcra de difFcrenriis , fiuc formis fub-
ftancialibus , & hoc remouet diccns quod nM
€ptidcm igirur horum ejua dida funt , t^fubftantia
nec combtnofum, i. afHne:quod fcilicct fit aliquod
perrinensad genus Cahibaiiixuutamen proportio-
nabile in quoUbet , id eft , quod ea quac dida funt
dc accidentalibus,intelliccQdum eftproporriona^
bilircr C\c fe habere in fubftanrialibus. Et cft cx-
pofitio Comm£ntatoris,qui in ifto loco dicit fic;
maniftftum eft ergo,icc^d cft,cijm nomina & dif-
finitioncs funt per has differcntias , & ifbc difFc-
renriac fcquuntur formas (Iibftanriales entium:
manifefhiin cft,quod fbrmz fubflanti^cs funt fc-
cundum numerum iftarum difFercnriarum:& di-
cit hoc, quia iflac difFercntiar didae funt acciden-
tia i fed accipiunmr loco difFcrenrianim flibftan-
rialium propter latentiam difFcrenriarum fub-
ftanrialium. Hacc Commenrator. Hoc eriam di-
£hun fuit in quodam notabili. Tunc fcquituc
Ulapars:

SVMMARIVM,

Diffinitiones comple3:i matcriam 5i
forniam:materias diucrfas, formas habc-
re diuerfas :folos eosdiffinire,qui matc-
rias & formas , aut his sequiualentia con-
iungunt.

, , TT^ T vt in fuhsiantiis id ejttodde materi^
X^frtidicatMr , efi aHm ipfe .,fic (jr tn alia
diffirtitionibui maxme ^ vt ftltmen inferius
oporteat d.ffinirt,ltgnum,aut Uptdemjtapo^
fitum dtcemus^^ domttm lateres,^ Itgnafic
fofiti : aut adhuc^ ^ quodcuttu caufa in qui-
hufdam efl ^fivero cryHallum acjuam conge-
l.itimyautJpiffatam^itAinfimphoniayautaci^-
tif&grauis commixtio talis. Eedem quoque
modo,(jr i» ttliis.

HtHe Mrpi. Vbi poftquara Philofbphus probauit materia,

menrum d* 8c fotmam cfle principia fiibfbmriarum fenfibi-

i*tlujv>ne lium:oftendic cx didris , quod diffinirioncs pcrfe-

mltefil'i» ^ debcnt compledi fimul materiara , &: for-

eiuuU'.tie mam ; vndc Commentator^dicit hic , cap. 6. in

mattriMliitm. principio , quod Philofbphus intcndit declarare

quijd pancs compofiti funt panes diflSniuonis,&

quod diffiniriones pcrfcdz funt illac quac conti-

nent omnes partcs ex quibus eft compofitum , &

hic eft forma , & quod cft in cnte quafi materia.

Circa quod duo facit : quia primo concludit ex

prxdidtis quod dichim eft, & cxpLuut per exem-

Cap.IL 299

pla : fecando infcrt quxdam corollaril Scctmda f*r ftnrtnt
ibi : Palam ergo. Didt crgo, quod vt infubftan- & '^^**
tiis, quemadmodum demateria praduatur , ipfe ^fc„^*^
*5i«,idcft,qu6dyJc«ingcnercSubflanrijcdittc- y^, f^fw-
rcnria qus fc habct , vt adus , & forma, adi**nit timuUittT.
gcncri , quod fc habet vt matcria ad confhtucn-
dum pcrfcdara diffinirione rci:yS: fe hahet maxi-
me in diffiftitiombui aliorum gcncnmi :vt fi eft
. 0pM diffintre limen inferiudydtcemus ipfum efte li-
gnum aUt lapielemfic pofitum : nn qnod \i^um, ' ' ''"
aut lapiSjfe habct vt materia,& talis pofirio fc ha-
bebit , vt forma : & fimilitcr C\ fit opus diffinire
domum,dicemus qu6d eft lateres,& Itgnaftc pofi-
r4:itaqu6d Iatercs,& ligna fe habcnt vt mareria,
& pofido talis fe habet vt fbrma. tt addit, aut
adhuc,& cuitu caufa, finis cft in ejutbufdam diffi-
nirionibus : aliquando enim finis a quo dcpendet
neccflitas formac,ponitur in diffinirionc rci. Sub-
dit ctiara alia cxcrapla ad propofimm:// t/fri/up-
plc oponct diffinirc , ayffatlum , dicemus ipfum CrjStaUms
cCftaquam ita congelatam , aut in^ijfatam y ita '** '
quod aqua cft vt materia , & modus congclario-
nis vt fbrma:fimilitcr diffinicndoj^^wp/wwMm tli- ^'^ ?* ***
«emus, qu6d fymphonia cft talis commtxtio acuti,
&grauu , itaqu6d acutum &graHC funt vtma-
tcria;& talis comraixrio acuri,& grauis vt forma:
eodem ejuoejtu modoeft in aliis. .

Notandum,qu6d ciiraPhilofbphus didtquod fntuerim vtl
ipfe a^s , id eft,forma , prsdicatut de materia, differwtiM de
vel diffijrcnria dc gencrc , non eft intelligcndum ttturt qmMli.
de prccdicationc in abfhaciojdicentCjhoc cft hoc, "^ ytdUo'
cum fit omnino altcrius rarionis ; (cd cft intelli-
gendum dc prajdicationc denominatiua,eo modo
quo animal didturrarionalc,& fic addendo difFc-
jrcnriam gcneri, quafi formam matcriac,confHtui-
tur perfeda rci diffinido. Deindc ciun didc

Palam itaqtie ex his,quia a^ta alius alte- **
rius materi/t, (^ rdtio : aliorum ehim compofi-
tio aliorum mixtio,(^ aliorum aliudquid di-
ilorum.

Infcn cx pracdidis duo corollaria, quorum fc- f^"**^ f-
cundii ponitur ihiiPropter tjuod diffinientium.Di- ^' *''-^-
citeigo,^u6d palam eCi ex his,<]uadichiCum,e}uia q^ ^ ^^_
tditts aihts , & ratioy id eft,forma cft altcrius ma- rituieme tna-
teri*. : nam diucrfanim materianun diuerfac fimt ""* /'"' »*
formz : itliorum enim fupple adhis & forras cft *f?^ "»'"'*•
compofitio, aliorum eft tntxtio , aliorum aliud quid
diBerum fiipra. Dcindecura didt :

Propter quod diffnientium hi quidem //-
centes,quid efl domus:qma lapidesjateres, &
ligna poteliate domum dicunt:materia nam-
que heec, lUi vero vas prote£iiuum pecunia-^
rum, & corporum^ aut aliud aliquid tale ad-
dentes , ailum dicunt. Al^ namque ea amho
componentes tertiam^ ^eam qua ex hisfuh-
liantiam.videtur enim qua quidem per diffe-
rentias ratiojpeciei, & a£lus effciquee verb eji
ine.xijientibus materi^ magis. Similiter au-
tcm , cr quos ArchytM approbauit terminos,
fimulenim vtriufquesiit,vt quidejlferenitas?
quies in aeris pluralitate.aer qtiidem materia:
aBfts,^ fuhHantiaquies, quid eft tranquilli-
tas^rnaris aquitas.SubteBum quidtm vtma-
'teria/nare.acius autem^&forma aquitas.

Ponit

f^effiiUliif-
finiunt qui
m»ter'iam jy
form»m, vel
hif profortio-
nahili» cott'

jHVu ferenl-
tsi quid i

300 Lib.VIII.

Seeundum Ponit fccundum coroUarium , diccns frefter
toreiUrium. auod fupple quia ita cft , qu6d in diffinitione vnu
ie habct,vt a(^iis,aliud vt materia;u^o hi qmdem
diffinientium dicemes quid efi domHStquia, (cilicec
lateres laptdes , & ligna potejiate domum dicunt:
ba namquf funt vt »Mrf rM,id eft,qu6d diffinien-
tcs rcm pcr fblam matcriam indifiicicnter diffi-
niuDt:quia talis diffinitio non notificat rem, nifi
quantumad cfle poflibilc , & non vt habetcfle
a(5tu:t//t v«ro,id cft, alij ditfinicntcs domum quod
cft VM proteSliuum pecuniarum, & corporum , aut
aliejuod altud tale addentesSc\\icct'm diffinitione
d.om\xs aUumy id eft, fornum dtcunt tantitm j &
ideo iniufficienter diffiniunt:<«/»/ verocompleBen-
tes ea <i»»^o,fcilicet materiam & formam,tertiam
fiibftantiam,i^ eam ejuttex his, id e^, fubfiantiam
eompofitam diffiniunt,& ideo perfedlc diffiniiit.
Et fiibdit, quod ratio,id eft,difnnitio qu* quidem
efi ex differentiis tatum:videtur ejfe fpeciei,id eft,
formac,^ ^f^Mt.-quia fblumexprimit formam rei:
efua vero efi inexiflentihtu , id eft , ex partibus m-
trinfccis & materialibus tci^etiimagu materiA:ex.
co, quia folum cxprimitrei materia : licctaute rl
raateria, quam forma fint partcs inexiftcntcs : ta-
men appropriare dicitur matcria inexiftens , qua-
cenus ipfa fic diffinitur : quod eft cx qua res fit
ciam inut,cx $. huius cap. de Caufa , tcxt. com.i.
& 4. Subdit autem, c^uod Jimiliter fe habent^ter-
mini , id eft , diffinitioncs quos Archytoi reccpit
fvel approbauit : vtriufque etenimfunt , fcilicet
tam materia: quim formse : quia vtrumqup com-
plcdhintur , vt,<jiiidefi ferenitoi: cjuia efi quies in
Aeris pluralitate, id cft,in multo acre:quia fi pau-
cus acr,puta inclufus in ore quiefcat:non proptcr
hoc dicitur cfle fercnitas , & in hac diffinitionc
aer qnidem eft, vt materia : fuhftantia autem, &
M»ra tran- aSius, id cft,forma,eft ipfa ^Jw.-fimiliter fi diffi-
fHiUtMqHifif niatur tranquUlitas, dicendo quod eft maris dqui-
tas-yfubie^a quide vt materia eft mare,aBus aute,
& fortna ipfa aquitoi. Ex his crgo patet quod
prsdidadiffinitiocompletflitur materiam,& for-
mam : propter hoc cnim laud»tur hic Archytas.
.« wv Vlrim6 c6mdicit:

Palamitacjue ex diSiis cfttx fit fenfibilis
fubFiantia , & quomodo hdc quidem vt ma-
teria-.Ula ver)> vtforma, (jr aifus ; tertia au-
tem qu* ex his.

^otn hee lec* Concludit totum pracccdcns,diccns/>4/4f» cfTe
fertittmtnti- fxpr.adiSii4,qHd^fttfenfihilisfuhfiantin,(^ quomo-
tatem. ^g gj} jj^ ^f materia:illa vero vtforma quia a£ius.

£p.ilp£tu. Tertio vero qua ex his, id cft,fubftanria compof;-
ta cx vtrifquc.

SVMM^ VNICiB
C A P. III.

J4on fbrmam,fed compofiwm per fc gencrari,
itcm fblam formam non cflc totam
rei qulditatem.

s r M M A R I r M.

Tfadat quomodo fecundi^m Plato-
ncm nofncn fpccies fignificacideam, fcu

Metaph.

Tlato Mttri-
huit ideis fiu»
formis t^.p^
prietatttt

formam feparatam per fe primo , & fe*
cundario compofitum. Scd fccundura
ipfum fpccies per fc prim6 fignificac
(compoffcum.

OPorfet autem non ignorare , ijuia alu- 14
quando latet vtrum ftgnificet nomen Tc]ft.com.r,
fubHantiam comfofttam , aut aBum , cJ^for^
mam ; vt domus vtrumfignum communis,
tjuia tegmentitm ex lateribu^^ffr lapidibusfic
compofitis^ aut a6f(is ^ f^eciei , tjuia tegmen-
tum : (Jr linea ; vtrum dualitas in longitu-
dine ? aut tjuia duaUtas : cjr animal , vtrum
quta materia anima in corporeiaistanima hac
namque fubfiantia , (jr aifits corporis ali^
cuius,

Poftquam Philofbphus probauit quod mate-
ria,& forma funt principia fubftantiarum fenfibi'-
lium:nunc determinatdcmatcria, & formafigil-
latim,& vniuerfalius quam prius.Circa quod duo
facit:quiaprimb determinatdc forma.SecimdA de
materia.Sccunda ihi: Demnteriali aHtefubfiantia.

Ad euidentiam primi notandum , qubd hic
Philofbphus inquirit de fbmia iuxta caquas Pla-
to pofuit de forma. Plato quidem praecipue vi-
fus eft tangere principium formale rerum:pofiiit
autem formas rerum cfle ideas & numeros : fe-
cundiim hoccrgo hicparsdiuiditur induasrquia
primb inquirit Phiiofbphus de forma in compa-
rationc ad ideas, vel fpecies. Secundb ih compa-
rationc ad numeros. Sccunda ibi : Palitm au-
tem.

Ad cuidcntiam etiam prjmi notandum , qubd
Plato pofuit quatuor de formis , fiue ideis. Pri-
rnum eft,qu6d nomina fpccicrum , fiue idearimi,
lignificant tantiam forman^, & non formam cuni
matcria. SecundiUTi eft , qubd forma eft aliqujd
praster partes materiae : poncbat cnim formas fc^
paratas. Tertium eft, qubdformaeftingenerabi-
lis, & incorruptibihs. Quartum eft ( quod idcrn
cft cum fccundo ) qubd fcilicet form.-E funt a
fenfibilibus feparats. Secundum ergo hoc , hsc
pars diuiditut in quatuor. Primb enim inquiric
vtrum nomen fpeciei fignificet folam formam,
vel compofitum ex materia & forma. Secundb
vtrum forma fit aliquid pra-tcr partes materialcs.
Tcrtib ytrtim formae rerum fint ingenerabiles, &
incorrupribiles. Quanb vtrum fmt feparatae "i
fenfibilibus. Sectmda ibi : Non videtur ita^ue^
Terria ihiNeceffarium «><*^««.Quarta ibi: St autem
funt corruptihilium. Prima in ttes : quia primb
proponit quaftioncm. Sccundb fubiungit Plato-
nicam fblutionem. Tertib exponit quafftioni?
intcnrionem , puta racntem Platonis. Secunda
ibi : Erit autem vtique. Tenia ibi : Sed hoc ad
aliquid. Dicit ergo , qubd oportet non ignorare:
quia aliquando fiipple latet aliquos, vrrwTO nomen ^^ Htminr
fcilicct fpcciei fignificet fubTlantiam cornpofitam ff$titiftgnifi-
aut a£ium & formam tavtUm; vt hoc nomen do- fttur tMtum,
mus vtriimfitfignum communis , id eft^ fignificet /*'*»*'
ipfiim commune compofitum : quia tegmentum
€X lateribus , & lapidibus fic compofitis : quia la-
tercs,& ligna fe habcnt vtmateria:fed tcgmetum,
& ipft modus compofitionis tegmenti eft vt fx)r-,
tna : aut fupple didlum nomen fit fignum aSius &
fpifiei,id cft, fonnaE,puta qubd fignificet tantum

ipfura

1S

S»Imm TU'
t*»iutn«m*n
frimijisnt-
ju»nfirmi
(^ c*mf»fiti

T.cf.

Inttntitmtm

qiufHtnii

deeUrnt.

J>* iienthatt
quod quid
eft emm t»
cmmtjlfi-
eundnmPls-
ttntm.

Summ^vnic^.

fpfum tegnentMm:itentm vtritm lineaftt dualitM
in IwigttudtneM eftjquod fignificet dualitatem in
longitudineraut ^uut dtuilitM tdntitm.id eft>vtrum
(ignificetrfualitatcm tantum:& vtitur hoc excm-
pio modo Platonico , qni pofiiit numeros formas
in magnitudinc : iu qaod linea nihil aliud fit
^u^un dualitas in longinidine : Hc quod dualitas
ut fbrma, Sc longimdo raatcria linex. Eft crgo
qtueflio vtrum hoc nomen liaeti (ignificet tan-
tum dualitatem quafi formam : aut dualitatemin
longitudine , quafi formam in mareria : itenim
hoc nomen amm/t quid ngnificet : tjitia attt ani-
■mam in corpore , id cft , formam in materia : attt
animam, id cft, formam tantum:^^;7ipn^«r,{cili-
cet anima ejl fuhjiantia & a&tu fubftantialis , id
eft,forma corfiru alicttitu, puta corporis Phyfici
organid. Dcindc cum dicit :

Erit autem vtitjitf, & in vtriftfue animal,
mm vt vna ratione diSium ; fed quafi ad
vnum.

Ponit Platonicam folationem qnac ftat in hoc,
Quod" cum forma feparata fit tota fiibftantia rci
(ecundum eum \ idco nomen per prius fignificat
forraam,& fccundario compofitum : dicunt cnim
Platonici quod homo qui cft compofims ex ma-
teria , & forma , dicitur participatione hominis
idealis, qui eft forma tantum ; & ide6 nomcn di-
citur dc vtrifquc non zqualiter ; fed fectmdum
|mus, & poftcrius, & fectmdum quandam analo-
giam , & attributionera : & hoc cft quod dicit,
qiiod animal,id cft,hoc nomenam'mal erit vtitjut
& in vtrifjue, fcilicct dc animali ideali quod eft
tantura forma j & de animali compofito non vnn
ratione diEhtm ; fed tjuafiad vnum , fciUcet fe-
cundum attributionem modo pricxpofito. Dcin-
de cum didc :

Sed httc td alitjuid aliud quidem conferunt:
ad (jufjiionem verofuhfantiafenfthilis nthil:
nam quod ^uid erat efejpeciei, dr affui com-
fetitynam anima^fjr anim^ ejfe idemjhominis
vero effe, c^ homo non idem^nifie^ animaho-
modicatur. Sic dutem alicui quidem , alicui
vero non.

Exponit quasfHonis intendonem,ad quid fcili-
cct tendit quajftio , & cft fentcnria ifta , quod ad
propofitum de fubflantia fehfibili , dc qua nunc
a2itur,tiihil valet ifb quxftio fecundura mentem
Pktoniszquia in quibufdam Jcilicet in formis fim-
plidbus idc eft tfuod tjuid ejl cum eo aiius efbfed
non in compofiris, pro quanto compofirio inclu-
dit materiam , qua: eft cxtra rarioncm ejuod quid
efi , & quiditas fccimdum opinionem cius : nam
quiditates ponebat puras formas : fi ergo nomen
folam formam fignificat erit quod cjuid eft idem
cum co cuius eft : nam per noraen fignificamr id
cuius effc fi autera nomen fignificct compofiram,
non erit idcm ejuod quid eftcwn eo cuius eft : &
hoc eft quod didt ; fed hac fupple qu<c nunc dida
Cuntadalitjuidaltudtfuidem dtfferunt , ad atu-
ftionem verofubftantia fenftbilia ntbit, modo prz-
expofito. Et fubdit ad quid tendit qusftio fecun-
dum mentcra Platonis : nam ^d tjuid erat effoy
cxiftit, fcilicet xdtmfpeciei & aSuiJid eft, formz,
nam anima, & anima effe, id eft , aniraz quiditas
idm : bomini vero efe, id eft , quiditas hominis
Scoti Oper. tom. fF.

16

Al. Itaqne
Stlntitq.ft-
cwtdianThi'
Ufophum.

Nimenfipu-

feeMtrei^en-

ti*m.

ridt i.di.4.

Cap. III. 301

c6pofm,& homo nonfunt idem nift,& anima homo
dtcatttr, fcilicct lecundum opimoncm PIatonis:yJc
autealicui cft fiipple idem, tptod qutd r^,puca ipfi
prindpalitcr formac : altcui vero non , puta com-
pofito cx materia,& forma fecimdum opinioncm
Platonis.

Notandum, quod iflam quacfHoncm dc figni-
ficato nominis, Philofbphus non profequitur nili
Pbtonicc , nec ipfc hiccxprimit fuam intentio-
ncm. Vndc fdendum quod ad quarfliorem alircr
diccndum cflet fecundum viam Platonis,& aliter
fecundtira viam AriftotcUs , nam fecundum Pla-
tonem refpondendum cft,vt fiipra ih\: Eruautem
vticjtte. Sed fecundum Arifh)relcm,dicendum eft
qu6d nomcn (pecici fignificat compofitum cx
materia,& forma : cuius rario eft,quia ratio quam
ficnificat nomcn eft difinirio cx 4. huius,t.c.i8.
ellcntia autem fpecid, & diflSnirio includit mate-
riam,& formam,vt patct cx pra:dickis;ergo noracn
fignificat compofimm ex matcria,& forma.Con-
fimutur , quia illud cft per nomen fignificatum
quod pcr intcllci^m intelligimr : quia rebus in-
telledis nomina imponuntiir,fed ^uodtjutd eft rd
eft obicdnm intcUedus , cx tertio de Aniroa, &
tjuod tjuid eftrei cft compofirum ex materia , &
forma,ex 7 Jiuius , & cx hoc eodem oclauo, ergo
nomcn fpcciei fignificabit compofituiu.

S FM MA R I r M.

ScntcntiaPIaconis folam formam cfTc
tocam rei quidicacem , reiicicur, quia for-
ma cft pars , crgo non tota fubftantia.

NOh videturitaque tjuarentihttSff/ffahd
exelementu,(^ compoftionCynec dcmus
iateres,cjr topofsio^C" hoc reffe^non ehim com-
pojitio, (jr mixtio ex his efi tjuorum e(i comp€~
fitio, (fr mixtio. Similiter autem net aliorum
quiccjuam , vt limen pofitioney non ex limine
pofitto.Jed magis hoc exiUa. Nec itaque homo
eH animal y^ hipe.<\fed aliquid opcrtet ejfe
quodpraxer hoc efiji hoc materia,neque autcm
tlemeptum, neque ex elementis yfedfuhsian-
iia, quod auferentes matcriam dicunt.

Inquirit dc fccundo , vtrum fciUcet forma f«t
aliqiiid prstcr pancs materiales. Circa quod duo
fadt : quia primo ponit circa hoc Platonicam
opinioncm.Secund6 tangit cius improbarionem.
Sccuqda ibi : Si ergo htc caufa.

Ad euidenriam priminotandumeft,qu6d ctmi
Plato poncrct formasrcrum feparatas ; idco dicit
formam elle aUquid,praeter partes matcrialcs, ita
quod f)'Ilaba non erit compofita cx litcris , quae ^„^ ,
funt panes materialcs,& ex compofirione,qua: eft aUqttidfrd-
forma,tanquam compofirio eflct elementum, vcl "^ fartot
pars matcrialis ficut literx ; & flmiliter de aUis ***^**^*
compofiris ; ideo didt/juod fi horao componitur p/^,,--
cx animali , & bipcde , vt ex parribus materiaU-
bus , qn6d homo critaliquid pnetcr animal , &
bipedem, nec erit elementum , nec ex elementis:
quia forma non eft cx clcmenris,puu compofirioj
vcl mixrio non cft ex his partibus matcrialibus,
quarum eft compofitio,vel mixtiojfed eft aUquid
prarter eas , & hoc ide6dixit, quia a quiditare
t« omnin6 matcriAm aitfcrebac : didt ergo ,

C c noa

»7

Ttnn* tft

j8

iiai Piato-
nietrHtn im-
meUiaitfrt-
(tdtntif.

^oi Lib. VIII.

tion videtur itdcfue quirentibui, \A. cft , Platonicis
jnoucntibus iftam quaeftionera , quod fylUba, fit
cns exelementii, & compofitione : ita quod com-

J»ofitio,quac cft forma (yllabac Cxx. clfanentum ciur
icut litcrx '.nec fupplc vidctur cis quod (UmM
fitUteres, &compojitto ,vt fiipple domus confti-
ruatur cx his quau ex partibus matcriae, & hoc re-
He fupplc diciuit pofita corum opinion? , »9»
enim compofitio,& mixtio ex hit quortm eji compo-
Jitio,dr mtxtio rupplc-conftituiturjyiJwi/irer autcm
nec aliorum nihil : quiaomncm formam ponunt
praEtcr partcs matcriae,i/r Iminare fupplc infcrius
conftituitur ex pofitione, qua: eft eius fornu : non
autem e conucr(b pofitio ex liminari ; fed magis
/;<er,{cilicet raatcrialiafunt ex ilta,id. cft,ex forma:
necitaque homo ejianima,& btpesCi ponatur qu6d
animal, Sc bipes funt matcria norainis/^*/ aU^juid
oportetejfe tjuodpraterhoc eft, id cft , quod homo
erit aliquid aliud praetcr hoc (^uod eji materia ho-
minis, nec autem lupplc horao crit eUmentum,nec
ex elementis, ied fubftantiavid eft, compoiitio vt
forma : tfuod dicunt , fcilicet Platonici (fuferentes
materiam a rcbus. Dcindcciim dicit ;

Si ergo hac caufa iffnti effe ^& fuhlianUa
hoc, iffam vtiqite fubfi^ntiatn noH dicent.

Taneit diditas opinionis iraprobationem , quae
ftat in hoc, qu6dufbla forma eft fubftantia tota,
& quiditas rei ; crgo compofitum ex matcria &
fbrma hon erit illa lubftantia : quia tunc quiditas
& fortna erit quacdam pars,pars autcm vt fic non
dicit totam {ubftantiara corapofiti ; vnde dicit ,
quody» ergo hod fcilicet forma cft caufa ipfitu ejfe
fubfiantiam, id cft, principiura eftcndi , fcquitur
quid hoc , id eft, particularc compofitura exiiia-
teria& forma , tpfamvtique fttbftantiamnon di-
centj fcilicct Platonici.

SVMMARIVM.

Concra Platoncm formas efFe gcncra-
biles & corruptibilcs/ed non pcr rc,qiiiiji
compofitum tantum per fe gencratur, de
quo c. 7. huius, tcx. 17. &: ibi fusc q. i o.
rciicit Platonem ponentem formas fepa-
raf adduccns contra eum didumAntir
ftlicnis ncgantis diifinitioncm , quia po-
pcbant quiditatqs rerum fimplices ^ fed
fciicit vtrpmque.

Eceffamm itaque hanc , aut fempiter-
nam effe,aut corruptibilem^fne corrum-
pi; autfaSfam effe^finefieri. Monfiratum au-
tem eit, dr declaratum in aliis , ejuiajpeciem
nuUtisfacit^ nec generatur \fede^citurhocfit
autem quodex his.

Inquirit dc tertio vtriira, fcilicet,fof mae rerum

^^ fint ingencrabilcs , & incorruptibilcs , &:ponit

luit Flatofed vnam diftindtionem : cuius prima pars cft fecun-
gentrabtUt. Jum opinionem Platonicara:fecunda vcro fecun-
dum Qpinionem Ariftotclis , Sc ha£c fecunda cft
tenenda tanquam vera. Picit ergo, quod necejff-
rium eft itaqiu hanc, fcilicct fonpam atu effefem-
piternam, vt dicebat Plato ponens formas rprum
elTe fpmp Jtcrnas,& k raatcria fcparatas;<M«r ejfccor-
ruptibtlem fine corrumpi, &faliam ejfs, id cft,gc-
nciziainfi»efieriM eft,gencrari,& hxc ^ft fentt:n>

Metaph.

N:

Uattfeinfi-
^ernM vt vo-

^corruftihi-
tti cU Arijl.
rnmer'»Us
ftrjnMtfft.

19

ria Piiilofbphi,qui ponit formas in materia gen^-
rabiles, & corruptibilcs, non pcr fe,fcd pcr accji-
dens ; idcb fubdit : demonftratum autem eft, &
declaratunty fcilicet in fcptimo, quia fpeciem, id
cft,formam,nullus facit,ncc gcneratur,fcilicet pcr
fe,fed hocjid eft,compofitum ex raat;cria,&; forraa:
caufajiuius oftenfa cft in 7. Dcinde cura dicit :

SiautemfuntcorruptibiliumfubFiantiaff-
farabiles nondum eBpalam,

Inquirit de quarto vtrura, fcilicet fQrmac fint a Foratjitnt
fenfibihbus (cparatae. Circa quod duo facit : quia fif^rMtfr-
primb pra:mitut opinionem Platonis : fecundb ""*^'*"* f^^'
poniteius impugnationem. Secunda ibi : Atta- * ""*
men tjuia quorundam. Dicit ctgo, qnod fifub/ian-
tia, id cft, formx feparabiles fftnt corruptibilium,
jd cft , rerum corruptibilium , vt dicebat Platb,
non eftpalam. Deindc'cum dicit :

Jttamen quia quorundam non contingit,
palam quacumque non pofiibile efi prater ipff
aliaeffe , vt domum , aut vas.

Ponit didbe opinionis irapugnationcra. Cfrca
quod duo facit : quia primb ponit quandam im- Imfttfnati^
pugnationcm apparentcm , & cxcludit cam : fe- *^»^ntti-
cundb impugnarionem veram ibi : J^are dubi-r ' '"'
tatio. Prima in duas : quia primb cam ponit : fe-
ctmdb eam excludit. Sccunda ibi : Forjan quidem
igitur. Dicit crgo, quod hcet fupple Plato ponat
formas rerum corrupribilium fcparatas : attamen
quia quorundam, fcilicet corrupribiliiim non con-
tingit fupplc formas cfle fepaiaras,^/i/i>» eft,qua-.
cuntjue, fcilicct non eft pojjibile prxter ipfa,{cilicet
m!Ltcnalia.,e ffealia vt aomum,aut vas.-qaia. fcihcet
impoflibile eft formam domus,aHt vafis,e(Ic k fua
propriamateria feparatara. Deinde cum didt :

Forftn quidem igitur^ nec fubTUntiafunt\ Tx.f.
nec aliud ipfa hoc , nec aliquid aliorum qu/e-
cunque non natura cpnFlitutafunt , naturam 20
enimfolam vttque quis ponet eorum , qud in
corruptibilibtstfubitantiam.

Excludit iftam jmpugnarionem , dicens quod
forfan qmdem igitur, nec ipfa, fcilicct form^e qua:
di(5be funt , nec aliorum tjMacunque nonfunt natu-
ra, id cft , per naturam conftituta, id cft , nuUum
aliorum arrificialium, necfunt fubftantia,nec dli-
(jUid, fcilicct pcr fe exiftens ; & ideb feparari non
poffunt ifolam enimttaturam, id eft, formam nar
turalem ponit vtique quis fubftantiam eorum , id
cft earum formarum tjtta funt incorruptibilibitt,

Notandum,,qubd forma; arrificialcs funt acci-
dentia ; ita qubd tota fubftanria artificialium cft
eorura materia : nihil enim habet rationem fub-
flantix in ipfa arca, nifi lignum ex quo fit:formaB
autera natiirales funt de gencrc fubflanrix ; &
ideb Plato fblas forraas fubftantiales pofuit cfTc
feparatas a materia, proptcr quod quia impugna-
tio praedida proccdeb^t de artificialibus , fcilicct
qubd forma domus , aut vafis non fit ^ matcria
feparata ; ideb non vadit contra Pktoncm : quia
hoc ipfum ipfc conccdit ; igitur illa impugnatio
fuit folum appares,non cxiftes.Deinde cum dicit:

Sluare dubitatio quam AntiHhenici y (jrfic
indodi dubitauerunt, habet tempus quoddam

quod

JmpufTuttitt
imfHptatit-
nit.

Tttafttltfiint.
ti» artifiti*-
liumtfi teri
mMtria.

TUto fm
tton fofitit
artificialium.

JmfHpuUf»-
fifwnetn fl*-
t«nU dtfep*-
rMtontfor-
0i»rum.

21

iJ.l.q.x.i»

folmum*

pint.

Ttjlii» An-
tiflhtnu dif-
fimiii*nem
irtf»9f»t-

JHffiniti» eft
tt^ti» Un%0.

An'ijihenem
imfngn»*.

Hifuiti» V-
put eamfofi-
titnem difi-
niii.

Jm di^niti»-

ItHiuefifts-
im »d m»n
dtfimbtU».

Viffimiti»
fptifitM mli-
ftud de mli-
qm».

Summ^vnic^.

i^imJ non efiipfum^eiuideH diffmre\terminu
tnim ratienemejfe longam^fed quale quidefi
contingit dicere^ficut argentum quidem quid
efi nott^ quia autquaUyftannttm.

Arguit cxiftcnter contra PUtonem.Circa qaod
duo fecit : quia primo inducit contra Platoncra
rationem Antifthcnis : fccundo foluit quoddam
falfum fuppofitum in rationc : (ccunda ibi : .Qm-
re fubfiantta.

Ad cuidentiam autcm huius , noundum cft,
quod Antifthcncs pofuit omncs quidiiates rcrum
clfc fimplices,& cx hoc negauit diflSnitioncm to-
taliter a rebus ; quia diffinitio cft oratio longa : fi
ergoquiditas fit fimplex,non poteritcxprimi per
diffinitionera; vndc dixit, quod fi alicuius rei
diffinitio aflignctur , illa non indicabit quid rci,
fcd qualc, id eft, fimilc : vt i\ dicatiu:,quod argcn-
tum diffinitur; ilb diffinitio non indicat quid fit
argcntum, fcd alipuid fimilcyputa ftannum,&: fic
dc aliis. lam rationem inducit Philofophus con-
tra Platonem : nam Plato non negauit diffinitiO'
ncm ^rcbus , & tamcn pofuit rcs illas fimplicex,
quarura ponebat cfte dimnitiones, fcilicct quidi-
tatcs fcparatas. Dicit ergo : ^«yi fupplc ponan«
tur formae fcparata: , vt diccbat Plato , dttbitati»
tjuam dithitdttcnutt Antifthenict, & ficindo^i, id
cft , licct in hoc vidcantur indo<fti hab«t temfiu
quoddam fupple contra Platoiiera:iyKi4 non efi tf>-
fum quid eji dtffintre.hxc enim fyjt dubitatioillo-
rum , qu6d nihil contingat diffinire diffinitionc
diccnte fuid (r/rci:cuiuscaufam fiAdit : quia ter-
minitm , id cft , dtffi»uienem oportet ejfe rationem
longam : nam omnis diffinitio habet pancs ex 7.
huius , t. c. j 3 . & ideo iupple fi aflignetur aliqua
diffinitio , non indicabit quid eft yfed quale qtud
eji contingit dtcere , id cft , cui aliquid cft firailc
(icut argtntum quidem quid efi non fupple indica-
bit cius diffinitio fi dctur ; fed (juia aut tjitaU
quid fit , puta fiannum aut aliquid huiufinodi.
Pcinde cum didt ;

^uarefubBantid eBquidem cuitts contin-
git effeterminum, & rationem^vt comfofit^.^
fiuefenfibilisfueritjftue intelle^uatis :ptmo-
rum autem ex quihta hoc , non eHfiquidem
aliquidde altquo ,fignificat ratio diffinitiua:
dr oportet hoc quidcm vt materi^m ejfcy lUud
vero vtformam,

Excludit fuppofiwm AntrfthcniSjoftendesquod
quiditates rerum non funt fimpHces, fcd compo-
fitac, & ita poteft de eis diffinitioal1ignari,diccns
quare fupple ad fbluendum dubitationem Anti--
fthenis, oponet diccrequ6dy«t^/wf><eftquidcm
cuius contingit e^e terminum , & rationem,id cft,
diffinitionem, puta cor/ipofitet :fiue ifta fubftantia
fueiit fenfihilu , fiue intelle£lualis : omnis enim
fubftantia diffinibilis necelfario eftcompofita. Ec
fabdit quod ca. primorum ex quibtu: ^^c, fcilicet
fubftantia compofita , vcl diffinitio conftituimr,
»0« <r^,id eft,non cotingit diffiniri:quia aliter eflet
proceirusinHnims in diffinitionibusj& ideo quia
talia,ex quibus primo componuntur diffinitione^
funt fimplicia , ideo non contingit ea diffiniri :
cuiuscaufam fubdit -.fitfuidem pro quia,r<t/K» dif-
fimttita fignificat alitjuid de altijuo, & oportet hoc
tjuidem vt materiam : illudvert , vt formam effe :
omnis enim diffinitio complc^^iur genus , quo4
Scoti Oper. ttm. IF.

Cap.IV. loi

fc habct,Vt materia;& diffcrentiamjqua: (e habct DtgmitUhi-
vt forma.qtuc rclpondent duabus rebus.vcl faltcm ^^" "'^
duabus realitatibus ex paac diffinitiujuarum vna "^l^/^
eft ma;terialis, & alia formalis. £x quibus patet,
xjuod fi fpccics rtrum cflent forfnae fimpliccs, vt
poncbat Plato,earum non conringerct diffinioo-
nem cflc, vt pacct cx pracdidis.

SVMMiE VNICiE
Cap. IV.

Quo pado fpbftantiz numcri dici pofluit.

SVMMARIVM.

Forma comparatur numcro/ecundum
quacuor c5ucnicnnas,quas bene Doi^or,
&£. confequencer iiludaxiomaquod hic
habetur , formafuntfuut numeri , dc quo
z .d. 5 ■ q. 7. ad certium. I mpugnat Do£tor
opinionem DThomac de vnitate numcri
& fuam clar^ ponit,de qua vide cum. i .d
X4.& 3 d zi.num.i8-

Cap.4.

T.c.io.

PAlam autemy ^ qutafifint aliqualiter
ttumerifuhftantia,ficfunt,(jr nonfnnt^vt vtr^f^fitm-
quidam dicunt vnitatum mulitudo: nam dif- f^* "** 'i*
ftnitionumeritiquidamefiy<iiuifibilisefienim^ ^^*^
^ in indiuifebilia^non eniminfinitd rationes,
numerus daiem tale.

kA banc
tex.eftq.i.
Lb.8.

Poftquam Philofophas determinauit dc forma
per compararionem ad fpccies , Cuc ideas , nunc .,

dctcrminat de ca per comparationcm ad nu-
meros.

Et nota,qu6d hic Philolbphus loquitur de for- SMimertu ^
ma proutdicitur de fubftanria, & dequiditate rci f»rma tonut'
exprefla per diffinirioncm, quz cft forma totius : ^**.^**"
quam Plato pofuit fimpliccm,& a (cnfibilibus (e- ^^ "'
pararam. Circa quod quatuor facif , (ecundum
quod cornparat quiditates rerum ad numeros fe-
cundum quatuor conucnicntias , quarum prima
fiimitur pencs formam,& numeri diuifibilitatem:
iecunda penes eorum imrautabLlitatcm : tcrtia
pencs eorum pcr fc vniutcm : qnana penes eo-
rum inuariabilitatem. Secunda ibi : Et quemad'
moditm nec a nitmero. Terria ibi : Et numerorum
oportet. Quana ihi: Quemadmodum nec numerui.
Dicit ev^o.quod palame(i,quafi fubfiofitia.idefk, yldfimx. d.
quiditatcs teaimfint aliqttaliternumeri,fic/unt, ^*'"^'
fcilicet ficut poteft haberi cx prxdi<5ris, & non vt
quida dicunt , icilicct Platonid, quod funrfiipple
numeri vnitatum:nam difiinitio indicans qiiidita- PrimA nn-
tem rei efi quidam mtmerMs , qui eft diuifibilis in *""^'«» .
indiuifibiUa : non enim rationes,id cft,diffiniriones ^H^^fl^
fimt tnfinita : numeriti autem aliquid tale, fcilictt
quod eft diuifibilis in indiuifibilia.

Notandum,qu6d duplcx eft numerus,vt|>otcft UinmeTti»
habcri 4. Phyfic. c. de tempore, fcilicct numcrus *iim* vmua-
quQ nupicramus , id cft, numerus fimplicitcr , & 'ff*^'"*
abiolute fumptus : qui hic nominvur numcrus '*'***•
vniuwm. Alius nun>erus eft applicatus ad res,
qui potcft did numerus rerum , puta numerus
deccm bpidum , vel homimum, Quiditates
ergo rerum fi aliqualiter funt numcri non erunc
numeri "vnitatum , fed rcnim ; quatenus diffi-
ilirio indicans q^ditat^ rei eft diuifibihs itt
C c X 4ao;

>d huc tex.

X. Conue-
niemia.

§iu!ditMes
fteut fy^ nu-
tneri conji-
Jlunt inindi-
ftijiliili.

3. Cenue-
mentin.

504 Lib.VIII.

duo : qoorum vvxxm cft vt marcria, & aUod cft,vt
itoiva^ ; & ifta diuilio diffinitionis affimilatur di-
uifioni numcriinam Hcut diuifio ijumcri non pro-
Cffdit in infinimmifed ftat ad aliqua indiuifibilia,
pura ad vnitatcs : fic & diuifio difiinitionis: nara
diffinitiones non procedmit in infinitum. Exem-
plum vt fi diffinitio hominis diuidatur in aliqua
duo, puta in anirnal , & rationalc ficut a&c b 8c
jterum a diuidatur mc &cd ftabitur aliquaiido ad
aliqua indiuifibilia : nam in caufis materialibus,
vel formalibus non contingic procedere in infini-
tum ex i. huius,t.c.f .& inde, propterquod diui-
fio hominis adunilatur diuifioni numeri , & non
diutfioni continuf j quod poteft procedere in in-
finitum. Dcinde cum dicit :

Et quemadmodum nec k numero ablato ali-
^uo,aut additOyCx quihm numerus efi,non ad-
huc idem numerus ejt^fednlter,€juamuis mini-
mum auferatur^autaddatur,Jic nec diffnitio,
nec quodquid erat ejfe , necadhuc erit ablata
altquO) aut addito.

Ponit {ccundam conuenientiam , dicens, quod
quemadmod»m,*rec anumero ahlato ali^HOiaut ad-
dito, ex ejuibtii efi numert4s,non adhuc eft idern nu-
merpu , fed alter : ejuamuis quantumcunquernini^
mumaddatur, & auferatur : fic nec diffinitio,nec
quod cjuid erat ejfe non adhuc erit , fupple idem
ablato aliquo aut addito.

Notandum hanc conuenientiam in hoc ftarc ,
quod ficut eft in numero quod quantumcunque
magna, vel parua pars numeri addatur , vel fub-
trahatur anumero, ftatim variatur fpecies nume-
>ri : patcc cnim quod addita vnitatc quae cft mini-
mum in numero ipfi temario , ftatim fit quater-
narius , & fublata fit binarius : quce funt ahae fpe-
cies a numeco ternario,ficut inquam eft in nume-
ro , fic cft in quidicate , & diffinitione rcrum.
Excmplum , fubftantia animata fenfibiHseft qui-
ditas, fiue diffinitio hominis : fi vcrofubirahatur
ly fenftbile ftatim conftituitiu" quiditas , fiuc
diffinitio plantae. Ex quo patet quod quiditas
/j^ecifica rei in indiuifibili confiftit. Deinde cum
dicit :

Et numerum oportet effealiquid quo vnus:
tjuodnuncnon habent dicere^ ejuo vnusftqui-
dem ejt vnus\aut enim non ejlfedvt aceruus^
autftquidem eH dicendum quidy quod elifa^
ciens vnum:ex multii (jr diffinitio vna eBJi-
militer autem neque hanc habent dicere , (jj-
hocmerito accidet : eiufdtmenim rationis , ^
fubfiantiay vnum ita^ fed non, vt dicunt qui-
dam,vt vnitOfS qu^dam exifles^Autfun^iumy
fediv^tKiyiitt^ ^ natura vnaquadam.

Ponit tertiam conueiiientiam,dicens quod nu-
mcrum oportet ejfe alicjuid quo vnum, id eft,per fe
vnum quod nunc non habent dicere fi numerus eft
vnut , (jnofit vrnu ilh , qui firihcct fic loquuntur
dc numcro , fcihcct fic ac fi numcrus non fit per
/e vnus : aut entm fiipple non efl fimpHcitcr vnus,
iedquxdam aggrcgatio,cum (cilicctcomponatur
cx muhis vnitatibus : zutfiefi vnus, fcihcet fim-
fhciter, dicendum quidefifaciens ipfum numcrum
•vnum cx multii vnitatibus , quod ipfi dicCre non

.a>-^^

Metaph.

pof&nt : numerus ergo eft aliquid per^ vnu^n )
alioquin non eftet per ic in genere , & fimiHcer
dt^nitio eft vna, fijpple per (eifimiliter autem nec
hochaberit dtcere ,c^\.iidi (ciUcct diffinitio fit vna,iUi
(cihcet qui negarit ipfam per (e vriara, & hoc me-
rito acctditic^uia. etufdem eft ratu>ni6 cfuodfuhftan-
fia, id eft, quiditasquara fignificat diffinitio , eft
ita vnum pcr fe , ficut numerus ; fed non fupplc
quiditas rei eft vna,z'<- vmto/s (ju*dam exifte/is,aut
pun£itts, zt quidam dicunt , fcihcet quod fit vna
& indiuifibihsjficuf vnitas, vel puntius sfed vn.i
quaEqucfcihcet quiditas rei e^natura cjmdam &
entelechia , id eft, a(5lus quiditatiuus , compofitus
cx materia j & forma.

Notandum, hanc conuenientiam ftare in hoc,
quod ilcut eft niimerus per ic vnus,& non cft vnus
ncut aceruus , fic & quiditas rei , fiiie diffinitio,
eft per fe vna , ficut oltenfum eft 7. huius cap. de
Vnitate diffinitionis,t.c.42. & inde ex eo, lcihcec
quiadifFerentia c5pararur ad genus,vt adus pro-
prius ad proprium perfe(3:ibile,& potentiam. Sed
occurrit vnum dubium a qua vnicatcnumerus fic
vnus formahcer. Dicirur a quodam expofirore,
quod numerus eft vnus ab vkima vnitate:ira quod
onmes aliae lunt parres materiales:{bla aucem vlti-
ma eft formalis, & completiua omniiim aliarum;
vc ficut diffinirio eft vna ab vltima difFerencia fpe-
cifica,fic numerus fir vnus ab vltima vnitate. Sed
contra hoc:quia ^.huius, capit.de Toto,t.c.3 i.di-
citur quod in quibuicunquc pofitio non facic dif-
ferentiam in fubftantia , vel in figura ,.ibi dicitiu:
omnis, & non totuni,& exemplificat in liquidis,
&numeris ; ergo fi prima vnitas fiar vltima, & e
conuerib , nulla fiet difFerentia in fubftantia nu-
meri , quod eflct impoflibile fecundum te : quo-
niam vltima vnitate mutata, cum fit per te fpcci-
fica , & formalis , fieret aha forma, & per confe-
quens alius riumerus. Vel formatur ficquia fificj
ergo vltima vnitate mutata mutabitur fubftantia.
nmneri : confequens eft falfiim, tum quia eft con-
tra Ariftotelem vbi fupra : tnm quia per folam
mutationem relarionis ordinis fieret aliud,& ahud
abfblurum , quod eft falfum : confequcntia patet
ex pra^didis. PrajrereaomnesvnitatCsconftituen-
xes numerum polfunt ellc aeque primae natiira &
tempore, puta fi multa indiuidua eiufdem fpccici
/imul crcarenrur : qusro ergo quare vna earura
eft vltima natura, quod non habes dicerc. Si di-
cas quod vltimo accipitur a numerante. Contra :
quia poflum faccre c conucrfo, & erit prima quae
fuerat vltima. Praeterea forma eft formalitcr in
maceria, alioquin non ficrec vnum per fcex cis:fi
rancum cftet iuxrapofitio earum : fed vltima vni-
tas non eft fbrmalirer in aliis vnitatibus; igitur
non eft forraa aliarura. Dicfendura ergoaliter
quod in numeris pft cpnfiderare vnicatem in du-
plici gencre : quia quacdam funt vnirates matc-
riales, cx quibus raaterialitcr integracur , & cft
vniras a qua nuraerus , puca quinarius eft vnus
nuraems /pccie : haec aucera vnicas eft fiia forma
fpecifica, vel paffio confequcns forniam ; ficut
horao eft vnusfua forraa, vel vnicace confequen-
te, vt paffio fiiara forraara : haec aurera vnitas non
ponit in numerura cura quinarij vniratibus quin-
que materialibus : quianon cft materialis ; & h.TC
vniras eft rotalis a qua dicitur totum denomina-
tiuc vnum , & in fecundo modo diccndi per fc :
haec autem vnitas propria quinarij eft innomina-
ra : fimilitcr eft in aliis fpecicbus nuraerorum.
Deindecumdicit:

Et

AI. hancpet
l'e vnitas c6-
uenit <]uidi-
tacibus &
dittinitionio
bus&nurue*
risptopor-
[ionabiiitei.

14

D'ffiuitioi/l
eratio longs,
tamen eft
xina.

Dubium df
vnitiue nu-
meri.

Opinio D.
Thomt refu*
tMur.

Videxi.d.i.
f»rijienjit.

Opinitprt'
pria-.vnitof
nftmeri dtt-
plex.

Vide-inq. J.
hutHi q 9.

»J

4, Cmhw-

quiditiUis
JkJcipiipU
m»gi*.&
imums.

Zfiltim.

fiu»i dtfmr'
01* tttim-r^
nenfartis rn-
ttligi iebent
di3t ctmpM-

Summ^ vnica^,

Et tfuemAdmodum nec numeruf hfhtt nu-
gUfaut minui:nec efU£ fecundiimffeciemfuh-
ffantUfed ficfuidem qudcum mateha.De ge-
neratione cjuidem igitur,&corruptitne diifa^
rum fubjiantiarum , quomod» contingit , &
^uomodo impopbiie, & de redu^ione adnu»
merum^fit vfque ad hoc determinatum,

Ponit qaanam conueniendam dicens > qabd
^Meadmodum numertu nec hahet magii nec mintu ;
Jic nec fuhfiaritia fecundum jpectem,\(i eft, natura,
fiiie quiditas fpecifica ; fed fiquidem talis fupple
fubftantia habet magis, aut minus aua cttm mate-
riaNvXi dicere, quodlicct naturafpecifica,vt fic,
ncc fufcipiat magis aut minus : tamen cum matc-
ria,id eft,contrada ad eflc indiuidualc,& matcria-
le poteft fulcipere magis,& minus. Vltimo epilo-
cat circa determinata,dicens quod vfque adhoe (k
aeterminatum de generationey& cormf/tione dtSa-
fum fuhfianttarum t fdlicet fbrmalium f KffffW*
contingit : qnia fcilicet per accidens generantur,
& corrumpuntur,^ quomodo efi tmpojfihUe, fcili-
cet eas gcncrari, Sc corrumpi : quia pcr fe:itcium
di<5him eft de reduQione earum ad numerum leam-
(ium conuenientias prxdi^bs.

Notandum,qubd exdi6tis patet,qubd iftxfi-
ttub'tudines non intellieimtur de forma , qoz eft
pars, fed de forraa totau, qiuc cft eflentia t ei:quia
hoc probant omnes nmilitudincs : non cnim for-
ma panis refoluitur in diuifibilia , nec diffinitur
quoad primam : nec ei aliquid addirur inquan-
tum fotma : quia rcfpc^ additi fierct matcna,
quoad (ecundam : nec vnitas formx eft ab ali-
quo alio ab ip(a , ficut vnitas niimeri eft ab ali-
quoalio prxtcr vnitatcs, quoad tcniam.Ncc va-
lct dicerc , qubd forma non recipit magis fecun-
<tum fpecicm , id cft , fecundum formam , quoad
quanaui fimilitudinem.

SVMMiE VNICiE
Cap. V.

SFMMARTVM,

QuQmodo variac fiot matcriaB ( ncmpc
fccunda;) variarum rcrum , & quomodo
fintplurcs materiac ciufdcm.

DE materiali auiem fuhflatia opertet non
latere-.quia etfiex eodem omnia primOy
aut eifdem^aut primisyfjr eadem materta, vt
principium hu qiidfunt^efi tamen aliqua pro-^
pria cniuphet,,vtphlegmatii eHprtma mate-
ria dulcit , aut craJfa\choler£ ver^ amara^ aut
dlta quadam -.foxfan atttem ex eodem^

Poftquam Philofophos determinaoit dc forma
SrwMirtM. pQ. comparatiopem ad ideas,& ad numeros : hic
dctcrminat de matcria. Circa quod duo facit :
quia primo dcterminat d^ nuteria modo determi-
nariuo : fccundb modo dubitatiuo. Scamda ibi :
Hahet autem duhitationem. Prima in trcs : quia
primo inquirit dc matcria per compararioncm
a4 Ca quap fiunt ^ mat<jria : fccundb pcr compa-
ScQti Oper. tom. ir.

T.c.ir.

t6

Cap.V. 30 j

rarionem ad alias caufas : tcrrib vtrum matcri* Omfarat

vnifonnitcrfitinomnibusfenfibiiibus. Sccund* ^^^^

ibi : Contingit iautem. Terria ibi : In naturalthm

quidem. Prima in duas : quia prim6 inquirit, ^, mmmmm

vtrum omnium fit vna matcria , vel plures : (e- fit vn* tma-

ctmd6 quomodp c conucrlb funt plures matcrix »«»••

vnicx. Secunda hi-.Fiunt auiem. Didtcrgo,

quod de materiali autem fuhfiantia oporttt noni^t-,

tere : quiafifco quamuis , omaia fint ex eodem

primo prindpio matcrialijputa cx prirna materia»

aut ex eifdem vt Primis , {cilicet principiis matc-

rialibus ; vt fi nnt plures primx materix , puta

quatuor elementa , qux communiter ponuntur

prindpia materialia rerum gcncrabilium , & licct

fit eadem materia , vt princtpium his ijut fiunt :

quod dicit quatenus materia non (blum eft prin- MMttriafn-

cipium quanmra ad elTe , fed eriam quantura ad '^^ P^'

ncn : hcct mquam ita nt,tamen efi al^qua proprta '

cuiufiihet,rei,vt phlegmatis efi propria matcrta, id ^^^ p^

eft,proxima,& difpofiu ipfa dulcii aut crajfa : cx xim* chtlna

eo,ldlicet quod taliahat-ent quandam GmUitudi- fnu ?

nem cum phlegmaterarionc humiditatis : f fco/rr*

Vfro fupplc prooria materia/ip/r*w<tr/i^«/ qua-

dam alia ex eo, lcilicet quia amara radonc fuper-

pbundanris caloris confumentis humiditatera funt

c^ida, & ficca,& rarione hiiius habent cum cho-

lera firailitudin5,& propinquitaie;& fubdit quod

forfan h^cfdhcet duoamara,& 6.\Adsiexeodem, ^'fi wW-

jd eft , (unt ex aliquo vno primo.principio mate- •(^^,^^^]^

riali : omnes cnim materix proximx refoluuntur Ct.^;^ prima

iri vnam primatn, qux eft valde primimi,& pro- mMttriM fn-

prium fubicdum generarionis , & corrupuo- fin^-* t»-

his , vt didtur primo de Gcnerarione & cotru- "^ j(^!|!^

prionc, tx.i .& indc. Ddndc ciam didt :

Finnt dntemplures materid,einfdem\quan-'
do alterius alterafuerit, vtphlegma cx craffo,
(^ dulci ,ficraffum ex dulci : ex cholera ver»
per refolui choleram inprimam materiam:
dnpliciter enim htc ex hcci aut quiaprincrpiU
frit : aut quia ex refoluto in principium.

Oftenditquomodo c conuerfb (unt plures ma- EtMfdtmptJf-
terix vnius,dicens qubd eiufdem fiunt plurts ma- f>tnte0tflm-
teria quando (c habent ordinatc quod altera efi "* '■*'*"*•
matcria alterttu, vtphle^ma ex crajfo, & diUci,&
crajfum efi ex dulci : crairum cnim , fiuc pingue,
cum fit (apormedius , vt patct lib.de Scnfij , &
Sen(ato,habet fieri ^x extremis,qux (lint dulce,&
amaFum : eft ergo ifte ordo quod phlegmaeft cx
craflb fiue pingui : craflum autem cft ex dulci, &
fic ciufdem , (cilicet phlcgmaris erunt dux matc-
rix ordinatx, (alicet craflum , & dulcc, quorum
alterum eft materia altcrius : addit autem quod ex N^* frofriM
cholerafapple didturabquid fieTi, perrefolui cht- *l^i^^'
leraminprimammateriMn. Dupliciterautem fit „0^5^
hoc ex hoc.aut quiappimum (rit,aut quia ex refo- mixti.
luto in principiiim.

Notandura , ficut of^fura fuit in 7. hQins : fr»c*ffm m^
qubd duplex eft proceflus naturx : vnus compo- ftirMlif *ft
f^riuus, & alius rc(blutorius:fcCTmdii primiipro- dMflex.
cciTum fit aliquid cx illo quod eft primii naturali
ter in via gencrarionis ; & hocmodo fiuntprin-
dpiat^ cx prindpiis, & compofita cx fimplidbus:
& fic cholera nt ex prima mat«Ta : (camdum
autcm procelTura aliura fit aliquid ex illp qitod
cftvlrimum in via gwierarionis : &hoc ttiodo,
funt prindpia cx principiaris,& fimplida ex com-
pofltis : vnumquodque enira refoluinir in ea tf.
C c ) quibaf

T.C.1 1.

28
ComparAt
m»teriam ad
sfitu caufri.

Yid*. i.i. 4-

Identitatii
tfeHM tjl ex
identita<e ef-
ficientit ^
materia vel
alteriitt ttiTtr
tum.

Y'de. 45.</.4.
4J-

go6 Lib. VIII.

quibus componicut, & hoc modo ex cholcra <U^
fitur fieri primum-principium materialc pcr rc-
folutioncm in illud principiummaterialc.

SVMMARIVM,

Conttngic fieti diucrfa cx eadem ma-
teria, nonprima, fcdfecunda, quacx
agentc diuerfitas rcrum orjtur : de quo
Vidc4d.43.q 3 §.5 opinionu.9.& i d.4.
q 4 explicac quomodo refpondendum
quaerenti caufam , per fingula caufaruni
gencra^

COntingit autem vna materU exiftente
^feri diuerfa propter motientem caufamy
vtputa ex lignOfdr arci^& leSitti-.quorundam
vero altera materta ex necefitate alteris exi-,
Hentibtts,vi ferra non vticjuefet ex ligno,nec
in mouente caufa hac ; non enimfaciet ferram
ex lana , aut ligno ••fergo idem contingit ex
alia rnateriafacere.

Palam,(fitia ars,drprincipium quodelt vt
mouens idem:namf y Cr materia altera ^ (JT
mouens.^ (jr quodfa6fum eH.

Dererminat de materia per coraparationem ad
alias caufaSjSc prim6 per comparationem ad a^es
tantum : quae quidem comparatio eft fecundum
quod materia eft principium generationis.Securi-
do per comparationera ad omnes caufas gcnera-
lirer , prout materia eft principium cognitionis.
Sccunda ibi : Q^anAo itajjue aliquis. Dicit ergo,
quod v^ia materia exiftente contingit fieri diuerfa,
fropter mouentem caufam:\c\ quia fuppie eft alia,
& aiia cauia mouens : vel quia eadem caufa mo-
uens poteft ex eadem materia facere diueria. Pri-
mo modo eft in aiflione naturali. Secundo modo
eft inadiione artificiali, &de hoc fecundo mcm-
bro exemplificat tantum dicens vt puta ex Itgno
fuppie fitab artifice arca, & le5tt*t : fubditetiam
quod quorundam vero ex necejfitate efi alterama-
terta tpfis exHhntihui alterit ; ita quod diuerfitas
rerura non folumeftex parteagentis; icd &: ex
partc maierix:nondico primae materiae : quia ifta
eft vna omnium; fed materiae proximae:non enim
quodlibet eft natum fieri ex qualibet materia , vt
ferra non ex ligno vticjuefiet: necin mouente caufa
hac ; id eft , quianon eft in poteftate artificis vc
hoc fiat : nunquam enim candem materiara attri-
buit cuilibet o^cvi-.non enim faciet ferram ex lana,
& Ug.io : quia etiam materia talis propter fui
mollitiern non eft apta ad opus (errje , quod eft
diaidere,& fecaie dura. Ex hoc coUigitur ifta con-
clufio , qu6d diuerfitas rerum eft ex mouente &
ex materia : licct non femper ambo concurrant.
Subdit autem, quody* igitur contwgit facere idern
ex alia, & alia. mdteriaficut fcyphum cx ligno,&
argento , palam (juia ari,& principium ejuod efi
mouens, oportet cfle idem : nam fimateria efi al-
tfra, & fimilitcr mouenj,id cft, agens eft alterum:
& efuodfaQum eft, id eft , cffcftus , fupplc erit
nccellari6 diuerfus.Ex hoc habetur alia conclufio,
qu6d idencitas effedus ^ft ex identitatc cfficienris,
& materia; \ licct identitas vtriufque non fempcr
n? ceflari o concurrat ; fi autcm vtrunquc fit diucr-
fum & cffcdus crit diucciiu.

Metaph.

Notandum , qu6d hanc parrcm ideo Philofb-
phiiS introducir : quia prius dixcrar qu6d vtia eft
nutcria prima omnium. £x quo forfan aliquis
dubitaret qualiter ex vna matcria conringit fieri
;:ps diuerfas : nam antiqui namralcs toUentes cau- £),-^ijy^ .
fam agentem , attribuebant haec ficri a cafu , po- „},^ entni»
nentes ex vna materia fieri diu^fa pcr raritatcm, ex canfa
& dcHfitatcm , vt patct in primo huius: t.c.43. 'j^'**"*
& inde , ad quod rcmouf ndum oftendit hic Phi-
lofophus quod diuerfitas in rebus cuenit ex Alx.Pliy.
caufa efficiente , & eriam ex matcria non prima :
fed proxima , vc paccc cx praedi^tis. Deindc c^m
dicic :

*5»

Hlnt arph
mtntum c«n-
tra M^antei
materiam
fertinere ad
quod quid efl
rei materia-
lu,

^ando itaque aliquu quaferit quidcaUr-
fa ? quoniam pluribui modis dicuntur cauft,
omnes oportet dicere caufaa contingentes , vt
hominif^qua caufa vt materi^fequidem men^
firua. G^idautem vt mouens f equidemjper-
ma.Gfuid vt (peciesfquod qutderat ejfe-^id
vt cuius caufa?fnts xforftan autemhacambo
idem.

Agit dc maceria per comparationem ad alias
caufas, prout materiacft principium cognitionis.
Circa quod tria facit : quia primb oftendit qu6<l
ad quacftionem dc caufa oporrct rcfpondcrc om-
nes caufas.Seamd6 qualcscaufasoportctrcfjxjn-
dere. Tertio epilogat circa dida. Secunda ibi :
Oportet autcm proxima : Tcrtia ibi : Cwca nattt^
rales. Dicit ergo,qu6d ^uado ttacjue quii cjUAfierit
tjuid caufa, id eft, quid fit caufa aIicuius:^»o;;M»»
plurthui rnodii dtcuntur cauft,oportet dicere,id eft,
refpondere omnes caufat conttngentes, id cft, qux-
cunque conringunt effe caufs iliius rei,cuius cau-
fa quaerirur : quod dicit quatenus non omnia ha-
bcnt omnes caufas:verumtamen naturalia,& ma-
ximc gencrabiha, & corruptibilia habcnt omnCs
caufas, vt fr quaerawr,^»»*^^» caufa hatmnii vt ma^
terta, dicendamecjutdem <juodmenJirtta:t]uid au-
tem mouens, id eft,caufa eSicieni,e ejuidemfijerma:
qutd vero vtfpecies, id eft, forma, equidcm ejuoi
quid eratejfe, id eft, propria quiditas , fiuc forma
hominis : efuid autcm vt cuitu caufa,efi fints, Sab-
dit autcm c^ubdforfan htcc amho, fcilicct finis, &.
formacoincidunt in idem numero ex 2. Phyfico-
rum, t.c. 70. dicit a.utem forfan : quia nori omnis
finis coincidit in idem numerocum formarei,
puta finis cxtra : vcl eriara finis intra,qui cft ope-
ratio immanens , puca felicitas : fed efl vcrum de
fine generationis qus eft forma geniri. Deinde
cum dicit :

Oportet dutem proximtu caufas dicere qua
materia , non ignem , aut terram , fedfro-
friam.

Oftendit quales caufas oportet refpondcre : Mattri» dtt-
quia fciliccc proximas. Dicic crgo, quod oportet fUx.
dtcere , id eft , rcfpondcre fupple ad qusftioncm
quaerentem quid fjt caufa rei, proximat caufas: vt
fi quaerarur quidyZf materia fupplc homim's , non
debemus refpondere ignem, aut terram,c^ux funt
matcria communis omnium gcnerabilium &cor-
rupribilium ,fed propriam mareriam , puta qu64
materia hominis eft corpus organicuni flc v^ fic
complexionatum.

Notandum, qu6d cognitio rcnira dependet ex
cognirionc cauwrum : ficut igitur pcr caufas

primas»

Tinif duph\
(yfrim ad'
huc dufltx.

Summa^vnic^. Cap. V. 307

Csmfs (*r «»- primas , & rcmotas habctur cognirio rci , /ic per

gmitU rti ibf cauias proximas habetur cognirio rci ,& pcrfisdb,

^** & impcrfcAa : & idc6 ad habcndum pcrfciftam

noririam dc rc , non (blum cognofccrc oponcc

caufas primas & rcmotas , Ced criam caufas pro-

pTias,& propinquas. Deindc cum dicit :

IfiUpii' Circa naturales ifiidemfmhfidntidUy^ ge"

nerabiles neitffefic verftri^fi quis reffe ver-
fatur. SifrofeB^o hd cduft, &t*4 ydr ofertet
cAufas cognofcere.

Epilogat circa dida , dicens quod circu fuh-
jl/iftttM nat:trAUs,& gefter*ytles necejfe eji fic ver-
fttriyW. di£hira t^yfi quu reQe verfmtur , vt li om-
ncs cius cauHe proximat afligncntur : fi pro quia:
frofeSohefunt cuuft,& »f ,vt prxdi£tum cft : &
oportet cuufas cognofcere , fupple ad habendum
noritiamrci:tunccnimvnumquQdquc fcire arbi-
trvnur,cumcognoicimus eius caufas.

SVMMARIFM.

Tangit an materia coelcftium, fi danir,
fiteiumcmrarioniscum matcria fublu-
iiarium:Dodtor z .d. 1 4.q. i .oftcndir iuxca
ipfum calcnnt maccriam non dari,camque
fccundum vcritaccm dacam,e{reciufdcm
rarionis cum matcria fublunarium dc
quo bcn^ cradic ctiam q. i y dc Anima.
Accidcns non Kabcrc matcriam cx qua,
tripliciccr probatur : dc quoDo^loi hic,
quzft.i.

90 "TN nuturulihm ijuidem femfiterms , aut
X^fubftuntiis aliu ratio .-forfan enim quaJam
non hahent materiam, autnon taUm \fedfo^
^mfecundum mobilem.

Poftquam Philoibphus quaffiuit dc materia
pcr compararioncm adea qus fiunt cx matcria,&
per coftipararioncm ad alias caufas : nuncinouiric
vtrum matcria vnifbrmiter (tt iii omnibus icnfi-
bilibus. Circa quod duo fadnqaia primd inqui-
rit quomodomatcria fit in fubftanriis fempirer-
nis. Secundo quomodo in acddcnribus. Secun-
da ibi ■; Nec qu 'cunqiu itaque. Dicit crgo , quod
infubjlantiit naturdltbui , & fempitemii jVl Cvait
corpora cacleftia, aliarutio efi , id eft, quod aliter
cft matcria in illis quam in fubftantiis gcncrali-
bus,& corrupribilibus : ferftn emm qMadant,Cdli-
cct fiibftanrix fempiterns , non habent Tuateriuin;
aut fi habent, non talemy qui fit (ubicvba gcnera'-
rioni & comiptioni,/^/^ /»/«»» mobilem fecur.dHm
/ocjwB.-corpora enira ca:lefUa !icct non fint mobi-
lia iecimdum fubftanciam ; fimt tamen fccundtim
)ocum : quia igitur tranfrnutario fccit cognofce-
rc raateriam;ideo eo modo habcnt materiam quo
funt tranfinutabilia : quod qnomodo fit intelii-
gendum dicetur infra in quarfUonibus. Dcmde
ciim didt ;

Ad hac text, AVc quacuntjue itaque natura quidem,non
^ *!"*• ' • fubffantia vero,non efi hts materia ^fed e^uod

fuhiicitur fuhHantia,futa qua caufa ecliffis ,
TaucS. 1 3. qu* materiayHon entm eflfed Luna c^uodfa-f

titur y quM canfa , vt mouens i (^ corrutiifens

fttiMUttrfit
WfUeri» •*
tdUfiihm.

Uturr.bic.

lumen ? terra.

c^od autem cuiui gratia yforfan »on efl.
^odvero vtfpeties ?ratio,fednon manife"
fiaftnon concaufafuerit rattOyVt tfuid ecltfftt
fnuatio luminis. Si vero addaiur a terra in
medio obieffayetiam concaufa ratto hac. Som~
ni vero non manifefium quidfrimum fatienSy
fed quod animal etiam frimum , verum hoc
fecmndum quid , c^ quid efi frimum , cor an
aliud alicfuid, deinde k quOy deinde quidfaf-
fio,qu£ iUius,(Jr non totim , quia immohilitnt
tdlis vtiquefed hoc feraliquidfati quodfri-

mum.

3»

ht »edie*tim

Inquirit qaoroodo matcria fit in acddenribus. ■^~'^*
Circaquod tria fadt. Prim6 oftcndit quod ac- ^ h»*»*.
ddcnria non habcnt materiam ex qiuiStd inqua,
6c hoc modo indudHuo : fecundo oftcndit idera
roodo probariuo : tcrrib concludit quandamcon-
clufionem cx przdi^s. Secunda ibi : ^Mniam
vero /ine generatione. Tcniz ihi : Nec omnit rei. _^_^
Didt crgo , quod fupple non fbliim fubftantiz httnomell
fempitcmar non habent materiam;fed nec qujcun- mMterU tx
qut,natura tjuidemj id cft,fccundum naturara funt q»*.f»d m
nonfubftantia veri , id cft , non tamen funt fub- f**"
ftanria.fcdfupplc acddcnria,»«/x<ry?Mr i*f, fciliccc
matcria cx qua,fed quod fidmcitur fubfiduttia , id
eft,qn6d habcnt raatcriam in qua fcilicet fubfbm>
riam,quz fubiidturacddenribus,& protanto di-
dtur matcriaacddcnrium ; puta fi qu*cfatur, qua
eft caufa ecliffis vt materia non cnim eft afHgna-
re ntfi fubie^mm , fcilicet Lunam qua efi fubie-
Snm quod fatttur,Cci\iccttz\em pafGoncm. Caa-
fa autcm qux efi vt mouensM eft cfficiens, & cor-
mmpens lumen cft r«T«,fdlicet inrerpofita intcr
Solcm,& Lunam cxiftenrcm in capitc ,& in cau-
da Draconis : quodautem cuiui caufa, id eft, caufa
Btahsijorfan non efi : cuius caufa afllgnatunquia
illa,quar dicunt dcfediHn in natura non funt pro-
ptcr fincm,ncc videntur intenta a natura;fed cuc-
niunt,vcl cx dcfedhi naturs, vel caufi agcnris,vc
habetur i. Phyfic tcx. com.8 1. & drciter. Didt
mxccaforftn , quia diti'dlis cft confldcrario cau-
farum drca ea , qui contingunt in moribus cx-
lofum. Ei fubdit:^»0<^ vero vtffectes, id eft,cau-
fa fbmulis eciipfis,;^ ratio, id ed, diffinirio dus{
fed ilLa ratio non efi manifefia , fi ratio iBa futrit
c«r<(«/4,ideft,nifi caufa eclipfis cxprimatur in dus
diffinitioncvt quid efi eclipfu:Ct dicanir quod fri^
uatio lumints:)\3cc erit d'flanirio, fiue caufa:yJ ver»
addatur, ^acdcd priuario luminis,* terra in me- ^*^*V^
die obteQa, id eft, interpofita : hac ratio erit quafi
concaufa, Sc tunc eius diffinirio crir magis mani-
fefla. Ponit ctiam aliud excmplum in acddcnte,
quod ea/ouutm, diccns, non efi manifeilum quid
fit frimitm fatiensyid eft,primum fubie<3iunyMifc
m,fed quod <M;nM/,fuppIe fit fubicdlum fbrani v#-
rum efi veritm pro [cdfecunditm quidfrimum, id
cHifrimo hoc, id cft, fotnnus infit animali, & an
quidem tale frimum fit cor.-vel aliquid aliudtale,
fcilicct non eft manifefhmi. Detnde , fupple vi- xLmaaifo»
dendum eft , a quo , fciUcct fic fbmnus vt a caufa (himcfi;
agentc : vtriim fcilicct ab cuaporarionc alimcnri,
vcl ab alio huiufiBodi. Deinde , fupple oponct
conCideizrcquidfit h<uCapp\e faJfioScHicet fbm-
nus : qiit fcilicct cft paiEoJJliiu, cui prirao incft,
& noat^timfCaii^et animalis cui primb non
Cc 4 incft;

Smntts qtud

fit ^ fubie-
itum quo^
quod eiu4 M-
gue eficiens.

?*

308 Lib.VIII

ineftsquia vrique (bmnuscft qazdamtalisimm*^
BilnMiJed hic fupple compcrit animali, ferfati
filiquui quod eji primum , (cilicct fubicdum talis
muiarioni$. Ex praedjdis patct quod pclipfis , &
fbmnus , & fimiliter alia accidentia non habenr
materiam ex qua, (eA foliim in qua , quod cft ip^
fum primum fubieftunj eoruro , quod debet poni
in eorum diffinitione.

Notanduraj quod ficut habctur lib. de Spnmo
Sc vigiliajfomnus eft paflio animalis; noatamcn
animal eft primum fubieiShim cius ; fcd aiiqua
pars animalis, cui prim6 inpft fomnus , & per il-
lam conuenit toti animali eo modo quo dicimusi.
quod hoc eft intelligens p?r intelle<^rn, cui pri-
mo conucnit intclligerc , & per inrclleihim con-
uenittoti honiini:illa autem pars,cui prim6 con-
ucnit fomnus non eft manifeftura qua? fit, ytr um
cor, vel ccrcbrum, vel aHqnod aliud : quiad^ hoc
ftmt opinionesjfbmnus autcm,vt oftendiuir alibi
(upra, eft quxdam jmmobilitas , vel qujes parris
/enfitiiue anima: ; nam in {btnno perfed:o oroncs
fcnfus quiefcunt , & ceftant ab operatione fcnr
riendi. Deindecura djdc ;

5"« . co,i 4 ^uomam vero qu^dam fme generationet
^ corruftionefuntf^ nonfunt^ vtfun£tafi~
^^ ijuidem funt y <^ totaliterffecies , & forma:
npn enim albumjit^fedlignum album, aut ex
aliquOy ^ aliquid , omne quodft ^fit. 7(o»
omnia vtique contraria fient ex inuicem ,fed
^liter albus bomo ex nigro homine , dr albunf
ex nigro,

Oftendit quod accidentia non habent mate"
riam exqua modo jirobatiuo , & intendit talcra
rarionem : Illud quod non eft per fe generabile,&
corruptibilc , non habet materiam ex qtia: quia
omnc tale generatur ex materia , & corrumpitur
in materiam : fed accidentia funt huiufiiaodi,ergo
accidentia non habent matcriam ex qua. Mino-
rem huius rationisoftendit,diccns quod quoniam
qu/ulamfunt,& non ftfnt fine generatione ,■& cor^
ruptione,id eft,fine hoc, quod ipfa p?r (e gencrcn-
tur,fiue corrumpantur : manifcftum fiipple cft cx
prarcedcntibus ; & exemplificat \x Jitiuidfm funt
pu-.iSia & totaliter , ideft , generalirerj^fcw/ , &
formdt. quxcunquc fint : non enim albKm,(app\e fit
perfefed iKrnum album:cums caufam fubditrqui^
omnequod fit,fitff^<*/»^«o, quodeft matcria, &
fit alie]uid,Ccilicet ad quod gc-neratio terminatur,
6c illud eft forma,ex quo labetur quodomne ejuod
perfe fir eft corapofitum cx materia, & forma,&
ideo puras fomi.r per (c non fiunt. Ynde fubdit,
non wic^neomnia contrana fittnt ex fe inuicem\fed
altterfit homo albm ex nigro bomine : quia fcilicet
per fe , & aliteralbui^ ex nigro , quia fcilicet per
accidens. Vult dicere, qubd cum dicitur contfa-
ria ficrj ex fc inuicen):alitcr (t habet in compofi-
ris,& in fimplicibus:quia ex hominenigro fit ho-
moalbos, quodcftquoddam corapofitura , & ita
per /e fit ; fcd ex nigro fit per accidens album,
quoH fignificat fblam formam : quia forroa non
nt per fc,fikl pcr accidens.

Sed videtur quW ifta ratio Philofbphi fit cir-
cularis;nam Cipra io fepiimo tex.c0m.z7. & circi-
tcr,probatum cftaccidcnri^ , & formas quafcun-
quenon pcr fe gp nerari,eo qubd non habentma-
teriam ex qaa gencrentur ; hic ver6 prpbatur c
conuerfb qU^d accidentia, & 'fonnac quscamquc

Metaph.

JHtt» vhique
deg^neriuio-
fione »cci-
(tentium.

Stlim com-
fnfiti eft pof
Je gcnfrati»,
tsr ctrrhptio.

iJomtnt can-
freti aceidi-
t»lie du pro-
frii (yfigni-
ficMtiuporfe
fumitur itt-
tell^git Phi-
lefophfu for.
fn*m aed-
^itt/tlem.

«ott habent fnateriara ex aua^o qu6d per fc non
generantur.

Rcfpondeo qubd non cft inconucniens de^
nionftrarc circularjtcrfecundum aliud geiius de-
raonftrationis , imrao nec tunc cft ptopric circu-
lus , vt oftenfiim fuit f . huius capit. dc Caufain
quadara qujeftione. Potcft ergo dJci quod pri-
rna ratio pofita iu feptimo edpropter cjutd , & a
priori : hic autem fecimda cft tjuta,Sc a poftcrio-
ri : fic enim demonflratur efFedus per caiifara, &
fropter quid,8c caufa per cfFedtum demonBrattona
quia , fine aliquo incpnucnienti. Deinde curo
dicic :

Necomnis materia efhfed querum genera-
tio efi (jr tranfmutatio adinuicem. ^uacun-
que autemfine tranfmutatione funt faut von^
non efi horum materia.

Concludit quandam conclufionem ex praedi- Concluditeif
£Hs,diccns,qu6d nec eft materia omnis rei,fed ifto- P*^'^k Ito
mm , quorum ejt generatto, & tranjmutatto adtn- , ■ ^
mcem.icmcet oet [e-.quxcunejue autem funt,(S' no» ■

funtfine tranjmutart , fcilicet per fe vt funt accj-
tienria , & alis quaramquc formac^, horum non eft
Ptatfria,y% pracdidturo cfl. Tunc fequitur illa pars:

SVMMAKiVM.

Duo dubia; primum, quomodo mate-
riafe habetadconcrariafccuncjum, qua-
rc vinum non eft materia accti, & viuen$
mortui : agitur de regrefTu a priuat onc
adhabitum, quodbenc cxphcat Doftor,

HAbet autem dubitationem quomodo ad
contraria materia vniufcuiufcjtte fe ha-
bet , vt ft.corfui potentiaftnum 5 csntrarium
vero infirmit ai fanitatis , tuncambofotentia.
Et aqua fotentia,dr vinnm^dr acetum.

35

\.I>uiuHt^,

Sanit/u fj^

infirmittu

Vbi dctemiinat de materia modo dubitatjuo.
Circa quod mouet duas dubitationes , quarum
fccunda ponitur ibi '. Dubitatio autem efu£dam.
Priroa in duas : quia prirab prsroittit dubitatio-
nem:fecundb addit folutionem. Secunda ihi: Aut
huiui quidem. Dicit ergo, qubd habet dubitatio-
nem quomodo materia vniufcutufcjue fe habet ad.
contraria:\tViim fcilicet asqualiter,& ffquc primb
carftufit in potentia fanum,8c indrmum-.nam con-
trarium iifirmitati eft faratas , tunc fupplc, vt vi-
detur,ipfum corpus cft inpotentia ambo,Ca^p\e z- ,
qaalitcnfanitas cft quxdam squalitas humprum,
& iufirmitas quajdam inasqualitas : yidetur au-
tcro qubd iqualitas, & incequahtas acquc primb,
& aequaliter rcfpiciant fubieifburo : finiilitcr aqua
eft infotentia vinum & acetum : nam vinum,& midwi tM-
acetum fimt contraria,& aqua cft materia eprum; ttei*.
ficut etiam pmniura humidoruro : quare videtur
cadem rationc qiu prius qubd fit arqualiter in
poienria ad vtmroque. Deinde cum dicit :

Aut huitn quidemfecundum habitum , (^
fecundum Ipeciem materia , illius verofecun-
dumfriuationem^ ^ corrifftienem frater na-r
turam.

Ponic di(kx. duhicacionis ibludoDem , dicens,

qubd

Sebuift

/t^uMfum*'
tm»c»mmit-
»ifvi»i,(y
Mteti nm t»-

fnm*i»f*-
tenti» fn-
finqnM »d
tMntmfHt.

Summ^vnic^.

^u^d Hjpple non cft itaifed mm huitu tjuidemSd'
licet vini magis cH fecundun habitum , &fectui~
dum fftciem : tUttu vcro folicet accri fectindum
ftriuMi»/tem,& corruf>tt»nem prtter ruuttramy\xsk.
dicerc qu6d forma vini (c haoet , vt habitus qui-
dem& fpccies,rcd fonna aceti vt priuario,& cor-
ruprio vini j & fic materia priiis refpicit ipfum
viniun quam acetum , & fic comparatur ad ace-
tum vino mediance ; ficut eriam materia prius
icmper refpicit habicum quam priuarioncm. De-
inde cum dicic :

Daiiuti» dutem quddam emcrgit^f^ qua-
re vinum non materia aceti^ necpotentia ace-
tum , tjuamuis ex iffojiat acetum , dr viuens
fotentid mortmus:

t.Dtiitim.

J4

tert» ncttt,fy
vintnstntr-
tui}

Ponit (ecundam dubitarioncm. Circa qood
tria facitrquia prim6 pracmitrit dubitarionem : fc~
cundo addit fblurioncm : tcrrio infcn quandam
conclnfionem. Sccunda ibi:-^Kr nort. Terti? ibi:
Citr vinum Ettjufcttnejueita<jite. Eft crgo duhitatio\(\^:tjtiM~
tttn efi m»- ^,^ vinttm non eji materid aceti,nec in fotentia Mce-
tttm , & cjuare viuentnon eft (upple mMteria mar~
tui, & in pttenttM mortutts : vi lcilicet vinum or-
dinerur ad accrum, & viuura ad mortuum , ficut
potenria ad a(9Tim. Rario huius dubitarionis
quam tangit Philofophus , cft, quia (cilicet iUud
ex quo aliquid,videtur cfte matcria illius,eo mo-
do quo lignum ex quo fit ftatoa.dicitur materia
ftanurciim igiciu' ex vino fiat acetum, & cx viuo
mortuum , dubitarur quare vinum non eft mate-
ria accri, nec viuum cft matcria morrui. Dcinde
cumdidt:

Aut non^fedfecundum accidens corru^io-
nes-.animalis vero materia hocfecundum cor-
ruftionem mortui fotentia , & materia , c^
4<|riM acetiifit enim ex bis,vt exdie n»x.

Stbttio.

Qiud tx vi-
ntfittuetum
vt tx diejit
tttx-.^ fimi-
iiterdtmtr.
tnt^vittr.

ntMttrit ttr-
rtcmfend^dy
lun iatxi-
fitattt.

Ponit diftx dubitarionis (blurionem , diccns,
Mtunoa ,fiipplc fic eft quod vinum fit materia
aceri , vel viuum mortui ,fedfecitnditm Mtadens
corrupti/)ner.\ixc vero mMteriM^ qua: eft aninial cft
potentia , & mMteriM mortui fecundum corruptio-
nem ; & aqua fupple eft mareria accri : fit^ enim ex
hisScTMcex acetum ex vino , & ex viuo mortuum,
vt ex die nox.

Notandum t hanc Iblurionem in hoc flare,
quod quiaacctum cft corruptio vini,ide6 non fit
acetum ex vino,& mortuum cx viuo ficut cx ma-
tcria, nifi fonc pcr accidens , quatenus fic ex ma-
teria eius;ficut Iphxra fit ex {btua per acddens,
inquantum fit ex materia eins. Vnde ftatua aon
eft materia fphaeia: , fed «s , vel ferrum : fimili-
tcr in propofito vinum non eft matcria ace-
ri, led nuicria vini quz cft aqua. Similiter viuum
non eft materia monui , fed elementa qua: fimt
materia viui. Cum ergo didmr acemm fieri cx
vino,& mortuum cx viuorfi referantur ad vinura
ipfiim, vcl ad ipfura viuura , puta animal, fecun-
dum fuas formas : tunc hacc pracpofirio ex dcfig-
nat ordinera tantura,& eft fenfiis,qu6d in eadcra
materia poft forraam vini eft acetum:& poft for-
mam anunalis cft raormura , eo raodo quo did-
mus quod ex die fit nox:quia fcilicct fit poft diem.
l^eiude cum dicit :

Et qnjtcMiqae itaquefic trdftfmutantur ad

Biiu htitt
^iuiliterfo
reftUitit Md
mtteriMtm

Tttttitttt^

§lmditerM
frtHMittutd
ftrmtm eft

Cap. VI. 309

snuicem, admateriam oportet redire : vtfiex
mortuo animj/fin materiam prtmam , ieinde
ft animaliC^ acetum in aquam^eindeftvi-
num,

Condudit ex didH«,dicens,quod quacunque jk j j
trMnfmufantur ad inutccm Jicut, fupple accmm £c
cx vino , & mortuum cx viuo , puta ex animali,
oPtrtet redire Md materiam, id cft , quod fi dcbct
neri conucrfiotranfmutarionis , fiet per r</i/«/i#--
nem Md primMm materiMm : deinde didt , vtfi ex
mortuofit animal : quia (cilicct corpus , mertuum fnmtm im
refoluttur in elcmenta,& cx dcmcnris pcruenitur »»'»» f*««»'*
ad gencrarionem animMlit^, (cctindum debitum ***** ^ *"'
proceflum tumrz:firailiter fi fupple ex Mceto, di-
dtur'fieri vinum,opc«tct vinum rdbltii,*» aquam
& deinde fit vimim.

Notandum , quod vt comrauniter didtur ali-
quando a priuationc ad habimra eft regreniis,&
aliquando non : priuario enim aliquando rcfpicit
fubiedbim mediante mom , aliquando mediante
forma. Tunc enira priuario re(pidt fiibiedtura
roediantc forraa, quando aliquid eft inforraatura
aliqua forma , rdpcdhi cuius poceft fibi priuario foj[H„lM
encnirc- Exemplura,oculus inforraatus vi(u po- grefit.
tcft priuari vi(u pcr cacdtatcm, fcd tunc priuatio ^""^tio du-
refpidt fubiediun mediantc mom : quando ali- '^*"
quid eft priuanira aliquo,& potcftillud acquirere
mcdiante raotu. Prirao mbdo eft in ptopofito:fic
cnim acetum cft priuario vini : & mormura viui;
&intalibusnunqnaracft rcgrcflus ^ priuarione
in habinmi , nifi fiat rcfblurio in priraara raare-
riara : ctiius rario coraraunitcr alfignatur : quia
quando matcria (ecund ura ordinera re(picit di-
uer{a,non poteft efle reditus a pofteriori in prius
nifimodopnedido. Excmplum , in gcncrarione
animaUs ex dbo fit (anguis,& ex (anguine femen,
& ex (eminc animal:ift£ ordo non poteft rautari:
vt (dlicet ex (emine fiat languis, & ex (anguinc 3°

dbus,nifi pcr re(blurioncm in primam materiam;
quia cuiudibctrd eft dctcrminatus modus gene-
rarionis per naturara. Et proptet hanc rarionem.
non fit rcgrdTus ab aceto in vinura,ncc a roortuo
in animal,ncc a csdtatein vifum:nifi modo prac-
dido, quatenus matcria refpidt tales priuarioncs
rocdiancibus habiribus , & formis. Quando au-
tcm maccria re(pidt priiurioncm fine tali ordi-
ne : vel priuario relpidt matcriara non mediante
forma,(ed mediante motu:a rali priuacionc poteft
elTe regreftiis in habimm , vcl formara, ficut ^ te-
nebris ad luccm : quia tenebrac nihil aliud eft nifi
ab(enria luminis in medio:& fimiliter a priuario-
ne formz aquae poteft fieri regreflus ad fotmam
aquac pcr gencrarionem naturalera.

SVMMiE VNICiE

C A P V T VI.

Dubitarionis (blurio. Quac caufa eft vt diffinitio^

ncs,& niuneri vnum fint in rebus omnibus,

& vnionis msterix ac fomue ?

S r M M A R IFM.

Pofita duplici rarione <lubitandi,docct
diffimrioncm cfTc vnam pcr fe ; quia ibi
cft pcr fc potcnda , & pcr fc adus. De

qua

Tcx. c6. 1 j.
Ad hfic tci(_

Jib.8.

S*rt»e de v-
pione m»te-
ru^formi,.

I>ubium e^
probakilita^
pius dupUx
f-c.9 ^ lo.
idemin 7,

piffiaitio eft
'vna, vnitate
qutfufficien-
ter indtcut
vnum ejfe
ret.

J7

310 Lib.VlII.

quo Dodor i .d. i i.q. i . & hic q.4. cxpU-
cat id ipfum in Mctaphyficis.

DE dubitatione verh diSfa circa diffni-
tiones , (jr numeros , qua caufa ejfendi
vnum deinceps dicendum ejfe videtur : om-
niitm enim qu£cunque flures fartes hahent,
nir non ejl vt aceruu-s quod totum ifed inelf
aliquid totum prdter partes , elf aliqua caufa,
^oniam in corporibm his quidem ia^us
caufa efl ejfendi vnum : aliis verh vifcoftof,
aut altera aliquapafio talis. Diffinitio vero
ratio eji vna non eomunSiiorie : quemadmo-
dum llias ; fed per vnius effe. • C)uid igitur
efi quod facit vmm hominem : ^ fropter
quidvnum ,fed non multa-.puta quid ^ni-
maly^bipes»

Poftquam Philo/bphiis oftendit qu6d raateria,

&c formd funt principia elTentiaUa fubftantiarum

fen(ibilium,nunc inquirit de ipfarum vnione,in-

quirens quomodo conftituant per fe vnum. Cir-

ca quod tria facit : quia primo praeraittit quan-

dam dubitationem. Secundo addit fblutionem.

Terrio excludit multiplicem opinionem, Secun-

daibi: Palam ita^ue.Textia ibi:Propter hanc-vero.

Prima induas (ecundum duas rationes , qius ad-

ducit ad oftendendum iftam qusftionem efle

dubitabilcm. Secunda ibi : Aliterqite & fi eft.

Dicit ergo , qubd de dubitatione diSia , fuperjus

cap. (ieforma.,circadiffinitionesy & numerosquit

caufa eft ejfendi vntim, id eft, quid faciat tam nu-

nieros qukmdiffinitiones e(Te vnum : hoc fupple

eft confideratum.qubd omnium ^utcunque hahent

plures partes , & ipfum quod cft toturn non eft

aceruitfifed toturn efi aliquid prater partes.eft ali-

quacaufa,qux fcilicet ipfa facit efle vnum : quo-

niam & ia anporthm his,id eft, fic habentibus v-

nitatem, tatitu eft caufa ejfendi vnum , id eft , in

quibufdam corporibus contadus eft caufa vnita-

tis eomm:alii4vero vifcofitas, aut aliejua talis al-

terapaftio,am aliquid aliud huiufmodi : diffinitio

wrojfupple certumeft qnbd eft vna ratio, conftir.

tuta fciiicet ex plaribus, non quodfit vna coniun-

Eiione,i6. eft,aggregatione paitiiim,<juemadmodum

JliasM eft,poema,fiue tracStatus factus de hifto-

ria Troiana, qui eft tantum vnus fola aggregatio-

ne parrium,vt didum eft in feprimo, fed (ciHcet

diffinirioeftvna fimpliciter/^fr-ywtw <r^,ideft,

per hoc eft indicatiua vnius rei. Eft ergo dubita-

tio , quid igitur eft quod faciatTjommem ejfe v-

nMm,&c fimilicer eius fupple diffinitionem,dr/?ro:-

pter ^uid funt vnumfed non multa ,puta animal,

& ^//'f/,quafidiceret:qubd cum animal,& bipes

fint qu^dam duo , ex quijjus conftituitur homo,

& dimnirio hominis , meritb dubitabitur , quare

homo non eft plura, fed aliquid vnum. Deiride

cum dicit :

Aliterque &fiejl^vt aifint quidam,ipfum
aliquidanimal,(jr ipfum bipes:quare namque
non tUa ipfa homo efi,& eruntfecundumpar-
ticipationem homines non hominis : ^r neque
vnius fed duorum^fcilicet animalis., (jr bipe-
dis , (jr totaliter vtique nonerit homO vntin^,
fcdplura^animal,^ bipfs,

Oilf

Metaph.

Ponit fecundam rarionem oftendentem iftani
quasftionem dubitabilem , qux ^uidem prdcedit
iecundumopinionem Platonis , dicens qubd ali-
ter , fupplc oftenditur ifta quasftio dubitabilis : fi
vt quidamaiunt, fcilicet Platonici,cft iffum ani-
mal alKjuid, lcilicet feparatura, & pcr fc exiftens:
&c firailiter tpfum btpes : fi inquam fic eft , quare
namquenon illa ipfa homo eft, id eft,qubd mcritb
Quiritur , quar.e homo non eft illa duo fimul a1. erunt,
fumpta,& tunc homines , fcilicet particulares ef-
km fecundum participationem non hominis , nec
alicuius vnitts ; fed fupple participatione duorum,
feilicet animalis,& bipedis, & totaliter itaque, id ALvtiqoc
eft, vniuerfaliter , hoc erit verum qubd homo non
frit aliqufd vnum]ffd plura, fcilicec amrnal & hi,-
/'f/.-fuppofita ergoopi^ione Platonis, meritb da-
bitatur quomodo homo fit ali^^uod vnum ex ani-
niali 8c bipede conftitutus , qux vid^ntut aliqua
duo. Deinde cura dicit ;

Palam itaque quiafic quidem axceptanti-
bus vt confueuerunt djffinire , (^ dicere non
contingit reddere,drfoluere dubitationem. $i
atitem vt dicimus, hoc quidem materia^ illud
verb formaxc^ hoc qutdem potentid, illud ve-
ro a6lu'ynon adhuc dubitatio vfique videbituf
effe quod qumtur.

Solutio l/i
membru.

Ponit folutioncm. Circaquod duofacit : quia
primb tangit virtutem folutionis. Secundb expo-
nit fblurionem.Secunda ibi : Eft auternhac dubt-
tfttio. Dicit eigo,palam e(Ie:quiayJf ejutdem acce-
ptantihfu , vt confueuerunt diffinire , & ajferere,
fcilicet Platonici ponenres vniuerfalia , & quidi-
tates fcparatas no>f conttngit reddexe ,& foluere du-
hitationem, quare fcilicec homo fit aliquid per fe
vnum : quia tunc fupple iion pofHt reddi caufa
huius vnitatis :fiautem e§l vt dicimus , fcilicec vt
fuperius didum fuit , fcilicet qubd in quiditate
rei,fiue diffinitione: hoc quidenKcft vt materia,il-
lud vero vt forma:& hoc quidem , fcilicet matcria
t^,potentia illud vero, id eft , formar/? a^u : nou
adhucvidehitur ejfe dubitatio quod quaritur , fed
ftatim erit manifeftum.

Notandum , virtutem huius folutionis in hoc
ftarcyt magis p.itebit infra/qubd homo. & qus- „„„ ^ ^ .^
libetdiffinitio eft per fe vnum,quateinis compo- mtumferfe
nitur ex materia , & fcrma, (icut ex potentia, & '^■•num.
adu, nec eft quierenda alia caufa Jntrinfeca quare
ifta faciant vnum , nifi quia hoc eft vt potentia,
illud verb vtadus. Deinde cumdicit:

§luareJi0.
nitio o» rf jjp-

Bfienim httcdubitatroeadem^ &fi termi-
nus vefiimentifit rotundum £s :fic enim vti-
que/ignum nomen huius rationts. ^are cum
qu<tritur quid eji caufa effendi vnum rotun-
dum, (jr £s ?Non adhuc vtique dubitatio vi-
detunquia hoc quidem materia ,illud veio
forma. Quid igitur huius eaufa efi : fctln,et
quodpotentta ens a^ui fit prxter faciens in
quibuigeneratio>. nulla namque ejl caufa al-
tera eius quod eji poteHate Jphara a6iu efie
Jj>httra,fed hoc erat quodqutd erat effe ytique.

Exponir di£lam fblutionem. Circa quod tria
facit. Primb exponit eam in naturaUbus. Secun-
db in Mathematicis. Tertibin Metaphy ficis, pu-

tain

h%

Summa^ vnic^. Cap. VI. ?ii

ta In fubftantiis feparads. Secunda ibi : Eff aur-
tem materui. Ttmsiibv.QMcunqueveroJiidttt-
go,qu6d htc dithitano ptzdidka. efi eadem , fupple
cum ifla,fi qua;ratur,quare ve^tmentttm efi vnum
ZxptptU ii' T9tMndum:i\ porutur quod termintts, id eft,diffini-
B* foUaitnm tio vefiim«nti Jit as rotundum, vtitur exemplo af-
ihypt». tificiali,& manifeftiori , vt per ardficialia natura-
L'a intclligamus : «ow r»»>» curat de exemplis yfit
cnim, id eft, fupponatur quod hoc nomen fcilicet
esrotundum fitfignum rationis , id eft, fignificet
diffinirionem veftimenti:^»>4 citm qu^tritur (juid
efi caufa ejfendi vnum rotundum , & as non adhue
videbitur vtique dubttatio:quia hoe quidem, fcili-
cet 2s eft vt materia:iSud vero, (cilicet rotundum
cft vtfinTmtf nulla enim eft alia caufa huius , nifl
agens coniungens forraam materiae quafi a<fbim
potentia: } ide6 fubdit,^*!^ '^*''"'' f.^ caufa buitttf
icilicet <}uod ens inpotentiafit oQu prater' facienst
id eft,agcns in ejuibufcunejue efi gtnerano, id eft»in
omnibus generabihbus, &c naturalibus, quafl di-
ceret,qu6d nihil aliudiideo flibdir : nuUa emm efi
altera canfa , fcihcet ab agcnte huius , <juod efi
fi>hiram potefiate a^ ejfe fphtram : agens enim
eJucendo formam de materia conftituit ens in
a6lu,quod fuerat in potcntia:nec oponct quaerere
aiiam caufam intrinfecam,quare ex fbrma & ma-
tcria fiat vnum. Ide6 ^ oncludit:y«<i hoc erat,cfuod
quid erat efie vtrujue , fcilicet matcrix, & formaB
qu6d ex cis fcilicet fiat vnum, quatcnus vnum eft
j)otcntia,& aliud adus. Deindc cum didt :

_ Ejt autem materia alis intelUS^udis^ aUa

fenfibilis^fir femperrationiSy hoc (juldem md"
teria ; illudvero a^usefi^ vt circuius fgura
fuferfcialis.

^ltfjtrtex

matertM cr
fmns fit per
fi vnum ?
jigens efi
ttntungens
ftrTnam cnm

Txptfitio
ItathemMti-
eMtiuftUm

ftitttiOMif»

M/utnadu-
fUx.

In quibmt co'
m*munt (jy
diferuM Vhy
ficM^ hia-
themtic» i

T«,c6.i«.

Exponit didam fbludoncm in Mathemaricis,
dicens,qu6d materiadia tjuidemefiinteHeElualis,
aliafenjibilu, & femper rationU, id eft, diffinirio-
Ta&\htc cjuidem efi viateria;illMd vero aBut, vtcir-
culm fi fuppte diffiniatur, qu6d efi figurafuperfi^
cialts : quia fciUcet ly figura crit vt forroa , & ly
fuperficies,eii vt matcria.

Notandum,qu6d materia fenfibilis cft materia
naturahs,qua:fcilicet cft fubiedia qualitatibus fen-
fibilibus, puta cahdo, & frigido, & huiufinodi k
quibus Mathemadca abflrahunt : fcd materia in-
telle<Shialis eft Mathematica , puta lineae, fupcrfi-
cies , & gcneraUter ipfiim conrinuum , & a raU
materia non abftrahunt Mathematica;fed ficut i|i
diffinirione naturalium oportet poqere materiam
fenfibilem ; fic in diffinitione Mathemaricorum
oporret ponere materiam intelligibilcm,ficut pa-
tct in diffinitione circuli prxdi<3ba : eadem igitur
eft caufa vnitaris diffiniriotus haec,& ibi:quia fci-
licet vnum eft,vt niatcria,& potenriaialiud vt for-
ma, & a<5his , excepto qu6d in Mathemadcis non
cft proprie agens coniungens formam materia:,
ficut in naturalibus. Deindc cum didt :

^tucunque vero non habent materiam^
nec intelleifualem^ nec fenfi>ilem,ftatim qui-
demvnum aliquid ejteorum vnumcjuodque,
Quemadmodum , ^ quod ens aliquid hoc
quod ejuale,velquod quantum:quap,ropter,(jr
non inefiin diffinitionibus,necens,nec vntfm,
(jr quod efuiderat ejfejiatim vnum aliquid
^Hyficuty ^ e^s aJiquid. ^aftofter non eji

aliqua alia caufa vnum ejfendi nulli horum^
neque ejfendi ens aliquid'.fiattm enim vnum-
quodque ens esi aliquid , dr vnum aliquid,
non vt in genere^^ ente^dr vno.,nec vtfepa-
rdbilihus exisientibus frdterfingularta.

Exponit eandem fblurionem in Metaphyficis,
puta in fubl^tiis feparatis dicens,qu6d cjuacun-
qite non hahent materiam inteiledualem,Cic\it Ma-
themarica : nec fenfibUem,Ciait naturalia, puta vt
fant fiibflantiac imraaterialcs ,fiattm vnumcjuod'
que efi cjuod vnum alicjuid <fj/f ,id cft, quod fiarira
mnt vnum : nec oponet expttflarc vnionem fbr-
ma* cum matcria nenda pcr ageps,ficut cft in his,
quac habcnt matcriam : quod exponit per quod--
dam fimile : quemadTnodum{iac^t}& quod efi en$
alicjuid hoc cjuod qttale, & hoc, qued cfuantum , id
eft,qu6d ficutcnsdefcendit in<Jcccm Gcnera fla-
riin : nec oporret expei^c aUquod medium ; fc4
flatim eft Subftanda,vcl Qualitas.vcl Quandtas,
& ita in propofito talia entia immaterialia flatim
funt vnum ; nec oportet ahud expe<^re : ex quo
iviCen-.cjuapropter non efi in diffinitionibiu, nec ens,
nec v««OT:quiafcilicet ens, &; vnam non funt ge-
nera, quac pcr aliquas difFcrendas mediatas ad dc-
ccm Prjedicamcnta contrahantur': fubdit criara
qu6d c^uod ^uid erat ejfe , fupple in talibus fub-
ftantiis feparatis in imraatcrialibus , flatim efi v-
num aliquid,ficut,& ens aiiquid:qma. fcilicet non
oportet expe<flarc aUquid ex quo talis fubftinti»
habcat cfle, vel vnitatcm. Idco fubdit;^»M^»^/fr
non efi nullt horum alicjua alia caufa , fupplc ex-
trinfcca , efiendi vnum, necejfendi ens, quafi illa,
fdlicct caufa agens , fit neccflaria ad coniungen-
dum formam materix cx quo talis fiibflantia ha-»
beat vnitatcm,& cntitatera : quiaibi non cft ma-
tcria,vt fupponimr,idc6ad<iit,qu6dy?4rjTO vnum-r
quodcjue efi ens aliquid,& vnum aliquod non vt in
genere & ente, & vno, id eft, non fic intelligcndo
qu6d vnura,& ens fint gencra : nec feparabtlthuf
extfientibits, fdhcet nec etiam intelligendo,qu64
nec vnura , nec ens fint cxiftcntia fcparata prtuer
Jingularia, vt Platonici putaucrunt.

Notandura, qu6d ficut di<iura fiiit quarto, &
quinto huius:Ucctcns contrahatur ad dccera Gc-
nera , non per vcras difFcrcndas , & proprer hoc
non habcat veram radonemgencris : multoties
tamcn dcfccndit pcr raodos cflendi ab ente faltcm
forraaliter diflin<ios : nonenim fimt eiufdem ra-
rionis conaahibilc,& contra<iiuum : ad propofi-
mm autempro quanto cft fimilc , quod ficut ens,
vel vnura non expeilant aUquid quafi difdn<flunj
reaUter ab eis,quod confhtuat fubflanriara , qua-.
litatem,&c. fed quafi feipfis : quiafCTlicet per mo-
dos intrinfccos cflencU flatim fiunt quid,vcl qua-
lc,vel quanmm, &c. ira in fubflantiis fcpararis &
fimpUdbus : quia non eft nureriaquafi expe<5bns
aduenmm forma: , vt faciant per fe vnum ; ideq
flatim funt ensA vnum.

5 r M li A R ir M,

Rciicic opiniones Platoniconim , do
caufa vnitatis difHnitionis & compofitij
rcfoluens nullam cflc huius caufam in-
trinfccam,ncc cfFc quarrcndam rationcm
quarc matcria , &: forma faciunc vnum:

datur

Exptfiti»
Meti^Lyfita
frtfMtMfibh

SubfiamU
fefMMt* fia-
timfiint ens
fjyvuHUt.

&utmti»ttts
fttffo efi
qHciUibet
FrtJ/t/itmen-,
ftri, (^ qut-
mudtnttt.

311 Lib.vni.

clacur camen caufa excrinfeca , rcilicct
agens,vel vniens formam.

PRopter hanc vero dubitAtiontm hi qui-
dem farticipationem dicunt , ^ caufam
aliquam participativnis,^ tfuid eji participa-
re dubitant. Hi autem coexiltentiam anim^;
Jicut Irfcophron ait effe fcientiam eius^efuodeft
fcire, (j^ anima. Altf vero compofitionem , aut
(oniunBionem anima cum corpore vtuere,

Excludit quardam opiniones contrarias hi^
quae didafunt. Circaquod iria facit : prirao eas
proponit:{ecundo eas iraprobat:tcrti6 caufam er-
roris manifeftat. Secunda ibi: Et cjuidem eadem.
Tertia ibi : Caufa vero. In prima parte ponit tres
opiniones,qua intendunt,qu6d cx materia,& for-
ma fiat vnum per adiquod mcdium intrinfecura
vniriuum eorumtquod mcdium primaopiniodi-
cebat participationem ; (ecunda cocxiftentiam;
tertia compofitionem, vel coniundionemjnomi-
nantcs concretura nomine abftradi, volentes di-
cere, qu6d illud medium eft quoddam participa-
tiuum,(iue cocxiftcns,fiue compofitum, vel con-
_ . , iimilnm. Dicit ergo , quod propter hanc duhtta-
dudit %. tionem-, de qua nunc fcilicer eft rermo:i» cjuidem,
/cilicet Placonici dicunr participationem, qua fiji-
licet inferiora parricipant fiiperiorr.,puta hic ho-
mo hominem, & homo animal & bipes, & dubi-
tant , id cft , inquirunt, caufam ali(juam, (cilicec
meAhm participatiotjti, & cjuid fit participare,vt
cx hoc fcilicet patefccret, quarc cx animali &bi-
pedc fieret vnum aliquid:/7J4«/«w,idcft,alij coHxi-
jientiam <«-7«»»<f,fi:iIicct cum corpore, puta dicatur
animatio, dicunt fiipple cauiam vnitatis hominis:
ficut Lycophron,sdt, ejfe fcientiam, fupple caufam,
/& mcdiam,eittf quod eft fcire,& animt,<\VL3Xt (ci-
licet anima copulatur ipfi fcirc, ita qu6d firicntia
vniat animam cum firire: alij vero compofit-ienem
aut coniunilionem anims cum corpore,puta viuerc,
fuppledicunt elle cauf^m vnitatis hominis. Dcin-
decumdicit:

Et quidem eadem ratio in 0mnib$u , ett"
vtmfanum ejje erit,aut coexiflentia.aut colli-
gatio.aut coniun^io animA,(jrfanitatis, Bt
as effe trigonum compoftio arU^f^ trigoni,(^
albtmvnum effe ctmpofttio fuperjiciei ^ &al-
bedinii.

Impiobat didtfis opiniones , dicens , qu6d &
M ii /r 9«'<^^w» fi fupplc hoc verum eftde anima, & cor-
rit pitUuUns P^'^^ *!"°° "^ aliauod mcdium vnitiuum , eadem
exformt, ^ ^^tio eut inomnibM aliis , qux fcihcet fic fe ha-
ptaten^ ten- bcnt, vt matcria, & fgrma , &ftcfanum ejfe erit,
tunaionf. ^„f coiexiFfentiayaut colligatio^t CQniun^to^ fiip-

Metaph.

tkcludit 3
epmienes tr.
roneat eirc»
*^4.

plc mcdia 4»/»^« , & /anitatif , & fimilirer at ejfe
trigonum, id eft, compofitio, fciUcet Mecaphyfica,
ans &trigoni, copulansfciHcecfiguram crianguU
cumacrc,quod-eft maceria,& fimiHter albunt ejfct
ertt cQmpofitto,Cci\icct me<iiz,fuperjictet & albedi-^
ww,qu2 omnia fcilicec apparenc e(Ie faifa : quare,
& iHud erit falfum,quod viuere, vcl quodcunquc
ahud fit medium coniungens animam cum cor-

f)orc:viucre enim. non eft ahud quam ellerci pul-
ulans cx coniundione anima: , & corporis noa
mcdiaiis. Dcindc cum dicit ;

Caufa vero quia potenti^ , (^ aHus qu£-
runt vnumfaciens,cjr dtfferentiam-.ej} autem^
vt diclum eli , (^ vltima materia , (jrfirma
idem,dr hacpotentia, h^c aStu. G^arefimile
eH tjuarere vnius^cfuxcaufa, e^ vnum effen^
di : vnum enim aliquid vnumcfuodque , (^r
ijuodpotentia,(jr ejuoda6lu,vnum alitjitaliter
eli, ^are caufa nullaalia nifi ^vt ejuafi mo^
uens ex potentia ada£fum\quxcunque vero
non habent materiam omniaftmpliciterfunt^
quod vere entia aliquid.

Manifeftat caulam erroris in didis opimoni-
bus,dicens,qu6d caufa vero auart fupple talia di-
xerunt eft:quia ejuarunt ejuid fu faciens vnum po-
tentix,& a£lw,&c etiam differentiam corum quafi
fcilicct oporteat cos copulari per aliquod vnum
medium ficut ea.quae funt adtualiter diftinfta;fed
tamen vt dtiium e^,vltima materia, id eft,. proxi-
ma,& diIpQfita,^/or»M «ww,propria funt,jr/m,
&potentia : hdc aElu, id cft, qu6d vnum cft ficut
potentia,& aliud ficut z(his, ejuare fimile efi quec-
rere ejua cauja est vnitts , fcilicet rei & quarcrc
fupplcquae eft C3i\Cz,eJfendt vnum,id cft,quare il-
la res CitvnxvnumejuodqueenimeJi vnum aliquid
inquantum fciUcct eft , & quod petentia,& tjuod
ailu efl aliejualiter vnum, id eft , quia cx adu , &
potentia fit vnum : e^uare nulla alta caufa, fupple
intrinfecafcilicct cft fadens vnum : nifiid quod,
vt meuensex potentia ad aEiunp, id cft, nifi agcns
quod eft caufa cxtrinfeca rcducens rcm dc po-
icntia ad adum. Addit autem quod auacunque
veronon habent materiarn.-omnia funt entia-.quod
vere aliquid vnum fimpliciter, id eft, per feipfa &
non pcr aliquam cauiam , fiue intrinfccam , fiue
extrinfecam coniungentem formam matcrirejfed
ftarimy«w/ aliquid ens , & vnum per fe cxiftens,
vt didum fuitprius.

Notandum, quod ficutcolhgiturex prardidis
nulla eft caufa media, & iutrinfeca, quare ex ma-
teria,&forma fiat vnum quafi yinculum coniun-
gens matcriam cum forma ; fcd huius vnitatis
vriquc cftaliqua caufa cxtrinfcca,puta agcns pro-
ducens formam , & coniungeiis eam matcriae rC'
ducendo ens inpotentia adai^ura.

4»

Caufam er»
roris diciari
epinionintt
ojlendit.

T»dem eft

caufa ejjendi
O" vnttntit.

Itttmateris'

lia non haift

caufam in-

trinfecamnee

txtrinfecian

mouentem

entit»ti(,(^

vnitMu, fed

teneextrin-

fecnm frodu*

eentetn.

L I B E K

TCT.COIZLI.
l

ALqaod qoi
dcm ctgo.

RtfwmittU-

a».

OmvM Ttft'

Tfitttur 0d
fnbftitntiam,
Tx ad frimS.

mmx-

LIBER NONVS.

RoPonit dicenda,tn hoclibro agit de diuifone entis in aSinm ^ potentiamy
ef pTius agtt de hssyrut conjiderantur in rebuj mobilibw , quia a notioribns
^ nobu j ordine do&rina ^enitur ad magis ignota. DoEior de hac materia,
dilfutat exaSiiJftme 15. quaftiones hoc Ubro^f^longe refolutius, quam in cateris libris
huius operis. In prlmaautem Summahuius libri agitur de potentia j in fecunda de^
aSiUjde quibus fuis locis difiinCiius infra,

eerum qua-dicuntur fecMndHm metum fotum.
Sedckm dixerimMS de hacin determmAtioni-
buSfde Aclu oHendemus^^ de aliis.

SVMMA PRIMA.

Adfaunctcx
tom cfi q.
xJib.Q. &
ctiam q.t.

De Potentta.

CAPVT PRIMVM.

De diuifionc entis in aaum,& potentian^.

DE frimo quidem igttur ente ,^ ad quod
omnes aU* dtegori* entis referuntur^
diBum efiMdelicet de fubHAnti^-namfecun-
dumfubsiAniui rmonem duuntur dia entia
quantitas qualitas , (^ aliafic diSta ; omniA
namque hahehunt rationem fubBantid , vt
dixtmus inprtmis fermonibus.

Hic incipit nonus liber , vbi poftquam Philo-
fophus dererminauit de ente, vt diuiditur pcr de-
ccm Genera;nunc determinat de entc.prout diai-
ditur per potcntiam, & adum. Circa quod duo
facit,quia primiproponit intcntumifecupdo cxe-
quitur de inrento. Secnnda ibi : QHta ergo multi-
fltciter dtcitur. Prima in duas : qnia prirao refu-
init quid iara didum fit : fecundo oftendrt quid
dicendura. Secunda ibi : Quoniam vero dicitur
rwj-.Dicir crgo.quod deprimo quidem <rwr^,(cib'cet
de Subllantia , & dd qttod omncs alis, Cateaorit
entis referunturyiA eft^reducimtur di^um f/?,fcili-
cct in prscedcnribus. Et quod ad fubftantiam
orania alia eniia reducantur, manifeftat,cum fub-
dit : nam alia (cilicet entta QjutntitM.,Qualita4j
& aUaJic dicla dicu^tur fecuMditm fuhftantia ra-
tionem:ontnia namque hahebunt rationem fuhsian-
tia,vt diximtu in prtmis fermonihu^,Cci\ic6z in (ep-
timo huius,tex.c.i.& indc.vbi oftcnfum eft,qi!6d
in rationcm,id eft,in diffinitionem accidentis ca-
di^ ncceflari6 fubftantia propter dependcntiara,
quara accidcntia habent ad fubftantiam , vt ad
primum cns:omnia enim alia reducunnir ad fiib-
ftantiara, vtad primum, vt oftcnfiimiuit quarto,
& (eptimo huius,t.c.i.& indein vtroque. D^inde
cum dicit :

£luoniam vero dicitur ens hoc quidem eo
quodquid^dut quantitoi^ aut qualitas : altud
jfecundum potentiam, & aclurri, ^ fecundups
optts DctermiHahimus de potentia,(^ a£lu e^
frimum depotentia^qux dictturquidem ma-
xtme propriei»o» tamen vtilis eftadqvodvo-
lumus nuc.in plus enimeft potentia,^ aSlus
Scoti Opcr. tora. I V.

Oftendit quid dicendum , quoniam ens dicitur ^
vno modo j hw: quidem in eo.cjuod tjuid^id eft,Sub- ofieudit ii-
ftantia,4«f ^alitas, aut ^antitas, autverofe- temda.
cundum potentiam & a£lum , & fecundum oput:
nam vt dicetur infra , hoc nomcn aBiu dcnomi-
natum eft ab hoc nominc opm, (laeoperatto^c^ni,
inquam fic eft, determinahimsts depoietia,& aHit^
&primum de poteiiate,id cft,dc potenria,^»* ma-
xime proprie dicitur, potcntia lcilicet reram na-
tiualium,& pofllbilium moveTi;non tamen ejjl vti-
lisad <iuod nunc volumui, id eft,ad prx(ens nego-
rium:<i^ plui *«<»i,id eft,vt inpluribus : potefbs,
id e&^otentia, & aSm eorum (juadtcuntur foium
fecunditm motum,id eft,vt in plittibus eft inrebus
mobilibus :fed direntes de eajCdlicet de potenria,
& aiiu fupplc,vt funt jn mobilibus , dicemus in-
quam in determinattomhus , (cilicet iftis ofiende"
mus,& de «i»«,{cilicet de potenda & adu, vt rcpe-
riuntur in aliis rcbusa fciifibilibus, & mobilibus.

Notandum, quod potenria, & n(fbus duplidter orHiu df
confiderari jxjflunt.Vno modo genecaliter,vt co- aruit^tm-
fequuntur ens inquantum ens , & fic non folum "* & «^w*
repcriuntur inrebus raobilibus , (ed etiamin im- '^J^^
mobilibus , & intelledualibus , vt patebit infra. ^cUer.
Aliomodo potentia,&; adus'confiderantur magis
parricularitcr,(cilicet vt rcperiuntur in rcbus fen-
fibiUbus,& mobilibus.prout moms diffinitur eflc
adus entis in potentia,3.PhyCt.c.6. Philofophus
ergo prius agit de potcnria,& adu,prout funt co-
rum,quaE funt in motu:quamuis potcntia & adus
in pluribus reperiantur:quia tamcn principalis in-
tentio huius fcientiae eft confidcrare de ente in-
quantum cns , & de aliis qux con(equuntur cns
neccflario ; idco potenria,& adus.vt.confideran- Mttaphrffua
tur (pccialiter in rcbusmobilibus,diamtur non pfimoime*-
efle vrilia , nec pcninerc ad id quod nunc volu- ^'■^'^*'*
mus,idcft,ad prarfcntemconfiderationenr: quia V^ndTdc
magis pcrtinent adiftam(cienriam,vrc6fequun- c^nffftentt-
tur ens in communi,& repcriuntur etiam in rebus hi* ikm4.
immobilibus:quia taraen a norioribus ordinedo-
drinz pcrueniturad minus notajidco prius agc-
dum c(t de potentia, & adu , vt funt corum qu«
dicuutui (ccundiim motum , qua: funi nobis no-
tiora,& poflea agetur de eis , vt funi in rebus im-
mobilibus (puta in fubftantiis feparsttis) quz fiioc
minus nota,dcquibgs in ifta (cientia principalitcc
intcndiiur:per fenfibilia enim iuuamur in noriria
infcnfibiliujvt didum eft in 7.huius,t.c.4.& iiide.
Dd SKM

5^4

Xib.IX.

Metaph.

S VM. UA RI VM.

Dluidit potentiam in fua fignificata;
vide Dbftorem dc. variis acceptionibus
eiuSji.dj.nu.j &d.io. &hicq.i.vbiin
Scholio primo alia k)ca ipfius cicantur»

QVod quidem igiturmultipUciter foten-
tia , c^ fpjfe determinaturn eji a nobis
in ains : harum autem cfudcunque quidem x-
quiuoce dicuntur potentt£ pratermrttantur,
c^Adam entm fimilttudine quadarn dicun-
tur,qnemadrnodum m, Geometria,^ pofibili^
^ impofsibilia dtcimits^eo quod aliquo modo
funt.attt non funt, ^u<ecunque autem ad ean-
k& hiTc text '^^^IP^^^^^jO^^c^ principia qu^damfunt^^^
c.1q4lib.7. adprimum •vnum dicuntur , quod esi princi-
Sc vfquc ad pitfm tranfmutationis in alio , inqttantum
' aliudeji.

J

Tex. c6. X.
Ad hunc tex
tum cft q.3,
|ib,7.

Tttcntia tri-
yide-j.d.\.

Exequitur de intento. Circa qaod duo facit:
quia primo determinac de potentia, & adu ab(b-
Jute, & in fe : fecun J<S comparatc. Secunda ibi :
J^oniam auteni ipfum pntts. Prima pars in duas:
prim6decerminat de potentia : fecundo de adtu.
Secunda ihi: Q^Honiamvero 4tpotentia. Prima in
duas:quia primo determinatde potentia in Ic^fe-
cundo in relatione ad ea quorum eft. Secunda
ibi : ^uoniam ve>o in inanimatis. Prima in duas:
quia prim6 agit de potentia : fecund6 de impo-
tentia quar potentije opponitur. Secunda ibi : £>
Sermo dept- in potentia. Prima in duas:quia primo refumit de
/i""'* * potentia quafdam diftindiones podras in quinto,
oftendens cum hoc dc quibus hic fit agendum:
fecundo infett ex praedidis quafdam concluiio-
jies. Secunda ibi : Palam igitur. Prima in duas:
quia primo intentum proponit:fecund6 de inten-
to exequitur. Secunda ibi : Nam hocpattendi.

Ad euidentiam primi,notandum, qu6d^oten-
tia tripliciter poteft fumi,vt patet cx quinto huius,
t.c.17. fcilicet potentia rcalis,&potentiaLogica,
& potentia metaphotica. Primo modo eft verc
potentia : aHis duobus modis dicitur potentia s-
quiuoce. De potentia igitur primo roodo agen-
dum eft , fed alij duo modi potentiae^praeterrait-
tendi fiint ; &c hoc eft,quod dicit,e}uod (juia poten-
tia.,&poffe dicit\irmultipltciter,determinatum eji
mbu tn aliii, fi:iiicet in quinto huius ; harum au-
tem, fcilicet potcntiarum , quacunque, fciHcet di-
cuntur aqHiuoce^otentix prdtermittantur , vt fci-
|icet cft Logica potentia, & metaphorica ; ide6
fubdit : cjHtAam enim dicuntjtr , fiipple potentia:
quadam fimtlitudine,quemadmoduitt in Geometrta
€0 modo qito dicimui potentia hneae clTe quadra-
tum eius, & quod Uneapotcft inquadratu fiium;
& fiinihter in numeris dicimus , quod ternarius
poteft in noucnarium , quod eft quadratum eius,
eo quod ternarius dudlus in feipfum facit nouc-
narium:nam tcr tria nouem faciunt : fic etiam ex
linea Vqu£e eft ridix quadrati dudta in feipfam fit
quadratum : fimiiiter eft in nun>eris ; vnde radix
«^uadrati afsimilatur matcriac ex qua res fit,& ide^
quaiam fimiUtudine,& metaphorica dicitur pof^
fe in quadiatumjficut materia dicitur pofle in rc,
& ha:c cft potcntia metaphoricc didla. Et fubdit
Quantum ad potentiam Logicam , quod quadam
4tcimud pojftbilia j & impojftlfilia , eo quodaltqm

modofunt,& non funf.dicixur emm pofllbilc Lo-
gicuni , cuius contrarium non neceirc eft falfum
elle , impofnbile cuius oppofitum neccflari6 eft
vcrum,vt dicitur quinto huius, t.c. ■■ 7. tahs enim
potenria, vel impotenria dicitur elfemodus com-
pofirionis remiinorum fimphcium fundatus fu-
per repugnantiam, vel non repugnantiam termi-
norum , vt oftenfum fuit : his crgo prastermifns
fubdit de qua potcntia agendum fit, diccns : fed
quL.cuKque, fupple pocentia;, reducuntur ad vnam
Jpeciem^patA quia,omniafunt qujtdam princtpia,&
dtcuntur , id eft , reducuntur ad vnum primum
qued efiprincipiurn tra'tfmutationn in alto inquan-
tum altud:dc omnibus fupple talibus eft agedum,
Notandum,quodpoi;entiareaHs diftinguitur k
potentia Logica,fiue metaphorica, per hoc qu6d
porenria reaHs nominat principium adtus reaHs
tranfmutationis , fiue adiuum fit , fiue pafliuum:
potentiaautem Logica & metaphoricanon diciit
aliquod tale principium , vt patet ex praedidis.*^
potentia autem reaHs Hcet dicatur multipHciteti
omnes tamen modi reducuntur ad potentiam
adiuam , quce eft principium tranfmutationis in
aHo , inquantiim aHud , vt didum eft in quinto,
text.com. 17. & dicetur ftarim, & detaH potentia
nunc agendum eft duabus aliis prastermiffis,
Deinde cum dicit :

Nam h£c quidem patiendi eji potentia,
quA in ipfo patiente prtnciptum mutationis
pafsiua ab alio inquantum aliudeji : hacau^
tem habitw impafsibtlitatis eius qua in dete-
rius^, C^ corruptionis ab alio inquantum aliud
apnncipio tranfmittationis. Jn hisineftom-
mbus termmis primx potentia ratit> ; iterum
autem h^e pot^ntia dtcuntur , aut folumfa-
ciendi, aut patiendi , aut ipfius bene. c^are
in harum rationibuf infant aliqualiterprio-'
tes rationespotentiarum.

Exponic quod di'xerat,quomodo , fcilicet om-^
nesmodi potentis reaHs reducuntur ad vnmtjj
fcilicet ad potentiam adliuam ; dicens : nam
hac,id eft,vno modo dicitur potentia patiendi^ id
cft , potentia pafliua , ^us, eft in ipfo patiente eji
principium mutationis paffiu<i ab alio inquantum
aliud eji, id eft,ab agente a quo paflum tranf^
mutatur,& fic aliqualiterpotentiapafliua reduci-
tur , & referturad adiuam. Alio modo dicitur
potentia difpofitio quacdam,ex qua aliquid habet
quod no poflit pati tranfinutationem tn dererius,
ficutpatet inbenedifpofitis mentc, vcl corpore,
& fimilibus ; ideo fubdit,qu6d hsc autem hahitus
impajfibilitatii eius corruptionis , qua eji in dete-
rius^Sc fupple eo quod aliquid non poieft pati ab
alio princtpio tranfmutattonis inquantum aliud,
quod cftprincipium aftiuum, & ideo ifte modus
potentiai reducitur eriam ad porentiam adiuam,
ficut & primus modiis ; vndefiibdit:;7<zwj in omnt-
bus his terminis, id eft , difHnitionibus vtriufque
modi potcnti^ ineft ratio prirnapotentts, fcilicec
adliua;! namper eam habent ditfiniri ,' vt patec
cx prxdidis : iterum potentia dicitur alio modo
non folum propter hoc , quod cft polle age-
re, vel pati fimpHciter : fed ctiamper hoc.
quod eft polle bene agerc, vel pati:dicimus enim
aHquem pofle currere non ex hoc , quod pofiic
currere fimpliciter , fed quod poflit benc curre-
re;fcd dicimus eum non pofre,iinon poctftbcne,

puca

Tame de p»-
ternia reali
eft hic dettr-
miiMtMm.

4

T)iffirentia
diciaruin fo-
tentiHTHm.

Reducuntur
omnes modi
fotentit, rea-
lisadvttum,
(^ qualiter^

SummjEl.

Cap. I. 315

TrimMmft-
qutns.

§iu»ndtpo-
tenti» «citM
^ f»fsiu»
etineidSt ,^
qiuutd» Cr
qmUittr nont

pnta fi claudus : fimilitcr dicimus figntnn cflfe di-
uifibile,eoqu6i poreft bene,& faciliter diuidijfed
ferrum dicimus non pofie diuidi, quia non benc,
nec faciliter diuidicur;& illc etiam modus poien-
tiae reducitur ad potcntiam primo modorquia in
pofle benca(ftiuc,vel pafliuc includitur poite fim-
pliciccr;& per potenuam fimpliciter habcnt dif«
finiri ; idco fiibdit,qu6d iterum hd potentU prtAi-
Eia dicuntur A\i^\iciltt^t folMm factendiaut fA'
tiendtt (cilicct ab(blutc,& fimplicitcr, aut ipfitu
beneyijtutre in ipfarum rationihus, id cft,diffinitio-
nibus, infunt rattoneSyid cft, diffinitioncs^»<»r«»»
potentiarum, id eft, potcntiarum fimplicitcr fiim-
ptarum;parct crgo cx praedi(5kis quod omnes mo-
di potcntiaE rcducuntur , & rcfcruntur ad potCn-
tiam a<5liuam,& pcr cam habcnt diffiniri : quare
autcm in diffinitione tam potentiz adiuae quam
pallini ponitur , quod cft principium tranfinuta-
tionis ab alio,vcl in alio non fimplicitcr ; fed in-
quantum aliud , dicctur infra in quxftionc qu£
lequitxir,

S r M M A R I F M.

Comparat potentiam aftiuam, & paf-
fiuam intcr fc , & vidctur velle cas iti re
diftingui. Sed fufficit diftinftio formalis;
quod bcnc probac Dodor i.d.i j . ad tcr-
tium principaleivide eum ibiad primum
Goffrcdi,&: d.t.q.io.&c late hic quacft.r^.

PAlam igitur efuia efi quidem vt 'vna po-
tentiafaciendiydr patiendi.nam popbile
ejly& habere iffum potentiam patiendi,^ eo
quod Aliijuidpatipotefiab iffo : efl autem vt
alid-.hac quidem enim in fatiente,propter ha-
here enim quoddam frincifium, (jr effe mate-
riam quoddam principium,patitur patienSy(^
aliud ab alio. Craffum enim comhufHbile efl,
cedens dutemfcimfrefibile ejl •.fimiliter au-
tem^^jr iff aliis. Hoc autem infaciente, vt ca-
loryc!r adtfcatiua , hoc quidemin calefaCiiuOy
hocautemin adifcatiuo.

Concludit ex diifHs duas •conclufioncs , qua-
rum (ecunda fequitur ex prima. Secunda ibi :
^apropter in^uantum. Dicit ergo,palam efle cx
di<iis , ijuia potentia faciendi & pattendi , id cft,
ai5tiua, & paffiua ejt ejuidern ejuajivna : fi fcilicet
confideretur ordo fecundum qucm vna dicitur
per rcfpcdum ad aliam : nam pojfibile dicituv ali-
quid vno modo pcr fe , & per habere potentiam
patiendi,8c alio modo, eo quod aliudab eo, id eft,
eo quod habct potentiam,vt ab eo aliud patiatur,
& hoc modo potentia adiua coinddit quodam-
mod6 cum pafliua:nam cx hoc aliquid habet po-
tentiam adViuam , quatenus habct potentiam , vt
ab co aliud patiaiur : alio autem modo potentia
adiua,& palTiua non funt vna:fi fcilicct confide-
rentur pcncs fundamentd,vel fuppofita in quibus
fiint;idc6 fubdit : eft autemquafiaHa,(ci\icti po-
tcntia adliua, & pafllua : htc namquc (cilicct po-
tcntia pafHua cft in patiehte:etenim pro quia, pa-
tiens patitur,& aliud ab alio,{cilicet ab eopropter
habere , fcilicei in fe ijuoddam prtncipium & effe
tpatertamprincipium quoddam : materia enim cft
fnnci^iumc^nopatiens patitur -.craffum enim, id
cft,pingue ejf comhufiibUe, fcilicct quia habct ta-
Scoti Oper. tom. IV.

lem matcriam qua: cft principium patiendi tali
pafIIone,quae eft combiui : fimilitcr cedens fic, id
eft, qu6d fimilitcr illud quod fic cedit , puta tan-
gcnri , vt rccipiat aliquam tmpreffioncm ficut eft ^xptStltfnt-
ccra, hahet fupplc talem potentiam aax cft prin- guUru.
cipium fic patiendi ifimtliter fuppofitum fic im-
poflibilc,id cft, qaod fimiliter ahquod fuppofitu,
puta mafculum cunuchiatum eft impofiibile ad
gcncrandum , & eft fiibie<^n proprium huius
paffionis,quae cft cunuchiari^fimilitet autem,& in
aliis:fempcr enim potcntia pafllua cft in patientc:
alia vcr6,id eft,potcnriaa^ua cft in faciente ali-
quid vt calor,& ars adtficatiua : alia namquc po-
tcniia,fcilicet ars efi in adificattuo, id cft, in aedifi-
canteyit/i4i/ciUcec calor cft in calefaQiuo. Deinde
cum dicit :

^aprofter inquantum fimul natum efiy Ad hunc tcr
nihilpatituriffumafeiffowHum enim,& '"^ib^*^'
non aliud eft, g

Ponit fecundam conclufioncm , qux fequitur stcmdum
cx prima : quia cnim diihim cft quod potcntia a- fniteuu
«fliua, & pafliua funt in diuerfis ; ide6 infert qua-
fropter incjuantum fimul aptum naiumefi, nihil
idem patitur a feipfo, id cft, quod nihil eft aptum
natum agcrc in fcipfum , vcl pari a feipfo , fed eft
vnum,& tdemftbi ; fed potcntia adriiu, & pafsiua
funt in diuerfis , crgo nihil potcft pati a feipfb.
Dc inde ciim dicit :

Et imfotentia, (jr imfopbile , & qu£ tali
fotentia contraria etff,friuatio ef ; quare eiuf-
demy & fecundum idem omnif potentia efi in
fotentia,

Priuatio autem dicitur multifliciter ,ete- Tcxt.com.j
nim non habens,& aftum natumfinon habet,
aut omnino, aut quando aptum natum esi, (^
autfic ,futa ferfecie ^ aut faltem quocumque
modo : in quibufdam verofi afta nata habere
non habeant vi,priuata ejje hac dicimus.

Agit dc impotcnria qus potcntiae opponitur, impttenti»
diccns qu6d impotentia & impoffihile , fcilicct di- quidi
ftum fecundum impotcnriam qui efl contraria
tali potentiA,c^\xs difkz efi,priuatio f/?.impoflibilc
cnim priuat potcntiam:ex quo infert qiiod omnis
fotentta, & imfotenttafunt etufdem &fecundum
idem. Ratio huius cft : quia habitus , & priuario
habent ficrifecundumidcm,& circaidcm;idc6 ic
quot modis dicitur potcntia , tot modis dicicur -rt^^^-^n,
impotentia. Vlrimo , quia mcntionem fctciat de
priuatione : tangit modos priuationis , quos iam
pofuerat in y. huius, t. c.zy. diccns,qu6d priuatio
dicitur multipliciter :\no etenim,modo non habes,
fcilicct fimplicitcr , puta fi lapis dicatur priuatus
auditu:quia nohabct auditum:alio modo dicitiu:
priuatiun aliquoy? efi aptum natumMhercid cft, PrtMMie fut.
finp hahet-.c^nod poteft elle duplicitcKvno modo, tufUx.
fi non habet omnino, id cft,gcncraliter,puta fi ca-
tulus dicitur priuatus vifu,qiioniam non habct vi-
fum gcneralitcr:aut alio roodo fi non hahet,ijuan~
do aptum natiteil hahere, puta poft nonum diem.
Et hoc eriam contingit dupliciter,<i«rySir vuo mo-
do unquam omnino , id cft , dicinir priuatum
co quod nullo modo. habct illud , aut non hahety
aliquo modo detemiiimo , fcilicet bene& perfe-
£ie , puta cum dicitur cxcus illc , qui non vidct
bcne ; fubdit etiara qu6d in ^Mhufdam , dicimus

Dd

pn

316 Lib, IX.

priuati Aliqin/i apta rtata, fum hahere aliquid, 8t
non hahent v% j>riuata,c^\.\:inAo fcilicet per violen-
tiam perdiderunt ea qus eranr habere aptanata»
SiC lioc modo priuatio accipitur pro violenta.

Metaph.

' ^Mfliil l. *

7
A<1 hunc tcx
tum cft q.

I 5.1ib.9.
Ca|>. i.

SVMM.E PRIMiE CAP. II.

De diuifioneporenti± in rationalem,&
irrationalem.

S VMMARIVM.

Diuiditurpotentia in rationalem,&
irrationalem ; explicantur membra ; ic
quomodoprima fitoppo(itorum,fccunr
<la non De quo Dodor hic quieft. i j .hic
liabcc pulchras notas.

QVomam autem haquidem tn inammd-
tU infnnt principia talia ; al:a vero in
animatk.^^ in anima, (jr anim£ inrdtionem
habentc:,palam rjuia ^potentiarttrn aiu erunt
irrattO'nales\alia cu?n rattone\quaproptef om-
nes artes , (jr fcientia facfiu<e potentia /itnt;
frincipia namcjue perrnutahilia funt in aU»
intjuantum aliud.

Poftquam Philorophus determinauit dc po-

tentia in ie:nunc agit de potentia in reiolutione

Sermo de pc- ad ea quorum eft. Circa quod duo facir : prim6

tentta com- diftinguit potentiam penes ea quorum eft. Secun-

^" *" * do inquirit de fimulcatc potentise , & a6lus in ef-

fendo. Sccunda ibi:5««f autem tjuidam. Prima in

diias : quia primo pra^ponit quandam diftindtio-

nem. Sccuncto fubiungit partium eius compara-

tionem. Sccunda ibi:5^^ ^«-c cum ratione. Dicit

crgo, quod (jmmam fiipple potentije funt princi-

pia'.agcndi,& patiendi, vtoftenfum e(i:h<equidem

talia principiafunt in inanimatif, ill<t vero in ina-

nimatis, & in anima , & ariimA in habente ratio-

»f«z.-quia inquam fic ^tt:,palam ejitia potentiarum

Petentif^Hm ^^''f'*''^- irrationalesialit cum rattone. Et cxponit

^iltA rMien». qux fuHt potcntiac cum ratione,dicens : quaprop-

Ut,»U» trra- ter omyies artes,& fa^iua,id eft.pradlica; fcientiit,

puta mechanicx, Sc ctiam morales, potentixfunt^

fcilicct rationalcs , quod patet : namt^ue pro quia

funt principia ptrmutatiua in alio inqHantum

aliud,c\ax fuitdiffinifio potenti.t; .i6linx'.

Notandum, hanc elle diftindtioncm qu6d po-
_ tentiatum quaedam funt rationale«:qua:dam irra-

(tidtfltnaio- ticwiales : namcumpotentinjlint principia agen-
nis dt fottn- di,& patiendi,vt didtum cft:q.uaEdam talia princi-
""•f- pia funt in rehus inanimatis, quaedam in anima-

tis,& in anima, quod dicit, quia animara compo-
nunrur ex corpore,& anima : principia autem a-
gcndi,& paticndi , qua: funt in corporc anirharo-
rumnon diftinguuntur ab illis qus fint inrcbus
inanimatis ; & idco coincidunt cum fiotentiis ir-
ratfonahbus:itcrum quia plures f int animx, om-
nes aliac,{cilicet ab anima rationali,non diffcrunt
in agendo, & paticndoab inanimatis : quatenus
agunt impctu naturaf , ita quod magis aguntur
quam agant,vt funt anima vcgetatiua,& fenfiti-
ua,& partes earum;ide6 ctiam talcs potcntia? pcr-
tincnrad irrationales;ide6 dicit quod taliaprin-
cipia funt in anima , & animac in habente ratio-
nem:potentiar?rgo irrationalcs funt in rebusina-
iiimatis, &etiam animaiisquantumadpotenfias

tionttiu.

JDecUratio
notahilis di-

quac confcqunntur corpus , & ctiam qus conre-
quuntur animam aliam a rationali : potentix au-
tcm rarionales funt tantum in rcbus animaris fc-
tundum animam rationalem tantiim , nam ipfa
fola h.ibct dominium fui adasj& fccundum hoc
omncs fcientis pradicx, fiue carum opcrationes
iranfeunt inmatcriam exteriorem , vt funt artcs,
•puta fabrilis , & coriaria : uue non tranfcunt , vt
funt (ticntis morales,puta prudentia : omnes in-
quam tales dicuntur potcntis rationales : funt
cnim habitus animje rationalis , fecundum quos
animal rationalc multa opcratur;idc6 funt prin-
cipia rranfmutationis in alio inquontum aliud.
Deindccumdicit;

Bt quA qttidem cum ratione omnes contra-
norum funt e^ dem,a- qu^ irrationahiles vna
vnitu^vt calidum caleftciendi fofttm-.medica-
tiua autem infirmitatis,^ fanitatis.

Cpmparat mcmbra dicla: diftindtionis ad fn-

uicem. Circaquod tria facir:prim6 oftendit dif-

fercntiam inter didas potentias. Secundo afli-

gnat caufam difFereti^e. Terti6 rcucrtitur ad com-

parandam quofdammodos potcntiae fupcrius iam

prxmiCfbs. Secunda ibi : Caufa vero. Tcrtia ibi:

Palamautem. Dicitergo,qu6dpotentiaE^««, fci-

licetfunt cum ra,ione,id eft,rarionalcs omnesfunt

e^tdemcontrariorttm : cjut autemfunt irrationales,

non cft nifi vna vniwyid cft,non fc habcnt ad op-

pofita ; fed per (e loqaendo vna cft rantum ad v-

num cfFcaum, quod manifeftat per excmpla , di-

cens , vt calidum , quod habet potentiam irratio-

nalem , eft foVum potentiz calefactendi : calidum

cnim pcr fe loquendo tantum calcfacit , & non

fn'gefacit,nifi fortc pcr accidens,fcilicct vcl quia

apcricndo poros cxhalat calidum interius : vcl

quia confumcndo humidum quod cft marcria ca-

lidi,confumir,&dcftruk ipfum caiidum,& fic in- ^modoca-

frigidat con(e({VLentet:mediHna autem qua: cft po- Udumfrift'

tentia rationalis,vt pr:Bdi6bumcft:eft«7/fnw/r<«r^, /""*'

&famtarii. Eft ergo ifta difFcrentia qu6d po-

tcntiar rationalcs fe liabent ad oppofita : irratio-

nales autem non.fcd ad altcrum oppofitorum tan-

tum. Dcindc cum dicit :

PottHt$4 r/t,
tionales ft
habent»dop-
fofitaiirra-
tionalesnon.

Caufa autcmquia ratio ejl fcientia : ratio
autem eadem ojiendit rem , (jr prittattonem;
non tamenftmiliter, & e(l vtamhorum-.ejt au-
tem vt exifentis magis\quare neceffe,^ tales
fcientioi ejfe cfuidcm contrariorum , effe verh
huitis qtiidemfecundumfe-yillius veio nonfe-
cundumfe ; etenim ratio huius quidemfecun.-
dumfe;illius vero (juodammodo^efr fecundum
accidens. Nam negatione , ffr ablatione ojlen-
dit contrarium , etenimpriuatiopotentia con-
traria',hac autem ablatio alteritn.

c^oniam autem contraria nonfunt in eode^
fcientia attte efi potentiain habendo rationem^
(jr anima mottn habet principi», Salubre qui-
defanitatemfolumfacit,(^calefa£fiuucalidi-
. tatem^^frigefaetiuufrigiditatem,fcies vero
ambo,efi enim amhorum quidem ratio, nonfi-
militer autem , (jr inanima tjughabet motta
principium ; tjuare ambo ab eodem principio
mouebit ad ipjum copulans ,propter quod fe-
cundum tationem potentia finf ratione

potentibtu

Tcx. co. 4-

ti» nitionalts
fehabee»d
0fftfil:i dt'
dmrM.

Stiitia frius
g^ hMbitu*
qmim friu»-
ticntt.

§luiirepote»
iia trratio-
n*lu efi tan-
titm ■vtuus
«ffofitorum.

Summ^I.

fotentibus faciunt contraria. Fnum emm
frincipium continetur ratione.

Aflignat caufam huius difFerenria:,diccns,qu6d
canfa, fupple didae difFerentiae eft , qab.fcientia,
ouae pouitur in anima rationali eji quadam ratio,
(cilicet rci fcitx in anima : eadem autem ratto o-
fte/tdit rem, & pnuationem eitur/ion tamenftmtli-
ter & eft vt amhorum , fcilicet rei, &: priuationis:
eft autem quafi exiftentismagis. Vult dicere.quod
licct cadem fit ratio, & rei,& priuationis,tamen
non fimiliter , & magis , & per prius raanifeftat
ipfam rcm exiftentem , qus le habet pcr modum
habitus,quam ipfam priuationem:^«w neceffe eft
tales fcientiM ejfe quidem contrariorum.: ejfe vero
hutfu (juidemfecundUmfe : lUim vero, id eft,alte-
rius non fecundum fe ,etenim proquia,rrfrw , fciU-
ctx. rei,fciti in anima,<ry? huitii ejuidemperfe : »7-
lius vero modo quodam , & fecundum accidens\
vnde medicina per /e , & prius cft cognitiua , &
cffcdiua fanitatis , pofterius autem , &: quodam-
modo per accidens, infirmitatis. Subdit autem,
nam contrartitm oftendit negattone , & ahlattone,
etenimpriuatiopnma efi contrarium , & tpfa eft
ablatto alteritts:(p.[a. enim prius locutus fuerat de
priuatione , & nunc tranftulcrat ad contrarium;
idco ad remouendum ifubium , vult dicerequod
eadem eft ratio de contrario,& priuatione : nam
Jicut priuatio dicitur,&: eftqusdam negatio , vel
ablatiojita etiam,& contrariumjnam priuatio vi-
detuf primum contrarium : quia,vt dicetur in de-
cimo,t,com.ij.prima contrarietas eft priuatio,&
habitus : omnium enim contrariorum vnum eft
/icut peffedum , & alterum flcut impcrfeaum
rcfpedu alterius;putanigrum refpeau albi,& flc
vnum contrarium eft quaft quxdam priuatio,
quas eft ablatio altcrius. Oftenfo ergo, quod ea-
dem fcientia eft contrariorum , fubdit caufam di-
<Sbe <iiffetcnux,Akcns:quoniam vero contraria non
funt in eodem,& fcitntia eftpotentia,Ccilketratio-
nalis in habendo ratienem;Cci\ictt in anima,^ ani^
VM habendo fupple , fcientiam, habet pnnctpium
motus , hinc eft cpod falubre cjuod fupple habet
potentiam naturalem irrationalem,yi/i;*»»/rf«>/rf_
mtatem , & calefaBtuum caltdttatem,& frtaefa-
iiittHmfi-tgidttatem,cadem fcihcet ratione :fctens
vero ambo , fcilicet oppofita facit , tnim pr o quia,
ratioc^nx eHin animar/?<iwjW«w,fcilicetoppo-
/itorum;/K-« nonftmiltter,vt didum eft:6^ tn ani-
Tfia e}ttA habet principium wor>«,eft fupple talis ra-
tio. Vult ergo dicere Philofophus quod quia res
naturales agunt per formas fibi inexiftentes:im-
pofnbile eft autem eidem ineire formas contra-
nas;hinc eft quod res namrales quorum funt po-
tentia: irrationales non polfunt facere contraria,
lcd faciunt vnum tantum : potcnria autem ratio-
mhs, puta fcientia quatenus eft conirarioria;idc6
fciens habens talem potenriam poteft in oppofita;
Iicct non fimiliter , vt oftenfum. Ex quo infert :
^uapropter ipfa fupple anima ab eodem principio,
quaE.eft potentia rationaIis,puta Ccientiz^uebtt,
id eft,faciet ambo,fciIicet oppofita-«<i tdem, fcili-
cct principium terminans vel copulans,\ttaxnqac
kihcet operationem,veI motum:quatenus fcilicet
fimilitudo ilhus principij faliutur in vtroque op-
pofitorum per illud principium in efre produdo-
nim. Concludit ergo;vnde pofnbilia.fuie poten-
tia fecundum rationem,id eft,fecundum potentiam
rntionalem faciunt contrariafine ratione pojfibilt-
fiu : nam poflibilia fecundum potenriam irrario-
Sioti Oper. tom. JT.

Cap. II. 317

titfilMtit di-
8»rum.

Al. intcntio-
lulis.

Oiiieit <y
felttit tutam'
trr.

nalem non pofHintnifi vnumtantutr!:huiuscan-
lamtangit , vnum enim princtpium , qaod fciUcec
eft oppofitorum continetur ratione : nam po-
tentia rationahs eft vna oppofitonun , vt often-
fiimeft.

Notanduro , qu6d Ariftoteles videtur caufam
huius difFcrentias ponere talem:quia forma natu-
ralis eft fblummodo principium ailimilandi vni
oppofito limilitudine naturali;ficut ipfa eft ipfa,
& non oppofita : forma autem intellechis , puta
fcientia eft principium aflimilandi oppofitis fi-
militudineintentionali , ficutipfaeft virtualis fi-
militudo oppofitorum cognitorum, cum alterum
oppofitorum includat priuationem alterius:agens
autem illius eft adiuum:quod potcft fibi aflimi-
lare fecundum formam qua agit,idc6 vidctur Ari-
ftotales poncredidam differentiam.

Sed contra : tum primu, quia forma naturalis
poteft e(Ie principium etficiendi virtualiter- op-
.pofita,ficut patet de Sole,qui dilloluit glacicm,&
conftringit lutum. Tum iecundo;quia folummo-
do intelledlum, velfcicntiam videtur ponere po-
tcntiam rationalem, quod falfum eft:quia volun-
tas eft magis potentia rationalis , vocandopoten-
tiam rationalem , qux poteft in oppofita : nam
voluntas rationc fux libertaris m;igis potefl in
oppofita.

Refpondco.de hoc dicetur amplius infcrius in
quadam qu.Tftione ; tamen ad prsfens poteft dici
breHiter,qu6d porenria rarionalis debet fic intel-
ligi cfle ad oppofita, qu6d eft oppofitarum adio-
iiiun fiuc adionis , & negationis cius,puta quod
poteft agere , & non agere ; fic ergo loqucndo de
potentia rationali propria, & completa, voluntas
eft tantiim potentia rarionalis , vel faliem nihil
complete habet rarioncm potcnria: rarionalis noij
concurrente voluntate.

Ad primum ergo,cumarguiturde Sole,dicen-
dum qii6d forma naturalis fi cft illuminata , &
principium oppoficorum in diuerfis iriateriis op-
pofit)s,cuiufinodi eft forma SoHs , fic eft illorum
determinatc:ficut illa forma qua: eft vnius oppo-
fitorum eft iUius detcrminatc:nara prafentc pailb
receptiuo huius formac , &ilhus,noneft in pote-
ftatd fua altcrutrum iftorum:ficut nec elfct fi efTcc
vnius tantum^pr^fentc cnim paflb,neceilari6 Sol
conftringit,& neccllario dilfoluit , necpoteft fuf-
pendere fuam adionem : voluntas autem a<ycns
fiuc circa hoc oppofitum,in quod poteft,fiue cir-
ca iUud , non eft cx fe principiumdeterminatum,
fed poteft fe determinare ad aherutrum : didum
eftautem quod potcnria rarionalis vel eft volun-
tas vel non,vel non eft Cne voluntate.

Ad fecundum,dicendum,qu6d Ariftotelcsnon
excipit voluntatem a potentia rationaU : nifi vt
potenria rationalis fumitur incompletc , puta in-
telledus vel fcicntia, quaj nulUus extrinfcci eft
caufa,nifi fada determinatione aliunc[e,fciUcet k
voluntatc.cligcntc. Deindc cum dicic :

Palam autem cjuia ipjitts hene potentiam
fequitur folumfaciendi autpatiendipotentiax
hancveroilla nonfemper: neceffe enim bene

facienternfacere/edforuTHftciemem non ne^
cejfe benefacere,

Comparar ad inuicem quofdam raodos poten-
riasiam praemhros : diaum cnim fnitfupra qu6d
duplicitcr aliquid habct potcntiam , fciUcec j„ ^i^
vcl quia poteft agcrc , aut pati abfolutc ; vel quia *fi fLere
^d } potcft

l««iMw

Petentit r*-
tienalit »*-
tuin* quid
dtbtt tntelli..

Potenti» r*-
tionalie tfi
duflex.

Toftmis ns-
tur/Uu tfl d»
fUx.

SeUvoliitat
eft fotenti*
r»iionaltsci-
fletiueftdti.

3i8 Lib.lX.

muaw htni por.cft bcnc agcre^vel pati. Dicit ergo, palam ep,

facere. qt*ta fotentiam tpfiui betie fequitur potentiafa-

Pl •" «» • ciefidi, aut pafiendt folum ; quicqu jd enim potef^

■furtihtlitfr ^gpj.^^ ^gj p^^ jjgj^j^ ^ fequiiur quod poteft agerc,

n^nUcet! '^?' pati ablolutcuiaiti ad partem in materia Cequi-
tur totum jnmodo,non tamen conuertitur ; ideo
fubdittf/iwyfro/cilicet potentiam,qiia: fupple eft
pollc abfolnte,wo«yc/«/»fr (equitur illa, qux fcili-
cet eft polTt ben.e-,benc facientem enim necejje efi
facere,fed folum facientem ahfolute noufemper efi
neceffe bene faccre,st per fe eft fatis manifeftum.

Metaph,

II

SVMM^ PRIMiE

C A P V T III.

Contra ncgantes potentiam nifi cum les
eft in adu.

fVMMARIVM.

Refutat in hoc capitc ncgantes poten-
tiam nifi quando adu opcratur , quatuor
rationibus concludens oppofiturp;&: cx-
pUcans poflibilc,& aaun>.

SVnt autem (fuidam, ejin dicunt vt Mega-
rici^quando operatur folum pojfe & quanT
do nonoperatur nonpojfe \'vt non tedijicantem
mn poffe adifcare ,fed adijicantem quando
/tdifcatijimiliterautem (jr in aliis.

Poftquaqi Philofophus diftiqxit potentias pc-

^"^u't Po-' "^^ ^^ quomm funt : nunc inquirit de fimultate

tenti* <y potentiaCj& adhis in eficndo. Circa quod duo fa-

adtH. citrquia primo excludit opiniones fal&s. Secun-

do determinat veritatein. Secunda ibi : Omnibus

autem potenttis. Prima in duas fccundum duas

ppiniones, quia primo excludit opinionem , qux

(dicit,qu6d nihil pft impofllbile njfi quando eft ir^

adhi. Secundo excludit opinionem quac dicit e

f omicrfo , quod omnia funt poffibilia } licet non

^nt in adu. Secunda ibi : Si autem eft quoddi-

ilum eft. Prjma in du^ : quia primo facit quod

didura cft. Spcundo determinat qua{<Jam veri-

tatcs circa potcntiam , & adum. Secunda ibi ;

£ft autem pojfibiU. Prima in tres. Prim6 prs-

mittit opinionem. Seaindo a^dit eius improba-

tioncm. Terti6 ex improbatione przdida con-

ciudit conclufionem opppfitam. Secundaibi;

Gljtibut accidentia. Tertia ibi ; 5» er^o non contin-

. .• fit. Dicit trzo , Qnbd runtquidam vt Jl^^arici

/•/!-.. • lic vocan , eiut dtcunt , iupple quod tunc tantum

ItmHltmttO'' „ f • t . • \ n • rt f

t^ti4^ (y cftaliquidmpotenti;^,quandoeftma6tu^utaali-
aSu*. quid tunc folum pojfe qt^ando operatur , (cilicet in

adca'.& quandt non operatur non pojfe vt non adifi-
cantem , {cilicet in aftu dicunt non pojfe adtficare:
fed adificantem quando adtficat , dicunt fupple
portc xdificixc:fimiliter autem & in aliis. Deinde
ciim dicit :

£luibus accidentia inconuenientianon efi
difficile viderezpalam eriun quia non efi ^di-
ficatorfinon stdificef.nam adificatorem ejfe,efi
fjfi potentem adificare '.fimiliter autem (jr i»
4liu artibus. Si igiturimpofitbile tales habere
artes non difcentem aliquando ^ accipientem

^ non habere nonabifcientem altq«ando:aut
enim ob!iuione,aut pajiionealiqua^auttempor-
re;non enim viique re corrupta : Jemper emm
efi , quando cejfauertt non habebit artem, Ite-
rum quifiatim adificabtt aUqualttet acaptes,

Improbat di£bm opinionpm,& ponit quatuQt imfrthMt ^
rationcs,quarum fecunda ponitur ibi: Et tnanima- <**'» »/"*•
/<iTcrtia ibijSf^ ntcfenfum. Quartaibi:./4w/?/»«J
fi impojjibfle. In prima parte nitcndit talcm r^-
tionem:Si nihil habet potentiam,ni(} quando adlij
operatur ; ergo nuUus cft acdificator, nili quandp
adu acdificat : confcquens cft falfum ; crgo & ati-
tecedens. Confequentia eft cuide>is,riam «edifica-
tor dicitnr, qui poteft aedificare:fi ergo nullus ha-
betpoilI'c,nifiquandoa6buagit,fequiturqu6dnul- _ v . *
lus eft ajdificator:nifi quando adu xdificat, Falfi- <^'>^ M*
tas confequentis probatur ex duabus propolitio- gar,„,„i ^
nibus. Prima eft,quia ille qui prius non habet ar- fruiie cum
tem , non poteft eam poftea habcre , nifi accipiat agere,frobat.
cam dc nouo,vf 1 addifcendo,vel inueniendo. Scr
cunda eft,quia fi aliquis habet artem , non poteft
eam amittere,nifialiquo modo ipfam abiiciat,aut
per obliuionem,aut pcr infirmitatem, autquouis
alio modo:fi igitur aliquis non habct anem,quae
cft potentia raiionalis, nifi quando ea vtitur , fe-
cundum tc ; crgo afdificatorquando inciperct acr
dificare , tunc dc nouo acciperet anem , vel ad-
difcendo , vcl inueniendo : 6c quando definerct
aedificare , perderet eam aliquo diclorum modo-
rum,quorura vtrunque eft manifvftc falfum. Di-
cit tTgo,quibui, fcilicet Megancis, acctdant acci-
dentia, fctlicet tnconuententta, non ejt dijficile vi~
dere;palam enimejuia fupple,fi ficcft,»*''/ efiadi-
ficatorfifion adificat, {cilicct in a£lu;cuius proba-
tionem fubdit;»<iw» ejjc Adificatorem,eft pojje adifi-
care : fimtliter autem & in aliis arttbta i ideo lc-
cundum eos nullus pflet asdificator nifi adu asdi-
ficaret :&:fubdit propofitiones probantes fallita-
temconfcquentis, dicens ,fiigttur tmpojjibilf eft
tales habere artes, fupplg illum qui priiis non h^- Seitnti» ijm!-
het,nondifcentem aliquando, &acciptentem : haec mtiUferdi-
ftiit prima propofitio : & fimilitcr eft impoffi- ""■ '
bile , »0« habere , fupple illum qui priiis ha- a1. habuit,
bet «0« abijcientem aliauando : attt enirh obltutone
aut paJfione,id eft,infirmitate aliqua;<i«? tempore,
vtquando cxlongituduie tcmporis aliquis perdit
fi:ientiam : & fubdit : nonenim recorrupta,id cft,
qu6d habens artem non oportet quod perdat
cam per corruptionem rei;quia ars non eft cogni-.
tio rei qua: cft,fcd quac futura , ik qivr fienda cft:
femper entm eftix% , firilicct artificis , quae eft qua
poteft ficri aliquid per pantmjvnde ars non ppor- ^^^,-^ ^,
tet <juodcotium]p^iatadcorruptionemrei,Cicutac- neturrufti*
cidit in aliis:nam Socrate non fcribentc ,deftrui- rehM.
tur opinio quae opinatur Socrktcm {criberc Haec
fuit fecunda propofitio. Ex quibus infet t, (juando
quiefcet,Cn^^\t aliquid aedificarc , non habebtt ar-
ff»»:quod eft inconueniens:Iterum ille qutftatim
adtficabit „id cft,incipiet sdificarc, quando inci-
}piti,ftatim artem non noueritiquafi dicerci,qu6d
crit impoffibilc ; & tamen erit fecundum tc ali-
quaiiier accipiens. Dcinde ciim dicit :

Bt inanimata vtique ffniliter. Neque
enimfrigidum , neque calidum,neque dtUce,
neque omnino fenfibile quicquam trit non
fentientihui,quare Protagora rationem eis di-
cere (ontingii.

Pomi

1}

Summ^I.

faramd»ff»
fibiU»df€»
fmm.

Ponit {ccundam rarionem, qux talis cft : quia
fi fic , crgo frigiduni non eft frigidum , nec caii-
dum eft calidum , niC quando aclu (enriuntur :
conicquens eft falfum : quia mnc rediret opinio
Protagorz de veritatc apparentium. Confequen-
tia patct cx hoc , quia pracdida funt principia
H/f rmtU a£riua,& moriua fenfus,&; pcr confequens habcnt

frtct^tetm- potaitiam adiuam : fi crgo potenria non ineft
alicui, nifi quandoagit, (equitur quod nihil erit
calidum, niu dum fenritur ,& adhi immutat ien-
fum : & fimiliier eft dc aliis fenfibih"bus. Didt
ergo.quod itianimMt* fimiliier, fciHcet oftendunt
Al. ipCun jpfum efte falfum : nec enimfrifidMm/iec CMltdum,

cffe falCun. nec dHlce,nec amarMm,necomniirpnibileritfenft-
htle n«n fentientihiu fupple nobis : cftutre continget
ets dicere ProtMgor^ rationem , qui pofiiit veriU'
tcm rci ftarc in (blo apparcre, vt di<fhun eft in 4.
buius, tx.19. Dcindc cum dicit ;

M vero nec fenfum quicquAm habebitfi
nenfentiat , nec oferetut , fi erga cdcum non
habens vtfum^ aftum vero natum, (jr qudndo
dptum natum eHy & ampliui ens,iidem erunt
cdciftfe die vno^ (jrfurdi.

T.C7.

Itu rMi»
frtctSt c«m-
fMrMtnUfe»
ijiadftMtirt.

T.c.«.

■j>.

fc

14

tentim imf»f.
fkiUeJlofe.
rmri.

Hu TMti»

frueiit,c»m-

f»»»niomn'
dum faBum
»d fieri fiau-
rum velfr^
ftnt.

Ponit tertiam rationcm qus tah's eft : Si nul-
lus habet potentiam , nifi quando aifhi operatur,
crgo non adu fentiens non habct potenriam fen-
/iriuam : confequens eft falfum, quia tunc animal
dormiens non erit animal , cum non habeat (en-
nira. Dicit crTO , quod nequtfenfum ejuicquAm
habebit ftnonjenttt, necoperatur adhi ifiergo ca-
cum efi nonhabent vifumyaptumvero natum , &
tjMMndo aptum eft hahere : & ampUui ens, id cft,
cum hoc fit ens , & cxiftit aptum habere : fequi-
tur quod idem vna die erit ftpe furdtu & caau,
fcilicct quando vidcret adu , & quando audiret
viui, & auditu, & quando non : non : o- " tamen
cflct aptus natus haberc, tunc eflct ca i, & fur-
dus : accidit enim quod in vna dic fx^ c ncc audi-
pius adu, ncc videmus. Dcindc cum dicit :

Ampltus fi impopbile quod priuatum po~
tentia:efuodnonfit impofiibileeritfaeium effe^
fed quod impoftbile efifaaum effe,dicens.,aut
effe, autfuturum effe mentitur , nampofiibile
hoc fignificanit. ^uare hjt rationes attferunt
motum, & generatioaem ^femper enim Hans
ffabit, (^fedcnsfedebity nonenimfurgitfi
fedet, impopbile namque erit fnrgere quod
nonpoteHfurgere.

Ponit quartam rarionem, quar talis cft : quia fi
fic, crgo impoflibile eft non fedhim ficri : confc-
qucns cft falfum , quia tunc aufcrtur omnis mo-
ws, Sceeneratio. Confcqucnria probatur , quia
impombilc eft opcrari priuatum potcntia operan-
di : lcd non adhi operans non habct potentiam
opcrandi fecundum te , crgo impofEbile eft illud
operari, &per confequcrts nunquam potcrit fieri
id quod non eft fodum. EWcit crgo ; ampliiis fi
tmpoffibile, id eft, imporens cft tjuod prtuatum efi
potefiate, fequitur quod nonfa^um tmpojfihtle efi
fieri : fed dicens effe autfuturum efe (juod tmpofii-
bileefifim,mentietur : namimpo^ihile hoc fignifi-
cat , fcilicct quod eius oppof itura neccirario cft
vcrum : & per confequens ipfiun non contingit
cflc : quarc ba rationcsM cft, opinioncs auferunt

Cap.III. 319

motum , f!r generationem : femper e/rimfiaru fia-
hit, & fedens fedehit : non enim fiahit, id cft , po"
tcrit flare ,fifedens , id eft , quod non habct po~
tcnriam ad furgcndum quando eft fcdens , (ecun-
dum cos : & ita non eft pofribile eum furgeres &
pcr confequens impojfihtle eft eumfurgere. Simiii-
liter intelligendum eft dc omni alia mutauonc.
Deindc ciira dicit :

Si ergo hocnon contingit dicere^alam quia
potentia, c-r a6ius altcrumfunt. itU 'uero ra-
tiones potentiam,(jr ailumidemfafiunt,pro-
pter qttod, (^ non paruum aliquid qudrunt
deBrttere.

c^are contingit pofiihiU quidem aliquid
effe, non effe autem , (jrp/fiibile non ejfe , efie
dutem, Similiter autem, (^ in aliu CategortU
pofibile efi vadens ejfe^f^ non vadere,& non
vadens pojfibile ejfe vadere.

Concludit cx przdidis oppofitara coikIu/io-
ncm, dicens : fi ergo »0» contingit btc eadem fci-
licct inconuenicnria du. ere qux di^ funt, id cft, ^**" «"*•»•
fi voluraus vitarc di(fb inconuenienria , palam "^^ ,J^^
quiapotentia, & afiiu diuerfafunt : iit vero ra- funi diSt
tiones,id d\, prtdidtx o^imoncs faciunt idem^o- »fit*i»*m.
tentiam , (^ oQum , cx hoc fcilicet qu6d ponunt
tunc tantum aliquid cflc in potcntia quando eft
in aOu : propter quod nonpantum hi , imb fiipple
magnum aliquid qmrunt dtfiruere : quia fcilicet
tollunt monim , & gencrarionem a rebus , tjuare 1

fupplc hoc cft falfum : quia oponet dicerc quod
contirtgit aliquid tjuidem ejfe pojftbile, & tamen
non efti ; & fimihtcr altquid efe, & tamen poJfihUe ^,^ ^^

non ejfe : fimiliter autem, & in aliu Categoriis, id
cft , pra:dicamenris : vadtns tmm pojfihilt tfi non
vadere, & non vadtiu pojfihiU tfi vadert : in con-
ringenribus cnim illud quod non eft adhi,eft pofli-
bile efle , & quod a<fhi eft, poflibilc cft non eile.
Dcindc cura dicit :

Bfi autcm pofitbiU hoc cuifi extiterit dlfus
cuim dicetur habere potentiamy nihil eritim-
poJfibiU. Dico autem, putafipoJfihiU federe^
(^ contingerefedere, huicfiinesi federe^nthil
erit imptffibiU, ejr **' moueri, aut mouere,dut
Hfatui aut Hatuere, aut effe, atftfieri^ dut nom
effe, aut nonfierifimiUter.

Ad cuidcntiara ditfh^rura deterrainat quafdaro
veritates circa potcntlara, & a^ra ; 8c diuiditur
induas : quia priraoponit defcriprioncm poffibi-
lis. Sccundo oftendit origincm norninis huius
quod cft oBus. Secunda ibi : yimit autem dBus,
Dicit ergo, quod hoc OHtem tfi pejfibile cuifi exti-
ttrit aQtu cuitu dicitur habtrt pottntiam , id cft,
qu6d fi ponatur in a<^ ad quem eft in potentia,
ntn trit impoftihiU : dico auttm vtfi aliquid pof-
fihilt tfiftdere, & contingere federe, & huicfiineft
federe, fcilicet a<!his fedcndi non erit impoffihiU,8^
fimilitcr cft in aliis , aiu moueri , aut mouere , dut
ftatui , dutftatuert , aut tjft autfieri, aut non tjfe»
autnonfieriJhnUiter. Dcindie cum dicit ;

Venit dutem aSlus nomen qui dd enteUchii

compofitus^(jr ddalia ex motibus maxime.Vi^

deturaclus maxime tnotus effc^qudpropter.&

D d 4 nen

IJ

I. forifoi.

TtfhiU
fittdi

(,. VtrttM.

Vnde hoc no-
tnen adus,
dyquidfigni-
fic»t.

g«jt Trtidi-
cament/i con.
ueruunt run
tntibitii

Non attrt-
huitur aSfus
»«nf»tibm.

l6

fiefolutlo di-
fiorum de
Berr»inea,i^\is
^fignifita-
to eitf«.

T.cJ.

310 Lib. IX.

non exlFientibtu non afignant moueri , aUm
autem quafdam Categorias futa intelleBuA-
lia, (-r concupifcihia non ejfe entia^ mota verh
nonjhoc autem ^uia non entia a6fu^irut a6i»,
non entium enim quadam potentiafunt , non
funt Autem quia nonenteUchiafunt.

Maiiifeftat originem huius nominis quod eft
aUui quod cft impofitum ad fignificandum ente-
lechiam & ad alut,^ma. formam & perfedlionem,
& huiufmodi : a^tus inquam fecundum nomen
venit maxime ** >«on^<« ; nam ex motu habuit
originem hoc nomen a<3:us : videtnr enirn a^tts
ffiaxme ejfe mottu : quapropter & non exifier.ti-
hus, id eft, rebus quae non exiftunt, non reddunt
vel non affignant , fciUcet omnes homines ipfum
moueri : altas autem quafdam Categorioi , id eft,
quasdam aUa Praedicamenta , attribuimus fupple
non exiftentibus,^«w »0« entia dicimus e(fe intel-
ligibilia , & concupifcilfilia : mota vero non dici-
mus : hocvero ideo eft , quianonentia ablu erunt
aSlu, fi fciHceteistribuereturmotus,ciimmotus
fit adus , quod tamen eft falfum : ^u^idam entm
non entia funt inpotentia, non autem/M/z^id eft,
non ptopter hoc dicuntur elfe : quia nonfunt en-
telechia, id eft,actu.

Notandum, quod modi fignificandi fequuntur
modos inteUigendi ; & ideo quia nomina funt
figna conceptuum , inteUedus prim6 ilUs nomi-
na imponitqujB primointeUiguncur; Ucctquan-
doque pofteriora fintfecundiim naturam : motus
autem qiutenus fenfu percipitur,maximc eft nobis
notus inter caeteros adtus ; & ideo monii prim6
impofitum eft nomen aBtti : &c ab eo ad aUa eft
tranflatum , propterquod motusnonattribuitur
rebus quae non funt : qui^ cum motus fit adus,
(equitur quod ea qux non fiint a»3:u , ellent a£ku,
quodeffet contradidio manifefta. Tunc fequitur
jUa pars:

S y UUM PRIMiE
Cap. IV.

Contra ponentes omnia efle poflibiUa.
SFMMyi RIFM.

Contra afTercntes omnia efTe poflibi-
Jia ; quia diamecer nequit commcnfurari
cofta:. ExpUcac bcne Doftor, quidfic
poflibilc.

S/ autem eff cjuod di6ium eH pojfibile in-
quantumfecjuitur ; palam cfuia non con-

tingit verum effe aliquid dicere : tjuiapoffibi-
le hoc : non erit autem, vt dr impojftbtlia effe

Jic diffugiat. Dico autem^ptttaftquis dicatfof

Jibile diametrum commenfurari j non tamen
commenfurabitur , non cogitans irnpoffibile
(ffe : cjitia nihil prohibet poffibile aliquodent
ejfe, autferi : non tfft vero , aut non futurum
ejfe. SediUud neceffe ex peftu fit ,{jr fuppona-
mus ejfe, autferi : cjuodnon esi cjtudemi pof-

JibiUauter/iy^uia nihil eritpoJfibiU.Nonenim

Metaph.

eli idemfalfum, ^ impoJftbiU j nam te nunc
Harefalfum quidem elt, & non impoffibiU,

Latus,

Vbi excludit fecundam opinionem, qua: ponit *• 0/"'»m ex-
omnia efle efle pofl[ibih'a; h'cct non fint aftu. *'*''"'"■•
Circa quod duo facit : quia primo hanc opinio-
nem impugnat. Secundo quandam veritatem
circa confequentia polTibiUum manifeftat.Secun-
daibi : Similiter autempalam. Dicit ergo, quod
fi pojfihtle efi tllud cjuod diH^um eft inc^uantum fe-
cjuitur, fciUcet quod fi ponatur efle in a6tu , non
fequitur impoflibile, palam cjuia non conuenit ali»
qmd verum ejfe dicere , fupple quod quidam di-
cunt,fcihcet quod vnumquodque eft pofnbile, 5c
non erit , id eft , quamuis nunqiiam fit futurum j
quia impojftbite ideo ejfe fugiendum : vel vt habet
aUa traflatiOj-yf impojjibilta ejfefic diffiigiens. Yult
dicere, quod per hanc pofitionem impoflTibiUa TalfumdM,
toUuntur fccundum eosqui hocdicunt : dtcoaur t^'x.
tem vtficjtiis dicat pofiibtle efie diametrum,Cdlicet
quadratum commenfurari, fupple lateri quadrati ;
quia tamen haec pofitio quantum ad ah'quid dicit
verum , & quantum ad aUquid falfum , idc6 fub-
dit, quod mhil prohihet poffibtle efie aut fieri , non
autem ejfe, aut nonfuturum ejfe : multaenim funt
poflibilia' ^fle , qua: nunquam erunt : licct hoc
non fit verum de omnibus , ideo fubdit ifed tRud
neceffe efi expofttis , id eft , ex didis fuperius , Sc
fupponamnf, id eft, oportet fupponcre efie,autjit-
turum efie quod non efi cjuidem pofiibiU , aut non
erit impojfibile , id eft , quod oportet fupponerc
iila tantiimpoflTibyiaefle, aut fieri,qua: iicct non
fint , ipfis tamen pofitis in efle non fequitur im-
poflibile. Ex quolequitur impugnatio opinionis,
quod fcilicet diametrum elle commenfurabile
non eft pofTibile : quia eo pofito fequicur impof- T»lfMm A>
fibilc , & ideo non fblum eft falfum , fed etiam imfofftbiU
impolfibile , qua: mulcum diftant ; ideo fubdit, ""'' 'onutr-
non enim efi idemfalfum efie (fr non poJfibtle,id eft, "*"*'"'•
impoffibile efle : nam teftare-: nunc quidemfal-
fum eft, fi fupple fedcs : non eft tamen impojfibile:
multa enim funt falfa , fed non funt impoflibilia.

Notandum hanc opinionem partim falfam Refoluti»^
efle,& partim veram : nam eorum quaj non funt, ^«rum.
quxdam fimt poflibilia eflc , puta Anticrhriftum
eife , qui nondum eft : qusdam vcro non funt
pofTibilia , pura diametrum commenfurari , vel
afinum efle rifibilem. Ifta crgo opinio , quantum
ad id quod dicit falfum , impugnatur cx diffini-
tione pofl^ibiUs prius pofita, quam hic oportet
fupponcre : nam (\ poflibile eft,quo pofito in efre,
non fequitur impoflibile , fequitur qu6d afinum
efle rifibilem , & fimilia fit irnpoflibile , cum ad
ea pofita in eflc fcquitur impofhbilc.Deindc cura
dicit :

Similiter

Summ^I.

Similiter autem falam : tjuiaft a ente^fte^

Al. fimul an- cejfe b fffc. Et j)o(tib:U ente ^&h necejfe eH

"^' ejfeprpbile \fi enim non neceffe effe fofibile ,

Tx.1 9. nihtl prohibet non e(fe poffibde effe :fi autem

fopbiU, ergo quando a pefihile erit effe^fifo-

natur a nihil impoftbile Cjfc accidit : b autem

fiecefje effc,federat impjhbile. Sit itaifue im-

pejfibile,etjf impofibilenecejfe ejfe z^neceffe ^

b ejfcfederat primum imfrfthile^ ergo &fe-

cundum. Si igitUrfit zpojfibtle, & b erit fof-

fibile , Ji qtUdernftcfe habebant , ergo 1 eme,

neceffe & b e{fe. Si itaqueficfe habentibttf a,

b, non eBpoffibile b, ita nec a< b habebit i/t

pojitum eH^ etji a. pojftbili ente , neceffc ejf b

foffibik effe.fteH a neceffe eH b effcynam pof-

fibile tffe ex necefsitate b ejfefizfit pofsibiley

hoc ftgnifcat fi fitz& (juando, (jr "^* ^^^^ fof-

fhile ejfe , & illudtunc effe, & ita ejfe neccffe.

Manifeftat quandam vcritatctti circa conre-

quentiara poflibilium : dixet at enim quod pofli-

bile eft ex hocquodadipfumnonfequitut im-

podibiie :Ted pofiibile : intendit ergo iftam veri-

tatem , quod in condirionali veta fi anteccdens

cft poflibilerfronfequens erit poflibile : fit a anre-

cedens & h confeqiiens. Tunc arguitut fic : fi «

JiecUr$t »#- cft poflibile ; ef<yo & ^ eft poflibile,quia fi non,da

tMemven- oppofitumj ctgo b non eft poflibile,&: per confe-

ftJimt^U^ quens impoflibiie-, fed fi h eft impoflibiie ; ergo

'pffikiUitm. ^ qiii^ ^^ oppoficum coniequeniis,(equitur oppo-

fitiim antccedencis : (ed pofitum erat a efte pof-

fibiie ; ergo oponet quod fi/i eft poflibile,qu6d b

fit pofllbiie , & hoc vniformiter , vt ficut a &

quando a eft pofllbile, fimiliter & b. Dicit ergo,

quod fimiliter aut paiam ijModJi zente , id eft,

exiftente , necejfe efi b ef/e , ergo fcilicet fcquitur,

Sc pojfihile ente a id cft fi a eft poflfibile cff(z,necejfe

efi b pojfibile ejfe : quia detttr oppofititm confequen-

tis, nihtl prohtbet non ejfe pojfibile ejfe, {cilicec ip-

fiim b,8c per confequens ipfum rf,quia ad oppofi-

tum confequenris (cquimr oppofitnm anteceden-

tis :fi ttutem a pojftbtle erit , vt fupponitur ; ergo

tftiando ipojffbtle efi ejfe :fi ponttun (cilicet m

ejfe,iiihil accidit impofjihile ejfe : fic enira fiiperius

jtdtppolttnm diffinitum efipojfibile b autem necejfe, id eft nccef-

emfrquentu fatio (equitur ad a vt fiipponitur ; fed erat impof-

feqiaxitrep. fiyHg , id eft , ipfum h fupponituT impoflibile :

nam idem eft efte impoflibile, quod eft non pof-

fibiie '.fit itaque impojfihile , (ciljcet ipfum h & fi

impojfihile, neceffe efi ejfe , id cft , quatenus ad op-

pofitum confequentis fequitur oppofitum ante-

cedentis, necejfe efi z&h effe, (ciiicet impoflibi-

le : fed erat , id eft , fupponitur quod pofito a ne-

celle efte(leb,ergo^r»w»Kw efi iiapoffibtle & fe-

tHndum quod fciiicet h eft impoflibile , quod lia-

bet rationem ptiotis in (ecunda illatione ; ergo&

ftcundum, fcilicetipfum a crit impolfibile , quod

eft contra fuppofitum : opportet ergo fic (e iiat»e-

re , quod u <» eft polfibiic & h erir po(fibile : f\

quidem fic (e liabebaht quod a ente,nece(Te eft h

ellc : Jic itaque fe hahentthud a, b quod fcilicct ad

a fequitur h non efi pojfibile b ita, (cilicet fe habe-

bere , quod fit impofnbiie exiftence^poffibiii:

([mzfific ; nec a,b fe hahehtt vt pofitum <ry?,fcilic£t

quod ad a {cquitur ^, crgo.y» a poffthile ente,necejfe

b ejfe poffibile ejfe , vt oftcnfum eft : oponet quod

fffitiemM-
tttedeatii.

Cap.V. 321

fi efi z^eceffe b effe : nam ex neceffitate pojfthtle efi
b effe yfizefi poffthile : boc emm figntjuat fupple
cum dicimr qu6d fiefl zefi h^quod fi z eftpofli-
bile quod h necdfario cft poflibiic, fic iniclligen- ^

do quad fiefiA& quadt>,& vt erat pofiihile ejfe & ;

iRud, fcilicct b tunc, & ita neceffarto ejje efl, fcili- »

cet poQibile; itaquod fcamdiim circumftantias ^

quibus h eft poffibilc, & ipfum ^ fit pofliibilc; ^

crgo, &c. .,

Notandi'm,quodpoflibiledupliciter fnmitun r$ J

vno modo, vt opponitur neceftario,& hoc modo i

poffibiie dicitur quod conringit cnc, & non cflc.
Alio modo fumitur poffibile vt opponiiur im-
poflibili,& fic eft commune conringenri , &ne-
ceftario, vt patet ex pnmo libro Priorum, cap.i 8.
Primo modo non loqnitur hic Philo(bplius de
poflibiii : quia poteft efte quod antecedcns fit p^j»v-,
poffibile hoc modo , fcilicet conringens eftc , & aliuaqwdem
non cflc : & tamen confequens crit neccfiarium. tffenuurnt-
Exemplum, fi Piato videt ; en^o Platocft animal: tiffe aliMd
loquitur ergo de poflibili fecundo modo : fic '"^toff^'
enim verum eft quod fi antcccdens eft polfibilc
qn6d confequens etiam fit poffibile : uimendo
poffibile vt opponitur impofnbili,& fic procedit
probario Philolbphi, ficutpatet.

Notandum,quod didum Philofbphi non con-
uerritur, fcilicet quod fi i eft impoflibile ; crgo a ^ tmpo0i.
cft impofllbile quod fimiiiter c conucrfo fit: nam „/*?£^^f*
ex impoffibiii poteft feqiu neccflarium. Exem-
plnm : fi homo eft cquus , ergo homo cft fciifibi-
lis : fi enim ad confcquens impoflibiie fequitur
antecedens impoffibiie,non oponet fic efle c con-
ucrfo, vt patec inexempio daco.

SVMM.A PRIMiE.
C A p. V.

Quomodopotenrix ad a<5him Teducuntur ?

SVMMARIVM.

Explicat potentias naturales,& acqui-
fltas, docens illas dari a natura , has vero
cxercitio acquiri. Item potcntias irratio-
nalcs reduciadadumftatim, applicatis
adiuo , & paflRuo : rationales vcro non
ita, nifi vciit potens , quod bene explicat
Do^lor, & quod tantum voluntas eft po-
tentia rationaliscomplcta, dequovide
eumhicq. 17.

OMnibtes atttempotentiu exil/etib/es hu tx 10,
quidem cognatu, "vt fenfibu<:hii autem
confuetudine,vt cjua efl fiHulandi-.dltis autem
difciplinatu , vt tjua eli artium : hae tjuidem
necejfe eos , (jui pracxercitati fuerint^ habere
tjuacunque confuetudine,<^ ratione:non tales
autem^ C^ eoi qu/efunt inpatiy non neceffe. '^

Poftqium Philofbphas cxclufit quarundam © ^ ^
opinionum falfitatem : nunc dererminat veriu- di de Jin.Ml
tem. Circa quod duo facit : quia prinio pramit- tM vel prt,
tit quod aUquando potenria prxccdit a(Jhim, ali- t^fif^if*tf
quando fequitiu:. Secimdoinquiritquomodopo- ^^***"©*
tcntia prscedcns adhim ad aiStum reducatur. Sc-

cunda

Al, cognius
vel conatis,
id cft, indif-
fcrenter, tcI
fongcncra-
tis, id eii,
naturalibus >
vclconnatu-
falibus.

^i pcttniU
fnceduitt

fiitit* confidt-

fsripoffitnt

dMflicittr,

5ZI Lib.IX.

cunda ibi : ^uoniamvero pojftbile efi,. Dicit crvo,
qiiod cmmhus potentiis extfientihns his e^Hidem
generatis , id cft , naturalibus vtfenjibw : fendis
enim funt potentiac naturales in animalibus : his
autem confuetuding , id cft, acquifitis per confue-
tudinem , vt ars tjuit efififiulandi , aut tibizandi :
alits autem fcilicet potentiis more , fiue difcipli'
natu , id eft, per diiciplinam , fiue per doArinam
acquifitis, vt cjutt efi artiumAd eft,ncut artes,puta
mcdicina, & aliac:iftarum fupple potentiarum
has cjuidem qntcuncjue funt confuetudine,& ratio-
ne, id eft, quas acquirimus p^r confuctudinem,vel
rationem, necefie efi prxagentes habere , id cft , ac-
quiri per adusjvnde in his adus praecedit poten-
riam : nam habitus gencrantur per adhis : alias
vero potentias non tales quae fcihcet funtgenera-
tae, & ejut.funt in pati , puta potentias (eniiiiuas,
»0« ntcefii efi quod fciHcet adus praecedat, poten-
tiam : nam fiftulando fit aUquis nftulator,& con-
fiderando fit aliquis fciens : non tamen Cic eft in
potentiis naniralibus : nonenim audiendo acqui-
rit aliquis (enfiim auditue ; (ed ex hocquod habet
potentiam auditiuam , fit poftea audiens : ficut
crgo in primis potentiis adfcus prxcedit poten-
riam, fic m iftis (equitur.

N6tandum tamen , quodloquendo de potcn-
tiis, vel habitibus acquifitis ex confuetudine, vel
tnorCjCft confiderare adus induplici genere:quia
quidam funt generatiui potentia: , quidam mnt
eliciti k potentia ; & fortc hi , & illi funt Jdem,
excepto primo a<Slu geherante primum gradum
illius habitus, qui dicitur potcntia : nam ille folus
non elicitur abhabitu. Inquantum ergo ifti a(!^us
funt generatiui , prascedunt potentiam j inquan-
quantum vero cliciti, fequuntur potentiam. Ra-
tio vtriufque patet,quia caufa prarccdit efFe£tum.
Contra : quia nihil idem eft caufa , & effedus
refpcftu eiufdem ; quia fic eftet prius & pofte-
rius eodcm. Refpondeo , verum eft fecundum
idcm , fed non eft fic hic : nam adus gcnera-
riuus potcntiae , excepto prinio adu, elicitur , &
eft eflfeclus gradus praccedcntis in habitu^ ge-
nejrat tamen & eft caufa gradus fequentis : nam
aftus elicitus augmentat nabitum, Deindc cura
dicit ;

^oniam atttem popbile aliquid^pojjibiley
i^ ijuandocjue ^ cjuodafKmodo , ^ qu^cun-
que alia necejfg adejfe in difpmtioue , (^ hxc
quldem fecundum rationem pdff^^nt meuere^
(jr potevtid ipforum cum ratioae : httc autem
irrationabilia ^potentid, etiam irrationales :
C^ tllas quidem necejfe inamtmato effe : has
vero in ambobus.

Inquirit quomodo potcntia praecedens a6Kim
ad a(5kum rcducatur. Circa quod duo facit : quia
prim6 oftcndit quomodo circa hoc difFerunt ad-
inuicem potentiac rationales, & irrationales. Se-
cundo jjxponit quomodo rcducantur ad a(£him
potentiac rationalcs. Secimda ibi j Necejfe ergo
^, diuerfum. Prima in tres : Primo ad hanc difFcren-

tiam affignandam quaedamnpccflariapriminit.
Secundo diAai'um potcntiaram difFcrcntiam fub-
iungit. Tcrri6 caufam dida: difFercntiac cxponit,

x.Tftambu' Sccunda ibi : Tules quidem potentias. Tertia ibi ;

lum. H* autem omnes. Prxmittit ergo duo : vnum eft

qu6din rationc, id cft^diflinitioncpoflibilismul-
ta funr confidcranda ; ideo dicit >qu6d <jMoniam

Metaph.

flualiter ide
f^aut 6" g^-
nerat,(jfgt-
neratw alt
h»biti$ i

10

vero poffibile efi alic\uid pofiibilc^uu fcribercair-
rere,vel cintarc, & <^iando,id eft,quando oportet
confiderare etiam circunftantiam remporis: quod
cnim aliquid poteft, non poteft jlludquocunque
tempore indifFerenrer , ficut mafculiis non potcft
fempcr gencrare,fed tempore determinaro,fcilicct
quando eft vir, & ejuor»(/do,id eft, oportet confi-
dcrarc modum pofnbilis : non cnim quocimquc
modo poteft aliquid agere , vcl pati- , puta fi ali-
quis poteft fcriberc velocitcr,non tardc,vel c con-
uerfo : & fimiliter cju<cunejue alia necejfe efi adeffe
in, diffinitione, id eft,qu6d oportet confideraie has,
& alias circunftantias , qux in difHnitionibus rc-
fum dcrcrminare oportet : & fimiliier in diffini-
tionc poflibilis , puta quo loco , aut quo inftruT
mento , & huiufinodi. Aliyd quod prasmittit eft,
c^hdalia cjuidern pojfunt mouere fecunditm ratio-
nem, & potentit tpforurn funt cum ratioie fcilicet
rationales : hticautern,Cci\ictt pofTibilia funt irra-
tionahilia,"^ potentia ipforum funt irrationales:&
iilai ^uidem poteiitias , fcilicet rationales necejfe
efi efie inammato : quia non poffunt cfle in rcbus
animatis : eas vero , fcilicct potentias irrationales
in ambobfu, Ccilictz in rebus animatis, &c in iiiani-
matis,vt expqfitum fuit fuperius:nam omnes po-
renticE non foluin corruptibiles,fed criam animre,
prjcterquam anims rationalis , & quae fubfunt
imperio rationis , cadunt , Si computantur inter
potentias irrationales, Dcinde ciim dicit ;

Tales quidempotentias neceffe quando vt
fo^unt a5iiuum,(^ paffiuum appropinquant-,
hoc quidemfacere , illud vero fatiy illas vero
non neccjfe.

Subiungit didanmi potcntiarum difTcrentiam,
dicens, quod tales quidern potentias, fcilicct irra-
rionales, ^uando vt pnffunt, id eft fccujidum quod
txpcdit,ailiuum & paffiuum appropincjuant : ne
cefle cft hoc quidemfa. ere : tllud vcrb pati. Ratio
huius eft , quiapotcntiac irrationales funtpoten-
tis, quac non habent dominiumfuiadus.&adi-
uo , & paffiuo approximatis , puta igni, & cora-
buftibili,neceflari6 fequitur adlio : t/latvero, fci-
licet potentias , fciUcet ratiomlts non neceffetd
fic fe haberc : non enim nccelle eft fiftuktorem
fiftulare, eriam pracfente paflo. Rario liuius eft,
quia potentiac rationales habent dominium fui
adas, ratione voluntatis concurrentis , vt dicetur
iufra. Deinde ciim dicit :

I/a quidem enim omnes vna vnimfaSli-
ua : illa autcm contrariorum ; quarefimulfa-
cient contraria.fcilicetfagerent approximata
faffiuo ftne aliquo determinante. Uocautem
impoffibile.

AfHgnatcaufam di(kx difFercntiac,dicensqu6d
hx , fcilicet potentiae irrationales omnes fic fe ha-
bent, qu6d vna eftfaUiua vnitu , & ide6 fupplc
praefente pallb , fcilicet conuenienti poteft face-
re illud vnum ; i/lt t/tfro,fcilicet potentiae rationa-
les funt contrariorHm,\t fupcrius di<ilimi fuit;^M4-
re fupple fi prafente paflb potentia: rationalcs
neccffario facerent, ea qnorum funt fa^uac , fe-
quitur qu6d fmui factert contraria ; fed hor efi
impQJfJftle, ficut patet de fe, nam tunc medicina
fimul induccret acgruudincm , & fanitatcm. De-
inde cum dicit ;

Neceffe

Vidc7.ir.

PofTc tOiMi
nlfolutnm,
sliud circun-
flanttonatS:
velfic, »Iih4
rrmo.ii itliud
profittquMM*.

r.Trtambih
lum.

Toffthtle ^
fottnttM du-

fltx.

Xt

Dijftrttttia
diSarum fo^
tentiarum.

^cliuo ^
pafftuo ap-
froximatu,
efuando n«-
cejfariofe-
^Mititr #9i».

Vidc i.q.
prolog. fent.
& hicq.fi»
nali.

i

^auu r»tt*
.mmUtrtdtt-
tmmtur tU

Summ^II.

Neceffe erg» /ilterum aliijuidejfe tjuodpr»'
frium eH. Dico dutem hoc appetitum, autpro-
ffdrejlm : cjuod enim defiderabit frincifAliter
hocfaciet quando vt poteH extiterit,dr appro-
pnquauerit pajjiuo. ^arepotensfecundum
rationem omnenecejfeejiquand» dejiderat c»-
ius habet potentiam , dr vt hahet hocfacere.
Habet autem prafente paJfiM,fir itafe haben-
tefacere , fe autem nonfacere, nonpoterit.

Oftcndit propofitum de potentia ratioiiili,
CmfMdia* quomodo fcilicet rcducatur ad a<^m.Circaquod
^*^ duQ fadt : quia prirao prjcmittit veritatera intcn-

ti, oftcndens pcr quid ad adhira reducatur,cx quo
non fiifficit approximatio palli. Sccimdo ©x vcri-
latc oftenfa excludit duo dubia poIHbilia oriri cx
prxdiciis. Secunda ibi : NuUo namefue exterio-
rum. Dicit crgo, quod quia fupplc potenria ratio-
nalis (c haber communitcr adcontraria , & a
^^'r»ti*- <^o™™^' "O" procedit cffcdhis dctcrminarus,
nifi fit aliquod detcrminans illam caufam ad
hunc cfFcAum , magis quam ad illum : quia in-
quam fic eft : ergo nesejfe efi effe quid diuerfum,
fcilicet practer potentiam rarionalem,^K«<^ efipro-
priMmJA eft,aliquid quod approprict Sc detcrmi-
net illam potenriam ad alterjim contrariorum :
dico Mttem hocappetitum , id eft, voluntatcmyotr
prohtrefim, id cft,ele£Konem quo eftadlus volun-
tatiS, qwfd enim altquis dejiderahit , hoc maxime
facict,ejua»do Jicut potefi exifiit, id cft,quandocft
in di({X)firione,qua eft potcns faccre,& appropin-
quaueritpaffiuo: haec cnim criam rcquiritun^ifc»-
reom»e pojfibile,vel potens fecundum rationem ne-
cejfe efi : tjuod fi faciat (juandc dejiderat iBud cu-
uu habet potentiam vt habet hocfacere.Yalt dicc-
re,qu^ ficur potcns potentia irrarionali necefta-
rio agit przfcnte paflo : itapotcns potcnriarario-
nali quando defidcrat , id cft , cft dctcrminatum
per apperitum neccflario facit illud cuius habct
potenriam, & eo modo quo habct: W autempra-
fentepajftko , c^ itafe habente potcft facere :'jiau-
tem nort,facere non poterit.

Notandum quod, vt dicebatur prius,& dicetar

magis in quzftionc,poteniia rationalis eft volun-

tas, vt hic loquimur de rarionali : vel faltem non

f ft fine vohintate : vnde intellechis vel fcientia

non cft potenria rationalis , m'fi incompleta ,

quando Philofbphus communircr loquinir de po-

tcntia rationali."Quia igitur intellcdus vt diftin-

fiiiemedein miitur avoluntate,cft potcnria mcrc riaturalis,ncc

feiuam tfi habet per confequens dominium fui a£his pix-

timl^^ fence pallb ; ideo oponet qu6d determineiur pcr

etmfUtm <^ voluntatem ad achim, cum de fe indetcrminato

JetenninMtuT poflit in oppofita , qua determinationc fiSta. ne-

& umflttHr ccllario exit in adhim quantum eft de fe : nifi fbr-

^^ *' fan pcr voluntatem rcfr^nctur : voluntas cnim

pcr fuum imperium poteft fufpendere non folum

E/ dt liher. adum propnum, Ctd etiam adum intclledus : &

tatt ■velua- pcr confequcns a(fhim praffacum arris , fiuc diri-

tu bu. gcnrisjfiuc cxequeris,&ided xdificator poteft non

ardificare etiam praefcntc paflbX)cinde cum dicit:

NuHo namijue exteriorum prohibente ad-

' hucadiungere nihil adhuc oportet. Potentiam

enim habet vt ejl potentia faciendi. Ejl autem

non omnino :fed habenlium aliquo modo ; tn

quibus excludentar qu/e exterius prohibent.

Cmuamtn-
ti» fttnti»

rumdia*-
rii»»ecejf*
rif •prt.

Cap.I. i^i

Remouent enim hoc eorum qiu in determinA^
tione apponuntur quadam.

Ex veritatc oftenfa cxdudii du6 dubia pcfli-
bilia oriri ex przdidUs : quorura fecundum poni-
tur ibi : Propter quodnecfijimul. Poflet cnim du- T

bitare aliquis, quare ciim ait quod potens potcn-
tia rarionali quando defidcrat nccefuri6 agit prar-
fcnte paflb , non addidit fi nihil cxterius prdhi- i- DuHum
bcrct : & hoc rcmouet , dicens quod nuBatenm ^T*-^*'
oportet drterminare^dc&,3.ddere,nullo exteriorum
prohibertte : quia didum cft qubd ncccfte eft agcrc
fi habcat potcnriam fuffidcntcm ad agendum :
ideb 6icit,cpcd potentiamenim habetvt efipoten-
tia facitndi : ejf autem hoc non omnino , id cft,
quolibct modo :Jed habentium aliquo modo,id cft,
quando habet potenriam debito modo , & fuffi-
dcnti in {juibui didis detcrminantur vcl exclu-
dumur qua exterius prohihent : auferunt enim hoc, ^

id cft , cxtcrius prohibcntia quasdam eorum qu2 ^^

funt exiftcnria indsterminatvtne, id cft, in difhni-
rionc , fcilicet pofEbilis , vt videhcct qubd talc
poflibilcprohibitum perexterius prohibens, non
fit pofllbile tunc, vcl non pofllbilc tali modo , &
alia huiufrnodi,ita qubd per ea qus fupcrius funt
di<3a debcrc attendi in diffinitione poffibilis,
remouentur impUcitc exteriits prohibentia , Sc
ideb non fuit ncceflarium modb addcrciilud.
Dcindc cum didt :

PropterquodnecJiJirhulvolunt , aut CM-
fiunturfacere duo, aut contrariafacient. Non
enim itafimulhahent ipforum potentidm.nec
efifimulfaciendipotentia^ quoniam quorum
ejificfacient.

Rcmouet fecimdura dubium : di(!hmi eft enlm *• T>u^Mm,
qubd potens potentia rarionali,qu.'mdo dcfiderat
ncccllarib agit, cx quo vidctur qubd poffit firaul ^*"***-
contraria facere, cura aliquando dcfidcret con- ■ r > g
traria : faltem fecundum apperitum fcnfiriuum, J^^f^
quod rcmouet dicens : propter ejuod nec fi finttU fettru.t,^
volunt,antcupiunturfacereduo, aut contraria, f*temtiamp.
non propter hoc facict : non enim ita habentpo- '"'dtatU.
tentiamjlmul ipforum,Ccilicet contrariorjm qubd
fimul contrana faciant : quoniam quorum efi Jic
faciet, id cft,fed fic fadent contraria,ficut habcnt
potenriam, vtfcihcet alterum contrariofum pof^
fint facerequod magis defiderant.

SVMMA SECVNDA
De a&a.

C A P. I.

De diuifione adus , & vt aliquid eft in 'potama
proximc & rcmoie.

SVMMARIVU.

Agiturdcadu, qui Mcraphyfic^ eft
exiftcrc rei; diuiditur in primum &rc-
cundum ; aliquando cfl: coniunftus po-
rcnti3e,aliquando non , vt in videnrc ; in
c5rinuo auccm &: vacuo, fcmper eft aftus
coniundus potenrix , quia potcntia ad

a^him

T.C.II.

14

324 Lib.IX.

adutn diuifionis , & euacuationis , in his
nunquam ccfTac Dc quo vide Doftorcm
i.d.i.q.9.nu 11.

QVoniam autem de potentia qtiAfecun-
dum motum dicitur^di^um eB^de aBu
detcrminemiii quide$ia6im^ & cfuale quid :
etenim fofibile JimulmamfeFtum erit diui-
dentihus: quia nohfolum hoc diximtti pofihi-
le quod aptum natum efi mouere aliud , aut
moueri ah alip^ autfmpliciter, aut modo quo-
dam ; fed^ & aliter : quaproper quarentes df
hufuperueniemus.

Poftqnam Philofbphus determinauit de po-

tentia : nunc determinat de adu. Circa quod duo

facit : Primo prpponit inrentum. Secundo exe-

SrrmoietBu quitur de intento. Secunda ibi : Efi mtem aHui,

tibfo.ute. Dicit ergo , quod quoiuam diUmn tft de potentia

di^afe^nndtirnmotum qjiA fcilicet eft in rebus

mobilibus principium adiuum , & pafliuum :

nunc ditermi-iabmu-i de afiu , ^uid eft , & «^naU

quid eft : etenim ftmui cum hoc erit manifefium

ipfHmpojfihtle,id eft, habens potentiam diuiden-

tibm , fcilicet nobis ipfum aAum : nam fupple

8.6tus non folum inuenitur in rebus mobilibus,

fed etiam in immobilibus ; ex quo paret quod

quia potentia dicitur ad a6tum, non/blum hoc di-

citur pojfihile quod aptum natum eft mouere aliud

aiXmc, aut mouen ab alio pafllue, aut fimpUciter,

pura cum potentia fumitur abfolutc : aut rnodo

quodam,^ma. cum potentia fumitur cum detcrmi-

jiatione huius quod eft benc agere, vel bene pati,

fedetiam aliter , fupple fumitur potens , fcilicct

fecundum ordinera ad a<^um ; & hoc fine motu :

quapropte^ <}iure;/tes, & de hts tratiabimus.

Not.-indum, quod licct nomen aEtus fumptum

ABuf & po- fit a motir , vt pracdidum eft ; tamen non iolum

tcnti» Ati- ^£j,|^j j.^- niQjy . a£tiis enim, &; potentia duplici-

^*'*' ter dici poifunt : vno modo vt abftrahunt a motu:

alio raodo vt ip-cludunt motum. Primo modo

dicuntur Metaphyfice , ita quod adius dicit

aikura elTciidi fiue exiftendi cui opponitur

potencia obiediua. Secundo autem modo

dicuntur Phyfice , dcterminato ergo de poten-

tia, &c a6tu vt dicuntur Phyficc , dicendum eft de

eis vt dicuntur Mctaphyficc. Deinde cum dicit :

£/? autem a^us exiMere remnon ita fcut

fotentia dicimus , vt i» ligno Mercurium , e^

in toto medietatem ; quia auferetur vtique,^

^ fcientem, & nonJpecuUntemfi pote HJpecula-

ti hocaSlu.

Exequitur de inrento. Circa quod duo facir.
Primo oftendit quid fit aiftus. Secundo quoraodo
At. quando aliquid eft in potentia ad adum. Secunda ibi :
aliquid. Qmndo vero potefiate. Prima in duas : primo

oftendiC' de a£lu quid fit. Secundo diftinguit
ac^um. Secunda ibi : Dicnntnr autcm a^u.Vnmi
in duas. Primo facit quoddi(iiuraeft. Secundo
remouet dubium ibi : In fingularihus autem. Di-
cit aurem quod Oitliu , fapple Meraphyficus, efl
rem extfte^-e ; ita quod exiftentia cft .idlus rei : noa
antem ita edficut dicimut altejHtd fiipple e(Ie po.
teftate, id eft, potentia : diciraus autcm potcntia :
1.1 tn lignd Mercurturn , & no/i in aflu : & Jimi-

Metaph.

jiciit* Metn-
fhyficus
Huid i

Videin 4.d.
ll.»rt.l.q.(,
iuxtn frlnd-
fium.

liter in toto dicimus dimidietatem c0e in potcn-
tia : quia auferetur vticjue, id eft, quod eft poffi-
bile vt illa pars dimidia auferatur a toto & ttine
fupple erit in adru :& fimiliterfcientem , & non
fpeculantem dicimus fupplc elfein potcntiajyi/^o-
feft jpeculari : hac vero a£lu , quando fcilicet a6tu
fpeculatur Pex quibus patet quod aliterrcseft
in potentia ,& aliterres eftin aftu. Deinde cum
dicit :

Palam autem indu6tione in fwgularihus
quod dicerevolumus-.^non oportet omnis rei
terminum quarere :fedproportionaie conffiice^
rei^uiavt.ddifcans ad^dificahile^, (^ vigi-
lans ad dormiens.,^ videns adclaudens qui-^
dem oculnm: vifum autcm hahens , (jrfegre'
gattim ex materia admateriam cjr elaboratum
ddillahoratum eH aliud , ^ huius differenti^
fllteripartift aUus detcrminatus : alffri au^
tem poSiL

Remeuet dua
bium.

x6

Non 0mniuta

efi tjU4irend».
frofria diffi-
niti» ; fcd
flur» rotifi-
cunturper eis
properticn*-
bilitt.

Rcmouet dubium : poftet enim aliquis dubi-
tare , quia per diftinitionem non exprimit quid
fit a(ftus : quod remouet dicens, quod indufltone,
id eft , per indudionem in fi.^q^ularibu! eft. mani-
fcftum quid dicere volumus , lcilicet quid fit
adtus , & non oportet omnts ret terrninum , id eft,
diffinitionem cjuarere , fej proportionale , id eft,
per proportionem mutuam aliquorura duorum
eft confpicert , quid rcilicet lit aftus : quia ficut,
fupple fe habet adificans ad adtfi^cabtle, & vtgt-
lans ad dormiens , & vtdens ad clitudens oculum,
habens tarnen vifum , & fegreoatum ex materia
ficut forma edudta de mareiia , vel per natu-
ram , vel per artem fe habet ad ipfam materiam
& fimiliter r^3.'C3.ium.,& elahoratum , ad hoc quod
non eft paratum , vcl non elaborattitn : & huim
dijferentta, altcripartiumfit atiiu determinatm,&
alteri pofiihtle, id eft, quud in omnibus iftis altera
pars prit ad:us , & altera.pars ent potentia : fic
quodcx huiufinodi (ingularjbus exemplis poflii-
mus eognofcere indlidiuc de potentia , & adu
quid fint.

Notandum , quud ficut didum fuit 8. huius,
non cuiujlibet rci poreft dari diflinitio:aIiter eifet
proceifusin infinitura in difKnitionibus:cft enim
deuenire 'ad aliqua prima fimplicia finipliciter
indiffinibilia. Potentia ergo & adtus ciim fint de
primis difterentiis, fiue pallionibus entis , diffi-
niri propric non polTunt cum non habeant ali-
quod prius fe, perquodpollunt diffiniri , fed ma-
nifeftari polfunt per exempla, in fingularibus in-
ducendo , eo modo quo pradictum eft. Deindc
cum dicit :

Dicuntur autem affu non omniafmilitcr\
fed autproportionaliter, vt hoc in hoc : aut ad
hccfic hoc inijlo aiit adijfitd. Hac quideenim
vt motus adpotentiam:illa vero vtfubjlantia
ad aliquam materiam.

Diftinguit adlum , &i potentiam , & ponit a1. Jiftin-
duas diuifiones , quarum prima eft quod adus dioncs.
quidam eft prinuis , qui eft forma rei ; quidam
fecundus , qui eft opcratio. Secunda diftindio 27

eft quod adtus quidam eft coniundus poten-
tia:, quidam cft feparatus. Secunda ponitur ibi :

ylliter

Refolutio di'
iiorum.

A<flus&po-
tentia func
fimpliciter
fimplicia,
igitiir diffi-
oibilia.

Summa^II.

Cap. I.

l^S

Alner MMtem. Diok er^ quftd non omma dteuH-
tur ejfe ai{M,fed fupple diucrfimcxleiquz diucrfi-
tas apparct pcr diucrfas proportioncs:idc6 fubit:
fed aut proportioneydicendo quod fupplc hoc cft
ift hoc.^na. ficut vifiis eft m oculo^ta auditus «^
in aurc Aut-alio modo,vt fi dicamus adhoc tid
eft,ficuc/i habet hocjtd hoc, puta vifus ad vidcn-
dumata hoc ad hioc , puta auditus ad audiendum:
hac enim fecunda propomo ejl vt motiti , fcilicet
comparatur ad fotentuoHi fcilicet motiuara : &
fiihiliter quaccunque alia opcratio comparatur
ad potcntiam operafiuam:»//<'wro, fcilicct prima
proportio dkvtfMbfiantiaMcik , vt fbrma com-
paratut fu^ple adalujuam mMeriaminain fomu
g^ -iu- fic eft in materia , ex quibus omnibus colligitur
fUx^^Hmm ^ prinudiftinOio aftus , quM fcilicet quidam
^ fittautm. eft primus , vt forma;quidam fecundus vt opera-
rio. Dcindecumdicit :

AUttrdUtemt& wfnitum, & 'VAcuum,&
^uacunque talia dicuntur fotentia , & aSu
multis eniium vt 'videnti,& vadenti^& vi^
fihili : hac quidem enim contingit &fmflici'
ter verifcari Mitjuando : h»c enim vifihiUy
^ufjt vidttur:iUudvero, tjuia videri pefihiUy
fedinfnitum non ita potentrd ef tanquam
alfttfuturumfeparabtU ,fednotttia, eo enim
qmdno» defciatdiuific^oJiendunt ejfepoten-
iia hunc a^ium^infeparari veio non.
TcT, co. I X. c^odquidem igitur aSu, & quid eji , &
auale ex hu.&fimilibui mamfeBH eft nohu,
Ponit fccundam diftin<fHonem , dicens qu6d
g ihfimtum,& vacuum & ijudCMftque talia dicMntnr

jtaurnn *. potefiate , & aEiu , alitcr fupplc dicunrur eflc in
Ut* ctniun- poteftatc&adumulris, ideft,quamm«/M4/t4
amfotentU, entium,vt videnti & vadenti,& vifibtli htcnam-
aUm f$f*ra- ^„g contingit ftmpliciter vera effi:aliquando quod,
"^' fcilicet aliquando funtin potenria tantum , ali-

quando tantum in a£hi : hoc enim efi poJfihiU vi-
deri : tjuia videtur , & tunc eft tantum in iOM:
iiudvero quia efi poffibile videri; & tunc eft tan-
tum in potcntia:fimiliter intelUgendum eft dc vi-
dente & vzdenzcfed infinitum non ita efipotefia-
te , id eft , in potenria tanquam aSiufMtuntmfe-
parahile fcilicet a potentia , ita fcilicct quod infi-
nitum fit tantiim in a.&.n:fed notitiaM eft, quod
bcnc aftiis.&potenria in infinito diftinguutur co-
gnidonc-jvnde fubdit eo enim quod non deficiat di-
Mifio, puta in infinito (ccundura diuifioncra ofien-
U diuifUnt ^**"^ iHMm ipfum ejfe cum potefiatefimMl,fepAra~
tontinm in tione vero non : nunquara eftira adhis (cparatur a
infinitum eft potenria,vt fdlicct quandoque diuifio , & fit to-
•(Sk* centtm- j^j^ diuifura in a(Shi:fed femper adhis cft coninn-
Vid/i"di'i "^ poicnriac:quia fcmpcr cft vltcrius diuifibilt.
q- 9. & in q! Similitcr eft intelligcndum de vacuo', licct enira
iJjuius. poflibile fit locum euacuari ab hoc , vcl ab illo
corporcnunquarri tamen totaliter euaciutur quin
rcmfneat plenum alio corpore,ita quod in vacuo
fempcr eft a£his coniundhis potentix. Ex his
coUigitur fecunda diftindio adus , fdlicct quod
quidam adhis cft (empct coniunifius potenria:,
quidam vcro eft ieparatus,quatcnus aliquid, puta
vifibilcquandoquc a£hl videtunquandoquc non,
fed eft poflibile videri. Vjtim6 cpilogat : diccns
qu6d quid igttur efi aEiu,& quid efi atlus & qua-
U,ex hii,& fimilibMs efi nobis maaifefium. E)«in-
de cum dicit:
j Scoti Oper. tom. I V,

SFMMARIVM.

Quomodo aliquid cft in potcnda,pro-
ximc , & rcmote ; & quomodo matcria
przdicatur denominatiuc dc matcriato.

QVando autem potentia efi vnumquod-
fjue , & quando non,det€rminandum:
non enim quandotunque vt terra generatione
eftpotentia homo,aut non,fed magu citmtam
fatfierma :fed neque hoc fimpUciter forfan.
^uemadmodum igitur necamedicatiua om-
ne vtiquefinahitur, necaforiuna,fedeft aU-
^uidquodpofihiU eft^& hoc e^fanumpoten-
tia. Terminus autem eitts quod ah irJeUeclH
d£iufit ex potentia ente, quando volitumfii
nullc exteriorumprohibente , ibi autem ineo
quod fanatur ^ quando nihil prohihet eorum
qu£ in ipfo. SimiUterautempotentia , & do^
mui fi nihil prohiheat eorum qua in his , &
materiafieri domum^c eft quodoporteat ad-
iici, autremoueri, aut permutarihtc domus
fotentia , & in aUis fimiliter quoruncunque
extrinfecus principium eft generationis , &
quoruncunque etiam in ipfo hahente. ^^-
cunque nuUo extericrum impediente erunt
feripfum;quaUfterma nondum-.oportet enim
in alio , &permutari , quandovero iam per
fuumprincipium efttaU,iam h^c eft potentia,
iUa verl altero egent principio , vt terra
nondum eft ftatuapotentia , fermutata enim
eritds.

Oftendit quando aliquid eft in potentia ad 19

aftura. Circa quod duo fadt. Primo facit quod
ditSkum cftjoftendens quod nuteria fub qua dif-
pofirionc exiftens eft in potentia ad adhira, Se-
cundo oftendit quod raateria Cc difpofita , & in
potcnria prsdicatur de raateriato dcnominariuc,
Sccunda ibi. Vtdetur autem quod dicimus.

Ad euidenriara prinuc parris notandum, quod Vfietas efe-
ficut didhim fiiit 7. huius, cfFe£his quidam natus '*"**' f*»'^
eft fieri a natura,& ab ane vt fimitas:quidam non ^„^^ ^
cft nifi ab arte (blura , vt domus ; & iicct fanitas fe ^ferae-
eduda pcr naturam fit cffa^s per fc compara- «i»»*.
tus ad caufam naturalem , nihilominus tamen di-
citur efle pcr accidens , fi comparctur ad cau(am,
puta ad anem, qua: illum efFe<iura non intendit, &mjuhU ali-
& ideo taiis fanitas didtur acddcre a fortuna: ^«ii *ji fn-
non cnira eft inconueniens crmdcm effedlum frieinp»ttn-
cucnire per fe , & per acddens relatum ad ^^ *^ '^T
diuerfas cauias , vt oftenfiim fiiit 7. & 6. huius. ' "
Didt ergo , quando vnumquodque efi poteiiate,
id eft, in potcntia & quando non^determinandum
efi:nec enim quandocunque, id eft, quod non qua-
litcrcunque difpofitum aliquid poteft did in po-
tcnria,t/f terrageneratione eft potefiate homo^d eft,
nunquid poteft did qubd tcrra fit in poteftate
liomo?quafi dica:et,qubd n6:ide6 fiibdit aut non
hoc oportet:/^ </ wi«g*f,fupple tunc cft in potcnta
homo , citm iamfitfperma cx maceria przccdenti:
nec hocferfan efi fimpltciter in potcntia , yt dice-
tur : vnde fiibNdit quod quemadmodMm nec omne,
fupplc qualitercnnque difpofitum , fanahitur a
meaicina,nec afortu»a,\d eft,a natura modo prs-
E e expofito

^26 Lib.IX>

cxpofito:/r</ efi aliquid fupple C\c clilpofitu, quod
eft poJftbiU ranarijfcilicet ab arte.vel a natura, &
hoc eji falubre potefiare,id eft,fanabilc in potentia.
Vuit dicere qu6d cuilibet adioni rcfpondet dc-
terminatum paffumiita qu6d illud cft inpotentia
propric , quod vnica aftionc potcft ad adum re-
auci:vt illud dicatur (anum in potctia, quod vni-
ca adHone artis, vcl naturac potcft reduci ad siOba
faiiitatis:vndc ad huius cuidentiam fabiungit dif-
finitionem huiusr poffibilis rtfpedu artis,vcl na-
piffinitio *»- f urac, dicens qu&d termimu, id eft, diffinitio eius
tiiinpttmtia quod a menteM eft,qu6d ab intelUBuy fcilicct ab
f» (^dtnt tU ^xttfit cnfelcchia,id eft,in««/?« ex ente inpotentia
tuTAtn. t{k,quando volibile vel volitumSciWctt artificc fit

fupple in adfai nuOo exteriorum prohilrente:8c tunc
dicetur fanum in potentia:quia per vnam opera-
tionem artis fiet (anum : illic autem infanato, id
cft,in illis qui lanantur per naturam , tunc fiipple
dicitur aliquid faijurr) i^ potentiji quando nihil
frohihet eoirum qua funt in ipfo,id cft,quando non
cft interius aliquod impedimentum fanitatis quod
fcilicetdebeat priis tranfmutari quim virtus na-
turalisintrinfeca, & (anans poffitcfficcre fanita-
tem;fed poteft per vnicamadionem:fubdit enim
alia exempla in his qua: fiunt pcr ancm dicens:
(jvdafimiliter tunc materia eft potefiate domus j fi
nihil prohibet fieri domii eorit qudfunt in materia
& in hii , pitta lapidibus & h'gnis : nec efialiquod
quod oportet adejfe aiit abejje, autptrmutari htc in
domum potefiate, id eft,antequam materia quae eft
in potentiajin domum transformctur}& propter
hoc lutum proprip non cft in potentia domus,
quatenus oportet ipfum prius tranfmutari vtcx
eo fiant latercsjjqui iam pracparati poflunt dici in
porcntia domus : fubdit qu6d fimiliter efi in aliis
epctra qux. efi principium generationis ■: & in ipfo
habente qutdlibet, id eft, uue habeant principium
fuac gencrationis extr^,vt funt artificialia,fiue in-
tra,vt funt naturalia:& tunc fiipple fimtin potcn-
tia ad adtum , quando nullo exteriorum impediente
eruntper ipfum, id eft, polTunt per ipfum propriu
{jrincipium ad adhim reduci , quale nondum efi
fperma : oportet enim in aliud permutari , (cilicet
iplum fpcrma, vt fic mediantibus multis permu-
tationibus ex eo animal generetur : quando vero
ferfuum principium, Ccilicet adiuum iam efi tale,
^j fcihcet proximc difpofitum iam efi hoc in toten-

,- tia:illa vero qu<t fcilicet habent prius tranfmuta-

ri,quatenusn6 poflunt reduci adaftumper vnam
folam zQdontm^gent alteroprincipio,fcilicct adi-
uo pracparantc materiam:quod interdum eft aliud
a perficiete quod inducit vltimam forinam:qqod
llir^pTJphn- ^^^^^'^^ C""^ Cvhdit,vr terra nondum efi in poten-
f «4 alis rt- fi^ fi<*f ^t^t^non enira vna a£lione,nec vno agente,
nu>ta. rcducitur in afturajvnde id^if.permutata autem,

fcilicet per naturam erit <«/,& tunc fiet ftatuapcr
^rtem.

Notandum , qu6d aliquid efle in potpntia ad
aliquid eft dupliciter:fcilicetvel in potentia pro-
pinquajvel in potenria rcmota. Primo modo ali-
quid cft in potentia propri^ , & fic loquitur hic
Philofophus:non tamen intcndit negare,quin pri-
ma matcria fit in potentia faltcm remota ad for-
mas,ad quas inducedas requiruntur multae tranf-
rnutationes prsccdentcsrfic enim lutum eft in po-
fenriadomiis,& fpermaeft in potenria animal, &
fic de aliis quibulcunque,licet non fit in potenria
primomodo. Dcinde ciim dicif :

yidftitrautem qmd dicimns effe non hoc\

Metaph.

fedillinumyVt arcA mn lignumjed lignea:(^ 30
lignum non terrafedterreum. Iterum terrafi
fu^non diudfedillinu^^femfer iltudpotentia
fimfliciter quodpoHeriui efi^ vt arca non ter-
ra^nec terreafed lignea.hac enim potentia ar-
CAymateria arca hoc :fimfliciter ejuidemiffius
iffumfimpliciter ; huius vero hoc lignum : Sf
vero aliquid efifrimumquod Min adhucde
alio dicttur illinum-.hac frima materiaefii vt
fi terra aerea efi^ (jr aer non ignis,fed igneus,
ignisefifrima materia hoc aliquid exiliens;
inhocenimdiffertvniuerfale^ (^ fubieSium
fer effe hoc aliquid^auf nen.

Oftendit quod materia fic difpofitapracdicatur
de materiato denominariue. Circa quod duo fa-
cit : primo facit quod didlum efl. Secund^ com-
para^praedicationem hancad praedicarionem paf-
fionis de fubiedo.Secunda ihi:Viputapaffionibus,
Dicit ergo,qu6d videtur aute fiipple tnateriatura •'^- fUinut
quod fit ex matcria quod dtcimtu efe non hoc , fed ^^ "^' /*-
iUinum, c^od materiatum non praedicatur dc ma- KVh2ft!' \
teria in abftrafto pracdicarione dicetc hoc cft hoc; impum.
icd prxdicatione dcnominatiua, qu« dcfcribitur
perhoc quod cft illinum didhim denominariue
ab hoc quod eft illud vt arca non dicitMclignum^
fed lignea : nec lignum dicitiu: terra,fed terreum:
iterum terra fifit, id cft, fi habct aliam materiam
priorem,»fl»dicitur quod eft i/iud.fed illinum, &
femper illud fotentia Jmpliciter, id cft, illud quod
fit in potcntia fimpticiter , & propri^ modo pracr
didto : quodfofierius efi, id cft , praedicatur dcno-
minariuc de eo quod eft immediatc pofterius, vt
arca non dicitur ttrrea , vel terra , fed lignea.
Ratio huius cft, quia terra non eft proprie in po- SuMlittr ^
tcnria ad arcam , vt fiipcrius dicebatur, quia non ?"* m/ueru^
poteft vna fola a^Stione tranfinutari in arcam : li- ^■*''«f««»'«^
gnum autcm eft in potcntia arca j & idc6 tcrra '"*''"'*'' ^
non poteft prxdicari de arca,nec pracdicatione /^ ,„i-^^
denominariua , nec in abftrado : lignum autem i x. huiiu%.
potcft pracdicari denominariuc, vt arca non dica- «•«•7-
turterrea,vcl terra,fed lignea; ideofubdit , quod
hoc enim , id eft > lignum efi in fotentia arca , & ^rtpmie ejl
materia arca & proport ionabiUtcr : quia arcx in ^"»"^'<"*'»
vniuerfali cft materia Kgnum vniuerfaliter ; & trs'i!!'^'
fimiliter arcs in paniculari lignum fimiUt?r iii uerfaUt^''
parriculari;ide6fubditqu6d hoc quidem fimfli- &finguUrir
citer, idcft, lignum didhim vniuerfalifer,i;?/7«/, '*"•
fcilicet Arcx,fimfliciter,id eft, vniucrfaliter : huius
vero in particulari hoc lignum in parriculari. Sub-
dit etiamy? vero efi aliquod frirnurn quod non ad-
huc de ifio dicitur illinum,id eft, quod non hab?t
aliquid quod de ipfb pracdicetur denominatiu^,
«/(««ifcilicet efi materia frima,vt fi terra efi aerea;
ita qu6d acr fit materia terr^,vt dixerunt quidam, q.^^ „
& pracdicctur dc terra dcnominatiuc : & fimilj- ,/J'"' ^''*"
tct aer non efi ignis,fed igneui ; ita qu6d ignis fit
roateria aeris,& prjfdicctur dc eo:fimiliter fi fup-
ple ignis non dcnominatur ab aliqua matcria
priori,iV/7« eritfrima materia hoc aliquid exifies,
id eft, a fit hoc aliquid exiftcns,& parriculare ad
differenria vniuerfalis : in hocinim dijfert vniuer-
fale,&fubietJum fer ejfe hoc aliquid,aut non.\\.\\i
dicere Philofophus qu6d licct primum vniuer-
fale prajdicemr de aliis,& alianon de ipfo , ficut
didtum cft de priftia materia , quae fupponitur
c(Te ignis , gratia exempli ; idco ad differenriam
vi^iuerfalis oportct addere qu6d materia prima

6t

Summ^ II.

I

aliqiiid cnflens , quod non compedc Tt)Iuet&lL
Deinde cum dicit :

5 1 Vt putA fdponibus quod fubiicitur hom»,

(^ corpus (^ animd :pafio autem mujicum^(jr
album. Dicitur autem mujica aducniente fe-
cundum iUudn^n mufica ^fed muficum > ^
rion albedo homo , fed albnmmec ambulati»^
aut moltu \fedamhulansy Aut motum, vt illi-
»um, ^dcunque quidem igiturfic,vltimum
fuhFiantia.

c*nmnitim Comparat di(flam prsdicationcm materix ad

frtiicMitnu prasdicationem paflionis de fubiedo,& facit tria.

^itMUBoh' P^° comparat recundum conuenicntiam. Sc-

mattrit d* cundo fccundum differcntiam. Tcrtio aflignat

(fliKmMt», cauiam didH. Sccunda ibi : ^jucunque tjuCdent.

Tcrria ibi : Et reEie itaque. Dicit crgo , quod fic

fupple prafdicatxir materia de matcriato.vf ^«/<i,

id cft,qu6d ficut id quod fubiicittir fajfi0mbHs,vt

homo,& corfm, & anittut : pajfto autem mujiatm,

f^ 4//»«w,irafiipple quod paffio dicicur de fiibic-

£to dcnominauuc : dicitttr autem iUud, fdlicct

{vLhv:8aim,adueniente mufica non mufieajed mtt-

ficufft^& homa dicitur non albedo.fed album : nee

dicitnr amhulatio , aut mttus , fed ambulans, aut

motum,vt iUinum, id eft,non in abftrado , fed fc-

cundum prsdicationem denominariuam : ficut

edam dicebatur dc pracdicarione denominatiua

materiac de matcriajo;& idpo quantum ad hoc cft

firailitudo hic & ibi Deindccuradidt ;

^acnnquevero nonfic ^ fed ffecies qu4t-
dam , & hoc eliquid quod pradicatmr viti^
mum materia,cjrfubfiantia materialis,

Goraparat hanc ad illam prxdicarionem Cc-

nmdum differentiam , diccns , qu6d quacunque

quidem igiturftc , fupple dicantur ficut acciden-

tia,& paflioncs defubiedojv//«w>«»,(cilicet quod

fubftemirur ipfis,eft fubftanria, fdlicet compofi-

BifftrenM ^>^ ^" adu:quaccunque vero nonjicpradtcantur,

iia»rttmfT* fed illud quod prasdicatur eft quadam fpecies , &

4if*tionMm. hocaliqmd^A t^,a\.\({U2.fubfiantia materialis,putz

terra,aut lignain:vlti7num,Cdlicet in talibus quod

fubftemitur omnibus aliis efi materia , fcilicet

prima,& futftantia materialis,qu2 fupplc non eft

compofira , nec dc fc in aihi , per quod differt a

primi^. Dcindc cum didt:

"Bt re£}e itaqae accidit illinum, dici fecun^
dum materiam , (^ papones : ambonamque
indeterminata.
Tex,co.. I j ^ando quidem igitur aliquid efipoten -
tia,dr quando non,dicium efi.

Rm h -Affignat caufam didi,diccns qu6d reSe itaque

^at"fs"^„Z ^"^'^^,f'"*"'^'*'"^f"'i^'»&pajfionesdici iUi-
tutMnttr. """» > Jd cft,fieri praedicacioncm denominatiuam:
nam pro quia,4»j^o , fcilicct tam raateria : quara
paflio , qua; prxdicantur Cunr.indeterminatammi
acddensdetcrminatur, & di£Enicur per fubic-
«aumzmateria autem p^r id ad quod cft in potcn-
ria ,& ratione hpius.nec hoc,ncc illapradicatur
prxdicatione diccntc hoc cft hoc , fcd folum de-
nominariue. Vltim6 epilogat : quod quandoqui-
dem tgitur dtcendum altqmd ejjein potentia ,. &
^UH.fdo non,dtclHm efi.

Scod Oper, toin. I V.

Cap. 1 1. 117

SVMM^ SECVNDyE
Ca». II.

Adum priorera efle potcntia dapUci
prioiitatc.

SrMJdARlVld.

Adum priorcmcflc poccntia, diffini-
tionc,& tcroporCjfcugcneratioDC : id ta-»
men non fcmpcr vcrum cfTc rcfpcftu
omnis potcncia:. Soluic obiedionem ia
concrarium.

QVomiam autem ipfumprius determinar
tum quot modu dicitur; palam quia
prior efi aElus potentia. Dico autem potentia
nonfolum determinata,qua dicitur principiii
fermutatiuum in alio inquantum aliud \ fed
tlttaliter omni princifio motiuo,aut immobtli-
tattuo : etenim natura in eodtmfit ; in eodem
enim generefotentia, principium cntm moti-
uumfednon inAliofed in eodem inquantum
idem. Omni itaquetalipriorefi acfut ratione
drpthHfaatia, tempore vero ejl quidem vtficy
efiautemvtHon.

Poftquam Philofbphus dctcrminauit de potcn-
qa, & adhj abfbUite^nunc determinat de eis com-
parate. Circa quod tria facit : primo comparat
potenriam , & aftum pencs otdincm prioris , &
pofterioris. Sccundo penes bonura & malum.
Tcrrio pcncs ipflim intelle£him. Secunda ibiz
Quiaautem melior^Temz ibi : Inttenitur itaque.
Ptima in duas. Primo ponit intentum. Secund6
ipfum probat. Secunda ibi : Ratione quidemDicit
ergo, qu6d qtioniam determinatum efi , fcilicet iii
quinto huius, text. coment. 16. qtiot modis di^
citur ipfum priui , palam , fcilicet ex dicendisz
quia aHus efi prior potentia ; non folum iRa de-
tfrminata fuperius , qut dicitur principium per"
mut/ttionof m jtlio,fnquantum aliud, quae di£la efV

{>rius potentia adiua, fed totaliter, id eft , vniuer-
alitcr dc omni principio motiuo,aut immobilitati-
iw>id cft,fiuc fit principium moriuum,fiuc princi-
pium immobilitatis , puta quictis , aut aftionis,
qua: cft flne motu , puta intelligerc , & vcUc : &
fubdit, etenim naturafit in codepi , fcilicct gener^
cimi potenriay w eodem enim genere efi, fupple na-
rura,ipfi potentitt: quia fiipplcA?trunquc cft prin-
dpium motus : vpdc fubdit quod natura e(ij>rin~
cipittm motiuum, fed non in alio;fed in eodem in-
quamum idem , id cft, inquantum huiufmodi, vc
habctur i. Phyfic.text.3. Ex quo patct quid cum
natura nonfblum fit prindpium motus,fed etiam
quicris , qu6d fimilitcr potenria non fblura cfl
prindpiura motus ; fed cciam fit prindpium im-
mobilitaris. Hoc prafmiflb/ubJit quod intcndit
quod omni itaqtte talt potentiapriorefi-a^turoir
tioneM cft,diffinirionc, &fubfiantia,ide{t perf<;-
dione : tempore vero efKicUm efi, vt fic, efi autem
vt w»,ficnt patcbit infira. Ddiidc cura dicic ;

Ratione quidem igitur quia prior , palam,

itamfercojttingete acJu efiepofisbtle cfi, quol

E e X primi

3*

S«Tm$ itfO'
ttiui» cr »-
Om ttmfmrm'

ti , O- frimH
ftttts frim
(^ ftjterim

Triorftat m^
8us rtffeSm
fotttuis tri^
flext

^..

feitr* po'tn-
tiam difjini-
tiont gfiedit.

In quo con-
fiftit ratio
poiHbiJis.

518 Lib.IX.

frimo pofsihiUy futa dico ^eMJicatorempoten*
'temdMJicare,rJrfjf€cuUtoremffeculari,&vi-
Jtkile poteffs videri^eadem autem ratio, (^ iff

aliu , quare necejfe ratio/fem prMexiliere ^ &

notitiam notitia.

Probat intcntum. Circa gifod tria facit:quia
prim6 probat prioritatcm dimnitionis. Secund6
prioritateivi temporis & gencrationis. Tcrti6
prioritatem fubftantiac & perfedionis. Secunda
ihi:7 emporevero. Tcrtia ibi : y4t vero &fuhftan-
tia. In prirna parte intcndit talcm rationem:
Illudeft priusalio , ratione , & diffinitione , pcr
quod aliud habet diffiniri & non cconucrfo : fed
potentia habet diffiniri per aftum & non econ-
uerfo , crgo &c. Dicit crgo , palavt ^uidem igi-
tunquia /iipple adus eft prior ^ftam potentia ra-
tione,nam pojfibile eji quod primopojfibile per €on~
tingere ejfe aBtt, id eft, qaod prjma ratio pollibi-
lis in hoc eft,qu6d conringit ipfum agere,vel efle
in a£tu,puta dico qni tdificat ejfepotentem r^difica-
re, & fpecnlatorem Tpotentem fpeculariy& vifihtle
potens videriyeadem ratto efi & inaliis.-quare ne-
cejfe efirationem, id eft ,diffinitionem zibispr^e-
extfiere , id cft, priorcm efte ratione potcntiae &
notitiam notitia } id eft qaod atShis fit prior po-
tentia, &quantum ad diffinitioncm, & quantum
ad notitiam.Deindecum dicit :

j 5 Tempore vero priusfpecie ide agensprtHiy

fed numero non, Dico autcm hoc , quia hoc
quidem homine iam entefecundum ac{um,&
frumento,& vidente pritis ejitempore mate-
ria , (Jrfemen , & vifum, qua potentiafunt
homo , drfrumentum,(jr videns^nondumau-
tem a6fu yjedhis tempore priora altera entia
a6iu ex quibui hacfa£lafu»t. Semper enim
ex poteltatc enteft a6tu ens ab a£iu ente,
vt homo cx homine,mificHs 4 muftco ,femper
motiente aliquo primo , mouens autem aiti»
iamefi.
Text.c.14. ViSium efiautemin fermonihtM de fuh^
Jlantia , quia omne quodft ex aliquo , (^ ah
aiiquo,& hocfpecie idcm.

Probat quomodo adus (It prior potentia , &

tcmpore,& generationc,& quomodo non. Circa

quod duo facit:prim6 oftendit inientam conclu-

upncm.Secimdo remouet quandam obiedtionem.

Secunda ibi : Fnde SophiFftcM. Prima in duas;

prim6 declarat intentum in potentiis paOuiis:

fecund6 in quibufdam adiuis.Secunda ibi:^«<«-

Oflendit propter , &videtur impojfibile. Dicit ergo, qu6d

ifuandt nciM fupple a6tus efi prior potcntia temporejpecte idem

frtcedit tem- ^^g„j ^y^^ „g„ numero, id eft , agens vel ens aftu

V^ftlm quofieft >'iei" fpecic ,"fed non idem numero eft

* prius quam ens in potentia , quod exponit cum

fubdit : Dtco autem hoc : quiahoc quiuem horntne

iam ente ffcundum a^lum , & Cimilitet frumento,

& vidente pritti efitempore, & materia leC^edM

Ixomims, & femen refpedu frumenti , & vtdens;

nondum autem adlu , reddendo fingula fingulis.

Vult dicere qu6d rcfpedu eiufdcrn in numero

potcntia prarc(?dit adhim temporc:prius enim ma-

teria fujt »« potentia ad hominem,c^im elTet adtu

horao , & funiUtct cft dc aliis cxcmplis : non ta-

Metaph.

«nen hoc cft verum fimphcitcr ; vndc fubdit :fed
his,Cci\\cet qu^exiftunt in potentia , funt priora
temporealtera entia in aSiu {cihcet agencia ex cjui-
bus faBafunt h<tc,id eft,per qus ifta rediitfla fiint
ad adum,& ideo fimphcirer loquendo ens in adlu
eft prius ente in poremia. Vnde fubdit vnani bo- ■N*f**»'»«/w.

b r • /^ potftio.

onam propoiinonem : Jemper enirn ex ente pote- ^ '

fiate fit ens aBu ak aSu ente,(]uod eft ipfum agcs,

vt homo , fcihcet in potentia fit upple homo a5tu:

muficus fupple in potentia/f muficM in aiiu , &

seper mouente atiquo prtmo,id eft,ab ahquo mouc-

tc primo reducicur fupple ens in poictia ad adlu:

mouens autem, id eft,agens eC^iam ens in aU:u:di-

Rum autem efiinfermonibui de fubsiantia, id eft,

in7.huius^cext.c.ii.& inde,<juod ornne quodfit,fit

ex aliquo, Ccilicetvt materia(^ ab altquo, fcihcet

vt ab agente, &hoc efiidem fpecte ,fcihcet cum

eo , quod tit , vt ibidem expoutum fuic. Ex his

ergo patet,qu6d liect idem numero prius tcmpo-

re fit in potentia ; tamen fimphciter aliquod ens

adu, puta agens , quod ponitur idem fpecie cum

genito , eft prius tempore quam ens in potentia.

Qualiter autem tam in generatione vniuoca

quam inarquiuoca eft aliqua fimihtudo intergc-

ncrans,& genitum,vt fic gcnerans,pollet dici aU-

quahter idem fpccie cumgenito, diftumcftin

fcpcimo,& habet in 1 2. adhuc amphus declarari:

Deinde cum dicit :

^afropter ^ videtur impofsihile effe, 34
adificatorem ejfe , qui non adificauerit quic'
quam aut citharadum , qui non cithariz,auit:
nam addifcens citharizare citharizans ad-
dtfcit cithari\are ifmiUter autem & in aliis,

Declarar intentum in quibufdam potentiis j ^^^ j^
&(kims,dicens,i]uapropter,<]a\z fupple fic eft quod huius 9.
quxdam potentia: , puta artes acquiruntur pcr -^^ui eft
adus, vt oftenfum fuit fupra;ide6 videtur impof- f"'"' '""?<>'''
ftbile ejfe aliquem ddtficatorem ejfe , qui non <tdtfi- ^^^']f "[-i^
cauerit altquid , aut cttharoedum, qui non cithari- fifn tmni.
z^utt\\t:i qaod in iftis a6lus prxcedit potcntiam,
etiam in cifHem numero ; vnde fiibdit:;7<iw addt-
fcens cithariz.are citharizJins, id eft, exercitans fc
in aftibus citharizandi addifctt cithartz.are:fimi-
liter autemcfi tn altis, fcilicet artibus:hoc autera
infert ex praedidis : didiim enim fuit , quod po-
tencia muficum fic xCtn muficum , a mufico in
adUjDuta addifcendo a doftotemon potcft autem
addilcere arcem , nifi exercendo adus arcis , &
fic eciam in eodem numero a6tus prarccdit po-
tpntiam. Deindc cum dicit :

Vnde fephiliictts elenchtn faSit4i efi : quia
non hahens quis fcientiam faciet cuius efi
fcientia : addifcens enim non habet.

Remouet quandamobiedionem. Circaquod
duo facit:prim6 obiedioncm pracmittit:fecund6
ipfam foluit & excludit. Secunda ibi : Sed quia
eius quodfit. Dicit ergo, vnde fupple ex prxdi«Sh's Obiicit con-
faBus efifophtfiicus elenchus , id eft , fyUogifmus "a diaa fo-
verirati concradicens apparenter, quem ponit di- P""^"*=-
cens:quta non habens quisfctenttam faciet id cuius
efi fcientia:addifcens enim non habet :fotmetm fic
obiedio ; Addifcens artem operatur adum arcis
fccundum te : fed addifcens artem non habet ar-
tem:ergo non habens'artcm operatur ^ftum artis:
quod videcur falfum. Deinde cum dicit :

Sed

}S

T.com.1 5.

Stlutto ohie-
Sitnu.

difc€»s hMhtt
mrtem ^»-
Buntiin,

Efihgut.

A3tu frta-
dentts hMhi-
tut tfffeque-
tesfunttiuf-
dem fpeciei,

?uod tMtnen
ene exMtni-
iMbit.

Summx 11

SfJ quia eitu tjuodjit , faBum efi altquid
^ totaliter eitts, quod mouetur motum efi ali-
^uidipatamautem in h^, <]Utt de motu hcc,(jr
difiente necejfe habere aliquidfcientiaforfan.

Sicigitur , (^ hocfalam , quia (^ a£lusfit
frior fotentia fecundum generationem , c^
Umpus :

Soluit , & «xcludit didbm obiedioncm : ftat
auie {bUitio In hoc:nam ficut ptobatur 6. Phyfic.
text.c.7. &■ 87. omne quod mouctur partim habet
dc tennino a quo^&panim habet dc termino ad
qucm i ita quod ante omne quod eft fa<fium efle,
nabct aliquid de tcrmino, & de fadlo eile, fcilicct
inpcrfcdc.quia igitur illudquod fit , &: mouctur
addifcendo aliqiiam artcm,aliquid habetde fadlo
e{Ie,&: de tcrmino ad qucm.id eft,dc anc illaqua
addifcit:noncft inoonucniens fialiqualircr potcft
facerc opusartisjlicct non ficpcrfcdc.ficut fi ha-
bcret pcrfedam artcm:ficut illud quod calcfit po-
rcft aliqualiter calefacerc , quatenus iam aliquid
habet acquifiaim de calorc ; licct non fic perfe-
&e calcfaciat.ficut fi pcrfcdc habcrct caloremA:
eflct iam in tcrmino motus.Cum ergo dicit qii6d
addifcens artem non habct anem,cft vt ficcft vt
nontnon habctquidcm fccundum qradum pcrfc-
6him;habet tamen aiiquid de arte lccundum gra-
dum imperfedum;& ratione huius poteft facere
opus artis:h'cct non ita perfcdc , ficut fi haberct
totam artem. Non ctgo fcquitur conclufio , qua
infertur , qu6d ahquis non habens ancm faciat
adhim artis. Dicit crgo , quod quia eiiu tjnodfir,
aliijHid facluTn efi,& totalirerM eft,vniuerralitcr,
eiui qttod Tnouetur,alitjMid efi motttm,palam autem
hoc iit ipfij de motu, id eft , quod hoc cft manife-
fhun 6. Phyfic. text.com.7. & text. com.jz. qiua
inquam fic cft , necejfe efi difcentem habere fbrfan
ali^uidfcietix ad quam/cilicetmouetur & quam
addifcit, 8c idco fupplcratione huius poteft cxcr-
cerc adhim anis. ConcUidit ergo quantum ad to-
tumprsccdens : qnare fi igitur & hoc, fupplc ve-
rum cft, falametiam: quia aBu4 fit prior poten-
tia fecundum generationem,& tvnpxs.

Notandum , quod non cft inconuenicns cun-
dem aibum fpecie circ a potcntia habituata , &
non habituata , licct non asquc pcrfedum , vndc
primus adhis generatiuus habitus eft elicitus a
potcntia nor» habituata : nihilominus tamcn cft
eiufdem fpcciei cum adibus (equentibus, qui cli-
duntur apotentia habituata:nam adhis habct fpc-
cificari principaHtcr cx obiedo, & idco mancnte
codera obiefto erit idem adus fpcdc:hcet potcn-
tia varietur pcnes habcre habitum , vd non ha-
berc:fed fi quzratur vtrum primus adhis genera-
tiuus arps ui opus anis , dicoquod non , fed fi-
roilis.

SVMMiE SECVNDiE
C A P. III.

A£him priorem cfle potentia , perfcdHonc , & dc
aiSionc nnmancnte,& tranfeuntc.

SVMMARirM.
Aftuni cfTc priorcm potcnria , pcifc-
dionc, probat duplici rationc , & indu-
ftione tam in aftiuis , quam in pafliuis
potcnriis.

Scoti Oper. tom.

Cap. II. 319

AT vero (^ fuhfiantia primum quidem,
quia qud generat ioneposieriora,Jpeciey
& fulfHantta ftint prioray-vt 'virpueto.c^ ho-
mofpermatCyhoc quidem enim iam hahctfpe-
(iem, illud 'vero mjj.

Poftquam probauic Philofcphus dc a<fhi prio-
ritate rarionis, & prioritatcm temporis , fiuc ge-
ncrationis , nunc probat prioritatcm rubft,antiar,
fiuc perfc€bionis. Circa quod duo facit:qiiia pr i-
mo probat intcntum pcr rationem furoptam cx
partc corrupribihum, qujc aliquando funt in po-
tenria, aliquando in a<Shi : fcamdo per rationem
fumptam cx parte incorruptibiUum, qua: fcmpcr
fimt in a(^,vt ad corrupribilia comparantur. Sc-
cunda ibi : Atvero,& nmgisproprte. Pri.ma in
duas fecundum duas rationes , quarum fecunda
ponitur ibi:£r quia omne. In prima partc iutcn-
dit talcm rarioncmcUlud quod cft pofterius gcne-
rarione , cft prius fubftantia , & ptrfc«5h"one : fcd
zdaxs efthuiufinodi refpedu potentiarjprius cnim
cft gcncrationc aUquid in potentia quam fit in
adu : Ergo &c. Dicit ergo quod non iblum a£his
eft prior potentia ratione,& tcmpore fed at vero,
&fMbfiantia, id cft, pcrfedione primum ejuidem:
nam pofieriora qeneratione funt priora fpecie , &
fuhfiantia,id eft perfcdione, vt virpueTit, & ho-
mofpermate:hoc M»»i,fcilicet vir,& horao iam ha-
betfpeciem,\A. cft,perfe<fHoncm : iUud vero, fcili-
cet puer, vcl fpcrmawo». Ratio huius aflignatur:
quia proccfTus gencrarionis xiaturalis eft imper-
fe<5ti ad perfc<aum:& ideo vir cft pcrfcdior puc-
ro,& homo fpennate , ex quo gcneratuntunc au-
tem fupplenda eft minor quod adhis in codcm cft
poflerior gcnerationc fcaindum naturam quam
potcniia;crgo crit prior potenria perfedioiie.

Videturautcmpropofitio Philofbphi efle fal-
fa:quia Ci ficjergo accidens eft perfecHus fubflan-
da , cum fitpofterius generarione quam fubflan-
ria. Diccndum quod prius, & poftcriusduplicitcr
fiimi polTuntjVcl in eodcm gcncrc,vel in diuerfb:
propofitio crgo Philofophi intelligenda eft dc
priori , & pofteriori qujc funt in eodem gcncre:
lic enim, quod eft poftcrius gencrationc eft prius
pcrfedione : nam natura procedit ab impcrfedo
ad perfe<aum vt prardichira eft : fubftanria au-
tcra,&acddens funtalteriusgeneris, & ideo non
cft inftanria de fubftantia, & accidcntc in propo-
fito. Deinde cum dicit :

f / quia omne ad frincipium vadit quod
fit,&finem;frincipium enim cuius caufafinU
vero cuius generatioifinis autem acius.c^ bu-
ius gratia fetentiafumitur,

Ponit fecundam rarioncm quam intendif ta-
lcm : lilud quod habet rarione finis eft perfedius
his, quac funt ad finem:fed adus habct rarioncm
finis , & potenria habct rarionem cius , quod eft
ad fincm:ergo,&c. Circa hoc fic procedit:prim6
ponit radonem:fecund6 probat minorcm,fcilicct
quod adus habct rarionem finis. Secunda ibi:
Non enimvt vifum.Dkk crgo, quod etiam fup-
ple idas eft prior potenria,pcrfc<aione:^«»« omne
tjModfit yadit ad principiHm & finem-.etenim pro
quia,/»» cMttticaufa fupple aliquidiit efi princi-
piMm : namvtoftenfiim eftin y. huius,t.c.i.& i.
fiiiishabct rarioncprincipij,&caufarjidc6 fubdit,

E C } quod

36

Oftfdtl prio^
rilMtrm MSm
ftcunJu per^
feiHtnem rt-
fpedufotitiM,

§^tmtdtpo-
pertorM gene-
TMiione fumt
frrtrM pnft-
Qiene.

Prtceffuiper-
feSionit n».
turMlis quitf

Trius (^ />«•

fterius hMbet

confidrrMri

duflititer.

Videii.d.^.

1i'

37

Timis p*T-
feHior his
qut, funt ud
ipfum, ttiam
mSus perfh-
Uior t*titi».

Al. quod cif
adusficfinis
potcntia: cr-
go prior&
pofterior.

j^o Lib. I X.

qu6d feneratio efi caufa fifiu j & idco finis habct
tationem pcrfedioris :a(it*saMtsm eft finii pote»-
fia : ex <j\io feqiiitur qu6d acSb^s fit pfior pocen-
xiajcrgo perfe(^ior. Deinde ciun dicit:

No» etfim vt vifum habeant, vident ani-
maliasfed vt videant,vifum habent.

Probatminorem rationis. Circa quod tria fa-

cit:quia prim6 probat a£him habcre rationcm fi-'

jiis modo indudiuo : (ecund6 probdt hoc idem

roodo fignito , id eft, a figno : terti6 probat hoc

idem modo fyllogiitico ducendo ad inconuenies.

TtttutU ra- Secunda ibi : .Quapropter & docentes. Tertia ibi:

tioTuAtUsdu' j^amfinon. I^rima in duas : primo oftendit pro-

&tAd,»aM pofitum, inducendo in porentiis irrationabiUbu?

ptfiuu f*ti- naturalibus:fecund6 in rationabilibus acquifiris,

tit. tftendit Sc vtracque fimtadioae : tertio inducendo in po-

ide i. Ethic. tentiis pafl[iuis. Secunda ibi : Stmiliter autem.

t*t *• Tertia '•^v.Ampltiis materiaJDicit erpo,qu6d fiip-

ple bene di£kum eft qu6d a6tus cft nnis potcnti^:

non enfm animalia vident,vt vifiim habeat,id eft

potentiaiTi vifiuarrt;fed vifixm habent , vt videant

id eft,qu6d potentia ordinatur ad a6tum vt ad fi-

nem,& noneconuerfo. Deinde cum dich ;

j3 Similiter autem , ^ adificandi fcientiam

vt adifcent , ^ Theoricam vt fpeculentury
fed non fpeculantur , vt Theoricam habeant
niji meditantesM autem ntnffeculantur^fed
inquantum fic , atft quia non egent ffecu-
lari.

Jfn^»^'*»*^ «» Oftct)dit idera inducendo in potentiis adiuis

fttettu aiir rationabilibus acquifitis,dicens q u6d fimiliter au-

ittt probat ^^ hommes lupple habent Jctenttam adtjicandt,

quod diSum vtitdificent,& Theoricam,id eft,fcicntiam fpecu-

'fi' latiuam, ,vt fpeculentur.fed non econuerfofpecu-

lanturrvt habeant T%eoricam ,nifi meditantes , id

eft, quando addifcunt, &meditantur ea qujeper-

tinent ad fi;ientiam,vt fic acquirant eam:^t autem

non inquantumy^tf£-«/<»«/»r,riipple fimpliciter,&

perfe6te ; fed inejuantumfic, id eft, imperfe(Stc, &

fecundum quid vt pra:di£tum fuit : aut pro (ed,

(jiiianon egent fpectilari, id eft, (peculari fimplici-

ter non eft propter aliquam indigentiam ; (cdeft

vti iam fcienria hab:ta & acquifita : non fic au-

tem fpeculantur addifcen esjfed proprer indigen-

tiamicientias acquirendse. Deinde cum dicit:

jim.pt ius materia potentia efi^donec vfniat
adjpectem , quando vero a£lu efi tuncinfpe-
cie :fimtUter autem ^ in aliis , ^ quorum
mtftus efifnis.

Oftendit idgm induccndo in potentiis pafll-
jiis , dicens qu6d fupple Amplius materia efi itt
fotentia donec veniat adfpeciem, id eft, formam:
^uando vero aEiu efi ; tunc efiinfpecie, id eft,fub
(otma.: fimiliter autem efi in aliis, & cfuorum mo-
fttsefi fifiis, id eft, qua: mouentur proprer finem:
jiam omnia ordinantur ad a(5tum,vt ad fincm mo-
-ius. Patet ergo cxhis, quod a<fiuseft finispoten-
tix. Deinde cum dicit ;

Profterquidficut docentes oferantemcum
(ffienderint^putantfnem reddidijfe, & natu-
r^fimiliter.

Metaph.

Text-C.i 6.

Oftendit propofiftim modo fignificatOjid eft,k Ar^mt ai
figno, dicem-.quapropter^c^xxiz fupple fic eft:qu6d '!'"" *f*V*h
a(5tus cft finis foientix\ide6 docentes putant finem ^"* "'
reddidtjfe , id eft , fe ad fincm perueniile cum inr
ftruxerLmt agentem,id ,eft, difcipulum operantem
a(Stum artis,!T »<ir«r;«y/?»j//>^pcruenit ad finem
ouando confequitur , & attingit a(Stum,& hoc eft
fignumquod.adus habet rationem finis. Dcindc
cum dicit :

Namfi nonfit ita^Paffonos Mercurius erit.
non manifeHumenim , dr fcientiafi interiui
aut exteritts quernadmodum ille,optt^ enimfi-
nis : afltts autem opus. Prepterquod , dr no~
men dicitur ai^ttsfecundum opus , ^ tendip
versus entelcchiam.

Oftendic qu6d a(5tus habet rationcm finis mor
doSyllogiflicoduccndoad inconueniens. Circa
quod duo facit : primo facit ipod di(ftum cft : fe-
cundo quia raentionem fecerar dc operationc &-
a(Stu,diftinguit operationem in tranfeuntem & in
manentem. Secuiida ihi: ^uoniam vero efi horum.
Dicit ergo : namfi non efi ita, fcilicet qu6d finis
& perfedtio fint in a(Stu,fequitur fupplequodnon
apparebit difFerentia intcr aliquem fapicntem &
aliqucm infipientemiideo dicit qu6dP<z//o«o/;qui
fuit quidam ihfipiens , erit Aiercurius ; qui fuit
quidam fapiens : non cnim manifefius fupplc erit
Mercurius in fua fcientia,etfi exterius fcientia aut
interius, quemadmodum ille, id eft, quod non crit
manifeftum,fiue habeat fcientiam interius quan-
rumada(ftum fpeculandi interiorcm : fiue quan-
tijm ad cxteriorera,ficut nec illc Pafronos. Ratio
huius eft;quia non per potcntiam, fed per a(ftum
fcientis manifeftatur aliquis efife fcies:ofus entm
id cft,operatio efi finis , fcilicct fcientiae fa(3:ius:
Ofus autem,id efl.opcratio cft quidam a^^us. Pro^
fter quod,vt di(5tum fuit fBpra , nomen ailus di-
citur fecunditmofus, id eft,fijmiturab operatione
& motu, & tendtt , id eft , deriuatur inde versits
entelechiam , id eft,ad formam quaz' dicitur ente-r
lechia, id eft, a(Stus.

SVMMARIVH'

Explipatur aftio immancns & tran-
fiensjdc quibus vide Doi^orem i • d. 5 . q.
^.n 3z (& q 9ad3.& ^.dio.q y.&d.ii.
qi. &; qiiodlib. 1 3 . art.3.

QVoniam ver)> f /? horum quide vltimum
vftts^(jr vifusviftOyfjr pr^terhanc nul-
liimfil alterum a vifu opus. Aquibufdam ve^
rofit aliquid ab opere,vt operatum,vt ab adi^
fcatoria^ domus prater adifcationem : tamen
non minus hic quidemfnis : hic autem magis
fnis fotentia efi : nam adifcatio in ttdifcato^
(^ fimulft^^ efi cum domo. ^orumcunque
igitur aliquidalteriiefi, quod ft frater vfum.
hornm aSius infaclo efi, vt adifcatio in adi-
ficato^& contextio in contexto -^fimiliter au-
tem,& in aliis, ^ totaliter motus in eo quod
mouetur. ^orum vero non efi aliquodaliud
opus prxter aiiionem in ipfis exiHit aifiOy vt
vifio in vidente , f^fpeculatio in fpeculantey

&

59

In ttxtuGr^r

co habetur

EVSc

Pafpnos Mer
curiitf.

Differemia
fafientis ^
infipieiif at-
tenditur /«-
»« eptrari.

40

jlclionii aliit
efi immanes
(y ali» nan-
jiens,ty' qua-
Uter diffe>ut.

Summ^II.

^ vita in anima : tjuare , &felicitaf , vita
riamque (jualis ejuxdam ejt.
T.c. 1 7- c^uare manifelium eji quodfuhliantia^
Jpeaes^a^fts tjuidem eji. Secundum hanc ra-
tionemfalam vtitjue t^uia priorfuhfiantia ejt
a£fttif>otentia^<ir-,vtdiximmttemporefemfer
fraaccifitur aciio alia ante aliam vfjuead
eam qu£ ejifemfermouentisfrtncifium.

Quia locurus fuerac de operarione , dlftinguit
ipfam in tranfeunjem & permanente. Dicit quod
quomam vero horum , id eft, potentiarum adtiua-
rum,vel adionum,vel operationum^«i^CTw vlti-
mum vJm , id .eft , quod vltimus finis eft folus
vfus potenris,& non aliquid exterius opcratu,i/t
vifmvifio, &prner hanc, (cilicet vifione nutlum
alterum opmfit a vifu ; & ideo; ifta operatio eft
immanens habcns rationem finis:<i auibiifdam
•y^Ojfcilicet potentiis a<£tiuis/f altud, fupplepr^-
ter ipfam adtionem, vtab a.ne adificatona fit do-
mus prdter <tdificationem:Sc fubdit, tamen mn mi-
ntts hic quidem finis : hic autem magis finis
potentiie efi , id eft , quod pr^ter hanc difFe-
rentiam potentiarum adiuarum , ipfe acShis
non minus eft finis hic quam ibircuius caufam
fiibdit: nam ttdificatio fimul fit , & fimul efi cum
/iomo, ex quo patet quod fi dorous, fiue quodlibet
ah'ud sdincatuni cft finis : non extluditur quin
adus fit etiam finis potentiae : fubdit etiam quod
quoruTKcunque igitur potentiarum eft alicjuid al-
terum, quod fit prarter vfum,id eft, praeter ipfara
a(^ionem , hoaim a6tus,id eft, adio , efi infaBo,
vt adtficatio in adificato , & contextio in contex-
to : fimih'fer autem & inaliis, & totalitcr, id cft,
vniuerfaliter motuseft in eo^quod mouetur:^>w-
rum ver6,id eft,in illis potentiis , quarum non efi
ali^uod aliud optti prtter aElionem:in ipfis,CciUcet
figentihas,a5iio exiflit, vt vtfio in vidente,& Jpe-
culatio in fpeculante , & vita in anima , ita quod
pervitam inteUigaturfecundus adus , putaopcra
yiix.quare &: fupple faslicitas eft operatio imma-
nens in agente : namque pro quia,fiipple/i/<c»f/w
<iualu efi quadam T/iM,fcilicet vita perfeda,acci-
piendo vitam,firailiter pro fecundo a£hi:confiftit
enim in fpeculatione ex i.& lo. Eth.c.9.& c.io.
& ideo fup.cum opcratio fit in operante,faElicitas
erit in farlice : habetur crgo ex prsdidlis quod o-
pcratio quasdam eft imraancns , qua:dam tran-
liens , & quod opcratip immancns eft in ipfb o-
pcrante , vt in fubicdo ; tranfiens autcm in ipfb
operato.Vltimo cpilogat quantum ad prajcedcn-
tia, disens , quod mamfefium eft quod fubflantia,
&fpecies , fcilicct formac/? quidam atlMi : palam
etiam quia abtus eft prtor potemia fubftamia , id
eft,perfc£tionc,(^ /^c«w«i«»» rationem, id cft,dif-
finitioncm,d" etiam tempore, vt diximut : femper
enirn prjtaccipitur,vel prarcxigitur aBiu alius an-
te altum , fecundum qucm lcilicec agens eft in
adu , & hoc vfque ad eurn aElum , qut eftfcmper
mouentU primum : primum cnim mouens eft in
adu tantum : quia nihil tranfit de potentia ad a-
<ftum , nifi per ens adu ; & ideo limpliciter lo-
quendo adus cft priorpotcntia,etiamtcmporc,vt
patet cx pr^didis.

Notandura,qu6d dupkx eft aClus : quidam cft
produdliuus ; quidam produdus. Primus a£bus
propric dicitur aiius produdiuus:fecundus a(2:us
propric dicitur opcratio intrinfeca,& imraanens.

VelifitM eft
eperatio (^
vit*ferfii}i.

Efiloim.

4il

Al.piincipiu.
//J aclum pu-
rum dur.tt-o-
"' & P^rfe.
ciione omni-
bui pricrem
ttrminatur
smnium po-
tentiartem jj>
»ciuum miil-
titudo.

OperMtU M'
citur tt&i»
propter dnt.
Vidc3.<!.i,
q.finaL & ia
quodl. q.i}.
an,}.

4

Diuifio oMi*-
nU i>t imtn»'
nerttem (^
tranfeuntem
vn» modo eft
voeif infigni-
ficatitnts alie
m*do gtneru
in ffecits.

Cap. 1 1 1. ii\

quia /cilicec ipfum opcrans pcrfidtur vltimate.
"Verumtamen opcrario quandoque adtio nomina-
mr:habet cnim duas conditioncs, in quibus con-
uenit cum a6b'onc. Prima eft qu6d femper eft in
ficri;non dico ficri fuccefRuc,quia operatio cft in-
diuifibilis ; fcd fic eft in ficriquia in continuade-
pendcntia cft ad eandem caufam , & feciHidum
idcm, ficut cft depcndcntia tei confetuatac ad cau-
fam conferuantcm. Secimda conditio cftjquod o-
pcratio tranfit in obieftum , ficut in tetminum,
licct non accipicntem ef!e pcr ipfam;fed prarfup-
pofitum in fuo clTe;& propter iftas duas conditio-
ncsoperatio poteft dici adio, ficutpropter cafd^
dicitur a£his fecundusi& tuc ifta diftindio acho-
nis in tranfeunrcm,& immanentcm, fi fic intclli-
gatur,noncft gcneris in fpecies;fed vocis in figni-
ficationes : nam adio tranficns cft verc aftio dc
generc a<flionis;fcd a£kio immanens eft verc qua-
litas. Alio modo aitio dc generc adionispo-
teft diuidi in adtionem immancntem & tranfeuft-
tem jficut fuperius in inferiora : quia non folum
adVio dc genere a£tionis cft ad formam indudam
pcr monun in paffb alio ab agcnte ; fcd etiam eft
ad formam indudam in ipfbmct agente.llla cnim
forma abfbluta, quae cft opcratio inamancnsciim
fit noiia,oporrct quod fic ccnninus alicuius a<ftio-
nis propric di<ftae,per quam accipic elle. Quando
crgo forma cerminans a<ftionem eftexcra ipfura
agens ; tunc a<5tio ifta cranfic : quando vcr6 for-
ma cerminans aflioncm eft in ipfo agence ; timc
a<5tio ifla manec: & fic dupliciter poteft incelligi
diftin^ftio P^ilofophi de a(ftione cranfeunce , &
immancncc. Iftc camcn fecundus inccllcitus de
hac diftin^flionc a<5tionis cranfcimcis , & imma-
ncncis , licec vcrus fic;non camencftde incencio-
ne Philofbphi hic in lictera , fiaic primus , ait
cnim. Non efialiquidaliud optts prtiter aEtionemt
id cft,aliquis cerminus operacus pr<jccr ipfam opc-
rationcm;& fequicur quod, in iftis exiftit aEHo,vt
vifio in vtdente: vbi facis exprimic quod vifionera
vocac a(5tioncm immancncem,non auccra aliqujjn
aliam,cuius vifio fic ccnninusproduc^ius.

SVMMiE SECVNDt^
Cap. IV.

A<5tum priorem cfle potcntia probatur ex con}«
paratione ad corruptibilia.

SVMMARIVM.

AftumefTe priorem potenti:E pcrfc<3:io-
ne , probat comparatione incorruptibi-
lium, ad corruptibilia , refpeftu quorum
funt ficut a<Stus Explicat potentiam con-
tradiftionis,qu2E fecundum quid tantum
competit fempiternis. Inferc cx didis
quatuor conclufloncs.

ATvero,(^ magis proprie,namfempiter'
napriorafubiiantia funt corruptihili-
Itbus lejiautem nihil potentia fempiternum.

Poftquara Philofophus probauit adura cffc °J^^"' 'J^

priorcmpotcntiafubftantia, & perfe<Slione per ^^^^^ ,^^.

rationcra fumptam ex parte coiruptibilium , qu;e ruftibiUitm

aliquondo funt in poteniia , aliquando in a<flu: «feratitu.
£ c 4 iiunc

4i

3^x Lib. IX

Metaph.

niuic oftendit idem per rationem rumptam ex

parte incorrupribilium,quaE femper funt in a£tu,

vt ad corruptibilia comparantur.Circa quod duo

facit:prim6 oftendit veritatem propofiti intenti:

fecundo exdudit falfitatem cuiufdam Platonici

didi. Secunda ibi : Si ergo alic^uAfmt. Rrima in

tres : prim6 facit quod didura eft : fccund6 con-

cludit ex di£bisquafdam conclufiones : tenio ex-

ponitqnafdam comparationes inter corruptibilia

& incorruptibilia,de quibus fecerat mentioncm.

Sempltema Secunda ibi : Nec eorum qm. Tertia ibi : Imitan^

frior* cirrru- f^y autem. In prima parte intendit talem ratio-

pttmbHs. ^^^ . Sgjjipiterna funt priora corruptibilibus (c-

ciindiim fubftanriam , & perfe6tioncm : fed fem-

pitema comparantur ad corruptibilia.vt adus ad

ad potentiam : quia (empiterna funt femper zQx\,

Ctrruptibili» & nonin potentia;corruptibilia vero funt in po-

funtinfoten- tentia ad e(Ie,& non elTejergo adkiis eft prior po-

ti» lU fjfe,^ tentia fecundum fubftantiam & pcrfedionem.

**" '■»*' Circa hoc fic procedit:prim6 ponit rationem:{e-

cundo fubiimgit minoris pirobationem. Secunda

ibi : Ratio vero. Dicit ergo, quod at veroy&ma-

gii proprie fupple oftenditur fupple fic quam

prius ; quod dicit pro tanto , quia in ifta ratione

quae {equii:ur,non fijmuntur adtus & potcntia in

eodem ffcut prius,fedindiuerfis , &arguitur per

rationem magis euidentem.Ponit ergo rationem,

6iccns:mm fempiterfiafttf/t priora corruptihiUbits

fuhjlantia, id eft,fecundum Cahfkaniizmieji autem

nihil fempiternum in potemia , ficut fixpple fiint

corruptibilia , & in hoc tangic totam rationem

virtu^uiter. Deinde cum dicit :

Ratio vero httc omnls potentia. Jimul con^^
tradiSHonis ejt ^c^uod quidem enim non poffi-
bile exiFiere^non vticjue exiFiet in ali^ucpof-
fibile aittem omne contingit non aciu ejje;
quodergo pofibile ejje , contingit ^ non ejfe.
idem igitur pofibile ejfe,^ non ejfe : pofibiie
wro non ejfe , contingit non effe : contingens
autem non ejfe corruptibile,aut fmpliciter aut
hoc ipjo quod dicitur contingere nonejfe , aut
feiundiim loQum^aut fecundum quantum^ aut
fecundum quale t fimpliciter autem quodfe-
cundttm fubliantiam. Nihil ergo incorrupti-
bilium fimpliciter potentia efi ensfimpliciter:
aliquid autem nihil prohibet , aut quale , aut
vbi-.aBuergo omnia^

Probat minorem rationis,& arguitur fic:omnis

Omniipotm- potentia eft potentia contradi(ftionis : fedfempi-

fm efi eontra- tcrna non funt in potentia contradidionis ; ergo

dieiitnif. non funt in potentia , & per confequens funt in

actu. Dicit ergo, quod ratiovero hac , {cilicet ad

probandum,fciiicet nihil (cmpiternum cfle in po-

tentia : quia omnis potentia ejtftmul contradi^io-

nisy & loquitur de potentia pafliua , qua ah'quid

poteft efte,& non elTc,vel fimpliciter , vpl fecun-

dumquid:quod probat per oppofitum:^«o<i qui-

dfm. non efi poffihile exiftere non vticjue exiflit in

aliqfio : vult dicere qu6d vbi non eft talis poten-

ria, non contingit vtraque pars contradidionis:

quia qiiod n6 eft poflibile efle nnnquam erit:qiiia

non pofljbile acquipollet impofllbiU , & impofli-

Hic introdn- bile non ipfi neccfle efte. Et fubdit : omne autem

fticuntur eo- pojfibUe Contingit non ejfe a£lu , quod ergo efi pojji^

btnutimes ^ ^,/^ efe.contiufit ejfe & nm ejfe-.idem ifitur efi paC-

tn^u4liHm J'''"^ 'If''^ """ # ■■ ^ ^"° patet,qu6d poientw

Omni» fim'
fiterna fri~
ter primum
funt eorrupti-
biiiafuHndi
quid, ticet
rhiUfofhMi
nonita ■vni-
uerftliier lo-
quatur prop-
ter InitHiii-
tiiu.

cft finuil contradidionis:quia pofflhile ejfe eontht- CorruptlbiU
git non ejfe-.hxc enim duo aequipollent:c-w»w^f«/ duflex.
autemnon ejje ejt corruptihtUyaut fmpliciter , aut
hoc tpfum cjHod dicitur, & fecundum quid contin-
gerenon ejfe, puta aut fecundum locum ; vt fi con-
tingit aliquod corpus non eftc in loco , tunc cft
corruptibilc fccundum locunvfimilitcr autemfe-
cHndum (^uantum^ut fecuy/dum ^«4/f,quodlibet
cnim horum modorum eft aliquid corruptibile
fecundum qwd:Jimpliciter autem, cjuod fecunditm
fHhJlantiam, fiipple poteft clle,& non efte. Con-
clud) t ergo intentum quod nihil incorruptihilium
fimpltciter ejl ens in potentia Jimpliciter.nun pa-
tet ex didis quod omne,quod eft in potenria in-
quantum h'.u'ufmodi , eftcorruptibilc , & hoc fi
fimplicirer fumicur,id eft,fecundi!im fubftantiam:
fubditautcmquod alitjuxdiomingit, id efkjfecun-
dum cjuid nihil prohthct , fuppk ipfa incorrupti-
bilia elTe in potentia , vtfecu»dum quale, autfe-
cunditm vhi. Patetenim quod Luna eft in poten-
tia,vt a Sole illuminetur , & ctiam Sol eft inpo-
tcntia quando eft in vbi Orientis,qu6d fit in vbi
Occidentis:o»?«<^ igitur fupplc fempiterna,& in-
corruptibiliay«»? a^u , vt huiufmodi :hxc fiiic
minor rationis principalis.

Notandum , qu6d duplex eft efte , lcilicet efle
fubftanriale, & fimplicirer,& elTe accidetale,& fe-
cundum quid:fimiliter aUquid poteft dici in pp-
tentia contradidionis-dupliciter correfpondeter,
fcilicet velquia poteft efle , & non elTc fimplici-
ter:vel quia potefteflc,& noncflc fccundumquid
Scmpiterna crgo , etfi non fint in potentia con-
tradidionis fimpliciter , tamcn nihil prbhibet ca
efte in potentia contradiftjonis fccundum quid,
vtpatct ex praedidis deLuioa. Et fimilitcr eftdc
aliis corporibus ccEleftibus,nam omnia funt illu-
minabilia a Sole,vt tradunt Aftronomi^ omnia
funtmobilia ad vbi, Deindecum dicit ;

Nec eorum qua ex necefiitatefunt, (jn ipft
frima;namfihacno ejfent^nihil vtique effct.

Concludit cx didUs quatuor conclufioncs,
quarum fccunda ponitur ibi : Nec vtique mofus.
Tertiaquac fequitur cx fecunda ibi-: Propterquod
femperagit 5o/.Quarta ibi : Non ejiauiem tirnen-
dum. Dicit ergo , qu6d non folum fupple nihil
incorruptibilium fimplicitef cft cns in potentia
fimpliciter ; led nec eorutn cjuifunt ex necfjfttate,
fupple aliquideft in potenria:quia ncceflaria lcm-
per funtin adu, & non poflunt clTc , & non efle:
cuius caufam fubdit,^ quidcm ipfaprima,id eft,
qu6d neceflaria funt prima inter omnia : namfi
hd£ non ejjent,mhil ejet vticjue aliorum.

Notandum,qu6d ncceflaria non fi^lum dicurt-
tur de fempiternis incomplexis ■; fed etiam in re-
bus corporalibus funt quidam necelTaria com-
plexa,puta hominem efle rifibilcm,& animal eflc
animal , & huiufmodr,& de his verum eft, quod
non funt in potentia contradidionis : fiint enim
prima , quibus ablatis alia auferuntur j fublatis
enim praedicatis neccflariis , tolluntur prajdicat^
pcr acddens. Vel poflet hoc referri , aid inconi-
plexa nccelTa?ia , t^lia autem funt Intelligentiac,
quae fuiit prima cntia,quibus ablatis alia auferun-
tur:qu2 etiamnonfuntin porentia contradi<9io-
nis ad cfl?,& non eflc,patet, Dcindecum dicit :

Neque vtique mottis , Ci quis efi fempiter-
nui ; necfi quid motnm fcmpiternum non i^

ffcunditm

tia contradi-
iiitnif dm-

flex.

SempifemM
funt in fo-
tentia con-
tradiiiioni*
fecundum
qnid.

44

Primumfc-
quenf.

^

Omntfemfi-
ternu fftnt-
cejfarium (jf»
econtra.

NeceJfariuiH
(T fcmpiter^
mum dttfltx.

pquens.

Apflictt
^uoii dixermt
dt sipiterau
ad moxum (j>r
enobile tter-
nttm vbi pon-
dir» ly fL

Tertittmft-
^uens.

Vide^t.i^.
(J.i.

4;

§liutrtimfe'
tptent.

Yttde fu In
titum»ltim*
f*ttgdtio in
UborMtUl

t.xtnfitt

flillofophum
& dtttrmi-
*« ventmi

Summ^ II.

fecundum fotentiun motum^ nifivndeqtto:
huius autm materiamnihil frohibetexiHere.

Ponit fccundam conclufioncra, concludcns dc
motu {cmpitemo quod dixcrat dc fubftatiis fcm-
pirernis, dicens, qurd nec vtitjtu mottisfi ^uis efi
fempiternus : necfi cjhH efi motum fiempiternumi
ita quod femper mouearur non efi fecuntlum po-
tentiammotnm, fcilicerquMnec talis motus^ec
quod moeetiir tali mow,cft in potcntia;^»/» v»</e
^w,id eft,nifi vt ab hoc vbi tranfcat in illud vbi:
motus enim eft adus entis in potentia , & idc6
oponet omnc , quod moucrur cfle in potentia ad
terminum mo:us : licct non fitin potenriaad ip-
fum moueri , & fubdit quod huitts autem , quod
(cilicet mouctur raom {empitemo, nihtl prohibet
materiam exifiere , eo modo quo cxpofitum cft
S.huiusjin quadam quxftionc , efle matcriam in
cotrlo , fecundum viam Philofophorum. Dcindc
cura dicit :

Propter quodfemferagit Snl, & aBra^ (^
totum carlum.

Ponit tertiam conclufioncm , qua: fequitur cx
fccunda ; quia cnim illud quod mouctur motu
fempiterno, puta coelum, & aftra , agit mediantc
motu , & ideo fequitur propter hoc quod Sol , &
afira , & totum calum femper agit , & propter
hoccx perpetuitate motuscoeli, probat Philofb-
phus perpetuitatem generationis,& corruptionis,
vt patet fecundo dc gcnerauonc, icxt. com.j6. &
inde. Dcinde cum dicit :

Non eft autem timendum nequandojient
quod timent qui de natura , neque laborant
hxc agentia , non enim ineji potentia contra-
diSlionis ipfis , 1// corruptihilibus motus , vt
Liboriofdfit continuatio motus-.nam fubfantia
tnateria,(jr fotentia nonaSiucaufa huius,

Ponit quartam conclufioncm , quae criam fe-
quitur ex prsdi<^s : quia cnim cotrlum fcmpcr
mouetur , non efi timtndum, neejHondo fiet , quod
timent tjui de natura , fcilicet quidam natiurales
Pliilofbphi , puta Empcdocles , & fui fcquaces,
qui pofaenuit mundum quandoquc corrumpi,
quandoquc generari fecundum quod nunc lis:nuc
amicitia regnat,vt diftum eft i.& 3 . huius:& fub-
dit, quod etiam htc agentia, id cft, corpora cotle-
ftia,qiuc femper agunt,id eft mouentur, nec Ubo-
rant in eofcilicet quod mouentur, non enim inefi
tpfis motus fecunditmpotentiam contradicltonis,vt
quandoquemoueantur,& quandoque non ; vt ejt
in comtptibUtbus , qu*E habent efle per motum vt
continuatio motusfit in ets laboriofa.cuias caufam
fubdit : namfubfiantia materia, & potentia , non
ailu caufa hititts efi. Vultdicercquod caufa,qua-
re corrupubilia raoucntur cum labore , eft : quia
non funt in aftu ; fed in potcntia ad moueri , &
non moueri,nec habent ex natura,vel ex fubflan-
riafua, quod fempermoueantunparet enimquod
animalia in moucndo fatigantur : funiiitcr & de
aliis.

Notandum aufem,qu6d Philofbphus loquitur
de perpetuitate motus fecundum ca , qux nouit
per viam naturalem:licct nulla eius rario conclu-
dat ncccflario rquiafccundum rcivcntatem mo-

(3« incerntf'
tibilium ctr-
ponan.

Cap. III. 355

nts ccrli aliqaando inccpit , & aliquando fime
tur:licet naturs corporis coelcflis quantum cft dc
fe non repugnctcontinu6,& pcrpctuo moucri.

SFMMARIVM.

Corruptibilia coniicniunt cuni fcm-
pitcrnis,qu6d fcmpcr agant cx partc fua:
diffcrunt ab cis,qu6d fintin potcntia fc-
dudionis. In bonis aftus cfl mclior, & in
malis prior potcntia.

IMitantur autem incorruptibilia , ^ qua in Tcx. c5. i ».
tranfmutatione funt entia , vt terra , (^
ignis : etenim hacfemfer agunt , namfecun-
dumfe,dr in feipfis hahentmotum. -}' -— -*>

Comparat corrupribilia fcmpitemis,de quibus Conueniitia
fuerat locutus. Circa quod duo facit:quia primo frntpttbtltu
comparat ca pcncs conuenientiam : fecundo pe-
nes differcntiam. Sccunda ibi : Potentia vero.
Dicit crgo , quod ea entia , fciUcet corruptibilia
quafunt in tranfmutatione,vt terra, & ignis imi-
tantur , fcilicct ipfa corpora incorruptibtlta : hac
etenim , fcilicet corruptibilia , puta ignis , femper
agunt, ignis cnim quantum eft de fe,femper i^it
przfcnte pallb,& fimiliter terra,& alia huiulmo-
di fcraper agunt luas opcrationes naturalcs:cuius
caufam Cuhdivj^am fecunditm fe,& in ipfij;id eft,
in feipfis habent motum, quarenus fcilicct habent
formas proprias , qua: funt principia naturalium
operarionum & motuura : alfimilantur crgo cor-
poribus ^incormptibilibus , qux ctiam fempec
agunt vt przdidhun eft. Dcinde ciim dicit:

Potentia vero ali^ detjuibus diffinitum efi
omnis contradiBionis funt , nam pofsihilefic
mouerepotefi (^ nonfic^tiutecttnque fecunditm
rationemyirrationabiles vero per aliud efie ,(^
Mon centradicltonis erunt tadcm.

Comparat ea pencs differentiam dicens, qubd
potentia alia ex quibiu diffimtum efi , id eft, qubd
potentia: aliac rcrum cormpribilium , de quibus
fupra declaratmn fuit , orrtnesfunt contraditHonis\
cuius oppofitum oftenfiim cft dc incormptibili-
bus,& jJiis fubftanriis fcmpitemis, quac non funt
in potentia contradidionis : tamen ahter cft &
aliter in diuerfis porentiis ; nam pojfibtlefecufitiitm
rationem,\d eft, fecundum potentiam rationalcm,
potefific,&non fic rnouere, vt di(9uro fuit fiipra,&
hoc modo funt contradit^onis:«>r<i/Jtf».'«/w vere,
potentiac erunt etdem contradiEHonis per adejfe,
& non } licct fupple dc fe fcmper opercntur vuo
modo.

Notandum , quod abfque exceptione omnes
potenti.T pafliua: ex fc funt contradidHonis, & lic
loquirar fupca Ariftoteles : pottntiac vero adHuz,
de quibus eft hic femio,funt contradi6honis,ficut
exponit Philofbphus per adeflc & non : quod fi
intclligatur paffiuoapproximato^&non approxi-
mato; fic oranis a(ftiua cuius aCHo dcpendct i
pallb , poteft elle contradidionis, non cx fe ; fed
tiliundejii intelligatiu dc impedimeto quod poteft
adefte & non;fic omnis porcntia aifliua ruturalis
corrupribilis cft impedibilis,eriam per caufam na-
turalcm aliam a(fHuam:fed nullanaturalis fiue ir-
rationaiis ex fe habct poile oppofitas adiones

cliccre

46

Difertnti^
etnmdem.

Potentia ra>
tradiilitmif
itliter contte-
nit rnti^ttn-
libus (^ sli-,
ter irrMionm-
libns fttttitt.

Rtftltiti» iti^
Sorum tttta^
biltttVide q.
vlt. httiut 9,
»dfincm.

47

354 Lib.IX •

elicere drca iderorfiue ex (c agere,vel non : qa©r
modo pocencia rationalis cfl ex fe contxarictacis,
vcl concradi£tionisjvc fupcrius cxpofiturn fuicin
qiudam quacftione , & fic paccc qualicer poccncia
tacionalis, & irraciooalis aftiua cft Qpntj:Adi<3io-
nis difFcrencer. Deindc cum dicic:

Si ergofunt diqit/t natura tdles , autfub"
BantU quales dicunt,qui in ratiembiu ideasy
ptulto ntagUfciens vtique erit aliquid qitam
per/efcientiay ^motunfquammotui , hic
entm aStm magU,illa autem potentiahorum
^uod quidem igitur ejl frius a6fus fotefitiaj
& omni principio mutabili^pal^m.

Ctntr» pIa- Ex pndidis concludic falficacem cuiufdam
tanic»}. Placonici didijvnde dicic qu6dy/ ergo funt aliqudi

tales naturdt aut fubftamU quales dicunt , qui in
rationibus ideoi. Placo enira,vc fibi imponicur,di'-
xi« efle formas feparacas , quas diccbac maximc
.ef1e:poncbac enim fcicnciam fepararam,quam di-
cebac pcr fe fcicnciam , & efle primum in gencre
fcibilium,& fimilirer mocum fepararumieile pn-
pium ingeneremoi)iIiu:fi,ficinqua, dicatur,?»»/-
to magis , vc pacec ex praedidis ; erit vtiquefciens
fupple primum ingcnere fcibilium , quamperfe
fcientia. id cft,quam fcicncia feparaca , & motum,
id eft,mobile quod mouecur quam mottu, fcilicec
/eparkus : htcenim fupplc fcicns,& mobile quod
rao\xKaXy{x\3nx.magis a^us.-ilU autem, fcilicec mo-
tus & £cicMia.p0tenti£ Mr«»i.-oftenfufl;» eft auccm
prius quod aftus cft prior poccncia:quare didum
Placonicum eric nuUum. Vlcim6 cpilogac qu6d
quidarp igitur a6lus eft prior quam potentia & om-
Jppiloguf. ni princtpio mutabiliy id eft,pofIibili pailiuae,^^-
/<i«»,(cilicec ex dictis. Tunc fequitur illa pars:

T.com. 1 9. ^od autem , c^ melior , ^ honorabilior
fiudiofa potentia a^m ex hU ejlpalam , quA-
cunque enim fecundumpoffe dicuntur y idem
efipotens contraria, vt quod dicitur poffe , ^
k>-,. conualefcere idem efi, dr languens , ^fimuly

eadem enim potentia conualefcendi , ^ labo-
randi, (^ quiefcendi , (jr mouendi,ddifcandi,
f^ deHruendi, & ddifcari , ^ corrui. foffe
quidem igitur contraria fimul exiffit, contra-
ria vero efiimpofsibilefimulexisiere , vtfa-
num effe ,(jr laborare^quare neceffe eft horum
alterum ejfe bonu,pojfe verofimiliter vtrum-
qi4e,aut neutrum^aclus vero meliorefi.

Metaph.

48

StrfM cottt-
fmriuimti fo-
tentU , f^
aHhs pettff
hontun , ^
imtUtm.

AHum tff*
^lirrem 1>t-
ffliuia in ht-
intffrobat.

ybi poftquarn Philofppbus comparaui.c aftum
ad pocenciain,pcncs ordinem prioris & pofterior
ris:nuc comparac ca penes bonum & malum.Cir-
caquod duo facic:primc) vericatcm praEmit it ; fe-
cuiido quardam coroUaria concludit.Sccunda ibi:
Palam ergo. Prima pars in duas:quia primo pro-
bac quod adliis eft fimpliciter melior poienria in
bonis , fecundw cconucrfb in malis. Sccunda ibi:
Necejfe autem. In priraa parrc inrendic talera
rarioncm:Id qupd eft fimpliciter bonum cft me-
lius eo, quod eft fecundum quid bonum, & mix-
tura cuni malo : fpd aftus eft huiufinodi refpeftu
potentia: in bonjs , fcilicec quod adus cft fimpli-
cirer bonus:potenaa vero (ecundum quid bona,
& mixu cum malojcrgo adus eftfimpliciter roe-

lior quJim potcncia in bonis. Dicic ergo quM
manifeftHm eft ex his,quod a^ttt eft melior, & hor
norabiliorftudiofa potentia, hoc cft, poccntia qu«
eft ad bonum :cuius racio eft,quia poc^cia efl ad
concraria, Sc ide6 fubdit : quecunquf enim dicun-
tftr fecunditm pojfe , id cft , habenc pocenciam in
bonis idem eft potens ad contraria;vt quod dicitur
pojje conualefcere idem eft,& laguens fimul, fcilicct
in pocenria : eadem emm eftpotentia contfaljfcen-
di,& lahorandtM cft,infirmandi , & quiefcendi,
mptundi,c!r tdificandt,& deftruendi, & adiftcandi
&Cftrruendi pafliue. Pat.et ieitur , qu6d pojje quir-
dem contraria fimul exiiiit:\\m\A enim eft pocen-
tia ad cox\iiaxix.fed cotraria fimul exiHere in zQax
eft tmpoJfihile,vt fanum ejfe,& lahorare : qftare hor
rum , fcilicct contrariorum necejfe eft alteriim ejje
bonum : fimilitcr & fupplc alccrum efle malum:
pojfe vero, id eft, potentia c{i,fimtltterad vtrum-
que : aut pro fcd , neutrum Iwbct fiipplc in aftu:
aBtis ergo eft melior. Vulc dicere'qu6d concrarior
rum alterum habcc rationcm boni , puta cfle fa-
num ; aliud vcro habcc racioncra mali, ptira eflp
acgrocum:fimiliter,& in aliis:ad:us crgo in boni;,
pura efle fanum,eft fimplicicer bonum j pocenria
verf>,quiacft fimul ad concraria, & ncucrum ha-
bec adtu , non eft bonum , nifi fccundura quid,
quacenus rcfpicic altcrum concrariorum,quod Iw-
bec racionem boni:camen fic vteft bonum (ecun-
dura quid cft bonum adraixcum malo : quatenus
etiam refJ)Jcit fimul alterpm contrariorum, quod
habec racionem mali. Deinde cum dicit:

Neteffe autem.^^ in fnaliifinem.^id> aEium
effe deteriorem potentia , qttod enim fotens
idem ambo contrariai

Jil.^tUJlr

Wf Crftrrta.

Tttmitt efk
ftcMndS. qni^
bonu ^ m»-

rejim/liciter.

49

Probac qu6d in malis aAus fic pcior porencia, iai„,giif *^
& inrendic calem racionemilUud quod eft fimpii- teti/t ejft mi-
ciccr malum,peiuseft eo,quodeftfccundumquid ^orem »S^
pialum,5c mixcumcura bono:fedadus eft huiuf- /''***'•
modi rcfpedu porentijE ; ergo&c. Minorprobar
cur:quia porencia eft ad vcruraque contrariorum
fimul , quorura neurrum habct adu; & ide6po-
ccncia ad malura cft fccundura quid malum : eft
etiaiTi admixta bono , quatenus refpicic alccrura
contrariura firaul , quod habet rationcm boni:
adus aucem eft firaplicicer raalus. Dicic ergo
(^aod necejfe eftfinem,& aElum in malis ejfe dete-
riorem potentia^quod enim pote:^s cft, id cft,in po-
ccntia, idem eft fupple in potcnria,^/»^^ contraria,
& runc vt prjqs. Deindc cura dicit;

Palam ergo^quia non efi aliquid quod ma-
lum pr^ter res,poHerius entm ipfi natura ma-
lum quam potentia.

trlmumjkr
qttens.

Condudit qusdam coroUaria & funt duo fe-
Gundimi ponicur ihiiNo.v ergo tiec in /;«.Dicic cr-
go, quod palam , qttoniam id quod eft malum asm
eft alicjuid praterres , fcilicerquje flint bonje (c-
cundum naturara fliarajica quod intellig.itur ali-
quid fcparatura malum a rebus:cuius caufam fub-
6.iv.enim pro quia,malii ipft naturapofteriw quara p,„^jj „.^
potentia,id cft,qu6d malume^ raagisclongatura nihil, etism
a pcrfeftione narurz, ^uam potentta , ex quo (c- ftcuntlum A-
qiiitur,qu6d cijra pocenoa non fif aliquid prarccr "J^*^*"»-
res. Deinde cura dicic :

Non ergo necin eis , qu^aprincipio , ^

fempi

Summ^ 1 1.

Stctpuum

Kerarrtftrti
rfnUfcfhM
f€u»tum i»
j/»g*li* fU
fmtfrimeifiis
ftMftrmittr

T.com.

fitemu quicijMAm ejtyneque maium , neque
feccstum , neque corruftum» etenim cerruftjo
maiorum.

Ponic fecundum corolUritim,quo<i Icquitur cx
primo : quia cnim roalum cfl poftcrius "i pcrfc-
dtionc naturz quim potcntia, & potemia tioh efi
in tthus fempitemif , nihil erit pudum nec fecc*-
tum nMtttrd nec corruftum ,id eft, corrupdojcor-
ruptioenim eft de genere nudcrum^ autcm hoc
intclligendum de comiptione fimpliciter , & in
fubftantia : nam corruptio fecandum quid , puta
f^cundi^m vbi,aat rcctmdum quale,nihU prohi-
bet eHe in rcbus {empitcmisjvtprzdidhim fuit,

SVMMiS SECVNDiE

C A P. V.

Adum priorero clle potcntiat
perfedione.

Aftum cflc priorcm potcntia , cogni-
tione , duobus cxcmplis gcometricis op-
time oftcnditur pcr tetum fcques caput-

i». T uutniuntur autem^ (jr Magrammata a£tu>
Xnam diuidentes inueniunt , ftvero ejfent
diuifa, manifcBa ^tique ejjent, Nunc autem
infunt fotemia ,frofterquidduc relfi trigo-
num y quiaqui circa-vnumfun^umanguU
dquales duoiiure^if ^fergo educeretur , qui
iuxta coBam , videntt vttquejtatim effetfa-
lam frofter quid in femicirculo reifiu vnit
uerfaliter^ quiaji aquales tresyqua kifes dua,
& qua ex medio fuferHarrs relia videnti,
falam enim Hludfciuit^quarefalamyquiafo-
tentia entia ad ahum reduifa inueniuntur.

Sermt cm- Poftquam Philofbphus comparauit adum ad
far^timu potcntiam pcnes prius,& pofterius, & pcnes bo-
frttnttt. (^ num,& malum:nunc comparat cas penes intellei-
m^tdmi!* ^™' ^^<^* ^juo^i <^iio facit:quia prim6 comparat
adhim ad potentiam pcnes a6him intclle£lus,qui
eft intellieere,velcognofccrc:fccund6pencs vc-
rum,& falfum j qiue funt circa adum intellcduj.
Secunda ibi : J^uoninm autem ens. Prima in duas
fecundum quod duplicirer oftcndit qu6d a^us
habet magis rationem cognofcibilis quam poten-
ria : primo oftcndit hoc induccndo in exemplis:
fecundo probando a caula priori. Seamda ibi:
TAifrMmM» Caufa vero. Didt crgo , qu6d diagrammata , id
3*4} eft : defcripriones figurarum Gcomctricarum in-

ueniuntitr, id cft, cognofcuntur pcr inucnrionem
a£bt4d eft,quando fiunt adu:;;4m dtuidentes,Ca^
plp Geomctrayjuta lineas,& fupcrficies,<««^»»jwr,
kilicetvctz efIeea,qujE quarunt:patctautcqu6d
diuifio cft rcdudriua ad adium cius , quod fuit in
potetia;panes cnim funt potenrialiter in toto:vn-
dc fubdit :Jivero effent diuifa fupplc fecundCim
quodcxigit inncnrio vcritaris : »M»i^j?/i vtique
efjent »^,fdlicet qu^ qu«runtur:«j«7c 4«rf /cilicct
ante diuifionem , & rcdudrionem ad i€t\xm fune
tn fotentia ; & ideo fupple non ftatim fit nomra
quod quxritur , quod dcclarat pcr duo exempl^

Cap. V. 3?S

qaorura primum cft dc pafllone trianguli dicens*

vt fiipple fi quarratur frofter ijuid duo reilt tri-

fonumyi. propter quid triigulus habct tres angu-

Tos xquales duobusre^s:& fubdit caufam : ^uia

cirea vnum funilum fimt anguli eujuales duobus

reilitft ergo edttceretur id eft , protenderctur an- j t. LittUdk.

gulus/cilicct extcrior qui ejl iuxtacosiam, id cft,

latus trianguli , videnti vticjue ftdUtmeffet falam,

•fcilicct quod triangulus habet duos redos. Se-

cundum exemplum eft de qualitate , & redtirodi-

ne anguli defcripri in fcmidrculo , diccns : vt fi

fupplc <\nxizxm profter quid angttlw fupple dc-

fcripou in femictrculo ej} vnttterfaliter reQut : &c

fubdit cauCun : quta Ji aquales tres , <$■ qitt bafet

dua, & tjiuex medtofuferjians-re^a.falam enim

videnti ^ui tlludfciuu:cp6d fcilicet talis angulus

feroicirculi fit femper rct^his :concludit ergoin-

ccntum : qitarefalam, quia entia infotentia rc-

mou reduila ad ailum inueoiunturj id cft,vcrad"

ceicognofcunruf.

Ad euidenriam primi
excpli defcribamtTria-
gulus jiy^B, C, & pro-
tendatur bafis eius qu?

cAyi ,C,in dirc£him,

A C &conrinuum:tuncigi-

tur harc bafis protradb , & protenfa cum latcre
trianguli quod cft 5, C , conftimet angulum ex-
trinfccum in pun£bo C , qui xqualis cftduobus
intrinfecis fibi oppofitis/dlicet angulo y*,& an-
gulo "B , cenum eft autem quod duo anguli circa
pundum , C , quorum vnus eft extrinfecus trian-
gulo, & alius intrinleciM xquipoUent duobus re-
«ismam fecundum regulam Gcomctricam, linea
reda fupcr aliam rcdam qualitercunquc cadens
conftituit duos anguIosrcAos, aut xquipollentcs
duobus re€fa's : ex quo fequitur quod angulus in-
trinfecus conftitutus in pun(!io C , nrni aliis duo-
bus,qui funtangulus, Jl, & angulus "B, qui erant
aquales angulo cxtcriori circa pundtum C,omncs
fdlicet tres funt ncccfiarid scquales duobus re-
dHs i idc6 ait Philofophus , quod caufa pcr quam
probatur qu6d triangulushabct duos rcftos , efl,
quia anguli drca vntmi pundbm C , quorxom
vnus eft extrinfccus producendo bafim trianguli:
fbrim vtique vidcnti fcilicct talem difpofirionem
figurx, cflct palam quod fcilicet triangulus habct
dups rcdlos.

5»

ThtmMGeo-
metric» i*
triiingitl» ^
f.xjfitntbtu
eius nutrt i»
frimt elemi'
ttrnm Etuli-
dtt.

li.lueliiUt.

wtttntt.

Ad euidcntiam fecundi cxempli defcribatur bignutfait.
fcmicirculus A,G,F,&c in pun<fto Cqualitercun- clarttio Ge».
que cadat in femicirculo,conlhtuatur angulus,cui
fiibftcmatur bafis ji,F, qiuc eft diamctcr drculi:
dico crgo qu&d angulus, G, cft redus cuius pro-
bario clt,quia cumTinea A,F, fit diametrum dr-
cxdijOportct qu6d tranfeat pcr ccntrum quod cft,
H; producaiiir crgo linca •//, <J,fic ; igitur linca
//,(/,eft iqualis lincx //,./4,quia sut dudx acc-

.«'4"'*;

s^

Probat priori-
t*tem ttiitff
in r»tio»e co-
gnofcibilii a
fritri.

llS Lib.IX.

tro ad circun^rcntiara. Ducatur criam linca re-

^y ^ i G y quae conftitucc triangulum cum

lintz.iA,H» & linea, HtGt ergo in triangulo ifto

jfto, Ay G, //, zqualis eft angulus partialis« (7,

angulo , A y quia omnis trianguli , cuius omnia

latera ftmt xqualia , anguli qui flint fupra bafim

funt^qualesrduoergoanguli icilicet angulus, A,

& angulus,(7, fimul fumptifimt duplil foliusan-

guli , C? : fed angulus, G, H, F, ex hoc quod eft

exterior , eft xqualis duobus angulis parrialibus

oppofiris,fcilicetangulo, A , & angulo, G : ergo

anoulos G,H,F, totalis eft duplus anguli G, par-

rialis. SimilitQT fubtrahatut linea redb , G , H;

tuncprobabitiurficutpriusquodangulus F, efl

aequalis angulo G , huius fecundi trianguli , qui

cft Cj,jF,Mcoqu6d duoIatera,fcilicet//,(7,& H,

F, funt asqualia ciim fint da<5l:a a centro ad cir-

cunferenriam,& angulus exterior A, H, C? ,eric

^qualis vtrique intrinfeco oppofito,fcilicet angu-

\o,G,Sc angulo F, & pcr confequens duplus an-

guli , G , intrinfeci. Patet ergo ex omnibus his

quod duo anguli intrinfeci , fcilicet Ay H, G, &

angulus, G, H, F, funt duplum totius anguli , A,

G^H, fed duo anguli.fcilicct angulus A, H, G,

8c angulus G , //, F, funt aut recti, aut xquales

duobus re6ris:quia lincz,G,H, cadit fuper lineam,

u4,F, ergo angulus, G, totalis,qui eft in femicir-

culo,eft redus , & hoc eftquoclait Philofbphus,

qu6d caufa per quam demonflratur efle redus

angulus,qui eft in femicirculo,eft;quia tresfcili-

cec lineae aequalcs funt, fcilicet duae in quas diui-

ditur bafis:putahnea , A, H, & linea, M F, &

tertia , quae eft media iftarum duarum fuperftans

re(Sta , fcilicet linea , H, G, proieda fuper bafim

a centro ad circunferentiam:qua difpofitione fa-

£b videnti eritpalimfcienti illud, id eft , fcientf

principia Geometriae : erit inquam palam , quod

angulus , qui eft in femicirculo cft redlus fada

diuifione & reduftionc ad adiuTi modo pra:didto.

Deinde cum dicit :

Caufa, verb quia intelligentia eli aSfus*
quia dr ex aBufotentia , ^ propter hoc fa-
cientes cognofcuntipoHerius enimgeneratione
qu£ fecundum numerum a£tus.

Probat intcntmn \ priori , & a caufa,& intcn-
dit talcm rationem : Obie6tum & potcntia pro-
portionantur : fed intcUecStus eft quidama6his;
ergo obiedum in a(3:u eft magis proportionatum
ipfi intclle<5tui ; & per confequens magis co-
gnofcibile ab intellcdu. Idc6 dicit , qu6d caufa,
t/fro,fcilicetdi6ti praecedetis eft;^«<4 inttlligentta,
id cft, inrellccStus efiaBHS; vnde concludit:^«<irc
exa&u cognofcitur potentia, \A. eft, ens in potcn-
ria magis cognofcitur cum rcducitur ad adtum:
& fropter hocfacientes, id eft, reduccntcs aliquid
ad a6lum cognofcunt , vt patet in dcfcriptionibus
{upradi£tis:«»;m pro quia, aEita eft vofierius gene-
ratione quam poccntia : ^«<e fecundum numerum;
id eft,in codcm numero, vt fiiperius didum fuit.

SVMM^ SECVND>£
Cap. VI.

Quopadtoex veritatc&falfitatc adlus
fit prxftantior po-

tentia ?

Metaph.

SVMMAR 1 y M.

Verura & falfum eflTc. magis propric
circa ea,quac funt aftu,quam circa ea qu? «^

funt potcntia. Exphcatur diuerfitas de
veritatc in rcbus,& in orationc:&: in fim-
plicibus,& complcxis. Dodor bene ex-
plicat firigula , &quidvcrum & falfum
mentale.

QVoniam autem ens dicitur,^ non ens, Tet, co. z i .
hoc qutdem fecundum fguroi catego-
ricas : illudvero fecundum potentiam , aut
oMum horum aut contraria, hoc autem maxi-
meproprie, aut verum,autfalfum.

Comparat adtum ad potcntiam pcnes verum,
& falfiim , qu2 funt circa acStum intcllc(5his , in-
tendens quod vcrum, & fafiim funt proprie circa
ea qux funt a(5tu , magis quam circa ca quic funt
in potcntia. Circa quod tria facit. Prirao propo-
nit intentam conclufionem. Sccundo addit eius
probationem. Tertio ex didtis infert quandam
conclufioncm. Sccunda ibi : Hocautem inrebus.
Tertia ihi:Palametiam & cjuod. Dicit crgo qu6d
quomam ens & non ens oppofitum dicitur, fiue di-
uiditur dupliciter , hoc quidcm id eft vno modo
fecundumfiguras categoriarum, idcft, fecundum
deccm Przdicamenta:»Z?«(^ vero, fcilicet alio mo-
dofecunditm potentiam aut aElum:zm. horum eon-
traria,(ic exponendo qu6d horumM eft, tam en-
tis , quam non entis contraria , id cft , fiue acci-
piantui: z(hx,vt\ potentia,qua: funt contraria:hoc
autem,fcilicet quod eftinadtu, fiue ens,fiue non
cns maxime proprie Aicitnt verum aut falfum-fm
qu6d vcrum , & falfiim propric compctunt rci
quando eft ,eo modo quo eft, & eft in acStu , fiuc
enSjfiuc non ens,fiue vnum contrarium , fiuc ali-
quid,quatenus vtnmque contrariorum contingit
cfle & in potcntia,& in a(5lu. Deindc cum dicit :

Hoc auteminrebus eficomponiaut diuidi,
Vnde verus efl diuifum diuidiyf^ compofitum
componi.Mentitur autem econtrarioje habens
atque res ipf<tfe habent quandocunque ejt,aut
non efi quodverum dicitur autfatfum : hoc
ferfcrutandum quid dicimus. Non enimfro-
fter nos exiHimare te vere album effe , tu aU
buses:fedpropterte ejfe album nos hocdicen-
tes verum dicimus.

Probat di(Stam conclufionem. Circa quod tria
facit. Primo probat conclufionem quantum ad
vcrum,& falfum in fubftantiis compofitis.Sccim-
d6 in incompofitis , & fimplicibus. Terci6 reca-
pitulat quod dixerat de vcrifque. Secunda ibi:
Circa incompofita vero. Tcrcia ibi : Ejfe vero vt
verum. Prima in duas. Primo proponic rationem
ad prbbandiun incentum. Secund6 ex di(3:is
infcrc quandatp diucrficacem circa vericacem &
falficacem in opinione& oracione. Sccunda ibi:
5» igiiur hocqutdem. In prima partc inrendic ca-
lem racioncm : Verum, & falfum func circa com-
pofitionem & diuifioncnn intelledtus^ cui corref^

pondet

Coparat que-
»i. intellecllk
n^um adfo-
tentiam ^
hoc quoinl
vtritatem ^
falfitatem.

Diuifio entit

duflex.

Verii (irfalsii
ctmpetunt
proprie his
^ttt. funt in
adu.

Si

PHrHtm ^
fdfu-n p-
etmptfiiie *t-
qut diuifia
dufltx.

CMuftm vt-
ritMM &f*l-
fitmtu in epi-
m»itt intelle'
Smejlcorrt-
^tndentis
mSiuilu ex
fsrte rii.

Refiilutit ii-
Htntm.

i4

StAieBMm fy

frttUcMtum
ittenund*'
titnt cerre-
iptndentm»-
ttriaU crfor.
mali m rebm
txtrx.

•r.c.1

sr

Summ^II.

pondct copofitio autera & diuifio in rKcopofirio
autem, & diuifio in re important iOxim , 6c non
potentianj ; ergo fimiliter vcrum & falfiim fimt
circa compofitioncm , vel diuifionem intelle-
£tus. Dicit ergo, quod hoc Mttem, fcilicervcrum,
& ia!i(\ixain rtbiti eft cemfnmnHT d*Mtdi , fcilicet
ipfas rcs : vnde aliquis pucans diuidi diuifiun
verum efl, id eft, veram habet opinionem , vt qui
putat aunura non eflc cquum : & fimiliter qoi
compofitim» componi putat , mentitvr autem e
cofitrario fe habens, &c. ideft.falfam habetopi-
nionem , vt qui putat afinum non dlc anlmaL
Vult dicere, quod ex hoc quod vcrum & faUum
in rebus non eft aliud quam iplas rcs diuidi mu
cotnponi : ideo qui putat diuidi quod eft diuiftan
m. tc,aMt componi-q\io<{ cft compofitum in re , ve-
rura putai : mentitur autem e conuerfo habens
res , id eft , qai in fiu opinione habet c contrario
res qiiam ft habeant in natura fiia, vt qui opina-
tur afinum elTe equuro , aut afinum non elle ani-
mal tjMondocurHjue eft aut noneft : quare ^uod ve-
rum dicttwr autfalfum , hoc perfcrutandum quod
dicimtu, id eft, quod quando aliquid eft, aut non
eft , tunc diciiur verum Sc falfiim , & hoc quod
dicimus perfcrutandum cft, fcilicct qualiter eft in
rebus:;7av enimpropternosexiftimare te ejfe album
t» es albui: fed e conucrfb propter te ejfe albttm
nos dtcentes hoc,verum dtcirniu.iQi cnim eftcau-
ia vcritati$, & falfitatis in opinione, & oratione,
& non c conuerfb.

Notandum , quod ex his patet verum eflc ,
quod Philofophus dixcrat , fcilicet quod verum,
&:falfiim inrebus cft ipfas rcs componi , & diui-
di firilicet.in adujveritas enim, & falfitas qux cft
in opinione, fiuc orationc compofita , vcl diuifa,
reducitur ad compofitionem vel diuifioncm rci
iu a<£hi vt ad. cau^am : quia igitur intelle<!his for-
mat compofitionem , fumendo duo quorum
vnum rcfpe<^u alterius fe habet vt formale,
&: vt alteri inexiftens , puu prazdicatum refpc^
{k\x fubieffti ; ideo oponet quod ex parte rci,
puta in fubflantiis compofitis, fit aliqua compo-
fitio aliquorum duorum ,quorum vnum fe habet
vt forma , fiue accidcntalis , fiue fubflantialis ,
& cflencialis ; & alccrum (c habet vt materia,
& fubictfbum, puta cum dicitut homo eftani-
mal , vcl hqmo eft albus : oportet enim hcc etle
compofiu iii re , fi vera debcat cfle compofirio,
vel propofitio quam inrelleiius format , fiuc
intra fe, fiue excra fe : cum per voccm format
orarionem : ab eo enim quod res eft, vel noii eft,
orario dicitur vcra , vel falfa dfe. Deindc cum
dicit :

Si igttur h^c cfuidem femptr componurttur,
& n0n impofikilia dtuidi:hac verhfemper di-
nifa., (jr impophilia componi : htec autem con-
tingunt contraria.Ejfe.cjitidem eff componi^^
vnum effc , ^ non effe non componifedflurA
effe, Circa contingentia quidem, igitur eadem
fitfalf» y (^r verA opinio, (jr oratio eadem : (jr
conttngtt cfuandocfue -veram effe , (^ contin-
gir quandoejtte effefalftm : circa impoftbilia
vero aliterfe habere nonfit aliquando verum
diquando falfum \ fedfemperhdcvera , (^
hdcfalfa.

Infert cx didHs quand^ diucrfitacem drca
Scoti Oper. ttm. IV.

t.trwm qnt-
dnmfemper
fmnt {tm!>tfi-

tt : tflitdim

femferdiwft:
^utdtm vero
ultem/uim

ft hnhtHtts
f^ frt ftttn-
ti» nllttr i»
inteHtclu cS-

ftnentt ^
diutdemtt efi
•vtrittu '■jtl

fnifi:at.

%ffe (f nt»
efe quid >

Cap. VI. ii7

vcritatem, $c falfitatcm in opinione, fiue orario-
ne ; quiacnim compofitio,&: diuilio in rceft cau-
fa veritaris, Sc falfitaris in opinionc , & orationc,
fequitur quod fccundum diSBrentiam compofi-
rionis, & diuifionis qux cft in rd>us, fit diffcren-
ria^vcritaus, & falfitacis quar cft in opinionc , &
oratione : in rebus aurem repcrimr diffcrcntia,
quam cxprimit l^liilofisphus dicens :fipro quia,
igitur htc ejuidem fcmper componuntMr, fcilicet in
rc, & funt tmpoffibilia diuidi, puca homo, & ani-
mai, hxc veto , id oft, alia femper funt diuifa , &
impojjihttta.componi , puta homo , & afinus : Imcc
autem, id cft, quzdam alia contingiuu conttaria,
puta ambulans , qiucenus horao quandoque am-
bulac, quandoque non ambulat : ejfe quidcm in
quo fupplc confiftit compofitio intellcdus aut
orarioniscft componi & vnumejfe, id eft,'fi£jmn-
cat quandam compofitioncm & vnionera : w»
ejfe vero in quo fupplc confiftit diuifio , & nega-
tio , fignificat non componi ,fedplMra efft ', id eft ,
toUit compofirioncm,CJ: ponit diuerficacem : quia
inquam fic eft, patetquod cirsaconttn^entiatjui-
dem igttur qux , feilicet jx>ffunc componi , & di-
uidi eadem, fcilicet nuniero, opinio, fiue oratio,fit
vera , & fala : & contingit quandoqMC veram ejfe,
& quandoque falfam ; puta hacc opinio , fiuc
oratio : homo ambulat , eft vera , homine ambu-
lante; & faWa, homine quiefccnrc : ctrca vero im-
poffibilia aliterfe habere , puta qu2 fempcr com-
ponuntur, vei femper diuiduntiir , non fit ali-
(juando vera tditjttando falfa , fcilicet opinio ,
vel oratio ^/f^ qu2 vera ed, femperveraeft,
puta homo eft animal : & ^«< eft falfa , eft
femper falfa , puta afihus eft equiis; Patct cr-
go ex his quod fecundum trinam diutfrfita-
rcm circa compoficioncm , & diuifioncm in
re oritur trina diuerfitas circa veritatem &
falficatem in opirHone, & oratione. Deinde c m
dicit :

Circi incompofita vero quidem ejfe aut non
ffft & verum^ ^falfum : non enim eH com-
pofitum.,vtfit quidem quando diuifumfueritt
vt album lignum aut incOmmenfarahitem
diametrum, necverum^ (jr falfum fimililer
exijlet adhuc dr in altU.

Oftendit oppofitum quantum ad verum , &
falium, in fiibflantiis incorapoficis- , & fimplici-
bus, quales fecundum Ariftocelera funt fubfbnriz
immateriales. Citca quod tria facit. Primo prx-
mittit quod noncodem modo eft verum & felfum
in fimplicibus,ficut in compofitis^ccundo oftcn-
dit quompdo vcrum , & faifiim fint in fimplici-
bus. Tcrrio quod dixcrat adaptat ad propolitura
oflcndendum. Secimdaibi : Sed eft ventm cfutdem.
Terria ibi : Et omnesfunt aSu. Prima in duas
fecundum duas rariones , quas aflignat, Prim»
cft , quia fciiicet fimplicia non fimt compofita
ficut illa. Sccunda eft, quia non codem modo lu- Ouid non fu
bent dle : ficut autem rcs fc habct ad cflc ficad vo-w» ^y.
veritatcm. Sccunda ponitur ibi : Ac fic nec ve- f*lftm /»
rum. Dicit crgo , quod ctrca tncomoofita vero vt fi'^f'1'f^
fiintfubflanri^immateriales, & fimpliccs a»»^ iJ9'ft>m$t^
»Je, Cr non ejfei& verum, cr falfum. id cft,qu6d fitit ofitndit.
in taiibus non eft vcnim, & falfum proptcr com-
pofitioncm , aut diuifioncm qu;c fit in rebus,
fed ptfr hoc quod cognofcitur dc eis quid eft , aut
non cognofcitur, Ctmi cuiju inteiicckus attinqic

If

Ctmfefifi»
(j- diMzju^
veritof (^
fnlfitMi di-
MtrfifiesBtnr
trtflidttr.

pmfUfi*.

358 Lib. IX!

Mtim t*- ad cogtiofcendurn quod efuU eft ^tHUS fimpU-
ff^fiendi ^5 ^ tunc gft vrrus : cum vero non attingit ; fed
fortc anribuit Cihi aliquid aliud, tunc intelledus
eft falfusrfubdit autemcaufara didi:^fl« eftim
eft compofitum fupple in rebus finapUcibus , vt
iiuaniieefue fit quidem compofitum , & non fitj
quandoquediutfum fuerit.-ficut lignum alhum,tiHt
diametrum incommenfurabilem , quod dupiicitejr
exponitur. Vno modo fic, qu6d in fimplicibus
non eft compofitip : vt poflet dici qu6d quaijdo
res componitur,qu6d umc intcUeftus compones
ciret verus, vel quando res diuiditur,tijnc inteUe-
Aus componens elfet falfus. AUo raodo fic,qu6d
in fimpUcibus jion eft compofitio ; ita quod cum
dicitur de eo quodfit , fignificetur affirmatiuc
eius compofitio ; & cum dicituf de eo qu6d non
iit , fignificctur negatiue eias diuifio ficut in re-
bus compofitis : verbi gratja , cum dicitur li-
gnum eft album, fignificatur eius compofitio : &
cum dicitur quod diameter non eft commenfii-
rabiUs,fignificamr eius diuifio : vtraque expofitio
ad idem tendit ; prinja tamcn plariior. Con-
cUidit ergo PUilofophus, qu6d verum , 0'falfum
fion adhuc fimiliter exiftet tn hisScilicet fimpUci-
bus , ar in nliii , fcilicet compofitis , vt patet ex
prazdidJij.Deinde ciim dicit :

Aut ficutnecverutf» in hU idem ,Jic ncf

Metaph.

AI.Ac.

#•

ad vtritate.

Afllgnat (ccundara rationem dfcens, qu6d nec
* fie efl idem verum in his, fciUcct fimpUcibus ftcut

Sieutf*h»het nec ejfe:qaia. igitur aUter habent cfie fimpUcia
ret ad effe fic quam compofita , fequitur quod aUtcr in eis eft

' " verum : nam ficut rcs fe habct ad efle,fic fe habet

ad veritatcm, ex 2. huius. Patet igitut cx dupUci
hap rationc qu6d vcrum, & falfum non eft codcm
modoiii compofitis ficut iii fimpUcibus. Deinde
cum dicit :

Sedefiverum^uieUm autfalfum attingere
ifuidem y & refrajentare verummonenim
idem affrmati» , fjr re^rafentatta ; tgnorare
4utem non attingere :decipi enim circaquod
quidefi non eB , fed aut fecundum accidens.
Similtter autem , &circ4 com^ofttasfubiian'
fias,nonenim eH decifi,

Oftendit quomodo fit verum, & falfum in
fimpUcibus. Dicit crgo, qu6d verum quidem aut
falfumeft fiipplc in fimpUcibus hoc modo attin-r
gere ejuidem, fciUcet mcntc ad ipfum fimplcx hoc
vcrum eft : quod eft in fimplicibus , & fubdit :
»0« enim eft idem aftirmatio , & dtBiofiue reprx-
/intatio,q\iod dicit ad rcmoucndum dubium,qua-
tcnus rcprajfentatio fiuc diftio, quandoquc fumi-
nir pro affirmatione,vt patet 4. huius,t.c.i6. vbi
dicitqr quod diftio cft notior quam negatio:non
flc autem fumittur in propofito ; fed hoc dicprc,
idem cft quod rcprz^ntarc , fiuc fignificare pcr
vocera : quacdam tamcn littcra non nabct dicercj
ied reprafintare : fic ergo vuU Philofbphus qu6d
attingerc mcntc,& reprasicntarc voce Ipftim quid
tft rci fimpUcis, cft eflfc vcrum in fimpUcibus:non
^ttingcrc autcm, fciUcetmcntcipfumfimplex,eft
omnino ignorare\Curvf\tx cnim.quia non eft com-
pofitum , non potcft finri /ccunduita quid fiii , &
fccundiim quid fui ignorari ; & ide6 qui non at*-
tingit ad quod fuid efi eius, ipfum onmino iguo-

§!u»mtio
tuerHm «/1 in
fimfUeibiu*

pi9i» vtl
^etrt acfi-
fitmr dnflici'
ter.

Mud rtfrt^
ftntȴt vfl
dictre fy a-
^iudtf^mt»-

rat } & fubdit : decifi enim, id eft , diccre folfiira
circa ejHod ejmd fft , fcilicet fimpUciiun non eft, id
eftrfion comingiv.fed aut pro niiifecundiem acci-
dens. Hoc autcm ideo didt , quia dixcrat quod
attingcre fimpUcia pft diccre vcrum in eis , |)ro-
pter «quod videretur i:ju6d non attingcrc cflet di-
cerc fallura , aut decipi : & tamcn hocnon dixit,
ftd quod oon attingcre cftignorare:cuiuscaufam
tangit ; quia non contingit decipi , fupple circa
^«o<i^»i^*^,nifi fecundum acci^ens. Vndercr-
tio de Anima tcx.com.i6. dicituf , quod ficut lcn-
fus fempcr eft verus circa proprium obicdum,
fic inteiLe6his circa ejuod e^tiid eft eius proprium
obicdum non decipitur. Ratio huias eft , quia
aut intell^us artiiigit ejuod ejuid eft rei ; & tunc
vcre cognofcit quid ett res : aut non attingit ; &
tuncnon apprchendit iUam rera;quare circa eam
non verificaiur,nec decipitur.

Notandum , ^uod , ficut diftum fuit 6. hufus
cap. de vero, tcxt. com. 8. vcrum in inteUeftu eft
duplex , fciUcetverum inccmplcxum , & verum
complexum, fecundum duplicem op.erationem
intelle^kus, fccundum quarum vtranque natus eft
conformari obie^o, vt mgnfiiratHm men!urae,cx
5. huius, cap. de AUquid text.20. Eft autem in^
teriftas veritatcs vna difFcrentia:quia vcritati in-
complcxae non opponitur falfiras;fed ignorantiai
iyxia illud quod allcgatum eft tertio de Anima,
te5c. com. 27. qu6d intclle<ftus circa ijuod quid eft
femper eft vjbrus : ficnt fenfus circa proprium
{enfibile;& hoc intelUgcndum eft prxi^ipuc circa
conceptum fimpUcitcr fimplicem. Et yoco con-
ceptum fimpliciter fimplicem , qui non cft reiblu-
bilis in alios conceptus , ficut eft concepras entis,
& conceptus vltimarura differcnriarum. De tali
ergo conceptu verum eft ijlud rerrij de Anima:
nam intclkdtus fimplcx circa coiiceptnm nen
fimpliciter fi^nplicem , licct non pofljt eflc for-
maliter falfum , poteft tamcn efte virtuaUter fal-
fus vapprehendcndoicilicct aliquidfub determi-
natione non conueniente,(ed repugnante fibi : Sc
hoc mododicitur ^.huiuS tap.dc Falfo, tcx.c.54.
quod eft aliqua tatio in fe falfa, puta ifta : animal
rationale inyenfibile^&c tamcn illa ratio in fe falfa
eft intclUgibilis fimplici apprehcnfionc;licct ip(a
non includat aliquod cfHid,vii(\ forte , ejuid nomi-
nif. Sccundum hunc modum poteft exponi in-
tcrttio Philofbphi in capit. praclcnti , vbi ipf^vi-
detur diftihguerc dcintelligentia fimpUcium, in-
quantum eft circa (fuid limpUcium, & circa quid
compofitorum : nam circa ejtiid compofitorum
cadit deccptio per accidens:quia (irilicct compo-
fitum eft narum faccre conceptum, non fimplici-
tcr fimpUcem,in quo poteft cadere falfitas virtua-
Jitcnnon ficaurcm in quid fimpUcium:fi cnim, ¥t
oicir quidjun cxpofitor, intelligcret pcr accidens,
ftilicet in attribucndoaltcri iilud quid , non eflet
difrercmia ; quia ita in quid fimplipum poteft in-
telied^us fimpiex cfle falfus per accidens ifto mo-
do,ficut in quid compofirorum. SeamdJE autem
veritati ,quaEeftvcritascomplcxa, opponimr ig-
norancia priuadue , & fakitas cQntraric , quandk}
vniumur fcilitet ca qux in rc non fimt vnita.
Alitcr cxponitur ly deeipiper accident: nam «irca
e^twd qutd «/?nQlliis decipitur, nifi componendo
aut diuidendo:quod quidcm contingit dupUciicr
in fubftanriis comp6fitis:vnoraodo componendo
diffinitionem; ci|m re diffinita : aut criam diui*-
dcndo , puta dicendo : afinus cft animal ratkinalc
mortalc : aut homo noii eft aniraal rarionalc

tiiocta

^tcfoMnee
declpi, ftd
ignorarc tf-

foni 'ur vtrp
in fimpliti'
kus.

§lutrt plmra
ad hic y ^

id.i.

57

Verum men^
rale duplix
^ differen-
tia etrum.

Fslfitas du-
fltx.

1 . Expofitie.
Refolutio di-
iiorum dt
dcceptiont
tffe quod
quid efi per
aecidtnt.

§iatre AUx.
dt tlltxand.
hic.

i.Expefitio.
S. Tkom.

Summ^IT.

mortalcrpatct crgo,qu6d vtrobiquc eft falsu.AHo
inodo fi diffinitio conftituatur cx parribus rcpu-
gnatibuSjputa dicedorhoino eft animal inscfibilc
Primo modojdiffinirio cfl: faira,quia noeft huius.
Secundo modo , cft fal(a in fe : hoc cnim duplici
modo diffinirio eft fal(a,vtpatct ex 5.huius,ca.dc
falfo, t. c. 34.1n fimpiicibus vcro fubftantiis non
poteft cfte dcceptio circa quod <jmd efi per acd-
ilens.nifi primo modornara ijuod tjMtdeft ipCovjm
non cft compofitum cx pluribus circa quorum
compofitionem portct falfum accidcre: prima ta-
men expofitio fubrilior & verior vidctur^ con-
cradicit iRi fcciindz, vt ibi didhun fuic

SrMMA.RJFM.
Subftantias fimpliccs cflc fcmpct adu,
A: totalitcr fcirijvcl totalitcr ignorari.In-
fert indc quod in immobilibus non cft dc-
ccprio fccandumquando,quodcxplicat
Doaor.
cg T^ T omnesfunt aEtu nonfotenna\generd-
y^rentur enim vtique (jr corrumperentur :
nunc Autem ens ipfum non generatur^nec cor-
rumpituri ex aliquo emmvti<jue generaretur^
^dcunque igiiurfunt quod vere , ejfe enim
quid^ (jr acfuy circa hoc non rfi decifi ; fed aut
intelligere aut non.Sedquod quid eji quxritur
de iffis^fitaliafuni autnon.

Ea qu« dixerat adap^t ad propofitiim often-
dedujfcilicet qu6d verura magis eftin adhi quam
in potentia:oftenderat enira hoc drca compofita.
quatenus verii eft circa copofirionc, & diuifione,
qua: aftu dcfignantur ibi eflc ; fed in fimplidbu$
quatenus non eft in eis falfum ; fed venim tatum:
AppTieaM proptet quod non funt in potentia , fcd in zStxx.
diamim. Dicit crgo, quod o»iw«,fcilicct fubftaiitiac fimpli-
.ces,& immatetiales/«;7f oBu non petenttA. Cuius
caufam fiabdit,«;7(m pro C[\:^z genertrentur & cor-
rMmperentMr,cum porentia fit contradi£Honis:ff«c
auteipfum w/,fciljcet iimplidter,«o^f»«-<i/^«>' nec
corrupitur:ex alujuo enim vtiqMegeneraretkr,Sc iJc
ens fimplex eflet copofitum, quod eft c6tradi£Ho
manifefta: seper ergo adufunt: & quiaveru ma-
ximccofiftit circa a6hi;ide6 fubdit,qaod ejMocMn-
que igitMr/itnt quod vere aliquid ejfe,& 45F»,puta
Smflict» aut quiditates,& formae, fiue fubftaruis fimplices &
tMaHttr igno immatcriales:drc<f hoc nocoiingit decipiM eft,efte
'tHllit "'* f-ilfitatem,/'<i aut intelligere,pata. fi metc attinga-
teRiguntHr. tu'^='**' ""'^ •' f^d fupple penitus ignorantur,fi non
attingatur mete, & fahAiv.fed quod quid efi tjuari-
turde ipfis fi taliafMnt,aut non. Vult dicere,qudd
licct in eis non cotincat decipi fcciidura fe;cotin-
git tamen cum de ipfis quxtitur efMid «'',vtrii finc
falia vel nonj& hoc eftdecipi per acddes:puta fi
qujcraturde aliqua fubflantia fimplici , vtrum fit
terra , vel aliqua fubftantia corporea , aut non :
quod fi dicatur qu6d fic, proptet taiem compofi-
tionem crit falficas peraccidens, quafi firaiii mo-
dojvt induccbatur. Dcinde ciim didt :

Ejfe vero vt verum, cjr non effe vtfalfum,
vnum qrtidem efi fi componitur verum.^ hoc
autemfinon componitur fdfum.vnum autem
fivere ensfic tfifiuero non it^,non elf. rerum
atitem intelligere ipffalfum verh non eH^nec
deceptiofed tgnorantia.non qualis cjtcitas,cA-
Scori Opcr. tom. IV.

Cap.VI. iv)

citM enimesivtvtiquefiintelleSfiuum om^
nino non habeat aliquis.

Recapitulat dc vcro,& falfo,ta circa copofita, 11,^^^»/«-
qua drca fimplicia,dices quod ejfe vero quod fup- tio dtatntut
ple fignificat vt verii,($' nonejfe quod fignificatrf d* veritMe
falfMm.-vnii qMtde,id eft, vno modo dicitur in c6- &f*'f"''f
polius quod qmde eft veru.fi coponttur,lcihcei m ^ proptrtit'
re tiiud qtiod fupple coponit intellcdus:^oc autem ntUittr in
falsM finoncoponitur, fciMcci inK.f^nH aMteM eft, finffUr.bns.
alio modo eft fupple in fimplicibus,& immateria-
libus.y? vere ensfic ejf, id eft, quod tiic eft verum
quandoid quodcft vcrc ens,i<i cft,fub(bnria fira-
plcx,fic eft ficut inteiligitunyjfcri no efiita, non
efi fupplc verM:x\tc intelledus cft verusjvndc ve-
rM efi tpfa intelligere:falsM vero noefi ibi,wc dece-
ptioyfed ignoratta,vt fupra expofitii eftj& exponit
qualis ignoratia fit,dices no cjualis ctcitas, na cac- jfntrttntiti
citas eft priuatio potctiaE vifiuac : vnde ignoranria dmfUx.
/imilis cacdtari elTet, fi homo n6 haberet intelie-
ftii,per que poflctilias fubftarias intelligcrc;ide6
{uhdiv.tacitai enim efi vt vtiqiufialicfuii no haheat
omnino intelUSiii. Ex hoc apparct manifeftc qucd Comi*i-ittm
feciidumjnete Ariftotelis intclleftus humanus no ""^'^-
poteft attingere ad cognofcedii (libftatias fimpli-
ces, &imraateriales,dequooftenfura cftilhuiusj
quoraodo habeat vcritatera. Deinde cum dicit :

Palametiamdr quia de immohilibtfs noneH
deceptiofecifdum quando.fi qua immobiiia^vt
trigonumfi non permutarifutat^non opinabi-
tur quandoque duos reUos habere,quandoque
non\ permutaretur enim vtiquefedaliqnid
quidem-.aliquid vero non,vt parem numerum
primum effe nullum : aut aliquos quidcm ejfe,
aUquosautenonefie,circa vero vnurit numero
nechac, non enim aliquem quidem , aliquem
vero nonputabtt,fed verum dicet, aut men- J

tietur, vtfemperficfe habente.

Ex prsdidis,infen quanda c6clufionen\,diccs ^fg^g^ ^•.
palam ejfe qMod immobUtbia non efi deceptio fecH- q^ centlttfit-
di tjuado-.vt fi quis immehilia putaret ejfe mobtlia, nittttabiUm,
& c6cingctia aiitet fe habere : tunc poflet decipi
fecundii quado:quatenus non scper funt:in c6tin- <o

geribus enim coringit dccipi fcciidtim quado,qua-
tenus n6 seper funt,puta fi Socrates fcribit,& hoc ^^'^""^
aliquis opinetur : poteft aiius decipi de eo quod .^j j ^ j,
opinctiu- ipsii n6fcribereqiiadofcribit. Similitcr tfuHmt ctn-
eft dealiis conringentibus,quod nonconringit in tittpti
rebus immobiiibus , fi quis putaret ea immobilia
ejfe, vt trigonMm.fi quis non putat permutari : fcd
fupplcefle iraraobile non Opinahutur ipsii, fciiicce
trianguium, quandoqMe habere dnos reBos, (cilicct
acquipolietcr , & quadoque no hahere duos re^os,
enim pro quia, iara vt patet permutaretur vtique,
fupple triangulus:fiibdit iatem,fed aliud quidem,
altud quidem non. Vuic dicerc , quod in rebus
iraraobiiibus conringit quandoque fub- aiiquo
coramuni acdperc aliquid quod fic fc habet,
& aiiquid quod non:ficuc puta fub triangulo aii»
quem aiquilatcrum, & aliquem non : & firaiiitef
fub nuracropari aliquera numcrura priraimi.aii-
quem non : & cenringic dubitare de nuraero pa-
ri : vtriim nulius fit ptiraus, vcl aiiqui primi , &
aliquinon; idcodicit , vtparem numerumnMU Kumermt
lum ejfeprtmMm : aut aliqitot qMtdem, aliquos aM- pritntu qttt* *
tem non dicitur autera nuraerus priraus , quem
fola vnitas menfurat : & hoc raodo irKcr mune-

F f 2 ros

340 Lib. X.

*os pares (olus binarius cft priraus,& nuUus alio-
rum. Hoc ergo modo cojitingit vtique crrarc &
dccipi circa immobilia : accipiendo aliqua plura
fub aliquo primo. Subdit autem , quod circ*
vnum mmcro fupple in rcbus iramobilibus , nec
hoc contingit, fcilicet errare aut decipi, quantim
ad iioc : vnius caufam fubdit : no» enim fupple in
codem nnmero «/f^a« fuubit altcjHcm tjmdem
fupplc {ic fc habere, alt(]Mem vero non ,fed verum
dicet aut menttetur , vt femperjtcfe hahente illo,
fupple vno fecundum numerum : quia vnum nu-

Metaph.

inero hon diuiditur in multa : eft ergo eon-
clufio Philofophi quod in rebus immobilibus
fi quis- ea putet immobilia circa idem numero,
non contingitdecipi ncc fccundum quando , nec
fccundiim luppofita , cum iliud idem numero
fcmper fimilit.er (c habeat ; licct circa diuerfa nu-
mcro contingat dccipi modo prsdifto. Pateter-
go ex omnibus prscedentibns concUifio princi-
palis huius capituli , qaod cum immobilia fint
lemper aifhi, quod verum magis pft circa adtum,
quam circa potentiam.

In mmfiiU'
bi44 arc» idt
in ^ecit se-
iidertptttft
decepti» , tiom
circ» idemin
num*ro.

LIBER DECIMVS.

Vamm l.^,c.6.trASiauerit de vnOyreJumlt tamen Hlum traSiatum hic T^hi
' fujius de vno, e^ paJ/wnibM iliud canfequentilfM,diJputat;pomt quatuor
modos vniusy fecunditm continuitatemifi)rmam-,Jpeciem,feu ^niuerfaky
numerumfiu indiuidualitatemtquos reducitad^namrationem indiuife-
bilitatu. ^oniturduplexmodospradicationkrynms .feUicetdefeto quod quid cft,
e^ de aliur. Primaergo fumma huiuj libri agit de vno infe confiderato s fecunda de
ipfo reJJeSiu multitudinis.

Tcx.cS.i.

Scienttn om-
pU confidtrat
tri».

SVMMA PRIMA.

De vno infe confiderate.
CAPVT PRIMVM.
Quatuor modi Vmits cxplicantur.

VNum qttia multu modii dicitur in di-
uijis de cjftoties, diSium eHprius. Mul^
tipUctterverh diffo capitales modi Junt qua-
tuor primorum , ^ Jeiunctum Je di^orum
vnum ^JednonJecundum accidens.

Sicutdicebatur in principio (cptimi huius,quae-
libct vna fcietia vcrfatur circa tria,ficut circa fub-
iediij & partes eius,& circa pafliones fubiedi, &
ctil.circaprincipio fubicfti. Poftqua ergo Philo-
fophus in pracccdentibus determinauit de ente,
quod eft fubie<ftu. Primii huius fcientiac,nunc de-
teniiinat de vno,&; de aliis cqfcquentibus, vnumy
qujE funt padiones entis inquantii ens.Circa quod
duo facit. Primo dctcrminat dc vno in fc,& ab(b-
lute.Sccund6 in coparationc ad fuum oppofitum,
$ermo de yno quod eft w?«/M.Sc'cuda ihi:0.pponuntur aute. Pri-
ifhfolute. main duas: quia primo agit de ipfius vfiim mul-
tiplicitatc. Secundo de eius quadam proprietatc.
Stciida ibi : Aiaxime vero. Prima in trcs quia pri-
mo prxmittit modorii vniits diftin£tione.Seciid6
ponit omniuni modorii vnim redudkione. Tcrtio
expojiit ipfms vnius prajdicationcm. Sccunda ibi:
Picitur ejuidem vnurn. Tcrtia ibi : Oportet autem
iatelligere.Vtima. in duas.Prim6 proponit intcntii.
Sccijdc) excquititf de inteto. Secunda ihi-.CotioHM
fmm. Dicit prgo, quod priiis in diuifis de quoti<;s,
id eft, in quinto huius,vbi diuifa funt fignificata,
& intcntioncs nominum , quae pertinent ad hanc
Icicntiam ; ibi inquam didum eft , quia vnum
rnultijs modis dieitur: di£to vero mutipliciter,Cci\i-
cet ipib vno ; cjuatuor tamenfunt modi capitalest

id eft , principales primoru &fecundurn fe diEfprS
vnil,fed non(ecudu accides. V ult diccrcqui d qua- ^^^. ^^,„^.^
tuor funt modi principales T/H^w.accipiendo vnit psUs vnius
feciidum quod priino ^ per (e dicitur,& no per ptrfedequi-
accidcs:quia vnu per accides habet fuos modos,vt ^** tnttndit
patet j.huius capitulo de f^no. Deinde ciim dicit -'*''*

Continuum enim autfimpliciter,aut maxi-
me c]uodnatura, (jr nm tailu , nec iigationt;
(jr horum magis vnum, ^prtus, cttius indu
uifihilior motui ejt, ^ magisfimplex.

Exequitur de inteijto. Circa quod duo facit:
quia primo ponit modos vniiu qui fumuntur pc-
ncs indiuifibilirate motus,vel mutationis. Sccun-
do modos qui fumuntur penes indiLiifibilirate ra->
tibnis.Secunda ihi:Hxc autefi ratio fit vna.Vnmz
in duas:quia primo facit quod didtu eft. Sccundo
infert quadam conclufione ex praedidis. Secunda
ihi:'Siuarepalafoefi.Pdma. in duas /ecundiiduos
modosiSeciida ihi:Ampltus tale. Dicit ergo,qu6d
fupple vnum dicitur continuum,aut fimpltctter,id
eft,vniuerfaliter,quocunque modo fit aliquid c6-
tinuum,4M/ maxime tjuod natura, id eft,qu6d ie-
cimdum naturam eft continuum,i&' rion taHu aut
ligatione,ficnt cftf^fciculus lignoru.Similiterin-
tcUigendum eft dc aKis modis,quibus aliqua non
a natura,ied ~ab arre continuantur , fiue ligantur, dufUx.
puta clauo , aut vifco , aut aliquo huiu(rnodi. Et
fubdit quod horum,qux (cilieet funtcontinua pcr
naturam , fcilicct illitd prius , & magu efi vnum,
cuius motus eft indiuifibtlior,& magts ftmplex.

Notandum,qu6d vt dicebatur in f .huius,R<J.8.
aliquod eft c6tinuii feamdiim linea re6U[,vel ctia
circularem:aliqua funt cotinua (ecimdum lineam
reflcxam. Condnuii primo modo,cft infledibile;
& ide6 habet motum indiuifibilem, quantum ad
omnes fuas partes: non fic continuum (ccundum
lineam rcflex^im ; (ed conringit vnam partcm
moucri alia quic(centc ; ide6 in ratione vnius

quod

MoAm.

X
Contintam

Summ^I.

Cap. I. 341

quod cft vnum conriauitare, cft dare gratkisrpftv

ptcr quod didt PhiloTophus quod illud cft raagis

^^^ ^ vnum,cuius motus cft indimfibiiior,& magis fim-

P^^ plxx,quantum (cilicet ad fuas partes. Conrinuum

enim dicitur, cuius motus cft vnus fecundum (e,

C0iuiMmim Sc indiuinhilis feamdum tcmpus : cuius ergo

•^ ' motus cft magis indiuifibihs,illud cft magis con-

diMium , & pcr confcqucns magis vnum fccun-

dum contioakatcm. Dcindc cum dicit ;

r0i

Amflius taU, & m*gis Utum^ (jr b*hens

dlitjuamformam, & f}>eciem : maxime autem
ftqmdnatura ejitalt,& ncn vi^vt qujtcunque
vifco^ aut cUu9 , aut coniuulfione \fedhaket
infe tjuodejl caufafhi vtfit continuum: tale
vero eo quodin motum vnum effe^ (jr indiui^
Jihilem loco, dr temfore.

Popit {ccupdura modum,qui fcilicct addicali-
*• '''•*'• «|ui(i fupra primum : hoc cnim modo didrur
vnum quod cft continuura, & vltra hoc eji (jMod-
ddm tetum hahens alf^nam vnam famutm^ fpe-
ciem , iuquod iftc modus fupra vnitatcm cond-
naitads addic vnitaccm ibnrue , fccundum quam
res cft aliquid tocum habcns (pedcm , puta cum
dicitur animal vnum , vel honjo vnus , ab vnica-
tc fonrur. Subdit eci^, quod maximi JUcitur
vnum , fupplc ifto raodo tfi lutd efi taU natura,
TMum ctmti- id cft, pcr nacuram , & non vi , vt ^Mdcunqiu
Mi dnfUx. vifco aut cLauo ,Mtt comtmBione aliqua vni untur :
/ed illud quod eft vmira per naturam babet inft
caufam vt fit coTftimutm : qim fcilicct pcrnatu-
ram fuam Sc non aliun(^, & per confeqacns
tiimlbiAm ^ »0^5 vnum. Addit cciam qu6d talevero,
^iffif aM^y. iuppic vnora & concinuuro eft eo ^uod i» uutu
vnum effe & indiuifibile, id cft , co quod eius cft
vnus moras & indiuifihiUs loco , & tempore : fiq
ilitcUigendo , loco quidcm; quiaversiisqaara-
conquc diftercndam lod raouctur vna pars, raa.-
oetur & alia : tempore aucem , quia quandocun-
quc moyecur vna pars, & alia. Hoc auccm addi-
pim poteft rcfcrri non folum ad iftum (ccundum
TooSjmvHitu , fi^iedam^dprimuratvcrobiquc
^m vQ^om fft qu6d ipfius concinui eft vnus
moras indinifihjlis , fi pcrfcdc iic concinuum,
Deindc cum didc :

^udfefalamft cjuid pernaturam motm
babet princifium primi primum, vtputa dico
Ufionif circulationem , tjuare hac prima ma-
£nitudo vnai hoc quidem itaque ftc vnum
f^ntinuum^ aut totmm.

Infcrc quandam conclofioncrti oc prxdidis :

aau^Ji quia cnim di<aumcftqu6d aliquid continuan?,

puhlt tft ^ coram per n^uram didrar vnum, quia mocus

tnmmm hm dus cft vnus } ide6 infecc quod paUtm tfi qu^ fi

^l^mȣt 4]itid habet per naturam princtpitfm primi m^

**^' tM, illud fapplecft primum vnum hi magnitudi-

nc j & fubdit , vt puta dico l^tionis circuUtio-

f'^"^ *"" »«» •" <lfutre hac erit prima magnititdo t/»tf.'proba-

^^ '•*' Wr cnim 8 J>hy fic.cx.5 j .& ipdc,qu6d kcio,id cft,

moras locaKs cft primus morus ; & inccr morus

Trindfinu iocalcs drcubdo : caelura ergo primum quod ha-

4mI€x. ^^ '" ^^ prindpiura calis motus, fiue prindpium

paflSuumiquarenus cft fummc aprara moucri mo-

ra drculari : fiuc principium adiuam , quatenus

lubct Intdligentiam fibi incxiftemcm, & appro-

priatam motriccm fui. ent prima vuu mofftttitdo.

Scoti Oper. tom. IV,

VlcHn6 cpilogat qu6d hac efuidtm itat^ut f\c di- tfiUfrn.
CMnturvnum , autJicMt contifiuttm , quartlum ad
primum modum : aut ficMt r«raa»,quantiim ad fc-
cimdum. Dcindc cuin didt :

Hdu antem ji rdtis vnafucrit , talit ver»
funt quorum inteOeifiua^ taUa autem fuorum
indiuifibilu, indiuifbilis vero eim cjuodindi-
uifihtUjpetie, aut numero^numero verofingu-
lare indiuifibiU,J^eeie vero qu§d infcibili (^
fcientid.

Ponit modos vniti/ qui nimuntiir pencs indiui-
fibihtatcm fadonis. Circaquod duo fadt : Primo
p«iit illos modos qui funt duo. Sccimd^ infcn

auandam conclufioncm cx pr«di<fHs. Sccunda ).6>4.ai
)i : .QttM^evnitm itatjue. EHdt ergo , qu6d hac ▼nius.
anttm, di cft, quzdaro alia dicumur vnuni firatio
futrit vna:talia vtrofunt tjMontm inteBtgentia cft ^"«f" ** ,
vnayquz fcili<;^ vna& firoplid apprchefionc ab ^^j*
aninu condpiunrar : ralia aMtem funt tjuorum,
icihcct inteiigemia vna, ^Montm efi indiMifibilis .•
indiitifibilit veri eim ^itod efi indimiftbiU Jptcit,
aut numtrt , pcr quod taneit duos modos ; vndc
fu1>dit , qaod numtro in^uifibilc efiftngulare : soVm ^*tm
fpecit vtro cognofcibili, &fcitntiaM cft, quod cft *f fatmi*
vnuro fecundum noddam & fecundibn faendam,
naro fdentia cft propric dc fpccie : nec fingularia
func fdbilia ahtcr quam p«r fdcntiam Ipcdei;
(oqucndo pcopric de fdenda. Dcindc cum didc :

^4re vnum vtitjue erit primum qts^d
fubHanUitcaufavnitu.

Infert ei prxdidUs quandam condu/Ionem ^
quia cnim fecundum hos roodos didcur aliquod
vnum,proprcr vnitatera radonis;fubftantia amem
cft prior radone oronibus aliis endbus; cx boc xm /n'—
fc^uitur qu6d prirouro vnum feamdura iftos tfifnmmm
modos cric vnum fubfbntia, & pcr confcqucns *»««!"» ***
illafubfbntia^uaEcftcaafavnitadsaliis,fcilicct l^^j^
primum ens ; ide6 didt ; ^rt primum vtitjue
vmtmtrit, ejuodfubfiantiittfi cttuja vnim j calc cft
Cns primum. Dcindc cum didc :

Dicitnr quidem igitur vnum iot mcdis con-
tinuu njituray ^ tttum-yfjrjingulare,^ vni-
uerfaU : omnia enim hac vnumper indiuifibt'
U ejfe , hfrum cfuidem motum : iBorum auteim
intelltgentiam aut rationem.

Ponic rcduiJHonem omnium przdi^orum
modorum vnim : rcfumendo crgo quae di<^ ^
fonc , didc c^vuiidvnum tjuidem dtcitur tot modtt,
fdlicec <]uacuor. ^nmo continuum rititura. Se-
cund6 toTum , & Temb finguUre , & Quarti
vmuerfaU > quod fcilicec eft fpocies : »»»»»4 dtcun..
turtffe vnum pcr efTc indtutfibtU; & i<k6 omnes g,j,^^
roodi vnim reducuntur ad vnaro farioncm , qu« donm min»
cft racio indiaifibiUcads : horum quidtm iupple advmmtrm-
quancum ad primos duos modos per ctfc mn- ^*"^ f''^
tum» fciliccc indiuifibikm : tUorum autem tnttUt- J" ^fi^
lentiam , 4««; rattonem , cflc fciliccc indiuifibi- ^****'
Icm, & hoc quancum ad alios dups modos. Dc-
indecumdiac:

Oportet enim inieffigere quia Mnfmiltter ^^^
dicendnm qutUta vna dicnntnr , <^ quid efi
Ff j vni

Vnum prt-
diearur du-
fUtiier.

Aliter defu»
quod quid
eft CT *i'itf
de tntihm
frtdicMur
rjnum.

txp*fuitpn-
lularis.

341 Lib. X.

vni ejfe , dr ipfim ratio : diciturfnim vnum
ttt modiSf^ vnumqttodtjue erit vnum horum
cuicunque extiterit horum aliquu modo-
rum : vni autem horum effe : & quandoque
qutdemhorum alicui inerit , quandoejue au-
tem alij, efuod-, & mdgisfropinquum nomini
ejtjfro tentia veto illa.

Exponit ipfius viiius praidicationem, & intcn-
rio rua eft , quod vnum alitcr prxdicatur de fuo
quod tjutdeji quod cft indiuifibile eire, vt-didura
eft, 8c aliter de aliis fpecicbus , qua^ dicuntur ha-
bere vnitatem : namde fuo ^uod cjuid eft praedi-
catur ficut idtm de eodcm, & diffinitum de diffi-
nitione ; quafi in primo modo dicendi per fe : de
aliis autem rebus pracdicatur non per fe primo
modojfcdper fe fecundomodo &:quafi peracci-
dens ; eo modo quo dicitur habere rationem acci-
dentis : vnum enim eft paflio entis.Circa hoc duo
facit : Primo proponit intenmm. Secundo mani-
feftat per fimile in elentento & incaufa. Secimda
ibi : 5"«:«^ de elemento & caufa. Dicit ergo,qu6d
oportet intelligere qnod nonfimiliter eft fumendum
dici, id eft, praedicari, qualta mumdicuntur, fci-
licet res alia: , qua: participant rationem vnitatis,
& quid eft vnieffe & tffitts ratto quod eft indiui-
fibile efle. Vultdicere , qu6d vnum non fimiliter
prsdicatur de fuo qttod quid eft, & de aliis rebuSj
dicitur enim vnum tot modis , fupple vt prafdi-
cbum eft; & vnumquodque eorum,i3i t^ , ictum
quae panicipant voitatem, vnum horumcuicunque
extiterit aliquis iftorum modorum, id eft dicimtur
vnum aliquo didVorum modorum, puta vel vnum
continnuitate, vei vnum ratione , &c. vni autem
horum effe, id eft, indiuifibile ei\c,quandoque qui-
dem hortim altcui inerit , quandoqtie autem alij.
Vult dicere , quod licct vnum , vel indiuifibilp
elfe, praediceturdealiis rebus; dediuerfis tamen
ah'ter & aUtcr , fciUcet quod in omni indiuifibile
effe magii propinquum nominiM eft, nomini vnitts
tanquam idem fibi in primo modo pet fe : illa vt-
ro, id eft , illae rcs in potentia, quatenus alias res
denominat : & qus participant rationem vntw
funt filbiedum & potentiale vmui , vt pafEonis.
Deinde Cum dicit :

Sicut de elemento,dr C4ufafi ofortet dicere
in rebus determinatem,fjr nominis terminum
reddentem.Efi quidem enimforfan^vt elemt-
tu ignii-.eU autem fecundumfe,& infiaitum.,
aut aliquid aliud tale^ efi autem vt non : non
enim idem igni,(jr elemetoefifefiedvt quidem
re.df natura ignis elementum-.mmen verofi-
gnificat eo quod hoc acciderjt ipfi,quia eB ali-
efutdex hor^vtprimo inexifientefic,& in cau-
fia,(jr in vno,(jr talibus omnibus ipropter quod,
(jr vnt effe indiuifibilt efi effe. ^odquidem
boc enti^(ir infeparabili,aut loco^autjpecie^aut
mente, aut & toto, (^ determinato.

Manifeftat qupd dixerat dc vw pcr fimile in
clemcnto,& caufa,dic«ns , qu6dyif uipple eft di-
cendu dc viio ficutde elemento, & caufa.-fi oportet
dieterminantem dicere f« rehm, id eft,accipcre cle-
rocntum , & caufam fecundumdetcrminationein
^d res.prout fcilicet aliqnam rcm, putaignem,vd
aliquam dicimus eflccaufam, vel clcmentum, &

Metaph.

w«»»«,fi:ilicet elcmcnd^veleaufse rtddtntem ter-
7»t«*»»,id eft,diffinitioncm,puta afKgnando ratio-
nem elementi,vel caufac,aliter dicetur de fuo tjuod
quid eft, & diffinitione ; & alitcr de ignc , vel de
quacunqne alia rc,quas ponitur caufa,vel clcmcn-
tum: na de fuo quod qutd efi diccrctur quafi idem
dc eodem, & quafi per fe primo modo;idcu fub-
div.eft quidem entm tgnis,vt elementum, fecundum
opinionem eorunr.,qui pofucrimt ignem eflc prin-
cipium rcrum ; e(i autem forfan fupple elementum
infinitumfecundumfe, id eft, feparatum, & per fe
cxiftens,& hoc fecurjdum opinionem Pythagori-
corum , qui pofuerunt infinitum feparatum clle
clementum omnium , aut aliquod tale fecttndum
diucrfas opinioncs de elementis, & principiis rc-
rum, eft autem vt non.Nwh dicere,qu6d ignis,aut
infinitum, eft vnomodo ialem quod clementum :
alio modo non idem ; quod exponit diccris : non
enim ideigni,& elemento effe,}d eft,non funt idem
eftentialiter, & in primo modo diccndi per fe;
fedvt quidemre,& natura ignii elementumeA,iA
eft, quod ipfe i^nis qui eft quaedam rcs,& natup»
cui competit efle elementum:eft enim denomina-r
tiue,& fecundo modo diccndi per fe;vnde fiibdit,
qu6d nomen fupple elementi,vcl caufae didom de
igne figntficat eo cjuod accidit ipfi,(ci\\ce.t igni ;
ignis igitur elementum,vel c^ufa:^««4 eftaliquid
fcilicet ipfe ignis ex quo fit , fcilicctaliquid vt ex
hocprimo intxifter^te, quod eft diffinitioelementi,
vt patet ex f .huius,t.c.4.& (\x\>A\x,quodfic, idcfl,
fimiltter eftin caufa, & in v»o, & in omnibus ta-
lihui, ficut fupple didimi eft deeleTOcnto^/^ro/^ffr
q»ed,& vnum'ep,fme vniejfe,e(k effe indiuifihile,
qttodquidemhecCuf^^Xe com^tix^et fe fecundo
modo, enri, & infeparahili , id eft rei indiui-
fibili, aut loco, aut fpecie, aut mente, aut & toto,&
dtterminato , fcilicet ad fingularitatpm fecundum
diucffbs modos vnius.

Notandum, fententiam Philofophi , & fimile,
quod addHcit,in hoc ftare, qu6d ficut nomen tle-
menti,\e\ caufe alitcrpraedicatur dc fuo quod quid
<r/?,puta de hoc, quod eft efle illud ex quoaliquid
fitprimo cum infit; quod eft quodquid eft, ipfius
clementi, & alitcr praedicatur de re cui conucnit
effe elementum, vel caufam,puta ^e ignc,vcl infi-
nito:nam dc fuo qitod quid eft pracdicatur,vt\^idcm
de eodcm per fe primo modo.De ignc autem pr^-
dicatur quafi per accidens, & pcr fe fecundo mo-
do ; fic & ipfum vnum defuo quod quide/f, quod
cft indiuifibile efle , praedicatur cfTcntialiter , &
quafJ per fe primo modo : de rebus autcm quibus
conuenit efic vnum , quatenus habcant rationem
indiuifibilis, aut loco, aut fpccie, aut aliquo mo-T
dorum •yw/«/,praedicatur quafi per accidens,& per
fc f^cundo modo : cx quo colltgitur qu6d ipfum
dc diucrfis diuerfimode praedicatur.

SVMMiE PRIMiE
C A P. ir.

Vnura habere rationem menfiirae , & mcnfurat
proprictatcs «xplicantur.

SVMMARIVM.

Vnum maxime haberc rationcm mcn-
riirx, & quod efl: primum in vnoquoque
gcncrc, cfTc mccrumcxterorum : de qub

Doaor

firfMfs/K-
cifiwitur fj^
denomiiuiit^
iur dufliii'
ttr.

Opituenet
v»ri*. de elt-
metu prinfit
rerum.

EUmtntum

quidi

RMit vlhut

fUti

Refelutio M-
Borum.

Sutnmxl.

8
Cap. 1.

Do£h)f i.dSq. j.num.i^.Itcmabi/w
racionem meofura: ad alia deriuantexpli-
cacquomodo racio menfurz conucniac
grauicaci^auc vclocicaci.

MJxime "jerff in eo^mdefi metrum effe
frimum vniufcmufiutgeruris^& «w-
xim} frofrie quantiutis , hinc enim venit*d
dlia metrum , etenim efi quo quantitM cognof
fcitur , cognojcitur vero , aut vno,aut numrrt
quantitas imjuantum quantitMyftumerus att-
tem omnis vnoyjuare omnis quantitas cogno-
fcitur inquantum quantitas vno.

Unmitfr^ PoftqiMm Philofophus dctcnninaait dc ip-

frittMtt, T- fius vnim rationc fcilicct indiuifibiliiate, & ciuA

niusfwa efi dcm multiplicitatcinuncagitdeiprius-wwiwpro-

tffemtnfH- ^^^^^^.t , oftcndcns quomodo vnum habct pto-

pric rationcra mcnfurac. Circa quod duo facit:

prim6 oftcndit qu6d vnum quod cft dc ccncre

Quanritatii habct propric rarionem mcnfijraE, &

cxindcdcriuatur ad alia gencra : fecundo requirit

{pccialitcr qualitcr vnum quod eft mcnfura,(c

habcat in gencre Subftantiac. Sccunda ibi : Se-

cunditm fubfiarttiam verh. Prinu in duas : prim6

oftcndit propofiti veritatem : fccundo excludit k

propofito quandam impropricutcni. Sccunda

ihi: Etfcientiam aurem. Primain duas;prim6 fa-

cit quod didura eft : fccundd cxponit quafdam

proprietates mcnfurat,qus funt notandac. Secun-

da ibi:/« omrtihiu antem hii. Prima in duas:prim6

oftendit quod vnum , quod eft propric mcnfura,

cft dc gencre Quanritaris difcretxrquia cft prin-

jcipiumnumeri , & quodcxinde deriuatur ad ali^

gcncra. Secund6 cxponit , quod dixerat fcilicpt

quomodo rario vnim & mcniurac cxtenditur , &

dcriuatur ad alia gencra fccundum quod parrici-

pant rationem quanritatis. Scamda ibi : Hinc

atuem ,&in aliis. Prima induas: primo fadt

Quod didum cft : ftamd6 infcrt cx didis conclu-

Uetifi$r» in fioncm quandam. Secmid3.ihv,Et ex ijuo. Dicit

tmntgtntrt ergcquod illud quod cft primnm vniuicuiufquc

^ ' gcneris eft maxime in eo,(fuod efl metrum ejfe.-c^ii.

iUud quod , eft primum in vnoquoque genere efi

maxime menfura aliorum in illo gcnerc:& fubdit

quod hoc ck^nMximt froprium tjuantitatis : htnc

enim ad alia venitM cft, quod ratto menfurd pri-

mo coriucnit quantitati,& cxindc ad alta gcncra

dcriuatur : cuius caufam fubdit : etenim, pro quia

metrum, id eft , menfura*^ tjuo cognofcitttr tjuan-

titas , fupple quaecunquc fit , fiuc quantitas di-

roenfionis, fiue ^iit€doniyxognofcitur vero qua-

titas intjuantum qtiantitat , aut vno aut nttmero,

Menfurart puta vno, vt cum diciraus:vnun^ pahnum:Numc-

ro vero, vt cum dicimus duospalmos ,vei tres,&

fubdit : omnif autem numenu cognofcitur vno i

quilibct enim numerus menfuratur vniute ali-

'^HMHtitMt quories fumpta,ex quo infen : qtiare omnii qttan-
tfntfdtwr titoi inquaatttm qtiantitai cognofcitttr vno : dixit
autem : intjttantum qttantitat , vt hoc intelligatur
de menfura quanritatis , nara res aiio modo funt
cognofcibilcs quam numero , puta fi confideren-
tur fdcundum alias fiias proprictates a quanritatc>
vt quod homo cft rifibilis,& quod triangulus ha-
bcttres,&huiufmodi. Deinde cum dicit :

eji froprinm

^MMHtitMis.

d^ix.

dtifUeiter.
frimawten-
fiam^MMUi.
tatttm tfl

vmitnt.

Ex quo primo cognofciturhoc iffum vnum^

Cap. II. 345

qnaprofter vmtm mtmeri frincifmm fecun^
dum quodnumerus.

Infen ex xlidis condufionem quan<}am : quia tmtim tfl
cnira didura eft quod numf rus cognofcitur , & ^"^^1*^
mcnfuraitu: vnojidc^ concIudit,qu.6d ex quopri- ^J^^
mo cognofcititr, (cilicct ipfe numcrus,hoc cft , ip-
fum vnum.quapropttr vnum efi principiun nume-
rifecundum qttstd numerm. Dieinde cum dicit ;

JIincd»tem,& in aliis dicitur metrum Ta.caj.
quoprimo vnimquodque cognofcitur, fir mc-
trum vniufcuiufque vnum in longitudine,in
latitudine tinfrofunditate , ingrauitate , ^
velocitate,

Oftendic quotnodo rario mcnfurae ^ & vnius

dcriuatur ad aiia gcncra {ecundum qu6d p^^xici-

pant rarionem quanticatis. Circa quod duo-fadt;

prim6 facit quod di^hun cft.: fecund6 rcmouet

dubium qupd poftec onri $x praedidis. Sccunda

ibi : Grauitat enim. Dicit etgo.quid hincM ciL r^^*** ****"
j rt • • • * • j u.. • fmrttrMis-

ex vno quod cit pnncipium nuraen, dtcuur & tn ftrturadaUa
aliii , falicet generibus untrum, id eft , mcnfura tx -vnitmi
vnii\icuiuiqu£ illud ejuo vnumquodque primj> cog- ii» nnmsnt,
nefcttftr,& mctrttm vniufcuiMfque, id cft, menfiira
in vnoquoque grnerc cft vmtm,id eftjiabct ratio-
nem vnius in ifto gcnere, put4 in Lmgimdine , in
profunditate , qua: pcrtin^tadgcnas.dimcnfio-
nis , & fimittter in grauitate , quantiim ad gcnus
pondcrum , & velocitate quantum ad gcnus mp-
tuum : in quoiibet cnira horum g^ncrura illud
quod eft menfura , hab^ rationcm vnius in illo
gcncrc,& fimiliter cft inaliis. Dcindc ctun dicit ;

Granitas enim , ^ velocitns commune efi
im contrariis ; duplex enim torum vtrumque
vtgraue, c^ quod efi qu4»tamcunq»e hsAens
incUnationtm , & quod efi habens exaffim
inciinaiionis ,^. velocitns^fir quantumcunque
motum habetts , ^ e.xceffum mettos , efi tnim
velocitas quadam ^ tardi , <f granitns le-r
uioris.

Rcmouct dubium,quod polTet oriri cx prxdi-
dis:Iicct enira ccrtum fit dc dimenfionibus qu6d
fint quantitatcs , & pet confequcns quod cis pro-
prie conueniat mcnfurari ; tamen poftet aliquis
dubitare dc velocitate , &crauitatc, quac magis
vidcntur qualitatcs:ad quod rcmouendum often-
dit quomodo pcrtincnt ad gcnus Q^anricads, &
quoraodo cis conucnit rario menfurac. Dicit crgo
c^6dgraui»ai,& velocitas habcnt fupplc commur-
ne in contritriis , id eft, quod vnura contrariorum
habct aliqualitcr rarionem altcrius , puta qu6<i
graue eft aliquo modo Icuc,& cconucrlbj&r vclox
cft aliquo raodo tardtim , & econuerfb; non qui-
dcm abfolutc/ed in refpofhi, quod dcclarat cum
fubdit : vtrumqttetnimeorumefi duplex,vtgratte
dicitur fupplc vno raodo abfolutc , & qttod efi
qttantamcunqtie haberu inclinatioaem , fcihcct vt
fcratur ad centrum,non confiderando vttiim mul-
tum.vcl parum habcat de tali inclinadonc. Alio
modo fupple didtuc c6parariuc4>uta qitod efi ha-
kes excefsu inclinationisTcfpcSta altcrius^vt fi di-
caturqu6d tcttacftmagisgraius quam aqua ; &
fcnum quam fHpula. £t eft intcUigcndum quod
F f 4 primo

fiunliter vi-
l»<it»ti,(^
graiiitnti co-
Mtnit rntio
menfiftti

Grantirvi-.
lox Mtdfi
fofmudit.
fUeittr.

344 IILib.X.

^rioDo modo gr&tHta« non pertiiiat ad gcniK
jQuaniitatis , ncc fibi conucnit ratio menfursj
fcd fecundo modo rationc talis excclfus habct
aliqualifcrrationem qua^titatis , & menfune. Et
fubdirvtiuomodo fimiliter eftdeyclocititc,na ve-
^ /««//«f dicitur vno rnodo abfolut^ ejuantHcunqin

motum hahens:a\io modo toparatiue, puta vt ha~
bens excejfum motu» , intelligendo ficut prids dc
grauitate,qu&d velocitas primo modo non pertr-
net ad gentis Q^intitatis , vt fibi conuenit ratio
pienfurs ; (ed fccundo modo conuenit,& fubdit:
enim pfo quiiyCjMddam velocitat , fopple rq>eritur
intardq reipediu tardioris,& (uniUiei^rauitaii»
leui refpedu /f«wr«. Expmplun> primi : fi lignum
dicatur velociter mojicri mrilijiv relpcAu plum-
bi, quodcaEteris paribus rardiusmoueturfurfum.
Exemplum(ecundi:fi dicatur aifr cft grauis refoe-
6^1 ignis,licet fitleuis refpe<^u aqttsejideo diceba-
tur fuperius qu6d grauitas,& leuitas habent com-
mime ip contrariii.

Norandnni,qu6d quantitaseft duplei:quaedam

dimcnfiua, quacdam perfeftiua. Primarquantitas

^gantttaf Hoibm eft in genere Qtiantitatis : fecunda ver6 in

ait» dimea- othni genere, & in omni fbrma habentc gradusj

fiHaaliaftr- & hoc modo rtpcritur quamitas in grauitatc, &

ptftm^ leuiutc, &Velocitate, & huiufmodi ; vnde com-

par^a ad inuicem habent rationcm quandtatis,

(ecundum qu6d mutu6 (c exccdunt jn gradu ra-

iis formac, vt hic vult Philofophus. Ex quo pa-

tet qu6d rario meniuro; per k prim6 conuenit

quantitati difcreta: ; & principalitcr va»,quod eft

principium numeri, & difcrets qiiantitatis:per fe

autem non prim^ competit omni alij quanritati,

fiud fit quanritas dimenfionis , fiuc fit quantiias

pcrfedionis in quocunquc generc aiHgnetur.

S FM MA RI VM,

«5 Trcs proprictatcsmenfurae/cilicetfe-
cundum indiuiiibilitacem , diuerfitatem^
&: vniformitatem jfeu vnigenitatem,ex-
plicantur, vidc Dodorem x.4.2..(]U2eft.2,,
artnun:}.io.& 4d.48.q.z.

IN omnihui autem his metrtwt , ^ frincir
pium vnum aliquid, & indiuijibile , ^«fl-
niam (^ in lineis vtimur cjtMfi indiuifibili
fedali vbique nam/jue metrum vnum ali-
quidquArunt,(^ indiuijtbilej hoc autem quod
Jtmfticiter, aut quali, aut quanto. Vbicunque
quidem igitur videtur non ejfe auferre aut
addetejhac e^ certum metrumiquafropter ««-
merui certifsimum , vmtattm enim fohunt
emnino indiuifibilem- In aliis vero imitan-
tur tale,\ a Badio enimfdr talento ^ (jrfemfer
maiote latebit vtique dr additum aliquiddr
ablatummagis quam a minore ^quare a quo
frima fecunditm fenfum non contingit , hoc
omnes metrumfaciunt,^ humidorum, &fic-
corufn,& graultatis,^ magnitudinis^cjr tunc
futant cognofcere quantum ,_ quando cogn.of
(untferhoc tpetrum.

Exponit quaflam proprietates menfiirx , &
funt tfcs:quarum prima attendittir penes eius in-
diuifibitiucetn: iecundapcncs eius vnitatcm» vel

Metaph.

II

Troprletates
p*mfiKt.

diucrfitatcnrutestia pcnjjseius vnifomntatem vel
homogenejtatem. Secunda ibi : Nonfemper au-
tem. Tertia ibi iSemferautem cognatum. Prima
jn tres : primo pracmitrii illam proprietatem , &
exponit in dimenfionibus : fccundb in motibusc
tertio in vocalibus & fbnoris. Secunda ibi : Et
motumautem. Tertia ihv.Et in mufica. Dicit cr-
go,qu6d in omnthus his, ad quas fupple deriuatur
ratio menfiirac, illud quodeft metrum, & princir
fium efi aliqui4vnum, & indiuifibtle : quoniam in
lineis, id eft,in commenfiiratione linearum vtun-
/«r,fcilicet homines, linea pedali quafi indtuifibi-
H : ita qu6d Jinea pedalis menfiirat alias xvbiejue
namque quarunt, fcilicet homines7Wfrrxa»,id eft,
menruram,<i/t^«ii^ vnum & indtuifibile .• hoc 4U-
tem eft altquod fimpUx aut quali , aut ejuanto , id
Cftjvel fecundum qualitatem,vel fecundiim quan-
ritarem; puta fi^diceretur fectuidum qualitatem:
albedo eft illud fimplex quod eft menfura colo-
rum;vtinferius dicetur. Secundum quantitatem
vero vnitas in numero , & linea pedalis in lineis.
Subdir autem caufam , quare menfura debet eile
aliquid indiuifibile , quia fcilicei menfiira debet
Cfle cerriflima. Dicit ergo,qu6di/ijV/i^^«tf qui-
4em,yidetur, (dMcctejfe alicjuid a quo noncontinr
git aliquid auferre, aut addere , hoc efi ctrtum , id
eft,cena m^nfura : quapropter numerus efi certijf-
ptum, fupple inter menfurata ; vmtatem fnim,^et
quam fcilicet numerus menfuratur penunt , fcili-
cet homines omnino indiuifibtlem:iia.c^u6d vnitas
non recipit aliquam addirionem , vcl fubtrac^o-
nem : in aliis verp, generibus mcnfiiraE fupplc eo-
tam,imitantur r^/c, fcilicCt vnum, quod eft indi-
uifibile : ex eo fcilicetqu6d fumuntpro raenfura
aliquod mihimum , prout poflunt a qlio (cilicct
nihilpoffit latenter amoueri, vel addi ; ideo fub-
dit , quod kfiadio enm, & talento : quoriun pri-
rnum pertinet ad longitudines , & fecundum ad
pondera, &i yfw/>rr fimiliter a maiore laubit vti-
que,& additum,& ablatum magis quam aminore:
quare illiid a quo prirnum fecundum fenfum , fup-
ple perceptibiliter non contingit , fcilicet aliquid
^ddercvel auferrc , hoc omnes metrum facihnt ,&
humidortim,iA cft, in hunlidis, vt funt Qleuro, 5f
vinum, &ficcorum, id eft, in ficcis, vt funt grana
rritici,vel milij , & Cimilktrgrauitatis, quantura
ad pondera;^ magmtudini6,cp.iii.\xxim ad dimen-
fiones; & tunc putant co&nofcere cjuantuvi, ideft,
quantitatem rei , cjuando tognofcunt per hoc me-
trum , quod eft fcilicet minimum , & a quo noii
contfngit fecundijm fcnfum aliquid auferre , vcl
addcre.

Notandum , qn6d lic^t dmnis menfura habcat
rarionem indiuiflbilis , tamen difFercnter eft hoc
verum in numeris,& in aliis , ad qua: transfertur
cx numeris raiio menfura : nam in numcris vni-
ras,quae eft menfnra,eft fimpliciter,& omnino in-
diuifibilis : in aliis ver6 generibus illud quod cft
menfura non eft fimplicirer indiuifibile ; fed (o-
Mm ad placirum , vt patct de linea pcdali , & dc
vncia iri ponderibus,& fic de aliis:quoruro quod-
libet cum fit quoddam continuuin , aliqualiter
erit diuifibile ih infinitum : homincs taracn a£ci-
piuntpro menfura aliquod indiiilfibile , & mini-
murti prour poffunt ad faltiandum certitudinem
menfarac, & propfer hoc , vt dicit Philofophus,
mimerus eil certifrimum menfuratum , qiute-
nus habet certiflunam menfuram. DeJndecum
dicit :

Et

Vld€ l.d.l,

^»r. 1.(^48,

i.Prcfrietaf
menfurt ejt
indiuiJSH^'
tOi,

Menfurader-

betiffectr'

tifsima.

laduSiu} &
a figrto df-
clttrttt frimm
propriet/Uettf
menfur».

1

Veriks hntu-
m$ru f^im
in alitsrtfe-
ritur TMti»
menfttra.
Indiuifibile
vel rninimu
ttiiduflex.

SummcE I.

T*rtih imf»-

fmpristanm

duUrst,

Tcx. C& 4. .^t metum autftmflici moiu , & velocift-
mo. Parutpmum enim hic habet tempm:
^uapropter in Afirologia tale vnumfrimi-
fium , (jr metrum : motum enim regularem
fuffonunt vtUapmum eum qui cali adquem
slios iudicant.

Sttunib M Exponit (ii<5Uin propricratcm in motibus di-

mMibtu **»- cens,qu6d & metum aut fupple menfurant hpmi-

^JlTlZ ncs aliquo tnotu rmpUcK id eft,vnifbrmi,(^ velo-

fOM. oJ}trHo:hoc enim faruifftmMm habet tempus : cuius

eft motus casli ; ide6 fubdir, quapropter in Ajtro-

mmia, accipiuntfupplc homincs tale vnum prin-

cipium, & Taetrum-.fupponuntenimmotum regula-

rem, & veloctjftmumeum qui cali, id eft > rootum

carli ad qutm , id cft , pcrqucm alioj motus ittdi-

cant , & menfurannillc enim motus habet ratio-

nem rainimi rationc fiix vclociutis. Dcinde cura

dicit:

"Et in muficA diefts , tjuia minimum efi, (^
itfvoce elementum, & hac omnia vuum ali-
quidita , non vt commune aliquid quod v-
ffumfedficut diifum »H.

Exponit di(flara. propricratcm in vocalibus, &
/bnoris, diccns, quod ciiam in muftca iiefu , cft
fupple priroa mcnfura:^»M minimum diefis quod
cft diflfcrcntia duPrum femitonorum:tradut enim
mu£ci, quod tonus diuiditur in duo fcraironia x-
qualia : illud autem in quo vnum femiconium
cxcedit alrenun dicitur diefis , quod eft quid mi-
nimum : fimiliter,C^ irt voceelementumXupplc eft
mcnWa,& fubdit,quod hae omnia, id eft, omucs
mcnfiirz ifts fimt ita , alitjuidvnum, non vt com-
mune altquid quod vnum , id eft , non fic intelli-
gcndo qu^d aliquid vnum fir communis menfii-
ra omnium } fed ftcut dtBum efi , fdlicct quod
quodlibet genus habct aliquod vnum, quod cft
fiuspropria menfura. Deindc cum dicir :

No» fimper autem numcro^ vnum me-
tfum ; verum aliquando flura vt diefes du^y
qu4t non facundum auditum ,fed in rationi-
bu^ , ^ vocesplures quibus menfuramttt , ^
diameter duobus menfuratur^f^ latm,^ ma-
gnitudiaes omnes.

Ponit {ccundam proprietatem menfursc , qu«
artendimr penps eius vnitatem, vel diucrtitatem.
Circa quod duo facit:prim6 prxmittit illampro-
prietatcm : (ecund6 cpilogat circadida. Sccun-
da ibi : Sic itaqtu mttrum. Didt ergo ,qu6d li-
(ct fupple menfura habeat radofiem vrmis : non
tamen fetnper eft vnum mtmtro metrum : quia
qiiandoque vnius rei funt plures menfurz ; vnde
uibdit : veritm pro (ed , aliquando funt plttra^-
bcet mcnfuranria , vt dtta diefes , id eft , ficut in
Tpufids funt duo femitohia ,qua; mcnfiirant to-
num , vel aliquod huiufinodi , tfua nonfccunditm
auditum fuppledi(cemuntur,quatenus fenfus non
peicipiat dinercntiam in numerus p^iuotamfed
tn rationibiu, id cft , {ccimdum diuerfas rarioncs
proporrionum difcemitur fupplc eorum difFcrcn-
tia,qu£ cauiantur ex diuerfis proporricmibus nu-
racrorura : fimilitcr , & voces funt^plitres qtubiu
meiifmramns, puta cum quanritas racrri cxamina-
tur y mcnTurarur per diuerfos pedes >.& diuerlas

ExtlmJit tth
tit»tkit3i»-

x.trtpritttu

nMnfmrt, qM*

tjivnitiu,

veldiiterfitiu

decUrMur

hu.

fiumtitiu
tgnct» inue-
wtnr }er

Cap. II. 545

fyliabas longas,& breues^firailiter autem, & dia- j^^gMti.
mttrum menfuratur dttobus,Sc fimiliter latus qua- ttueiutiM.
drari , & gencralircr omnes magnitudines : rario
huius affignatunquiavttradunt Gcometrae, nun-
quam quanritas ignota inucnitur , nifi pcr duas
quanritaces notas. Deinde cum didt :

Sit itaquf metrum emnium , quod vnum ,^
quodcognofimus ex qutbus efi fubfiantia:di-
uidentes aut fecundhm quantitatim , autfe-
cuHdumJpeciem\& id^h quodvnum itjdiui^-
bile i quia quod primumfingulorum indiutfi-
biU:nonfimiliterautem omne indiutfibile, vt
feSy C^- vnitds'yfedhoc quidem omnino : illud
vere indiuifibile ad fenfum volunt ,fitut di-
^um efi iam, namforfan omne continuum efi
diuifibile.

Epilogat drca di6ti,fi: itaque cft manifeftum Efiltpu.
quod vnum cft, metrum, id cft^mcnfiua omnium:
cuiurcaulara fubdit:quia fupplc v»wm efi illud ad
quod terrainamr rd diuifio , qua cognofctmus ea,
{cilicct ex quibus efifuhfiantia , cuiuflibct diui-
dtntis, icilicct totum in panes : fiue fini panesyi-
cunditm quantitatem,aut fecuvdum ^eciem,vx ma-
teria & forma , & ali?; panes elTcntiales , & ideo
iilud quod fupple per fc cft vmtm : cft indiuifibilt,
cum fir menlura per quam rcs cpgnofcirur : ^«14
illud fupplc quod efi primtimfingulorum:DTimum,
fcUicet in compofirione , & vlriraura , fcilicet in
diuifionc cft indiuijibile , & per hoc , vt didura
cfyiabet res cognofd. Addit autcm , quod non
fimiliterefi indtuiftbile omne, fciiicetquodhabet
rarionem racnfiuae, vtpes,& vnitas ; hoctfuidem,
{cilicet vnitas omnino «r/"fupple indiuifibilis:«Z/«<i
vtro, falicetpcs,puta linca pcdalis W««f ,fcilicet
horaines cflc, indiuijibtle adfenfitm,Jicut iam di-
£lum efi fupra , puta quia ad placirura infkitutum
efttale aliquid pro mcnfura ; Ucet non fiifimpli-
dtcrindiuifibilc ;vndefubdit :»<w>yiryi« omne IVcMrpmi'
eontinuumefl diuifibtle. Dicit autcra forfan , vcl titmfrtftfi-
proptcr opinioncra quorundara poncnnum mag- ^^^^- '
nitudincs indiuifibiles , vt fuit Dcmocritm ; vel
quiaeft aliquod coifGnuiun rainimum, quod non
cft vltcrius diuifibile , puta continuura naturale,
quod cft minimura naturalc : nara eft dare raini-
raara camem,& minimum os, vt habetur 1 . Phy-
fic. t. C.3 6. & inde , tamen oranc continuum Ma-
thcmaricum cft diuifibile in infinitura. Deind^
puradidc:

Semper autem cognatum eH metrumxmag-
nitudinum quidem enim magnitudo , ^ fi-
cundum vnumquodque longitudinis longitu-
doy latitudinis latitudo, vocis vox,grauitatu
grauitas^vnitatisvnitas ific enim oportetac^
cipere ,fidn*n quod numerprum numerm,(jr
quidem oforteb^t fifimiUter ,fid nonfimili-'
ter dignificdBt ,fid autfivnitatum vMitates
dign^carent metrumfid non vnitatem : nu-
merus autem pluralitas vnitatum efi.

Pojiit cerriam proprietatera raenfurx, qiuc at« .

tenditur penes dus vniforraitatera , &vnigcnci- ^^^^77»*
tatem , dicens cp.bd.femper metntm eil cognatum, efi-vmftnm-
id cft, vnius gcneriscum racnfurato ; ficut fupplc '»*& v»«f*-
menfura , uiagnitudmis efi ejutdam magrtititdo,& "*'*''•

fccundjtm

»J

fitr» numtri.

346 Lib. X.

fecHtditm vnMm<jHod(jiMemcn£\it3tum vc qaod ^4-
fitMdinis,C\i rupple menfura UtitMdo , & longitu-
dinislongitftdo, & vox vocis, & grAMitas graMits-
tii y & vnitM vnitatis :fic enim oportet accipere fi
iiipplc proprie loquamur ,/ffii «0« ^Mod nMmerq-
r«TO,fit meniura nmnerut : nam numcrus non ha-
bet rationcm mcnfiir^ proprie,fcd vnitas;&4de6
ad defienandum vnieoieitatcm debet dici vnitas
• ■ cflc menfura vnitatum , & non numerorum » &

iubdit.quod^iyK»*/*»! aportehit Ji/imiltter,id eft,
quod feciindum rei veritatcm oportet conccdere
Al.vnita- quod numcais fit menfiira n jincrorum,vcl etiam
tum. vniras nuraerorum fi fimiliter acciperetur , vcl

Nott n-jmt- concederetur -jfed nonfimiltttr digmficam,iA eft,
/*** eH me». ^^'g"""' iudicant aliqui (upple vnitatem efle men-
fiiram vnitatum , & numerum numerorum , v^l
etiam vnitatpm numeri.propter differentiam qus
vidctur cfle inter numeriu-n,& vnitarem:quod re-
prehendit.dicensquodfiippleattcndere hanc dif-
?erenriam,ide eft acy* ^^^'^i^/trf "^r ideft,di^num
iudicarent vnitates ejfe metrMm, id eft, menuiram
vnitatMmfed non x;///r«r«»,quatenus fcilicet vrti-
tas videcur difFerre ab vnitatibus , ficut fingularc
a plurali : fimilis aurem ratio cft dc mcnfura vni-
tatum;& niuTicri ; igitur pari rai.ionc poteft con-
cedi, quod vnitas fit mcnfiira numcri:c«w nnme-
rus nonfit aliMdqMamplMres vnitates. Vultergo
Philofophus , quod non obftante vnigeneitate
menfiirjc ad menfuracum poteft concedi , quod
vnitas eft menfura numeri , ficuc conceciitur
quod vnitas eft mcnfiura vnicacum. Tunc fequi-
tur illa pars :

Et fcientiam Mtem melrum rerum dici-
Tcx. c6. j. mt4^ &feftfitm propter idem : quiA cognofci-
miu dicjmdipfis ^quoniam menfuranturma-
gis cjuam menfurant, Sed accidit nohis ve-
luti ft tn alio nos menfurante cognofcamut
quanti fumui per cuhitum ad tantttm nofiri
addifcere'

Metaph.

Kumerut

16

ExeluMt

quMdjtm
frlfitattm.

\UnfurMtur
if ne^ mcn-
furAnt fciin-
ti* '&finfitt
ir Kobu.

Qti»mti« res
ixtrAfiutst
mtnfi4r»fiii-
fU (T fintit.
dt itnuhiti

Vbi Philofbphus exchidit a propofito quan-
dam improprieratem, & falfitatcm. Circa quod
tria facrt : primo facit, quod didum cft : fecundo
rcdarguit Pythagoram , qui allentiebat pr.TdiAa:
impi'oprietari:terti6 epilogat circa dida. Sccun-
da ibi : Pythagoras vero. Tertia ibi : Quod ijMi-
dem igitMr. Dicit crgo, quod quia fiipra didum
eft , quod mcnliira eft per quam cognofcitur rci
quantitas ; (i^f 0 propter idem dicimMs fcientiam,
&fenfumefle w^r«i», id eft,menfura rfr«»j tjMia
. ipfis,Cci\icct Cciemi3i,& fenfn aliqnid cognofcimtts:
'quia fciUcet fenfibiUa per fenfiim , & fcibiUa per
fcientiam : hoc aurem rcmoaet diccns,qu6d fup-
ple hoc dicitur impropric:i9»0/}Mm pro quia,mM-
gis fbpplc menfMrantMr fenfiis , & fcientia tjnam
menfurent, ficut patet ex 1. huius cap. de Ad ali-
quid : t. c. 10. non enim fic cft in re quia nos fci-
mus aut fentimus j fed magis cconuerfb : obic-
ftum enim mcnfurat habiium & adlum , & non
econucrfb ; vndc fiibdit : fed acddit nobis,(ci\ictt
cp.hA in fenticndo , & fcicndo menfurcmur per
tes txxxiyVelMti fi alio nos menfurante cognofcamn*
quanti fumus per cubitum ad tantum nofiri ad-
difcere. Vult diccre , qu6d fi aliquis nos mcnfu-
rct pcr mcnfuram cubitalcm appUcatam nobis
cognofccrcmus quanti fiimus fccundiittj quanti-
tat«m corporis : fic rcs fcitx, vcl per fcnfiira cog-

nitz func mcnfiira: ,pcrquas poflumus perdpere

ytrum per fenfura , vcl intcllcdum aUquid vcre

cognofcimusmam afto.s fentiendi, &fcicntiafpc-

cumiua in nobis caufatur a rebus : aUtcr tamen aL rpeciaii-

eflct de fcientia q;iac cft caafa rcrum , vt fcientia tcr.

diuina & ctiam fcientia artifici? : nam talis fcicn-

tia cft mcnfura rerum , vr tunc rcs dicatur perfe-

db, quando attingit ad ftmiUtudinem talis fcicn-

tiac. Dcindc cum dicit :

fythagoras vero hominem ait omnium ejfe
metrum ac vtique ft fcientem diceret aut fen~
tientem, hos autem quia habent , htc quidem
fenfum^ ille verofcientiam : qua dtcimtts effe
metra eorurnqutt fuhtjciuntur. Nihil itaqtte
dicentes fuperahttndans videmur aliqutd dt-

cere.

Redarguit Pythagoram,qui afTcnticbat prxdi-
(Sta: improprietari , dicensqund Pythagorat vere
ait horniiem ejfe metrum , id eft , menfiiram om-
nium, nHtfctentem.aMt fentientem ,i6. eft, inquan.-
tum eft fciens aut fenriens : hos <«; (rw»,fciUcet ho-
mines dicunt Pythagorici efle rpenfuram oin-
nium : sfuia hic cjuidem habet fenfum : iUe veri
fciemiam, cjux fciljcct fcientiam , & fcnfum dici-
mtts ejfe metra eorum , id eft , rcrum fcibilium , 8c
fcnfibih'um , cjux fjsbijciMntMr , fciUcet vt obieda
cognita : & fubdit eorum redargutionem , qubd
nihil ita^Me dicentes, fc\\ictt Pythagorici, /»/>«■««-
bundans, id t^,m;iq^n\xm:videntur tamen alicjuid
«iicwp^putaquia latcnter innuunt qubd vohint
dicere.

Notandum, qubd, vt dichim eft 4. huius, Py-
thagoras & cius fequaccs opinati funt de verltate
apparcntium qubd res eflcnt tales qualcs nobis
apparent , vel quia fic fcntimus , vel quia opina-
mur ca? : proptcr quod fcnfum & fcientiam po-
nebant rhenfiiram rerum , & pcr hoc dicebant
mcnfuras rerum ; & pcr hoc dicebant homincm
cile mcnfiiram omnium , puta per /enfum om-
nium fenfibilium , & per fcicntiam , fiuc intcUe-
«Sbum omnium fcibilium , fiue intelUgibiUum :
Philofophus autem conniimcfat fe cum eis , vt
dicimus,ficut,& in i.Iibro connumerabat fc cum
Platonicis :cx co,quia quandoque fuit fecutus
philofbphiam Platonis , & Pythagorac. Deindc
cum dicit :

G^od quidem igitur vni ejfe maxime eft
fecundum nomen , quod determinat metrum
quoddam , ^ maxime quantitatis ; deinde
qualitatis,palam : erit autem tale hoc qttidem
fi efHndiuifibile (ecundum quantitatem,iUud
autem ft fecundum qualitatem ,propterquod
indiuijibile eft autfimpliciter, aut inquantum
vnum.

Epilogat.circa di£la dicens : quod ejuidem igi-
tnr vni ejfemaxime eii fecunditm nomen, ^uodde-
terminat metrum qHoddafh,id eft,qubd d& ratione
vnitts maxime cft qtibd fit mcnfiira , & hoc efi
maxime proprium quantitatis , deinde (jualitatis,
& fimiliter de aliis gencribus^<»/4»» fupple cft cx
prasdidis : & fubdir, qubd hoc <i«ffOT,fciIicct mc-
trum , erit efuidem fi erit indiuifibile fecMnditm
qMantitatem : iUud autAafifecHriditm tjualitatem,
propterquod id quod eft vnum,efi indtuijibile aut

fimpli

Htnmejlmt-
fi*ra rerttm
fieuiitm Py-
thitgoraqucd
imfrtbatur
hif.

Cur pofiiit
Pythagfraf
htmir.e rnen-
fttrartrum.

18

Spiltgm.

nas ditUra-
t^mtm^rtU.

XMtU mXfk-
f£pripic dif-
erttt 4fnM»-
tilMt ititUe
sliu cStumt.
C*ittbti»mes
mias rtf^t-
Smnmmm
fmut ibu.

Mtnfiir»jM

fUx :
QmM»titMti-
m»,^ftrft~
aim».

AWtd» tpt»-
re tjl mtmfm-
Jm»ttyrmi

T.C_6.

Summas I.

Jtmpllciter^ puta vniras, aut intfmwtMmwtim, id
cft^ut iecunduni quid, Sc inquancum vnumjicet
non fimpliciter , vt didhim cft demcnfiiris alio-
rum scnerum a nujtaerGw Hic ergo duo Gmt ma-
mfe/uta ex przdidis, fcilicet qg6d ratio mcnfu-
IX maxine conuenit vni , 8c quod illud vnum
quod eft n^nfura , eft indiuifibile vd fimpliciter,
vd recundum quid,& ad placitum.

Notandum ,qudd ,(iaitdi£bim/uit'5. hmus,
tc.iS.Scio.Sc tangitur hk in litera : ratio men-
furae pcr prius in numcris repcritur , 8c cxindead
aiJa genera cransfenur : nam vnitas,quz cft prin-'
cipium numeri , maximc mcniuracft , Sc ceniin>
nu:quiaminima&indiuifibilisfimplicitcr : vni-
tas autcm comparata ad numcrum , qux menfu-
rat,habet rationcm prindpij quo numerum co-
gnofirimus , Sc quo numerum pcr rcplicationcm
mcnfuramusrnam vniras, & facit cognofccre nu-
merura , &: per vplicationem fuialiquotics fum-
pta rffddit omncm numeruro datum. Ex his au-
ipm duabus conditionibus vniutis tranflata eft
pct quandam fimilitudincm rario menfursc ad
alia genera : quandoquc cnim dicitur mcnfur»
inaiiquo gcnere iilud , quod per fui replicario-
ncm sdiquorics fumptum reddit qaodlibct inillo
gcncrc, puta in pondcribus vncia, & rn magnitu-
dinibus cubitu$,vel aiiquid huiufinodi : quando-
queautem dicitur menfura in aliquo generc, non
qu6d menfutct alia per rcplicarioncm ; Ccd quia
tanquam notius in iHo gcncrc facit cognokcrc
alia in illo genere. Exemplum : alljcdo ponitur
menfiira iftomodo in gcnere colorumrquatcnus
plus parricipans dc iumine,eftquidnotius,& per»
redHus colorum , Sc mpnfurat ifto modo omnes
aiios coiores : quia color lanto p^fe^or, quanio
ntagisad albcdinemappropinquat. Mpnfurapri-
mo modo nominatiu mcnfiira qoantitariua ; Ced
mcnfura jccundo modo didtur menfura cogni-
tionis , & perfedlionis. Vnde ergo ait Philo{<>-
phus , quod rario mcnfurx primd rcpcrirar in
pumeris,& exindc ad aliagenera deriuatiir,iecun-
4lim aliquam fimilirudiucm modo nunc dido.

SVMMiE PRIMifi

C A P. III.

An vnom fit rei fubibntia , ipfiiiique ad ipfum
ens coroparario.

S VH M A S. I F M,

Intcr varias opinioncs fupra lib. 3 dc
rarionc vmms rclacas , quas bic Dc^or
connumcrac ; approbat cam,qux tcnec
cns, vc vnum, non c(^c fubflantiasr«rum
cxiitcotes pcrfcjvel fcparatas:prira6quia
iiuUum dacur vniucrfalc cxiftcns:fccun-
<J6 quia cns , & vnum , in omni gcncrc
habentur.non tantum in goncrc Subftan-
dx : de hoc vidc Dodorcm, 4. huius qa.
& ibi Schol. 4 & f .

SEcumetttmftthfiAntidmverh , <fr nAtnram
^utredum eji vtro tftodofe habeat:qttem-
ddmodii in dubttatieniBits traciduimHs quid

Cap. III. 547

quodvnum eff^ & quomodo ofertet deetfrf.. „
ciferc.vtrum velut fuhftantia dltqua exijie»'
ttiffo vnojftcut iffi Pythagorici dicuntfrius,
(jr PUto pojferiui : AUt magis fuffoaitur ali-
qua natura y^quomodo oforieat notius dtci^
(^ magis ficut qui de natura : tUorum entm
aitus amicitiam dixit ejfe^ quod vnum , altus
aerem^aUusinpnilum.

Poftquam oftendit qnod vnum dc gcnerc strmt dt
Quantitaris hal>et proprie rarionem menfurce, & tdo ^mtad
cxindc deriuatur ad aiia genera : nunc ipcdaiiter »•*«<»■ 7**-
inquirit quomodo vnum/juod eft meniura fc ha- V**[^' ^
bcat in ffcrierc iubftanri«e. Circa quodduo facit: ■'*'''^*
primo ftcit quod di£him cft : iecundo comparat
ad inuicem tns, Sc vnum , dc quibus fuerat locu-
tus. Sccunda tbi : ^uia vere tdemfigmjicat.Vxi'-
ma in tres : prim6 proponit vnam quseiHoncm:
fecund^ fubiungit cius ibiutioncm : icni6 epilo-
gat drca dcrcrminata. Secunda ibi : Si itaqu*
nuUum. Tcrria ibi : ^uod (juuiem igitur. Dicit Trtpmut
ergo,qu6d quia fupple iam patet quomodo vnunr. '"'^ ^'^r"il.
quod eft menfura ie hat>et in Quanritate , & in 'o^*J^
aliis gcncribus : nimc qu^rendum eft, vtro modot
id cft , quomodo ie liabct i^(i\m vnumftcundum
fublfantiam , & naturam rerum icilicet qMemad^
modum troQauimtu in duhitatiomhm,Cdlkct in },
huius,t.c.i.& inde.& fubdit qu^ilionemifta quid
tjt boc iffum fuod vnS, & quomod» ofortet de «
fufcifereM cft,opinari,ideft,rrr« i^/i vno exifiett
ali^uafitbfiantia pcr ic exiftente feparata, /0«?
Pythagorici dicttnt friut , & Plato fefierim Ce-
quenseos : aut magif ipfi fupplc \mfuffoniiur
aliqua »i«r«r4,fdiicct fubfiftcns ipfi vni , & t^uo^
modo ofortet notim dict,& magts.id cft,iecund6m
qua naturam fubieda niagis deijct dici illud vnii
vt per norius,yJn«f diciit,tjuidenatMra,id eft,Phi-
lolophi naturaies, lUorU enim ipium cjuidevnum
aliuj dicit ejfe amicitiam, puta Empedoclcs , qui Ofimie maU
pofuit quatuor elementa prindpia matetiaiia , & ?*•»*«■ ^
duo prindpiaagentiaprioraillis,icilicetamorem /**/***'«•
& odium,intcr quae amot pratcedit,vt pcrfc<!ium, "**'
& prindpium bonorum , & ideo quia primum
prindpium didtur vnii,poiuit qu6d ip/um, quod
pft vniun cilct amor , '& quia ctiam amor habcr
vnirc, ^r dicebatur j. huius, tcxt.com. 2.& indc.
jilius autem, puu Diogenes, dicit airem : fupplc
efle illud quod vnum,quatenus poiuit aciem prin-
dpium omniinn. Ali*u,Cci\icct Meliilus didt ittm
finitum effe, fupple iliud quod vnum:poiuit cnim
vnum ens immDbiic infinirum,vt patct i.Phyfic,
text. com. ij. & inde. Eft crgo.ifta quaiho
quomodo vnum fc habcat ad fubibnrias ,
& naturas rerum : vtrum ipiiim vnum fit aliqua
fubilanria per ie cxiftcns,vei recipiatur ficut acd-
dens in iubieilo in aliqua natura quz d iubilcC''
natur. Deinde ciim didt :

Si itaque nullum vniuerfalium effe fuh~
Jtantiam ejl foftbileficut in fermontbus de
fubjtantia , ^ ente diiium ejl , nec iffum hac
fubjiantia niji vnum aliquid frater multd
fofsibile ejt effe \ commune namque ^fed ficut
fr^dicatumfo!um yfalam quod nequt iffum
vnum: nam ens <Jr vnuni vniuerfaliter fra^
dicdntur mdxim} de tmnibus , quare necge-
uerd Mdtufd qudddm , & fubjiantidfe^arabi.

les

»0

S»intuqutfi,

Hee tns nec

vnum ejfe

ftr fe «jfi-
fienttm.

Jitc expofitio
tfiftnguUru,
fed texMiter
fonare viie-
tur.^lttve »-
liqs expofito-
res kU.

T. com. 7.

21

348 Lib. X?

Us db dliii funt : nec vnum genus cdntingit
effc froftereM caufis jfro^terquof quidem
iiecfubfiantiam.

Ponit quaiftionis folurionem , & diuiditur in
duas iecundum qu6d dupliciter probat qu6d
ens , & vnBm non funt aliquae^ fubftantia: recum
per fe exiftentes feparata: : prifno per rationem
fumptam a caufa, & a priori : {eaind6 per ratio-
nem fumptama fimili. Secunda ibi : ^dhuc au-
ttm fimiliter. \\\ prima parte intendit talem ratio-
nem : NuUum vniuerfale di(3:um de multis eft
fubftantia ppr ie exiftens : (fed ens , & vnum fiint
maximc vniuerfalia dida de omnibus ; ergo efts,
vel vnum,non eft iiibftantia per fe exiftens.Maior
patet , tum ex 7. huius , vbi probatum eft quod
nullum vniuerfale eft fubftantia:turn quia vnum
per fe exiftens eft commune multis communita-
te praEdicationisjergo,&c. Dicit ergo,qu6dy? pro
quia , itaque nullHm vniuerfaliur^ pojfthile eft effe
Jubftantiam, ficut diiium epinfermonibtis deftfh-
flantia,& ente, fcilicet in 7, huius, tex.com,45.&
inde, vbi agitur de enre, & fpecialiter dc fuSftari-
tia ; quia inquam fiic «ft > nec hoeipfum , vt vnum
aliquod pojfibile efi effe fubfiantiam prater multa:
namque , pro quia ,commHne cft fiipple ipfum v-
num ifed aut pr^dicatum folum', id eft, quod ip-
fum vniuerfale eft aliquod conjmune pridica-
tum de multis. Palam ergo,quia nec ipfum vnum,
eft fupple aliquid feparatum exiftens : nam ens,
& vnum rnaxime vniuerfaUter de omnibtuprttdi-
cantur ; ex quo fequitur , qu^ non, funt aliqua
fubftantia fubfiftpns : quare nec genera funt cjuit-
dam natur£y& fubfiantiafeparMes, vt ponebat
Plato : nec vnum , fcilicet quod nec hoc dicitur
pro tanto , quod vnum contingit ejfegentu : quia
llipple vnum non eft ^enus,ipropter eafdem cau-
fas propter quas.ncc ens fupple eft gtnn$,nec fub-
siantia , fcilicet fubliftens.' Vel aliter , qu6d nec
vnurn^\A eft,nullum genus contingit efle fubftan-
tiam per fe exiftentem , proprer eafclem caufas,
&c. nam cadem ratione omne genUs , & vniuer-
fale negatur elfeiubftantia ficut &ens ; & flc ifta
rario generaliter concludit contra PJatonem,
quodfcilicet nuUum commune, & vm*uerfale ^M
uibftanria per fe exiftens.

Notandiim, quod ait, nullum comniune,quod
cftpraedicatum efle fubftanriam fubfiftenrem, ad
excludendum commune fecundum caufalitatem:
prima enim caufa , quae maximc eft communis
communitate caufalitaris efl per -fc fubflftens.
Deinde cum dicit :

AdhucAt{temfimiliter in omnihus necejfe
ejtfe habere.

Dicuntur autern atjttaliter ens , ^ vnum.
Brgo quoniam inqualttatibus e(t altquidquod
vnum, (jr aliqua natura ^ftmiliterin quan-
tis,palam quia^ ^ totaltler quarendum quid.,
& quodvnum : quemadmodum.dr quidens,
tanquam nonfufficiens quod hoc ipfum ipftus
natiira.

Ponit fecundjim rarioncm fumptam a /Imilij
quam imendit talem : Sicut fe habet ens ad v-
num in aliis generibus , fic in eenere Subilanris ;
quia ens , & vnum acqualitcr de oranibus prsdi-
cantur : fed ficeftin aliis gencribus quod ens' , &
vnum non funt ipfa naWa,vcl fubftantia rei

Metaph.

pcrfeexiftens.jquimmni6 eftaliqua natura flib*
ftrata , & denomihata ab ipfb vrio , quae quidetti
natura cft vna menfura omnium,<Jd4 funt ih illo
gcnere;ergo fic fe habebit, &1n genere Subftan-
tiae. £;irca hanc rationem fic procedit:prim6 po-
nit rarionem:fccund6 declarat minorem rationis
pcr exempla plura: tertid infert conclufiorien»
principalem. Seeunda ibi : jit vero in-coloribm,
Tertia Thy.jQuare fiefuidem. Dicit ergo, quod ad-
huc necejfe efi , fcilieet jpfum vnura fimthter fe
habere in omntbusyCdiicet g^eribus:cuius caufam
aflignat diccns,ejHia ens, & vnum dicunturM eft,
prasdicantur eujualiter, fcilicct de omnibus gene-
ribus : ergo quoniam in qualttatthtu efi altcjutd
qnod vnum, dr alttjua wrf/«r4 fupplc dicitur eflc
vna denominatiue •.ftmiliter & in quantis : quia
inquam fic e(k,palam quia,& totaltter : id eft,ge-
neraliter quAredumefi quid eft quod vnum:quem,'
admodum , & cjuid ens , vt tanquam non fit fuffi-
ciens dicere,(]uod hoc ipfum, (cilictl quod cft vnum
^natura ipfitti quod fciliect vnum dicitunopor-
tet igitur qusrere aliquam naturam fubflratam,
cui competac efle vnum , & cns. Deinde cum
dicit:

i^tvero in colorihtu efi aliquid quod co-
lor vnu6,puta albi^s ; deinde al^ ex hoc etiam
nigro videntur geniti : nigrum enim priuatio
albi,(jr vt lucis ienebra \ hac eitim efipriuatio
lucis ; quarefientia effent cdores , effentvti-^
qtiemmertis quidam entia yfed quorum, pa-
lam vtique quia colbrum^(jr ipfum vnum effet
vtique diquidvnum ,puta album. Simili'
teraittemfi mdpdixeffent , numertu vtique
effent : diefim equidem ; fed noa numertis
JubfiAntidipforum , ^ ipfum vnumeffet vti^
que aliquid cuitds fubfiantia no itfum vnum;
fed diefis '.ftmtliter autem , (jj- in fonis ete-
mentorum , vtique ejfent entia numerus , ^
ipfum vnum elementtim vocaie , ^ fifigurA
reiftlines ,figttrarum vtiqtie effet numerus^
& ipfum vnum trigonum ; eadem autem ra-
tiOtCJr in aliis gcneribus.

Declarat minorem rarionis per plura exempla,
IfiUcet quod in aUis generibus qusritur aliqua
natura ralis cui conuenit eflc vnum : primb in
coloribus dicens, quod at vero in colorihus efi ali-
quid quod efi color vuui,puta album, fcilicet quod
cft menfur"a,& primum inter colores : quia tanto
color eft perfeditior, quanto appropinquat ad al-
biim : & fubdit , quod deinde funt alij geniti:ex
hoc fcilicet atbo & htgro , vt flint medi) colores,
ex quo patet qubd fuat pofteriores,& fubdit,^ «o<i
nigrum t>efb efipriuatio albt vt tenebra luct^:hac
entm tenebratfi priuatto lucit : quia igjtur album
efl id quod cft primiun & vnwn ix\ coloribus;
ideo fubdit , qu6d^«/«rf //owjwM entia cjjcntco-
lores : entia vtiejueejfent qmdam numerui , id eft,
hiberent qiiendam numerum -yfed fi quarratur
quorum , fcilicet tunc eflet numerus : palam vti-
que cjuta colornm , & non fupple aliquarum rerum
exiftentium feparatim , & ipfum vnum cffet vti-
^ue alfquodvnum , fcilicet quod fiibiiceretur ipfi
vni vt alhum ^ftmtliter aittem dr fi omnia fupple
encia, ejfent melodta, ejfet vttque nutneruif fcHicet
mebdiarum : ejfent equidem diefes , aut aliquid

JiuiufiTiodi,

11
i.Exetnfi,

Hine argw
mentum pro
«pin. ponente
compefinone
friediorum.
fed dic fonfe,
quenter.

jliiedt eH
menfrira ct-
ierum eim

frtMJUittft
wigrti*.
X. Exemf.
f.Exemf.

^tMmf.

ptdaejipTi-
imti» aihtdi-
»i*i

friMAM d»-
flex.

Summ^II.

huiurmcdi , pota toni t,ftd mtmenu nm eJfetfiJh'
ftantU ipfontm , fcilicet cnrium : & ipfum vnum
cflet vtiquealiquid , puta diefis , cuius fubftanria
Bon vmtm , non fic quod ipfura vnum ejfet fob-
(tznriijlddiefts.fptiiliterdutem vti^tte & infonu,
puta fi omnia anxii^efent {<ym,^enz vtique enti^
quidara mtmenu tlememerum , id eft, litterarum,
dr ipfum vnum eflct elem^ntum vocale, id cft, lit-
tcra vocalis , quae eft prima litterarum, quatenus
fine ca non pofluntfonarealiac Uttcrx : mnilitcr,
& fi fupple omnia enria ejfent figurs rtSHline*.'
tunc vrique cftet numcrus fiptrArum , quafi fcili-
cet aliquorum fubiedorum , & tpfum vnum ejfet
/rigo»»o»,idcft,triangulus : quiavt traduntGco-
nietra: , cft prima figura rcctilinca , quatenus in
triangulum omncs figurx rcdilineac refoluuntun
eademautemeftrdtto , & in altit generibm : quia
{"cilicet numcrus , vd ipfum vnum non eflet fub-
ftantia rerura ; fcd (empcr quxritur aliquid fub-
ftratum ipfi vni,\e\ numcro.

Notandum,qu6d nigrum dicitur priturio albi,
flon qu6d fit<pura priuario ficut tcncbra : nara tc-
nebra nihil dicit pofiriunm ; nignmi autem dicit
aliquid pofiriuum, cura fit qaaedam fpccies colo-
ris,&contraria albo : vtrunquc autcm contrario-
rum fcrapcr dicitaliquam naturam pofiriuamtfed
pro tanto nigruHi dicitur priuario albi^quia para-
cipat minimum dc lucc , qiis eft fubftajitia colo-
rum}& idcd comparatur ad album ficut defedus
quidam,cDmodoquo comrauniter dicJmus,qu6d
contrariorum alrerum habet larioncra priuano-
nis & impcrfieiaionis rdpcdu alterius. Dcinde
CQlodicit:

^areji ejuidem ittpdftomhui , (jr in qua-
liutibtti, & in quantitdttbtts^ (jr in motunu-
meris exifientibiti,(jr vno alujuo in omnibitf,
numertti eji quorundam, & ipftm vnum ali^
quidvnum \fednon hdc ipJiuifubHMtia, &
infubBantiis necejp: ejijimiliter fe h^ere-.fi-
miltter e^imfe habet in omnibm.

fert etn- Infcrt condufioncm prijjdpalem dicens : qufa

ttmiti- fiquidem ita eft , fupple in omnibus generibus,

^uzi in pajfionibiti/^ in qualitatibits,& quantita-

tiiftt, & in motunumertsexislentibui y&vnoali-

tfuo in omnibitt : numeritt qui efi quorundam & ip-

fum vnum eftalicjuod vnum,fed non ipjuts fubftan-

DerumtnMt- tia, id eft, quod in omnibus talibus inuenitur nu-

*« & **» '/- merus,& vnum,& ira qiiod'numerus,& ipfum v-

finttaiiter^ num non funt fubftantia illorum,de quibus dicun-

tici numeritt wr;/f <^ numenti dicitur dt quibufdam zch\is,& ip-

(^ vnuta fum vnum requirit aliquam haturam fubie(^am,

frdditMntur. quac dicatur vnum:quia inquam fic cft in aliis ec-

i\erihus,necejfe eft,& infubftantiis Jhniliter fe ha-

bere :fimiliter cnimfe habet in OTnnibttt, vt pratdl-

dumeft.

Sr MM A R l V M.

In omni gcnerc cflc naturam vnam,
non quod ipium vnum fit quiditatiue ip-
fanatura. Itcm cns & vnum non diftin-
gui rcalitcr.

QVod quidem igitttr vnum in omni ger

ZfiUgtu in

omnt genere Vf„ere e(} qu*dam natura. & nuUitts na-

^freprtum ^"^ ■ / ^ , i^ r j r

fwW, tura hoc tpjum ejuod vnum^palam;jeajicut t»

Scori Oper. tonu IV.

Cap. IIL 349

eoloribus ctlorem vnum tjudrendum iffum
quodvnum\Jic infubjiantiajub^antiam v-
nam ipfum vnum.

Epilogat drca dctcrminata, dicens , palam ejji
tfuoa tn omnigenere eft quadam natura , & nulhue
natura hocipfum ,quod (cparatura vnum , id cft,
quod in onrmi genetc eft natura aliqiu, dc "qua di-
dtur vnum.non qu6d ipfum vnura fit ip(a naturi^
fcd quia didtur dc ea ificut erge in coloribm qut-
rendum eft ipfum, aliqucm colorcm vnum , Jtc &
imfubftantia fupple quarcndum c{k,fubftantiam
vnam, & ipfum vnum,id eft, aiiquam vnam fub-
ftantiara,dc qua dicatxuvnura.

Circa pracdi^b poflet occutrerc vnum dubiura, x^
fciiicet qua: fit ifta vna fubftanria, quac eft prima, LDHiwnr.
& racnlura oraniura fubftanrianmi. Didtur a f^tdtiJ.t.f.
quodara cxpofitorc , & eft fentenria Commenta- ^•fi^***^
toris hic in fcprirao Coramcnto,alias in 4.vbi di- ^fi^^
cit Philofophus aliquam effc vnam primam fub-
ftantiara,quae fit maifiira aliarxira ; & vult Cora-
mentator qu6d illa fit Dcus , vcl priraus raotor.
Sed hacc expofirio nulla eft:tum quia non videtur
habere &itentionem AriftoteIis,qui,ficut patct ex
littera , quzrit an in fubftantiis fit aliquod vnura
quod fit racnfura aliorum:an hoc fit iplum vnura: Sif^fi^fi^
8c probat ex intentionc contra Platonem quod "*'|-'^^^
non fit iplura vnum , icd aliqmd cu: conuenit ip^
fura vnura,ficut<ft in omnibus aliis generibus;&
condudit in finc : quare Jtquidem in pajfionibus ,& \

qualttattbus , & qttantitattbus ipfum vnum ali-
quod vnttm\fed non hoc ipjius Jiibfrantia,& infub-
ftantiit Htcefe eft Jimiltter fe hahere. SUpraquani
litteram ponit Commentator verba prjcallcgata: .uem^

(ed fi primus raotor poneretur raenfura ipfius ge-
neris Subftanri2,hoc ipfura vnura ponereturme
fiira : quia primus motor propter fuara funmiam
firaplidtatera rault6 vcrius cflet hoc ipfiira v-
nura, quara idea Platonis. Tura quia fi uc ; ergo
ficut in aliis generibus primum eft aliquid illius
gencris, ita primus motor eflet aliquid de genere
SubftanriaE , quod eft erroneimi : quia Dcus non ^'"t ntn tft
cadit in generc propter fui infinitatera. Quid '" !"»*"•
igitur eft raenfiira prima illius generis ? Rcfpon- stlutio.
deo , aliqua fubftantia illius generis prima , cui
conucnit vnitas fita : non autem primus motot
cft men£bra intrinfeca illius generis , ficut nec
aliorum.

Notandum , quod quatenus primus motor eft
menfuracxtrinfeca oraniura,ahquo modo cft ira- MtnfnrM dtf
raediatior raenfura fubftanrianmi , qux funt per- f^**-
fe<5tiorae}itia,quira acddenrium qux funtremo-
riora ab ipib ; nullius taraen genetis priraus rao-
tor eft raenfura intrinfeca-Tunc fequitur illa pars:

^luia vero vnum Jignifcant aliqualiter
vnum , (ir ens , palam per ajfequi jttjuali- ^"' ^ *'
ter Categorids , cf ejuia non funt in vllc v-
na , vtneque ift tjuid eji^ nequeinquale ,fed
Jimititer fe habet Jicut ens ^<Jr per hoc quod
vnus homo non pr^edicat alterum ab homine
aliquid , quemadmodurn necejfe prater quid-
dam quale , dr quantum ^ cr "vni effe td quod
vnicuique effe.

Comparat ad inuicem ens,& vnura, de quibas i^
fuerat lucutus, dicens-.palam eft quta idemftgmji-
cant alitjitaliter vnum,& ens, & didt alujualiter^ IdentitMttm
quia idem realitct , non tamcn idpra forraaliter, »»"^ c^ ■»-
Gg quod

triflicittr.

Jlkerens^

^iittr vnum
frt.dic»ntur
de quoUhet,
^ quomode
funt idem ^
non idemi

Jnfimtti^'

Sflffth.

%r

350 Lib. X.

quod probat triplicitcr : tum prim& , quia ficut
ens non eft in aliquo Prxdicamento ,fcd confc-
quitur omnia,'fic & vnum : ideo dicit, quipd fup-
ple vnum & ens idcm fignificant per ajfeqm a-
qualiter Cattgori^u^ id eft,Praedicamenta : &: (piia
nonfunt in nuUa vna Categoria vt nec in qnid efi,
id eft,in Subftantia,«ff in quale,8c fic de aliis •,/ed
fimiliterfe habetficut ens, quod fcilicet noncft in
aliquo gcnere. Tum (ecund6,quia ficutcns prae«-
dicat naturam oninium gencru;n,fic & vnum tor
luip dc quibus prjedicatur j idc6 dicit , quod fup-
plc vnum,& ens idem fio;nificant/»rr hoc , quod v-
nushomo non pr^dicat alterum aliquid ab homine,
Sc Aicit non <»/w«7w,{cilicctrealiter 5 licet altcrura
formalitcr prjedicet : tjuemadmodum mcefie , id
cft,ens fupplc prjcdicai a\(ct\jm prMer quid, fcili-
cet Subftantiam,aut^«<«/tfrf«f (juantum.

Adiicrtendum tamen ,qu6d non eft omnino
fimile de ente , &de vno : nam eus pradicat ean-
dem naturam realiter , 8c formalitcr omnium
Generum , de quibus quiditatiue praedicatur. V-
num vcro , quia cft paffio cntis , & cuiuflibct en-
tis , licct prasdicet candcm naturam realiter , non
taraen eandera formaliter : tamen hoc fufficit
ad inteniionem Philofophi , quod vnum , & cns
fignificcnt idem ,fdlicet realiter. Tum tertio,
quia vnum efle cft efle vnicuiquc : nam rcs ficut
rcccdit ab vnitate , ita & ab cntitate ; ideo dicit
qu6d,C^ vniefiee/tid quod vnicuique efie,

Scd vidctur Philofophus fibi rcpugnare , nam
primo probauit vnum, & chs non cire rerum fub-
ftanriam; hic autem dicit quod non praedicaiit
aliam nanu^am ab his de quibus pracdicantur.
Dicendum quod fupcrius arguebat contra Plato-
ncm : & verum eft qu6d vnum , & cns non funt
fubftanria rcrum , eo modo quoponebat Plato,
fcilicetperfe cxiftens feparata: fic enimvniucr-
faliacflentprimae fubftanriz perfe fubfiftentcs;
nihilominus tamcnens& vnum fignificant fub-
ftantiara rerum fecundum viam Philofophi ; non
qu6d fii>t aliqua feparata , fed exiftunt fccundiim
efle in ipfis hngularibus , licet per intelleaum
abftrahantur : abftrahentium autem non eft mcn-
daciura,fccundo Phyficorum, tcx.com. 18.

Metaph.

SVMMA SECVNDA.

De vno reffe^u multitudiKu,& de con-
*■" trarietatihtu plurima.

CAPVT PRIMVM-

Dc variis modis vniia , 8c multitudinis , &
conlequendbus ipfa.

S FM MA RI VM,

Vnum & multa opponi variis modis,
quos ben^ explicac Doaor. Itcm variis
piodis accipi vtrumquc j fumit idcra , fi-
milc, & aequalc quafi ^zttc^vnius, cxpli-
cans idcntitacis trcs modos ; & quatuor
modosquibus aliquid dicitur fimile. Vi-
,t dcf.huius, tex.13.

r.cora.5. /^ Vpontintut autem vnum & multa fi-
V^ cundumj/lttres modos , quorum vno v-

x6,

Sermo d*
vno comp»-

fHttH*.

Ofpaptio Vr
nius (^ ntulr
ti detlttrMur.

Indiuifumf
^ indiuift-
btle e^ eori
oppofita du~
flici»fimt.

Multa dtpli-
citer dicuiur.

nnm &multit»devtindiutphUe & dtmfihi-
ktffuodquidemenim diuifunr^aut diuifibiUj
multitudo qHadfimdicit§r findiuipbile vero,
autnon diuifum,vnum.

Poftquatn PhiloC^hus determjnauit de vm
in fe & abfbliite , dcterminat rtunc de ipfo vno in
comparatione ad fuum oppofitum , quod eft
multa. Circa quod duo facit : quia Primo deC-
cribit eorum mutuam oppofitioncm. Secundd
expbnit eorum mulriphcem acceprionem. Se-
cunda ibi : Efi autern vniui quidem. Prima in
trjes. Primo oftendit fecundum quid eft accipien-
da oppoutio inter vnum & multa. Secundo ad
quod genus oppofitioi^is ifta oppofitio rcduca-
tur. Tfirtio rempuet quoddam dubium. Secuni-
da ibi : jQuontam ergo oppofitiones. Tertia ibi :
JDicitur autem ex contrario. Dicit ergo, quod v-
num & multa opponuntur fecundum plures mo-
dos^quorum vwjkihcct modo opponuntur vnum,
& plura vt indimftbUe & diuifibtlp,c^noA deda-
rat, dicens , quod illud quidem quod eft , aut<^»-
Uifum , fcilicet a6tu , aut dmifibtle , fcilicet de
propin^uo .multitudo qfttdam dicitur : indiuifi-
hile vero , aut non dtutfum vnum , fupple dicitur.
Ex quo patet qu6d licct vnum & multa plufibus
modis opponantur ,vt dicetur infra ; vno ta-
mcn modo ficut indiiiifibilc & diuifibile oppo-
nuntur.

Notandum, qu6dea qu£^ funt diuifa acSfcu, eui-
dcns eft quod multa funt : diuifibilia autcm faci-
litcr, vt funt multa humida , puta acr & aqua , &
huiufraodi , quatenus appropinquant diuifioni,
propter facilitarem & apritudinem adpoflediuii.
di, quandam raultitudinera important;vnde dici-
mus mult^ra aquara , & muitum acrem, & fic dc
aliis. Deinde ctun dicit :

^uemam ergo efuatitor modis oppofitiones
dicuntur , & horum fecundum priuationem
dicitur alterum , contraria vtique erunt , &
neque vt contradiSiiH) , neque vt ad allquid
diSia.

Oftendit quo gcuerc oppofitionis vnum &
raulta opponuntur, dicens quod quomam oppofi-
tiphes dicunfur quatuor modt^, \tpa.tet ex j.huius
tcx.com.carente, & horumaherumdicitur fecun-
ditm priuationem , manifeftumeft quod contraria
vtique eruntSdWcpt vnum & multa, vel indiuifi-
bile & diuifibile , & nec vt contradt£iio, nec vt ad
alicjtiid diEla.

Notandum , qu6d vnum & multa non oppo- Huegtntn
nuntur contradi(5torie , quia nec vnurn nec multa 'PP»!""»^
polfunt dici dc non ente : 'patet,& tamen de ente. '"'^,'" t

ucdcnonente,fempcreftveraaIteraparscon- nuntur.
tradidionis^iterum altcra pars cbntradiftionis eft
pura negario, fed vnum, & multa , vtrunque dicit
aliquid pofiriuum. Similitetpatet quod vnum, Sc
multa non opponuntur relatiue , fed vt ficdicun-
tur abfolute & ad /e:non etiam opponuntur pro-
pric,vt priuatio,& habitus:nampriuatio formali-
rer nihil ponitr/ed vnum,8c multa,nranqn(dick
formaliter aliquid pofiriuum , vt iam didum cft:
quarc relinquitur a diuifione:quia fi opponantur,
opponuntur vt conrraria , non enira funt plurcs
quam quatuor fpecies oppofitionis.

Notandum criam , quod licet vnum & multa
diuifibiic & indiuifibile , tx fic, non opponantur

modo

17

Summ^II

modo relariao ', nihilominus ramcn feaindum
qu6d habenc rarionem menlunE , Sc meniurari,
vnum muItM , & indiut/ibile diuifibilt vtiquc op-
ponuntar modorelauuo. Deinde cum didc:

Dicitur autem ex contrario , ^ ojienditur
iffum vnum ex diutfihili indiuifibile frofter
mAgisfenfibilemmultitudinemejJe , & diui-
fihile, qukm indiuifihile ; (judre ratione t prior
multitudo indiuifibiltfrofterfenfum.

B.tmvHet ftr- Remonet quoddam dubium : diierar enim
cit»m Mt- qu^ vnum (t habet ad mulra vt indtutfibUe md
Swntm. dimfihile : cum igitur indiuifibile fit quaidam
priuatio dioifibilis , & priuario fit natura pofte-
lior habim , fequitur qu6d vnum fic pofterius
qiulritudine ; & tamcn fuperius ditfhim eft, qu6d
vnum eft principium ex quo , & per quod cog-
noiiritur roulritudo. Ad quod ref{X)ndet , di-
cens quod iffttm inSuiflnU , & vntm dicitur,
id cft i cognofcimr , & diffinimr, & ofienditnr
ex fiio nmrarvfy & ex ipfb diuifibilit & hoc^fup-
plc ) propter mafit ejfe fenfibilt jpfam pluralita-
^Cm , quam(fiipple}vnum & diuifibtle tjtikm indi-
uiftbile : quia icilicct ifft plHrMlitds efi prior in-
diuifibili , non fecundum natutam, fed fiicundum
fenfnm.
a8 Notandum •, qu6d vt fircqucntcr ea , quac fiinc

priora , & magis nou {ecund^ naturam , fiint
tainus nota, & pofteriora quoad nos. Vndcpri-
mo Phyficorura didtur,quod confafa,6ccompo-
fica , quatenus cadunt fiib ienfiim,prius fimc no-
bis noca : fimplida vef6 fimc nobis pofterius no-
ca, licct finc fimplidcer > & {ccundum nacuram
Botumu Simiiitcrin propofito , lic^ fecundiim
mcuraro >& fimplidtcr , ipfiun vnam fit prii^s
notum quim pluralitas , non tamcn quoad nosj
& ide6 ipfiim vnum ex priuarione , firilicct cx
diuifionc mulriradinis dimnitur & cognofdtur,
vt hic didt Philolbphus , quatenus jpfa plura-
litas , Sc diuifibile eft magis fenfibile qu^m ip-
fiun vnum , & indiuifibile. Deinde cum didt :

T<x. c6. 1 o. E/l autem vnta quidem ^ficnt (jr in diui-
fionecontrariorum dtfcripfimm , idem , (jrfi-
mileydr £<jude,pluralitatu v(r\diuerfum^(jr
dittifibiUfXJr inaquaU,

Exponit ipfius vniai,8c raitlti muldpUcem ac-

ccptionem. Circa quod d^o fadt. Primo di-

ftinguit vnumy & multa in fuas panes. Secundd

cxcquitur determinando de panibus. Sccunda

i\>{:D'tQo vero eodem. Dicic ctgo , qnod y«r«f

dtfcripfimm in diuifione contrartorum , fdlicet in

quinto huius , text. non habcntc commenmm.

Pmetvmim ipfitu vnitu tfi tdtm , & fimile , &a^uale, fupple

O" mtdti ficut pancs eius : nam idcm eft vnum in Sub-

' * ■ ftanria ; & fimile vnum in Qualitatc, zquale au-

tcm vnum in Quanritafc ; pkiralitaris vero funt

fupplc ^tti.dtHtrfHm^dtffumlt, & intqttaU,c^

fiint contraria pracdidis. Dcindc cum didt :

Bt&overo eodemmultifticiter^ vnoam-
dem modofecundum nunutum^quod dicimm
aUquando iffum.

Exequirur dcterminando de parribus. Circa
quod duo fadt. Primo dcterminat dc parribus
Scoti Oper. totn. IV,

Cap. I.

?5i

vnitu. Secand6 de parribiis multitudinis. Sc- i ^* "^^

cunda ibi : QMttre palkm cjuod dtMerfum. Prima

in duas : quia primd oftendit quot modis dicitur

idem. Secundo quot modis dicitur fitmli. Se-

cunda ibi : Similia vero. Dc tujttalt vcro non

profcquitur,cuius rario afilgnanir , vt diccbanir

quinto huius ; vel quia modi dus fiint ignori, vcl

quia non habct aliquos modos , feamdum quos

diuiditur in fiias fpccies. Prima in rrcs , fiicun-

dum trcs modos. Primus eft idem numcro , &

uibic<%o. Sccimdus eft idem numero & fpccic

Terrios eft idem ipede tantum. Secunda ibf:

Htc Mutemfi rattone. Terria ibi : Ampliits au-

teiH fi ratia. Didi ergo , qu6d ipfo eodem diilo ^rofiquitur

multifltciter vno quidtm modo dtcititr idtm ft- ^^J^'"

cundum numerHm , puta qux funt idcm fubiedo, iJentitMem

dlo quod non funt vnum fcamdum racionem, <jttt cft tri-

vtalbum & muficum : pura fi idem homo fir al- f^"'

bus , & muficus:& fubdit qu6d talc idem ftatn-

dum numeritm dicimtti aliijuando ipfum ; puta fi

dicarur qu6d homo eft ipfum album , vel ipfum

mufiomj : cuius rario afngnatur , quia hoc pro-

nomen ipfim , cft relariuum fupple idenijtaus: AUi

relariuum autem fcmpcr rcfen idem fuppofitum;

& idc6 vbicunquc ponitur hoc quod dico ipfuthj

dcfignat idem efle numero fuppoficum. Deindc

ciimdidt:

Noc autemfi ratione , ^ numero vnum
fiunt yVt tn tibiipfiy^J^ecie,(jr materta,
vnum.

Ponit fccundum modum,dicens, qa6d hoc au-
tem, id cft,alio modo didtur idcm ft fiurit vnum
ratiane & numtroyiza. quod ndn tancum fubiedo,
vt tu tecum ts , fupple idcm numero . & rarion^
idc6 didc quod fupple tu ttcum ts vnum &Jpecio
& materia & fpecie , id eft , nacura fpedfica \ &
materia, id cft, in fappofico, & indiuiduo. Dcin-
dc cum didc :

K^mpl.us autemf ratioprlm^fuhFiaptis
vnafuerity vtatjuaUs Une^reiia eadem , dr
aquaUa, &ifogonia^ &tetragonia, & etiam
flura:fedin his/equalitas vnitM.

Ponic tcrrium modum diccns , qu6d ampUus
aucem fiippk dicitur idem firatio, id cft,(pcdfica
frinufublianti*, ideft,fuppofiriparucukrisyw«.
rtt vna ; iiccc flipplc fuppofitum non fit vnum, vt
quac func vnum fpcde , diftinda camcn numero,
vt aquaUs Unei eadem,(p- M^ualia ifogonia, &te-
tragonia, id eft,qaadraca, & etiam plura^ii/ in his.
tquatitat efi vnitas.

Nocandura, qa6d Philofbphus non curans de
exemplis , vricur cxemplis fecundum opimoncm
illam,qusc ponic quanriuccs cfle rerum fubfbn-
tias : fic cnim plures linex redfcc eflcnt quafi plu-
ra fuppofita fubflantiaE conuenienria in vna ali-
qua fpecicjputainvnaaliquamenfuracommuni,
h fint xquales:quia fccundum hunc modum niul-
t2 UncJC reda, &. aqualcs eflcnt diuerfa fuppofi-
ca numero ; idera tamcn in vna rationc fpccifica.
Similitei etiam plttra tttra£oniM,id eft,figurzha-
bcntes quatuor angulos \frnirtttr ifogonia,id cft,
2qualiamangtiIonim,putaplura quadrata atqua'
lia in quamitate, & a:quales aiigulos habcncia di-
curmir idem ifh> mo^o ; ica qi|6d sequalicas cfl
in ds,quaedam fpcdficavnicas ; lictt fmtmuncto
difrigda. Dcinde cum didt :

Gg t Simi

lO

AltMMeeep^
ti* idcndta-

RefotMtio vl-
tim» diStri
d* ideittitM»
J^fie».

IfogmmM,ir

tttTMgutia

iuidi

io

tnodi 4. '»//'-
gttamur.

351 Lib. X.

Tex. c6. 1 1 . Similia vero fi nonfmt eadem fimpticiter
entia;necfecuncium fubjlamiam in differentia
fuhie£tiua\fedfifecundumffeciemeademftnty
njt maiu4 tetragonum minorifmile , & ina-
quales re6lx\ha namcjuefimiles quidem : e^-
dem vero fimfliciter mn.

Oftcndit quot modis dicitur )»»»/* , & ponit
quatuor modos {imilis. Secundus eft ibi : Alia,
autem. Tertius ihi : Alia Jt ftt. Quartus ibi :
Aliafi plura. Dicit ergo ,c]v6dfimtlMvero di-
cuntur vno moAo finonjtnt eademfimpliciter en-
rw.id eftjfecundum fpeciem fubftantiae : nec funt
indtjferentiafecundumfuhftantiamfuhteSiam , id
eft, quod nec funt eadem in fuppofito:y«;7f tamen
eadem fecunditm fpeciem , Cdlicet Qualitatis , vt
maitu tetragonum minoriftmile, xA eft, minori te-
tragono, qu2,fcilicet anguli, & lateraeorum funt
proportionalia,& conueniunt infigura tetragoni,
lunt fupple tunc ficut fimilia. in fpecic ; licet di-
IHnguantiir fuppofito. Iterum r*£?<e,fcilicet linex,
& inttjtiales , fuht fupple fimiles hoc modo, qua-
tcnus habent reftitudincm, vel naturamaliquam,
quafl \inam qualitatem in fpecie > ide6 fubdir : ht
namque , fciUcet lineae , fcilicet xtOae inaequalcs
fimt quafi Cum\es:fimpliciter tamfn non etdem.

Notandum,qu6d quandoque vnitas fecundum
rationem pcrfeftam ipeciei poteft dici identitas:
quando vcro eft vnitas non fecundum totam ra-
tionem (peciei, poteft dici fimiUtudo ; puta fi di-
ceretur quod ea qua: funt vnum in generc , funt
fimilia ; quae vero funt vnum {pccic,dictmtur ea-
dem ; & ide6 Philofbphus fuperius lineas reftas
iquales , & tetrggona aequalia , dixit efle cadcm
iibcundum tertium modum : nunc autem tetrago-
na inaequalia, & lineas redas inaequalcs , dicit efle
fiinilia,non eadem fimpliciter.

Notandum eti^m , qu6d iftc primus modus fi^
milis correfpondet tertio modo eiufdfcm. Quia
enim qualitas , ficut & quantitas fundantur in
iubftantia;ide6 vbi cft vnitas fiibftantiae^eftaUquo
modo vnitas qualitatis, &'quantitatis : tamen illa
vnitas dcnominatur a priori ,fcilicet a fubftantia,
& nona quantitate , vel qualitate ; propter quod
vbi eft vnitas fubftamizjibi cft identitas,& aequa-
litas > vel fimilitudo. Oportet ergo ad fimilitudi-
nem, vel aequalitatem adefle fubftantia; diuerfita-
ijem : & ideo bcne ait l^hiloibphus , C[u6dfimilia
dicuntur ea quA non funt eadem fimpliciter entia,
fcilicet,{ecundum fpecicm fubftantiae, nec in dif-
ferentia fecundum fubftantiam, id eft, fccundum
fuppofitum : fcd funt eadem fecundum fpecicm,
fcilicet qualitatiSjVt tetragona inaequalia,& lineac
retiae inaequalcs, vt prxdidum cfl. Deinde cam
dicit :

Aliafieandem fpeciem hahentia,in quihus
magis dr minitsfit:necmagisfiunt,nec minus.

Metaph.

S^d identi'
tctf ^ tjuid
fmilitudo.

l, Mtduiji'
mAitudinit.

^nre iden-
titiu a fub~
ftantia deno~

r

%. Madut,

Poriit fecundum modum,dicens:qii6d alia au-
tcm dicuntur Cimilia. fihahentia,id cft,panicipan-
tia edndemfpeciem c^vi&litaxis , puta albedinem in
ijuihus fit magu,& minks, ideft, quae qualitas po-
teft fufcipere magis , & minius ; ipfa tamen nec
fiunt magis nec minitt ; ita qu6d participent illam
fcrmam in acquali gradu;pura duo alba «quc in-
tcnfa:talia enim diciitur fimilia. Dcinde cii dicit:

4liafifit eadefn fafiio , c^ vnaffecie , v(

alhum valde,dr mrnus ^fmilia dicuntur effei
quix vnafpecies ipforum,

Ponit tcrtium modum,dicens,qu6d alia dicun- 3 • tdodiu,
tur cllc fimilia.yi/iif vna & eadempajfio in fvecie,
cfto qu6d pariicipent illam fecundum magis , &
minus:dicuntur enim fimilia:^»^ ejt vna fpecitt,
\d eft,vna qualitasi/»/w-»»»quamparticipant;licct
fecundum magis & minus. Dcinde cum dicit :

Miafiplura hahent eadem quam altera,
autfimfliciter : aut qua inpromptu , vtfian-
num argentOfVel auro igms,aut ruhicundum,
aut rufum.

Ponit quartum modum,diccns, quod alia fup-
ple dicuntur fimilia ft hahent plura eadem cjHam
altera , id eft, non propter conuenientiam in vna
qualitatc tantum ; led etiam in piuribus ; puta fi
conueniant in pluribus quam difFerant , & hoc
aut fimpliciter, id cft , fecundum rem : aut ^utin
promptu , id cft, quantum ad ca qux in promptu
apparcnt nobis,vt ftannum dicitur propric fimilc
argento quatenus in plutibus conueniunt;& fimi-
Iiter»^«« eft fimiltf auro, aut'croceum,& rubeum
dicontur fupple fimilia ifto modo.

SVMUARIVM.

Diuerfum quod cftoppofitum eiufdemt
fccundum cres modos explicatur,&; quo-
modo difFcrc a diffcrenci.

QVarepalam quod diuerfum, ^ difiimi-
lemultipliciter dtcitur : ^ hocquidem
aliud oppofite^dr idem ,propter qtiodomne^d
omne,aut idem,aut aliud.

Hic dererminat dc partibus multitudinis. Cir-
ca quod duo facit. Prim6 determinat de dtjfimili,
& dc diuerfo, Secundo de differenti. Secunda
ibi : Dtjferentta vero,& dtuerfitas. Primain duas.
Primo ponit modos diuerfitatis. Sccundo remo-
uet dubium circa dida. Sccundi ibi : Diuerfum
quidem. Prima in trcs fecundum tres modos. Se-
cundus ponitur ibi : Hoc autem. Tertius ibi:7ffr-
tium autem. Dicit ergo , qu6d palam , fcilicet ex
pr£di(3:is , quod diuerfum & dijftmile dieuntur
multiplicfter. Ratio huius eft , qvdafimile & di/f'
mile, idem & diuerfum opponuntur : fi ergo vt o-
ftcnfum cft idern &cfimile dicuntur multipliciter,
fequitur quod diuerfum, & dtjftmile multiplicitcr
dicantur. Nam vt habctur primo Topic. cap. 12.
quando vnum oppofitorum dicitur multipliciter,
& rcliquum. Subdit primum modum diucrfi, di-
ccns , quod hoc quidem fupple dicitur diucrfum,
quod eU aliud oppofite , id eft , per oppofitum ad
idem:c[uapropter omne ad tf;»w,fcilicet compara-
tura aut eft idem, aut aliud:Cicat cnim idem dicc-
batur omne quod eft ipfum : ipfum autcm eft re-
latiuum idcntitatis ficut diuerfum eft ^clatiuum
diucrfitatis,& ide6 omne ad omne relatum, auc eft
idem,aut diuerfum,

Notandum , qu6d modos ipfius dijftmilii Phi-
lofbphus praitcrroittit proptcr hoc forte, quia fa-
cilitcr apparct quomodo modi dijftmilis fumendi
funt pcr oppofitum ad modosy&wi/^.Dcindc cum
dicic :

JJoc autem ^fi non , ^ materia , & ratio

3i

rertrxll»t dt
fartibus muL'
titudinu , o>
frimo de di-
Mtrfo.

I. Modus
iliutrp.

fiuttre tmne
ens friini enti
efHdem ,vA
tUutrfum.

Ctgnlt»
vnt cfpt-

gHfiitin (y
TtUqiuim.

) . U*itu.

Stt* iiacrefi
fei noD id£
f/J nntTuti-
BtTXHm eiuC-
dcm i;*/ ip-
fiiu idcm,
imdem plm
tfi non idcni
f M» difFe-
renj vet di-
uerfum y<r««
diftinflnm.

Idaii(9>di-
«ciTura ««»•

fif^WUdM.

fUcittr.
▼ide 19^1.

T.com.it.
34

Summ^ II.

tjlvHA : e^uafroper & tK , &frepinqMUS di-
uerfuf.

Ponir fecundum modum,diccii£, qu6<l ioc ««-
/fl»», id eft, alio modo dicuncur fuppLe diueria ,fi
mMerU.id dl/uppoflnmi,?^ riW»#,{upple talis in-
diuidualis,w« y/r vn/i : Sc hoc modo umt diucrfa
numero duo indiuidua ; ideo fijbdit; (juafrofiter
& tu,& ^optntjMus tibi e$ ditterfiu^ non cs di-
ucrflis/cilicct a te. Deinde cum didt :

Tertium aittem vt qu^t^m Mathematids.

Ponit tertium modum , dkens , quod tertiian
aHtemM eft.tcrtio modo dicitur diucrfumjW tjiu
in Aiathematicif ^ puu Ci lincz inzqualcs dican-
cur diuerfae : & mmlitcr dc aliis huiuimodL De-
indc cum dicit :

DiMerfum qnidem igituraut idemferhoc
dd tmne dicitur, qu^cumqiie dicuntur , ^ v-
fium , f^ ens ; non enim ccntradtEito ejt eiuf-
dem i cjuafro^ternon dicitur iff non entihta,
non idem autem dicitur. In entihuj 'vero om-
nihm dicitur:Aut enim vnum aut non vnum
dftum natum, f^ ens , ^ vnum. Diuerfum
tjuidtm igitur (jr idem ita offonuntur.

Remouct dubium circa dida:di6him eft em*m
quod omne ad oranc comparanmi eft idcm aiit
diuerfum:poflet quis dubitarc an hoc cflct vcrum
in non cntibus ficut in cntibus ; idc6 hoc remo-
uet dicens , dinerfum tfuidem igttur aut idem pro-
pter hcc omne dicitur tjuacuntjue eUcuntur & t/-
num,& ens j & ntm fupple eft verum in non enti-
bus:cwus caufam fubdit : non enim eji contradiEiio
eiufdem & iffim , id cft , qu^d idem & diuerfum
nonopponunnu: contradi^loric : quia incontta-
di&oriis vtiquc verum eft quod femper altcra pars
eft vcra tam dc ente quam dc non ente : idco fub-
dicfiMprfl^rfr (uppic idem, & diuerfum non dui-
tur in non entihm.aon ciiim opponuntur conrra-
diwh>ric, vt di«2um eft, fed contraric apn idem au-
tem quod fcilicet opponitur concradidlorie ipfi
cidcm dicitur fupple de non cntc : & fubdit , in
entibm vero ommbus dicitur fiipple idem , & di-
uerfiun': aut enim vnum aut non vnum aptum
tiatitm eft,& ens,& v"itm, id cft, quod onme ens,
& vnum in fe fi comparetur alteri ; aut cft vnum
fibi, & tunc erit idcm : aut non eft aptum nanim
cfle vnum fibi, & tunc erit diucrfum. Concludit
ergo , quod diuerfum ^uidem tgitur , ^ idem ita
opponuntur, vt didum eft.

Notanduro, quod Hcec idem, & diuetfum flri-
£te loquendo fblum fint in gcncrc Subflantiic:
nam vnum in fubflantia eft idcm : tamen cxtcn-
dcndo nomcn fubfiantia ad dlentiam cuiuflibct
cnris , fic omne cns omni enti comparatiHn , aut
cft idem,aut diuerfum. Dcindc cura dicit i

Differentia vero^c^ diuerfiias aliunde^ di-
uerfum enim , (^ a quo ejl diu^rfum non »r-
ce^e alicjuo ejfe diuerfum j omne namque aut
diuerfum^Aut tdem quodcunque efensxdiffe-
rens vero ab ali(jHo,aLtqitofanedtffert , quare
neceffe ipfum idem aliquid effe quo differunt :
hoc autem idtm ipfum gtntu ,aut Jpecies,»mne
namtjue differens^differty 4ut genere^ autfpe-
eie; Genere quidem, ifuorum non efl communis
Scoti Opcr. tom. IV.

T.com.t).

Trtftmnittm
de^iSaad.
onoi tft^'
ctts vtt fars
muitittulmu.
Omfaratdi-
Mtrfiam ad
difftTtnt^
nttijicMt V-

trMM^Mt.

Cap. I. 355

miteria,nec generatio adinuicem, vt tjuorun-
cunque aliafigura Categoriafpecte vero^quo-
rum idem eff genus : dicitur autemgenns fe-
cundum quodamho tdemdicuntur Jecundum
fuhHantiam dtfferentia \ contraria vero dif-
ferentiafunt ,(jr contrarietMf efi differenttd
quddum.

Detcrminat iedifferenti. Circaqu«d duo facit:
priro6 dctcrminat de difFcrcnri in generali com-

Earando diflercns ad diucrfum. "Secundo fpccia-
tcr j^t de quadam fpecie difFcrenria:,lcilicet dc
contrarieutc;nam contrarietas eft quzdaro diffc-
rcntia , & habct fpecialera difficultaccra. Scnm-
da ibi ; Quoniam autem differre eontingit. Prima
indiias. Primo comparac diffcrcns ad diuerium.
Secundo probar quod dixerac induc^iue. Sccun-
da ibi : .^uia autem hoc bent. Dicit crgo , quod
differentia vero & diuerfitat funt altud : entm
pro quia ,diuerfum non necejfe efi aliauo effedt-
utrfum : fed fupplc fc toris (unt diucrfa : nam di-
uerfa fe toris difHngui pofTunt. Et dicit non ne-
ceffe , quia criaro diuerfa poffunt aliqno difFerre,
& aliquo conuenire , quando diucrfiim accipinit
pro difFercnri;fed non eft nccefle, quia omne dif-
fcrcns eft diuerfum,fed non conuerritur : quia ali-
qua diucrfa funt fcipfis toris & non aliquo di-
IHnguuntiv; vnde fubdit, omne namque quodcun-
que efi ens,auteft itUm, aut ditttrfum. Patct crgo
quid fit diuerfum propric fumptum. Different
veroah alit]uo,eft dtff^erens aiitjuo,& aliquo fupplc
conuenicns : quia neceffe eft tdem alt^id , id eft,
vntnn aliquid effe quo dtfferunt , fcilicct difFcren-
tia : hoc autem quod ipfum idem, id eft,illud quo
non diflTerunt , eft aUquid idem in illis qux fic
non difFcrunt : & illud quod eft idtm in pluribm
que nondifferunt , & in quo diHcrcntia difFcrunt
ef^yaut genm, ajitfpecies : omnc namqtu dtfferens
differt aut genere aut fpecic,genere<jtadem,e^uoirum
non eft materia commtnii , nec gmeratio ad inui-
cem. G«ius eriara in Logids umucur a materia,
qux cft genus Phyficum : qu«c autcm non com-
municant in materia, non habentad inuiccm ge-
nerationem , vt tjuorumcuntjue eft aliafigura Ca-
tegoria,\6. eft.Prardicamcnri : ifta fiipplc ditFerunt
generc, nec habcntadinuicemtranlmuiationem,
vt iimt fuperficies &dulcedo:non cnira fit dulce-
do cx fupcrfidc, ncc cconuerfb. Specie verofunt,
fupple djfFcrenria tjuorumidtm tft genm': dicitttr
autem genm fecunditm cjuod amho ,fcilicct difFc-
rcntia Ipcdc dicuntur tdem , differentia tamtn fe-
cuntliimfpecitm, id eft, fccundiim fbrmam,^ dif -
fcrenriam fpecificam : & fubdit , quod contrarid
verofunt tLfferefitta, & contrarietM esl differentia
quadam , vt inferius amplius apparcbit. Dcindc
cumdidt:

^uodaulem hoc hene fupponimut ^palam
exindiUitone:omniaenim differentia, drea-
dem videntur^ejj" nonfolum diuerfaeniufed
hac quidem genere diuerfa^ hac autetn eadem
copulatione Categorta ,• quare in eodem genere
(■r in eademJpecieiJeterminatum effautem in
aliis qud funt genert eudem^aut diuerft.

Probat quod dixcrar indu(5Hu^ , discns , quod j^^^gi^ ^
OMtem bene fupponimm hoc , fupplc quod diSum fietuiitqMid
cft dc diffcrcnri ,palam eft ex induRiane : naro dt diftrtM-
G g j amnta

ALqtx>diK>a
eHjic otaiz-
teic aliud no
rc^acns.

Drftnu*
dufltx.

Al. Iccudum
fuhitintiain
coanarict4S
eil di&icq-
tia.

35

354 ^ Lfb. X.

tibus frtm pmnia dijferenHa , fcilicot in'aIiquQ videntmy &
ff- hxc ejfe eadem,Cciiio?tin^i<{\io,& nonfolHm di-

uerfa entia , fed cciam in aliqUo cOnueniunt : &
(uhiXit\fed hac quidem funt diuerfa genere^hM an-
^ tcfn in cadem copulatione Categorid,iA eft, w eodem

genere yputa (^ecies , quae in vno genere conue-
nii4nt,& d^fFerunt fpccificis diffcrentiis^ & in ea-
demjpecie,pwa. indiuidua, quae in vna ^ecic con-
ueniunt & difFerunt difFerentiis indiiudualibus;
& fubdit,^K4t/«»r eadem genere vel diuerfa,deter~
minatum efi in aliis , rcilicetin quinto huius ca-
pitul. de oppofitione, text.com.carente. Patet er-
go induciendo quod difFerentia in aliquo (coriue-
hiunt & in aliquo diffeifum : diuerfa ver6 , quas
proprie & prim6"f^mt diuctfa,fef totis diflinr
guuntur.

SVMMiE SEGVNDifi
C A P. II.

Contrarietatem cf& pcrfenSam difF^rentiam , i8f
■^«s* quomodo vnum vni contrariatur ?

SFMMARIVM,

DcrcribicconcratiecaccmjCxplicacque
induftiue,docens maximam e0e cancum
incerexcrcma : & explicans eam eife per-
fed;am difFerenciam,& quomodo ^num
tancum vni eft concrarium ,' quia eoncra-
riecas eft Vna diftancia cuius cancum duo
po^untefTe vlcima cxcrema.

^ Q /^"^ Vomam autem differre contingit ab in-
V^ Luicem differentia plus ,& minus , eff
aliquamaxima differentia,

Semo de Poflquam Philofophus determinauit de difFc-
fontrarietate rcnti generalitcr : nunc determinat de contrari^-
qut tftji*- tate , qua: eft quxdam diffcrentia. Circa quo<|
duo facit. Primo oftendit quod contraTietas cfl
maxima difFerentia. Secund^ inquirit qiialiter
contraria differaiit : vtrum fcilicct eenere , vci
fpecic. Secunda ibi : lyiiterfa vero. Prirttxin duas.
Primo determinat decontrariisquantum^ex-
trema. Secundo quantiim ad media. Secunda ibh
Quomam verh contrariorum. Prima in duas, quia
primo inueftigat quae fit natura contrarietatis.
Secundo excludit quaedam dubia circa diib. Se-:
cunda ibi; Quoniam vero vnum. Prima in duas,
quia primo inquirit de contrarietate in fc,fcilic^t
quid fit. Sccundo dctcrminat de contrarietate
per comparationem ad alias fpecics oppofitionis.
Sccunda ibi : Trima vero contrarietas. Prima
in duas. Primo ponit diffinitionem contrarie-
tatis, Secundo reducit omnes alias diffinitiones
contrariorum ad diffinitionem contrarietatis fup-
pofitam. Secunda ibi : Necejfe autem alios ter-
minos. Prima in dius. Primo praemitat contra-
rietaHs diffinicionem. Seamd6 infert qua:dam
Sui^pofitum corollaria cx prardidis. Sccunda ibi : ^t vero
r^ecejjurwm. manifeBum. Prima in duas. Primo prjemiftit
quoddam neccffarium. ^ecurido ex illo conclu-
dit diffinitionom contrarictatis. Secunda ibi : Et
fjanc dico. Dicit ergo , quod tjuoniam prp quia,
differemia, id eft, ea quae diffcrunt > contingit ab
inutcem differre pltts , & nttntu , fequitur qu6d

Mctaph.

ties differen-

J7

Diffrutio d
trnriettttu.

eft alteiua fnaxma differentia. Ratio huius afH- Z>«/«r«Mu»-
gnator , quia aliter eflct procedcrc in infini- *"* differea^
tum ,nifl eflet dar^e aliquam maximam differcn-' *"'
tiam , qua maior nequit cfle , vbicunque ergo
eft maius & minus , ibi eft darc maximum. De-
indc c,um dicit ;

Et hanc dico centrarietatemiquia verp ma- ^* pofit^uiH
ximaeB differetttia,palam.,exindu^ione:ge- tiuuTihifi!^
nere namejue diffsrentia non habent viam in- t»^*^i**'^'-
uicemifed diiiantntagis c^ incomparabiliter,
differentibus 'vero ffecie, genefationes excon-
trariis ,funt vt vltimis : vltimortm vero di-
Hantia maxima eH ^ i^u^re , dr quacontra-
riorum.

Ponit diffinitionem contrarictatis,dicens,qu6d
A4W, fciiicct maximam differcntiam dico contra-
rietatem : haec ergocft diffinitio eius,quiafcih'cet
cpntrarietas eft maxima diffcrentia : quam diffi-
nitionem exponit,dicpns qudd ^erif ipfa, fcilicet
;Contrarietas efl maxima differentia, palam ex in-
duQione : differentia enim,id eft,iljaqu2 diftpriint
gencrc, noh habent viam ad inuicem, id eft, trinf-
mutationem;/i^ diftantmagts inconferibiliter ,id
eft , ea qux diffcrimt generc non funt confcribir
lia, idcft , comparabilia mutu6 ; fed diftant plus
quam oportet ad hoc qu6d ineis poffitaccipi
differre fecundum magis & minus , Sc ad hoc
quod poffit efle via , fiue tranfmutatio^ mutua ab
vno in aliudjnec per confcquens in eiseft maxi-
ma differenria:inter ea eriim qua; maxime diffe-
runt intelligitur quaedam via tranflnutarionis
mutuae , pcr hoc qupd prius magis diffcrunt , &
poftea minus;& fubdit quod in differentibtu vero
fpecie,op<met fupple efle maximam differentiam:
cuiijs caufam tangir, c[mageherationesfiuf/t &funt
ex contrariis rnutiio , vt ex vitirnii;quod dicit pro
tanto,quia quandoque gcneratur mcdium ex ex-
tremojVel cconuerfb , puta rubeum ex albo,vel c
conuerfb : quandoque genpratur mcdium cx mc-
dio, puta croceum ex liuido, vel cconucrfb : iftjc
tamen gencrarioncs non funt cx vltimis : patet,
quia potcft vlterius procedi vfque ad alterum
extremum ; ideo dicit qnod generationes.ex con-
trariisfunt vt ex vltimis , vt ct(m ex albedine ge-
ueratar nigrum vel cconucrfo ; &• fubdit quod
vliimorttmvero difiantia maximaeft: quare [\m-
ple & differenria & diftantia , e]u<t efi contrario-
rum,^{i firiiilitcrmaxima,& habctur propofitum.
t)eindcc6m dicit:

Ly^t.vero maximum in vnoquoque gene-
re perfeBum , maximum inim cuiw non elt
excefjui,& perfectum cuius non efi adhuc ex-
trafumere aUquid^ofibile,finemenim habet
perfeeta differentia ,ficut , &alia,eo quodfi^
nem habeant perfeffa dicuntur , nihtl autem
extrafinem^vltimum autem in omni, ^ con-
tinef^propter ejuod nihil extrafinem, nec eget
alicfuo ejuod ejfperfe^um.

^pd ejuidem ergo fontrarietsts efl diffe- T.com.14.
rentiaferfe6fa,exhis palani.

Hengener»
fed fpecie
differentihus
cemfar/ut»
^ tranfinw
ttuie^ re-
pugnantia
ftnurttf^.

Extremomm
tantitm eft
mtximtt di'
ftahtia (y ri-
puptsntia:
minima vero
medioTwn
mutito.
Maier ttutem
herum (^
extremorum.

Infert cx prjedidtis qusdam corpllaria , & funt
duo. S ecundum ponitur ibi : liis autem entibus.
Prima in duas:quiaprim6 concli|dit cQrollarium.
Sccimdo- cxcludit quoddam dubium fiue ponit

quuddam

38

iim*»s:eitrM-
rutM dum-
tMxMt tft fer-
fea»dift-
rpttis.

MMJcmttm

fj^ferfeamm

idtnt,^qiuti

njtntm^it*.

Tinis qitid dr
(endittontt.

^ttiAile f*-
ctttim dttitii
txeindtnt.

In differentin
ttntrnritrum
tUtttmr irn-
dttf.

i9

Seatntlttm
ftqittnt.

VntAi tXiMm
wi ctntrn-
fitUitr.

Infert nct*n-
ttr tx diau
tii9ttmtm fm
•vnitMtt rtnli
mincri nu-
mernli.

Summa^ 11.

quddiiara notjndutn. Seamdaibi : MultipUciter
^mtem MBu. Primum coroUariiun eft quod con-
trarictaseftpcrfedadifFcrcntia, quod probatur
fic : nam illud quod cft maximum in vnoquoque
gencre,eft idem, quod perfcdum : fcd concrarie-
tas eft maxima diftctentia, crgo cft pcrfeda dif-
ferentia. Maior patet cxhoc ; quia maximum di-
citarquia non exccditiir, perfedum dicitur extra
quod non poteft aliud fumi : nam omnia dicun-
tur pcrfcda cx hoc , quod pcrueniunt ad (inem :
cxtra autcrri fiiicn} rcr ninil cft. Ex quo patet
quod cadcm vidctiir diffinitio maximi & pcrfc-
fti. Dicit ergo,qu6d at vero mttximmm in vno^ito-
tjkegenere eji perfeBum ; quo<f probat tjiuA meixi-
mum (jkidtm dicitur cnim non eflexceffiu , & per-
feiium cuiiu non eft poffibile atihitc ali^Hid extrs
fiimere ; qnod patet : quia dtfferemia perfc'
6ltt hithetfinemftcMt , & idia dicnntur perfeHa <•
ijuodhttheant futem , id eft , pertingant ad finem :
^WM extra finept nihil eft : vltimttm enim in omni
re , & iiud quod continet rem \ r/^fupple finis:
<^imrf extra finem nihileftnec idquod perfeiium
eft eget tdiquo. Concludit ergo quod quidem con-
trarietatperfeiia e/l differentia , palam eft ex hisy
ex hoc fciHcet quod eft maxima. Deinde cum
didt :

Multipliciter Mtem diiiis conttmis fee^ue-
tur <fuodperfe6fe itaficut vtique quodeji cott-
traria effe, extiterit ipfis.

Ponit quo^dam not^dum , quod poteft eflc
remotio dubij : crederet eium fonc aliquis qu6d
omnia contraria eflent pcrfe<3a diffcrenria , quod
remouct dicens : i\um multipliciter diHii contra-
riis, vt dicetutinfenuSjfetjuiturtjuodpeffeQeeft
fupple diffcrenria : ita/jue vt vti<jue extiterit effe
ipfis contrariii. Vult dicere, qu6d cum contraria
dicantur multiph*citer,non«qualiter omnia erunt
perfede difrcrenria , fcd eoraodo quo corapctit
eis effe contraria, compcrit, & perfcdc difFerre :
quia quibufdam , fcilicet per prius ; quibufHam
(ecundario, & per pofterios. Deinde cum dicit :

His autem erttibtts palam quodnon cotttirt-
git vttipiura contraria effe ; nec enim vltimo
vlteritii : (jr erit vtique aliquid^necJiJiantU
vnitts plura fitnt qnam duo vltima.

Pom't fecundum corollarium , fcilicetquod
vnum tantum vni cft contrarium & non plura \
quod probat per duas rationes. Sccunda ponitur
ibi : Totaliter autem. Inprima parte intendit ta-
lem rationcm : Vnius diftaniis funt tantum duo
vldraa : fcd contrarictas cft quxdam diflantia vl-
rimorum , cuni fit maxima : crgo habet tantum
duo vltima : & pcr confequcns tantum vnum vni
contrarianu. Dicitergo, <i\i6dhi*autem entiiui,
id cft, fit fe habcnribus vt didhun eft palam quod
non contingit plura quam duo vltima,

Notandura, quod ex hoc kxro potcft furai ar-
gumcntum ad probandum illam vnitatem naturae
fpccificz, quz eft twnor quam vnitas numeralis,
de qua dic^um cft quacfHonc de vniucrfali : nam
vnius conttarictatis funfduo cxtrema, vt hic di-
citur ; fed certum eft quod ifla cxtreraa non funt
duo feaindura fblam vnitatem numcralera : quia
tunc hoc album huic nigto ellet tantum contra-
rium ; quod eft falfura : oportet crgo qu6d quod-
Ubct extremum contrarietatis fit vnum aliqua

Cap.II. 355

vnirate cotBrntmiori , quareft minor vnitate nir-*
merali : ha;c eft vnitas naturz fpecifics » fic enim
albcdo in fpccie contrariatur nigredini in fpede>
& cft vnum vni contrarium. Dcindc cum didt :

TotaUter autemfi eB contrariettu dife-
rentia : differentia vero duorum , quarc , dr
ferfeSla.

Ponit fecundara rarionem quat talis eft diffe- ^S*rit't* «#
rentia eft alicjuorum duorum : Ccd contrarietas eft jT^"**
qflxdam vna , & maxima difFcrcnria ; ^go crit
duorura", & per confcquens vnura vni tantum
contrariatur. Didt crgo, quod totaliter autem, id
cft, ^tactiliiet ficontrarietas eft dtferentia , diffe-
tcntia ver6 eft duorum;fcquitur qu6d contraria-
tas eft pafeEla differentia , & pcr confequcns
duorum : & timcidera quod prius. Deinde ciim
dicit :

Neceffe autem, & *ltos terminos effe veros
contrariorum : etenim plurimum differt per-
feSta differentia. Genere autem differentthus
non eH magis extraaccipere his quajpecie; 40
oftenfum efi enim quia ad ea qtia funt extra
genus nonefi differentiaxhorum autem hac
maxima , ^ in eodem genere plurtmum dif-
ferentia contraria : rnaximanamque differen-
tia horum quaperfeSla , ^ qua in eodemfu^
fceptihili plurimum differentia j eadem enim
efi materia contrariis , ^ quafub eademfo-
tentiaplurimum differentia , etenimfuentia
drca vnumgenus qua vna, inquihiss perfeifA
differentia maxima.

Rcdudt omnes diffinitioncs datas de contra- RtdMthalt^
riis ad diffinidoncm contrarietatis fuppofitam, I^^^^J^ ^
dicens quod per illara oranes aliac verificantur, & trMri^mm Mtl
funt quatuor,quarura priraam ponit,dicens quod «m» datMim.
neceffe eft aittemalios terimnos, id eft,dLffinitiones
contrariorura effeveros per priraara, fcilicet diffi-
nirioncm , etenim pro qaia, , perfeila dtfferentia
pturimum differt. Per hoc innuit primam diffini-
tionpm contr^riorum , quac eft , quod contraria
funtqu2plarimuradiiFerunt:hoc cnimapparct '• ^'0»iti9.
cfle verura cx praedidis : oftenfiun cft enira quod
contrarictas eft difFcrentia petfe<5b , perfeda au-
tem differentia facit plurimum differre : namtfua
iro quia, in differentibm genero. non eft magis ex-
tra accipere, id eft,non conringit aliauid accipcre
magis differens,& his quje fpecie : oftenjum enim,
fcilicet eft tjuiaadeatjuafuntextragenut noneft
differentia , fcilicct fed diucrfitas , horum autem,
id cftjin his qua; difFeruntfpcciei,hacc fcilicct dif-
fercntia eft maxima , quas fcilicet eft contrario-
rura : cx quo patct quod contraria fimt qu« plu-
rimum diffcrupt. Secundadiffiniriocft.qubdftf»- >•• 'Di^nitio.
traria funt plurimum differentia in eodem genere :
hoc eriam verificatur ex diftis : namque Mfferen'
tia horum , qux fciUcet fimt fub eodcm genere,
eft illa qu2 eft pcrfcda difFcrenria : contrarictas
autcm , vt oftenmm eft , eft Dcrfeda diffcrcnria,
ex quo patet quod contraria funt in eodcin gcnc-
re plurimum differcntia. Tercia diffinirio tjuod j • Dijp»itio.
fupple contraria/iwf tfUM in eodem fufceptiuo plu-
mum funt diffcrentia : hoc cnim verificatur cx
di^Skh : enim pro c[vdi,eadfm eft materia contrariu,
cura habeant ad inuiccra tranfmutationcra , vt
G g 4 prx

T.C.1 5.

Cap. }.

41

356 Lib. X.

prx<li^ium cft : & per confequciw habait efle
4. SijlfuHno. circa idem fufcepriuura. Quarta diffinitio cft,
quod fupple ccxi[t3nifurjt ifH<t fuppley«i eadtm
eote»tia,id eft, fub cadem(cientiay««//'/«riw«w
dijferentia : fcientia cnim dicitur potentia ratio-
nalis, vt patct 9. huius : hacc autcmdiffinitiovc-
rificatur cx praedi<5l;is , etemm pro quia , fcientia
au<e ejl vna.tfi circa vnum 'genui.-contxinz ai\tem
nmt in eodem genere, vt oftcnfum eft, & fub vna
fcicntia, vcl potentia ; & fubdit in tjuthM, fcilicet
contrariis ej} perfeBa differentia, & maxima , cx
fluo colligitur quod contraria funt quae fub v^na
i(cienria, vel pocentia funt plurimum difFerentia.

SVMM.fi SECVNDiE
C A p. III.

Contrarietatcm diccre priuarionem, & habitum,

& omnem contrarietatem priuarionem

cfle , non c contra.

S V M M A R I F M,

Contrarietacem dicere priuacionem
& habitum : & diftingui a concradidione
^d quam comparatur, fccundum conue-
nientiam & difFcrcntiam. Vide j . huius
tex. 19. non omnem priuacionem cfTe
concrariecatem , fcd benc c contra,quod
quomodo vcrum fit, bene exphcat Do-
diot ; & quz contraria habctic, ^ qux ca-
irenc ipcdio.

PRima vero contrarietof hahittts \ (^ fri-
hatloeJt;fed non omnu priuatio : multi-
pliciter enim dicitnr prtuatio :fedqu/tcunque
ferfecfa fuertt.

Poftquam PhiIoft)phus detcrminauit de con-
trarietatc in fe oftendes quid fit.nunc determinat
de ipfain comparatione ad alias fpecies oppofitio-
nis. Circa quod duo facit : Primo propoiih in-
tentum. Secundo probat ipfum quantum ad aH-
quid quod dimiferat non probatum. Secunda ibi:
fi itaqu» geaerationes. Primain trcs. Prim6 cora-
parat contrarietatem ad priuationcm.Sccund6 ad
contradiiflioncm. Tertio <?tiam compafat priua-
tionem ad contradidkionem. Secunda ibi : fi igi-
tur opponuntur. Tertia ibi : Priuatio veroejuidam.
Prima in duas : prim6 proponit quod priuatio,&
habitus fimt principium contrarictaris : (ecund6
exponit quomodo ex prima contrarietatc aHa

_ . .. contraria deriuciitur. Secunda ibi : Alia au-

frmctptum . _^. . \ I V

(intr»ri(tatit '"" contrana. Dicit crgo, quod prma vero con-

funt hnbitta trarietos, id eft, principium contParictatis cft ha-

^friuatio. hitui & priuatio quatcnu$ (ciHcet in omni con-

trarictate includitur priuatio , & habitus cx co,

quod vnum conirarium habct rationcm imperfe-

<^i , & priuationis rcfpeftu akcrius , vt nigrure

refpedu albi ; & fiibdit xfsd non omnis priuatio

habet fupple ration(?m contrarij : multipliciter

enim diciturpriuatio \fed t^uacuntjue, (ciHcct pri-

patio perfeHa fuerit , illa fupple habet r^tioncm

contrarij.

Notandum qu6d ftride lo<juendo, non omnis

Mctaph.

pciuatio habet rationcm contrarij, puta illa , quz Triitatie dtf
eft mcdiorum ad extrcma , nam talis priuatio non t^'-^
eft perfc<fta cum aliqua fic maior ijla, fcilicct quae /'"^^^*
«ft cxtremi ad cxtremum ; & talis habct rationem ^ ^"^* *'
cootrarij raodo pracdiftojficiu ait Philofbphus i»
Htera ficut patct. Deindc cum dicit :

Alia autem contraria fecundum hoc dicen^
tur, hufc cjuidem per habere ; illa,vero perfa-^
cere , autfa^iua effe : alia autemper acceptio-
neseffe^ (jr abi(iiipnef horum t aut aliorum
contrariorum,

Dftendft quomodo cx prima coniraiietatc,
qux cft prjuatio & habitus raodo praedifto aHa
contraria deriuentur,A.\ctns quod alia autem con-
traria dicuntur fecundum hoc , Cr hoc dtfferenter,
hoc quidemper hahire, (\c\iZ album &: nigrum qux
habcntinfe incluCim priuationem , &: habitum :
illa vero perfacere, putadealbans , & denigrans,
qua: a6ku faciunt priuationcm, & habitum : aut
per failiua ejfe, id eft , per hoc quod habent vir>-
tutem, qua polfiinr facere priuationem , & habi-
tum, vt dealbatiuum , & denigratiuum : alia aur-
tem per acceptiones ejfe, puta dealbari, & denigra^
ri, aut, quia funt ahicEiiones, id eft, corruptiones,
horum, put^ corruptio albedinis & corruptio ni-
gtcdinis, & fubdic : aut aliorumcontrariorum , id
eft, pofteriorum a primis. Vult dicerc, qutid non
folum dicuntur contraria aliquaex hoc, quod ha-
bent dicStas habiiudines ad dicfia contraria; fed
cciam fi habent eas ad contraria pofteriora , qua:
fequuntur , puta fi cygnus , vel coruus dicantur
contraria ex hoc, quod habent album, & nigrum,
qux dicuntur contraria pcr hoc quod habitum,
& pripationem includunt. Ex his patet , quod
contraria multipliciter dicuntur,vt fupcrius dice-
batur in Htcra. Deinde cum dicit :

Si ergo epponuntur^contradi^io,priuatio^^
contrarietof , ^r ad alitjuid:horum autem pri-
mtim contradi&io ; contradi6iionis autem ni-
hil efi medium.contrariorttm autfm contingit-,
tjaod ejuidem non idcm contradicfio , ^ con^-
traria palam.

Comparat contrarietatcm ad contradi(Srionem,
oftendens quod contrarictas non eft contradidlio,
per talem rationem;Contradi(5li6ni repugnatha-
bere medium; fed contrarietati non repugniit
habere mcdium ; ergo contrarietas non eft con-
tradidio, Dicit ergo finio quia, igitur aliqua firp-
ple opponuntur , vel ucut contradet^io , vel ficut
priuatio^vcl vt eontrarietat, vel vt ad alicjuid haec
cnim funt quatuor fpecics oppofirionis ; horum
autem primum-efi contradtEiio. Et fubdit contradi-
Uionts autem nihtl eft medium : contrariorurfl au-
tem conuenit , (cilicet effe medium : ex qno con-
cludit , quod quidem igitur contradtciio non eft
contrarietas, palam efl,

Notandum,quod contradidio dicitur eftepri-
mum inter fpcciet oppoficion(s cx hoc , quod
concludicur in aliis oppofitis : nam vnam oppo-
ficum includicnegationem alcerius , ficut noq al-
bum includitur in nigrcJ , &cconuerlo, &non
vidcns includitur in cico, & c conuerfb, & fic dc
aliis : & ex hoc force accidit , quod qua;Fibet
oppofita rcpngnant (imul efle , ficut affirraatio,

&

MuUipU»
contrarietof
deriuat/t ex
priuMient
fndicia.

41

Citrari» per

habitudinem
ad ctntrari^t
p»fieri»rA,

THferentit^
contradiiiio-
•»«> & con-
trarietatit
fer non ha-
l"re,(^hjt-
bere tModii.

Species ffpo^
Jitionii qu»'
tuor.

AJ. cotiiigit.

^laalitneon.
tradiiiio efi
prtma optafi-
t:onum.

4J

C*mf»rat
priuMtienem
Md etnrradi-
Sionem ft-
CHndum con-
ueni»ti»s ^
differentuu.

Trimatio tri-
flictter fitmi
foteft.

Summ^II.

& negado nanquam fe flmul pidumur. Deinde
cum aicit :

Priuatio vere contrAdiSlio quadam eH-.aut
enim quodimpofibile eFitotaliter habere, aut
Jiquodaptum natum habere , non habeatpri'
matum, aut totalitery aut aliqualiter deter-
minatum eji: multipliciterenim iam hocdici'
mu^yjicut diuifum efianobis in aliit,ergofri-
uatio quaddm eH contradiBio , aut infoten-
tid determinata, aut concefta cumfufceftiuo.

Comparat priuationcm ad contradidlionem
penes conuenicndam,& difFerenriam.Circa qiiod
duo facit : prim6 facit quod dic^um efl : fecundo
concludit quandam conclufionem ex przdii5tis.
Secunda ibi : Quapropter contrddUHonis. Dicit
ergo, quod ^r>iM/M7 eji qtuulam contradiEiKt , quia
priuatum efi , ant quia impojfthile eji bahere tota-
Jiter : puta fi dicatur lapis iiifipiens , vel priuatus
fapientia:4Mr alio medo quod nm baftet quodctinque
aptum natum eji habet e, puta fi homo non habec
vifiim,& hoc poteft ellc dupliciter,/i«/ vt totaliter,
id eft,quomodocunque non habca.t:aMt alicjualiter
determtnatum,id eft,fi non habeat cum aliquadc-
terminadone ; puta.fi non habcat tempore deter-
minato, vel quia imperfe<Sic habet, vt imperfedl^
videns czcus dicitur, & fic de aliis determinario-
nibusiideo fubditquod multiplicittr enim lam hoc
dicimtts, (c\\icei priuarionemyiifMr diuifum eft a no~
bis in /i/iAf,(cilicet in 5. & in ^.huiusj t.c.i7.t.c.}.
vnde concludit quod^iMm ergo e^ cjutdam con-
tradiEiio , aut in potentia determinata, (ciiicet ad
habitum,ii«r concepta cumfufceptiuo. Vult dicerc
quod ex praedidis patet quod priuario eft qus-
dam contradhftio : nam aliquid dicitur priuatimi
ex hoc, quodnon habet ; priuatio tameiji non eft
contradiddo fimpliciter, & abfolutc , ied contra-
didio qu2dam.Cuius rario eft,quia contradidio,
quantum eft de fe, verificatur tam de ente, quam
de non ente : vere enim dicitur quod non ens non
videt , & quod lapis non videt , & ideo contradi-
€i\o, quanttim eft defe, non requirit exiftentiam
fubie<^ apti : priuado autem necellarid requirit
fubiedhim, vel firaphciter , vel fubie£tumapnim,
& ideo non ens non poteft dici cscumjideo dicit
Philoibphus quod priuatio , aut erit in potentia
determinau cum aptitudine,fcihcet ad habitum,
aut ialtem conceptacum fufcepriuo , ideft, cum
fubiedlo , efta quodnonhabeat aptitudinera ad
habltum,eo modoquo lapis dicitur efle c«ecusj&
ideo priuario eft contradittio non ab(blnte , fed
contradidio quaedam, vt dicit Phiiofophus in li-
tera. Deinde cum dicit :

^apropter contradiciionis quidem non
eft mcdium,fedpriuationis alicuius:eft aquale
namque aut non aquale omne : aquate vero
aut injtquale non emne , nififolum infufccp-
tiuoaqualitatis.

I^*tt4m tx Condudit quandam condufionem cx praedi-

**• €tis dicens : quapropter , quia fupple fic eft quod

contradidio verificatur tam de ente quam de non

cnte:priuatio autem fupponit fubiedum ; idco

nu nen efl contradtuiontj non ejt medtum : namcfue pro quia,

mtdinm, pri~ """" fiipplc tam ens quam non ens aut eft aqUale

ustionujk: aut non tquale ; qui firilicet funt contradicloria:

Triuatit
jnid.

friustioejl
tontradi^i*
diminut/t
qui» negatio
ingertere.

Cap. III. 557

Mquale vero aut inaquale, quz fcilicct fimc priua- Utditm »p-
tiue oppofita , fion omne nififeium infufctptiuo fejitonm efl
aqualitatii. dmfUx.

Notandum , quod vc di^um fuit in 4. huiuSj
medium inter oppofita duplidter poteft intelUgi;
vno modo (ecundiim formam ; alio raodo (ccun-
diun fiibie(2aun. Primo modo eft meditun inter
quxdam contraria. ExemDlum, inter albedinem,
& nigredinem cft aliqua forma media,puta rubc-
do, & palledo. Secundo moio eft medium intcr
priuariue oppofita, & etiam inter concraria im-
raediata , non autera primd modo. Excmpluro,
lapis eft quoddam fubiechim,quod nec eft videns
nee caraim : iterura nec eft patcr ncc eft fiilius,
nec eft fanus, nec sgcr, & tamen non eft dare ali-
quam formara mediam intcr vifum , & cascita-
tem, nec inter patemitatcm , & filiarionem, nec
intcr fanitatem , &xgritudinem : contradidoria
vero vtroque modo carcnt medio , non enim cft
aliqua formamedia , nec aliquod fubiediun , de
quo non verificctur alterum contradidoriorum. CttimprUia-
Cum crgo ait Philoibphus , quod alicuius priua- *'^'* ***.^
tionis cft mtfdium , inteUigendum eft de mcdio, ^' "ffdiit.
non {ecundiunforraara,ied iectmdum fiibietfhim;
non enim omne fubicdlum eft acquale , vel inac-
quale, nifi de fubieclo apto nato fufceptiuo;squa-
liuds JDcinde cum dicit:

Si itaque generationesipfi tnateria ex €0H- -.
trariisftunty aut exfpecieyf^ exjpeciei habitu,
aut priuatione aliquajpeciei, c^forma,palam 45
quia contrarietas priuatio quddam, & vtique
omnis,

Probat quod prius dixcrat,(cilicet quod priua-
rio, & habims eft prindpium contrarieraris,quod
fupra dimiferat non probatum. Circa quod duo
focit : primb probat intentum fyllogifticc; fecim-
do indudiuc. Secunda ibi : Palam autem per in~
^i(^(0/7«772.Primainduas:prim6facitquoddi(5him
eft : (ecundo oftendit quod rfon oimiis priuatio b-^w «
eft concrarietas : hzc enim duo fuerunt lupcriijs c^ hahitnm
propofita. Secunda. ibi iPriuatiovero non omnis. tjyfrinatio-
In priraa pane intendit talem rarionera : illa ex »«1' fjftfrin.
quibus fiunt generationes funt contraria , nam "f^^ '*"-
omnis motus, & mutatio eft inter contraria , vel
media prout habcnt rarioncm contrariorum : (ed
ex priiurione , & habitu fiunt generarioncs ; er-
gopriuatio, & habitusfiintquasdamcontrarie-
tas. Didt ergo :fi pio quia , itaque generationes
finnt ipfi materia, vt (ubie<fio excontrariis , vt ex
tenninis : quia fupple omnis gcnerario , aut erit
fiipple exjpecie , id eft, forma , aut babttu fpecitit
quod eft idem , aut ex priuatione aliqua ffecieit
& forma : quia inquam fic cft , palam eji qui*
oimnis contrarietas erit quadam priuatio. Deinde
cumdidt:

Priuatio vero non omnisforfan contrarie-.
tas , caufa vero , quia multipliciter contingit
priuari priuatum , ex quibus enimpermuta-
tiones extfemis,contraria.

Oftendit qu6d non omnis priuario fit contra- uon omnit
rietas, per talem rarionem : Contrarictas eft ma- friuati» co»-
xima djftanda , (cd non omnis priuario cft raaxi- tr»rietm.
ma diftantia , nam media includunt priuarionem
extremorum , a quibus non maximc diftant ; er-
go,&c Dicit crgo quod non omnu forfan priuatio
eft contrartetat : caufa vero eft : quia muhiplici-

ler

358 Lib.X.

ter contingit priuatum prittari {upple, vel fine di-
ftanria vltimorum,vel medioram ad vlrima ; fiue
eriam mediomm inter fercontraria verd funt hzc
ex qHAMsfiunt fermutationts , vt exfremis, id eft»
vidtnis. Oeinde ci^m dicitc

^ Paiamd»tem,(^periffJu^ioffem,omfiu

enim cotnrarietM habetfriuationemalterius
fontrariorum , fed nonfimiliter omnia , nam
in^qualitoi aqualitatis , difiirmlitudofimilif
tudinis^ & malitia virtutu.

Probat propofitum induifliu^. Circaquodduo
fiicit : quia prim6 oftendit propofitum in fingu-
iis contrariis inducendo : (eetmdo ad prima con-
traria reducendo. Secunda ibi : Sufficit autem.
Prima in tres : primcS manifeftat propofitum :
fecund6 probat quoddara fuppofitum : terrio ex
TrehMtindu. didis infert quandam veritatem. Secundaibi:
aiMit»ndem Differt outem. Tertia ibi : Quafrofter horum.
etnilufitnnu. Dicit ergo , qu6d palam autem per induBionem
fiipple qu6d contrarietas fit priuario , omnis enim
contrarietoi habet priuationem alteriufcontrario'
rum : didum eft enim fupplc qu6d vnum contra;-
dorum habet rarionem ipperfisdi, & priuarionis
re(pe£lu alteriiis yfed nvt jtmiliter omnia , id eft,
qu6d non eft fimiliter in omnibus c6trariis:qu6d
fcilicet vnum eft priuatio alterius ^ & fubdit ad
probandum indudHue, qu6d vnum contrariorum
ut priuario alterius : nam intqualitM efl fupple
prjuatio aqualitatii, & dijfmilitudo fimilicudinis,
& ntaHtia virtutii. Deinde cum didt :

Differt autem , vt diStum efi , hoc quidem
enimfifolumpriuatum , hot autemfi^Ji , aut
quando , autinquo, vtfiatate aliqua , aut
principali, automnim.

^j Probat quoddam fuppofitui]i,(cilicet quod non

fimiliter eft in omnibus contrariis , qu6d vnum
fit prinario alterius,dicens : qnod dijfert autem,vc
didum eft : cuius cau&tp fubdit : enim pro quia,
TtiuerfttM *'**<^ fupple dicitur-priuari a\i<yiiojteftfolumpri-
priustiprntm "^*"""» ^^ ^ft, cx hoc qu6d eft priuatum quocun-
fnarratur. que modo : hoc autem, id eft,aliud dicitur priua-
tum fi alitjuando, id eft,fi fic priuatum iecundum
aliquod determinatura tcmpus : aut in quoM eft,
iecundum aliquam determinaxam partem. Exem-
pliun primi: vt fi in atate aliqua fupple fit priua-
tum:dicitur enira aliquis priuatus potenria gene-
randi fi in actate , & tempore determinato ut im-
potens ad generandum, & non, fi in state puerili,
Exemplum fccundi : aut priuari , icilicet dicitur
priuatum fecundiim partem determinatam fi fic
priuatum in Aliqua parte princlpali aut omniho^d
eft, in toto. Dicitur enim aliquis priua*:us albedi-
ne,non fi aliqua eiuspars fit non alba,puta pupil-
la oculi 5 fed fi plures, vel omries eius partes, aut
aliqua principalis , puta tota facies non fit alba.
Exdiuerfitate ergo priuationis,quz includiturin
altero contrariorum , patecqu6dnon fimiliter in
omnibus contrariis vnum contrariumeftpriuatio
«Icedasi. Deinde cum dicit :

c^uapropter horum quidem efl medittmsfed
fteejue honus homo neemalus,aliorum veronon
ejt^ed necejfe eji efife\aut farem^aut imparem,
ampliua aiia quidemhabent fuppofitum deter-

Metaph.

84

Qummdam
contrttriorum
dMurfubie..
Hum mediU
per sbnega-
tionem : slit-
ru vero no»,

minatam^alia autem non. c^arepalam qma
femper alterum contrariorum diciturfecun-^
dum priuationem,

Ex didris infert qu^ndam veritsltem , dicens :
sfuapropterCai^ipl^ quia fic eft , quod priuatio di-
uerfimode includitur in contrarietatej ide6 fequi-
quitur qu6d horumquidemSd]icft contrariorum,
eft medium,(xipflc fecundiam fubiedhim : quia eft
aliquis homo nec honus nec malut raliorumvero
contrariorum non eftXciiicct mcdiumfed necejje eft
fiipple numeriuii efie parem aut impaxera:Subdic
etiam , qu6d fequitur ampIiCis quod alia quidem
contraria hahent fuppofitum,idcA, fiibiecflum de-
terminatum, alia vero non:8c concludit quod par-
lam, quia iemper alte*-um contrariorum /lUciturfe^
cunditm priuationem refpefhi alterius.

Notandum, quod inter bonum, & malum di-
citur efie medium (ecundum, fubie^tum; quia ho-
rao bonus dicituf (ecundurt virtutem:virtus enim
eft, qu<e perficit h^bentem , & opus eius bonum
rcddit; i.Ethi. c.j.nonomnis aurem,qui virtute
carct , eft dicendus malus; quia puer non dicitur
malus quamuis careat virtutc:diccretur tamen
malus fi in actate pcrfedla virtutem non haberet,
quam tamcn deberet habere. Patet ergo qu6d ex
diuerfitatc priuarionis fecundum quod aliquid
poteft dici priuatum, vel fimpliciter, vel in aliqua
partcaut tempore det€rminato,accidit quod con-
trariorum quaedam habenc medium fccundum
fubic^tum , etiam fecundiim fubicdum , fecun-
djim quod funt apta nata fieri , vt patei in exem-
plo diSto : quacdam non habcnt tale medium, vt
patetdepari, & impari circaniunerumf cuius
caufa eft , quia numcrus impar dicitur , qui non
habet paritatem fimplicicec, &quocufique modo
detcrminacum.

Nocandiim eriam , quid^cx hoc quod prius di-
£tumeft,qu6d fcilicec quaedampriuado determi-
nat fibi fiiDie<Stum;quacdanl non determinat;nam
di(fium eft qu6d quandoque aliquid dicicur pri-
uacum , fi non habcc aliquidquod cciam non eft
aptumnamm habere : cx hoc, inquam, fequitur,
qu6d concrariorum , fiue habent medium , fiue
non, quacdam dctcrminant fibi fubiedhunqua:-
4am non : puta fi dicatur qu6d bonitas vinutis
determinac fibi 'fubie<5him , puta hominem in
aecace perfe(5b, & fimiliter eius priuario:tunc pucr
non erit neque bonus, neque malus. Caufa huius
eft , quia cum priuatio irrcludatur in contrarieta-
te , umile itidicium eft de contrarietaie ficut de
priuatione. Dcinde ciim dicit :

Stifftcit autem , drfiprincipia , ^genera
contrariorumiputavnum,(jrmulta,alianam- ^-^-^7'
que ad.hac reducunture

Probat propofitum reduccndoad prima con-
traria, dicens qu6d fufficit autcm fupplc ad pro-
bandum,qu6d alrerum contrariorum fit priuatio; Vnum »V
fiprima, & genera contrariorttm, fupplc fic fe ha- niulta/i««
bcant, quod vnum fit priuatio alterius , vt funt prim» citro'
vnum , S" multa : alia namque , fcilicet contraria "«. »dqu*
ad htcc reducuntur quafi ad genera. Patet cnira «»•»"» *^»*
quod ad vnum & multa omnia aha rcducuntur,
puta fimile & diffimilfe, idem & diucrfinn , & fic
dc aliis : fi igitur vnum , & multa fe fic habcnc ,
qu6d,alccrum includat priuationem altcrius qua-
tenus fe habcnt vt indiuifibile , & diuifibile vt
pracddiftum fuit ; fCquitur qu6d eodcm modo fe

habcat

Innumerk
atrmnd*-
tnr mtditm.

49

Tuercur non
dicitur rrMr

iHt.

Sicttt friuM*
tiuhofpofitO'
rum , it/t (^
contrariorum
quttdam dt'
termin/tnt
fibifuhieiium
qu^dam ntn.

reduamtier.

Summ^ II.

habeac in aliis concrarits, quac ad vnutn, &niulta
rcducunrar. Patet enira quod idem, & /imile , &
squale , &c huiufrnodi habenc rationem vmm ;
fiindantur enim fuper vnum : diucrfum autem,&
difEmile , & iruequale , & huiuimodi habentra-
cionem multiradinis, quarenus diuetiicatcm di-
cunt, Acut eft per fc manifeftum.

SVUUM SECVNDifi
C A p. IV.

Qu5 pado aeqoale m^no , 8c paruo opponacur ?

SFMMARirM.

Arguit triplicitcr a:quale opponi ma-
gno , & paruo , & ad oppofitum faltem
quod non contrari^ ; rcfolucns quod pri-
uatiue opponuntur,

QVoniamMtem vnum vni contrariu e/ty
dubitabit aliquis quomodo offonuntur
vn»m^(jr multa^ & aquale, magno,dr paruo.

„ Poftquam Philofbphus dctcrminauit de nara-

ra contratiecatis : nunc dctcrminat qusdam du-

bia oricntia cx prsdiftis : Circa quod duo facit :

Primo proponic diibia. Secundo exequicur de

VUttnr tun ipfis. Secunda ibi : ytritm enim. Dicic crgo, quod

tMtttmvMtm quonUmvnMmvmeftco>ttrariitm,vtpTxo&£nC\im

tmtcgntrM- fi^aXydubitahit diquii entomodo opponwttur vnitm,

fiMticotttr/t -JL. I v /• 11«

diaat.e.14. '»*♦'* > cuin lupple mulcis opponanmr pauca :
& fimihrer quomodo «quale opponarar magno
& paruo. Vidctur ergo ex his haoere inftanciam
quod didlum eft : quia tara mtdta quam Mquale
vidcncur opponi duobus fecundum concrarieca-
tcm , & non vni cantum : nam multa concrarian-
tur vni , & pauco : aqttale vero magno , & paruo.
Deinde cum dicic :

Ftntm emimfemfer in oppofitione dicimtUy
vt vtrum allfumyautnigrSi S". vtritm alhum,
aut non album?(jr vtrum vero homo,aut albu?
non dicimus niji ex fuppofticne^dr quarentes
vt vtrum venit Cleon , aut Socrates ?fed non
neceffe efi in vno aliquo genere hoc.

Exequirar de prasdidHs. Circaquod duo facic:

primo percradlar dubicacionem dc oppofirione

atqualis ad magnum , & paruum : fecund6 aliam

dubiurionem de oppofirione vnitu ad multM. Se-

cunda ibi : SimHiter autem , & de vno. Prima in

duas : quia primo circa hanc dubicarionem pro-

ccdic arguendo : fecund^ decerminando. Sccunda

ibi : Reftat igitur. Prima in duas. Primo arguic

quod acquale opponicur aliquo modo magnb , &

paruo. Sccund6 arguic ad aliam panera , quod

lciliccc non opponicureis concraric. Secnndaibi:

Sedaccidit. Prima in crcs, (ccundum cres rariones

quas adducic. Sccunda ponicur ibi : Ampliiis in-

^uali. Terria ibi : Et dubitatio iuuat. In prima

g«ii4^iai# parte intendic talem rationem : Ifta diOionc

'i^^mM- "'"^^^^oluhi vfiwiwr »« oppofitui : fed hac didUo-

g»*,&fMrue "^ vtrum vtimur in his cribus , (ciliccc aequah',

prtbMt. magno , & paruo; crgo ifta cria oppohunrar.

Circa iftam racionem fic proccdic: quiaprim6

probac maiorcm. Sccundo addic fibi minorfim, &

Cap. IV. ^$9

condudic concUi/ioncm. Secunda ibi : Si itaejKe.

Prima in duas. Primo declarac iftam maiorcm

cxeraplariter. Secundo dcclarac eara a priori, &

a cauia. Secunda ibi : Sed hoc tnde venit. Didt _ ,

crgo,qu6d vtritm emm.id eft,hac didione vtritm y^ ^^^^

^<»M« ym^^, id eft, vciraur in oppofitione.vt intffcfittf

vtritm aliquidfupplcyir^i/^wm , & ntgrum^ quz

func concraria, & vtriim fit album ant non alhtan

qua: func concradidoria : vtritm vero ftt alttjHid

homo aut album : eon dtcimttt nifi ex fitppofitione

fupponendo fcilicec quod ahquid non podic eflc

homo, & albura,quau homo,&album elfencop-

pofica : & cunc quarentes : vcriim (ciUcec aliquid

/ic homo , vei album cft f«pple fimilc : vt fi qua:-

rawr , vtritm venit Cteon, aut Socrates fupponen-

do,icihcet quod non veniant ambo fimul •.fed hoe

non efl fecundHm necejfitatem in aliqtto genere,

quam fupplc in oppdficis , in quibus de necefli-

tacc quaerendo vtimur hac didHone vtritm. Dcin-

de cum dicit :

51

Sed hoc inde venit : nam oppofttafoU non
contingitfimul exisiere, quo,(Jr hicvtiturin
eoquodvter venit?Si enimfmul contingerety
ridiculofa erit interrogatiofi vero c^ ita fimi- ''

literincidut in oppofitionem inidquodvnum
aut multa^vt vtritm ambo venerUt^atit alier ?

Declarat idem a priori , & i caufa , & ponit Vtx Ttrum
talem racionem : quia hacc di^o vtritm eft vir- f «^' & »»
cualicer difiundiua ; idco fblum vriraur ca in his '*^ '^^'^"
qua: non contingic firaul efle vera : oppofica an-
cem fimc huiufinodi , quod non palara conringic
fimul efle vcra ; ergo hac didione vrritm vrimur
tantum in oppofiris. Dicit ergo,quod hoc inde ve-
ftit , fcilicct quod ipfa di(ftione vtritm vrimur in
oppoficis , & non in aliis : nam oppofita fola non
contingit ftmul exiftere \(frhoc eft quo vtitur in e»
quod vtritm venit , id eft , ifte qui quasric vctura
veniae Cleon , auc SocTztes : fi emm fimul cantin-^
geret eos , fciiiccc CrmulvcniTcderiforiaforetifttt
tnterrogatio : fi vero ita eft , quod fcilicec hac di-!-
(Saonc vtritm vrimur in hi?qu2 non conringicy^-
mul exiftere:fimiliter incidet fupple di(flaquac(lio
in oppofttionem , quae eft incer vnnm & mulra , vt
fupple quacramus dc Cieonc , & Socrate vtrhm
veniunt ambo aut alter : ifla aucem quzftio paccc
quod eft fecundum oppofirioncm mulcoruro ad
vnum:fuppofico aucera qu6d alcct tantijm veniat,
ranc rcftac quarftio, vcriira veniac CIcon,auc So- *^< * «
craces : nam faiSb hypothefi CIeon,& Socrates fe
habcnt quafi oppofita refpcdu adus vcnicndi.
Deinde cum dicic :

Siitaqme inoppofttisfemper efi ipfitti vtrum
interrogatio j dicitur autem vtritm magts^ aut Tx.i 8.
minus ?. aut aquale ? aliqua oppofitio adhuc
aqualis : non enim alteri foli contrarium , nec
ambobus : quid enim magis aut maiori aut
minori ?

Addit minorcm rariom's, & concludit conclu- Mii*tr>.
fionem,dicens^ itaque interrogatio ipfiits,vtrifm,
eftfemperin oppofttis :)xsc fiiit raaior : dictturau-
temvtritm A*cfupplc fic magis alio aut min'us,aut
^uale:hsc eft minor; fccjliicur quid eric quadam
eppofitio tquale ad hoc , fcihcecadmagnum, & QmclMfio.
paruum : lijec cft conclufio: & fubdit quod fuppie

iplum

S, Tf/tm.

360 Lib. X.

ipfum MfuaUno/t eJtcMtrariMm dlterifdi , ^uta
vel magno tantum, vel paruo .tantum : nec ttiam
ambobtu {dlicct fcorfiim, & eft idcm quod prius:
j& fubdit rationem huiu$ : quid enim fupple magU
aequale , erit contrarium /*"' minori , aut maioriy
quafi diceret,qu6d nuUa eft caufa,& ide& vel nulr
£ contrariatur , vel vtrique : aliter exponirar ly
ftec 4fnbobHd : referendo ad pracdjfta, vt fit fenfus
qu6d fecundum przdicf^ videtur , qu6d aequale
non fit contrarium ambobus , cum vnum vni fic
contrarium : prima tamen expofitio videtur ma-
gi$ texere cextum. Deinde cum dicit ;

jimplms w4(juAlt contrarmm efi atjuale ,
quare in flurihus eritaut in vno :fivero ina-
ijualefignificatidemfimulamborum , vtique
erit quidem offofiturn ambobus.

Ponit fecundam rationem,quac talis eft : aquale
fft contrarium ina<juali : (ed inacquale verificatur
de ambobus , fi;ilicet de magno & paruo : quia
^am magnum qu^ paruiim eft inaequale ; ergo
asquale opponimr , & eft contrarium ambobos,
IniqHMe co- Didt ergo,qu6d jimfliits aquale eft contrartum
^pmnuf^' *''*?'' '*'*-f''*'''ipfiMn inaequale erit inplurihiit,aut
id cft, non, & non in vno, vel quam in vnofi vero
intquale ftgnificat idemfimul amhorum , (tilicet
magni, & parui, quiade vtroquc dicitur,fequitur
qu6d fupple aquale erit vtique oppofitMmambo-
hu6i fcilicet magno, & paruo. Deinde ciim dicit :

Et dubitatio iuuaf dicentes inttquale dua-
litatem efie.

Metaph.

5*

T.c.ip.

' Ponittertiam rationem , quac procedit fi^un^

dum opinionem Pythagorac , qui inaqualitatem,

ofinioTy. & alteritatem actribuebat dualitati , & numero

^kt^^li^nte P^" * *q"^'tatem autem, & identitatem numero

^dtirittttt, iwpari : formatur fic ratio:i£quaIe opponiturin-

acquali ; ied inaequale competit dualitati : ergo

acqualeopponitur duobus. Hanc rationem tangit

brcuitcr, dicens, c^uoA&cdubitatio illorum, fcili-

cet qui funt dicentes in^quale ejfe dualitatem, iu'

uat fcilicet \n propofico , vt didum cft. Deinde

cum dicit :

Sed accidit vnum duobus ejfe contrarium >
quodeH infpofiibile.

Argumitum
0d opfcfititm.

VitMm ni»
fontrariatur
^Mohus.

n

JPeiuttl* efi
mediHm.

Arguit ad oppofitum, per duas raiiones , qu6d
fcilicet aequale nonopponiturcontrariemagno,
& paruo : lecunda ponitur ibi : uimpliks acjMale.
Prima ratio talis eft : ynum non eft contrarium
duobus } fcd magnum , & paruum funt quaedam
duo ; ergo aequahe non contrariatur ambobus.
Dicit crgo , qu6d fi fiipple acqttale contrarietur
roagno , & paruo , accidit vnum ejfe contrariMm
dMobMi,<jMod eft impojf^le, vc oftenfum fuit prius.
Deinde cum dicit :

Amplius aquale quiderft medium videtUY
effe magni, (^parui, contrariatio autem inter
fftedia neque videtur , neque ex diffinitione
pofitbile '. non enim vtique eritperfe6la me-
diatio aliciiius exifiens,fedmagis babetfem-
perfuimet aliquodmedium.

Ponit fecundam rationcm , quac talis eft : Me-
dium non contrariatur cxtremis; fed aequale
eft quoddamn^edium n^agni, & parui : ergo,&c.

Maior vidctur manifefta, tam ex {c,qiiam ex dif-
iinitione contrarietatis : nam conirarietas eft ma-
xima , $c perfedka diftantia; diftantia autem me-
dij ad cxtremum non eft raaxima : quia extrcma
magis diftant. Dicit ergo , qu6d amplikr tejuaU
qMidem videtMr ejfe medtMm magni, ,& parMh, con-
trariatio autem inter medta,\d eft,medjj ad extre-
ma : netjue videtur , fcilicet ficut patCt de fe : nec
eftpoJfibiU, ficut patet ex di^nitione, fcilicet con-
trarietatis. Conclydit ergo, qu6d non vtique ertt
perfeEia , fcilice; cpntrarietas exiftens mediatio
alicMim, id eft, mediorum ad extrcma ; fed magis
ipfa, firilicct contmiezzs femperhabetfHimet ali-
quod medium , id cft , eorum quae habent inter fc
aliquod mcdium. Deindc ciun dicit :

Refiat igitur aut vt negatignent opponi,aut
vt priuationem ; alterius qufdem vtique ita-
que non contingit;quid enim magis magni aut
parui?amborum igitur negatio priuatiua,qua-
propter ad ambo vtrum dicitur , ad alterum
vero nonivtrum maius^aut aquale,attt vtrum
aquale, aut minus ^fedfempertrid.

Soluit dubitationcm. Circa qupd tria facit.
Primo expraedidis infcrtqu6da:quaIcopponitur
magno , & paruo alircr quam fecundum contra-
rietatcm. Secundo oftendit dctcrminate fecun-
diim quam fpeciem oppofitionis.Tertio ex didis
concludit quandam conclufionem. Secunda ibi ;
Non priuatio autem. Teriia ibi : ^uapropter
mediMm. Dicit ergo, qu6d reftat igitnr ex praedi-
6lis, fcilicct ipfiim xquale opponi magno & par-
uo, aut vt ncgationem,aut vt priuationem eorMm:
&,fubdit , quod altcro iftorum modorupi oppo-
jiitur y trique, & non alreri tantum, & hoc dupli-
citer. Turn prim6,quia noneft ratio quarc aequa-
lc fit magis ncgario , vcl priuatip inagni quam
parui , vel e conuerfb ; ide6 dicit , quod aUeriut
quidem igiiur non contingit ; qnid enim magis ma-
gni aut parMi edfa^ple ipfum aeqiule negatio,
vpl priuatio. Quafi dicerer, qu6d nuUa eft ratio :
amborMm'igitHr erit negatiopriMatiMa. Tum fg-
cund6 per fignuqi : quia hac didVione vtrum vti-
raur qua^rendo de afquali in refpcchi ad vtrum-
que, per quod parer,qu6d atquale opponimr vrri-
que,cum rantum in oppofitis vtamur hacdidio-
ne vtritm, vt pracdiftum eft. Dicit ctgp, quapro-
pter adambo, fcilicet magnum & paruum:wr«7»
dicitur , ad aherum ver» non ; vr non qtiaerimus
fupple vtritm hoc fit magii , aut aqnaU illi , aut
vtrum fit aquaU aut minMs,fsdfemper f rwjfcilicec
ponimusjfcilicct vtrijm fit aut rnagjs, aut minus,
aut aquale.

Notandum, qu6dhoc Ariftoreles inferr ex prac-
di6bis: nam primx rationes probant qu6d squalc
opponimr magno & paruo : fccundx ar.tem quod
non vr conrrarium : quarc reftat quod opponan-
tur alio modo oppofitionis, & circumfcripra op-
pofirione relariua : fic enim arquale , & inxquale
opponunrur, & non aequale ad magnum , & par-
uum ; relinquimr crgo quod cquale opponarur
ad magnum, & paruum, ficur eommncgatio, vel
priuatio. Deindc cum dicit ;

Non priuatio autem ex necefiitate:non enirn
omne aquale quodnon maius aut minusifedin
quibus aptum naium efi effe-.eft itaque xquale
quodnequf magnum , neque paruum^ aptum

natnm

ContTMrittiif
perftff» eft
tatum extrt-
mortim.

/4

Tietermina-
tie dubij de
offojitione
*qtMlis »d
m»gnum^(^
fttruum,

Ntn reUtiui
nec contrArii
offonitur a-
quttle TtMgnt
(^ f»ru0 , (jjff
quod vtri-
que , (^ nt»
alteri duntn-
x»t ofpon»-
turtjltndit.

§}uomodt «•
quale ofpo-
n»tur uJtnH,
gnum, f^
fnruum.

Summ^II.

5f

Sectadttm
tuiMtienem
frtMMtiMm ,
t^ nmahfi-
Imsm offo-
nittir t^tutle
msgno cr
firu*.
jf-qu/tU

56

JEqti»li tjt
ptetUnm inttr
mfnum fjy
fvuutn.

Aftii»rttm
tdiuti nctni-
MMtitm idind
mtmnintun
fed tiuuitm
ftr MbnegA-
tiMtm didS.

AL nomiia-
tnm.

^HJtteiUi-
^Mtrttm con-

uatum magnum Aut fdruum <Jfei& opfonitur
ambohui vt negatio friuutiua.

Dctenninat {ccundum quam fpedcm oppofi-
tionis opponatur acqualc magno,& paruOjdiccns,
quod noy id cft,hacc panicula {non)c[ux induditur
in ratione zqualis,quatenus zquale dicitur quod
ncc cft maius, nec minus : non cft ncgatio fupple
{impliciter, fed efifrtMatio. Ratio huius eft:quia
ncgatio &nplicitcr dicitur gcneraliter dc quoli-
bet,cai non incft fua oppofita affirmatio; fcd non
cft fic in propofito ; vnde fiibdit : »0« enim ejmnct
quod non eft maitu aut miniu efi aqitale ; fed ift
ijMtbtts efi aftum natum ejfe, firilicet quod fit ma-
ius aut minus:f/? ita^ue atfMoie , tjuoi nec efi ma-
gHum, tuc efi fantttm , aptum natum iffe magmtm
aut ftntum : hxc cnim eft diffinitio squalis , fi-
cut & aliac priuationcs diffiniuntur : onanis enim

Enuatio connotat fiibicdhim aptum natam,& pcr
oc diffcrt k negatione fimplicitcr. Ex hoc ctgo
concludit qu6a ipfixrn fiipplc aquale opponitur
ambobitiCcAicit magrto & paruo , vt negatio prP'
uatiud, id eft , vt negatio quac cft priuatio : nam
priuatio eft negado in fiibiedo apto nato.

s r M M A R ir M.

iGquale eflc medium intcr magnura,
2C paruum:& vndc quzdam media fune
innominata , alia non-

SVapofter , & medium eft,(jr quodne-
(fue malum neque bonum offonitur
^ , fed innominatum ; multipliciter
enim dicitur vtrumqu<,dr non efi vnumfuf.
ceftiuum,fedmagK (jucdne^ue album^que
nigrum:vnumvero non hoc dicitur,fed deter-
minati coloris in quibus dicitur priuatiue ne*
gatio hac x nam neceffe , aut fallidum , aut
rubeum e^e^auttde aliquid aliud.

Ex didis condudit conclufionem quandam.
Circa quod duo fadtiPrimo concludit conclufio-
nem : Secund6 exdudit quandam dcrifbriam ob-
iedtioncm. Secunda ibi:^<irr nonretteXHcxi er-
go , jHafrofterCn^fle : quia fic eft, qu6d acquale
nec eft raagnum , ncc paruum aptum namm ad
vtrumquc , fcquitur quod ajquale ^ ft roedium
firilicet inter magnum & paruum, nam quod tali
modo fc habet ad contrada , eft medium in-
ter ipfajvt quod nec malum, nec bonum, offonitur
ambobuj , & cft fiipplc medium intcr malum , &
bonum;ergo,&sequale erit medium inter magnti,
& paruum ; fed cft diffcrentia : quia non eft no-
minabile. Vult dicere qudd h«c cft difFerentia:
quia quod nec eft magnum,nec paruum , eft no-
minatiun : didtur enim zquale : fcd qudd nec ho~
ftum nec malum , efi ittnomitiatum : cuius caofam
{\ihdiv.multifliaterenim dicitur vtrwn^ur,& non
ifi vnumfkfieftiuum vtriuftfue, fdlicct priuatio-
nis contrariorum -.fed magis tjitod ^tec album , nee
nigrum:vnum vero non hoc dtcitur,Ccd fiint f »»-
damcolores ali^ualiter determtrtati in tjuihtttdi-
cititr friuatiue hac negatio , fcilicct ncqucalbum
ncque nigrurarnam ncceflc eft, aut fub album, id
eft, ruheHtn,autfalUdumtffe , aut alicjuai tale.

Notandum , qu6d ratio quam tangit Philofi>-
phus , quare quxdam media contrarionim iunt
Scoti Ofcr, tom. IK

Cap.IV. 561

nonunata,quqdaminnominat3tajeft ifta:nam me- *^^^^^~^
dium includitpriuationcs duorum coBtrarionmi nominMtum
extremorum : quandoquc ergo amb« illz priua- Mliomm vtrh
tiones cadont fuper ahquod vnum detcrminatnra in»«mtaMtm,
fufceptiuum , & tunc eft vnum tantum mediura,
& potcft faciliter nominari, ficut eft aequalc : cx
hoc enim eftaliquid necmaius , ncc minus:quia
habet vnam ; & eandem quantitatcm. Qiijndo-
que ver6 illud fufcepriuuro/upraquod cadit vtra-
que priuario contrariorum, dicitur mulriplidtcr,
& non eft vnum tantiim fufcepriuuro ambarum
priuaripnum coniundbrum , & tunc nbn hs^htt
vnum nomen tant^mjfcd vt fic rcmanct omrrini
innominatum, ficut quod nequc dlbonum , nec
malum:vcl habet diucrfa rtomina, ficut hoc quod
eft, nec album,nec nigrum:hoc enira no eft vnnm
tantijmifed multi colores medi) , in quibus cadie
bsc negario priuadua : illud cnim quod nec cft
album , ncc nigrum , eft rubeum , aui paUid\irt3,
Deinde cum didc

SH^^i ^ff fe^e increfant ofinantcs Ji- ^y
militer dici omniUyVtft calceiy& mama me-
dium^quod neque calceuSy neque manus^. quo-
niam quidem , <^ quod neque bonum , neque
malum,boni,(ir mali tanquamomniumfutu-
ro ttliquo medit.

Excludit quandam dcrifbriam obieiHoneni.
Circa quod duo fadt : primo eam prsmittit : fe- \

cund6 eam excludit. Secimda ibi: Non efi autem,

Ad euidentiam primi fciendura:qu6d quidara cmiflgtjt
cx hoc quod neque bonum , nec malum ponitur derifmMemt-
medium inter bonum, & malum , dicebantqu6d *r» frtdi^Mt
cadan rarione poflet poni medium intcr qu^cim-
qucputa medium inter raanum,& calceum,quod
nec cft manus.ncc calceus. Didt ereo, ^uare fup-
ple:quia ficeft qu6d eft aliquod fiiicepriuum na-
tum eflc vtrumquc cxtremorum in his,in quibus
medium affignatur per abnegarionem vtriufque
cxaemi:ide6 patct qu6d ncc reiie tncrefat, id eft,
detident ofinantes fimiliter duromnia , vtftt mc"
dium calcei , & manus qu6d nec calceus ncc ma^
nus : quoniam-^to quia, tfued ne<}ue bonum nequo
malttm ponirur fupple mcdium boni,& mali,tan^
tjuam omnium ftauro alujuo medio , fcilicet fo-
cunduon cosDdnde curt^ didt ;

Non neceffe autem accidere hoc : hae
qnidem enim offofitorum connegatio efi^
quorum ejl medium aliquod , cjr dtRahtis
aliqua nata efi effe : horum autem mom
eii differentia : nam tn alio genert qut-
rum connegattMes , quare n$n vnum quod
fubiicitur,

Excluditdi£bra obie&ionem,di«ens,qti6d non ttetbtdit di-
efi ataem ntcejfe hoc aecidere, fiibcet quod ipfi di- f^J^^
cunt,etfim pro quia connegaiio^d eft, illa coniun-
£tio negarionura flmul quae conflituir medium
per abncgariontm vtriufque,eft oppofirorum.^w-
rum e(i aliquod medmmwc abncgarionem,& ali-
qua difiantia nata efiefe intcr ip^ , fdlicctquafi
inter cxtrema vnius cencris,vt di<9aim fiiit fiipra, ^^
tftntm <««f«»qiTac4ciucct lUa acapilmt, puta cal- udiftrmer
cd & manus & fimilium non efi diferentia , id j^ «« rta^
cfMiftanaa talis : namfunt in aliogentre tfttontm fonitm
nli cutme

7,61 Lib.X.

Metaph.

connegati0Hes,\A eft, fimul amb^ negationes «ccf-
piunturfiipple abcis pro medio-.quare non eftvnu
pthieitttmfMfceptiHUM^ fcilicet priuationis vtriuf-

ue extremi,& per confequens medium non poC-

unt habere, vt patet ex przdidis.

l

T- c. xo.

5«

TnfeeimtHr

fccimdil du-
bium detp
fojitione vi-
delicet vnifd
»d mult»,^
pMcoru »d
inult».

|5

SVUUM SECVNDifi

C A P. V.

Quo padlo vnum,&multa opponuntui^

s y M MA Ki y M.

Quoqiodo vnum & multa , itctij ««/-
tum Hc paucum opponunruf ;benp explica-
turrde varia acccptionc muhi^ diffcren-
da inter multum &c multa, Dodor benp
cradiC

Slmiliter etiam, (^ de vne, d" multis du'
hitahitvtaliquis\namfi multafimfliciter
vni opponuntur , accidum quadam infpophi-
lia : nam vnum paucum, autpauca erit : nam
fnulta,^ paucis opponuntur.

Poftquam Philofophus pertraftauit primam
dubitationem dc oppofitione aequalis ad magnii,
&'paruum , nunc pertradat dubitatiopem iccun-
dam dc oppofitione vniHs odrnMlta. Circa quod
duo facit : quia prim6 procedit ad quxftionem
arguendo : (ecundp veritatem determinando. Se-
cundaibi : Fno quidem modo. In prima pane in-
tendit talem rationem. Si vnum & multa oppo-
nuntur ; ergo vnum,& paucum fimt idem:confe-
quens eft faifum , ergo amecedens. Circa hanc
iequenriam i\cprocedit, quod prim6 probat con-
ie^uentiam duplici rationc : (ecundo falfitatem
confequenris, Sccunda ibi : Ampliiisfi vt in lon-
gitudtne. Prima in duas fecundum duas rationes.
Secunda ihiv.AmpUnsduo.Vtima. rario ftat in hoc:
quia vnum vni eft coatrariiuii;fi igitur multa op-
ponantur vni fimpliciter abfque aliqua diftin-
«Stione/equituf qu6d vnum , & pauca funt idem,
cum ipfi ntulto eriam opponatiu: paucwn. Dicit
prgo,afl:gnans primo rationem dubitationisqudd
jirniUter autem dubitahit vtiijuediijuii de vno, &
de midtis qualiter fcilicet opponatur;«<iwy» mul-
ta dpponuntur vnifimpUciter , npn diftihguendo
fiipple dp multOjVt patebit inferius accidunt tfHt-
(iamJntpoJfihiUa. Et fubiungit primam rarionem:
namvnum erit paftcat nam^tte fj:o (ivda,muUaetia
ppponuntfft paucis : & ppr confequensynum &
paucaerunt idem, cum vnii vni ppponatur cotra-
ric, h fiipcriuscfcducebatuf. Dcinde cum cjicit:

Amplius ipfa duofitnt mult4 , fi duplex
multiflex:di(itur autem fecundum due:quare
vnum paucum:ad quid enimfunt multa ipfa
duo,niJt ad vnum ^ faucum ? nihil enim efi
minui.

Ponit fecimdam rationem^quae talis eft : Malta
opponutur paudsjfcd duo funt multa,quod patet;
quiaduplpx eft mulriplex:pcr locum il coniugatis;
crgo duoQpponunturpaucisJed duonon polfunt
efie multa ad aliquod paucutnxiifi ad vnum:quia
nilul eft minus duobus nifi vnura : ergo fi'

muita opponuntur vni, fequitur quod vnum eric
paucum. Dicit etgo jquod ampUits duc funtmul-
tafi ^\:o(\\ii2.,duplex eft mukiplex. dicitut autem
fecundikn duo , fcilicct ^ aliquid effc mulriplexj
efHare vnum erit efiam pauctt»t:Mi ejuid rntmfuHt
duo muUainifi ad,vnttmy& paueumfc^wfi diccret,
qu6d no\v.non enim eft minus aliquid flipple duo-
^us, nifi vnum. Deinde cum dieit :

Amplius/icut in longitudine^^froduilH*
& hreue^tc in multitudine multum , ^ pau~
cum,^ (fuodcunquefuern multum^S' ntulta,
& multamultumfi non ad Altquidfon^^dif-^
ferant in continuo henetermi,>ahiti ,paucum
multitudo erit quadam , quare vnum multt^
tudo quadam efi,fiqui2em efi.dr faucum, hoc
autemneceffeftdm funt multa,

Probat falfitatem confeqoenris fic:fi vnum &
paucu funt idem:ergo vnu, & multaeruntidem,
quod eft euidcntet falfum. Confequentianl pro-
batcx hoc : quiaficutprodudhim , & brwie funt
pafliones longitudinis : fic multom , & pjucum
funt paffiones pluralitatis : fed omne brcuc cf^
quacdam longitudo; ergo omne paucum eft qus:?
dam pluralitas,& quodda multum, & fi multum,
ergo multarnam omne multum eft etiam multa;
nifi forfan inquibufdam humidis habeat fnfkn-
tiam,vtdicetpr : A ergo vnum eftpaucpfti,& pc?
confequens multum , fequitur quod vnum crit
multa:circa hoc autem fic procedit : quia primo
ponit iftam ratipncm. Secundo exponitqu«ddam
fuppofitiun. Secunda ihi:Sed forfan. Dicitergo,
qu6d ampUus fi fic (c habeht multum!,& paucum
in pluralitatc c^abdpr^du^Mm , & hreue in Igngi-
tHdine,& ^tiodcunqueffterit MuUum,& muUa.-Sc
econuerfb ,quod eftmuUa eft etiam muUKm :fi
nopto nifi,i.nifi fone aUsfuid dtjferat in conttnuo
kene termmahiU, fcilicet termfnoalieno , vt funt
humida : fi inquam fic eft , fequitur quod omnc
paucMm erit quttdam plMntUtas : qnare vnttm eft
t]M(tdam pluraUtdi : fitiMidtm pro quia-fupple ip*
fum vnum fupponimr i» confequente qu6d fit
paucHm : hoc autem qu6d fcilicet vnum^t pau-
cum eft necejfe fi dno fnnt mklta ^ yt fupcriijs dir
cebatur, Deindc cum dicit i

Sed forfan mulia dicuntur quidem , vt
Multumfed vt differens, velut aqua efi mul-
tumimuita autem non;fed quacunque diuijs
in hts dicuntur.

Exponit quoddam fiippofiium , fcilicet, quod
omne quod eft multum eft multa , & cconuerfb,
nifi in cprinuo bene terminabili, vt fimt humida.
Dicit ergo ifedfirfan in quibufiiam , fciliccti/»-
cuntur muUa quidem vt & muhum indifferenter;
fed fupplc ih quibufckm eftdiferens,fcilicet mul-
tum , & multa vclutf aqua , qu« fcilicet dicitur
mulia fi fit voa conrinua , & nondicitut multicj
fed qiMcunque tn kisfiint diuifa , f^iUcct in aOu
dicimtur fupplc indifFercntcrmuItum & mi^lt^.

Notandtim , <ju6d huiiifm(xli humida qujc dj-
cuhtura Philofopho bcne fcrminabilia tcrmino
alicno,yt vmurn,aqua,acr,& huiufinodi humida,
quae fic fe habcnt qupd in ipfis eft aliquod cop-
rinuum',& dicitur nlulnim,puu multa aqua,mul-
nim vinom;& hoc,quia'propter fecilitaiem diui-
iionis funtprtjpincjUa mulritudini,vtiupcrius di-»
&3xm fiiit.Vcruntanicn quando aliquid corum cft

continumn

y»Mp>eJff
pauett eften-
dit adimptfr
fthiU,

OtMttis fiutt
ca mttlt», t^
omne multi
multa frttir
qu*m ifi hur
midit.

^O

Ineanttn
beni termi^l
Ttabili ,
dicititr indifi'
ferentermul-
tum,(^ mut-
t» : tn M$
dicitMr.

fltuirt tm
eotinu^t hit-
midis dicititr
multum, no»
mitlta, in a-
Um vero nm.

Summse 1 1.

continuBtn, fic dicitur efle mulram (mgulariter,
qubd non diciturmulta pluralitcr, puta vnaaqua
continua dicitxir multa aqua,& non multse aqu^:
fed in aliis non eft fic : quia non dicimtur multa,
aifi adhi fint diui(a:lapis cnim continuus non di-
citur multus fed magnus : fada autem eorvun di-
uifionc non (blum dicitur qu6d fit multum , fed
eriamquod fitmulta; & ideo inaliis continuis
excepris humidis,quac funtbcn^ tcrrainabilia ter-
mino alicno,non rcfert dicctc multum, aut mul-
taiex quo lcquimr conclufio prindpaJis , quod fi
ynum pft multiunjcrgo vnum erit multa quod cft
«uidcnter ftJfumJDeinde cum dicit:

Fno ejuidem modoftfuerit multitude habes
excedentiam^ut ftmfliciter,4Ut Ad aliquid;&
paucumjimtlitermultit»da defeilnm habens'.
hoc autem vt numerus,quod & oppvnitur vni
folum.ita enim dicimm vnum,aut multa,vtji
quis dicat vnum^ (jr fluraliter vna.aut alhu,
fjr alha,(jr menfura ad metrumy & menfura-
bile:fic (jr multiflicationes dicuntur : multa,
enim vnufquifque numerus : quia vnum , (jr
quia menfurahilis vno vnufquifqueydr vt
quod ofponitur vni wtnfauco ;ficigiturfunt
multa^(jr ipfa duoivt autem multitudo habes
excedentiam , aut ad altquid,aut fimplutter
nonfunt ifedmaltitudo funt primumpauca
fimpliciter ipfa duo, multitudo enim efiquod
JefeBum habensprima.
^i Detcrminatvcritatemdubitadcmis.CircaquDd

tria facit. Ptimo oftcnditquod tnultum aliter , &
aliter opponimr vni , & patuo. Secundo cxponiF
qualitcr opponitur ipfi vni. Terrio epiiogat circa
di(^. Secunda ponitur ihi:Opponitur itaque vnu.
Tenia ibi •.AiHltitudo autem. Prima in duas.Pri-
mo przmittit veritatem. Secundo ex dis^s ex-
icludit quandam falfiiatem, Secunda ibi:.^i«^yo-
pter non reBe.

Ad euidcntiam prinue parus/cicndum,fenten-

ti« diAuatio- ^^^ nuius parus m hoc ftare , quod multum po-

M it tffop- teft confiderari dupliciter. Vno modo vt lignifi-

time vnius cat multitudinem abfolutc, & fimpliter , puta vt

Cr mulu ,cr eft in fe quidamnumerus : & hoc modo opponi-

Mulrum du- ^^ """^' ^ ^^' P***^" •' ^^ criam modo dualitas

fUciter tuct- cft quaedvn mulritudo,& duo funt multa- Alio

fitontin^t. modo potcft confidcrari 7w«/r«»» , vtfignificat

mulritudincm in refpedu^finlicet fecundum qua-

damexccdentiamad aliud,vcl fimplicitcr, vcl pcr

refpedum ad aliquid , vt dicetur ; & hoc modo

multum opponitur paucojnow vni^hoc etiam mo-

do duo non funt multa , (ed pauca. Per hanc igi-

tnr diftin(^onem de multo ceftat contrarictas

/lconue- controuerfia: fupradidas^fada in argucndo : nam

nicntix. squiuocat de multo fic vel fic accepto,ficut patct.

Dicit ergo , quod f^pple ipfa multa dicuntur vno

tjuidem modo fi fiurit pluralitM hahens excgden-

•^liter mul- tiam^ut Jimpliciter,aut ad alttjuidy& paucum fi-

tit^o »cti- mtltter,dicetMrpluraltta4hahensdejfeaum, ideA,

faitur vm "'^^'^"^ ^ pluralitatc excedentci/joc autem id eft,

& •liter vt ^lio modo dicitur multum fupple abfolute vt rtu-

eppomtitr merus , qui dicitur qua:dam mulritudo abfolutc:

P4UCO. ^ jyjjj. fupple rnultum opporiitur vni foli, & non

fupple pauco:quia fcilicet multum,fiuc multa,hoc

modo dida sut quafi pluralc huius quod eft vntt:

ideofubdit , quod itaquc namque dtcimus vnum

niit multa : vt ficjuis dtcat vnum,& vna plurali-

Scori Oper. tom. lY.

Cap. V. ^65

ter:aut album,& alba,& menfura ad metrum, &

menfurabile : quatcnus , fcilicct menfuratur vno:

vt dicctur infira. Et fubdit, quod fic,id eft , fecun-

dum hanc acceprioricm dtcuntur multtpjtcia, (ci-

licet a mulris : namtfiu pro quia, vnufquif^ue nu-

meruseft multa ifto modo;idc6 fcamdum quem-

libct ftumctum didtur aliquid muhiplex,vt a bi-

nario duplum , atcmario triplum , a quatemario

quadruplum. Et fubdit cau(am:quia quilibct nu-

mcrus didtiu multa : ^ia vnufejuifcfue vnum, id

cft , rcfcrtur ad vnum:(^ quiae^ commenfurabi-

lis vno ; & hec fupple multum opponitur vni , non

pauco:fic enim , & dttofunt multa:vt m«/f4,(ciii-

cet opponuntur vni:& dtio funt numcrus quidam:

vt i<K/m,fciHcct ipfiim multum efi pluralitas ha- ^ „ .
L 1 ■ j t ■ j r f ■ DuMUttU ejt

bens excedenttam , aut adaltqutd : aut Jtmpliciter p^„^ pauci^

non eji , id ett^ duo nonfunt multa : fe^ ipfa duo tiu,^frimm

Cunx primumjimpliciter, & pauca:enim proquia, numerm , (J»

fcilicet ipfa duo e^quidem pluralttas habens pri- nitUttitdo.

mum , id eft , primo defeEium ; & pcr confcqucns

dualitascft prima paucitas:quia nihil eft paucius

duobus:quia vnum non cft paucum,cum paucum

Gt pluralitas defe«fhim habcns, vt prsdi(fium cft.

Notandum, c^hdmultum vt cft pluralitas ha-

bcns cxcedentiam poteft imelligi duplicitcr, fa- ^*

licctvtdidt pluralitatem exc^cntem fimplici- ^**^ f***

tcr , vel pcr rcfpoflum ad aliquid : fimpliciter ^^^ "^i^

quidem quando aliqnid diciiur cfle multum, MuUnmditi-

quatcnus cxccdit pluralitatem, quac folct inucjiiri tur per re/fe-

in rebus aliis fui gcneris,puta fi dicatur : multum ^'"" *^ P**'

frigus , quando eft frigus vltra communem cur- **'*•

fum:fcd dicitur pcr re^e<Stum ad aliquid : puu fi

decem equi dicanmr multi per refpedum ad

quinquc cquos. Dcinde cum didt :

^apropter nec reiie dejHtit Anaxagorss
cum dixiffet , quodfimul omnes res erant in~
finitA^^ multitudtne,(jr paruitate : oportebat
aute dicere pro (jrparuitate,^ paucitate : no»
enim infinttet z quoniam paucum nonpropter
vnum,vt quidam dicuntifedpropter duo.

Ex di(ftisconcluditquandam falfitatem,dicens Cotia Aaa-
tjMopropter Anaxagoras non re£le affirmauit , fiuc "goram.
deHitit a prius di6lo,dicens, vel citm dtxijfet.-quia
fimttl res omneserantinjintta & plttralitate^d eft,
pcr additione,<^ paruttate,id eft,per diuifioncm:
& fupple poftea corrigcns fe dixit,qu6d oportebat
autem dicerepre & paruitate , & paucttate , &
tunc fupple cUxit maleinon enim funt tnjinitx, fci-
licct rcs in paucitate : quomam pro quia, paucum
non eji propter vnum, vt quicbm dicvmtyjed prop^ ? 1

ter duo:\hi autcm cft dare primum, non eft pro"
cedcre in infinitum;& ideorcsnon cflcnt innni'
m'tx,vtciicebat. ^J

NotaiKiu,qu6d,vt di^aum fuit primo huius, A- /'"•i"'*"'
naxagoras dixit gcneratione reru fieri pcr mtellc- Oe rerumre-
^m fcgregantcm rcs ab ipfo vno chaos cofiifo, ntrattone.
in quo pofuit gencrarionem infinitam : dcinccps i^j»*i"» «^-
dixit res exiftcntcs in illo mixto habcre infinita- ^*'. "ZJ^'
tem , fic qu6d ante difUn<^onem rcrura omnes l^ii^ttietu,
res fimul exiftcntcs crant infinitx fecimdum tenditur,
pluralitatem , & paucitatcm : & quantum ad
hoc rcdc dixit:nam in quanritate continua repc-
ritur infinitum fccundum diuifioncra : quam
quidcm infinitatcm iutciligcbat per pamita-
tcm : fed in quantitatc difaeta rcpcritur infini-
tum fecundum additioncra , quam intcliigcbat
pcr piuralitatem : cum crgo hoc dixiflct re(ac,dc-
ftiriiab Iioc diOio,Sc affirmauit oppofitu no rc<3:e;
H h 2 uam

T.com.ii.
64

364 Lib.X.

nam poftea vifijra fuit flbi quod loco eius » qu6d

dixerat paruitatem,dcberct dicere paucitatemrfed

illa corredio eft non reda : nam tes non poflimt

elleinfinits paucitatc,.cumfitdare primura pan-

vhi efi frimn cum , (cilicct ipfa duo. VIm auiem eft dare pri-

iilud ntn ej{ mum,in infinitum procedere no contingit.Qu64

infinitum. autem ipfiim vnura non fit paucum , ficut nec

multum,vel multavt praedi(5him eft, patct , quia

aliter lequeretur qiiod vnum eflet multa: quod (^

ficj ergo aliquidellct minus vno,quod eflet paa-

cum.i & itcrum illud eflet multum eadcm ratio-

!!£,& fic vlterins per infinitura » quod cft ajbfiir'-

dum ponere.

SrMMARIFM,

Vnum & multa opponi relatiue tcrtio
modo relatiuorum , ad eum modum quo
fcientia, & fcibile. Item maltum opponi
paucOyYno modo } z>m yero duplicimcido.

OPponituritaque vnummultif y vt iw^-
trum menfurabilhhocautem vt qu^e ad
aliejuid quAcunque non fecundum fe eorum
^ua adaliquid. Diuifum auteanohuin aliis:
quia du^liciter dicuntur qua ad aliquid:alia
namque vt contraria : alia vtfcientia adfci-
iile i quia dicitur altquid aliud ad ipfum.

Exponit in quo genere oppofitionis opponitur
multumvni. Circaquodduo facit:quia prim^
oftendit quod multum opponitur wJrelatiuc.Se-
cundo comparat iftam oppofitionem ad illam
qua opponuntur (cibile,& lcientia. Secundaibi:
SmiUter autcm diEta. Prima in trcs. Prim6 pro-
ponit intentam conclufionem. Secundo tangit
probationem. Terti6 concludit quoddam corol-
larium ex praedidis. Secunda ihiiVhumveroeJfe.
Tertia ihi: QHaprofter non owwe.Dicit ergo,qu6d
oppomtur itatjue vnummuUfSvt metrum , ideft,
menfura menfurabili : hxc autem otponunturvt
adahquid : nontamen quacunque funt ter fe eo-
rum quk fitntadadaliquid,id eft,non fic incelli-
gendo,qu6d fintad aliquid (ecundum fcipfa : di-
Hifum autem eft a nobis in aliu, fcilicet in y .huius
cap. dc Ad aliquid : quiadupliciter dicuntur ,eju*
funt ad altejHid : alia namque vt contraria, id eft,
vt mutua relatiua,vt funt, pater,& filius,qua: mu-
tu6 rcferuntiu:,& per fe ; & haec dicit efle ad ali-
quid,vt contrariapropter mutuitatem relationis:
alia vero funt ad ali(imd,vtfcientiaadfcibile:quia
dicitur aliejuid aliud ad ipfum, id eft, qu6d refc-
runtur non mutu6>fed altertim eorura dicitur ad
aliquidjnon quia ipfum referatur, fed quia ccon-
ucrfo ad ipfum aliquid refertur ; patet de fcien-
tia, & fcibili .. nam fcibile non rcfertur ad fcicn-
tiam,nifi quatenus ad ipfumfcientia rcftrtur.

Notandum , quod vt declaratum fuit f. huius

cum fint tres modi rclatiuorumj in folis duobus

primis.eft relatio mutua, non fic in tcrtiomodo;

In fvlu duo- g^ jjg^^ relatiua fecundum duos primos modos

d ^""l"-_, funt relatiua fecundum feip(a,quatcnus vtrumque

^rum eft boc ipfum quod eft ad aliud dicitur , quare rela-

mutuitas. tiua fccundum tertium modum non funt relatiua

v,<u & mul- fecundum fcipfa proptcr caufam pofitam : quia

tum ferttnet j-^jyj. ^fj^m & multa , vt fc habcnt ficut mpn-

««rn«OT#- ^^^^ menfurabilc , referuntur tcrtio raodo

Vnum , t^
multa oppo-
nimtur rela-
tiui.

T.com.io.

p.flaiiM du-
fliciA.

Scihile vtre-
fertur »d
fcitntinm.

Metaph. uu.

relatiuorura , non fiimde numero eonnn,qiue
fecundum fijipfa funt ad aliquid. Deinde, cum
dicit:

Vnum autem effe minus aliquo ^futa duo-
bw,nihilprohibetinon enimfiminus, d; p-au-
cum:muititudo autem quafigenus efi numeri:
efi enim multitudo vno menfurabilis i ^ op-
ponuntur altqualiter vnum,(^ numerusy no»
vt contrarium -, fed vt diSiumefi eofum qu/t
adaliquid qu£dam:inquatum enim metrum
hocthoc autem menfurabile:fic opfonuntur.

Tangit probationemdi(9ar coi;cIufionis,& in-
tendit talem rationem. Illaquorum vnum men-
furat aliud,opponuntur relatiue : (ed vnum mcn-
furat ipfum multum , quod pft quidam numerus:
nam nuinerus eft pluralitas memUrabilis vpojcr-
govnum,&multa oppc«iutur rclatiue.Dicit ergo
qu6d nihil prohibet vnum ejfe minui aliquo vt
duobus,hoc autem dicit,quia de ratione menfurae
cft , qu6d fit aliquomodo vnum minimum ; &
quia dixerat fupra ,' qu6d vnum non eft paucumj
quarein plus fe habet minus quam paacum , &
paHCum eji cjuoddfl minus,8c addit qu6d pluralitoi
vero,(ci\icex. abfblutc siipta , quac opponitur vni,
vt praediftum eft,qua: eft genus numeri : eft enim
nnmerus pluralitas menfurahilps vno,&opponun-
tur aliqualiter vnum , & numerui, non vt contra-
rium, id eft, non vt relatiua mutua \fed pcut di-^
flum eft opponuntur , vt fcilicet cjuadam eorum
quafunt ad aliqHid,c[\ix fcilicet non mutu6 rcfe-
runttu:; fic autem fupplc opponuntur vnum , &
numerus, fiue vnum , & vivXh&inejuantum vnum
eft metrum:hoc autem eft,menfurabile, fcilicct nu-
merus,fine multum.

Notandum , quod quidam expofitor expones
iftam littera , dicit qu6d pluralitas,vcl multitudo
abfoluta ,qu2 opponitur vni , quod conucrtitur
cum ente , eftquafi genus numcri rquia numerus
nihil aliud eft quam pluralitas menfurara vnojita
quod vnum fecundum qu6d fimpliciter dicitur
ens indi,uifibile,conucrtiturcum cnte : fecundura
autera qu6d accipit rationcm menfurae determi-
natur ad genus Quantitatis , in qua proprie in-
ueniturratio menfurae. Similircr pluralitas , fc-
cundum qu6d fignificat entia diuifa , non detcr-
minatur ad aliquod genus:fecundum autem qu6d
fignificat aliquod menfuratum, determinatur ad
genus Quantitatis , cuius fpecics eft numerusi,
ide6 dicit : numerm eftplureditas menfurata vno,
& qu6d pluralitas -eft quafi genus numeri , non
quod fimpliciter fit genus. Sicut enim ens non
eft genus propric loqucndojfic nec vnum ,. quod
conuertitur cum cnte-, nccpluralitas ei oppofita;
fed eftqnafi genus:quia habet aiiquid de ratione
gpncris, inquantum eft communius. Harc ille.

Sed hfCC expofitip dcficit : quia numerus non
foliim reperitur in gcncre Quantitatis , qui fcili-
cct caufatur ex diuifione continui ; fed cft etiam
numerus tranlcendcns , cuius principiura cft
vnum,quod conucrtitur cum ente, vt didlum fuit
4.huius cap.dc Vno.Jalfum ei^go eft diccre,qu6d
vnum,vt eft mcnfura, & pluralitas , vt eft aHquid
mcnfuratum,fint detenninati generis:quia in quo-
libct ctiam gencrc eft aKquod vnum , quod eft
mefura.Omnis ergo multitudo,quocunquc modo
furapta , eft quidam numerus , & vnum princi-

piiun

Ci

Numertit
quidi

trohat vnam
<^ multa of-
foni relatiui.

Vnumeftme-
trumnumerk

S.Thom,
66

ImpugnMtx-
fofttiortttn.
S Thom*.
Sumerus ^
vnum Mcci-
fiuntur dif-
fliciter.

Summ^ 1 1.

^gy»*»^ pium nameri,& per confequcns raenfura. Didtnr
^'fiZmt- ^^^^^ pliu-aliias efTe genus numeri non proprie;
rit & ideo dicitur quafi genusrfed fbrfan pro canto,

quia rario pluralitaris videtur abfblurior ratione
numeri : quia numerus videtur addere rationem
mcnfurabilis fupcr pluralitatcm : licct oranis nu-
merus fit pluralitas,& omnis pluralitasfit nume-
nis aliquis , faltem tranfcendens : tcncarur crgo
prima expofiuo. Dcinde ciim didt:

^7 Quafropter mn omne ^aodcunque faerit

vvu, numertti efi,pMtaftquid indiuifibile efi.

Concludit quoddam corollarium ex predidlis,

dicens qiutpropter quia fupple ita eft/juod vrmm,

& »w»/M,fiue niunenis, non habcnt mutuam de-

Ai tlfe mm- pcndenriam,quia vnum poteft eflc fine altero , &

meri.vel mul "6 cconuerfo,ide6 fequitur quod nen tmme ^tud-

titudinis fe- CHmqtu futrit vnum^HTnerHi efi, id eft,qu6d iicct

fi eft numcras,fequiifur,qu6d fit vnum;non tamen

cconuerfo , qu6d vbicunque eft vnura,eft numc-

rus.vf fi quid eft indiuifum, vel indiuifihile,^\Mz

piuwfhis, vel aliquod aliud , quod cft vnum : ibi

enim eft vnum non tamen numcrus : per oppofi-

tura intclligendum cft de relatiuis , qux mutu6

rcferunmr.nam ibi ncutrum poteft efle finc reli-

3UO : non enim eft filius line patrc,ncc cconuer-

o. Deinde ciira didt:

^mtuT tjfe
vnim^un i-

CtlMrM.

z

SietU fcienti*
tU fdhiUfie
nnmerus »d
vnttm ftm-
fmrMnr ,ftd
PythMgtrtu
pfftftti fm»

a

StiemiMtd
fcihilt quv
nttdtf

MenfwratmH
tltftitdtt a
mtnfitrM, (^
ntn ictntr».

SimiUter autem diifa fcientia ad fcibile
nonfimiliter afignatur; videbitur enim vti^
que fcientia metrftm ejfe fcihile , verQ quod
menfunttnr,

Comparat oppofirioncm, qiuc eft inter vnura,
&multa ad illam, quae inter fcibile ad fcientiam.
Circa quod duo fadc Primo proponit vcrita-
tem. Sccund6 affignat caufam didH.Secunda ibi:
Acaiit autem. Didt crgo , qu6d ipfa fcientitt
diiia ad fcihtle fimiliter,fiaii fupple diciturmul-
ta,vel numerus ad vnum fecundiim rd veritatcm,
non tamenfirmltter affifnatttr , fcilicet a quibuf^
dam,quia,vt dicebatur [\i^nvi%,videbttur vtiqtte,
fupple Pythagorids fcientia effe metrum , id eft,
menf\iix.fcibtleverOy quod menfttratur:hocaa.ltm.
cft falfum , vt uipra oftenfum fuit. Dcindc cum
dipt;

Accidit autem quidem fcientiam omnem
fcibile ejfe , fcibile vero non effe fctentiaWy
tfuia modo quodam fcientia menfuratur fci-
bili,

Affignat caufam dii^ , dicens , qu64 acci-
dit omnemfcientiam effe alicuiiu fcihili6\ ita qu6d
fi cft fdentia, oponet quod fit fcibilc^/fii»/* vero
non omne effe fcientiam: quia,fcilicet non fequitur
qu6d fi eft aliquodfdbile,qu6d fit fcienria dc c6:
cuius caufam fubdit , quia fcientia modo tjttodam
menfuratHr fctbili i nunc autem fic eft, qu6d fi eft
menfuca , non necellc cft eflc mcnfuratum ; fed
cconuerfb ; flcut fi cft vnum , non ncccfle eft dle
numerum,fed bene cconuerf6,vt prius di<5fami eft.
Ex quo fequitur quod fcibile fic menfiira fcienti^,
& non econu^fo , quod eft concra Pythagoram.
Peinde cura didt:

Multitudo autem ntc pauc» efi contraria,
fedhuu quidem multumficut excedem muU
Scori Oper. tom. I V.

tfiltjMt.

GiunUttr
mttLium fmtt'
et fimflititer.
vni x-tro du-
flictltr tffC'
niturl

F/iicmvtii
diuerfmttii
«fftni et»'
tinpt.

Cap. V. 365

titudoexcejft multitudinu,neque ipji vni om-
ninofedhoc quidem,vt diBum e/l^quia dtui^
pbile^dlud autem,quta indiu/fibile, hoc vt ad
aliquidy vt fcientta fcibilififuerit numerus..
vnum verometrum.

Epilogat circadi£b,dicens,qu6d multitudo,C\-
uepluralttM,\i habct ajia litcra:fi fnpple fuhiatiir
abfblutc, & fm^\icitei:,nec efi contrariapattco.fcd
fiipple opponitur vni,vt przoftenfum cft : verkm

f)ro fed, A»M-, id cft, pauco,quod fignificat pliira-
itatera exceffam, opponiturtupfle multum : ficut
pluralitat oxeedenj oppomtur plttralitati exceffa:
nec opponitur fupplc ipfi vni omntno : fecundura
ifhim modum:& fubdic,/r<^ hoc ejuidem,vt diElttm
eft , fcilicet mulcum , opponitur vni duplicitcr.
Vno modo quod hoc qutdem, fciUcet mulmm, cft
dititfihtle:tllttd t/fro,{cilicet vnum,^»M indtuifiht-
le ,cr hociA eft , alio modo : quia vt ad aliquid,
id eft, opponunmr rclariucji/f yc»rn/i4 opponituc
fcibili,, & hocy» fupple multum^fm pluralitas.-
quac eft numerttr, vmtm vero fueiit metrHm.^6. cft,
menfura;tunc cnim vnum & multa lc habcbunt,
vt menfura , & menfuratum , & pcr confequens
eruat oppofita relatiuc:iuec autcm omnia oftcnia
funt fuperius.

Notandum , qu6d ex pracdi(Jiis patet ifla con-
clufio, qu6d idem potcft oppomcidem alia , &
alia fpecie oppofirionis fecundum aliam,& aliam
rarionem accepta:nam vnum , & multa oppdnun-
tur contraricjhcut diuifibilc,& indiiufibile,& ab-
fblutc concepta habcnt hiiiufmodi rationes , fci-
licet cfle diuifibilc, vel indiuifibile , qiue fimt ra-
tiones ab{blut^,opponuntur ctiam relatiuc,fccun-
diim qu6d vnum habet rarionem menfurz, & al-
temm habet rarionem menfuran.

SVMMifi SECVNDiE
Cap. VI.

Media contrariorum in eodem gcncrc cuga ipfis
contrariis efle , ac cx ipfis
componi

SVMMARIFM,

Mediacflccx contrariis, atquc eiuf-
dcm gcncris cum cxtremis. Itcm muta-.-
tionemperfc tantum cfife intcroppofi-
ta:& intcr oppofltionis fpccies, fola con*
craria habcre media.

QVoniam autem contrariorumcontingit
medium ejfe aliqmd,(jr quorundam efi T.com.a i,
necejfe ex contrartts ejfe. ^9

Poftquam Philofbphus determinauit de con-
trariis quantim ad cxtreraa , nunc agit dc con.. j^^, ^ ^_
trarionmi racdiis. Circa quod duo facit. Primo dHs coruTn-
proponit intentam conclufionem. Secund6 ex- ritrum.
equitur eius probationem. Secunda ibi : Om-
nta namqne medta. Dicit ergo , qu6d ijho- Meiiaexe^
niam contingit aliquid effe medtum cantrarto- trsrnsejftrfi
rttm , Cr qHorundam , icilic^t contrarjomm **"0*-
eft medium vt fiipcrius di<^m Aiit:quia inquanx
fic eft , neceffe tfi mcdia efft $x contrariis. Deinde
ciim dicit :

H h i Omnia

iifdiafunt
^ufderH ge-
neris atm ex-
tremis. Me-
dinm quidi

366 Lib.X.

Omftia namtjue medU in eodtm funt ge-
mere,cr quorumfuat media ^ mediA enim hdc
dicimus in cjUAcumc^uefermutArifrius efi ne-
cejfe qupdpermutAtur, vt alr hyfatein neten,
nifttrarfit per minimam rationem, frius ve-
niet admedtosfonos. Et in coloribus fi veniet
tx alho in nigrumfrius veniet ad puniceum,
^ flumbeum, quam adnigrumifimiliter aih
Um,(jr in aliu.

Exequimr dc intento. Circa quod duo faciti
<juiaprim6 probarquaEdam pracambula necfcflaria
ad di(5bm conclufionem principalem,quam prx-
jnifir. Secund6 pra»oftenfis quibufdanj neceflariis,
accedit ad oftendendun? conclufionem principa-
lem,quaiii intcndit. Secuinda ibi : S» vero funt in
eodem genere, Prima in duas : quia primo prob^
qu6d media fimt vniuj gpneris cum extremis.
Secundo quod media fiint tantum inter oppofita.
Secunda ibi:/if vero otnnia mtdi», In prima par-
te intendit talem rationem : Omnis mutatio efl:
inter ea quz fimt eiul^em generis ; fed medium
cft illud per quod , vel inquod iit mutatio in cx-
trcmiun ; crgo media funt eiufdcm gcneris cum
extremis : de ifta ratione primo ponit niinorcm.
Secund 6 maiorem. Tprtio conclufionem. Secun-
4a ihuPermutari vero, Tcrtia ibi : Neceffe efiergo
Dicit crgo prim6,qu6d omnia namtfHe medta , &
etiam extrema fupple tjitorHmfunt media,/itnt in
eodem genere : cuius probationem fubdit : mediA
fnim hae dicimm in qMacHnque permutari priiu eft
necefft quod permutatur , fcilicet ab extrcmo in
cxtretnum:hac autem fuit minor rationis, quam
declarat in duplici exemplo. Priipum eft in {bnis
diccns, vt fi aliquis tranhtii^ hypate in neten pcr
mediam rationem veniet priutaa medios fonos.

Ad cuius euidcntiam nota, quod in fonis qui-
dam funtgraues, & quidam acuti,& quidam me-
dij , & fecundum hanc diftindioncm fijnorum
jdiftinguuntur chordae in muficis inftrumentis:
illac enim chord« qux reddimt graucs fbnos di-
cunmr hypatp:ill« ver6 qux rcddunt fijnos acu-
tos diciintur nete , vt etiam di6him fuit quinto
huius, cap.dc Priori:tcxt.com.i6. fi ergo aliqui?
muficus vult de(ccnderc paulatim , & ordinate \
fonis grauibus ad acutos , quod eft tranfire pcr
median} rationem,oponet, qu6d prius veniat ad
mcdios fonos. Sccundum exemplum eft in colo-
ribus diccns,qu6d incoloribttsjiveniet , ideft , fi
aliquid mut^tur ex alho in nigrMm,priits venietad
puniceum, & plumheum quam ad nigrum :ftmiU-
teraMtemeft , c^ »/; 4/1» fiipple mcdiis. Dcindc
^umdicit:

Permutaft vtro tx^ alio gtntrt in aliud
genus non efi niftftcundum accidtns , vt tx
colort infguram ^ neceffe tfl trgo media , ^
quorumfitnt mtdia in todtmgtntrt tffe.

j ^j,^^^ Poriit maiorcm rationis dicens , qu6d non eft,

lencreferac- ^'^ cft , non coiiungit permutari ex aliogenere in

fideni mma- altudgenm, vt ex colore in figMram , niftforte per

riftntin^. ^ccidens, puta fi mutationcm in colorc concomi-

tatur muutio in figpra : pcr fe autcm fit mutario

.c colorc in coloretn , & a figura in figuram : cx

Koc crgo habcrur maior rationis , {cilicet qu6d

pmnis mutatio eft inicr ca quac funt eiufdem ge-

Metaph.

70

uete nuidi

'txtrem» eji
ffr media-

neris. Vltim6 infert condufionem,dicefts,qu6d
neceffe efi ergo media,& extremaejuorumfunt mer-
dia^n egdem genere ejfe. Deinde cum diciu

Jt vero otnnia media funt 9ppoJitorum 71
quorundarn , ex his enim folis fecundum fi
ejtpermutariiquapropter impopbile effe me^
dia non oppofitorum,t^tt tnim ptrmutAtio^^
non tx oppofttis.

Probat ^cundum przambulu neceflariu. Citr
ca quod duo facit:quia primo oftendit qu6d me-
di? fiint opppficorum. Secund6 oftendit quorum
oppofitorum fint. Scciindaibi:Op/?o//fo'^«i» vero.
In prima pane intendit talem rationpif ; Omnis opptptemm
mutatio eft inter ea, qux funt oppofiu : fcd nic- eft duntuxat
idium cft eorum inter qua: eft muudo ; ergo me~ n-dium.
dium eft oppo/irorum. Dicit crgo, quod at vero
omnia mediafmt quorundam opppfitomm : enim
proquia, ex hisfolis^d eft,ex oppofitis f/F^id efl;,
contit^t fecunditmfepermutari:quapropter im-
poffibileefi media effc nonoppofttorHtn:c^ia. fupple
(i non ellet oppofitomin permuutio , tffet ex mtt
oppofitis, quod cft falfiim.

Notandum , quod vt habetut primo , & $. T.coi».itf.
Phyfic. text.c0m.4j . & inde. & alibi faepe,omnis & indc.
mutatio eft interoppofita, pcric loquendo : ex MMutitftr
nigro enim pcr fe nt albuiti , & cx amaro dulcc: fi *r'* '^
album autcm non fitex dulci , pcric loquendo, ^ "'
nifi fortc per accidens , quatenus dulce contingif
eflc nigrum ex quo nigro fit per fc album , 8f
idc6 ait Philoifbpnus , <\uod ex hisfblitm , id eft,
ex oppofitis fecundum le eft , idpft , condngu
pcrmutari. Dcindc curh dicit :

Qppofitorum vertt contradilfionis quidetm
medium non eft, hdcenim tfi contradi^ioop-
pofitio,cuius cuiufcunque ajterapars adefinoft
haientis vllum mediumy carerorum vero alia
4d aliquid, alia vtpriuatiua , alta contraria^
torum auttm qud adaliqucd quacunqutnon
contrariajton habent mtdia^caufa vero, qm4
non in eodem generefunt,quid tnimfcientidf
f^fcibilis medium?fedmagnft& parui.

Oftfndit quorum oppofitorum funt media:
quia fcilicet contrariorum , 6c hocdcchurat indu-
ftiue, diccnsqu6d eppofitorumvero ipfitucontrtt-
diEiionif qMtdem non efi medium:h4tc enirtf contra-
dillio efi oppofitiOf cuius cuicunque alterapars ad-
efi non hahentis medium vUufn, fiue cnti, fiue non
cnti , vt didum fuir fupri. Contradidloria ergo
non hnbent medium : caterorum vero oppofoorur»
alia fttnt ad aliqMid,alia prittatioM cft, priuado
6c habitus : alia funt contraria : eontm autemqua
funt ad aliquid quicunquenon contraria , ideH,
qnaccuiiquc non ftiutuo referuntur »0« hahent
medium : caufa vero huitts eft : quia talia reladua
nonfunt in eodeth genere : alia autem non mu-
tua dicuntur non efle in eodem generc:quatenus
alterum tantum fcciidum ferefertur,& alteru noj
ideo fubdit, quid enim eft mediittnfcientia,&fcf-
bilii ?,quafi diccrct , qu6d nullum -.fed magni,&
parni , qui funt contraria , eft fupple medium
zquaie,vt fiiperius dicebamr.

Notandum,qu6d Philoibphus loquimr hicdc
medio fccundum formam : tali autcm mcdio ca-
rtnt contradi^loria J carent cti^ relatiua qux-

cunquc

7»
Ctntradi^
rum ftud I

^erum tp-
ptfitorum (Ur-
tur mediun^
fecMtdi ftt.
m*m,(lfqMt-
nmntm

Refoltait M-
Htrum.

Summ^ 11.

ninque Huc Cnt contraria, fiuc non comrariadi-
cct de non contrariis probct hic Ptulo(bphus irt
litera. Priuatiuc eriam oppoHta carcnt ctiam tali
medio, vt faperius <li(fhun fiiit : rcHnquitur crgo
per diuiiioncra , qu6d fola conrraria propric ha-
bent mcdium (ecundum formaro, & tamcn non
xiico qu6d omnia contraria habcnt tale mcdium:
curaqGicdam corum fint immediata.fed cconucr-
{o cflvcru , quod pmnia taliamcdia fiint contra.-
rionim:qualitcr aurcm tam rclatiua,quam priua-
riue oppofita habcnt medium (ecundum fubie-
dhim,& qualiter contradi&oria cacent omni mc-
diojdidhun fiiit fupra.

s r M M A R ir M.

Spccics coocrarias habcrc alia contra-
ria priora fe , & fpccics niedias habcre
alia priora mcdia ; Iccm mcdia componi
cx cxcremis,quod criplicicerprobacur.

T.com.ij. C[ ^ ver» funt in eaAem genere medU^ vt
7 j j3 oBenfum ejl , (^ medid c^ntrmwmm^nt.-

cejfeipfd cemponi ex his contrariis ; nam ant
erit aliijuod genus ipforum 4ut nullum : (jrj!
quidemgenm erit^ts vtjit frius aliquid con-
trdriUfdifferentidfrtores cfintrdrid, eruntfd-
dentes fpecies contrdriaa vt generis:ex gene^
re enim^ ^ differentiisffecteStVtftdlbnm^fJr
t$igrumcontrdrid : eji dutem hic quidem dif-
gregdtiuus j illevero congregdtiuus color : hd
differentid^congregdttuum,^ difgregdtiuum
friores, ^dre hdc contrdrid inuicem priord:
dt vero contrdrt/i differentU mdgisfunt com-
trdrid,

Pracmiffis quibofdam ncceflariis aconlit ad

oftendendnm conclufionem principalem. Circa

yjuod duo fadt. Prial6 oftcndit,quod omnes fpe-

cics contrariac habent aliqcu contraria priora (e.

Sccundo oftendit,qu6d (pecies mediz habent.aU-

qua raedia priora \t. Teni6 oftendit,3u6d huluf-

roodi media funt compofita cx cxtremis,quod eft

tjfumtuua principalitcr intcntum. Sccnnda ibi : Et relujud

*^*' nudid. Tcrria ihi.Prinm duttm dtferentid. Didt

crgo, concludens cx pracdi^'s qubdjivero medid

funt in todemgenere cum extrcmis , vt eSienfum

eji-y & iterum mediafunt conttMri^rum £o\hm : vt

etiam ptobatum c(i,necejfe eft ipfaSciMcet mcitia»

ctmponi ex his contrdriis , (cilicct cxtremis : hsec

spta*tem- cft conclufio principalitcr intenta : & fubdit,

trant hMbet oftcndcns qu6d {pecics roncrariac habcnc aliqua

J!J^ '**' cojjtraria priora fe, cx quibus conilant : nam aut

erit aliijHod gentu ipfomm , {cilicct contrarionipi

dHt nHllum-y & fupplenon eftdiccndum , qudd

nuUum , quia tunc non habercnt medium , c^m

medilim non fit m'fieorum,qu2 funt eiufiiero ge-

ncris,vt didum eft;&yi efuidtm eritgeniUy {cilicpc

contrariorum ficut oponpt dicere j tta vt fit ali-

tjHidprius ipfis contrariii , fdlicct genusioportet

quod dijferentU connaxiz priores ,lalicet (pede-

bus contrariis erunt facientes, id eft , conftitncn-

xcsfpecies contrarioi vt generit, id eft,cx ipfb yno

Species vnit gencrc : ex genert enim & differentiis fpecies fup^

nnfihmntr. ple copftituuiitur, quod patct per excmplum , vt

fialbjon,& mgrHmfunt contraria , id c", ipcdcs

Cap.VI. 367

coRtrtrix habcntes fupple aliquod idem gftnuc,
puta co\orcm:eJi Mtttem hic efHidem , id eft, albiHH
dtfgregMttHHs coler:tHe AHtem, id cft ,nigrum con-
gregattuHs coior oportct quod dtferenttt J^i^icet
congregattMHm,&dtfrregattuumfintpriores , Cd-
Ucctquam album,vcT nigrumjqnarc ,quia fiipplc
hic & ibi cftcontrarictas, (cquitur quod h«c om-
nia contraria funt f<f inuicem prioraxjuia, (dlicec
difFcrentix concrariac funt priorcs , quam fpccics
contrariac , cum fint prindpia ipfarum :dt vero frtpt^ quid
etiam dtffertntia contrarta erunt magis contraria; '^i>^*"^1Ht
quatcnus icilicct funt caufa contrarictatis ipfis m^^,.^^
fijcdcbus , & proptcrquod vnuinquodquc & ipr
(ummagis. Dcindecumdidt:

Bt reliqud , ^ medid exgenefe erunt , S*
differentiis.-vt quicunque colores dlbi,^ nigri
funt tned^^ oportet hos exgenere dici : ejl 4»-
temgenus color^i^ex differentiis qutbufdam,
hd vero nonerunt primd iontrdrid :ftdutem,
non erit vnnfquifque dut dlbmt , dut nigeri
dlterd igitur mediajergoprtmorum contrdrit-
rum hd erunt.

Oftendic qu6d ipedes mediz . habent criam
^qua priora fe cx quibus conftanc,diceus, quod
reh^us media erunt exgenert , & dtfferentiis : cx
eo , fcilicet qu6d media fimc fpcdcs eiufdem got
ncris,& omnis fpecics conftat cx genere,&r diffc-
cencia,vf ^uicunejtucoUris funt mtdij edbi, & ni-
gri,oportet hos dtci, id cft,confticu}, &difGniri ex
genert : ejt amem genus color, & etiam ex tptibu/K
dam dtfferentiis , icilicct conftirauncur mcdij co-»
\ozci:ha vero , {plicecdiffcrcnciac cx quibus con-
{ticuuntnr medi) colores , non eruntprincipiacon'
traria,\A cft,illac difFcrenricquar conftfniow: fpe-
tics conrryias, puta album, & nigrunv :_/? amem
quilibcc, (ciliccc color medius non erit aut dlbut,
autniger, quia illz primae diffcrendz , puta con-
gregariuum, & difgregatiuum cnm gencre, quod
cft color,nbn conftiuiunt nifi album,vcl nigrumi.
altera igitur , id cft > qut6d oponet igicur qu6d
liifferenDac confticuentcs mcdiDS coIorcs-^nMr
media primorum contrarierHm^cmus rario cft:quia
fic fc habenc differencis ad difrprencias/icuc fi)C-
dcs ad fpcdcsiquia igicur colorcsmcdij funt fpe-
cics mcdiac incer concrarias fpecies;fcquicur qa6d
eorum difrcrcnriac ccmfticutiuae finc msdiie istcf
concrarias dificfenrias:quac prima c6craria dicun->
tur } & ideo inccc congrcgariuum vifus , & difl
grcgariuum,dacoqu6d iihc differcnuac conccailx
conftirariuz albi A nigriierunc^aliquz^flretentif
mediac confticutiuz colorum mcdiofum , ficuc
A, fi, C, Dcinde cuch didt;

Primd dMtcm ■diffetfntid eongregdtiuMm,
& difgregdtii$um,qitid hdcprimdfunt.^d-'
rendum dutem qudcnnque contrdfid non i»
genere , ex quo medid ipforum ,meceffe enim
qudfunt in eodem genere ex incemfofitis ^<-
nere comfoni , dut inctmfofitd effe , ceatrariA
admqne incomfofitd funt 'ex innicem ; qudrt
frincifid.

Oftendit qu6d huinfmodi mcdia contrario^

rum funt compofica ex excrerois , & diuidicur m

H h 4 tres.

74

Sfteits mtdid
hdbet mudiu
fritrM,

M.frimav4
fnfrid.

Sietu imitm
Jfteitsmedi»
fie C dife,
rtmtiA.quMn
»e» tmmtt
diff!rrtnti4
Jwu frtfri^
etmtraris.

75

^68 Lib. X.

Metaph.

foni ex-
tremtf fro-
b*t.

trcs, fecundumquodinnuit ttcs rationes adjpror

fcandum intentum. Sccunda ponitur ibi : Sed tju*

JdedU een- siamedia.TtmzihixQuonui aute nonfunt altera^

tr»riorumco- i^ ^imn partc intcndit talem rationem. Illa qua

funt fimplicia in vnoquoquc gcncre sut principia

componentia aliorum in illo gcncrc:fed cxtrcma

contrariorum fiinr fimplicia in illo gcncre ; cr-

go &c. & pcr confcquens rocdia contrariorum

crunt compofita ex extremis. Probario minoris:

quia extrema contrariorum non funt compofita

ex inuicem, nec cx mediis:quia iam non maximc

dillarentjcrgo funt fimplicia , & hoc cft quod di-

cit , quod fnmd, autem diftrentia fupple in ge-

ncre colorum funt dtfgregatiuum,& CQgregatium,

CoHtraria & pcr con(c({\\tns, h Ac funt Prirna cx quibus, fci-

funtfimplicia licc^ componuntut omnes Ipecies generis.Et fub-

& principi», Jjj^ qupd qu^endum autem qwcun^ue contrari^

"Imlrua^X "°" *"g'"'^' exquo media ipforum:Aia. altera ha-

^frincifiMZ bet fic , quicuncjHe vero contraria nonfunt in ge-

nere ex aliquo stit mediorum,vel ipforum,in his au-

tem quje funt in codcm gencre facilc eft hoc vi-

dere ; vnde fubdit,qu6d necejfs ntfmqtit e/t ea cju^

funt in eodem venere aut componi ex incompofitii,

id eft, ex fimpHcibus, aut incompofita ejfe , id eft,

fimplicia:h2C fiiit maior rationis, & fubdit, con-

traria namquefunt incompofita adinuicem , quia

? vnum non componitur cx rcliquo : quare eniiu

*^ principia ex quo funt fimplicia,& per confequens

ex ipfis componuntur media. Deindc cum

dicit :

7^ ^£ aute itttermedid,aut omniit , aut nuU

lum:ex contrariis verhfit aliquid : (juare erit
trafmutatioin hocfrius quam in ipjfa;vtriuf-
que enin^ (^ minUs erit , & magis : medium
igititrerit hoc contrariorum ? dr dlia igitur
omnia compojita cfuafunt media: nam huiui
quidem magis : illius vero minus compofitum
eji aliqualiter^ex illis quorum dicitur effe.hu-
ius quidem magis.iUortim vero minus.

Ponit (ecundam rarionem , quac talis eft t Aut
omnia mcdia fiint compofita ex extremis , aut
nullum:quia quaratione vnum, & aliud : fed ali-
quod mcdium cft compofitura ex cxtremis : quia
<ium eft tranfitus ab extrcmo in cxtremum per
mcdium , ipfiira medium vidcttu: habere plus de
vnoextrenjo quam de alio , vel faltem aequalitet
aliquid de vtroque , puta in puncto medij ; er-
go &c. & hoc eft.qifod dicit,qu6d ^ua funt me-
dia , aut omnia fupple funt compofita ex extre-
tais,aut nuUum, quia cadem eft rario deomnibus.
tt fubdit,quomo4o aliquod eftmedium excxtre-
mis , diceris : quod aliquod fupple medium fit ex
contrariii e%x.itmis'.quia erit tranfmutatio priits in
hoc, id cft,in medium i}Ham in ipfa , fcilicet con-
^raria extrenia : vtriufque ettim & minus erif , &
magii, id eft, quod participat aliquid de vtroque
e3(tr(euao fccundum magis , 8f minus : cum enim
aliquid mutatut de albo in nigrum,vcl econucrfb
prius fit minus album , vcl miniis nigrurn , quam
berfedtc album, vel nigrtun, Ex quo infertjcrgo
Voc tait in quod , fcilicct pritls vcnit minus , &
quod patticipat cxtrema (ccundum magis, &mi^
nus erit etiam medium contratiorum ; ergo (equi-
^ur, quod talia omnia quafunt mediafunt compo-
fita,\c\\\ctt cx extrcniis,na illud,fcili)cet mpdium
quod huius ^KMi«»,'fcilicetextremi cft mafuriBitu
vero minitSf efi compofitum diqualiter ex tJlis quo-

TrMnfitm in-
ttr contrnri»
fit per mediii
nmne *ijM»li-
t*r partici;
fds,nunc in-
teju»ltt«r tf-
irtpt4.

Comfonenti»

fttnt fri«r»
comfefitisj.

Omnesffe-
cies tiufUera
gtnerit funt
*x cftttrariif.

EfiU^m.

r$m dicitur effe, huius ejuidem magit,HliHS veroi*ii-'
nits , ex quo patet quod media contrariorum funt
aliqualiter compofita ex contrariis fimplicijjus,
& extremis. Deinde ciim diciti

^oniam autem non funt aiterd priora jj
eiufdem generis contrariis j omnia vtique ex
contrariis media erunt : quare (^ inferior^.
pmnia, ,dr contraria,dr media ex primis con-
trariis erunt,

^ed quidemigiturmedia ; & in eodem Tu»iu.i4,
^enere omnia.,^ intermedia contrariorum^cjr
componuntur cx contrariis omnia, palam.

Ponit tertiam rationem qus taliscft : lUa quae
funtfriorain ynoquoque gcncrc funt principia
componentia poAeriorum : fed extrema contrar
riorumfuntpriorain fuogenere; ergo &c. Dicit
crgo,qu6d quoniam nonfttnt alterapriora contrar
riorum eiufdem generis, ideft , quam contraria in
eodem genere,fequitup quod omnia vtiqtte media
erunt ex contrariis : ex quo concludit vlterius,
quare & infenora, fiipple ipfb gencre, & contra-
ria,& medta.id cft , omnes fpecics illius gcncriS|
tam contrariae quam medix erur^ cx his contrar
riit,id cft, ex primis difFerentiis contrariis; fcqui-
tur enim quod fi fpecics mediae funt cx fpeciebus
contrariis:fpecics autcm contrari^ funt ex primis
difFcrentiis contrariis ; ergo gcneralitcr omncs
fpccies tam mediac,quam contrariac, &extrcm£e
crunt ex primis contrariis difFcrentiis. Vlrimo
epilogat,dicens,qu6d quidemtgiturmedia fupple
fint contrariorum , & quod in omni eodemgenere
funt omnia media contrariorum , & quod omnia
componuntur ex contrariis , palkm efi , fcilicct cx
diais.

SVMUJB. SECVNDi£
Cap. VII.

DifFcrcnriam , feu diuerfitatem fecuncii^ra
fpeciem contrarietatem efle.

SFUMjiRIFM.

Explicac quid cft efTc diocrfum fpe-
cic ; & intcr oppofira , fola cDntraria cffc
ciufdcm gencriSjfed diuerfa fpecie. Spe^
cics autcm ad fuum genus comparatas
ncc effc ciufdem,ncc diucrfac fpecici.

Dluerfum autem ffiecie ab aliquo diuer-
fum efl , ^ oportet hocamhobus ineffe^
vtfianimal dtuersu ejt Jpeciexambo animalia.
Necejfe ergoin eodem genere ejfe diuerfajpe-
cieitale enimgenus v»co,quo ambo vnum, &
idem dicuntur,nonfecundum accidens hahtns
differentiam ^fiue vt materia ensftue aliter:
non fotitm enim oportet cemmune exiBere,
puta ambo animaliafed ^ alterum vtrilibet
hoc ipfumanjmal,(jr hoc quidem equum-.illud
vero hominem , propter quod hoc commune
diufrfum ab inuicem eft Jpecie. Erit itaqu(
fecundumfe \ hoc quidem tale animal , illud

78

Summ^ II.

Im iimtrfitMt*

\ero tdUjVt hoc^uiJem eijuus, illudvero ho'
mo. Necejfe ergo dijferentidtn hanc dtuerjita-
tem ejfe generts ; dtco enim generis differen-
tiam diuerjitatem ^u£ diuifum facit hoc
iffrm.

Poftquam Philofophus determinauitde natu-
TX contrarictatisjoftendcns quid fit, quia fcilicet
eft dilFerentia maxirna;mmc inquirit , qoac diffc-
renria,vtrum contraria difFcrant , fcilicct gcncrc,
vel (pccic Circa qnod duo facit. Prim6 dcter-
minat veritatcm. Sccund6 mouct quxdam dubia
circa didla. Secunda M-.DHbitahititMtem^ujuis.
Prima in duas. Prim6 oftcndit quod contraria
differunt (pdcic , non gcnere. Sccund6 cx didHs
concludit quafdam condufioncs. Sccunda ibi:
J^are palam.Primi. in duas.Prim6 oftcdit quod
difFcrcntia fcamdum fpccicm eftproprie ipCus
gcncris diftindi pcr fpccies. Secund6 oftcndit
qu6d contraria fimt huiufinodi' , quac diffenmt

tentwrmat.

jLdJtTiHe fccundum fpecicm. Sccundaibi:Cow/r4mfArf^i-

tur. Dicit crgo,qu6d diHerfnm vtrofpecie, id eft,

quod in diucrfitatc (ccundum fpedcm,illud quod

eft diuerfum ab aliqu»-eft diuerfim,& oportet hoc,

fdlicet genus diuerfificatum inejfe ambobus, fcili-

cet fpedcbus diucrfis:hic cnim duo rcquiruntur,

qu6d fcilicct diucrfa fpcde conuemant in vtfo

^■^ ' generc , & tsuncn quoid intcr fc inuiccm diftin-

^^^ * guannir,f f fi animal eft diuerfum fpecieM cft,<ii-

uerfificatum in fuas fpedes , puta in homincm &

equum , oportet tfnod amho , fciiicct homo , &

eqavafint ammalia; ergoea quafum diuerfafpe-

cie/iecefe eft ejfe in eodemgenere:talt namque vo~

co genus quo ambo fpccies , fdlicct , qujc funt di-

uerfx,vt homo, & cquus dicum vnum idem : non

ficundum accidens. id cft,qu6d ptzdicatur de am-

bobus , & diuerfificatvu» in ambo : nonfecundum

Mcident , quod fupplegcnus cft habcns diffcren-

dam, fcilicct nonftcundum accidens , fiuc fupplc

ipfum genusfit ens vt materiafiue aliter.Ei fuWit

cxpdncns quod dixerat , fcilicet quod genus cft

illud quo ambo diffcrcnria fpccic dicimtur vnii

& idem : non folkm enim oportet ipfum fupplc ge-

nus exiflere cow>w«»*,fcilicct ambobus differcn-

tibus (occicvtambofint animalia : ficut aliquod

indiuifum coatfnunc pluribus ; fed oportet alte^

ALVtrilibet. ^j^ -vtrtque ipfum animalM cft,qu6a ipfum ani-

Gmm lUuer- ^ ^ ^^^ ^^ gcnus oponct cffe alterum, & di-

ieeitbus. ucrfificatUm in ambobus.vf hoc quidem ejfe equu:

ilbid vero hominem:quapropter hoc commune, faii-

DitterjitM ^^ genus eft diuerfum ab inuicem fpecie : nam

lauru qmtP. j-ommunc diucrfificatur in fpcciebus : erit itaque

fecundum fe hoc quidem tale animal : illud vero

taU,vt hoc quidern equtu^iBud vero homo,ita. qu6d

ipfum commune , quod eft animal , fecundum fe

eft vnum fecundum vnam diffcrenriam-, $c aliud

fecimdum aliam ; ex quo infcn , trgo necejfe eft

hanc differentiam , falicct feamdum fpcdem ejfe

diuerfitatem generis,S£ cxponit quid intclligit pcr

diuesfitatcm generis,diccns:<i>f« enim diffierettam

generis diuerjttatem inquantum facit,vel quafactt

dinerfum hoc ipfum, (cihctt genus.

Notandum , quod cx hac littera colligitnr du-
plex conclufio. Vna eft , quod genus non eft ali-
quid fcparatimi cx quo notusa gcncris realiter
diftinguitur,& diuerfificatur pcr fpccies,quod eft
contra Platoncm,qui pofiiit vniuerfalia feparata;
quafi ipfa natura communis non diucrflficctur in

79

tiiptlittio di-
S»ntm.

Cap.VIL ^69

inferioribus , quod tamen falfum cft : oftcnfuin
cnim cft in 7. huins , quzfliohc dc conccptu ge-
ncris,qu6d licct conceptus gcncris fit vnus infc,
& alius a concepribus fpccicrum : tamcn vt di-
ftinguitur in fpedcs cft alius, & alius in diucrfis.
Secunda conclufiocft,qu6dipfum genus cft rcali-
tcr difhn^hmi in fpedcs, vt tadhim cfhcuius op-
pofitum aiiqui pofucrunt, diceiucs , qu6d anima
fcnfibilis a quo fumitur gcnus animalis, non dif-
fcrt fpecificc in hominc, & equo, quod patct cflc
falfum ex prscdidis.

Notandura eriam, qu6d licct gcnus fumatur ^ S^o^wi» d-

materia, velabco, quodcftnuterialcinr^; non "f*!'"^ &

f> . 1 ■*. . atntnmtm*'

e habct omnmo, vt matena:nam matena ,^ ^. .f^

non fignificat totuni compofitum,nec prsdicatur nusi

de materiato pracdicarione quiditariua,& diccntc, Txom. 1/.

hoc cft hoc; fcdpraedicatione denominatiua , & ^** mfitf.

diccntc^ioc eft illud:vt patet cx 7 A 9.huius:tcxt. ■^•••i*''

com. X4. genus enim licct fumatur a rc qiuc cft

matcria,vel a realitate matcriali , quac eft cxparte

rd : tamcn dicitur fignificarc totam fpeciem , &

prxdicatur dc fpcde,pracdicarionc quiditariua,&

diccntCjhoc eft hoc. Et didt Phiiofophus , qu6d

ecnus eft iubcs differenriam,& diuerfificaturpcr

lpccies,fiue fit ens, vt materiaifiuc aiirer quom'o-

docunque : quia non cft omm*no fimiic dc mate-

ria & dc gcnere,vt eft didtum. Deindc cum didc

ContrarietM igitur erit hac,pal}m autem^ 80
^ ex indu^fone, omnia enim dtuiduntur o^
fojitis.

Oflendit contraria differrc fpccic , & hoc CtnfrMrittO'
duplicitcr. Prim6 indu<5riuc & adiuifione. Sc- '*»» *S* M-
amd6 fyilogifHcc. Secunda ibi:^ quod rStraria. ^"[*"* ^'
Didt ergo, qu6d/?W igitur fupplc differenria di- %[*" **"
uerfificans ipfum genus modo AiOio , cft contra-
rietM,palamautem, & ex indu[lione:omnia nam-
que fupplc gcnera diuiditur per oppofita,&c non- S*la tffopta
nifi pcr contraria:quod fkr oficnditur : quia con- contrmri» sSt
tradidoria non funt neccflario in eodera gcnerc, "'«/*''»» «-
cumncgario,fcilicetnihil ponat:fimiliter, &pri- *^^ **""
uariilc oppofita , nam priuario formaliter non cft
aliud quam negario in fubiedo. Reiatiua ctiara
non funt in codem gencre, nifi qua: mutu6 rcfc-
runmr,& taiia funt aJiquaiiter cocraria, vt pradi-
<5lu eft/ed illa pcr qua* gcnus diuiditur/unt duf-
dem gcneris^crgo gcnus non diuiditxir pcr oppo-
fita auquo trium modorura pracdidlorum ; crgo
r^ linquitur per diuifioncm , quod eenus pcr foia
contraria diuidanu:,qu^ fadimi difrcrre fpccie ea,
quaj fub vno generc condnentur:hanc autcm ra-
tioncm tangit Pliiiofbphus^ncctangit cam,nifiin
vimite,patct.

Notandum,qu6dcaufaquarcgenasdiuiditur 5 Thom.
tantum pcr oppofita afCgnatur ifla:quia Cis , quas ^mtv omnit
non opponuntur , non repugiut fimui cflc in eo- diit$fio tUtitr
dem:fed ca , qiue fimui poffunt dlc , non poffunt f"' •?*/"* *-
cfle diuifiua generis,cum ca per qua: gcnus diui- "?****"•
ditur fint neceflari6 in diuerfis,& ide6 omnis di-
uifio,etiam cuiufcunquc communis.opbnct qu64
fiat per ea , quac aliquaiitcr opponuntur,& rcpu-
gnant. Deindccumdidc

Bt ejuod contraria in eodem genere funt
oslenfum eji,namcontrarietas erat differentis
ferfeitay differetia vero qudfpecie omnis ali-
cuius aliquidefi. ^are hoc idem,(^ genus ia
ambobtiSf quare>&in eadcm coeUmentatione

fftcU qu*i

370 Lib. X, ^^

fimftia c»»trarU CategorU^ efu^cufftjue J^ede
differcntia^& m» genere^diuersaq; ab inuice
maximi^er/effa enim ifforum differentia^(^
ftmul imticem nenfunt, Ergo differentia con-
frarietoi ejt^hoc enim eft diuerfa effejpecie in
eodem generCyentia contrarietatemhalfere en^
tia indiuidua , eadem veroJf>ecie qu£cunifue
contrarietatem non hahent indiuidua entia,in
diuiftbne enim,dr in mediis funt contrariet^-
tesprius quam adindiuidua perueniatur.

81 Oftendit propofitum fyllogifticc , & jntendit

eenditicnes talem rationem : Ilkqus habent conditioncs ad

dtferenti* PifTerentiam {fcundum Speciem requifitas, verc

4ifferunt fecundum fpeciem : fed contraria funt

huiufmodi ; er^o contraria diiferunt fecundum

{pecie. Probatiominoris,»4»i.mr<»rMy«»f tnvntf

genere , & fub ifto fupt r/saliter difFercntia ; quia

contr4rietai efi perfe£la diffjerentia : fed ifta: funt

conditiones requifitae ad difFercntiam fecundum

fpeciem,vt patct cx praediAis,crgo &c.& hoc eft,

jquod dicit quod ojienfum efl c^uhd contr^rtafunt

in eodem genere^am contrarietoi erat dtfferentia

perfetlardtfferentia vero tjuafpecie, jd cft, quae eft

fccundum fpeciem omnts efi alicuiui ali<jutd , id

f ft,alicuius differentis abaliquo,vt pr^didum eft:

iftfare , & hoc genus fupplc ide efi in amhohiti,<yiix

fcilicet differunt fccundura fpeciem:^«^rf fcqiti-

tur quod omnia contraria fiint ineadem coelemen-

tatione Categoria , id eft , in codcm gencrc , vcl

Pracdicamento : ejuacunque, id ^flt, contrariay»«t

differentiafpecie,& nomaxime dtuerfa ah inuicem

in genere :[ioc x^ttm addit ad cxcludendtmi cor-

ruptibile, & incorruptibile, de quibus infcrius

oftenditur , quod fint diucrfa ab inuicem ; liccc

non conueniant in ecnerc:*»*»» pro quia, fuppl?

contrarictas efiperfeEta differentia,& ftmul tnui-

cem non fit ; ergo quia fupple fic eft , qu6d con-

traria habent didas conditiones ; fequiturquod

contrarietas efi.differentia, fcilicet fecundum fpe-

Diferenfia dcm : hoc enim efidifferri , fiuc cllp diuerfafpecie

/periequ*} entta in codem genere hahere contrarietatem entia

7E.»dem ffe- i„dinidua,\A eft,qu6d difFcrant fecundiim fpccies

fte qui. indiuiduasjid eft,(peciaHfIimas,qua: vltcrius fpe-

cifice non diuiduntur , & tamen exiftunt fub vno

genere ; & fiibdit.quodfupple per oppofimm di-

cuntur eadem fpecie qudicunque entia indiutdua:

id eft ,finguUria non hahent contrarietatem , &

addit: nam in diuifione , & in rnediiifiunt contrk-

rietates , priufquam ad indiuidua perueniatur,

Vult dicere, quod contrarietatcs non fblum (iunt

in diuifione fiipranorum gencrum;fcd etiam m^-

diorum,5c fubalternorum priufquam veniatur ad

fpccies indiuidiias , fcilicet fpeciaiiflimas & ato-

mas , quac vltcriusper diffcrcntias fpediicas non

diuiduritur.

Sfreitf & Notandum,qu6d, ficut patct cx litera,nomen

fmrticuUrt* inditiidui arquiuoce fumitur, na & fpccics fpccia-

j""^""' '"' lifiimac,&etiam particularia dicuntur indiuidua,

liter^^Mien ^'J aliter,& alitcr : quiafpccies fpecialifnmasdi.

^ alittr. cuntur indiuidua , non obftantequ6d diuidantur

per difTerentias indiuiduales*, &quafimateriales,

perquaguaprafpecifica diuiditur:& contrahitur

j^d hicccitacem , fIucindiuiduationem:fed parti-

cularia dicanturindiuidua,quatcnus nuUo modo

fimt vlterius diuifibilia in aliqua inferiora , ficut

patet. Deinde cum dicit :

Metaph.

I

M^^.-X:

^arepalam, quia adid quod vocaturge^
nus , necidem necdiuerfum Jpecie quicquam
ejleorum qua conueniunt vt gpneiris fpecierti^
nam materia negatione oHenditur, genus au-
temmateria,quod dicifur genus^non vt Hera^
clidarttm \fed vt in natura,

Concludit cx didis duas conclufiones.Secun-
daponitur ibi : Necadea ^«<«»o«.Primaconclu-
fio eft ifta , quodlpeciescomparatje ad fuum gc-
nus ncc funt idem fpedc, nec diuerfae ; & hoc eft
quod dicit : quare palam,quia fupple ipfas fpecies
contentae fub geperg comparatae ad vocatum ge-
nus , necfitnt tdem nec diuerfumfpecie : enim prp
uia , fcilicct ipfum-genus nihil efi conuenientium
fpecierum vt generis ,. id eft , non eft de numfro
ujecierum conuenientiura in genere : cuius cau-
fam fubdit:«««»j materia cognofcitur negatione, idr
eft, cogriofciturper ne^tioncm omniumforma-
rum, cum de feipia fit informis:^^ »«* autem dici-
tur quidem vt materia, vt fuperius dicebatur ; &
exponit f^ de quo gcnerp loquitur , dicens genus
non quidem Ueracltdan^m;fed vt innatura,id cft,
quod accipit gcnus,non quod didwr dc genera-
tionc honiinum , puta gcnus Hcraclidarum , vcl
Alcxandrinorum, & huiufinodi^fcd accipit gcnus
provt in n^turarerum reperitur.

Notaiidu, qu6d illadicunmr eade fpecie qUa:-
eijnq; habcnt vnam diffcrentiamifed dicuntur djr
uerfa fpccie.quae diuerl^ &oppofitasdifFerentias
habent:quia igitur genus de fc nullaift habet dif- .
ferentiam,fed ficut matctia eft informis,& expo-
liata omn^ forma,quantum eft de fe : fic eft eenus
ab omni difFcrentia , cum fe habeat ad diireren-
rias , vt matcria ad formas ; ideo genus compara-
tum ad fuas fpecies , nec eft cumeis idemfpecic,
nec diuerfum. Dcindc cum dicit:

Neque adeaqua non in epdent genere^fed
differunt genere ab ilUs,fpecie vero ab eis qua
ineodem genere , contrarietatem enim necejfe
eji ejfe differentiam , non differre fpecie , hoc
autem ineji in eodem genere exiJfentibus
folum.

Ponit fccundam conclufionem quae eft ifta:
quod difFerentia fecundum fpeciem eft propriein
cifHem genere,& non in diuerfis genere.Dicit er-
go, qu6d fupple nec aliqua diiFcrunt fpcde ab eis
quA nonfunt in eodem genere : fed differunt genere
ab tUis : fpecie vero fiipple difFerunt ab eis qua sUt
in eodegenere:cums caufam fubdit:e/7»>« pro quia,
contrarietatem neceffe efi,tffe differentiam non dif-
ferrefpecie : id eft,non fic quod contrarietas dif-
ferat lpccic,& habeat rationem quod^iCcd cftillud
quo forraaliter aliqua difFcrunt fpecie;vndefub-
div.hac autem, fcilicet difFercntia,qua eftcontra-
ric(as, inefi/olitm exiflentibUs in eodemgenere; &
idco proprie loquendo contraria , & difFerentia
fccuhdiim fpcciemfunt in eodem gencre.

SVUMJE SECVNDiE
Cap. VIII.

Quae contrarietas , facit diuerfitatem

fpecificam , & quae gc-

nericam ?

SKAf

H

Sptcies nef
idem nec di-
•uerfum ffi~
cit eft afit»
genere quod
npflittt ple-
rumque.
Materia nt-
gatipne co-
gntfiitHr.

Geniu liif
plex.

§lMt dicStur
eade (^ qu^
differentia
fpecie,i<yqu4
■ rt gtnu-i ntc
ftcntcfu.

Sicuf eontrO'
rietoi ita, ^
fpeciedifferf-
tia eft eerU-
dem dumta-
xat gentre
proprie.

Hic habet
quod relati»
eftqito.^ni
quodinfimi-
li.

Summ^ 11.

T.pom.tf.

64

SVMMARIVM.

Mouct dubia, ad fccundum conttaria
formalia facerc diucrfa fpccic maccrialia
non quod bcnc cxplicat Doftor.-mitcria-
Ic autcm hic fumitur, pro diffcrcncia nu-
iDcrica,feu indiuiduali,de quo Dodor i.
d. 3. qu.^. cx hoc ad primum dubiunu
oftcndicur mafculum 6c foeminam noa
diflfcrrc fpccic, Uc^t ftoccontraria.

Dvbitdhit oMtem vtiqui slitjuu ^ttsre
fttminA 4 ^iro nonjpecie difficrt , con-
trario mAfcuiino,<^f^tmintno exiHcnte,diffe-
fentia 4utem contrarietate. Neijue dnimai
mtfcutinumy&fcfitninum diuerfum eftffe-
cie^quamuu fecundum fe animalu hacft dif
ferentia,(^ pon vt alhedoaut nigredo^ed i»-
^uantum animal mafcuUmtm , drfoemini-
num e^.

Poftquam Philorophus oftcndit qu6d comrar
rictas eft difFcrcncia faunclum fpcdeui:nunc mo-
ucc quzd^m dubia circa i^Qu. Pi£hun eft coim
quod contrarictascftdifFcrcntia (cctuidum fpe-
aem : ita quod conparia diffcranifpccic, &: funt
idem gcncrc : nc igitur crcdar ahquis hoc efle vc-
rumin oranihusgencrahtcf ; ideooftcndit qudd
non \ fcd funt aliqua conttaria quz non diffcrunt
/pcd'c,& aliqua ctiam quac difFcrunt gcncrc Cir-
ca quod duo facit. Prim6 dubrtando inquirit, &
oftendit quod aliqoa contraria non differunt Ipe.-
cie. Secund6xju6daliqua difP:runt eenere. Sc-
cunda ibi Qtiomam. vero contraria aiuerfa. Pri-
main duas.Primo prannittitdubitationcs..Secun-
d6 fubiungit fblutioncs. Secunda ibi : Aut quia
hacquidem. Prinu in duas. Primo proponit du-
hitarionem,quamprincipaliterlntendit. Secundo
oflcndit quandafn aliam qua:ftionem annexaip,
tx cuius folurione dcpcndet folutio principalis.
I D/wKm» Sccimda ibi:£/? autem duhitatio. EHdl ergo (^od
friaeipMU. dubitabit oMtem aliquu ejHore foamna non dtffitn.
flMr$ m»f- fptgie fi viro contrario exifieBte mafculwo ^^^ fct'
"^ ^^r minino: id eft, cum foemininum ^ & mafculinunx
ftntHtfptat. '"^^ contrana ; differentta antem fit conrranttat*i^
jd cft , cum ex contrariccatc caufetut differenri*
fccundum 4>cciDTi v; prididii cfL Itcrum quarg
netjue anijnal mafcHlinum,& faemmwum eji tftuer-
fum fpecte^uaiHMu hzc fit fecundui^ fe diffitrentia
4nimalis,& non fupplcie habcnt pcr acddcns ad
animal, vt alhedo t aut nigredojfedaimoAm-
tjuantum ammal, id cft,pcr & efi Tnafculinumf &
fcenwtinum.

Noundum « quod duplex tangitm ratio qiurc
h^c quaefHo mcrico cft aubitabilis. Prifna quia
contrarictas eft diffcrentia fedtn^um fpedcn^.
Sccunda oft quia natura gencris diuerfificatur In
fpepes per diffcrciuias per fc gcncti^ , xum crgo
prufculinum , & focminiiura fint per fe differpn-
paty vel pftfEoncs animalis , & non pcr acddcnsj
vndcperfeinfunt ipfi ammali ficutriflbilc ho-
njini , mcritd dubitatur quare non diffcrunt lc-
cubdum fpcdem. Odnde cinn.didt :

B/l iuttm hac duhititio fir^ eadem , ^
quare hac contrarittfs fadtfftcie diuerfa , kat

Anim»lin-
HHtmtum »-
ttimmLiftfct.
mi»intan (jy
mMfcidiMim.

8i

DwHum Mtu

vtf^

Cap,Vni. 371

Wro mm.vt amhtttitiuumi& v^iatitntmifed
dihedc, dr nigredo non.

Additqoandamqusefrioncm «metam exqiia

2djepetidet foKitio quacftionis prindpalis , dfccns, II^^]|]^^
uod^ dttbitatio eftfere eadem ; vt fi quarratot ,^
jpple quare hac tfwdem conrrarietat fncit, id cft, g««rry«*-
coiifkixuit diuerfa fpecie-.hec dute ntin ,vt arhbitU- ^**» **^f-
riuum,&i/olattit$m fadunt fupplc diffeir fpede ^f^^j^T^
ipfam animal'} fed albedo,& ni^edo nen : animal ^ slWvm
cnim album cxhoc quod albam non differt fpe-
de 2b animah nigro : tiunquam enim duo homi-
nes,qaorem vnus eft albus , & altcr tuccr diffe-
runt fpedc ; vobrilc autcm , & grcflibuc confti-
tnontdiuer^ fpcdcs aniraalis,& taincn tam h^
quam iUa funt concraria. Ddnde cumdidc

jlut quia hac ^ide funt propria fafiones
generis , iHa veri miniti,quontam eji hac qui-
dem ratio , hac autem materia. ^acunque
quidem im rgticnefunt contrarietates ffecie
faciunt differentiam\qua in concepto cum ma^
teria nonfaciunt. ^uaprefter hominis alhedo
mnfacit nec nigredo:nec atbi hominis ejt dif"
ferentia fecunStm f^cciem ad nigrum homir
nemmeefivnum nomen imfonaturtvt mate-
ria enim henito -, nonfacit autem differentiam
mdteria.non enim hominisjfeciesfunt homi"
nes.Profterhocquamuisdtuerfacames , e^
offaex quihus hiCf ^ hit \fedftmut totum di-
uerfum quidemffecie vero no diuerfum-.quid
in ratiome non eft contrarietaa , hoc autem eft
vttimum indiuiduum. Cailias vero eA rati$
cum materia, (jr athus itaque homorquta Cal"
lias atbui , fecundum vero acctdens homo al-
mo alhui) Nec areus itaque circulus , neeli-
gnems , nec trianguims aremt , ^ ciraUite /#-
gneuffrofter materiamfpeciedifferuntyfid
quia in ratione ineft contrarietof.

Soluit didas dubitarioncs, & primd dubitjirio-
ncm anncxam fbluit. Secundo didbm folurio-
ncm appUcac . quaefHoni prindpali. Sccunda ibi:
Aiafcitiittvere,& faemina. Prima in duas. Primo
ponit (blurionjem. Secundo rcmouet quandam
obicdHonem. Secuhda ibi: Vtritm atttem materia.
Dicit crgo , qu6d aitt fupplc ideo qiuedam cott-
trarictas f^t diffctrc fpede , & qu«cdam non:
quia hac quidem, CdHce^conxianifHnt frofrie
pajfionet^enerii : illa vcr6 miniis propriz : cuiils
caufara fubdit : ^ueniam pro quja^f/? h^ quidem
ratii>,^fmna ; hfc autemmateri^, diffcrcnria ve*
ro a fbrma,& propicr hoc , quia materia ordina-
ttir per fe ad fonnam ; ideo ilbc funt diffcrcnti*
propriac gcncris,quac fumuntur a diucrfis fbrmisj
quae vcro rcfpiciunt r^ fecundum cflc matcria*'
lc,& indiuidualc funt diffcrcnrix miniSs propri^
quapropter prinuc fadunc differrc fpedc:fecund^
autem non;ide6 fiibdit qiticunque qttidem contr^
rietatetfunt in ratione,ii cft, fccundura fbtmamj
faciunt differerrtiam ffecie : qua vero in concepa
cum materia , id eft , fccundum efle matcrialcySc
indioiduale nonfadunt fupple diffcrentiara fecun-
^ura fpcdcra: Vocat ejuro hic ipfara matcriara,
vd iplamptoprietatctuindiuidualcra , vd ipfara

vetam

S»luti0 iiAii
mnMxi.
Fjtfsi* gtnt»
rifOiffUx.

DfffertmtuuH
aUaformsBt

frrma : atia
gMtrialu i!f
numeraUs 4

MMteria

37Z Lib.X.

Metaph.

0tapi pettfi. ycrara tnaceriam ,quae cft pars edentialis : tatnen

'''^ "* V f'' vt concracba ad indiuic!uationem,vel etiam ipfum

0 7 Ifi^!'^ totum indiuiduum ,quodeft quoddam materiajc

^efpedu fpcciei:difFcrentiaE ergoqus coniequun-

tur rem (ecundum elle indiuiduale , non faciunt

difTcrrc fpccic;vndc fubdit, ^uapropter albedo ho-

minisnonfacit, fcilicet differrc (pecie j necetiam

Tiigredo : nec eft differentia fecundHm fpeciem albi

hominit ad hominem nigrum : nec fivnum nomen

imponatur,puu Cl homo albus dicatur homo , &

^'" homo niger fimilitcr ; boc autem addit quatenus

homo albus non vidctur aliquod vnum •.fiautem

nomen imponatur ei , apparebit magis aliquod

ynum : homo ergo albus,& hotno nigernon dif-

ferunt {pecie:cuius caufara fubdit:«4w homoy (cU

licet parciqularis cui euenit qu6d At albus , vel

niger efiquaji materia , modo praedido : materia

autem i>on facit differentiam , fcilicet fpcundum

fpeciem : »0« enim homines , {cilicet paniculares

funtfpecies hominis : propter hoc qu^tmuis fint di-

uerfa carnes,& offa, ex efu^My(ci\ictt conftituun-

tur hic & hic homo;fedfimul ror »m,{cilicet ipfum

indiuiduum ponftjtutum ex materia , & forma

paniculari eft quidcm diuerfum : fecundum vero

fpeciem non efi diuerfum , fcilicct ab alio indiui-

(duo : i]Hia contranetas ejua , fcilicet confequitur

indiuidua,puta album,& nigrum non efi in ratio-

fie, id eft, ft>rraai : hoc autem , fcilicet indiuiduale,

fiue particularis horao eft vltimii,& indiuiduum,

quatenus feilicet vltcrius non eft diuifibile , nec

iccundum difFerentiasformales.npc indiuiduales;

& fubdit quomodo in indiuiduis fic diuerfic^s,

lic^t nori forraalis , dicens , qu6d CalUoi vero efi

Diffntntu ratia cum materia, fcilicec concradla per differen-

fi'^^' fi'' tiam indiuidualem, &raarerialera;& idco fupplc

(^entlniiiti- ^*^*^^ diffcrcntiae forraales faciunt difFerre fpecies»

dMlts , nu- fic differentia formales facimit diffcrrc indiui-

ntttt. dua:& fubdit quod homo fupple vniuerfalis efi ita-r

qite alhui:quia Callias efi albut; ergo homo eft al-

bus fecundum accidens : ex quo.patet quod al-

bum , vel nigrum non funt differcntiac formalcs

hominis,(ed indiuidualcs,& materiales : quia ho-

tno non eft nifi per accidensjquia fciUcct hic ho-

mo particularis eft homo albus, & ideo horao al-

bus , & niger non difFcrunt fpecie : fubditetiara

qu6d nec circulns Aneui , & ligneus fupple difFd-

funt fpecie : & fubdit qudd nec etiam itta, fupple

trimb in di- *1"^ diftiriguuntur fecUndum fpeciem differunt

Hiduis dtin- fropter materiam , id cft,propter difFerentias ma-

dt_ fieciehM terialcs vc ttiangulus aeneus , & circulus ligncusj

per acctdtns yj^ quiaefi pontrarietas inratione, id eft , in difFc-

& tantHm rcntnsformalibus.

pumertlittr Notandum,lolutionem in hoc ftare,qu6d dif-r

dijHttguutur. fisrencix quacdam fequiicur rem fecundum fuum

87 elle fon-nale,& fpccincum,& cales func per fe dif-

§lHt, differt- ferenciae generis:& per confeques faciunt difFerre

*- /*«»«"» ftcundum fpccieni vt funt rationale,& irrationa-

le : voiatile cciam , & grcffibile , & huiufraodi:

qQxdam aucem difFerentiae cojifequuntiu- rem fc-

cundura fuura clle materialc , & indiuiduale , vt

albedo,& nigredo,& hiiiufmodi quae prira6 cora-

petunt indiuiduo, & ex confcquenti.&per acci-

dens fpeciei,vt didurn eft , & tales non funt dif-

ferentix pet fc^ generfsjfed per accidens ; ncc per

confequpns faciunt difFerre fpecie.

Aducrtendura autem quod non oportct hic
furaere argumcntum, qu6d materik, qux efi pars

Acclderstia
totnmunia

diferrt £>e-
(it : qut, non,

S. Tbm.

f.%ihfiphm
fumit m»te-

apio indiui- CfTfcntialis^fit caufa indiuiduadonis,vt ait quidam

dmtMm. expbfiror : auia xquiuocatur de mareria : accipit

pnim Philofophus raateriam prb differcntia indi-

uiduali,vel proipfbindiuiduo,quodrefpe<5hi fp«,
ciei eft quoddam materiale, & per hoc habct in-
tentum qu6d difFerentix contrarix confequentis
jrera fecundum eflp materialc, id eft, indiufduale
lion faciunt difFerrc fpccie:de qua matcria di(3aim
eft inquintohuius,text.com.ii.capinilo dc vno,
& in feptirao frcqucnter. Dcinde cura dicit:

Vtrum aatem materta nm facit diuerfn
fpecie ens ali^ualiter, aut eft/utfacit. Propter
^uidenimhic e^uus ab hec homine diuerfu4
efijpecit fequtdemrationes ifforunp cum ma*
teri4t

Remouet quandara obiediionem. Circa quod
duo facit. Prim6eam ponit. Scctmd6 eam fbl-
uit. Secunda ibi : Aut efuia eft in ratione. Dicic
ergojouod aliquis fupplc poflct obuiando quircr
tt,vtrum yerum fic quod materia,iA eft,difFerecia
m'3.Kn3\ii\ens alieiualiter nonfacit dinerfa fpecie,
aut efivtfacit , id eft , videcur qu6d difFcrenti*
rnaccrialis faciat difFetre fpecie , nam quare hic
equus particularis efi diuifumfpecte ab hoc homine
parriculari ? Quafi diccret quodnon videtur,nifi OhHeit ttth
pcr difFferenriam materialera. Vndefubdit : *^«>^ 'w diaa.
dem rationes ipfbrumfunt cum »i4/CT-»4ifcilicet in-
diuiduali,cum ipfa fint quxdam indiuidua ; vndp
videtur qutSd difFercntia materialis, & indiuidua-
lis caufent diuerfitatcm fpecificara, cuius oppofi-
tum dicfbatur. Dcindc curn dicit;

^ut (juia eft in ratione contrarietas-.etenim
albihominis,^ nigriequidiuerfitas eflfpecie;
fednon inquantum hic alhm , ^ hth ni^eri
quomam , etfiambo albi ejfenty tamen effent
fpecie diuerfa,

Soluit hanc obie(5bionem, dicens , aut pro fed, gg
fupple hic homo, & hic equus non difFcrunt fpe- itUttie tUt-
cie propter difFcrcntiam matcrialcra;fed quia con ehenis.
trarietas ipforum efi in ratione , id eft, fccundura
fbrmam^fpecificara , vt patet in firaili : enim pro
quia , hominis albi, & eejui nigri efi diuerfitas fpe-
eie , fed non incjuantum hic , fcilicct homo cft aU
bui, Sc ille, fcilicet equus e^niger : (juoniam pro
quia , etft ambo effent albi : nihilominus ta-
men eflent diuerfa fpecie. Vult crgo Philofb-
phus , quodficutdiuerfitas fpecifica inter homi-
nemalbura , & nigrumcquUra eft propter dif-
fcrenrias forraales , & fpccihcas : & non propter
albedinera , & nigrcdinem , qux funt difrcrentiaB
accidentales , & materialcs, vt didhim eft : qubd
patet ex hoc, quia fi aipbo eflcnt albi, adhuc dif-
ferret fpccic:ita fimiliter hichomo,& hicequus,
lic^t fint indiuidua concepta cum materia, non
difFetimt fpedc propter difFcrentias materiales,
& indiuiduales,(ed proptcr difFerenrias fpccificas,
& formalcs. D^inde cmn dicit :

MafculMs ver^, ^fcemina animalisfunt
froprie pafeiones ,fed nonfecundumfi^Ifan-
tiam , wrum inmauria^ (jr corpore , propter g

quod idemjpermafeemina , aut mafculus fit |

fatiens pafsionem aliquam; quid quidem igi-
turefi effe diuerfumjpecit,(^ quare alfa diffc^,
runtfpecie^alia non^ diStum eff.

Applicat

99

Aff'ietui»
HBfrumtd
duhinmfrin'
df*l*.

ii*fhinnmm
^fetmini-
Mmn fuMt
fM0iom4t MMt-
mslif mMt-
TisUstMnen.

QMMr* fp*eit

d^rretui»

mnf^eiMiU'

Ex ttiem

Aerm*txc»n-
lifitiene-
ran msfciM
velfoetimtM
^fiutrtf

loo

t.DuUitm
priMeifsig.

Summ^ II.

Applicat datam (blutioncra ad quaeftionem
principalcm, dicens quod TrutfcHliu , & fmnxna,
id cft , mafculinum , & ftrmininum funt fropne
fafjiones ammalis ; vndc,& animal habct poni in
eorum diffinitionc ; fed tamen non fupplc conuc-
niuntaxdmalfecunditmfithJiantUm.Sc formam,
veritnpro Ccd , i» materia , & cerpore , ita qu6d
(um difFcrentiat matcrialcs : quod probat di-
ccns : vndc tdemfpermafit fcemtna , aut mafcu-
Impatiens alicjuam pajfionem : quia fl fit calor
fufnciens altcrins ipfum , fict mafculus : fi vcr6
infuiEcicns ad alterandum, fit fccmina : licct na-
tiura fcmpcr intcndar gcncrare mafculum tan-
quam pcrfc<3ws , licet quandoque impcdiatur
pcr infufficientiam virtutis. Vndc foeminaefl
animal occafionatum,vi dicitur libro i8. dc Ani-
malibus, cap. 3; & quafi przter intentioncra na-
tur^ gencratum. Epilogat crgo dicens^ quid qtti-
4<em igiturejiefe diuerfum fpecie : & quare-alia,
icilicet contziiiz difirunffpecif, & quare honJU-
Sttfneft.

Notandum , quod cx di^s habctur conclufio
prima: qiuEftionis, nam fi mafculinum, & fbcmi-
ninum ttnt paf&ones, fiuc ciiCcrcntia: matcrtales,
quatenus tcncnt fc cx panc corporis { diffcccntis
antem raaterialcs non faciunt difFcrrc fpccic , vt
praroflenfum cft, foquitur quod nufculus , &iix-p
jnina non differant rpccie, licct fint contraria.

Notandum etiara cx hoc quod idcm fpctma
Aucrfiraode alteratura&diucrfimodc.alterans fit
mafculus, & fccmina, apparct qu6d.mafculus, &
foemina non differunt fpccie: quia ex eodcm fper-
matc non poflunt diuerfa fecundum fpeciem ^e-
nerari : in fpcrmate enim cft vis adiiia , & omne
agens naturalc agit ad fpcciem determinatam :
quia produdt fibi fimiie, inquantumpotcfl.Tunc
iequituriliapars :

SVMMAKIVM,

Corruptibilc & incorruptibilc diffcrrc
gcncre Pliyfico; reiiciturquacdamcon-
craria opinio , & concluditur indc ideas
non dari, quia non differuntfpccic, &
multo minus gencre , a fcnfibilibus j t4-
rocn fecundum Platoncm funt incorru>-
pdbilcs, & fcnfibilia corruptibilia.

QVvnUm vero contrdria diuerfa Jp(cie y
corrMptibile /mtem, (jr incorruptibiU
contrAru :prittatio enim eH inpotentia deter^
minata , necejfe diuerfum effegenere corrufti-
biUf ^ incorruptibtLe.

Vbi inquirit de fccundo , oftcndens qu6d aU-
qua contraria difFcrunt coam^encre. Circa quod
tria fidt. Prim6 proponit fuam veram intentio-
ncm., Secimd6 cxcludit quandam falfam opitiio-
ncra. Tcrtio coroUaricconcIudit Platonis rcdar-
girionem. Scamda ihi:Nunc igitur diximut.
T eriia ibi : Patam igitur quod non. Dicit ctgo^
qood (juoniam vero contraria funt diuerfa fpecte,
Vt prxoftenfum cft : corrupttbtle autem, & incor-
ruptibiU funt contraria , quod probat , nam pro
gaia\ inpatentia efl priuatio determinata, oflen-
tom eftenim s>. huius , t, c 2. & indc , qu6d in,
potcnria oppofita potcnria: detcrminata: eft quae-
dam priuario:fed priuario cft principium con-
Scoti Oper. tom. IV.

Cap. VIII. 37?

trarictaris , crgo fequitur qu6d in pptentia fit
contrariimi potcnriz : fcd corrupribilc, ■& inoor-
rupribile opponunmr fecimdura potentiam &
iinpatenriam , & per confequcns fimt contraria :
quia inquam fic eft, neceffe efi corruptibile, &in-
corruptUrtle ejfe dtuerfum gertere, Phyfico fdlicct,
non Logico. Conciudit autcm qu6d diffetant

reencrc , quia ficut fotma , & adus rcfpidunt
cm } fic matcria , & potcntia refpiciunt ip-
genus : proptcr quod conttarictas , quz cft
fccundum potendam , facit differenriarafccun-
dum gcnus; ficut contrarictas fecundtira for-
mam facit diffcrcntiam fecundura fpcciem , &
idco cprrupribilc & incomipribilc contrariantur
{ecundura potcnriaiQ , & impotentiam , vt di-
Ocaxn efl.

Notandum, qu6d comipribile , & incomipri-
bile contrariantur fccimdum potcntiam,&impo-
tenriam, licct diffcrcntcr : nam fi potentia fiima-
tur prout fe haljct ad poflc , aut agere , vel pari
fimplidter : mnc cotruptibilc dicctut fccundum
potcnriam, &incofrupribiIcfccundumimpotcn-
tiam :>fcd fi potentia fumitur , vt dicit non pofle
pari aiiaudd deterius , fic cft e conucrfb : quia
corrupribilediccturfeamdumimpotenriam , &
incomipribile fccimdum potcntiam,vt cft euidens
de fe. Deindc cum didt :

Nuncautem diximtu de hu vniuerfalibus
nominihtts , vt autem videturnon neceffe eji
corruptibile quodcunque & incorruptibtle di-
uerfafpecie^quemadmodum neque album^ ne>-
que ntgrumyidem enim contingit effe,(irfmul
fifuertt vniuerfalium , ^ttemadmodum honto
trit vtique&aibu^^tjr niger,(irfingularium:
erit enim nonfimul dibut idem^^ niger^equi-
dem album contrarium nigro.

Exdudit quandam opinionem. Circaquod
duo facit:quia primo opinioncm reciut. Sccun-
d6 cam imptobat. Seeunda ibi : Sed contrario-
rttm. Dicit crgo,qu6d , mtnc ergo dieimM tie his
vmuerfalihusfermonibut, de corrupribili enim, &
incorrupribili dichim eft fecundum rauonem
norainum vniucrfalium , fecundum quod alte-
rum fJ^iificat potentiam , & altcrum impotcn-
riam : vt aorcm oflcndetar non rncejfe eft, fcilicct
iecundura quofdam, ejuodcuncjue corritptibile , &
incorruptibile ejfe dtuerfa fpecte ■■, ejuernadmodum ,
nec album , nec. nigrum fuppic eft necelle differre
fpecic : contingit enim idem ejfe, fciiicct aibum &
nigrum , tamcn diffcrenter , qaiiftfuerit vrtiuer-
faltum , id eft , de numero vniucrfalium , Jimul
erit fupplc album, & nigrum propter diucrfa,
fdlicet parricularia; qucinadmodura bomoertt
vtique albus fi fupple Socrates fit albus , & erit
fupple niger fi fupple Socratesfitnigcsitaiiacnim
acddcnria compctunt vniucrfaii proptcr fingula-
ria. Et fubdit qu6d, & fingularium, id cft,fi illud
quod didtur album, & nigrum fiicrit dc numero
fineularium,»a« erit idemfimul album,& nirrumy
licct fuppie pofTct efft vtt unquc fiicccfliuc^: <ittu-
dein album cft contrarium nigro ; & idco non pof^
funt cidem pamcuiari fimulincffe, iicet fiiccefli-
uc : codera raodo dicebant iili quod in eadcm
fpede poffimt fimul eflc quzdam cQrrupribilia,&
quzdam incorrupribilia ; & idem eriam parricu-
lare , quandoque cft corrupdbiie, quandoquc in-
cocnipribiic non fimuL

I i Notan

Dmum etU'

trari» genert

diftrtmtiavt

ctrrmftHilt

fjfmctrru-

ftAilt.

$uaitttreti^

ruftibile (^

incerritftikiU

fecMndMm

fotentiMm (^

imfttentitm

efutrariatuit

lei

Ofim»

ifMtnmdam
iie cenptjfibf-
litMcorru-
ftibilu ^
imtrmftibi-
Vh in eadent
^ci* ^pc
dt aUit ctU'
trariit.

JOZ

374 " Lib. Xw^

Mffilutio di' Notandum, qa^d , quia acci(iens per accidens

5«r«Mw. compcdt vniuef fali propter panicularia : ex hoc

enim homo eft albus , quia Socratcs eft albus; &

cx hoc eft higer , quia Socrates cft niger, idei

' homo in vniucrrali fimul poteft efle albus, & ni-

ger ex eo , qu6d aliquis homo particularis eft ni-

ger, &aliquis albus : tamen eft impoinbile qued

idem homo panicularis iit tiraul aibus, & niger,

P« Mi»OT licet poflet eUe vtrumque nunc vnum, nimc alte-

ijniutrfali ^^^ , flniilitetergo dicebant eflede corruptibiU,

SI40 contrmrt» „ . .1 -i- 1 10 t^ • f \

fojfe enun- & mcorruptibm , modo prxdi6to. Demdecum
tiMri, didc :

Sed eontrariorum hdc quidem fecunditm
accidens infunt quibufdam/vt qua nunc di6fa
funt,f^ alia multa:hM autem impofihile quo-
rum efi corruptibile , (jy incorruptibile : nihil
enim e/l corruptibitefecundum accidens; nam
accidens contingit non exisiere^^ corruptibi-
le ex necpKitate exiflentium efi quibus ineH:
aut ertt tdem, cr 'vnum corruptmle^O' tncor-
ruptibile^contingit non exiHere ipfi corrupti-
hile : aut fubfiantia igitur , aut infubjiantia
necejfe eji inejfe corruptibile vnicuique corru-
ptibilium. Eadem vero ratio , (jr de incorru-
ftibili : ex neceptate cnim txiHentium ambo
funt : inquantum igitur, fjr fecundum quod
primum hoc quidem corruptibile , hocautem
incorruptibile habet oppofuionem:vnde necejfe
genere effe diuerfa.

ImpuffMtta Improbat difkam opuiionem,dicens quod cen-

diHt, tpinio- trdriorum hac quidem,id cft,aliqua injitnt quikuf-

"*'• dam fecundurn accidens vt qtununc diElafunt,

titnt in du- P"^* album , & nigrum in funt homini , & equo,

flici diffo- de quo fupta didum fiiit , & multa, fcilicet aha

renti*. •o«/r<tn4,fupplc funt talia,in quo verum eft quod

dicitur, icilicet quod polfunt fimul eflein eadem

{pecie,&in eodcm iingularifuccefliue: hac^utemy

id eft, alia contraria funt in quibus hoc eft impojji-

bile ; ita qu6d eft impoiHbile ipia non inefle illis,

CtrrHptil^U, quibus infunt dc munero qitorum funt corrHptibi-

biUwxStfih ^'*^ incorruptibile : nihii efi enim corruptibile/e-

^naturaliter cundum accidens, id eft, contingenter, nam acci-

infunt qui- dens contingit non exiftere, id eft , non inefle qui-

hitt infunt. jj^j jngft, ^ corruptibiU eft extftentium, id eft, de

numero inexiftentium de necejfitate illis quibui

in eft : aut d fupple hoc non elfet : fequitur quod

idem , & •onumfit corruptibile , & incorruptihile,

icilicet fucceiEue:)» corruptibile contingit non,

exifiere ipfi , fcilicet cui ineft , hoc autem confe-

quens eft impoflibile per naturam. Ex quo infert

qu6d quia corruptibile non ineft fecundumacci-

dens ; aut iginir corruptihile necejfe eft inejfe vni-

fuiqut corruptibUium, v( fubfiantiam,autali-

Metaph.

quid , fcilicet quod ell in fubftantia : vnumqaod-

que enim eft corruptibile per naturam , quac eft

lubftantia.vel eft de fubftantia rei ex feprimo hu-

ius,t.c.zr.& addit quod eadem vero ratto efi,& de

incorruptibili, nam ambo, (cilicct corruptibile , &

incorruptibiley««f exifientium, id eft,cie niimcro

corum qus infunt cx neceflltatc : inqttantum igi-

tur, &fecundum quod primum , id eft, primo, & .1 -

perCchoc qmdem corruptibtle : hoc autem incor-' tioncm.

ruptibile habent oppofitum , id eft , opponuntur,

ficut illa quae infunt aUcui inquantum tali & Ccmtptibili,

primo , vnde necejfe efi ipfa , fcilicet efe diuerfa & '"eorru-

genere, fcilicet Phyfico, qyatenus non communi- t"''"*''^*-

cant in materia, vt dicetnr in quaeftione. Deinde

cum dicit :

Palam igitur quod non contingit efi/pe-
cies taleSf qualcs dicunt quidam.ertt enim ho-
mo hic quidem corruptibilu , hicautem incor-
ruptibilu , equidemjpecie eadem dicuntur tffe
fpecies , & non aquiuoc£, diuerfa verogenere
pltts dijtant quam quajpecif.

Condudit ex praedjdlis quandam conclufione,
fiue impugnationem , fiue redargutionem Plato-
nis , di cens , palam igitur quod non contingit ejff
fpecies, id eft, ideas quales dicunt cjuidavi, Kilicet
Platonici; etenimvtipfidicunt hichoipo,(cilicet
fenfibilis efi corruptibilis : bic autem, fcilicct ho-
mo idcalis erit incorruptihilti , 8c tamcn vt ipfj
diaint Jpecies dicuntur equidem ejfe eadem fpecie
iiipple cum fenfibilibus & non aquiuoce,, fiipple
prxdicatur nomen fpeciei de idea, & de fingula-
ri : hoc autem patet etTe falfum ex pratdidis nam
corruptibile , & incorruptibile differunt genere,
Scper confequens ipecie & plufcjuamfpecie;ide6
fiiSdit quod diuerfa vero generepltu dtfiant quam
qua funt diuerfafpecie.

Notandum , quod omnia cotraria faciunt ali-
qualiter differre kcundum fpecicm : licct often-
fum fit quodquafdam non faciunt difFerre fpecie,
& quaedam faciunt differre genere, & hoc refpe-
€tu alicuius determinati generis : licet cnim al-
bum Sc nigrum nonfaciantdiffetrefpeciesani-
malis : faciunt tamen fub eodem genere coloris :
fimiliter mafculinum,& fcemininum faciunt dif-
ferre fpecie in genere fexus : fimiliter differentia:
fubalternaE , puca fenfibile , & infenfibile ; licet
faciant differre genere fubalternato , tamenifta
genera fubalternata fimt fpecies generis fuperio-
ris, cum omhis differentia diuifiua generis fit
conftitutiua fpeciei :.licet illa fpecies poflct
etlaro effe genus rcfpedlu infcriorum : corrupti-
bile etiam , & incorruptibile aliqiio modo
faciunt differre fpecie , faltem lub gene-
re Logico , licct non fub generc Phyfico vt
dicetur.

lOJ

CeroB. eontr»
idtM Plato-
nu.

Otnnim eou-r
tr»ri»fitnt
quoquo tnodt
Jpecie diuer-
Jtjictuiu».

Trineipium
diuijiuutn ep
conJittMtiujh

L I B E R

17S

T.eaf.i.

LIBER VNDECIMVS.

N hoclibro nihilfere a^turfrdter refetittonem eorum qua infiperiorihus
traSiatafint^iunSiumultuin Vhyficadi^utatu.^xrtt prtmo an^na
\ fiienita tradatur de prindpiu rerkm^ anplures ^ Solutio eftquod njna.iex
diSiu tertio hui/u , locu a DoSiore hiccitatu. Secundo quarit^ an '^mita
fiientid fit tradere de principiu demonfirationu ^ f^ refpondendum cum DoSiore
quodfic ex 4. huiuj. Tertio quarit , an ^niwfcienti^fittradere de omnibujfubftaK'
fiu ^ ^ refiondendum affirmatiue, quodT)oSior explicat ex 4. huiw. Diuidiufr au-
tem ifte Liber in quatuorfummas qua infrafms locu explicantur.

10

S/nM hnim

tt.tA.efirt-

frmfttum

di^ftiim

^frMinbw

uAtHfttSu

tx.^firti
prtftereM c»-
TttCMnm4n-
tit AjtmtU.

SVMMA PRIMA.

VMbitationes Je quihus in terti» lihro
hdbf/M elf fermo.

CAPVT PRIMVM.

Mooentur dubicadones circa confidera-

tionem huius Cdcnax , quz fa-

pienda dicicuTt

QVodqmJem igitur ptpientia circdprim-
cipia fcientia eB , pAlam exprimis in
quibus dtAitAtum eH ad difii db dus dcprin-
tipiis,

Dicebacur in prindpio fepriroi huias quod ifta
{cicnria ver(atur circa tria in gencre, fcilicct circa
fubiedum,& partes fubie<Sti,quod eft ens inquan-
tum ens. Secundo & circapamones,& terri^ cir-
ca principia fui fubiedi. Poftquam ergo Philoib-
phus expediuit fe de duobus primis: nunc accedit
ad determinandum dc terrio. Circa quod duo fa-
cit. Priroo rcfumit , & recoUigit fub corapcndio
quzdam dctcrminata fuperius in hoc libro, & in
Ubro Phyficorum., quae funt vriiia ad principale
intentum, vt fic duponat fe ad tradandum de
fubftanriis fepararis qu^ funt principia enrium
inquantum ens. Secundo profequitur detcrmi-
nando dc principaii intento. Secunda ibi : in
prindpio duodcami. De [uh^ttntt* tjuidem tbea.r
rU. Primain^es. Primorefumit, & rcqolli-
git dubitariones diiputatas in tcrrio Ubro huius.
Secimdo refumit quod dixerat dc arobitu,& mo-
do coniiderandi huius {cientiae in quaao , & iu
principio fcxri huius. Tcrri6 rcfun^it quod. dixc-
rat de cnte imperfcdo in 6. huius : & in Ubro
Phyficomm , fciUcct de entc pcr accidens , & de
ipotu, & infinito. Sectmda ibi : QMonutm Mutem
Philoftpbi fcientui. Tcrri^ ibi : ^uoniam autem
fimpliciter ens. Prima in duas. Primo refumit du-
bitarioitcs tcnentcs (e ex parte confidcrarionis
huius fcicnriz. Scamd6 tencntes (e ex parte
icrum confideratanmi. Sccunda ibi : Aut Adhuc
Scoti Oper. ttm. IF.

vtrum tptrtet peni. Primainduas. Primoponit
qua;ftiones quomodo confideratio huius fcien-
tia: fe habct circa prindpia , & drca fubftanrias.
Secxmd6 drca qu* prindpia, & quas fubftanrias.
Seamda ibi : Sei ntc circu diSidu. Prima in duas.
Primo ponit dubitariones dc confiderationc
huius fdemix drca principia. Sccundo circa
fubftanrias, Secunda ibi : jidhuc vtrim omnium.
Prima in tres. Primo fupponit quimdam vcrita-
tcm. Secundo iuxta hoc mouct qusftionem dc
confideratione huius (cicnrix circa prindpia re-
rum.Terridmouct aUamqua:ftionem deconfidc-
ratione huius fdenriae drca prindpia dcmonftra-
rionis. Secundaibi : Dubitabu uutem. Tertiaibi :
Adhuc fpeadari demonfirutiua. Dicit crgo tjHod
^uidem igitur ftpienti* eji circa principta palkm
eft exprimu, id eft. exdidisinprimoUbro , <»
qutifui dubitatumefi addiciaabalitsScilicet Phi-
Jofbphis, di priacipttf, fcilicct rerum.

Notandum , quod in primo Ubro difputatum UetujJirJtea
cft conaa opiniones antiquorum de priiicipiis rc- T'^^*'^^^
rum, Sc ibidem oftcnfiun eft, vt patet in prologo, ^J^J^J^
quod fapicntia, qux cftMetaphyfica & nobiUin- tmm t»ln <y
ma fcienriarum vcrfatur-circa primaprincipia; talia.
quia circa caufas altiflimas , qu£ iunt principia
entis inquantum cus. Ddnde com didt :

Dubitabit autem vtiquc quis vtrum vnam
exiHimare opertet effefapientiam , fciemiam
aut multas FSiquidem enim vnam ,vna antem
cftfemptrcontra/iorum.principia autrm »on
contraria : ft autem non vnawy quales oportct
ponerehdi?

Mouet quacfHoncm dc confidcrarionc huius
(cienriz circa principia rcrum ,<liccns , qu6d dn-
bttabit vtique alt<}uu , vtrum CtMicet fuptentiaTO,
quac fciUcct confiderat priiidpia,oponct extjitmu-
re vnamfcienttam, aut multaSilA eft,vtrum fcien-
ria qu2 cft Meuphy fica/ju2 confiderat de omni-
bus caufls rcrum , fit viia, aut non ; & taiigit ra-
rionera , quod non , diccns •.fiqmdem tnim vna
non , fupple poteftdle : qtuavnafctentia efifem-
per camrariorum : prtnctpia ataem renum nofifunt
contrana , quia fupple fi dfent contratia , non
pofienc fimul conucnite ad conftimrionem
prindpiari ; crgo fcquituf quod fapicntia , qujc

I i i con

Qlfdjlutut
gemrjUts.

Tnm* q. i»
e»jideraticnt
M: tafhjffttt
eirc» frnui-
fin nrtum
^UAttitmf^
fi$M mMuta
tmift» fsnt
fitfrai»frvi-
fifi*,}Mk.

576 Lib.XI.

confiderat Kram prindpia, non crit vna fcientia:
formatur tatio fic:Conndcrarc contrariaeft vnius
fcientiz> nam vnum contrarium facit cognofcere
aliud ; ergo quae non Cunt contraria,nonfpe£kant
ad vnam fcicniiam : (ed principia non (unt con-
iraria, v^t didiun eft ; ergo, &c. Poftca innuit ra-
cionem ad oppofitum, dic^hstji 4utem non vnam,
fed fiipplc plures fcienrias , fupple oportct exifti-
mare circarerum principia , quales oportet fonere
ib/M.-quafi diceretiqu6d aon contigiteasallignare.
Veritas huius qusftionis eft quod vniivs (cien-
ytritM qui- tiae eft confiderarc omnia genera caulkmm , vt
fiti, declaratum eft } . huius, t.c.i. & indc, & patet de

Philofbphia 2. Phyfic.t.c.i8.& indc,& de Meta-
phyfica, quae eft (apientia y. huius , oapitulode
Caufa : nec ratio m contrarium concludit , nan»
fbluta eft : & arguit a deftrudtione antccedenris,
ficut patet,vt vuli coramentfator , vt iam diftuiji
eft 3.huius,t.c.3.

SVMMARirM.

Quseritur primo, an detur fapientia
etiam de accidencibus > afHrmandum Cx
lib.4. Quafritur fccundp, au hacq fcientia
confideret omnia gencra caufarum ? fic
ex 4.huius. Tertio an hic tantum agatur
de fubttantiis fcniibiUbus ? Refppndetut
deomnibu$ fqbftantiis.

? A Dhuc atttem fpecuUri demonHratiua.

S^j^frincipA vnitis, autplurium , y? ^«/-
dem enimvnius y quare magis huius tjuam
tuiufcunque? Siautemplurium quales opor-
tet easponere ?

Metaph.

%. q. dt can-
fiderationt
Mtt»phyficA
iircn princi •
fi» iemon-
jfratiimii.

Mouct quaeftionem dc i»nfideratione huius
fcientice circa principia demonftrarionis , dicens,
quod adhucCap^lc dubitabitaiiquis 'vtiutn fpecu-
lari, id cft , confidcrarc principia demonfiratiua
jitvniuifcienti*,aut plurium.Vtt principia autem
demonftrationis accipit hic prima principia,quas
dicuntur dignitates , vt Impqjfibile efi idemfimul
eJfe,&non ^,&aliahuiu(modi : & primo innuic
rationem quod non fit vnius fcientiae taUaprinr
cipia fpcculari,dicens ifiquidem vnitu,quare ma-
gis huiwyqukm cuiufcunque ? Qgafi diceret,qu6d
cum omncs fcienrix vtantur talibusprincipiis,
non videtur ratio quare magis huius fcienriae fit
ifla principia fpccuiari,qna cuhifcunque alterius,
Sccundo tangit rationl ad oppofitum, dicens , fi
.piurium , fupple fcientiarum cft dida principia
fpec\iia.ti,qualesoportet hasponere? Quafi diceret,
non contingit aflignare.
Veritas huius qusflionis eft,vt patct4.huius,t.c.
Verttiu qutr ?•& indc,& dicctur infprius, qu6d eiufdcm ftien-
jlii. tiae,fcih'cct Metaphyficae eft f onfiderare huiuftno-

modi dignitates;namcum fubieikum huius fcien-
tis fit ens inquantii ensjideo eius eft confiderare
talia principia communia quae in ente,vel in par-
ribus entis fundantur , vt patet de primo princi-
pio Citnp\idtet,ci\x6dc&impoJftbileidem^ul ejfe,
0" non ejje : ncc ratio in contrarium concludit,
nam licct omnes fcienriae vtantiu di£y s principiis,
non tamen fequitur quod omnes confiderent
a;qux ptimo ipfa ; fed accipiunt ea ab vna aliqua
commuqi cuius eft illa communia fpccularithzc
eft Mctaphyfica, Ddndc ciim dicit :

i-ijl.di; ecnfi-

deratione

MetaphyficA

circafubfian-

titu.

VhMeJlfeien-
ti* •vniutfu-
iieiii^fnerit.

ytritM qu»-
fui.

Adhuc vtrum omnium fuhflantiarum aut
non ? Si tfuidem enim^non omniumu quattum
diffcile eji afignare , fi autenf emnium vna
non manifefium quomtdo contingtt plurium
eandemfcientiam e(fe.

Mouct dubitationes dc confidcratione huius
fcientis circa fiibftantias. , & fiint duae, quarum
fecunda ponitur ibi : Adhuc vtrum circafubftan-
tiat: Dicit ergo, qubd adhuc fupple dubitabit kli-
quis , vtrumXdlicet ifta fcientia Citomniumfub-
jtantiarum , aut non f Et prjmb innuit lationem,
qubd confiderat omnes fubftantias, dicens, qubd
Jiqmdem enim non efl iannium,dtfficile eft ajftgnare
qudl'.um , fciUcet iubftanuarum iit , & quaUura
non. Secundo innfiit rationem ad oppofitum, dir
cens,fikutem vnafcientiafit omnium,Cd\icet fub-
ftantiarum, non eft manifeP:ftm quomodo , fandem
fcientiam co^tingit ejfe plurium , cum fupple vna
ftientia fit vnius fubiedigeneris,

Veritas autem huius qusftionis patet,vt patet
cx quarto huius,t.c. i .& i.quod vniusfcientii eft
confiderarc dc omnibus fubftaniiis , nonfecun-
dum quod fubftantiae , fed fecundpm rationem
communem , quae eft ratio entis : haec cft (cientia
Metaphyfica , cuius eft confiderarc de cnte , in-
quantum cns,& omnes partes entis : principaliter
autem dc fubftanitia, vt de nobiliori parte (ui fub-
iedti primi : nec ratio ad oppofiium ooncludjt,
quia & Metaphyfica , ctfi confiderat pliires fub-
flantias, non tamen fecundum plures rationes,fed
fecundum vnam , quae eft r^tio entis , vt Aiikaa\
eft : Deinde ciim dicir:

Adhuc vtrum circafuhBantiasfoIum, aut
(jrcirca accidentia demonHratio eJI^Ji enim
circa accidentiademonHraiio ejl^circafuhjlan-
tias non eB\Ji autem altera , qua vtraijue (jf
vtra fapientiaf demonliratiua quidem fa-
pientia, qua circa accidentia , hac 4utem ciff4
prima quafuhfiantiarum^

Mouft (ecundam quaiftionem , dicens , quod
adhuc fupple dubitabit aliquis t/trum demonftra-
tioi\A eft,(apientia demonftrariuayAt circafubftan-
tioifqlum , aut etiam circa accidentia. Et primo
innuit rationem , qitod non eft circa accidentia,
dicens,y?f«»w» demosflratio efl circa accidentia,fe-
quiturfquod non efl ctrca fubflantias : quod fuppl^
videtur falfum,cum dcraoiiftrario concludat acci-
denria de f iibietkis. Secundb innuit rationem ad
OY^oC\tntn,^\cen%,fiautemaltera fupple fit fcien-
fia demonftratiua circa fubftantias, & alceracir*
ca accidentia : dubium eft qua fit vtraque , &
vtrum faptentia, id eft,quae earum dcbeat nomi-
nari fapientia : & dicit quod d^onflratiua qui-
dem fapientia eft quae circa accidentia ; & ide6
videtur , qubd fcientia , qus eft de accidenribus,
cflet fapicntia , ciim fcientia dcmonfbatiua necef^
farib confideret accidcntia, qua: dcmonfhat j fed
ex alia parte vidctur , qubd ciim fubftanria fit
primum entium, fcientia,quae efiet circa fiibftan-
tias,eflet primaj& perconfeques fapicmia;&ide6
fnbdit : qu6d hdc <f «f«»,fcilicet fapientia, quae efl Siientia de
fubflantiarum eft circaprimaprincipia, cum fijb- ffiffi^nti» eft
ftantiafitprimumcns. Patet ergo qu6d remanet f''""'*f'^'^'"t
dubiura,quaeillanimfcientiariunciretfapientia. ^

Vcritas

4.qadHet9,

ALreta.

Summ^I.

Vtritm jm»-

XttMfh^ftt»
c^itnifiik-

ftd alittr.

§ljujh»»tt
f^etudtt.

A-^.d* tm-

pier»titmt

MttMfhrfie»

tiraiautfat

fmb^MttMniM

ftMfltiitm,

Vcritas huius quacftioniscft, vt patet cxquar-
to huius, t. c. 1 . & 2. & inde, quod fapicntia de-
monftradua cftdeentcinqUannim cns,&defub-
ftantia, & de accidcntibus,inquantum funt entia:
nec ratio ad oppofitum concludit ; quia fcientia
demonftratiua uc eft de accidendbus:qu6d «iam
eft dc fubftanriis, licct diffcrentcr : nam de acd-
dendbus eft, vt quat demonftrantur , & de fub-
ftantiis, vt dc quo dcmDnftrantur. Tunc fcquitur
iilapars:

Sednon drcadUfof in Phyficu CAufasqudt^
Jitamfciffitiamfonendum , netjue enim circa
tjuodcuiiu gratia.-taleenim bonum,hoc autem
in oferaBilihus exijiit^ & exifitntibus in mo-
tUydr hoc frimum mouet^ tale enimfinU^ pri-
mum autem mouens non eH in mobiltbm.

Vbi mouetquxftiones magis fpccialcs decon-
fideraiione huius fcicnd* , fcilicct circa qualcs
(ubftantias , & circa qualia principia Ipeculatur.
Circa quod duo facil. Primo inquirit circa quas
fubftantias. ScciBidb drcaquz prindpia,ibi:I>»-
httahit atttem. Prima in quanior, iccundum qua-
tuor quatftiones. Secimda ibi : TotaUter aiuem
duhitatitnem. Tcrtia ibi : Attanitn iubttationem.
Quarta ihvTotalittr autem duhitabit. Prima crgo
quzftio fpe^ ad cauias fubftantiarum fenfibi-
lium , quam ponit , dicens : fed neque (upple vi-
decai ponendam qtufititm fcientiam. id eft , iftam
fdentiam ,qaam quanimus circa di^as coHfatin
Phjfficii , id cft , drca qtiatiior gcncra caafanHn,
de quibus habetur {ecundo Phyuconnn: tx.i8.&
inde , cuius caufam fubdit : nec enim cirea tfu«d
cuitu gratiay id eft , q]ix naaxime videtur cflc dr-
ca caufam finalem , quz cft potiiCma ; & tamen
pon cft drca illud , quod eft cmus gratia , id eft,
drca caufam finalenKquapropter tale enim^d eft,
puifa finalis,quz efbcuius gratvi cft ijiuddam bo-
nim.-hoc fcilicet bonttm exiftit in operabitibm, &
exifientibiu in motn > & boc fcilicet bonum, & fi-
nis mtttaprimiim hoc fcilicet e£5cicns : tale enim
e&finis , quod fcilicct mouet ipfum agens : pri-
mum autem motunj non eft in mobiltbiu j & tamen
dc immobilibus confiderat ifb fcientia.

Vericas huius quaefHonis cft,qu6d ifbi fcientia
confidera omnia gencra caufarum , vt didbmi eft
quano huius : nec rado ad oppofkum cogit: quia
Metaphyfica confiderat caufas, vt quzlibet in fiio
genere dat effe circumfcribcndo motum. Licct
cnim caufa agcns non agat quandoque nifi mo-
uendo, taracn rado dands clle prior eft ex natura
rd > vt di^um eft primo huius. Qualiter autem
rado finis , & boni fit m rebus immobilibus de-
claratum eft terdo huibs, in quadam quzfHone.
Deixtde cum didc :

Totaliterautem dhbitaMnem hahetfVtrum
quidem circafenfibiles fubHantias esi quafita
nunc fcientia , aut non ? & circA quds , aut
alias ffientm circa alias, aut circa jpecies,ant
circa Mathematica :Jpecies quidem enim qupd
ntnjitnt^ palam.

^f . d* cim- Mouet fccundam qua^onem de confidcra-
JfojfAv/iM ^^**"® fubftantiarum fenfibiJium, dicens,qu6d
orcMfmhJU»- totaltttr antem vcl adhuc.autcm habct dulhtati*-
tiat tipbUtt. nem,vtrum tjHofita nunc fdtntiajid^^^Q^fa-
Scod OpcL tom. IV.

fiti.
Al.J.TeJ$:r

§lM*Utirhit
tmfhffiem
amfidttat
tamfm.

Cap. I. 577

tia, qoam q<ja:rimus, id eft, Mctaphyficaquidcm
eikd.zca.fubjiMit'tas ferfilnUs, autTton \ fed fupple
circaalteras fubflanrias : Sc tangit rarionem quod
non drca altcras ; quia fi eft ctrca alteras, cft fup-
plc dubium drca quas aheras:aut enim erit circa
fpectes, id cft, ideas, autficut AOuhematica, qux
fcilicet aliqui pofiierunt intermcdia , & fL'bdit
c^bdfpecta tjnidem, id cft , iiicz non futit palam
eft, fdlicet ex Ubris prxcedentibus : de Maihcma-
rids autem flatim dicetur.

Veritas huius quzfUonis cft , qudd Mctaphy- ^,^^^ ^
fica confidcrat^fubflantias fcnfibiles, non vt fimt ^^.
fenGbiles , vel mobiles ; qoia hoc modo carmn
fpeculatio perrinet ad Philofbphum namralem , &uM^tTfMk.
fcd conliderat de ds , vt funt fubftandx , & ha- fi»*^ /«»-
bent radonem ends ; licct prindpaliiis conlide- -^^^* Afi*-
rai dc fubflandis feparatis : non qua: funt idez, phrSem >
vel Mathemadca m^ia , fcd quz funt morriccs
orbium czleftium ; & ideo rado ad oppofitum
nihilcogit.

SFiiMJRrFM.

Tcnia principalttquacftio , an de Ma-
chemacids fcparatis fic hzc fcicntia i A d
quam diccndum ex^.huius, non dati
talia fcparaca. Quano principaHtcr quz-
ritur , cuius fcicntiac cft inquircrc , dc
quibus agic Machcfcs } & refpondctuc
cx 3.qudd Mctaphyficz. Item quseric
de quibus principiis agic hxc fcientia,
& refpondccur de incrinfecis {Imul, 6C
cxccinfecis.

ATtamen dubitationem habet , ^fi ejfe
quis ipfts ponatfrofter quidquidem \
non quemadfnodum in LMathematicisficha-
befy (§- in aiiis quorumfuntJpeci(s, Dico att^
tem , quia LMathematica quidem intermedis
jpecierum ponunt (jr fen^tbilium^velut tertid
quadaprttter f^cies ,^ qua hac. Tertius att-
tem homo non efi : nequt equus , prater ip-
fum, (jrfiiigulares. Si autem iterum non est^
vt dicunt^ circa qualia ponendam negotiari
(JMathematicum : non eH enim vtique circa
ed qust hic ; horum enim nuUum esi , quale
iJHathematica qusruntfdentiarum. Neque
enim circa L^fathematica quafita nunc efi
fdentia :feparabile enim ipforum nuUum :fed
nequefenfibiliumfubHantiarum,corruftibiles
enim.

Moiict aliam quaeftionera quafi inddenter : ,

quiaenimdixit manifefhmi efle , quod non funt fi,2matiut
idez feparatz;iae6 mouct quzftionem de Mathc- fepsrMim ff
madds, dicens, quod attamen hahet dubitationem uidit vtl m »
vtrum Mathemarica fint feparata.Et prirao arguit
quod non,diccns '.fiaam (fnisponat ipfas,{ci\ic€t
ideas feparacas , 8c vltra hoc Klathcmadca fepa-
raca mcdia inier ideas , & fubftandas fenfibiles
propter ^uid ^uidem : non fic fc habct , & in aliis
quorum funt fpedes,id c&^dexiquemadmadum in
MathematicisM eft, quarc magis in Mathemari-
ds ponutur media fcparata,^ in alitslc^ edam
1 1 3 habeiic

378 Lib. XI.

bAbent ideas. Vndc fubdit, dico autem , qmtt ^ui-
4ampohunt AdathematicaejUitdam wtermediafen-
fibiUum, & fpetterum, & idcarum , & velut qu*-
damtertia entia praerfpectes, Scideas, & fupple
renfibilia particularia,^»* hac funt puta,quia po-
n^nt lineam mediam prster hanc lincara fenhbi-
lem , & lineara idealem ; & addit : terttus autem
homo non eflynec tertitu equM prtter ipfumjid eft,
per fe hominem, &perfe equum,h.oc enim modo
Platonici ideas appellabant,vtdi(^m eft fcptimo
huius : & prater fupple hominem,& equum fin-
gulares. Non enim videtur ratio quare non in
iftis ; fed folum in Mathematicis intermedia po-
pantur, vt Platonici dicebant. Sccimdo arguit in
oppofitum , dicens '.fiautem non eflita vt dicimt,
puta quod non fint Mathematica feparata circA
qualiapojfihile efl Mathematicttmnegotiari.Q^ni-
fi diceret , quod eft difticile affignare : non emm
vtique fupple negotiatur circa ea qua hic , id cft,
circa Mathematica fenfibiHa,^j<<ey«»/ hic,\n (enfi-
bilibus:;7«//Mm enim horum eflquale ejutrunt Aia-
thematica fcientiarum , puta quod non fiint tales
linez, vel talescircuH, quales firientix Mathema-
ticx dicunt efle ; & ideo vt videtur , oportet po-
nercquofdamcirculos, & quafdam lineas fepara-
tas. Vltim6 redit ad quaiftionem principalem, di-
cens , quod non fblum fupple non eft cirta fub-
ftantias , quae ponuntur idcz ifta (cientia nunc-
quaftta ; fcd nec efl circa M.athemattca : enim pro
quia, nuUum ipforum efl feparahile, fi;ilicet {ecun-
dumciTcfedneeiuefenfihiliumfuhflantiarum , id
eft, quod nec vidctur efte circa fenfibilium fub-
ftantias : ejuiafuntcorruptibiles.

Vcritas huius quaeftioniscft,quat Aida. eft,fci-
licct quod Mathematica nonfunt realiter fepara-r
ta,nec de ipfis cft ifta fcientia,vt de fubftantiis fe-
paratis. Nec ratio ta£ta ad oppofitum cogit,qu6d
fcilicet non fit dare talcs magnitudines , qualcs a
fcicntia Mathemarica quaeruntur : quia eft dare
aliquas fic in rc fe habentcs , puu quod aliquis
circulus tangit planum in pundo , & fic dc aliis,
vt dicebatur tertio huius : vel faltem eis i^on re-
pugnat fic fehabere,vt in i.Phyft.c.i8.dicitur,&
fumcit hoc ad veram fcientiam habcndam , quia
vcra fcientja abflrahit ab cxiftentia. Qjjod autem
additur quod ifta fcientia non eft de fubftanriis
fenfibilibus, co quod fiint corruptibilcs : iam re-
{ponfiim eft quod verum eft,vt funt corruptibiles,
fiue mobiles;tamen fub ratione qua funt fybftan-
tiae, vel ens,de eis pertinet ad iflam fcicntiam fpe-
culari. Deinde cum dicit :

Totaliter aatem duhitahit vtique qau cuius
ififcientiA duhitare de Mathetnaticorum ma-'
teria. Ntque enim Phyftcie, fropter circa ha-^_
hentia in ipjis principium motus , & quietis
naturalis omne effe negotiu, Neque etiam in-
tendentis de demonHratione, ^ fcientia-.circa
hoc ipfum y gen$44 enim inquifitienem fdfiet.
Relinquitur igitur propofitam Philofophiam
de ipfis confiierationem facere.

Ponit quxfUonem quartam, quae quaerit cuius
rjltuit. fit fcientiae fit inquirere, de quo fcientiae Mathema-
tUtermmMre ticae confidcrant, dicens:qu6d totaliter autem
mMfrii Ma- dubitabit aliquii cuiui fcientia efl dubitare , id eft,
ihem*ttc9rk. inquirere de materia Aiathematicorum, id eft, de'
quo confiderant fcienrix Mathcmaticae : nec enim
Joew efl PhyficA , id eft , naturalis fcicnrix propter

Metaph.

TeritM qutr
fiti.
9

Ntneftfcim-
ti» ie M»-
thematicis
ftfnrntu.

Ver» fe'enti»

shftr»hit»b

fjciftenti».

fctfc,qu6domne naturale negocium , id cft , quod
tota confideratio naturalis eft circa hahentia in
fetpfis principium mottis,& (5f«j>f«,cuiufmodi funt
omnia naturalia ; & ide6 de ifba dubitatione non
curat. Ittravnnec-etiam amplius confideratio hu-
ius dubitationis efl fciehti* intendentis de demon-
ftratione , & fcientia , fcilicet Mathcmaticorunt,
quae cftipfa fcientia Mathematica : quia ipfa fup-
ponit dc fubicdo quid^efi ; ideo addit : quod ctrca
hoc geniu, fcilicet matetiam, & fubie6kum , quod
fuppomt inejuifitionem faciet demonftrando paf-
fiones de ipfo. Relinquitur ergo propofitam Philo-
fophiam , fcilicet Meiaphyficam facere confidera-
tionem de ipfis, fcilicet fcientiis Mathematicis, de
quo debeant cognofcere. Et haec eft veritas quar-
tae quaeftionis. Tunc fequitur illa pars:

Duhitahit autem vtique quisfi oportet qn<e-
rere qu/thtam fcientiam circa principia vocata
ah aliqmbus elementa.Hsc autc emnes inexi-
flentta ccmpofitisponunt.Magis autem vtique
'videhitur vniuerfa lium oportere efft qutfitam
fcientiamiomnis enim ratio, & omnis fcientia,
vniuerfaltum , c^ fon extremorum. ^are
erunt njtiquefic primorum generum,

Vbi mouet quaftiones circa quae principia ne-
gotictur confideratio huius fcientix, & funt tres.
Secunda ponitur ibi : Hac autem fient. Tercia ibi:-
Adhuc autern fi mdgu, Dicit ergo, quod dubita-
bit vtique quis,fi quafitam fcientiam,\A eft, Meta-
phyficam oportet qturere circa principia vocata
elementa ab aliquihns. Etprim6 tangit rationem
ad partem ajnrmatiuam ex hoc,fcilicet qu6d om-
nes ponunt huiufinodi priricipia incxiftetia com-
pofito ; ide6 dicit,qu6d htc <*«/«».fcilicct princi-
pia omnesponuntiriexiflentia,id cft,ititrinfecaco»»-
pofitis;Sc ideo oporiet ipfa cognofcere ad cogno-
fcendum ipfa compofita. Poftea tangit rarionem
ad oppofitum, dicensyqu6d magis vtique videbir
tur hanc ejnafitHiii fcientiam oportere ejfe vniuerfa-
liumi enim^ro cpia, omnis ratio,& omni* fcientia
efl vniuerfalium, & non extremorum,fiue exterio-
rum,idcft,panicularium,^«<«rf ifta fuppfc fcientia
erit vtique fic primoritm generum : vocat autcm
panicularia extrema, quatcnus diuifio Vriiuerfa-
lium ad particularia terminatur.

Veritas huius quaifHonis cft,qu6d ifta fcientia
confiderat tam de principiis communibus extrin-
fecis, vt funt fubftantia: feparatae, quam criam dc
principiis intrinfecis,quaB dicuntur clementa, pu-
tamateria, & forma; licct prius dc illis commu-
nibus cxtrinfecis , quae funt principia entis in-
quantum ens.

S V M M A R I r M.

Dux aliac quacftiones proponuntur dc
rcrum ptihcipiis. . Anens&vnum finc
principia : & didum cft quod non, 3 .hu-
ius. Item, An gcnera finc magis principia
quamfpecies ? de quo ctiam lib j,

HMcautem vtiquefient ens , & vnum ,
hac enim maxime vtique exijiimahun'
tur cotinere entia omnia,cJrmaxime principia
videri. ^iaprimanaturdfunt. CorruptiSy

Suodali»
fcientitpr».
fuppenunt
Mrraphyfic»
oftendtt.

Veritas qm^-

fiti.

AL conjfick-

ure.

t.q.vtl i.
huiits f»rtu.

Hic inquirit
cire» qu» (^
qu»li» prirt-
cipi» tft ^m-
fider»tio Mi-
t»phyfif4.

Vniuerftlittm

dimt»x»t

ffiiti»»muit.

Verittu qiiM
fiti.

Prineipiaim-
trinfec» Vr
c»ntur eU-
ment».

Summ^I.

10. f.vr/i.

■An generm.
f»gu quiim
fpttUsftner.-
i»fifmtfnn»
tift».

€n:m tP fts cointmmuntur relujiia:omnia enim
tns,(jt vnum . Secundum qu^dautem diffe-
rentids iffis necejfe fArticifsre ,fifonAt quis
iffa genera : differentU autem nulla genere
farticifat. Sic nec vticfue videbitur ofortere
iffafCni genera^neque frincifia.

Ponit fecundam qiucftioncm , qiu: cft-,vtnkra
efis,& vnum iint genera, & principia rerum. Et
primo tangit rationem ad partem affirmatioam,
dicens,qu6ci hac it«r«»,icilicet ens, & vnttm fient
vtu^tu iupple genera , & principia rerum : enim
pro quia , hac vtupte tnaxttnt extfitmdiiuntHr con-
tinere omnia entia,i^donc {cilicet fu* communi-
tads, & maxtme foffunt viderifrincifta:qMia na-
turaM cft,namraiircryw»r^»M ; enim pro quia,
iffis comfptn confequenter reli^tta cointerimHtur,
id cft.corrumpuntur, & intcrimantur:»wwTM enim
funt ens,& vnum : auferunmr cnim reliqoa om-
nia ip/is corrupus , & non cconucrfo , crgo fiint
primanamraliter , cum ab eis non conuenatur
confcquenria clTcndi. Sccund6 ponit rarionera
ad oppo(itum,dicens :fecundifm autemtjuod dtf-
ferentiM necejfe efi farrictfare iffis, CciUcct vik),&
cntc , fiijuis fonat iffa effe genera : nuBa autem
dtfferentta fdrticipat genere : quia inqium fic cfl,
fic vtujtte videbitur non oforterefoni iffa-Xc\\iceX
ynum, & em,genera attjite frincifia. Rario flat
jn hoc , quod nulla difiTerentia parricipat gcnus;
(ed eft omnino extra eius rarior»em : fcd omnis
diffcrcntia panidpat dc cntc , & vno, & per con-
&qacns oon cflenr prindpia, fl gcncra funt prin>
dpia.

Vcritas huius qu^efHonis cft ,quod v««w , &
ens non funt gencra,vt oftenfiim cft 3. huius,tex.
Com. 10. nec pcr confcqucns funt principia , eo
modo quo Platonid pofucrunt , vt probatum cft
3 . huius : Idem 10. huius, t ex. com 6. nec rario ad
oppofitum cogit : non enim omnc communc ha-
bct rarioncm gcncris, & prioris ^fcd vltfa com-
munitatcm plura alia requinmmr , qua: non funt
in vno , & hi cnte , vt poteft patcre cx prsdidis.
Dpnde cum didt :

t^dhuc autem ft mdgls frincifium qitod
fimflicius eoquod mmtu tale : vUima autem
eorum tjua ex genere fimfliciera genertius,
indiuifibilia enim:genera autem in flura , (jr
differentia diuiduptur : magis vtique frinci-
fium videbuntur effefpecies generibiu, ^ia
autem cointerimuntur gtneribus Jpecies ,ge-
nera frincifiis afimilantur magts : frincir
fium enim quod cointerimit. ^a quidem
igiturdubitationem habent hac^ (jr faliafifnt
altera.

Ponit terriam quatftionem , qoac cft , vtrom
principia fim maeis gencra quim fpcdes. Et pri-
mo acguit qu6d fpcdes fint magis prindpia , di-
ccns , quod adhttc autem iUud quod eft ,fimfli-
cifti efi magii frincifittm , eo quod efi minits tale,
id cft , minus fimpiex : vltma autem eorum qtt*
ex genere : id cft , qu6d illa vlrima ad qoae tcr-
minamr diuifio gcncris, vt fiint f^pccies funt fim-
f licu/ra generihut,<}uatenm Cdlicct non diuidutur
vltcrius in alias fpedes :geni4i autem diuidituritt
flures J>ecies , vtique j^ectes magjfs vtdfkunfur

Cap. II. 379

frincipium generibm , id cft , qoam ipfa gcocra.
Secundo arguit in contrarium : (fuia dtttem jfe-
ctes cointerimnntur generibitt, id cft, corruptis gc-
ncribus, quarcnus intcrempto gcnerc interimitur
fpcdcs;idc6^*wr4 magii affitntUntur prtnctfiis:
principium cnim cft quod cointerimit , id cft,
<]uod co remoto alia aulcruntur ; & ideo gcnera
vidcntur magis prindpia.

Veritas quacftionis vidctur cflc , qaod gcncra
fint magis prindpia quam fpedcs,pro quanto
funt eriam prindpia fpcdcnim:propter quod au-
tcm vnumquodquc talc,^: illud magis. Vnde gc-
nus,& diiFercntia funt principia fpcdd, & quan-
tum ad cfle, quiaexds coniponituri &quantum
ad cognofci, quia pcr ca dimm'tur. Nec ratio ad
oppofitum cogit, quia fpedes non eft fimplidon
immo compofirior ipfb gcncrc ; vndc licct fit
magisindiuifibilis diuifione fpedfica ,cfttamcn
magis diuifibilis diuifione rcfblutoria , nam fefb-
luimr in gcnus , & difTcrenriam cx quibus con-
ftat. Vlrim6 cpilogat,diccns,fiM qtiidem ergo du-
bitatianem^habent : hac,& talis alterafunt^d efl,
hxCjSc alia huiufincKli,quz modo non dicuntur.

SVMMiE PRIMifi
C A P. II.

Proponuntur dubitationcs dc iis,quae in hac fdcn-
tia confiderari dictmtur.

S FM MA RI r M,

Mouet quseflioDcs circacondderata in
hac fc encia,(ie q.iiibusl 5 arc tex.i. Pri»
ma, an pra:ccr iingularia , agac dc aliqui-
Ii>usper fe exiflcntibus & did^um eft non
dari talia,! 3 . tex 7. bc feq. & 1 7. tex.4 y.
Secunda,anpr3Etcrformas fcnfibilcs fin-
gulares , iic poncnda aliqua feparata ; Sc
dicendum nuUam fenflbilem feparatam
poni pofrcjbene tamen lubftanciam fepa-
ratam,& immatehalem.

ADhucvtrumofortet fonialiqaidfrdter
fingiUaria, aut non :fed horum quajita
fcientia.fed^hacinfinita. e^jt vero frdterjin-
guUria genera autjpecies Junt : fed neutrius
horum quajita nunc fcientia , fropter quid
enim imfofibile hoc diclnm eji,

Poftquam Philofbphus refiimpfit dubiuriones
tencntcs fe ex parte confiderarionis huius icicn-
ris : nunc refiimit illas quac fc tenent ex partc rc-
rum confideratarum ab ifta fcicnria. Circa quod
dao fadt. Primo mouct dubitationcs quae «fpi-
dunt fubflantiam. Scamd6 mouct dubitarioncs
qU2 refpiciunt principia. Secunda ibi : Adhuc
Mutem fiquidem, Prima in duas fecundiim duas
dubitarioncs. Secxmda ibi : Etenim totaliter. Di-
dt ergo , quod adhuc aatem fupplcdubitabit ali-
qmsvtriim freter finguUria ofortet poni altquid,
fcilicct pcr fc cxifiens aut non. Et prim^ argui-
tur qubd fic ; quia fi non , tjttafita/aentia , id cft,
Mctaphyfica ertt horum^A eft, dc fingularibus, &
fimilitcr quzlibct-alia : fcd hoc cft fupplc impof^
fibiip^«M iriCjfcilicet fingularia funt tnfinita : dc
li 4 infiuitis

MtUflrm^
8i*ntimfTia-
ctfijftqminm
mUman it-
firtuti».

Vtrit/u qtu^
fu».

Trtmafnm
dmfUx.

mn* fimfli-

CtMtfftdt <J»

icoittTM.
IndimfiyiU
CniimifiMf
dmfUf.

Tcxxat.

QmtftitMtt
tx fartt rtri
tomfidenum-
namttfmmit
hit.

Qiufiiot,
An ifmr
fnifi*mti*ft
fmrmt»Mfin
Ifdafiimi

i»ftut»jitUo
tb »rtf rtli»-
(pmuU.

VerittU qUA'
fui.

Alkerrtt

txiftit ^ «-
lit*r inieUi'
turfUrun-
tjut.

380 ^Lib.Xf.

4»infinitis autem non eft fciemia. Secundo ar-
guit ad oppofitum : ^»»4 «a ^tufunt prMerfi»-
gulMrU^Ht funt gtnera,Mt ffecies ;& perconfe-
quens ifta fcientia eilet de genetibus , aut (pecie*
bus,quod falfum eftjideo rubdit:y^^/7Mr»M/ he-
rumefi ^uijtta nttnc fcientia : propter tjmd enim
hoceft impoffibile di^um eft .- qnia fcUicet nec ge-
nera,nec fpecies videntur eflc principia, & tamen
ifta fcientiacirca principia verfatur.

Vctitas huius quaeftionis eft , vt patct ex 7.
huius,text. com.45. & circiter,quianihilrealiter
eft a fiaguiaribus feparatum, vr ait Plato, ponens
vniuerlalia (ibparatajde^quibuspoffit e(Ie (cientia;
nec ratio ad oppofltum cogit : quia flcut iam (ae-
pe di&um eft,modus fciendijvel intelligendi,non
.omnino fequitur moclum elliendi , & exiftendi :
multa enim {eorfum intelligimus,' & (cimus quae
/eorfiim nonexiftunt, Deinde cixsxi dicit :

Etemm totaliter dubitationem habet , v-
H trttm oportet aliquam,exiJHrn tre fuhfiantiam
fefarahilem prater fenfthiles fubftantias ; (^
tdt qu^ hac , aut non ^fed hac ejfe entia , (^
circahacfapientiam exiftere. Gjuarere^ui-
dem enim videmur atiam ^uandam , df pro-
fofitum eft hoc nobis : dico autem fcire fi qui-
dem feparabilefecundumfe , (jr nullifenjtbi-
hum exiftens.

Mouet fccundam quarftioncm. Circa quod

Siitifi.t.An duofacjt. Prjm^ proponit quaeftionem, fif quac-

fufontn4» ftioi^i? necefntatem. Secundo arguit pro , &

(3fi^J: pontri. Secunda ibi : Adhuc autem fi prtter.

ftbilibtu frA- Dicitergo, quod etentm totaliter habet dubita-

ier ttu I tionem vtrum oportet exiftimare alitfuam fubftan-

tiam ejfefeparabilem praterfubftantias fenfibiles,

& eas cjut htcfunt : puta prastcr fubftantias par-

ticulares,<i« «o«;quia fupple ifta quacftio eft ne-

ceiSria t qi;ia fi nuUa eft praetcr fubftantias icnfi-

biles, fequcretur quod fpla fenfibilia fint cntia}&

per confequens ciim fapicntia fit fcientia de entc,

erit drca fola fenfibilia^dci Aicix.\fed hac, fcilicct

itn(i\ii\ize[fe entia, & circa hxc fapientiam exifte-

re : quod fupplc non vidctur , quia in ifla fcicntia

quacrimas aliquara fubftantiam fcparatam : idc6

Neetjptatem fubdit , qu6d ^uarere quidem videmur , flipple in

iiHim , j. ^fta fcicntia , aliam quandam fubflanti^m , & hoc

ofieadit. gff ^gj,^ propofitum .fcilicet intcntum : dico autem

feire, id eft, fcientiamyi^«;W*OT , eftaliquod/J-t»*-

rabileperfe cxiftens, & nullifenfibilium,id eft,in

nullofcnfibili exiftens. Deinde cum dicit :

i^dhuc autem fipr/tter fenfibiles fuhftan-
fMf eft aliqt^a alia pthftantia^prater quas
fenfibilesftth^antiat oportet ponere hanc ejfe.
^idenim magis prater homines , aut equos,
quam aliorum animalium ponet quis ipfam^
aut totaliter inanimatorum ? aqualefque fen-
fihtlibus , ^ corruptibilibusfubftantiis perpt-
tuas alteras conftituere^extrarationabtlia vi-
debiinr vtique cadere.

Argumrtum Arguit ad quacfHonera , & prfmA ad partem
iukd ne>f. ncgatiuam. Sccund 6 ad partcm affirmatiuam. Se-
cunda ibi : Siautem non eftfeparabile. Dicit crgo,
qu6d adhuc autem fi pnter fubftantias fenftbiles
ift aliqua alia fubftantiajcemanex fupplc dubium
fratfr qtiales fenfi/ilium oportet poncre hane, fcili-

Metaph.

cet poteftdici qu6d praeter quafdam tantuin , 6c

practer quafclam non : cfuid enim magis prtxer ho-

mines,aut equos,ponit aliqHts ipfamM cft,fubftan-

tiam feparatam,quam aliorum animalium,«JKf to-

taliterM eft, generaliter inanimdtorumlQmCi di-

ccrct quod non videtur ratio quare practer homi-

nes , & cquos fcnfibiles,fit homo , & equus fcpa-

ratus, magis quim in aliis , fiue fint animata,fiue

fint inanimata : nec fiipple poteft dari altera pars, tjon eSe hIIt

qu6d fcilicet praeter omnia fenfibilia fit aliqua ■^««w fub-

fubftantia fcparata : quia tun(; fequitur qu6d fub- ^*>»i»»>fe-

fhntiae feparatae perpetuae fint aequales numero ^'"^^'^Ti^l*'

fubfhintiis fenfibilibus , fcilicet corruptibilibust

quia tunc ficut homo eft corruptibilis,nc erit hor

mo incorruptibilis, & iimilitcr afinus , Sc leo, &

fic de aliis,quod videtur eflc extra rationem : ide6

dicit quod conftituere fuhftantias perpetuas <tqua-

les fubftantiis fenftbilibtts , & corruptibiltbtts vi-

detur vtique cadere extra rationabtUa. Deinda

cum dicit :

Si autem npnfeparabile a corporibus qua-
fitum nuncprincipium eft : c^uid vtique aliud j/
quis ponet magis materia ? hac tamen aBu
quidem non eH ;potentia autem eft , magif-
que vtique principium principalius hac vide-
hitur ejfefpecies , (^forma. Hacautem corru-
ftihilis. ^are totaliter non eH perpetua fub-f-
ftantiafeparahiliit& fecundumfe,

Arguitad partem affirmatiuam, & imoadit ta^ Argumitim
lem rationem : Si non eft praeterfenfibilia ahqua ^uQiiSe.
fubftantia feparata: ergo non erit aliquod pri-
mum principium fempiternum : confcquens cft
faIfum,ergo,& antecedens. Circa iflam rationern
fic procedit : quia prim6 proponit confequcn-
tiam. Sccund6 probat falfitatem confequcntis,
ibi : Sed inconueniens, Dicitergo:^? aoneftftpa-
rabile a corporihus , id eft, a fenfibihbus qudfitum
ttunc principium , ideft , primum principium, dc
quo quaeritiu: quidjit : vtriim fcilicet fit materia,
vel forma,ex quibus duobus fubftantiz fcnfibilcs
componuntur : fi , inquam , fic eft , quid vriqug
aliud quisponet magif materiaM cft,qudd vidctur
prima facie quod materia poflct poni principiura
magis quiira aliquod aliud , ciim fit primum fub-
icdkum fcrnper majiens,ficut primi naturales Phi-
lofbphi pofuerunt : fcd fupple hoc non potcft di-
ci : idc6 fubdit qu6d hactamen , fcilicet materia
mneii qnidem aiiu, magis autem edpotentia : &
tururfupplenduni cft qu6d cum afhis fit prior na-
turaliter potcntia cx $. huius,tex.cora. 1 3.& ind?.
materia non poterit eflc primum principium,/J</
magis forma , quae eft a<5us : ide6 fubdit : magif- ^^ quidquc.
tjue vtique erit principium principaliits hacM cft,
qukm materia.videbitur ejftjpecies,& forma j fcd
nec forma fupplc poteft cSc principium , cum fip
corruptibilis : ideo dicitqudd hac autem , id eft,
forma fenfibiljs eft corruptibilis : quare fi fupple
fonna fenfibiUs ponatur primum ptincipium , fe-
quitur quod totaliter non eft aliqua fubftantia fe-
parahilis,& fecundumfe exiftens, quod eftconfe-
quens. Deinde cum dicit :

Sed inconueniens:videtur enim^ (^ quari-
tur fere a gratiofifsimis tanquam exiHens
quoddamprincifium,(!rfuhftantia talis .^uo-
modo enim erit ordonon exiftentealiquofrin-
cipio perpetuo,& feparahili^(jr manente ?

Probat

Summ^ II.

1 € Probat falfitarcm confeqncntis, ScensiCed hoc

cft inconucnicns,qu6(I fcilicct non fit aliqua fiib-
fiantia pcrpciua fcparata : vidcntr enim & fcrc
aaS, 4]M4tre iflHrtbH4,Cc^cct PhiloCophis gratioj^imut
id cft , famofis & authenticis , tMnqtum exifieru
^MoAcUmpriHcipium, & fMbftMtid t*lui fiulicct
pcrpttua,& feparat* : cuius rationem fiibdit:^«^
modo enim erit ordo , icilicet entium in vniuerfo,
mn exijttfjte alitjuo prihcipio perpetuo , & fcpara-
bili, & permsnente ? quafi dicatqudd non, quia
ordoperpcruitatis non poflct fcruati , nifi caa(a-
rctur ab aliquo primo principio permanaitc
VeritM 0M4' Veritas huius quaeftionis fiimitur cx fcptimo,
yj#. tcx. com.4y . & indc, &c cx duodecimo huius, ter.

com. 19. & inde. Nam praftcr fenfibilia non eft
ponere aliquas formas ienfibiles firparatas : & hoc
pt obat prima ratio,qua facfla eft : cft tamen pone-
re aliquas fiibftantias immatcriales , (eparatas , &
perpcnias,(cilicet Intclligcnrias motrices orbiura
ca:leftium , inter quas eft principaliter priiTium
moucns, quod eft primum rcrum principium : &
f\c procedit fccunda rario fada ad quajftioncm.
Tunc fcquitur illa pars :

An vnum fit prindpium corrupribi-
iium & incorrupribilium dc quo i z . hu-
ius & 1. 3. tcxt. j[y inquicitiuxca opinio-
ncra qudd cns & Vnum fint principia rc-
ium,an fignificanthocaliquid. Pequo
Ub.$. ccx.i5.&iib y.cex 2,8.

ADhiu autemfi quidem efi aliqua fuh~
fiantia , ^ principium tale fecundum
naturam^quale nunc quarimus^^ hoc vnum^
omnium^^ idem perpetuorum^dr eorruptibi^
lium : dubitationem babet propter quid qui-
4em eodem principio exi(tente : hac qutdem
funt perpetua eorum qut fitb principio : hac
dutem nonperpetua, hoc autem inconueniens.
Si autem aUudquidem principium efi corru^
pibiltum : aliud autem perpetuorum \fiqui~
dem perpetuum (jr quod corruptibiliumfimi-
fiter dubitamus : propter quid enim non per~
fetuo principio exiffente,df qua fub principio
perpetua : corruptibili autem extHente aliud
aliquidprincipiumfit huius,drillius aUerum^
& hoc in infinitum frocedit.

^ ^. Vbimouetqu2ftioncs,quacre(piciunt princi-

GfuMlOU4t . /-<• t • /• • n • \ .

iircM^nei- P*^ «^irca quod tna faat. Pximo pomt quas-

fitty-frimh ftiones ciica prindpiorum qualitatem , fcilicet

tirc» ttrum qualia funt. Secimdo drca printipiorum quidi-

quAlitMtem, tatera,(cib'cetqu« funt. Tcnio coraparat ea quo-

modo ad inuicem Cc habeant. Secunda ibi : 5»

aute^ aUquis rurfus. Tettia ibi : Adhuc autem

vtTMm prtnctpta. Dicit ergo , quod adhttc aMtem

fi quidem eft, id eft , datp qu^djlr aliqMa fMbjian-

tia,cr principiMm tale fecundum natMram , <jMale

nunc <]uarimus , habet dubitationem hoc , fcilicct

principium vtrum lic vnMm,(p- idem perpetuoruniy

& corrMptthiltMm;c^3i fi fiipplc eft tdem omniMm,

efi fupplc diibium prepter qutd ^Midem principip

exifiente eodtm : hac tjuidem fuat perpetua eorum

qut funt fub princtpio thae autem non perpetua;

»7

VeritMt qutr-
fiti.

Cap.I. 581

hoe enimyiiecax i*iC9rrMeniens,qu6d firilicet ab co-
dem principio quzdam non :fi autem alitid tjtd-
dem principium efi corruptibilium , aliud autem
perpetuorum , hoc fupple poteft cfle duplidter.
Vno modo quod prindpium corrupribilium fit
pcrpetuum , ficut & pcrpctuorum, Aiio modo
quod principium corrupribilium fit corruptibilc,
& Ttrunquc improbar : primo primum , diccns
fiquidem principtum, fcilicct qaod efi corrupttbi~
tutm^fit perpetuMm fimiliter ditbitabtmm : propter
ijuid enim principio exislente perpetuo , non funt
perpetua, fupple ea qua; funt fub prindpiorQuafi
diccret quod non videtur. Secundo improbat
(ccpndum mcmbrum , dicens cormptibtli autem
exifiente, fcilicet prindpio comipabiliimi,(equi-
tur quod huim prtncipij fit aliijuod principtttm,<tr
iUiiti alterum ,& hocin infinttum procedtt , quod

gatet e(Ic falfum,cx i.huius : tex.com. j. &indc.
.ario huius concfcqucnriz affignatur : quia illud
prindpium corruptibilecrit generabile:omnc au-
tem gencrabile nabet prindpium , & fic illius
principij crit principium in inhnitutn.

Vcritas huius quaefHonis eft, quspatct ex iz.
huius,tcx.com.i5). & inde, quod prindpium pri-
mum,& primiun moucns e(l vnum omnium : (cd
ab eo proccdunt quaedam incorrupribilia, quae fi-
bi funt propinquiora , & quacdam corruptibilia,
quaf fibi funt «moriora;in quibus gcncrarionis,
& corruptionis eft caufa media,putaca:lum,qucKl
cft incorruptibile fccundum (iibftantiam : fcd va-
riatur CcamAam^bi : ncc ratio ad oppofitum co-
git : nam ab podcm primo prindpio poteft cfle
efFcifhis corrupribilis & incorrupribilis, proptcr
diuerfitatem prindpiorum intriniecorum:princi-
piacriam lujn proceduntininfinitum,efto eflet
qupd corrumpantuTjVt condudit vna rario : quia
prindpia intrinicca corrupribiUum, quae ponun-
tur corruptibilia , non comunpantut per (e ; (e4
pcr accidens cx 7. huius : texxom.i6.& inde>nec
per coniequens refbluuntur in aliqua priora,cuia
fint firaplicia. Deinde cum dicit ;

Si autem rurfus aUquis putat maxime
frincipia tmmobiUa effe ens, (jr vnumponat,
primo quidemfinon hic, aUquid, (jrfuh^an^
tiam, vtrunque ipforum fignificat , quomodo
eruntfeparabiUa^^ perfe : taUa autem qua-
rimus perpetua , qu^t (^ prima principia. Si
vero bacaUquid-f fjrfubHfantia vtrunque ip-
forum fignificat , omnia erunt fubHantis en-
tia^de quibusenim em pradtcatur, dequibvf
damautem^f^ vnum jubfiantiam autem effe
omnia entiafalfum.

Mouctquajftionesdrcaquiditatemprindpio- .^^ ...^
rum. Cifcaquod piafacit. Primo quacntdequi- tMemfriad^
ditate priricipiorum (eciidum opinioncm eonmi, fitrmn <]Ma-
aui ponunt vnum, & ens cire prindpia. Sccundo "'• J • f; O^
fecundum eos , qui ponunt Mathemarica media. ^j^l^f^
Tcnio fccundum eos , qui ponunt fubftanriam. ™ '
Secunda ibi : Si vero lineat. Tcrtia ibi : Sxhibet
autem. Prinu in duas , fccundum duas rariones,
quas addudt ad quarftionem contra eos. Sccun-
da ibi : Adhuc OMterp. Didt crgo , quod fi ntr-
fMm alttjMts ponat principia rentm ens & vnum^
quaj funt principia maxime imrnohilia , quacrere;
aliquis vtrum vtrttfKjue iUorMm fignificet hoc alt-
qitid,& fMb/fantiam,a.\xnoii:Ci nonvrrunque tpfo-

VnitmttUitm
ejl frimnm
priruiftMm
em»imm, fed
'uariomodo,'
Frineipiarti
frtceiunt i»
trtjiaitftm.

trJfM »pi-

ponfignifi-

iS

381 Lib. XI.

rum /igmfic4iMoc aliquid & fubftanriani, iqnomo-

do eruntfeparabUijy &perft , fcilicct cxiftentia?

D* int* Cr Quafi dicetet qu6d non eiunt , quia nihil praEter

■•• fubftantiam poteft fcorfum exiftere pcr fe , & ta-

mcn taliaprima prinpipia qutrimm^x (vaiiper-

petua , & pcr fe cxiftcntia :Ji vero vtriutque ipfi"

tttmfignificat hoc aiieiuid}, 8c fubftaBtiam , fequin

pxc qupd omnia entia erunt fubfiamta , &nihil

fupple erit accidens : eaim pro quia., enspradua"

turde omnibtts.: vnum autem, u^ilicet przdicacur

&dicit de quibufdapt ,c]aaxams fun: multa dc

eMtfuhftMH- quibus fone dubium cft <^ualiter>ynura prafdica-

tiav. j^f . {^j ^Q i^Qf. di^una eft 4..huius, qusftione de

Vno j & fubdit , omnia autem entia e(Ie fubftan-

tiam falfixm cft, cum fint muka^cidcntia ; ergq

vnum, & ens non fignificant fubftaoiiain, & hoc

diquid. Deindf cum dicit ;

K^dhtic autem frimum principium quod
vnum dicentihus-.i^ hocfuhjiantiam : ex vno
autem, & materia numerum generant primo,
t^ hancfubjiantiam dicunt ejfexquomodo con-
tingit quod dicitur verum ejfe : dualitatem
tnim O" reliijuorum vnumquem^tie nume-
rum cornpofitorum quomodo vnumyOportet in-
telligere.de hoc enim neque qtficquam omnino
dicunt,nequefacile ejt dicere,
t

Ponit fecundan? rationem,dicens, qa6d adhuf
autem dicentibus, id eft,ponentibus primumprin-
cipium , ipfum quod eft vnum : & hoc, fcilicet v-
TmmciTefubfiantiar» , exvno autem , &materia
generantnumerumprimo , id eft, vt primum efFe-
6lum,^ hanc, fcilicet numeri dicunt efiefubfian-
ttam : iftis inquam fic dicentibus quomodo cornpe-
tit qttod dicitur verum ejfe ? Quafi diceret quod
iion : quod probat ex hoc, quia fi numerus com-
ponatur ex.vno,{equiti}f quddnumerus fitquod-
dam vnum : ficut quod componitur exmateria,
8c formaeft materiatum , & formatum^quod ta-
mcn eft impoflibile vt videtur ; idco fubdit:<^«<«-
litatemenim ,&vmtmquodcjue reliquorum nume-
rorum eompofitorum,fdlket ex vno.quomodo opar'
tet intMgere vnum ? Quafi diccret qu6d non : de
hoc enim neque dicunt , nihil fcilicet ipfi Platonici
nec efteisfdcile dicere,vt videtur.

S F M M A R 1 y M.

Dequiditateprincipiorum reGund^m
aflercntes eifc Machematica. Itcm fe-
cundum eos qui dicunt fubftantias ciTe
principia, de quibus \. y art. tex.9. Itera
an dar! pofllt fubftantiafeparata. De qui-
bus omnibus adum eft 1. 5 •

SI vero lineas aut hU hahita : diea autem
fuferficies primafonat cfuis frincipiaihac
^ autem non funt fuhHantiafeparahilei. Deci-

fones autem <^ dittiftones ha quidemfuferf"
cierum:h^ autem corforum : funBa autem li-
nearum. Adhitc autem termini eorundem
horum, Omnia atttem hocin aliis exifiunty dr
fefarabile nuUurh ef.

%. cpiu. dt Inquirit de quiditate principiorum fecundum
iAathtmatt- QpjjiiQngm eorum qui ponunt Mathpmatica in-

Metaph.

AI.huiic {ci-
licet nonre-
xain.

termedia e(Tc principia , & diuiditiir induas (c^
cundum duas rationes quas adducit contra co.*
Secunda ibi : Adhucautem quoniodo.DicKat er-
go , qu6dy» vere quis ponit prima principia.efle
lineat, aut his habita , id eft , confequenter & ha»
bentia :dico Mttem fuperficies,& alia hutufinodi*
Poncbant cnim corpora componi cx fuperficie-
bus, & fuperficies ex lineis , & iineas ex pundis;
hac autem non funt fubfiantit Jiparahtles , quafi
per ie poftent exifterc;quodprobar, quia funt de-r
ei]iones,& diuifiones linearum. Adhuc autem ho^
rum eorundemfunt termini , puta pundfais eft tcr-f
(ninus linex , & linea fiiperficiei , & fiipcrficies
corporis : ex quo infcrt qu6d omnia .h<tc extftunt
in aliit ; ficut fcilicet accidens. in fabiedo , &
nuUum efi feparabilei^ per confequcns non erunc
principia,vt illi Placonici pofuerunt.

Notandiun, qiiod pundus eftdiiufib lijiesc , &
eft terminus. Eft diuifio quideni,quia in pundo
lignato infra lineam habet dluidi line? fi diuidi-
tur. Dicitur etiam temunus , quia extremitates
lineae ad punda terminantur,& eft diiFerentia in-
ter pundum diuifiuum , & terminatiuum j quia
pundlus qui terminat eft adu in linea j fed pun-
(ftus qui diuidit eft fol6m in potentia ; nifi poft
fadam diuiijonem;& tunc iam acquirit rationem
terminantis. Similiter intelligendum ^ft dp ii-
nearcfpedufuperficiei, & defuperficie refpedu
corporis. Exquo fequitur, quo/huiufinodi Ma-
jhematica non funt kparata : quia dipifiones , &
tcrmini remm non feparantur a rcbus quariim
fiint termini ; nec per confequens eruht principia
a rebixs fcparata^vt illi Piatonicidixcnim. Deinde
cum dicit :

Adhuc quomodo fuhftantiam exiltimare
ofortet vnita (jr fun£li ffuhstantia quidem
enim omnis generatio ejt :funRi atttem nof»
eJl,diuifto enimfun6lum.

Ponit fecundam rationem,dicens, qu6d adhut
q^omodo ofortet exiftimare,id eft,opinari aliquam
fuhftantiam cfte vnius, & punBi : quafi dicerct,
qupd non ; fic jntellicendo quod vnum , & pim-
€t\im fint quaedam fubftantiac ; quod probacquia
cmnii qnidem fubfiantut , quae fupple iricipit no-
uiter elVceftgeneratio, id eft,qu6d accipit efle per
generationem ;pun£ii autem non <ry?, fupplegene-
ratio : pu»iium enimeft qu^dam diuijia ; ita quod
ad diuifioncm linea; incipit pundum noiiitcr efle
fine generatione fui : exquo fequitur quod pun-
dum non eft de fubflantia lineac,idcra intelligcn-
dum eft dc vno. Deinde cum dicit :

Exhihet autem duhitationem y& efortet
quidem fcientiam ejfe vniuerfalium, (^ talu:
fuhftantia autem non vniuerfalium ejfe j ma-
gis autem hac aliqutd, ^fefarahile: quarefi
circa frincifia eft fcientia , quenMdo ofortet
frincifium exiFtimare fuhjtantiam ejfe ?

Inquirit de quiditate principiorum fccundum
opiriionem eorum , qai ponunt fubflantias efle
principia. (Tircaquodduofacit. Primo inquirit
vtriim principia.fint fiabflantia. Secundo vtrum
practer primanifubftantiam fit aliqua. Secunda
ibi i^dhuc autemvtrum eft aliquod. Dicit ergo,
quod exhibei autem dubitationem , vtrum fupple
fubftanriac fint principia. Et^ arguit qu6d non :
quia ojnnem qHidcrn fctentiam oportet ejje vmuer-

faltum.

'9
PunHtn tji
diuifiuit6,fjy
terminatium
littt* qutnnh,
dp.

Mathtmatir
c» ttonfitpt
rtrumfrinch

fia.

PunSa inci-
fiunt efft fi-
nt gener*tio-
ne.qtiod ta-
mtn htnt
exnminahi-
tuf confe-
quenter.

IQ

t. tfin. de
fubjt»ntiM'

^ vniutr-
frU dufl.
Prmcifium,
Cr frinclfi*-
titmintTimft-
tMfunt vni-

XI

Summa^ IL

f*Uitm,& ralis, {cilicet vniucrfalis : itaqae qoali-
bet fcicnria eft ie aliquo vniuerfili determimto
▼t de fubic«5h3 : fiibftantiam autem patct non cfle
de numcro vniucrfalium^ "w^'* 'fi ^ altijutd

2ualc noneft vniuer/alc : &feparalnle, id eft> pcr
: exiftcns , ex <juo fequitur qu6d de (libftantiis
non fit icientia:^»Mr<:7ypro quiz, faentia eft circa
•principia : cjuomodo oportet exifiinutre/itbiiMittMm
ejfe principium ? Quafi diccret,non.
Vttitiu qn^ Veritas huius quzftionis , & adiarum daanim
futrum j . quzftionum eft, quod vnum, & ens, quantum ad
primam : & Mathcmarica,quantum adfixundatn
non funt rerum principia, nec fiibftantia: , vi po-
teft coUigijCx 7. huius,tcx.com.i8. & inde,&: ex
j j. & 14, libro huius ; vbi iftam materiam Philo-
fophus prolixius pcrrradat : Quoad tcrriam quac-
ftioncra fi fit fermo dc principiis cxtrinfecis C\c
aliqu2 fubftanriz feparats , puca Intelh'genrix
funt principia omnium entium vniuerfalia vni-
uerfalitate cau^litatis : principia autcm intrinfc-
ca in gcnere Subftantia: funt fabftantiac : in aliiJ
Generibus funt fimilitcr iri eodcm gcncre cum rc
principiata , eo tnodo quo ftmt principiara , &
ijompofita intrinfec^, vt dcclarawra cft 8. huius.
Deinde cum dicit :

K^dhuc vtrum tfl diqmd pr/tttr fymlont
aut non[dico tMtem)matcri4m , & quodcum
hac;fiqmdem enim nonyquit quidem in mate-
riA^orrttptibilia omnia, Si autem efi aliquid^
f^ecies vtique erit , (^forma. Hoc igttur in
qutbus efi,(jr in quibu^ non^ dtffictle determi-
nare, in qmbufdam enimpalam non exiHens
feparabilisJpecitSfftHa domtts.

i^.itfnu' Inquirit vtriim prjcter primam fubftanriaraj

^mtmqm- qyjf gft fubftantia particularis , fit aliqua , diccns,

hn*lt»amdt *3"^ adhuc autem efifuppU dahitzno, vtritm efi

' ttliquod pr^erfynohn, id eft, prstcr fingulatc,4«^

mn,Sc cxponit quid eft dichim fynolon : dico au-

tem materiam , & <jUod cum bac \ fingulare cnim

pft quoddam matcrlale rc{pe<3:u fpeciei » & com-

pofitum cum hac fcilicctmateriaindiuiduali,quae

cft quacdam harcceiras : & arguit ad quaftioncm:

fi tjuidem enim non efi , fupplc aliquid praeter (y-

polon compofitum cum nutcria : onmia autcra,

qua quidemfunt in materia funt corruptibUta \ 6c

tunc nihil eflet perpemum , quod cft falfum -.Ji.

(tutem efi aliquid,prxieT fynolon,illud vti^neerit

fpecies, & forma } & tunc remanet dubium , quia

,W,fcilicet forma. in ^tfihM efi fupplc feparabilis,

& in quihits non,difficile efi terminare : in cjuihuf-

Ktn dmtur tUm enim palam efi quod jpectes, id eft, forma non

^Ji:^ tfi exifiens feparabilii,^XA forma domqs,& fimi-

iiter omnes alis fotmx artificialcs fecundum

criam Platonicos, vt didhmi eft 8. buius, dc dice-

tur etiam in iz.

Vtritas qnf Vcritas huius quarfHonis eft, quod practer fub-

P^ flantias fenfibiles , & fingulares eft aliquid fepa-

ratimi , pota fubfUnria: immatcriales , quac funt

moucntes cjclos;non tamen fifijt feparats fbrmac

rerum,fcnfibiles,necidear,velnumerus, vt Plato-

nici putauerunt, vt iam di6him eft fuprL Deinde

caia didt :

Adhuc vtrumprincipiafpecie , aut numero
eademfi enim numero,omnia erunt tadtm.

Mouet vnam dubitationem de compararionc

Cap. I. l^i

prfndpForam ad inuicem , dicens , quod adhue
uipple eft dubitario,t//r«m princtpiajint eadem tn
fiecte,aut numero, aut non : & arguit ad quacflio-
ncm :fi enim funt eadem numero, om/tia erunt ea-
dem numero, quod eflfalfum. Et cft fupplcnda
latio ad oppofitum : quia fi non eadem numero,
reflat quasrcK caufam diucrfitatis nuraeralis.

Veritas huius au«fHom's habctur ex iz.huius,
quia prima principia extrinfcca funt eadem nu-
mero oraniura : quia primum monens cft prind-
piom agcns , & vlrimus finis omnium, vnus nu-
mcro cxiftens : prindpia •iexb intrrnfeca funt di-
uerfa fimpliciter ; licct fint cadem fecimdum pro-
porrionem , & fccimdum vnitatem tranfcendcn-
tcm vniuocam» vt ibidemprolixiu$ dedudtur , &
declaratur.

§luifti» is
frtndfitritm
ad inmiftfn
eofnrMtiett»,

Vtrkai mu^
fti.

Prindfia,^

ttrum idtttm
titat fumt
iuo.

XX

SVMMA SECVNDA.

Proponuntur ea qua ad huim fcientia confidern-

tionempertinent. De quibw itt 4. libra

traliatum efi,

C A P. I.

Hanc fcientiam confiderare de omni ente, vt en«
eft,& de principiis demonftrationls,

SVMMARirM.

In hoc capitcrcfumitquxfusetradi-
dit 1.4. de obiedo huius fcicntiac, & ana-
logiacntis. Docct cns cfTc vriiuocum,
de quo Dodor 1. 4. q. i . oftcndit omnia
contraria rcduci ad vnumcns,&: quod-
nam cft illud.

QVoniam auttm Philofophi fcitntia tfi Tci.cj.
entis inquantum tns vniuerfaliter , ^
nonjecundum partem : ens auttm multiplici-
ttr , fir non fecundum vnum dicitnr modum,
Siquidtm igituraquiuoctyftcundum commu-
ne auttm nihil, non tBfub vnafcitntia : non
enim vttumgtmistalium -.fiauttmfecundum
aliquid communt y trit vtique fub vnafcitn-
tia.

Poftquam Philofbphus recollegit , & refum-
pflt quafdam quaefHones,de quibus fuit h€tat mc-
rio in 3. libr. nunc rcfumit ea qua: dixcrat dc am-
bitu huios icientia in quano,& in principio fex-
rilibri. Circia quod duo fadt. Prim6 facit quod
didum efl. Seamdo comparat hanc fdcnriam
ad alias ex prsdichs. Secunda ibi : Omnis autem
fcientia quarit. Prima in duas. Primo often»
dit quod huius fcicnriac eft confiderare de omni
ente. Secundo oftendit quod eiuseftconfidera-
/e prima principia demonftrarionis. Secunda ibi:
^uoniam autem,& ALahematicm^nvaz in duas,
Primo oft^dit quod omnia entia reducuntur ad
vnum communc. Sccundo quod ifta fcicntia de-
tcrminatde omnibus cntibus fic redu£ris. Sccun-
<Iaibi: Quemadmodum Mathematicm. Primain
duas. Prim6 facit quod di<ftum cft. Sccundii
oftcndit quid eft illijd vnum ad,'quod omm'a cntia
rcducuntur. Sccunda ibi : Dtfiert autem nihii,
Priraa in duas. Prim6 proponit intentum. Se-

cund<^

SermoJtam,
Utm(fm»d»
e»nfitltrtmdi

Mttafhiffica
in ordint »d
oJfMt fdkiof*

Z>f VHttMte
ntii in com-

VorMfn rtiu-
Siortt in ib-
fum.

Jli»c Mrgu-
mentum t^*
c»x contr»
ntgantes v-
piuocatio-
ttmemu.

<t

384 Lib. XI.

cundo declarat ipfiim. Sccunda ibi : Fidttur itd-
que. Dicit ergo,qu6ci ^uonianifcientia PhUo/bphi,
id eft,Mctiip^yfici, fft cntu inquantum ens,& hoc
vnmerfaUter & non fecundUmpartem, id ell > (c-
cimdum ratibncm alicuius cntis particularis , fed
jGbcunduro raiioncra vniuer(aJcm,quac pft entis in-
quantum cns. itgrum ens dK^ttnr multtpltctter &
non dicitur fecundkmvnum modum.-ff qnidem igi-
tur £<juiHoce ; ffiCHnduTif commune autem nihU, id
cft , quod fi ifta njultiplicieas cilct aequiuocatio,
& entianon dicerentuj; fecunduri) aliquod com-
njunctunc cas inquantum ens non eji, id eft, non
caderery«i^ vnafcientia :non enim-taltum,{cilicet
cntiun) efl^t vnum gentt» comnfune,aA quod rcdu-
cetentur,fi (upple asquiuoce dicereniur, & taraca
vnara {cientiam opprtct clTe ynius generis Gihie-r
£ti ijf autem ruppie thultiplicitas cntis eft fupple
fecundum altifuod commune : erit vtiqueM eft,ca-
iiCtfub fcientM>v^\xm fupple cns- inquantum ens,
Jioc eft vetum,quia qaultiplidtas cntis eft multi-
tiplicita? non fignificatotum : fcd fuppofitQtutri,
qux nqn tollit vtiiuocationem (ntis, vtoftcnfun^
^ft^. huius. Deindc ciim dicit :

Vtdetur itaqtte d't6i$modo dici , quemad-
fuodum medicattuum., & falubrey etemm ho-'
fttm vmtmcjuodtjue muLtipliciter ; dicitur aU'
tem fecundum vnumcjuemque modorum ,to
quod hxc quidem admedicatiuam Ccienttam
redttcitur alitjualiter , hdc autem adfanitd-
tem 5 h^cauterH altter ad idem^aut vnum-
quodque , medicatiuuf enim fermo cultelluf-
que dicitttr y eo quod hic quidem a medicattua
fcientia fit , hic autem hutcvtilisft ,ftmiliter
auteT»^(jrfaUlfre : hocquidementm, quiafig-
nifcatiuumfa nitatiSy hocaut ?, quiafa^iuum:
idem autem modttitS' in reliquis. Eodem ita-
que modoy c^ trts omne dicttur , eoenimquoi
entis inquantufft ens pafic , aut habittts , aut
difpofiio^ aut mottts , aut aliorum aliquidta-
liumftydtcitur vnumquodque ifforum ens,

Declarat intltum quod prppofiiit. Girca quod
duo facit. Primq oftendit quod omnia cfitia re-
dueuntur ad vnuni commune. Sccund^ qftendit
idcna dc ortnibus contrariis. Secunda ibi : Quo-
niam autem omnii entis. Dicit ergo,qu6d vidnur
deleduaione Vtique fupple ipfum cns dici di^o modo fcilicet
^tttiribu- vtdicatur fecundum aliquod comraune ^ftwM*;^
tione entium modum a/injiU dicuntur medicatiuum, &faluhre:.
»4 *«}' etenim pto quia , vnuraquodque iflorum multi-

^licitcr dicitur,c6 qu6d hoc quidcm,id cft,medi-
catiuum alitct rcducitur ad.fcicntiam medica-
tiuam : hoc autcm,id cft,falubrc, reducitur fupplc
{dcundtmi vnumtjuemtjtte modorum^itet ad 4ni-
tatcm, hoc autcm aliter ad idcni , zmvnumqHod-
quey id eft, fccundura qu6d hoc fic rcfertur ad fa-
nitatcm,ho<; autcm, idcft,illud alitcr ; taraen ali'
quod tdem efi ad quod vnum(\uod(]tu diuerfimode
reducitur : qupd exponit primo de mcdicatiuo,
diceps^ c^\ib^/nedtcatiuui etiam divitur ftrmo , &
etiam culteUus ,eo cjuod hic quidem, fcilicct ferraq
fit afcientia medtcati^a : hic autern , fcihcet cul-
tcllus po quod cft vtilis huic,id cft,cidcm fcicntiat
mcdicatiuas, ficutinfbrumcntum. SecundQ expo-
nit illud de falubti, dicens yqaddjmiliter OHtetn,
^faluhre hoc qutdem dicitur , q^ia efi figtifica-

Metaph.

.t-3-

P»elar»t
ei dixit

tiutim fanitatii, puta yrina hoc autem efuiaefifa*
iltuumfanitatis , piua potio : i/iem autem modui
iupple , ej} & inrelttjftis , qu£ attributioncm ha-
bent ad aliquod vnum:poflea applicat ad propo-
/itura, diccns , eodem vtique moda & ejfe ens dici-
tur , quia £ipple oraiaa jpntia reducpntur ad ens
coraraune aliquo modp ; etentm pro quia , vnum-
quodque ipforutp dicitur ei7s,vel tn eo quod eFlpaf-
fio entii inquantum ens, aut hahttui,aut dt^ofitio^
atu motu6:aHt fic dicitur aliquid aliprum taltum:
jpam onmia cntiay»c,vel ficjiabentattributionem
ad ens (loraraune quod eft ens iiiquaniUm ens.

Notandum qu6d,vt oftenfumeft quartp,& 7. ^^
huius,fimile non eft fimile omninoiquia iam non Aliter ent
ellet firailc , fed omnino idem ; licct ergo fanitas & medtca-
dicatur xquiuocc de vrina, & de animsili , quate- ^'**'?'' "^*'
jtiu§ fanitas non exiftit formaliter iji vrina,ficut in iJlfi*^^
animali ; taraen ens vcre dicitur vniuoct de fub- tur.
flantia,& accidente , & in vtroque formaliter in-
cluditurjeft tamcn firaile prp tanto, quia ficut^r
nitas dicitur iecundijm quendam ordinem attri-
butionisdefanitare in animali, & in vrina i fic &
fns dc fiibflanti^ ^accidente, quatenus fubflan-
tia cft ens perfedrius a.ccidente> Deinde cura dicit;

^oniam autem omnU entU advnum alir
quidy ^ commune redu^iiofit ; ^ cffntrarie-'
taium vnaquaque adprimas dififerentids (jr
contrarietates reducentur entis tff^e plurali-
tas,(jr vnumftuefmiittudo, & dtfimilitudfr
frima entisfiot differentU :fue aliaaliquaz
funt enim hafpeculata,

Sicut entium

ftc dy cnttTM'
rtMTUmenfte-
differtntiitri
fit reduSit
ftdvnamfri'

Tafsienwiif
tntu,»Ut vi»
nitt, alfd
diJiunStt.

Oftendit qu6domniacontraria rcducimtur ad
aliquam primara ,dicens quod ejuoniam omnts en-
tiffit redu^io,lcilicei ad ens inquantura ens,vna-
(fuaque contrarietatum, fupplc diffeientiarum en-
tis , reducetur adprimoi dtffetenttoi & contrarie-
tates entii:ftHe fupple illa contrarictas Cnplurali-
tM,&vnum,fiuefimiUtudoy & dtjjimtlittido :qu*
/««tfHppIe differenti* entis : fiue aUquaaUtfint:
enim pro quia hx fpecHlatafunt a fcientia fupplc,
qu«e fpeculatur ens inquantura ens.

Notandumqu6d,vt tadum^eft 4. huius,difFe-
rentis , fiue paffiones cntis qucedam fiuit difiun-
(Sbc , puta conringens velncceflarium , caufa vel
caufatura, vniun vel plura:qu£Bdara aurem hon,(Sc
iicut ergo omnia cnria babent quendam ordi-
nera attributionis ad aliquod vnum primura, pu-
ta ad ens inquantura ens,vt fic pofTHit cadere fub
coniiderarionera vnjus fcienriasjfic & oranes dif-
fcrenti^c difiundbe , & contrariae rcducuntur ad
aliquam vnam primara contrarietatcm, quzcun-
que fit illa propter eandcna rationera. Dcindo
cum dicit ;

Biffert autem nihil entis reduSfionem ad
ensyaut ad vnum fieri-.etenimft non idem fed
efialiud.,conuertitur quidem ; vnum entm ens
aliqualiter etiar» ens vnum.

Oftendit quid cft illud vnunj ad quod orania
enria reducuntur. Circa quod duo fadt. Prim6 i.ntwm rt^
facit quod didlum eft. $ccund6 remouet dubium '*'*"' '^**
drca dicba. Secunda hi-.Qttoniam autem funt *t^^J'
amtraria. J)idt eigo,qCi6d nihU differt reduaio- ^^nfi^.
nem entit fiiri ad ens , aut ad vnum : etenim pro
quia : / fupple ens , & vnum non fimc idemfed

aUttd

ij

Summ^ II.

diud , fupple fbrmalirer , Ucct Cmt ideni realiter,

cx 4. haiusirdtmtn coniurtttur ejuidim vnum cum

j>*tdtmitMi* ^^^ ijj quod fint idem conueriibiiiter : emm pro

€Mtis% fT V* • II- a ^ C

^.^ " <imi,vnum ertt tns tuu^HMtter^ & cconuerlo : ens

efi vnum : & dicit altijudtter , quia ens & vhHm
Ucet flnt idem realiteritamcn ibrmaliter non func
idem : ratione ergo huius idcntitaris & conuerci-
bilitaris nihil refcrt redudionem entium fieri ad
cnsjvel ad vnum. Dcindc cum dicit :

^ufiniam autem funt antraria fimnia

«ittfdem , f^ vnittifaentid (pecuUri : dicitur
autem 'vnumcjuodcjite ifforum fecundMm fri'
ttationem, Et vtique quadam duhitahitali-
quu quomodo dicuntur fecundum priuatio-
nem,quorum efi intermedium aliquid, quem^
admodum iufiij^ iniujti. Circa omnia vtique
taliapriuationem ofortetfoni , non totius ra~
tionis fedvlttma j^eciei t futa ft eft iuHtu fe-
cundum habitttm quendam obedtens legibits:
nonfemferinittjlus eritytotafriuatus ratiene,
tunc ferfuaderi autem legihus defciens in ali^
quo. Et fecundum hacfriuatio inefi ifft , eo^
dem atttemmt>do,dri» aliis.

S^MTt etit-

fTMrierivn*

Mfesfli»*.

i6

efumotUom
ni» tontrMri*
ft hiAtttt, vt

frimtti» , ir

h»bitm cim
aliqM fint
tnedtMt» dt-
elsrat.

triuAti» du'
fUx.

Iniufliu Kci-
fititr dnfU-
dttr.
ALtonc.

H.eraouet qiioddam dubium circa dicla : quia
cnim dixerat quod omnia contraria , perunent ad
conjiderattonem vniut fiientia:cmas rario.eil:
quia vnum ^ontrarium , hahet rationem priuatio-
nis , qux cognofotur per habitum ; ideo cft du-
bium quomodo contraria , qua: habent , medium
dicuntur fecunditm priuationem , cum priuario,&
habitus fint immediata circa fiibiednra aptum:
hocautem remoue.t intcndens ,qu6d contraria
prout reducuntur ad priuatiua , fimt immddiara
lcilicct circa proprium fubicAumicuius rario cft:
quia contrarium includcns priuarionern ifto mo-
do , non priuat toialitcr totam rationcm habitus,
(cdperfcdioncm illius , vtfiiujfm dicatur quia
ferfeBe obedit legibm .' iniuftus priuariuc dicctur,
non qui in nullo obcdit , fed qui in aliquo non o^-
bedit': fi ver6 accipcrctur contrarium proprium,
prDutcontrarietas dicit maximam , & pcrfcdam
diftanriam , vt dicatur imHJtM qui in nuJlo obedtt
legibiti,mru:'<:ih medium inier ipfa,lcilicct qui in
aliquo obedif & in aliquo non obedit, Et hoc cft,
quod dicit quAd quoniam autem contraria funt
vniui,dr eiufdemfcientia/fecMlari : dicitur autem
vnumquodtjue ipforum , kilicct contrariorum fe-
cttndum pTiHationem,& idei vtique dubitabit ali-
quii quomodo qutdam contraria diCHntur fecun-
ditm friuattonem ; iUa fcilicct ^Horum ejl aliquod
intermedium quemadmoium iuhi ,& imufli. Ef
fubdit folutionem, diccns ,qu6d circaomnia ita-
quetalia priuationemoportet bpponi non totins ra-
tionis , fcilicct ipfius habitus ; Ccd^vltima fpeciei,
id eft , pcrfedionis eius ,puta fiefl iuftM fecun-
dum hahitum quendam obediens legtbut , non fem-
fefiniHflm erit totafriuatui r4/jffw<,(cilicct ipfius
habims ; fed dicA ferfuaderi , id cft , obcdirc le-
gibiu defictens in aliquo, & fecunditm hoc inefl
fibi priuatio , id eft , habct rarioncm priuarionis

rcfpe<fhi alterius contrarij , & habims : eo-

dem autem modo efl , & in alits ,

fdlicctcontrariis. Dcindc

cum dicit:

Sctti Ofer. tom. IK,

Cap. I. 385

S FM M A R I Vli,

Hanc rcientiam confidcrarc omnia
cncia,vc reducuntur ad vnum,fcu ad cns,
vtfic, quod oftendic indudiuc infcrcns
indc , omnc ens quancumuis mulriplcx,
dici fecundum vnum aliquod commune.

QVemadmodum autem Mathematicus
circa eaquaex abUtione Theoriamfa-
tit, circumtotlens enim , omnia jenfihiliaj^e'
cuiatttr,futajeuitatem, (jrgrauitatem^^ du-
ritatem^(jr contrartum,adhuc autem caltdita-
tem , & frigiditatem, df alias fenfthiles con-
trartetates. Sotkm autem derelinquit quanti/y
(jr continuum , horum quidem ad vnum , ho-
rum adduo , horum vero adtria , (^fafiones
horum inquantum quantafunt , (^ continua^
dr non fecundumaliud altquidjffeculatur, (jr
horum quidem eas, qua adinuicemfefriones
conftderat (^ in his exi/ientia , horum autem
commenfurationes , dr incommenfurationes,
horum verorationts. Sed tantum vnam , (^
eandcm fonimus fcientiam Geometriam ^ ee-
dem modofe habet^^ ctrca ens.

Oftcndit quod ifta fcientia determinat dc om- 17
nibus enribus fic rcduftis ad aliquod vnum com-
muncquod eft ens inquantum ens. Circa quod
tria fadt. Prinio oftcndit pcr fimilc qu6d vm'us
fcicnria: eft confidcrare omnia qua: ad ens rcdu-
cuntur. Sccundo inquirit cuius fcicndac , often-
dens quod non altcrius quam Mctaphyficat. Tc^-
ri6 infcrt cx 6idd% conclufionem intcntam. Sc-
Cimda ibi : Huic enim accidentia. Terria ihi: ^uo-
niam autem ens Dicit crgo,qurd quemadmodum
Afathematiciufacit Theoriam^d eft,confiderario-
nem,ctrca ea qux ex ablatione,id eft,qus funt ab-
ftra(5b a mom,& a matcria CendhiMycircumtollens
enim,id c(i,circum!J:vihcns,omniafenJibtlia,fpecH-.
latur, ipfa firilicct Machcmatica,^«M,circum{cri-
hens,graHitatan,& leHitatem,duritiem,& eim co~
trariumXciMcct mollitiem,i«</)!?«f autem caHdita-
tem,&Jrigiditatem, & altai fenfibiles contrarieta-
tes :foliem autem quanttim, & continuum derelin-
^«*/,fupple in fua confideratione : horum quidem,
fiue fit fupple conx\n\i\xm,ad vnum, id cft, (ecun-
dum vnam dimenfioncm , vt linca : horHmautem
adduo .,puta. Cu\^ci£cics : horum autfm ad tria ,
puta corpus : iterum fpcculatur , & horumpajfio-
nes inquantum funt ejuavta , & continua , & non
fuundkm aliquod aliud , id cft, non pcr accidens,
firilicet quia non confiderat pafliones corporis
fccundum quod corpus eft ferreum , vel ho-
neum ; fed prxcise inquanmm quanmm ', vcl
continuum : hmilitereft de Unea, fupcrficie,&
aliis : itcrum confiderat horum quidem eat , aua
funt ad inutceni pofittones , puta confidcrando fi-
guras : itcrum in his e:ciftentia , id cft , acddcn-
tia , & etiam horum commenfttrationes , & in-
commenfttrationes , & iterttm horum rat iones ,id
cft, proporriones :fed tamen omniumpradiElorHm ^L ram.,.,.,
ponimm vnam, & eandemfcientiam, fcilicet Geo-
metricam,<\ax conCidcT^t de omnibus fiipradidbi.
Er fubdit,qu6d eodemodofe habet ctrea ens, (juod
fcilicet aliquavnafcicnriaconfiderat de cntc, &

Kk dc

§tui)i vuiut
faentit.fit
fonftderare
mttTibtau, (ji
lerminM mi-
trtiiUtMit

etrum.

S^utdraMM-
iiter etnfidt-
TMt Mtta-
fhyfieMt.

Vtde Emeli.
dem M c. ^
lo.eUiiiemo-
rnm.

Al. Je quo.
Soliut Mtt»-

fhyfici eft ct
fiderare ens
^ eittt ttcci
denti» in-
auantum ttt-
I» & Itflia.

386 Lib. XI.

de omnibus quz adjens reducunmr,& attribuun-
turDcindc ciim dicit:

Jffttic enim accidetitia inejuantum eji ens,
i.% ^ tontratietates iffitti inquuntum ens : non
alteritu fcientid quam Philojiaphidjpeculari.
Naturali qttidem enim non inquantum entia:
tnagis auiem inquantum motu farticipaftt
Theoriam vticfue quis diFiribuet. DialeSfica
enim entia , dr Sephijiica funt accidentium
quibtts entibttt j non autem inquantum entia,
pec circa ens iffum inquantumens eji ; quare
relinquitur Philofofhum inquantum entia
funtycjfe circa di£ia (^(culatiuum.

Inquirit cuius fcientiac fit huiufrnodi confide-
rare, oilendens quodnuliiusalterius quam Mcta-
phyfic£e>dicens,qu6d huic enim, (cilicet enzi^ci-
dentia inquantum tfi ens, & contrarietates eitu in-
quantum e^ ens,non eft alteritu /cientix JpecUlari
quam Philofophia, id eft,Mctaphyfica::quod pro-
h3.t,quia hitc non pertinent neque ad Philofophiam
naturalem neque ad DialeSiicamyde quibus magis
■ yidetur ; ideo dicit , qu6d naturdi, quidctri ^m
nonCnopXe, pertinet i.onfidera/^e entia , inquantum
entia,led (n^^Xefiquis difiribuet Theoriam, ideft,
coiiliderationcm magis inquantum, fciHcet entia,
motu participant:Dtale£Hca autem, & Sophifiica
funt accidentium,id eft,con/ideraqt accidentia en-
tibus,non inquantum entia,vt fiint fecundae ipten-
tiones:nec fupple (peculantur circa ipfum ens,in-
quantum ens ediquare relinquitur Philofophum^d
eftjMetaphyficum ejfefpeculatiuum circa di£ia,in-
gr«4/:/«,(iipple (unt accidentia entis, inquantu ens,
Notandum,qu6dPhilofophia naturalis;& Dia-
ledtica cum Sophiftica Videntur ^ftc fcientiae ma-
xime communcs , natuialis quidem Phiiofbphia,
quatenus fecundum antiquos naturales non erat
aliquod ens nifi (enfibile:fic cnim PhiIo(bphiana-
turalis eiTet de omni ente ; vnde 6. huius,t.c.3.di-
<3:um eft, quod fi non eflcnt aliqua entiarjifi (en-
/ibilia, Phyfica eflfet prima phiio(bphia, Dii\e€d-
ca , & Sophiftica (quatenus confiderant quafclam
fecundas intentiones , qua: omni enti pofTunt ap-
plicari)dicuntur etiam (cientiaecommunes;fi ergo
aliqua (cientia debe^t confiderare de prasdiftis,
qua* competunt cnti inquantum ens,maxime vi-
detar,qu6d compcteret iftis : fi igitur ad iftas non
ipeftat confidcrare de praediclis, vt oftenfum eft,
multominus pertinet ad aliquam aliam (cientiam
particularcmj relinquitur ergo quod ad primam
Philofophiam perriiieat confiderare de prsdidlis.
Deinde cum dicit :

^oniam autem ens omne fecundum v-
19 num aliquidy (^ commune dicttur multiplici'
ter dicium^ (^ contraria eodern modo : adpri-
mas enim contrarietates,<^ dtfierentias entis
reducutur, Taliaautempojfuntfuh vnafcien-
tia effejijfoluetur vtique.quafecundumprin-
cipia dtibitatio dida. Dico autem in qua du-
bitatumeji quomodo erit multorum, ^ diffe-
nntium genere vna aliqua fcientia.

Infcrt ex pracdiftis intentam conclufioncm,di-
cpns,qu6d quoniam omne ens di£lum,multiplicit(r
dicitur ftcundutn vmtm oliqHod commune , & ea-

Metaph.

Al.fiue.

tJMttralui
Uittieiiict.
»tque Sfphi-
ftic»pmun-
turcommu-
nes feientit,
infr» Ateta-
fiiyficam.

dtm modo contraria : quia fiipple w»»»4 reducun^ ciduficninp
turadprimas contrarietates , & difereniias entis: intent»m e»
talia OHtem pojfunt ejfefub vna fctentia, vt often- ''«^** »"/•»»*
fnm eft : quia inquam fic ell , diffoluitur vtique
duhitatio, qu* diila efi fecunditmprineipia, id eft,
iuxta principium huius n.Dico autem in qua du~
bitatum efi,quomodo ertt aliqua vnafcientia muUo-
rum,& differentiiigenere. Tunc icquitur illa parsf

S y M M A R I V M.

Hancfcientiam cxtcndcre fe ad priQr
cipia dcmonftrationis ; qubd ciiain indu-
£biue oflcndituj:.

QVoniam autem Mathematicus vtitur
communibus ,proprie dr horum princir
piaertt vtique fpeculari prmje Philojophia:
quodenim ab aqualibus.aqualibus ablatis qu£
relinquunturaqualta,commune quidem ejl in
omnibus quantis. Mathematfca autem idfu-
mes circa aliquam partem conuenientis mate^
riafacit Theoriam^pnta circa lineas,aut angu-
los , aut Humerps , aut reliquorum aliquid
quantorum,non inquantum autem entia \fed
inquantum continuum ipforum vnumquodr
que, aut vnum, aut duo, aut tria. Philofophi4
autem de hu,qua. in parte quidem inquantum
horitm vnicuique aliquid accidit non intendi:
circa ens autem inquantum ens talium Vr
numy quod fpeculatur.

Vbi poftquam Philofophus oftendit,qu6d ifta .^

fcicntia extendit fc ad omne cns : nunc oftendit

quod extendit fe ad prima principia demonftra-

tionis. Circa quod duo facit. Primo oftendit gp- Metaplyfu^

neraliter qu6d iftius fcientix eft huiufmodi prin- 'J* confidertr-

cipia (peculari.,Secund6 fpecialiter determinat de ^'f^^^y-
• * • • • I n ■ ^ 1 rt • riPtademon-

pnmo prmapio demonftranonis , quod eft pnn- ftf^ft^u,

cipiuiTi omnium fimpliciter. Secunda ibi : Sfi au-

tem auoddamin entibus. Prima in duas fecundum

qu6d duphci modo oftendit propofitum. Prim6

per confiderationem in fcientia Mathematica. Se-

cundo per confiderationem in fcicntia naturali,

Secunda jbi : Eodcm autem modo. In prima parte

intendit talfem rationem : Qliscunque comrnunia

3 fcientiis particularibus folum particulariter fu-.

muntur,pertinent ad confiderationem huius (cie-

ria: communiter , & generaliter accepta : fed pri-

ma .principia demonftrationis funt ,huiufmodi,

ergo,&c. Minorem declarat in firientiis Mathe- M^hen

maticis dicens,qu6d quoniam autem Mathematt- c» confidera

ctii vtitur communibus, (cilicet principiis,/?ro^V, prtncipia de-

id eft , (ecundum quandam appropriationem , vt ^*"^^^,*^'*""

exigitfua materia , ideo horum principia , id eft, ter:Met»phr-

huiufmodi principia in fua communitateacccpta, fic» ■vero v-

erit vtique prim£ Philofophta fpeculari : quod dc- »tuff*iittr.

clarat per exempla : hoc enim principium , quod

efi.fi ab aqualibns <tqualia demas , qus, relinquun-

turfunt xqualia , efi quidem commune in omnibns

quantii in quibus, fcilicet aeqaale, & inajquale rc-

ppritur : Mathtmatica autem fcientia afjumeni,

fupple ifta principia comunfa facit Tneorta,id eft,

propriam confidcrationem circa aliquam partem

cofuenientis materit,non enim cft aliqua vna (cie-

tia Mathematica qua: confiderat ea, qua: compc-

tuntquantilati tnquantu quantitas eft : hoc enirn

pcrtinet

>«

Summ^ II.

fcrrirtct ad Metaphyficam : fed fdentix Mathe-
nuticx,quac funr plures, fpcculantur fcorfum ca,
quas competunt huic.vcl illi quantitati, vt Arith-
mctica ca , qoac conucniilnt numcro ; & idc6 di-
{him prindpium applicat tantum ad numcros,
Gcoractria vcr6 fpeculatur ca , qu« conucniuiit
magnitudini ; ideo diAum principium applicat
ad magnitudincs : & hoc cft quod fubdit Philo-
fophus quod Mathcmatica ieicntia fadt Theo-
riam , puta cirea linedu , vel trianguUs^ut numt-
ras , MMt alujucd reliijuorum quAntorum : non *u-
tem, fupple Mathematica confiderat prxdi<ia, in-
^uantum funt entia : fed inquantum vnum^ttod-
^ue ipforum eft continuttm Mut vnum , id eft , (cr
cundiim vnam dimcnfionem,vt linea : aut duo,vt
fuperficics:4«r tKia , vtcorpus ; Philofophia au-
ran,id cft, Mctaphyiica non intendit qut in parte
^uidem, id eft,de enribus particularibus, mt^um»-
tum vnicuiijue eorum dlufuid accidit yfed /ftecuU-
tur vnumtpiodijue tMliumyCdlicet continuum circa
€fu inquMfttum ens. Dcinde curo didt :

"Eodem AUtemhahet modt,^ circa natura-
Umfcientiam Mathematic} : naturalu enim
dccidentia^C^ princifiaJpecuUtur entium^in-
^uantum mota,(^ non inejuantum entia.Pri-
mam autemfcienttam diximtu horum e(fefe-
cunditm quod entiafubieifa funt^fed non al-
terum aliquid ; fropter quodydr hanc^fjr Ma-
thematicam feientiam partef fapientidt ejfe
ponendum.

Oftcndit idcm exconfidcratione Philofbphiae
natutalis/liccns, qu6d eodem modo,(c habet circa
rtaturalem fcientiam Afathematicc , id cft , ficut
fcicnria Mathcmadca;quia fdentia naturalis fpe-
culatur accidentia , 0" principia entium inquan-
tumfuntmota, & non inquantum funt entia. Pri-
mam autemfcitntiamM eftjvlctaphyficam , dfci-
mtu ejfe horum.id cft, dc his, qu« funt entiafubie-
liajed non fecunditm ^uodalttjuid aiterum^deik,
iccundum quod fubiiduntur,vel fupponuntur cf-
Ce entia, & tantum fccundum illam rarionem , ex
quo infeiXipropter tjuod & hancScAicex {denriam
naturalem , Q Mathentaticam fcientiam ponen-
dttm efl ejfe partes fapientia, id eft, Mctaphyficac,
co (cilicet modo quo fdentia particularis poteft
did largo modo elle pars vniuerfalis fcicntia: , &
conimunis. Rario autcm huius,qu6d (dlicet prin-
dpia communia pcrrincnt ad confidcrarioncrn
huius (cientiac , eft , quia fundantur in termim"s
communibus omnibus cntibus , vt fiint cns , &
non CBs;totum,& pars;aquale, & ina:qualc;idem
Sc diuerfum : quia igitur ifta communia funt dc
confideraripne huius fdentis;crgo ^c hujufmodi
principia , qux ex talibus terminis coramunibus
componuntiir , vt patct induccndo pet fingula
principia huius.

SVMMiE SECVNDiE
C A j. II.

QsM drca priraum prindpium non conringit

falfiim diccrcredareuUntut illi, qufoppo-

fitum luftincbant.

s r M M A R I r M.

Hanc fcicnciam confidcrarc illud pri-

ScotiOper.tom, IV.

Cap. 11. 387

nium principium , idem de eodcm , non
poflc ncgari, &:affirmari:doccc conditio-
ncs primi principij, fusc difpucans concra
illud ncganccs , dc quo lace di(5lum , 1. 4.
CCX.8.&: 15.vidcD0d.ibiq 5.

ESt autem quoddam in entthtn princi- ^P* *•
pium., circa (juod non efi mentiri-.contra- j^ ^5
rtum autem necejjarium femper facere \ dico
autem verum dicere^ puta quod non contingit 3 *
idem Jecundum^'num , (^ idem tempus effcy
& non ejfe,(^ alia ipfs oppojita hoc modo.

Poftquam Philo(bphus oftcndit , qnod confi-
dcrario huius (cientiac cxtcndit (c ad prima prin-
dpiademonftrationis : nnnc (pecialitcr oftendit,
qu6d (c extcndit ad primum principium dcmon- Strmodtpri-
(Irationis, quod intcr alia cft primum fimpliciter: 'nl^^t'*
nam ficut omnia cnria rcducuntur ad vnum , ita
omnia principia ad vnum primum principium.
Circa quod duo fadt. Primo circa hoc prin-
cipiura pracmittit vcritatem. Secundo cxcludit
falfitatem. Sccunda ibi : Ad dtcentem. Prima in
duas (ecundum quod duo didt dc prindpio pri-
mo. Primum cft,quodcft infallibile, & non con-
tingit mcntiri,& cft fcmpcr verum dicere. Sccun-
dum eft , quod eft indcmoiiftrabile. Sccunda ibi:
Et de talihus. lUud autcm primum principium
cft , quod impo(fibile eft idem fimul e(Ie , & non primitmfrim
efle,vt patet*ex 4. hUius, t.c.8. & indcquod eate- apiitm quod,
nusdidtur primiim ,quatenus termini eius funt ^ cmimt.
cns , & non ens , quac prima impredionc irapri-
muntur in intclledu ; &c ideo de ipfo Metaphyfi-
cus prindpaliterintendit : de ifto crgo principio
dicitPhilofophus,qu6dr/?4»fmw7 entibu» quod-
dam principium circa cjuod non eft, id cft, contin-
git mentiri, fupplc menteicontrariorum a^tem fa-
cerefemper eft necejfarium : dico ataem verum di-
fCT-f,(cilicct drca ipfum,puta illud principiura cft,
^uod non contingit idem ejfe , & nonejfefecundum
idem,&ftmul,Gr alia, qus apponuntur 1 .Elench.
vt dictum eft 4.huius,cap.3. iinpoffibilceft enim,
quod aliquis opinetur mente iftud prindpium
falfum e(Ie , alioquin opinaretur contradicloria
eflefimul vera , & pcr confequens habcrct fimu\
contrarias opiniones , vt oftcnfum eft 4. huius.
Dcindc ctun didt :

Et de talihm fimpliciter tjuidem non efi
demonliratiOyadhuc autem efi\non enim efiex Ji
credibiliori principio hoc ipfo facere fyUogif-
mum., oportet autem,fiquidem erit fimplititer
demonfirare.

Ppnit fccundum didhun , vel notandum, quod
(cilicet primura principium cft indemonftrabi-
lcfimphdtcr, dicens ^c^noddetalibm , id eft , de
prxdido primo principio , & confimilibus non ALadhuiic.
</? demonftratio fimplicittr : eft aufem adhuc , id
eft , quod poteft eflc d^monftrario ad hunc , fci-
licet ad horaincm , vt patet ex quarto huius.
Quia autcm eius non poflet eflc dcmonftrario
fimplicitcr oftendit per xalem rationcm , qui^
omnis detfaon(b:ario fimplidtcr cft (yllo^ifmus
proccdcns cx-norioribus , fed nihil eft notius ifto
prindpio : ergo, kc. Idco didt , qu6d non eft, id
cft , non conttngit facere fyUogifmurm tx alt^uo
credthili^i, id eft, notiori hoc'ip(b principio , &
K k i, tamen

Zifitprimii

frindfium
nonpofit de
monjlrari md
hominetr}ft»-
mtn potefi
ftrfusdcri.

ii

Jr^-X.»»-

Cmtra ne-

388 Lib. XL

fdmfn tf«rttt fuppl« accipcff aliquod norius)f-
^uideeritM eHiiPontinget fimplicuer demonflrare.
Notanclun»,qu6d,vt patct .cx 4.huius,Ucct pri-
tnum principium non poflitfimplicircr dcmon-
ftrari.poaft tamcn eius dcmonftratio cllic ad ho-
0>inem : vel quia conccdit aliqUid aUud; Hcct
fit minus notum,& negat huiufmodiprincipium:
quia ifto conceftb oftenderctur fibi illud princi-
pinm elle vcrum : vel alio modo : quia negando
norius in falhrate f^ltem (ccundum fenfum,quam
/It oppofitum primi principij , & ex illo conclu-
deretur ad impoffibile primiim principium eflc
vcrum. Deinde cum dicit :

^ii dicentem autem ofpojitas di6i'tones r^-
rasfimul e(fe , ei cfuifalfum id ejfe oUendity
fumendum aliejuid tale ,quodidem quide erit
fi,quod ejl non contingere idem tffe^^ no ef~
fe yfecundum vnum,&idemtempWinen vi-
debitur autem effe idem :ftc enim folum vti~
que Jemonjirabitur ad dicentem eontmgere
cppofitas dtSiiones verificari de eodem.

Excludit falfitatem, difputando contra negan-
tcs illudprimum principium.Circa quod duo fa-
dt. Primo difputat contracorumdidum;Secun*
- do contra eorum motiuum. Sccimda ibi : Solue"
trincipifim. '*"' ^***'"* "Vticjue. Prima in duas. Primo prajmit-
tit modum procedendi contra eos. Sccundo iuxta
modum datu profequitur contra eos.Secunda ibi:
Futuros itaque.X^dt ergo, qucd oflendenti,id eft,
volmti oftendere , quod falfum fit ad dtcentem,
id eft , contradicentem oppofitof diEiiones, id eft,
propofitioncs ejfe veroi , & pcr confequcns ne-
gantem primum principium,/»wc;f^«W7 c/?Jd eft,
debct fumere aliquod tale,quod idem quidem erit
ei, fcilicct principio , tjHod eji non contingere idem
ejfe,& non effe,fecundum vnii, & idem tempus:»on
videbitur autem effeidem, id eft, licet talc aftiim-
ptum non videatur effe idem ifti principio : ^«»4
lupplc fi videretur idem , non coiKcderet ipfum
aduerfarius , ficut non concedit principium. Si
autcm non eft idera realiter,non concluderet pro-
pofitum , quia primum principium non poteft
probari ex aliquo notiori ; & ideo vtrumquc ex-
i)edit,& quod fit idem & tamen non videatur ide;
ideo fubdit : qu6d fic emm folitm demonflrabitur
pt'u\uead dicentem, id eft, contradicentem oppofi-
tas dtHiones, id eft , contradicloria contingereve-
rificari de eodem ; quod fcilicet illud quod fiimi-
tur licct non yiaeatur, eft idcm tamen conclufio-
pi, id eft,primo principio , quod fibi demonftra-
fur & concladitur circ verum.

SVMMARIVM.

Tribus rationibus in generali refutat
admittences contradidoria iimul vera,
.-imtAhi de quo lace adum ed c 4. a. in 1 3 . Quod
tangic Do&or hic dc necefHtate confe-
quentiae,&: confequcncis , fuiius tradac
l.d. 59.num. 19.

FVturos itaque inuicem ratione communi-
care^pportet aliquid ipforum intelligere.
Konfaffo autem hoc , quomfdo efi communi-
eatiohis ad inuicem fermonts ? Oportet igitur
wminurff vnuoiquod^e effe notum^& ftgni-

Metaph.

ficAte allquid , & non multa , foium autem v-
num. Si autem plura fignifcet manifeFium
facere adquod fert nomen eorum. Dicens ita-
que hoc, & non effe hoc^ quod totaliter e^e di-
cit , non dictt. ^are quodfigntficat nomen^
hoc non incjuit fignificare , hoc autem impofsi-
bile. ^are fi quideni fignificat aliqutd effe
hocycontradi^ionem verificariimpofsibik de
eodem.

luxta modum datum perfequitur contra eos,
Primo in generali. Secundo in fpeciali dcfcen-
dendo ad opiniones quafdam Ipeciales. Secunda
ibi iCito autem vtitjue. Primaintres, fecundiira
tres rationes , quas fabricat contra eos. Sccunda
ibi : yidhuc'autemfiquid. Tertia ibi : Adhuc au-
tem. In prima parte intendit talem rationem : Si
contradidoria funt fimul vera : ergo nomen ni-
hil diftinde fignificat : confequens cft falfumicr-
go & antecedens. Hanc rationem exponitdicens,
({aoAfuturos itatjue, id eft, fi aliqui duo homines
debeant inuicem fignificare, aut communicare , vt
fcilicet vnus rarioncm fuam communicet alteri
difputando , oportel aliejuid ipforum intelligere, id
eft, quod vnus ipibrum intelliget quid ab alio di-
citur : nonfa£io autem hoc, quomodp communicatia
fermonis hit ad inuicem ? Quafi diceret , qu6d eft
impoflibile : quia tunc nullaefTet difputario , nifi
muru6 fe inrelligerent j & ideo fupple ad hoc ,
quod vnus eorum intelligat quid ab alio dicitur,
oportet vnumquodtjue ftominum ejfe notum, fcilicet
in iua fignidcztione, &fignificarealicjHid, & non
multafed vnumfolitm : fi autem plura Jignificat,
oportet manifeftum facere, ad tjuod horum, fcili-
cet i\gnific3.ioT\xm,fertnomen, id eft,in quo figni-
ficato vtitur illo nomine : alioquin vnus non in-
telligeret quid alius dicere vellet ; hoc ergo dato
quod nomen fignificaret aliquod vnum , fequitur
itaquequod aliquis dicens tSJchoc, & non efiehoc,
putaqu6d afinus eft hoc animal, & qudd non cft
hoc animal, quod totaliter ejfe dicit , & non dicit,
id eft.quod illud vnumquod ineftafino, puta ani-
mal dicit inefle, & nondicit ei inefTe : e^uare qui-
dem ejuod figniftcat nofnen non fignificat : hoc au-
tem efi impoffibtle : concludit ergo , quare fitjui-
dem nomen fignificat ali^uid effe hoc , fcilicet ali-
quod dcterminatum , impoffibtle contradiElionem
verificari de eodem , vt oftenfum cfL Peindc
cum dicit :

K^dhtsc autemfi qmdfignificat nomen^&'
hoc verificatur , oportet (jr hoc ex necefiitate
efft.^uedautem ex necefiitate efi,non contin->
git tunc non effe, Oppofitas ergo non contingit
diSiiones , (jr negationes verificari de eodem..

Ponit fecimdam rationcm, quzex codem mc-
dio procedit, dicens,qu6d<(</W autemfinomen
figmjicatalitjuid, vt fupponitur , & hoc vertfica^
tur, fupple de illo de quo praedicatur , oportet ex
neceffuate; & hoc ejfe, id efl, aliquod fignificatum
ineflc illi ', dc quo nomen praEdicatur fi propofi-
tio fit vera : quod autcm ex necejfitate efi nom
contingit tunc non ejfe : quia necejfe ejfe,& non con-
tingens non effe squipolIcnt:concludit ergo quod
oppofitas igitur diBiones, id eft, aftirmationcs , &
negationcs, no» conringit verificari de eodem.

Notandum,

5/

Arguiteettr
tra nei»nttt
primum prtn
cipium in^tr
ntr/tli.

Ntmint ttU%

quid imunt

ftgnificttmt'

imptfsibtle

eftprimum

principiti nom

verffict^ri.

ALnon la-
quit fignifi.

i^

Summas II.

Keaftm Notandum, qu6d, vt didum eft in quinta htt-
dMfUxit»»fr- ius,quxdam cft neccflitas confcquenris, vt quan-
V**"** cr do confequcns alicuhis conrcqucnriz cft nccefla-
v^^^jt """ • ^ 4"*^ ^ neceflitas confequenrix , yt
quando nec antecedcns in fc , nec confeqnens jn
te cft neceflariurojtamen pofiio antcccdaitc cfle
vcro : ncceflarib fcquitur confcquens cflc verum:
vt fi homo airrit,homo mouctor : & h«c cft ne-
oeffitas propofitionis hypotheticx,de qua dicitur,
qu6d oranis condirionalis vera eft neccflaria. Po-
fito ergo antecedcntc qu^ nomcn aliquod de-
tcrminarum fignificat , & quod fignificatum no-
minis infit illi, de quo nomcn pracdicatur ; fcqui-
tur ncccflari6 ncccuitatc confcqucnriz , qu6d il-
lud prxdicatum nominis ineft fubiedo : 8c pcr
ctmtequens tunc non conringit non incflc,vt
rhilowphus dedudt. Deinde c^ didt :

9fgdti4 verifc4t»ry dkens htmimem , mm ntm
hdmiHem^mhil mdgis venm dicet. Fidebitur
aittem vtitjue noae^iiiun ejfe dicens h»mi-
memy (jr magis , autwn minns verum dicerey
^hn non hominem. St^are^ eqnum dicens
enndem ejfeyver» dicetiOffofitM enimfimiti-
iereritventm dicere. Aciidet igitur eundem
hominemejfe, & e^uum, 4ut altorum dUquod
MMtmuiinm, Denunfirdtio ^uidem igitnr nml-
U horum efifimflidter , ud fonentem tamem
hoc demon^atio,

yj Pomt tertfam rationem- , dicens , qu6d Adhtt^

MMttmJi fiihil m*gii venficdtur diiH«, id eft, affir-
inado, quAm ftegutiffyagq diceus fupplc Socratcm
efle htinifiem , ttihil m*iis ventm ^cit , qoiun di-
cens Soaratcn non ejfeitominarKc^m. per te vtra-
que pars cft vera : videhitur uutem vtique tUcens
mminem tt»n ejfe etfttum m*gis ventm , uut (altem
nim miuHt vtntm d>ctre » ^iMMi.iile qui didt ho-
jOiinetn nm eAc hominem : quia conueniens eft
quod alicui infit fua propria affirmario , & nega-
tio altcrius:fi crgo contradiifloria funt fimul vcra,
(cquitui' qu6d tUcere eundem , icilicec hotninem
ejfe equum,verttm dicft : JtmUtter offtJitdu,6.iQdo-
nes de codcm ,m^ verum dicere ; & ideo accidet
hominem eundetu effe equum , uut dliorum nlittd
^*^^**" animalium,pisi raaonc Et fubdit,qu6d nullai#-
|T|^"''' **" rum quidem ejt demonjirdti^ JimfUciter.-tdmen ud
fonentem hoc, id cft, ad horainem, qui hoc ponit
fxiz tUtuonJhutioihoc autem addidit ad oftchdcn-
dum , qoDd nuila didanim rarionum cft demon-
ftrario umplidter.quia ca quz aflurount funt mi-
nib nou pQndufione intcnu,vt ia prsdi^ fiiit.
Vm rstitmii Notandum eft , iftam radoncm in hoc ftare,
iumidiMti qood fi affirmario,& negario funt vera: de eodem,
j froeidtmt. jjqq minus diccret vcrum illcqui didt hominem
I Qon cfle equum , quam ille qui didc hominem

non efle homincm,& ptoptcr caufam diGtaia crit
verum diccre, qu6d homo eft cquus , & homo
non eft equus:cum fecundum te affirroario fit ve-
ca ficutnceario : & codem modo poteft condu-
di , qu6dhomo cft afious , & quodlibet aliorum
amnuiiara : quc videntur abfiirda.

S VMMA Kir H.

Rcfbtat fpccialcs modos Hcracliri , &
Pychagt)rr doccndumcoQ£ni<iidoriafi-

Scoti Ofer. tom, JK,

Cap.II. 589

0ul ciTe Tera,& dari incer ea medium.

Clto amtem vti^ue^juis , <^ ifjum fferd^
clitum hoc interrogans mode cogerei cott-
fiteri , nuntjuam of>fofitds diiliones fofitbile
ejfe de eifdem verificari. Nunc autem non in-
telligens fetffum quidquidem dicit, hancdC'
cifit ofinionem Totaliter autemfi quod dici-
tmr ah iffo efi verum, neque vtitjue ipfum hoc
verum erit. Dico autem coutingere idemfe-
cundum vnum , (jr idem ejft temfus , (jr non
ejfe. ^emadmodum enim,(^ diuifis iffis ni-
htl magis affirmatio , quam negatio vcrifica-
tureodemmodfydrfimnlvtriufque, (jrfimul
ctmfiexi , velut vns quadam affirmatione
exijlentejnihil magis negatioquam totum,vt
in dffrmatione fofitum verumerat.

Difputat contra negantcs primum prindpitmi j8
kl fpe«3ali, dcfccndcnA) ad opinioncs quafdam in
fpedalL Circa quod duo fadt. Prim6 difputat viJ^Mtm
contra HcracUtum. Sccund6 contra Pytiiagoram, ffedMii ttm-
Sccunda ibi : Swule uutem diStia. Prima in duas ^*^*^^
fccundum quod Heraclitus duo di^ebat : vnum- ^i^j^
eft,qu6d afnrmatIo,& ncgatio funt fimul vera A Erw Utta*
pcr conicquens quodomnis propofirio eft vcta. ««" i>^Ux,
Aliud cft au6d intcr affirmarionem , & negario-
ncm fit medium A per con{cqucns,qu6d contin-
gerct tarn affirmarioHem , quam ncgarionem cfle
f ^iam,& ncutra cflet vera:imro6,qu6d nuUa pro-
pofirio cflct vcra. Prim6 arguit contra priraura,
Secundo contra fccujidura. SccundaibJ : Adhttc
dtttemjinihil. Didt ergo , qu6d quis interregattt
vtique iffitm HeracUtum hoc modo, fi:iDcct di(pu-
tando ad hominem : cito cogeret iffitm conjiteri
HUHquam offofitdt diSHones effe fojfibile d« eif"
dem verificari : nuncautem non intejligens feiffttm
qmicqutd dtcit , hanc accifit ofinionem , folicec
contradi^loria verificari de eodero. Et fiibdit ra*
rionem concra eum qua cogitur ad ncgandum.
quod didt totaliter enimfi qmid dicitttr ab ipfo efi
i/fn»i»»,fdUcctconringereidem(ccundum vnura,
& idem tcropus cflc , & non cflc \ fequitur qu6d
hoc iffum vtique tfttod iffe dicit non erit ventm:
Jicttt enim affrrrutio ,& negatio tucefta feorfmm,
runtvera(ecundum te ; &firoiliter fi fumuntnc
fiipul tanquam ezeis fiat vna affirmario, non mi-
nns erit vera negatio huius topus coropofiri ex
affirmarione,& ncgarionejvclnon magis veriEoj-
tur affirmatio quam negario , eodem modo ,& fi-
mul ytriufqite , & Jimitl comfUxi velut vna qua- >

dam ^rmatione exijtente : nihtl uutfit negatio <

erit , fupple vera qu^ , totitm vt in a^rmationg '

fojitum erat verttm.

Notaiidum,qu6d propoflriocopuiadua, 8c]xf~
potherica potcft cflc vera ficut, & categorica , &
Ilmplcx, & idc6 contingit fimul acdpere dus nc-
gaduam:poteft autem tunc hypotherica com^
poni ex duplid affirmariua, puu,homo fedet , &
homo difputat. Poteft etiam componi ex duphd Tro^fitisni
negariua,puu homo non eft cquus, & homo non hgfttitetiutm
cflafinus. Potcft etiam componi ex affinnatina,& f««»»^'^^
hegadua , puta homo cft aniraal , & homo non '*^' JHfi
eft leo : lemp«r tamen ifta hypQthcrica , fiue co-
pulariua vera , acdpitur loco vnius affirmarionis.
Vnda qoi dick ipiam cflc falfam , acdpit ncgari-
ojun quafi coqns tilius copulariuz. Hctaditus
K k } crgo

i9

Contr» fe-
tundum tr-
rtrim HtrMr-
ttiti,

Videudi.i.
g.x.filuendo
fenultimutn
ff^ipsU.

HerMclitut
tmnem dif-
fut*tirnem

mufert^
HifputMi»
aier» inniti-

m.

Ccntrs rfL
pienem Py-
thAgortde
ffimofrind'
fk.

590 Lib. XI.

/crgo diccns fiojiJ cfle veram homititetn efife , &
pon cffc.acdpir hoc , vt vnam quandam affirma-
cionem ; vn4p cius negado etiam hoc modo eft
.vera:fi crgo a^rmatio &n£gatio fint fimol vcra,
yt ipfc dicit/cquitut ctiam,qu6d ncgatio hxc fit
vera,qua dicirar,qu6d non eft vctum affiirnjatio-
nem,&ncgationem finjul efifc vcramicadcm cnim
ratio cft in omnibus , & ide6 fi aliqua negatio cft
/Imul vcra cum affirmatione fibi oppofita j ergo
omnes. Ex quibus patet , quod Heraclitus cogi-
tur vcrc ncgarc» quod prius falsc affirmauit. Df-
inde c6m dicit :

x^dhitc dutem ft mhil eft vere affrmare,
^ hoc vtiquffalfum erit ^icere , nullam ve~
ram affrmationem exilfere. Si autem eftali-
quid tfolueturvtique cfuod diciturab his qui
$alia ind^ant , ^ fenitns auferentibfu difpu-
tare.

Argixitconrra {ecundum,qaod poncbat firilicet
qu6d nuUa affirm^tiofit vera. Dicit erga, qu6d
adhuc aHtmfinihil eft vere affirmare,vt HcracH-
tu? dicitjcr^ & hoc ipfum vtique eritfalfum di-
cere, (cilicet nullam affirmationemveram exijlere,
nam qui dif it nullam affirmationem cfTe vcram,
aliquid affinnat , fciiicet qu6d vcrum eft nuUam
affirmationemefic vctam, Oc pcr confequens hoc
ipfum, quod afHrmatur,cfit falfum. Et fubdit :fi
autem e^aliqttid, id eft, fi aliquid diftum affirma-
tiue fil vcn3m,foiuetur vti^ue,t]uod dtcitur ab his^
qui talia infiant, &pemtuf airferentihHS difputa-
re : ifti enim per fuam pofitionerti omncm difpu-
tationem auferunt omnino. Nam fi nihil cft ve-
rum,hon potcft aliquid concedi cui difputatio in-
nitatunfimihter fi ^rmatio,& ncgatio fintfimul
vera,non contingit pcr (ermoncm aliqnidfignifi-
care vt prjcdidum pft:& idc6 HcracHtus vtfoquc
diflto difpuution<cna aufcrt. Dcinde cum dicit :

Simile diSiis eB^dr quod diffum eft aPy-
thagora.Btenimiffe dixitcmniumefte rerum
ptenfuram homtnem,ftihilaliud dicenSyquam
quodvideturvntcuiquey hoc y^effefirmittr.
Hoe autemfaSfoidem accidit,^ ejfe , e^ non
efte\(j)* malum,dr bonum eftfe <^ aliof ifecun^
dum ofpofita* diBiones dt£fa:profter multo-
ties his quidem videri hoe effe bonum, his au-
tem contrarium. Menfurarn autem e(fe , quod
videtur vnicuique.

Difpurat contra Pythagoram dicens , qubdfi-
miieautem e/t cfuoddiBnm eft k Pythagora di-
St6 , fcilicet ab Heraclito poncntaaffirmationem
& nwationcm fimul edc veian^ietenim pro quia,
iBe, falicet Pythagoras dixit hmninem efe menfu
ram omnittm remm , nihU aliud dicensquam quod
videtur.fox». fccundum fenfum , & f^undum inr
tplleAum,vt difturn cft lo.hujus.tx.j. vnicuique^
& hoc eftefirmiterverum: hocautemfa£io, id cft,
fOi:)cc(K>,accidit idem ejfe,& non ejfcidem tjfe ma-
lu»i,& bonutn : & alia fecunditm oppofitM diiiio-
ftts diSlarpropter multoties videriM fft,quia mnl-
toticsvidetur hu hoc ejfe l>onum:his autem.contra-
num, id cft ,tna|um menfuram autem ejfe vntcui-
que cjHodvidetur, id eft,cx hoc qu6d Pythagoras
Ipfum vidfri ponit Jncnfurain rcrum , vt fcilicpt
uc fe habcat rc^ficut vidctur : opinio autem ifhi

Metaph.

de veritate apparentium . in quano libro cft prt-
Jixiis pcrtradata,& impugnata.

SVMMiE SECVNDiS
C A p. n I.

Soluuntur motiua ponentiumcontradidoria cf6

finxul vcraAqui facilea taltbus pofiiionibus

rctrahuntur , & qui non \

SVHUAKIVM.

Soluit primnm motjuum affercntium Qf. j,
contradidoria fimul vcra:jicmpe quod
nihil fitcx non cntc, quod bcn^ cxplicac
Dqftor.

Solueturautemy vtique huiufmodi dubita-^ Tcr. x6. j ,
tio^confiderAntibus vride venit princi-,'
fiumexifttmationishuius, ^

Poftquam Phjlofophus difputauit contra nc- contr» »*,
gantes primum principium , quantum ad corum g»ntei frimit
didum : nunc difputat qnantum ad eorum mo- prindpium
tiuum. Circaquodduofacir. Prim6 facit quod '***"'*^

1 . 11. I 11 eorum mt-

diduoieft. Sccundo concludit qu^dam cotollJl- tittum.

ria cx pracdidis. Sccunda ibi :JS^re manifeftum

exhii. Primainduas. Primdfecitquoddiduru TMMintffh

eft. SecundA ponit quoddam notandum circa di- '*«»•

da. Secundaibi : Ad habentes qnidem. Prima vs

duas. Prim^propooit intentum. Sccimdo excqui-

tur dc intento.Secundaibi : Videtur enim quituj^

dam. Dicit ergo , ciu6d hac vtique dubitati» , q«uB

difta eft , ex qua friiicct aliqui moucntur ad po-

nendum cbrjtradidtoria cfle fimul vcra jfoluetur

confiderantibut vnde venit principium Ituittt exi»

ftimationisM cft,opimonis. Deindc cum dicit:

Videtur enim qitibufdam quidem ex Phy-
ftologorum opinione.Aliis vero,ex non eadem^
de eifdem omnescognofcere:fedhis quidem de-
leilabile hoc videri:his autem contrmnm.

MttiasM^

Smtmred-

etfistm.

Exequitur dc intento. Circa quod duo facit.
Primo rccitatduo corum motiua. Secundo di^-
tat contra ipfa. Sfcunda ibi': Nihit enim ex rton
ente. Dickcrgo ,ciu6dvidet^rtjuihufdamq\x6d J^^^JJJJ
fupple principium di(flaE exiflimarionisfitVAf «p»-
nionf Phyjiologorum , id eft , Philofbphorum , qui
ponunt nihil neri exnonentc. Aliisautem vide"
tur fupplc,qu6d principium fit ex mn cognofcert
omnes eadem de eifdem , id eft , ex hoc qu6d non
omncs iudicant eadcm ex eifdcm : fed his ejuidem
hot videri dele5lahile:his autem contrariumM cft,
non efTedele(5tabilc:ex quo fcquitur oppofita cflc
fimul vera,fi omnc quod vidctur pQnatut cflc vc-
rum. Deinde cum dicit 1

Nihit enim ex non entefieri \ opmeautem
tx entefere omniuin eft commune dogma eo-
rum , qui de natura. c^oniam igiturnon 4/-
bumfit exalbo perfeSi^ exiftente , & nequa-^
quam ex non albo. Nunc autemfaifum non
album jfiet vtiqueex n»n ente non albo.,quod
fit mn album. ^are ex non entefiet vtique
fecundum illoSjfinon (jflfiit,non aibumtidem^
(jr album.

Difpqts»t

4»

Summas II.

Di(ptmr contra pnrdiAa.moaaa. Ciica quod
C«f» frmU duo ftcit. Prim6 difputac contra primum rao-
wtfiiMmm. tiuum. Seamd6 contra fccundura. Secundaibi :
Sed & jiimhter Mttendere. Primainduas. Prim6
illud moriiuim exponit. Secund6 ipfum (bluic
Secunda ibi : Non dtfficiU ^tutem. Dicit crgo,
qu6<i cammune doptm eft omnittm fere eontm qui
dt natura , rciUcct tra^buieuint nihU fieri ex non
«nte i fed omnt <fticd fit , ex entt : 8c fubdit : tftu-
Ufdm igitur ntn Mlbim fit txferftHe txiftentt dlbot
fyedMfMt t^ ^ „equiiqu4tm fupple uon album tx non tdho,
Iterum nunc MUttm fMSum nonAlbumpet vtiijud
ex non tntt non dlbo, tfuodfit nan album : im6 fup-
ple ex eo , quod non cft non album. Ex quo in-
rcrt : tjuarc ex nen tnttfit vtiqut fupple non mI-
bum : fecwjditm tSoj:finon txiflit non albumf
idem , & dlbum , id eft , H non album , &'album
cxidunt idcm ; & idc6 dicebant , quod eft album
& non atbtun.

Notandum, quod quia non album Ht ex albo,
6t etiam ex eo quod non eft non album , ftatim
videtur prima fade, qu6dnonalbumfierecex
non ence : Hcut H dicerenuis , qu6d aqua fit ex
non aqua ; & ideo ad hoc euitandum dice-
bant , qu6d in eo ex quo fic aqua fn latens aqiu,
vt Anaxagoras , qui ponens quodlibet Beri ex
qaolibet;aixit quodlibet cHe inquolibct. Simili-
ler in propofito diccbant , qu6d fi non album fic
ex eo , quod non eft non albgm ; tamen non al-
bum prarexiilit in eo ex quo fit non album
& quia illud ex quo fit non album eft al-
'bom , vt frxdi^taia eft ; fequitur (ecundiim eos,
quod illud ex quo fic non album,e(l album fimul ,
Cc tibn album : nifi ponatur qu6d aliquid fiat ex
non ente, quod ipfi abhorrcbant , vt didum eft,
Bc ide6 rarione huius tnoriui concedebantcon-
cradi£boria fimul v<ta e(Te de eodem , vt qu&d
idem fit album Sc non album^ & fic de aliis, De-
inde c6m dicit t

4»

StUitin
tint.

AUnuiiftt
tx (tii^M du-
fUekir.

f^mmodo
UtMttriMtfi

N»/f diffcile Autem itjfoltute duhitAtionem
hdnc. Dtdum eH enim in PhyficU .quomodo ex
non entefinni fiujiunt^ (jr quomodo ex ente.

Soluic hoc moriuum dicens, quod noneftdi§i-
cHefoUien hanc dubitationtm : JUHum tft tnim in
Phyficis y id cft, t . Phy fic. c c.75 A circiter, ^«#-
modo td , ifudfiunt ,fiunt ex non ente , fcilicecin
a^ (^ f«^n«/0rx m«, (cilicet in potenria.

Notandum, quod, vt habetur i . Phyfic. t.c.6i,
& drdter, dupliciter fit aliquid ex aliquo {cilicec
per acddens , & per fe : Per acddens quidem fic
aliqoid ex enceina£bi:per (ever6 ficaliquid ex
ip(a raaccria : qiue quidem non eft in adhi aliquid
eomra, quae fionc ex ipfa:fedeftomniaillain
potencia. lllud ergo ex quo aliquid fic per (e,
& eft ens , & non ens : eft quidem ens in pocen-
da ; fed non ens in a^. Non crgo oponct,vc ifti
iraaginancur , qu6d illud cx quo aliquid fic, fit Ct-
mul ens 8c non ens in adu, ic contradidoria fint
litqal veta de eodem : per quod patet , qu6d mo'
riunrn iHod nuUum fiiic. Deinde ciun dicic :

SVMMARirU.

Rdftitat (ccundiun modnum eorum-
dcm , oempc id cffc vcrum., vclfalfum
quod fic apparct, vclapprcHcnduur. Ri^-
tio quam bic aflignat Dodor,qudi:e oco-

Cap. IIL 591

lusruppoflco ci digico,obicftum vnicum»
vidct duplum, probabilis cft,quam multi
cencnt: alij tamcn probabilitcr putant, id
cx co cucnire , quia lincx vifualcs , fcu
axcs^ diucrfo fitu , ad vcrumquc oculum
tcodunt : de quo vidc , quz dixi, fupplc-
mentodc Animadt.fcc 9 numzo.Cau-
iam huius mociui quinquc ratioDibus rc-
futat,dc quo 1.4.a tex 14.

SEd t &fimiliter attendere vtrifque opi"
nionibm & fhantdfiis adiffos dubitan"
tium fiultum. Pslkm entm ifforum alterot
mecefie mentiri. Palam autem hec ex his^ tfu£
fiunt fecundumfenfum. Nun/fuam enim idem
videtur^ hit quidem dulce, hu autem contra^
rium,non corruptu^ &priuatif alteris fecun-
dum organumfenfw,& iudicatoris di^orum
faf^rum : hoc autem exiHente tali , alteroi
quidem exiBimandum menfuram tffc , alte-
ros autem nonfutandum. Similiterautem hoe
dico^ & in honOy (jr malo; dr fulchro,& tur-
fi, (jr aliis talibus. Nihil enim differt hec
fignificare quam <jua affairentfuhmittentibtte
fuh vifu digitum^ (irfacientibus ex vno vide-
ri duo, ofortere effe froftfr affarere tantay&
iterum vnum. Non mouentivus enim vifum,
^num dffdret quodvfmm.

Difpatat concca (ecimdum modoum, & prim6
concra ipfum moriuum. Sccund6 concra caufam
ipfius mociui. Secimda ibi : Totalittr auttm in-
conueniens. Didt crgo, c^iAfimilittr (n^^\c ficut
ftultum cft propter primum motiuum opinari
conttadiiloria efle fimul vera deeodem ; itaftul^
tum tft dttentiert, id eft, aflenrire vtrift/ut opinio-
nibiu Sc fhdntdfiis fupple Philofophorum duhi-
tantium dd iffos, id eftt,contra ipfos : ex hoc fup-
ple principio , qu6d opinantur omne quod vide-
cur efte verum : fdlahi tnitn , tjuod dlterum ipfo-
rum, fcilicct fibi contr£3icenrium ntctjfe tft men-
tiri :pdldm dutem hoe efl ex his, qtufiunt, id eft»
appaicnzftcunditmfenfum: nt^ncjud enimvideturf
bis ijuide dulce.hii dutemcontrarifi^dcCi,aiD»mm:
non pro nifi , id eft , nifi corruptis alteris , ejrpri^
uatis, id eft, nifi in alterum eorum fiat aliquacor-
ruprio aut priwn^o featnditm orgamtmftnftu , ^
ittdicatoris , id eft, feciwdum fenfum, qui iudicat
diBqrMmfaporttm, id.eft, de didHs faporibus , qui
funt dulce , & amamm : hoc aUtem exifttntt tali,
fcilicet quod fi in alteris eorumcft aliqua comi-
prio , aut priuario txiftimandttm tft alteros tftti-
dtm , fciUcet in quibus non ef^ ifta corrupdo efe
menfura , id eft , qu6d corum iudidum dl acd-
-piendum pro menfura , &c regula veritatis : tUte-
ros dutem non tft pufdndum, id eft , qu6d non eft
putandum ita e(te de alteris in quibus eft corru-
pcio. Si ergo de aliquo eodem vnus iudicac/}u6d
iic dulce , puca fanus : & alcer iudicat , quod fit
arnarum, puta zgrocus, exiftimandum eft efte , vc
iudicac in quo non cft corruprio (ectmdum orga-
Dom fenfus :^ non vc iodicac ar^ocus. qui orga-
Dum fe&fiisliabet cormpcum. jBc fubdit , qu6d
ficac fupplc didum eft de cognidoneienfus; umi-
Uccr amem boc dice ^x^ iupeno , & tndUf & pul-
K k ^ chro.

4J

dtra ftam'
dtm titttimt.

Sgaltttrdif-

CtrtHtUUtt tm

trrtr fntfm,
(^ imttlUam
^qtuirtvd»
rii diatrfi m^

tiSta»,^

ftnftttMdi-
tant.

igz Lib. XI.

Metaph.

1

44

§lu/ire ex
/upptfititne
digiti ocmU
'vnum vide-
tur duo.
ALab alio in
concurfu.

fluafevmm
■viJctur ^
iudicMtur v-
/lum cum du-
fUtMttr eius
/pecies vifibi
lii in no»
tntimidit.

thro,&turpiy& aliii ttAAm,<{w^ s€pa? pet mteHc-
ftu cognofcuntuf ;quia,viclclicetjli alicui videtur
lecundum intcllcduin hoc cflc bonum , quibuf-
dam vcro cllcmalunii : ftandum cft iudicio illius^
ui non habct corruptioncm in intelledu , puta
cc ex praua confiictudinc , necex praua afFc-
ftione, nec ex akqua alia caufa. Erfubdit, nMm fi
fiipple aliquis dicat oppoiitHm,qu6d fcih'cct non
magis credendum cft nis qviam illis : nihil differt
hoc fignificare quam diccrc fupplc, quod qua: ap-
parcnt fubmittentihiu digitumfub vifu, id cft,
ocv^o, & facientibm ex vno videri dfto ; vndc fap-
plc non eft ftandum iudicio ilHus oculi fic indif-
pofiti, qui iudicatilla eflc tanta, lciUcet duo pro-
pter apparere duo -, fed eft flandum iudicio iUius
ocnHbencdifpofiti, cuit/«w» apparef quod efi
vnum.

Notandum , quod cum aHquis ponit digicum
fiib oculo, & mouet oculura, vnum obicdum vi-
fus V idetur cfle duo. Cuius ratio aflignatur : quia
tunc fpccies vnius vifibiHs dupUtdr in viroqutf
oculo , & quianon conucniunt ad Ibcum iadicij
communem, cx hoc,qu6d ncruus vnius ocuH re-
cedit ab illo concurfii propter m^tujti vnius digi-
ti : de quo didum eft primp huius in quadam
quaefHone. Ide6 quacHbet fpccics rcpraeferitat ob-
icdtum feorfum , & vhunl vidctur dua:quando
autem ocuhis non fic roouctur , tunc vnum vide-
tur efre vnum : quia Hcct quodlibct vnum obie-
Gaxca. diuerfas fpecies imprimat in duobus ocuHs^
tamcn concurrunt ad vnum Jocum communem,
vbi cft iudicium fenfus intprius iuxta cetcbrum ;
&ide6 vnum vidctur vnum : quia non reptacfen-
tant nifi vnum. Tunc ergo iudicandum cft de
vnitateobicdi fecundum iudicium vifus , in quo
non eft aliqua paffio extrinfeca , puta cx digito
fubmilfo :_ nmiliter eft in aHis. Dicerc ergo, qu6d
aequaliter credendum eft habenti aliquam corni-
ptioncm in fenfii, vel iriteUeftu,ficut iUi,qui non
habct : fimilc cft ac fi dicatur vnum cile duo , &
vnum efle vnum : qiua fic apparct diucrfis fccu»-
diim qu6ddigitusfupponitur,vel non flipponrtm:
oculo, ficut didum eft. £>einde cum dicit :

Totdtter autem incoHueniens ex videri
frsfentiapermutantia , & nun^juam ferma-
nentia in eifdemexhocdeveritate ii^Mcium
facere. Oportet ehim ex femperfecundum ea-r
dem hahentihui^ (jr neejue vnam permutatio-
nemfacientihfts verum venari. Talia autem
funt quA fecundum munditm : hac enim non
qitandoque quidem^ talia : iterum aufem alia
videntur , eadem autemfemf(r » &fermuta-
tione MtSa particip^nt.

CtHtr»eausM ^^^f^^^^ contta caulam motini per auinque
». nutiM. rariones,quarum fccunda ponitur ibi : ^dbuc aur-

temfimotttt. Tertiaibi : Etfifecunditmquantum.

Quarta ibi : AdhiupropterquidX^^Titz, ihiij4d>-

buc fi-ijuidem.

Ad .cuidentiam huius fcionduro eft, qu6d caufa
'* /»1»/»*^«» quareponituromne,quodvidcturefIevctum,cfi
tufitfMMo tfi *1"^ aiiqm putabant rcs omncs cflc m contmoo
iudifnrt om- fluxu, & quod nuUa natura vfk rcbus cflet fixa , &
»/4 ftt^er determina ta. Vnde fequebatur, qn6d rcm cfle tar
m$utn. lctn,non c0et aliud quam y idcKLcfle talcm. Cotv

tra hoc crgo ponit ptimam raaonem,dicens,

qu6d toraliter autemeji inc»ntu»ie»t tx videri ijis

W' & vtrir
tiu mohilium
ex immobili-
but dependet,
^ non i con^
trtt.

Ctrportt etU'
Jii»,etfict>f:
tinuo ttwiett-
turfemfer
tttmen titsnet
ittttnotA.

4^

^afintia permufantia , & nunefuam permarttntid
in eifdem , vtfunt ifla fenfibilia iuxta nosfacere
tx hoc iudicium. dc veritate fiipplc omnium en-
rium. Dato cnim,iicct ntfalftim,qu6d omnia ifla
fenfibilia praefcnria, & iuxta nos , dlent in conti-
nuo fluxu, non oportet fic iudicare de tota natu-
ra; fed magis ctiam faierieconuerfo,qu6dex
his, quae fempcr vnifoi;miter fe habcnt , mmatur
iudiciimi de veritate rerum. Ide6fubdit, qu6d
oportef enim ex femper habentibitt fscundum ean-
«^«mfupplc difpofitionem, & nequt, vnam, id cft,
nuUam permutationem facientibits venari verum:
talia autemfunt c^ua fecunditm mundum , id cft,
quae contincnt mimdtmi, vt corpora cxlefHa, re-r
fpcftu quorum ifta cormpribiHa nuUius funt quafi
quantitaris, vt Aftronemi probant : httc enim fci-
licct corpora csieftia non quando^uetjuidemtalia
videntur , & iterum alia; fed fempcr manent ea-
dem, & nuda participant permutatione.

Notandum , qu6d corpora caElcftia Hcet pcr-
mutentur quantum ad motum localem , mancnt
camen femper eadem quantum ad flibfbuiriam in-
cormptam ; & idc6 magis vcnandacft veritas dc
rebus cx his,'qua5 femper mancnt , quam cx fcn-
fibilibus corruptibilibus, dato ,qu6d fintincon-
tinuo fluxu, & mutationc. Cuius contrarium ilii
faciebant, vc pacet ex praedii^is. Deindcciim
dicit :

Adhueautemfi motus eH , & motum ali-
quid. cMouetur autem omne ex aliquo , ad
aliquid. Oportet quidem igitur, quodmouetur
effe adhucin illo, ex quo mouehitur^ tfon in
ipfo, Et ad hoc moueri , (jrfieri in hoc ifecun»
dum contradictionem autem rton vtrificarifi'
tundum ipfos.

Ponit fecundam rationem quac talis eft. Qupd

adhucfi mpttu eft,in jftis fcnfibilibus,.vtipfi etiani

dicunt , oportct qu6d fit alitjuid rHotum , id eft,

aHquod mobiie, qu6d mouetur ; omneautemmOr'

bile mouetur ex aliquo , & ad aliquid : oporttt

igitur id quod mouetur ejfeadhttc inillo ex quomo-

uebitur, id eft,in termino k quo,e^ nonejfein ipfo,

id cft , in termino ad qucm fupple totaHtCr ; fed

moueri ad ho^, , & fieti , fciHcet cronrinue in hoc:

quia mobile dum moupturcontinuc tendit in tcr-

minum ad quem in quo nondum cft pcrfcdl^. Ex ^ /• -

^vji-o: a:oV AttferXttnt-

quo patet,quod aljqua aftirmano, & aliqua nega- tutn fenentt$

tio determinate eft vera ( quia ea qux nunc diif^ contr»dia»r^

funt de motii, vcmm cft diccre ita cfle. Et fubdit: "* v*rtfic»ri

fecundum contradiihanem autem nonvtrificarife- '"""*•

cundum ipfos. Vult diccre, quod fi contradi«Storia

iimul verificanrar de eodem, fequitur qu6dnihil

moucrctur. Si enim idom cft efle in tcmuno ad

quem,& nonefIe,non vidcturrarioquarealiquid

moueamr ad termihum ad qucm,in quo nondtmi

cft : quia iam cflet ibi. Nam fecundiim aducrfa-

rium veriim cflet diccrc qupd cflct ibi , & non

eflct ibi : & quod mouetur , &non mouetur , &

fic dc aliis comradidionibus quibufcunque. D&-

inde ciim dicit :

Etfifeatnditm quantum coniinue prafentia
fiuunt, (^ mouetur,dr quu hoc pfinut^equldem
snon verum exiHent , propter quidfecutjdum
^Kdle non manet-. Videtur eotm non minirnk
4pufeawd)anc»ntradiSiones etufdemfradi-

47

vmU %. 4. &.

Summx II.

eari , (^ exiBimare ejuMtnm non manere im
xerforihm , frepter (^ ejfe tjttadricubitnm
idemy(jr non eJfe.SubHantia autemfecundum
quale : hoc quidem determinat* natur*.
^antum autem indeterminatd.

Ponit terrijtm radonera. Vbi prznotandum
eft , vt iam diAum cft 4. huius , t. c. xi. & indc,
qu6d Hcracliras videns aliquid augeri per lon-
gum tempus,pnra per annum {ccundum aliquam
detcrminatam quanritatcm, putauit etiam , qu6d
in qualibct parte illius tempbris ficret aliquod
•iigmcntutn licf t imperceptibile , & in/enfibilc
proptcr paruintcm quanritatis, quac augemr. Ec
hoc opinarus cft in omnibos rcbus fimilitcr le ha-
bercjvt fcilicet omncs rcs quz videntur quiefccn-
tes, rcalitcr continuc moucrentur, licct impercc-
pribibter : cum poft longum tempus eamm mo-
cus fentiatur. Licct aurem hoc fuppofitum dc
augmento /it falfum, vt habctur 8. Phyfic. t.c.3 3.
& inde, qu6d icilicct augmentum fiar continnc,
ita qu6d in qualibet partc temporis fccundum
aliquid augmentetur ; non cnim fic cft , fed pcr
tocum tcmpus fit diipofirio adaugmentum : &in
ylrima panc illius temporis fit augmentum , vt
ibidcm declaratur, Tamen conccflo,quW ju cftet
dc mow augmcnri ; non taincn fequitur fic eflc
fectmdum omnes motus : & hoc cft , quod dicic
Philofophusquod^cryi/rcKwiiii»! tfuantum^A cft,
iecundiim quanritatem jfrafentia, id cft,ifta fenfi-
JMj^^^w»»* bilia , quz font iuxta no$ continuefiuuat, & mo-
mri dttU^ «entUTj sir quis huiufmodi ponat, id eft, conccdat,
^ equidcnon veriiexiJfens,ideA,\icct non fit vcrum

Propter qMtdfecunditm qnaleM eft/ccudum qua-
litate non maner, Quafi diccret,qu6d no eft rario
quin poflit mancrc fcctmdum quaIitatem.Et fub-
dit , qu6d videtur enim efuod non efl minime , id
tft, non cft pamum , qux fecunditm contradiQio-
nes eiHfdanprtdicari exiftimare <]uantum non ma-
nere in corporihtu, propter , & eje idem ^uatrtcu-
tttum , & non ejfe : vult dicere , quod ifta opinio
qu« ponit contradidoria fimul eflc vcra dc co-
S»-«1ir ^^* ^ "— videtur minirac, vci parum reccdcre
m£!t,lUh *^ ^k °P"^'one>qu« cxiftimat quantum non ma-
fecundum mc- ^^ ^^ corporibus ; fed fupple idem opinatur: &
tiditi» puu. per confequttis , quod idcm fimul fit , & non fic
quarricubitum opinatur. Et addit : fuhflantia au-
tem fupplc rei determinatur fupplc Cccundttm qua-
le , id cft , lecundum aliquam difFetcnciam , vcl
formam fubftanrialcm , quae cft qu^damqualitas
fubflanrialis ex 5. huius cap. de Qualitate: tx.19.
hoc quidem, id eft,quale fubftanriale efl natura dt-
terminatt, id cfl, eft dcterminatc; licet quantU fit
natura? indctcrminatz , id eft , licct quanritasy&
indeterminata. Conceflb crgo; licct fit (Jdfum,
quod fit conrinuus fluxus , & motus in rcbus fe-
cundum quanritatcra, mhilominus tamen rcs ha-
bcnt effc fixum fecundum qualc&fccundum eflc
fubflantialc Dcindc cumdidt ;

48

jidhuc autem propter ejuidiuhente medice
hunccibum offerre,offerunt?^id enimmagis
fanU eft^aut non efl ? (juare nihil, vtique ali-
quid hahehit comedere , aut non cemedere,
Nunc autem vt verumdicentes circa ipfum
exisiente iuffo ciho hoc^ offerunt hunc, tjuam-
uu nen ofertebat ,.nen permaHente frmiter

Cap. III. J93

mtDd /tattfra infenjihilihm^fedfemfn omni-
bm motis, ^fiuemihus.

Ponit quanam rarionem, dicens : quod adhuc
fi fupplc in rcbus non cft cfTc fixura,ncc quantum
ad cflc, ncc quantum ad non dCcpropter tfuid iu-
hente medtco offerre hunc cihum , offerunt , fupplc
illum, & non aliura. Itcrum quid magiipanis efl,
Mut non efl fupple panis.- Quafi diccret.quod non,
fi amrmario non magis eft vera quiun negario
fecundumdidbmopinioncm. Quare nihil vti-
que habtbtt , id eft , ^ W nthil diftabit comedere,
aut non comedere; (t<i cxmitidecn. Nunc autem
verum dicentes circa ipfum, &exiflentem, fcilicct
cibum, id cft, qu6d habcntes vemm iudicium de
dboquafi taUs fit, & cxiftat,qualcm iubet medi-
cus iujfo hoc cibo, offerunt hunc , qucm fdlicct iu-
bet mcdicus ofFcrre, quamuit non oportebat , non
permanente firmiter nuSa natura tn fenfibilihm»
fed continue mota , & jbiens & nuUa cflct fixa :
quia tunc non magis panis quam non panis ; &
non magis eflet ifte cibus , quamnon iflc dbus.
Deindc cum didt :

jidhuc fi cjuidem alteramur femfer , ^
nunquamfermanemus idem : tjuidmirahiley
finttnquam nebis eadem videntmr , quemad-
modum lahorantihus ? Etenim his frepter
nonfimiliter dijponi , fecundum hahitum , f^
quandofani erant^ nonfimilia videntur, qu/t
fecundum fenfus. Iffa tamennuUAfrofter
hec farticifantia fermutatiene fenfibilia.
Imfrefiienes autem alias fadeutta lah*tan'
tibus, S" ften eadem. Eedem itacjue mede ha-
here , ^ diffa fermutationefa^a , forte ne-
ceffarium eft. Si autemnonfermutamur ifed
fiidemfermanemus entes, erit vtique aliquid
mamens.

DfJhuMMt

»rtem,ctmft^
Uttm^d^vi-
uentium cm-
fketudincm ,
^ nMwiMn
ftc tifaumtt$.

AL& ezi-

flcntcs fcili-
cctdbo.

Ponit quintam rarionem , dicens, qudd adhuc
fi fupple fic eft, quodomnia fint ih fluxu:& nuUa
fic veritas fixa in rebus; fcdhocfitverumeilc,
quod eft videri : aut nos fupplc homines, qui ia-
dicamus de rebus fumus in cdrinuo tnora.aut no:
& fi tfttidefemfer alteramur,& nuntjua fermanU
idem, id eft,eodem modp nos habentes : quid mi-
rabtle fi nobis eadem nunquam videmur ; ^uept-
admodum laborantihm : id eft, infirmis non viden-
turfimUi^ ilU tjuty fdlicet perdpSunt fecundiim
fenfus , qualia fupple vidcbantur ante agriradi-
ncm fropter mnfimtliter dtfpani fecunditm hahi-
tum , id cft , fccundum difpofirionem corporis,
quando fupfle infirmabaitur , & quando fani
erant : quia f upplc infirmiute aliqua videnrur eis
amara , propter infedioncm gufhis , qux as in
fanitate dulcia videbantur. . Ipfa tamen fenfibilia
in ft uuBam permutationem farticifantia : aliat
imfrefftones facientta laborantibm,id cft, infirmis,
& non eadem, id cft, qu6d ipfa fenfibilia non pro-
pter hoc in fc permotamur , licet feciant diuerias
imprdConcs infinnis : quia hoc non cft ex rario-
ne obiedi ; fed ex rarione organi fenfititii , quod
in infitroo eft comiptmn , & infcdnm habcns fc
ahtcf quam priijs. Et fubdit : eodem itattUemodo
habere , & ^m permutationt fMQa fme neceffa-
rium efl , id eft, qu6d fi ergo nos homincs , qui
qooridie altcramur cx hypcKhcfi, de rcbu» diffor-

49

AI. diAwni,
▼cJ difpofi.
doncm.

S^utrttddem
fenfibili» »U~
ttrfomit mU.
ttrimfirmit
offortmt.

lyiuirfitot
iMdididtt».
dtm rotJH».
dUotttu.

nuccr

/0

4- qitthiu di-
BMOfintofk-
fil^ rtment-
ti4r,(jx- i q$U-

trrones ttie-
fut hit *x
^cttrms, h'u
yrri tx dibi-
UtttftinttB*

394 Lib. XI.

miter iudiotfnus ; nobiseftputandum^&Bon re-
bus pari radone ficxit de innrmis diccbatur. £t
fubdit quantum ad fecundum membrum difiuti-
£tiiix , dicens ifi atttem nos {uppie hoillines , »0x1
fermutMmur,fed idem entes fermanemm ; ergo (e-r
'quitur qu^d erit aliquod permanens inrebus : 9c
per con^uens aliqua veritasfixadequapoili-
fxm ycihi & firmitec iudicare.

SrMMARlFM.

AIi,os in didas opinioncs incidere ex
^errore, alios ex proccruia,& horum erro-
xcm effc incurabilepi , illorum non : de
quo 1.4.a cex «.^.infcntrta coroilaria^Pri-
mum,concrarianon vcrificari de eodem.
Secundum, medium cum alcero cxcre.
mo non vcrificari de eodcm. Tercium,
jconcra Anaxagoram non quodlibec effe
in quolibec , alioquin cbncraria diccren-
tur de codem.

AD haheMtes quidem igitur diSias dahi-
tationes ex ratione nonfacile dijfoluere
mnfonentihus aliquid: & horum nonadhoc
rationem exquirentihm.Sic enim omnis ratio^
^ omnis demonHratioJit.Nihilenimponentes
interimunt dijputare ^ (jr totaliter rationem,
^are ad tales quidcnon efifermo. Addi^i-
tantes autem ex datis defeiiihtssfaeile ohuia'^
f/, ^ dijfoluere facientia dubitationem in
iffis. Palam autem ex diUis.

Ponit quoddam notandum circa dida, dlcens,
qu6d ad hahentes qnidem diBM dubitationes ex
iatutney id eft , ex proteruia , qui fcilicet ex perti-
nacia nihil conceduntpdc6 fubdit non ponentibiti
aliquid : & iterum non exqmrentibm rationem :
fed fupple pertinaciter adhaerentibus his qux fal-
s6opinantur:ad tales inquam non t^faciledtjfol-
tterej fupple huiufmodi opiniones. Cutus caufam
fubdit : /Z: enim omnis ratio , & omnis demonjira-
tiofit, icilicet concedendo aliquid , & exquircn-
do rationcm de aliqup quaefito : nihil enim pa-
nentes , id eft .concedentcs interimunt dtfputare,
& totaUter fupple rationem argumentatiuam , vel
fyllogifticam : ^uare ad tales cjuidem non eftfer-
tno per qucm, {cilicet \ fuo errore euellantur. Et
fubdit : quantiim addubitaates autem , id cft , H
aliqui Hnt qui ex dubitatione , puta ex debilitate
Jngenij cadant in di<5bs dubitationes , faeile efi
p^Mf^rr, fcilicet eoruro tndnhnsexdatis defe8Hr
but,& facile efi dijfoluerefacientia dubitationem in
ipfis, id eft/oluendo ea quac in ipiis faciunt dubi-
tationem. Palamautem efi ex diiiit , vbi fcilicct
(blutz funt dubitationes ,qux poterant inducere
ppinantes, id cft, in opinionem fupradidam.

Notandum , qu6d Philofbphus innuit in his
verbis duplicem rqodum quo aliqui in przdi-
dhimerrorem incidenint: quidamfcilicetex pro-
teruia, qui fcilice^ nihil c6cedentes fuz opinioni
pertinacitcr inhaerebant \ & ide6 horum difficilis
eft curatio : quidam ver6 ex dubitatione , puta
quia habentes aliquas fophifticas rationes , quas
px debilitate intellcile^s foluere non valebant,
conduiioni earum aoriueb^nt : & horum ^lis

Metaph.

eft curatio, (bluendo fcilicet illas fophifticis
rationes, quae eis d^l^itationien) ingerebant. De-
^de cum dicit :

^are mdnifeffum exhis^ qUidnoncon^
tingit opfofitas diffiones de eodemftcundum
vnum temfus verificari : neque contraria^
frofter dici ^ fecundum friuaiionem omnern
contrarietatem, Palam autem hac adfrinci-
fium refoluentthtts ratiopes contrariorum.

l.ieipun^

§luidfri^
tiol

^» ]

Concludit qua:4am coroUaria ex praEdidlis, &
fiintquatuor : quorum Secundum ponitur ibi; Sir
militer autenf-neque intfrmediorum. Tcrtiuro ibi :
N^ec itacjue. Quartum ibi : Similiter autem nec
omnes. Dicit ergo , <juare manifefium efl ex his,
quse (cilicet di£b (imt, qu6d non contingit offofi-
tat diBiones, id eft^iffirmationem, & QCgationcn}
verificari de eodem fecunditm vnum temput , dC
per confequens nec contraria, fupplc verificantttr c^^^ i^
de eod^m. Cuius caufam flibdit/^ro/Tfr w»«m lodtmntn
contrarietatem dici fecundu^ priuationfm , virijifari fij
quatenus fcilicet altcrum contrariorum fcmper '»»'«
habet rationem priuationis. Palfun autemefi hoc
refoluentibus rationes contrariorum adprincipium^
nam vt didhim eft 10. huius, t. c. 15. habi^us, &
pruiatio funtprincipium contrarietatis,

Notandum , qu6d priuatio eft quasd^rn ncgar
rio in fubiefto determinato : contraria autcm
habent rationem habitus , & priuationis qua-
fi eiufdem affirmationis , & negationi$. Si ergq
affirmatio , & ncgatio non poffiint verificari de
eodeni; ergo neccontraria. Deinde ciimdidt :

Similiter autem neque intermediorum vl-
lum pofiihile efipradicari de vno , ^ eodem.
Albo enim exisientefuhie6i4^ dtcentes iffum
ejfe, neque album, neque nigrummentientur.
Accidit enimalbum ejfe iffum , (jr non ejfe :
alterum enirn comflexorum verifcabitur de
iffo^ hoc autem efi contradiBio alli.

Ponit (ecundum coroIIarium,dicens,qudd non
fbl^m fupplc contraria non poffint verificari de
eodem;icderiamy&»j/»>fr , nec vllum interme-
diorum efi fojfibile pradicari de vno, & de eodem,
dc quo fcuicct alterum extrcmoruro pra;dicatur :
^bo enim exifiente fubieUo, dicentes iffum ejfe,ner
que album, neque nigrum^entietur : ita quod pcr
ly nec album, nec nigrum, intdligit quodcumque
mcdium datum : mcdium enim inter contraria
indudit negationem, fiue priuationcm vtriufque
extremi : fiue fit innominatum , fiue fit nomina-
tum , & hoc vno nomine , vel pluribus , vt patec
10. huius, t.c.r6. & inde. Vnde rubcum eft color,
nec albus, nec nigenfalfum crgo cft dicere de ali-
quofubiefto albo quod fitrubeum ; cuiusproba-
rionem fubdit : efuiafific, acctdit enimalbum ejfe
iffum,& non ejfe:enim pro quia, alterum coplexo-
rum verificabitur de ipfo:hac autem efi cotradiBia
albi. Vult dicerc, quod fi de fabicdlo albo vcrura
cft diccre , quod ntrubeum : & per confequen»
nec album, nec nigrum : oponet qu6d vcrificctur
de illo aliera par$ illius copulatiux complexar,
puta : neque album , quae eft conrradi^o ipfius
albij & pcr confcqucns idem fnbie(9ium cflet
album, & non effet album : qaae eft quasdajn con-
rradidlio manifefta. Deinde cum dicit :

Nequ^

1. Stquem,

Atidium , I
txtrimMm
contrttriorum
di eodemfi-
mul nm v*-
riJicMri.

j . SeqMeni.

C*ntr»ri» de
todem fimml
did ex ofi-
nien* Hern-
tlitiy 6" -^-
»dx»gortJe-
ftdtMr.

Stnndtiu t*n-
trMriomm ni
in fotentut,
fed in nStt
dtmtnxMne

Summa* III.

Uenue enim itatjMe fecundum Heraclitum
antingit vera dicerr^neejuefecundum Anaxd-
goram. Si autem non, accidet contraria de eo^
dempradicari.Cum emm in omni dicat^emnu
effefartem : nihil magu dicit dulce ef[e,quam
amarum, aut reltcjuarum tfuarumcuntjue con-
trartetatum. Sicjutdem in omni exiffit nen
petentiafolumyfedaffu, c^fegregatum.

Ponirtcrtiumcorollarium,dicens:qn6d fi fiip-
pk ita cft , quod affirmatio , & negatio non func
fimul vcra dc codem ; ergo nec ttaqut contingit
verum duere, dicenKsfecundMm Heraclitum, ttec
fecHndiim AnAxagordim, quia fiipplc opinio vtri-
afquc iftorum eft falfa ; quod dcclarat dc opinio-
ne Anaxagorac quia de Hcraclito iam patct cx
przdi(ftis j idei fiibdit :fi autem ntn fupplc opinio
Anaxagorat fit falfa , accidit contraria prsdicari
de eodem : cum entm dicat , /cilicet Anaxagoras
in omni ejfe partem omnts. -f^ma. (cilicet diccbat
quodlibct cfle in quolibet , & ita partcm camis
clfc in fangiu'ne, & c conucrfo , & partcm dulcis
cfle in amaro, & c conucrfo ; idc6 fequitur qu6d
aliud nihtl magii dtcit ejfe dtdce , tjuam amarhm,
aut reliquarHm ejiiarumcunqne centrarietatum: fi-
quidem pro quia : fccunduni cum fuppleomnc
extjHt in omni nonfolitm potentia \fed etiam aliu,
& fegregatum : quod dicit pro tanto , quia con-
craria cflc in codem in porenria, non cft inconue-
niens ; (ed quod fint in adhi diftindio , cft omni-
no impollibilc , vt patct cx di6tis. Deindc cum
dicic:

Similiter autem netjue tmnesfalfoi , neque
veraa di£liones fofihile effe. Et propter alia
multa coUeEfarurn vtique diffcultatumfre^
fter hanc fofitionem. Et ejuiafalfis quidem
exifientihtu omnihtuneque hotiffum quis di-
cens verum dicet.Verisautemfalfas ejfe omnes
dicens non mentitur.

Ponit quartum corollariam , diccns qphifi-
miUter autcm patet ex praedidUs , fietjfte omnet
diiliones, id cft, propofirioncs ejfefalfas , necom-
nes ejfe veras efl poJfibHe,& propter multaaliarum
diffiadtatum colUQarum : quac propter hanc pofi-
neque m-nes tionem collc^ fimt hic, & in quarto huius , &
fnlf»! ijfe (juia falfis exiflentihtu omnihns , (cilicet propwfi-

^Stqums.

53

Ueqtu om-
nts vertu ,

frwftfttitnts.

rionibus , fequitur quod nec hoc ipfurri, ejuod dici-
mtts, quod (cilicct omnis propontio eft fal/a , ve-
rum dicet , im^ falfiim. Iterum verii autem exi-
ftentihm omnihMi propofitionibas dicens omnes
effe falfas , no» mentietur \ fed verum dicet ; &
idc6 vtroque modo illa opinio cft falfa, fiue po-
nat omncs propofitiones cfte vcras , fiup omnes
t(fe fal(as.

Notandum,quc)d otnniaquz diffca (unt ab illo
loco>: QHoniam autem Pnilofophi fcientia,8c cx-
tcra , iam (iint pofrta , & perfediius in quano
libro ; & idco Ci quid omi(fam eft, fiuc quantum
ad lit^ram Philo(ophi , fiuc quantum ad expofi-
rionem linerac,qua:ratur ibi:quiatunC di<3a fuiit,

quae diccnda occurrebant : nec oponet hic

4mplius diccrc, (ed fu(ficit fticilitcr,

& qua(i fuperficialiter per-

tranfircj &rc

■w-^ii^-SwW

Cap.I. 395

SVMMA TERTIA.

Prim£ Philefofhia ah aliisfcientits differen^

tia : Item ensfer accidens a nuUafcien-

iia conpderari : de quihus omni-

hiu in Ubrofexte,

C A P V T l.

Pfailo(bphiam primam ab aliis (cientiis di&riie

(.%. modo confiderandi, & diffiniendi

& illarum diuifio.

SFMMARIVM,

Incipfc docere modum confiderandi
huius fcientiac , dc quo fusc egitl 6. Pri-
mo didinguic fcienciam nacuralem a pra-
£lica. Secundd Machematicam a nacura-
li. Tenio Metaphyiicam , feu Thco-
logiam ab iftis:de quol.^.cex. primo,
tc recundo.

OMmnis autem fcientia quttrit aliqua
princifia , & caufas circa vnumqued~
que eorum quafub iffafcibillum ifuta medi- ^*^'
cathta , dr exercitatiua dr reliquarum vna-
quaquefa&iiMrMm,& do0rinalium. Vnaqua-
que enim hatum circumfcrihens aliquod genut
iffi^ circa hec negoeiaturtanquam exifiens^^
ens : non inquantum autem ens, Sed alterA
quadam hxc frater haa fcientias eH fctentia. '■

Di^farum autemfcientiarum vnaquaquefu-
mens aliqualiter, qued quidefiin vnoquoque
genere^ tentat ofiendere aliquu , 'debilius, aut
certius. Sumunt autem , quod quidemeBy
h4 quidem ferfenfum , ha autemfuffonen-^-
tes:frofter quod, (jr falam ex tali xnduifie-
ne. qued fubHantia ^ eius quedquidefi,nem
tif demonHratio.

Poftquam Philo(bphus de(cripfit ambitum ha- 54
ius (cientiat,oftendens , ad quae confiderandai (e
extendit , nunc oftcndit propriqm cius modum
confiderandi,comparado hanc (cicnriam ad tlias.
Circa quod tria facit J^rim^ oftendit quid habent
proprium (cienriatjparticularcs. Sccundo compa-
rat adinuiccm ip(as (cicntias panicularcs pencs
difFereriam.Tcrrio c6parat hanc fcietiam aialias,
quod cft intentum. Secimda ibi : Quoniam au-
tem eft qtudam de natura. Tertia ibi : Quomam
autem eft quadam fcientia. In prima panc ponit
duo pcrrinentia ad alias fcicnrias parriculares.
Primum cft, qu6d quxlibet quacrit principia , & ,^fZ^^'*
cau(as circa proprium fubicdum. Sccimdum cft, /^^ ^,,
qu6d quarlibctmpponit, quodquideftCmCahic- duo fruipiA
Od , & hoc eft quod dicitur , qu6d «mnis autem ftbifrofna.
fcientia quarit ali<]ua principia & caufat circa
vntmujuodeiueeorumfcihiliumquafuh ipfa, id cft,
quat fibi fubiiciunmr. Et dicit, <i/i^i»*wquatcnus
non omnis fciciiria confidcrat omnc principium ,

ncc

396 Lib. XI.

ncc omnc genus caufac : & excmplificat,^«M w.#»
dtcMtiua : qu« fdlicet confiderat de fanitatc, «^
exercifntiua: quae fcilicet confiderat dc exercitiis
ordinatis adbonamdi(pofitione,vel valetudincm
corporis,& (imiliter vna<]ut<iuerelit]uarumfa^i-
tfaril^d cft.pradicaru.e^ doihinaltuM cft,{pceu-
latiuarum ^cientiaru vnaqiuque enim ^4(r»,{cilicet
particu^um circufcrihes fupple ab aliis entibus,
altquodgenm fubiedum ipfi, circa hoc negociatur
tanqui extfienraxczaUquodens,[ed non inc^uantn
ens : & hoc fiiitprimum. £t fubdit quantiim ad
fecundum pectincns ad fcicntias, fcilicet particu-
lares , dicens , fied altera ejutdam hacvrtter has
feientiat efi fcientia , fcilicet de entc inquantum
ens, pectinet ad quandam icientiam, qus eft alia
prxter (cientias paniculares.Difif<»'« autemfcitn-
f i4r»>»,Tcilicet particularium,vw<»^«<«^«< fumensy
id eftpfupponens aliqualitef,^ ««<i (juid efi,fdlket
fubiedW,»» vnoquoque Fenerf,tentat ojlendere reti-
qua,id eft,propcias pafuones de fubiedhs, dehtltus
aut cm>«/,fccundum quod funt gradus certitudi-
nis in demonftrahdo.Nam Mathematicac(cieniia:
ccrtiiGm^ demonftrant : naturales autem minus
ccnc. £t fubdit exponcns quomodo fcientiac fup-
ponunt, ijitod quid efl fubiedti aliqualitcr, diccns,
fumunt autem,\d cft, fupjponunt, quod qtfid efl:ha
quidemper fenfum,^\it3. (rrequirunt cognitionem
confiifam fubie<9i : ha autemfupponentes , fcilicet
a Metaphyfico , puta fi requinmt cognitionem
diftindbam fubiedti , vt declaratum eft 6. huius.
Ex quo infert ipropter quod , & palam , fcilicet
^,ex tali induQione,quodfubflantut,& eiutquod
quid efl fupplc non efl demanflratio. Nam quod
quid efl fiibie^H fupponitur tanquam medium &
principium demonftrationis ; ideo non demon-
ftrat^r. Dcinde cnm dicit :

^onUm dutem efitfitsdAm denAturafcie-
tia.palim qitia^tjr apraiiiicaaltera^fjrfaifitM
erit. Fa^iua qttidem enim infAciente,(jr non
infa6to mottu principUm. Et hoc iBfiue ars
aliqua^fiitealiqud aliapotentia. Similiterau-
tem,^ praSticanon in agtbile^magis autein
agetibitsmotui. cjiuaautemPhyficicirca ha-
bentia in ipfis motus principiii eB. ^odqui-
dem igitur ntquefa^iuamnequeaifiuam^fed
Jpeculattuam necejje efl ejfe naturatemfcien-
tiam, palam ex his, In vnum enim aliquid
horum generttm necejfe cadere ipfam^

Comparat fcientias panicularcs ad inuiccm

penes difFerentiam. Circa quod duo facit. Prim6

inkicemfcie- diftinguit fci,entiam naturidem a feienriis pr^^'-

ti/u farticH- cis. Sccundo diftinguit fcientiam Mathematicam

■'' ^ tiatnra|i. Stcandz^^ii'. Quoniam autem qitod

quid.efl. In prima panc intendit talem rarionem:

Scienria naturalis eftcircaea , quae habent in fc-

ipfis principium tnotus , Sf qufetis : fed nulla

pra^ca eft huiufmodi ; ergo , &c. Hanc ratio-

rionera exponit, dicens,qudd^i(4»ii4m efl quadam

Difiremia fiientia , iciUcct panicularis , de natura palam

»Mt^r»lH dr quia crit altcra , & * praBica , & afaSiiua , vt

fraOicMrHm. p^f pcatSticam intelligatur appropriate pra6h'ca

adbua , 8c pcr fa<ftiuam pradica fa&iuz. Cuius

caufam fubdit : «nint pro <i\iia.,fa£iiua quidtrn efl

principium mottu in facientt , & non infaSo : &

noc fcilicet principium cft ficut ars dirigens, fiue

aliqua alia potenria , puta cxecuriua. Similitcr

Metaph.

frimi fri»-
fifi* & e»M-
fiufiAitSi
qutrer*'

SteundHm,
quod quid
c^fnbUai
fttfuffmm.

M/uhemMti-
tnfciimia
fnnt tHprim»
irMtbf eerti-
tudiiue.

Vario mod»,

•VMrtMfeien'
itM fuppMSt,
quodquid
t^fmfiAie-

ai.

Qnod quid
eft »#» «/f
eUmenfirMti»
fidefirttediii.

55

Differre Mb

aatem ,&praB'tct, id eft , aSdnx. efl fupple prin-

«ipium raotu$ : non enim eflin agihili,fed magis

tfl in agentihtu. f^ua auttm fupple funt ff icnrix

Phyfics, verfantur circa hahtntta infeipfis prin- utH dMtuf

cipiummotiu. Coi^claditcxqfi , qttpdquidxmigi- mediumintir

tur, nec aElittam, necfa£iiuam , fedfpeculatiuam ?'**'«*»» &

neceffarium cfi effe fcientiam naturalem palam efl ir*"'**"M

ex hts. Enim pro quia , ipfam fcilicet ftientiam

liaturalem necefft tfl cadtrt in vnum aliquoJ

hontm generum , qu^d fcilicec fit ^raCda , vej

fpeculariua. Si igimr non eft pradtica, quia

ncc ai^ua nec fediua c f^uicur qu6d fit fpccu-

latiua.

Notandum , qu6d, ficut didhim fuic in primo PrMxit dm»
libro, &alibifa:pe,praxisquacdamcftadio,quaE- ''"•
dam fadio : & dicitu^aiftio opecatio,quz manet,
&non tranfit cxtra operantem , puta velle , & Ji^*** ^
appctere:fed fa(5tio dicitur operatio tranfiens, '
puta texere , vel aedificare. Secundum hoc ergo
diftinguitur duplex fcientia pradtica : vna quae
dirigit in praxi, quae cft adio,& vocatur pruden-
tia, & fcientia moralis ; alia quae dirigit in praxi,
quae eft fadtio, & vocatur ars. Pcima dicitur pra-
dica a^ua. Sffcunda diptur pradtica fadtiua. Oe-
inde cum dicit :

£lHoniam autem,quodquidefl^ necejfarium
vnicuique aliqualiterfcientiarumfcire,dr hoc
'utiprincipio : oportet nonjatere qualiter dif- /^

fmendum naturali j dr qualtter fubHantitt
ratiofkmenday vtrum vtfimum ,aut magis
vt concauum. Horum enimfiriti quidemratio
cum materia dicitur ea , qua rei \ qua autem
concaui^fine materia^ Simitas enim in na/o,

fit propter quod , drratio ipfiuscum hoc diffa
efi. Simus enimeB nafus concauus. Manife-

fium eH igitur, quod tarnis, (jr ociUi, (^ reU-
quarum partium cum materiafemper ratio-
nem rfddendum.

Diftinguit fcientiam Mathemaricam ^ natura-
li , dicens , quoniam autem Vnicuique fcientiarum "Differentim
necejfeeflfcirealiqualiteripfutn,quodquidefl& uMtHrMlie <J»
hac vti, vt principio , fcflicet demotifbrationis , vt *f*'^nus'
praedidhmi eftjid^o oportet non latere qualiterdif- '"*~
finifndum efl naturali,& qualiter fumendaefl ra-
tiofuhflantia,id eft,diffinitio fubflantialis rci:quia
fupple fecundum diuerfum modum diffiniendi
diftineuuntur fcienrix j & ide6 vt appareat qua-
litcr fcienria naturalis diftinguiturab aliis, opor-
tet viderc qucm modiun feruat in diflSniendo, -,. -
viriim fcilicet diflfiniat, vt fimii diflinitur,aut mor mcdidijaii.
gis, vt concauum:horume»im ratio,id eft,diffinitio dtdiMerfiicat
fimi dicitur cum materia ea,qiu efi r«,fcilicet ftnr f"'*''**'
fibilis.Ratio autem qua efi concaui dicitur fine ma-
teria fupplc fcnfibili : cuius caufam fiibdit : enim
pro cpiz,Jimitas fit in naJo.Cicut in materia fenfi-
bili,& detenninata,/>rflpr*r quod ratio.id eft,diffi- simHmmmii
nitio ipfius eft di^a cmn hoc, fcilicctnafb,qui cft
materia (enfibilis:y>mMm efl nafiu concautu,hc hoc
eft eius diffinitio. £c fubdit ; manifefium efl igitur
quodcarnis,&oculi,& reliquarH partiS reddedum g-^*"
efl ratione^d eft,diffinirionem cum materia fupple fimum, AU'
&nfibili:& fimiliter intelhgcdum eft de omnibus thimMticm
rebiis naturab'bus:& tunc fupplcndum cft,guod in "^* cocMuum ;
diffinirione concaui non ponitur matfria Jcofibi- *'.'" '""^
lis. Ex quibus omnibus coJligitur difFerenria in- *^^j!f^\
ter fcicnuam Mathcmadcam , & naturalcm : finetMii.

quia

57

Ctmptrtu
id*i»phjffia
sdpsniad*-
rts ftitmtuK
mfluitir.

tut»r»Ufi
CteUtm ergo
WUteritiUdic
tmfeqiunter.
De quibm
MMtltewuui-

9( quthm

tdttMfhyfKMi

Summ^III.

cuia mniralis diffinit per materiam fen/ibilem
ncut finura , & tradat dc his , qoa: concemunt
materiam fenfibilem : Mathenutica aucem diflS-
nit , ficut concauum f\nc matcria fenfibili , vt
oftenfiun eft^tam 6. hoius. Dcinde ciim didc

^enidm sutem eji (pt^tUm fdentU entU
fntjuaMtum ensydrfeptirdiile, cdnfderdftdum
vtrumijutdem naturdli eartde pone/tdum ejfe
banc , Aut magis alterAm. Nuturalis quidem
igitur circa habentia motuifrincifiumtn iffis
ejl. Mdtbematica autem ffeculdtiua quidem^
fjrcircamanentia quadam hac \ fed n»n fefa"
rahilia. Circa fefarahile tgitur ens/^ irhmo-
hile altera ab his ambabusjfcientiis efi aliqua:
Jiquidem exilfit alitjua /ubslantia talts.Dicp
autem feparabtlit ,(jr immobilis,qttcd quidem
Untahimut •Bendere. Etfi qutdem eft aliqua
talis narura in entibm ; hoc vtique erit alicU'
bi,& quid diuinum. Et hocvtique eritprin-
cipalifiimum principium.

Comparat iftam icientiam ad alias (cientias
particulares, ex quo haberi poterit proprius mo-
dus confiderandi huius (cientiae. Circa quod t ria
fadt. Primo comparat hanc {cienriam ad ahas
pencs fubie^ feparabilitatcm. Secund6 penes
nobilitatcm.Terri6penes vniueriahtatcra.Sccun-
da ibi : Optime qttidem igitur. Tertiaibi : DHhi-
tahit aMtem ali^iuis. Primainduas. Prirao facit,
quod didbum eft. Sccundo infcrt ex didis quan-
dam conclufioncm. Sccunda ibi : Palam igitur
qitod tria. Didt crgo , quod quoniam efi qutdam
Jcientia entis inqMnttm ent, & inquantum/fp4-
rabile , ad hanc fi:ieniiam pcrtinct fpeculari non
(blum dc entc communi inquatum cns,(cd ctiam
dc ente feparato a materia,caara fecunditai fe , vt
funt Intelligentis:quia inquam fic eft, confideran-
dum efi vmtm ha»e fcientiam:q\ix (cilicct confi-
dcrat dc talibus , ponendum fit ejfe eandem ipfi
(cientia: naturali,<iiff magis effe olteramfEt ftatim
probat,qu6d fit altera <ficens,qu6d naturalt qui-
dem igitiur fcientia tfi ctrca habentia in ipfis , id
eft,in feipfis principium motus, 8c per confequcns
matcriam ; quia in omni, quod moaetur oportet
intelligcrc raateriam : Afathematica autem tfi
quidem fpecidatiua,0' circa qutdammanentia ; &
immohlta } fed non fupple ftparabilta a matcria
fecundum effe : licet fini ieparata fecundum con-
Cdcrationem. Ex hoc infen ; igitur circa ensfe-
parabile fupple feauidum elle a materia,&<wwM-
bile,efi aliqua aliafcientta ab hts duabttsfcientits,
(cilicct Mathemarica & naturah,C^ hocfiquidem,
id cft,fi tamen exifiit ali^ua talis fubfiantta ; dic«
mutem feparabilis , fcilicet a fenfibihbus , & im-
rnobHibtu, quod quidemtentabimm efiendert;{ci^-
cet inferitis in duodcdmo.£ry> quidem efi aliqtm
talis nattsra in entibiu : qujc fdUcet, fit fepar^i-
lis , & immobihs:iof vtique erit alKubi^d cft,at-
tribucnir alicui fubftantiz , & hoc vtique ,quod
{olicct habet talem naturan erit quid diuinura,
& ptimiim & principalijfimum principiitm.. Hxc
autcm fcientia , quat tradbt de huiufmodi immo-
biUbus,& fepararis eft ifta fdentia , vt alibi fzpc
di^im eft ; vndc , Sc nominatur fcienda diuina»
Deindc cum didt ;

Sioti Opert tom. IK

5«

Theoric«

fci6tiz ircj.

tatem feiitU
M fubieSc.

Al. Theolo-

Cap.L' 397

Palam igitur quod tria genera fpeculati-
uamm fcientiarum funt , Naturalis , Mathe-
matica^ Theorica.

Cdnclndit ex djdis qoandam conclofionem
dicens, qu6d palgm iritur , quod triafunt genera
fcietttiarum (peculaauarum , fciUcrt ; Natttralis,
qua: (peculatur entia mobilia& raacerialia , & fe-
cundum eflc, & (ecundCun confiderationcm. Et
Atathematica , quz fpeculamrcnria, qine abftra-
hunt a moia,& a materiafcnfibili nonficundum
eflejfedtancumfccimdumconfidcrationem. Ite-
nun eft Theorica, qua: verfatur drca diuina enria
omnino immobiUa , & (cparata a nutefia etiam
fecundum cflc. Deindc cum didt ;

s r M M A R ir if,

Comparac hancrcicnciam ad aiias,pe-
ncs Dobilicacem , & VDiucrfalicaccm : de
quo lib. fcxco,ccxc. i. Yidc Dodorem ibL
quzfl. prima.

Ottimum quidem igitur f^eculatusa"
rumgentss. Harum autem ipfarum vl-
tima di(fa , circa honorabilifiimum enim e^
entium. LMelior amtem,& deteriorvnaqua-
que dicitur/ecunditm propriumfcibiU.

Coraparat iftam fcienuam ad aHas pcnes no- Metafhrficm
bilitatem,djcens,qu6d^*«M< jpectdatiuarumfcie- »*hilijjiitta
tiantm efi opttmum, id eft.qu6d fcienriz fpecula- ^^^^ '
tiuz funt nobihores aliis : harum autem ipfarum,
fcilicet fpeculariuaru vltima SiiaSdMcei Tbeo-
ricaeft fupple nobilior : quod probat,quiaeft
circa honorabiltjfmum entium. Fhaqutque emm
fcientia dicttur melior , & deterior fecunditm pro-
prittmfubietium fc4tile:c^\z igimr ifta fcicnriacft
de nobiU(Iirao.fuhieLko;ide6 ipfa eft nobilif&ou
firapUdter. Deinde cum didt :

Dubitabit autem vtiquequis,vtrum entis
inquantum ens fcientiamvniuerfalem oportet
foni, aut non?Mathematicarum quidem vna-'
quaquecirca vnum aliquod genm determi^
natum efi.^a aute vniuerfali conueniunt dt
omnibus.Si quidem igitur naturales Jubfiatiie
primaentitsmjuntdr naturalu vtiqueprima
fcientiarum erit.Si autem efi altera natura eir
fubfiantiafeparabtlis, & immobilis ; alteram
&• necejfefcientiam ipfitis ejfe, drpriorem na-
turali,& vniuerfaltm eo quodpriorem.

Comparat hanc (cienriam ad aliais penes vni-
uer(aUtatcm,diccns,qu6d dubitabit aliquu vtritm
(npple hanc fcienriam,qua: eft de entibus diuinis;
oportet ponere fcientiam vniuerfaiementis inqtian-
tum ensyout non : & probat quod ficper diuifio-
nem.dicens , qu6d vnaquaque fctentiarum A£a-
thematitarum efi circa aliquod vnumgenits deter'
minatum,c[\ix eft fupple (cientta vniuerfalis cww-
muniter de omnibus^hc per conlcquens nuUa fdcn-
tiaMachemaricacftvmuerfalisomnium cnriimi:-
& fubdit : fiquidem tgitur fubflantta naturaUst
fciUcet qua: flint mobiIes,& (enfibilcs/jtwf pnma
tntium , (cquitur qu6d &fctentia naturalis erit
vtique prima fcienttarttm : quia pencs ordincm
Ll fubieao

59

SiUUet»-

fhjrfie» vni^

0*rf/tlu,^i»

'tmiMtrfali

amftiUrMM-

e*t prfprii

tpmmum»,

^ cimmmm-

^98 Lib.XI.

nibicftoram eft ordo fcicnriarum ; j? Mttem tft
dUera rnitur*^ & fubfiantla fepMnAilis , fapple i
natur^ilibus, & inonobilii^ecejfe efi iffius alteram
ejfefcientiam, & priorem naturali , & etiam vni-
uerfalem e» ijuod pri«rem:qma, cademeft {cicDaa,
qust fpeculatur prima entia , puta fubftanriasim-
materiales .- & qax eft vniuerialis conHdcrans de
omni fntp inquanram ens : quia iftx fubiibptiaE
^aratz funt ca»ix,Sc prtncipia entis inquantum
ens , vt iam didiim fuit&pc. Qgare igitur nec
](iaturalis , nequc Matheraatica eft (cientia vni-
iierfalis. Depradlidscriamfdentiis patetqu6d
nulla earum eft vninerfalis : rclinquitur ergo a
diuiiionc, quod ifta fit vniuerfalis conftderans dp

Metaph.

omni ente.

SYUUM TERTIifi.
C A P. II.

Nullam (cicnriam agere d? ente per accidens,nec

de cntc vero , neque dc fortuna,

& cafu.

SrMMJRIFM.
Scicntiam noo agercdc cntc pcr acci-
dcns,nec de cnte vcro,dc quo lib.^.tcx&
4- vide DoCt.ibi q.z.cxpiicatducsmodos
cntis pcr accidcns i quomodo Sophifta
xnaxim^ verfatur Circa fallaciam acci-
dcntis , explicat ben^ Do£bor kic, Sc fu-
pra , lib.6.text.4.

Tejttcom.7. /''^^ Vomam autemfimfliciter ens fecun.-
\.,J^dum flures dicitur modos , cjuorum
vnus efi^cfuijecundum accidens dicitur^confi'^
derandum primo defic ente.

60 Poftquam coUe^t quxdam de confidcrarione

Strmtdeentt huius fcicntis , & qu^dam de diffcrcntia huius

imperfeB»,& fdentiae ad alias:hic,vt dicebatur , refumitj& re-

primo de en- ^.Qjjjgjj Philolbphus ffa qusc dixerat de entc iro-

*^„j pcrfcAo in fexto huius , & in libro Phyficomm,

Circaquodduofacit. Prim6 dctcmiinat dc ente

per accidcns. Sccundo de motu. Secunda ibi:£/?

autem hod*cjuidem. Prima in duas. Prim6 refu-

mit qu2 dixerat dc cnre per accidens. Secundo

ea qux dixerat de cau/a per acciden:; in z. Phyfl

Secunda ibi : i3j*ia autenf gratia huius. Prima

in duas. Prini6proponitintentum. Secundo cxe-

quitur dc intento, ibi : Quia cfuidemautem nuUa.

Picit ergo , quod efttomam autem ensfimfliciter,

id eft , communitcr fumpmm , dicitur fecunditm

flures modos , «juorum vnus efi , qui dicitur fecun-

ditm accidens,' id cft, ens per accklens confideran^

dum efi d« flc ente pcr accidens:/'»»», id eft, ante-

guam de entc per le^d efl:, de quo agetur in conr

fequcntibus. Deinde cum dicit :

^od tjuidem igitur nutta. traditarum
ficienttarumi negociatur circa accidens ,falam.
^eque enim adtficatiua confiderat, quiJacci-
det vttntibusdomo-.putafitriHe, aut contra-
rie ha^itabunt\neque textiua,coriatiua, neque
coquinaria, Quodautefecundum ipfam^fro-
friam vnaquaque harum confiderat fcientia-
'tumfolumihoc autem efi popittsfinis^

Exequtmr dc intento. Circa quoi duo facJt>
Prim6 dctcrminat de en^ pcr accidcns. Scaind6
rcmouet tam ipfum, quam ens verum a confide-
ratione huius fcienrix. Secimdaibi : Qjm asuem
vtveri^f.

Adeuidentiamprimi notandum eft , quod, yt
didbim eft in 6. huius , ens per accidcns fumitur-
dupliciter. Vno tnodo vt ly pf accidens priuat
perfdtatem entiutis rd in fc aGocptac,vtpftcom-
pofitumens cx rpbus diucrforuni generam.^^t ho-
mo muficus. Aliomodo vt \y per accidens priuat
pprfcitatcm entitatis rd non abfblutc,fed in com-
pararionc ad aliquam caufam aliud intendemcm,
co modo quo inuentio thefauri dicitiu: pcr acd-
dens in compararione ad fodicntem fbflam. Se-
cundum ergo hsc , ifta par* diuiditur in duas:
quia primo agit a proprictate loquendo de cntc
per accidens primo modo. Sccundb deente per
accidens fecundo modo. Secundaibi: Quiaau-'
tem neque -contingens. Prima in duas fccandum
quod duplidter probat , qu6d nulla fcienria eft
dc ente per accidcns. Prim6 quidem hoc pro!-
batindudiuc. Secund6 fyllogiftiq^. Sccundaibi:
Nec inquantummujicum. Dicit &rgp,^uod quidem
nuUa traditarum fcientiarum negociatur circa ac-
cidens,id eft,ens per acddens primo modo^alam
efi ex didris : nec enim ars adificatiua confiderat
quidaccidet vtentibus domo , quam fupplefadt,
putafi habitabunt in ea homines triiit^ aut con-
trarie, id cft,delc<flabiliter:iterum nec ars texsiua»
nec coriaria,nec coquinaria. ■fapplc confidcrant ca
qu«c accidunt , puta vel vtenribus panno contex-
to,quantim)ad rextiuam > vel vtentibus fbtulari-
bus,quantum ad coriariam- Quod autem efipro-
prium , fcilicet fubic<3:umy*rt<W«OT ipfam fcien-
riam illud quoque confiderar vnaqttaque fcientia-
rum dcmonftrando , fcilicet proprias pafEones de
propriofubicdo ; & hoc efi propriusfinis , quem
fupple qua:Iibet fcientiaantcndit. Deinde cum
dicit:

Eas feratfir

dtnf dfpUHf

§tH»d auSa
fcieniiwefidg
enteftr MtL
dttts friap
nwto frcb4$.
dHflifittr,

Tinis fcientia
euii^fqi quis.

6i

Neque inquantum muficum^ (jr Gramma-
ticum:neque exiHentem Muficum-.quiafaiius
Grammatict^fimul erant ambo^prius non tns
quod autcm non femper ens fa£fum , (jr hoci
qnarefimulMuficmfaStusefi, ^ Grammati'
cus. Hocautem nulla qudrit confejfa exilien-
tiumfcientiarum nifiSophisticauma accidens
enim hacfolanegociatur. Propterquod PUt4
non male dixit,dicenscirca non ens Sofht^i-
cam verfari.

Probat idcm fyIIogffticc,& intendittalcm ra- sulUfei
rionem:Omni$ fdentiafpcculaturcnsfecundihn coftdertu
rem : fed cns pcr acddcns non eft ens fecundum f aa
rcmjcrgo &c. Probario minoris : quia omnc cns
fccundum r(pm,quod nunc eft,& non femjper fuit
eft fadlum,vt patet dc aIiquo,qui prius fuitMu-
ficus,& prius non fuit GramiQaticus i qam nunc
eft Maficus Granunaricus,& priAs non fuit Mut
fjcus Grammaticus:& tamcn non cft fadus Mu-
ficus Grammadcus:fed Grammaticus tanti^m^er-
go Muficum Grammadcum , quod cft quoddim
ens peracddensprimo modo, non cft fecundum
rem. Didt ergo , qu6d nec tMjuantum Muficum
GrammAticum neque exifientem Aiuficum, id eft,
qu6d Muficus eft Grammaticus non tamcn
inquanmm Muficus : ejittafi ftipplc Muficus efi
faiiui Grammatiat* , fimulerit fupple Muficus

Grammaticus

giiilifattr.

StphifHe»
qnsm msxi-
aw emfidnAt
tns ftr »eci-
dtns.

Accidtns eji
Itcm »ptij]i-
mm sd deci-
fitndmm ttid
fMfitntts ,
f.lUmeh^.4.

jlUqmifiA-
fiMOtiA eom-
fofitt pr*-
fitit.
ToBit tnJU»-

Al-g^nen-
Qoncm ter-

Summ^II I.

Gfamraadcus ^mw hacc mn ens mAojti. eft, non
crantptitu hxc ambo fimizl, fciliccc Muficiis
Grammaricus : t^uod Mttem non femper ens efi ,6c
fapf\cfa£htm cft , oponct quod fic fadum : boc,
(cilicet quodmoilo cft : «jmare mHjictti fimttl f*-
Siu efi , & Grarrmtaticm.fi fupplc modo cft Mu-
ficus,& Grammadcus, & non fcmpcr fuit : quod
ramcn falfum cft, vt oftenfum cft : qoia iam prx-
fuic Muficus:& idco non fuit fadus nifi Gram-*
madcus tantum. Ex quo infcrt:/?«f ii«rCTn,(cilicct
f ns pcr accidcns , nulU efutritconfefte, id cft,ma-
nifcftc exifientiumfcientiarwn nifi SophifHca.-bttc
enimfola , {cilicet Sophiftica negotiatur t fiipple
quam maxime circa accidens quia maxime vdtur
fallacia accidends : qua edam fapiences maximc
falluncur ex primo Hlcnchorum : propter quod
PLuo non maie dixit , dicens SophiiHcam circa
nfin ens verfari , quatcnu* fcilicct ckca cns pcr
accidens verfatgf .

Notandum , qnod ifta propofirio Philoibphi,
qu6d omne cjuod mtnc ejh,<^prius nonfiiit^ailum
r/?,videtur habere inftantiam in gencrationc fim-
pliciter : quia licet fubftanda compofita fit fuSb,
tamen aliquid cius praefuit , (cilicet materia. Sfd
fcicndnm,qHod matcria exiftit no quafi a^ etis,
fi^quafi potoiitia cns:&quia eenecatio cennina-
tur ad compofitum per (c ex- ^.auius, cex. c.17. &
infra,ide6 toca fubftacia compofiu ad gcnerado-
nem cctminau didcur cfie nunc,& prius noti fuif-
fe : auia eius nuteria , etfi przfuit , non tamen
przniit vt aliquid eius,aifi folum in potenda.Scd
in propofito vcrificatur propofido,vt Muficus fa-
i&us Grammadcus , przmit Muficus etiam in
a^ i & ide6 non eft generatus Muficus Gram-
maticus, (ed Grammadcus tantum, Ddnde cum
didt:

^od AHtem Hetfue centingens (Jl efeac-,
cidentu fcientiam,mamfeBum erit tentanti^
hnsfcire quid efi accidens. Omne itaque dici-
mus effe h$c quidem femper & ex neceptate;
necefsitate autem nonfecundum violentiam
dUta,fedfecundum quodvtimur , in hU qu€
jecundunf demonfirationes : hoc autem %>t im
plui : hoc verh nequevt in plus neque fimper
(jr ex necefsitate t fedvt contingit , putafub
Canefiet vtiquefrigw. Sedhocneque vtfefn-
fer,^ ex necefsitate.-neque^vt inpl/ufit.acci-
det tamen aliquando vtique. Efi itaque acci-
4ens quodfit qUidem:non autemfemper , ne-
que ex necefsitate , neque vt inplsts. ^md
quidtm igitur efi accidens diitum ef.

Agit de ente pcr accidens fecundo moda Cir,

^^'"«Ji "*1"°^ ^^° ^"- Prini6oftcndit qu6d nulla

^ «yl/^J fcienti^ tradat de ente per accidens fecundo mo-

jJ4, do. Sccund6 remouet errorem negandum \ rebas

taleens elTc per acddens. Secunda ihv.Quoniam

autem fectmdum accidens. In prima parte inf en-

dit talcm rarioncm : Omnis Idcnda fpeculatur

ea qua funt femper,vel frequentecfed ens per acr

ddens non cft fempcr,vel frequenter ; ergo nuUa

fcienda fpeculatur de tali ente. De ifta radone

primbproponit minorem. Sccundd maioreipibi:

Kiwr. ^ia atttem non efiDidt ereo,qu6d tentantikus,

fftre ifuid efi accidens , id eft , cns per accidens,

mantfefium erit quod nec erat contingent fcita-

Scod Opcr. tom. I V.

P« mt* ftr

^Cap.II. 399

tittm ejfe drca acddens. £t fiibdit quandam tri-

membrem diuifionem, diccns qu6d omne itaque, iiydfit tui

qaod dkydicimuj ef^ hoc quidem femper , &ex f*^^?*^^^

neceffitate : non autem neeeffitate diEla fecundkm ^* '"^

violentiam ,fedfecu»ditm quod vtitnur neceffitate

in hit ejua fecundum demonfirationes : & hoc eft

neceflariuraquod impofllbile cftaliter fe habere,

puta triangulu habcre tres:talc neceflarium con-

cludicur pcr deraonftradonc ex primo Pofteriorii

text. f . & 7. & inde : hoc autem vt in plus, id Hictffum

eft , quod quxdain func vc frequenter , puta qu6d ^"^'

pluat in hycme : hoc enim non eft (cmper dcne-

ceflltatc , fed efivt freqitenter : hoc autem , id eft,

quzdamalia necfunt, vtinplus, id eft, frcquen-

ter, necfemver,dr ex neceffuate \fed vt cotitingit,

id eft,vt raro, putafub CaneM eft,in diebus Ca-

nicularibus fiet vtiquefrigus ; fed hoc ncc fit vt

femper , & ex necefiitate^/teque vt in plus., id cft,

frequenter : aliquando tamen vtique accidtt vc fit

frigus. Et fubdinf/? itaque accidens, id eft,ens per

acddens quodfit ^uidem,non femper autem,neque

ex neceffitate , neque vt in plus. Concludic ergo,

quid iritur efi cns per acciaens di^m efi, fcilicet

quod ncnon femper ; ncc frcquenter,(ed vc rar6:

& hoc per comparationem ad aliquam cauiam,

qux alium effedum intcndit,& non illum.Dein-

de cum didt :

^ia non efi autem fcientia talis , palam.
Scientia quidem enfm omnit fempet entic
autin plus : accidens autem in neutn A*-
mmejt.

Ponit maiorem rationis cum conclufione, di-
pens, quia autem non efi fcientia talis , fdlicet icn-
ds per acddens , palam efi.-eaim^ro quia , omnit
fcientia efi entis ejuodefifemper, aut inplus,iA cft,
frequcntenhzc fiiic rcmovjuxidens autem, id eft,
ens per accidcs inneutro efi fcorww.-quia euenic vt
raro, vt prxoftcnfum eft. Ex quo ^uijur quM
non pric (jbicnda dc co.

SVUUA R jr u,

Rcfucac collcnccs omnino cns pcr ac-
cidcns , corumque rcfpon(ioncm : rc-»
mouccquc in fpcciali camcns pcracci-
dcns , quam cns vcrum a confideracione
huius fcicnciae- De quo adum cft ^«huius
cexc. 1 1 ,

QVia autemfecundum accidens enUs nom
funt cauft , (^ principia talia qualis
quidemfecundumfe entu,palam.Erunt enim
omniaex necefsitate : fienim hocquidem efi
huim entisxhoc autemhuius : hocautem ntn^
vt contingit , fedex necefsitate erit : & cum
hoc erit caufa vfque ad vltimum diifum cau^
fatum ; hoc autem erat fecundum accidens.
Quareex necefsitate cmnia erunt , dr qucd
vtrunque ccntingit , (^ accidere , (fr feri^ &
ftcn emninoex generati aufertnr,

Rcmoftct quendam errorcm quonicdam, qui

tale cns per acddens ab cndbus aufcrcbanc. Cir-

ca quod duo fadc. Primo oftendic propofinim

L 1 X Secund6

Xxcludit er-
rtrtm »*?«-
tium ens per
srcidens /*-
eMttd.0 mcdi).

ViiAetfrolH-
etinuenUnti
«mtti» ex ne-
ef/ptate eue-
nire,efuod ta-
tnen ex diBis
iiii alibi fe-
ffuitur.

^l

mllMiontm.

400 Lib.XI.

Secimd^ cxcluditcauillofamxcrponflonenn. Se-
cunda ibi : Etfi nen extfienf.

Ad euidentiam primi notandum fft , quod, vt
didum fuit 6. huius text. com.7. Sc circitcr, opi-
nio fuit quorundam , qu6d cuiuflibet cntis cflet
aliqua caufa per fe , qua pofita in ellc ncceflari^
fcqucretiir cfFe£bus : quod fi verum elTet , tunc
nullus cfFedus cueniret pcr accidens , nec prarter
intentioncrh caufae ; & ide6 tollitur ens pcr acci-
dcjis fecundo mqdo. Hunc crgo crrorem irppro-
bat Philofbphus pcr talcm rationcm: quia fi fic;
crgo omnia euenircnt dc ncccflitatc : confeqnens
efi falfum, crgo Sc antccedcns. Hanc crgo ratio-
nem cxponit Philofbphus , dicens quod autem
entis fecundum accidens nonfunt cauf<i,& princi^
pia M/><«,(cih'cet per fcqualia funt entis fecildum
fe, vt fupplc dicunt quidam , palam eft : enimnro
.quia,fi fupple ens per accidens habct caufas,ficut
illi dicunt , erunt omnta cx \ecejfitate : quod fic
dechtav.fi enim hoc cjutdem f/?,fupple caufa huita
entis, puta alicuius entis,puta alicuius cffecbus fu-
turi : hoc autem huius,id cft , ille efFe6tus eft cau-
fa aherius : hoc autem non vt contingit , id
cft , non quocunque modo ; fed erit ex ne-
cejfitate , id eft , quod pofita caula neceflario fc-
quitur efFe£tus,cuius hoc erit caufa, & hoc vfque
ad vltimum diElum caufatum : hoc 4utem erat, id
eft. ponehztuteffefecundum accidens;&cper con-
fequens, quod ponitur per accidens erit exneceffi-
tate. Quare fequitur , quod omniae unt Aene-
ceflltate , & quod auferetur omnino ex generatUt
id eft, cx rebus quae fiunt : contingit quod vtrun-
(jue, idpft, ^d vtrunque comingit,& accidit fieri.
Qux omniafunt abfurda fecundum Philofbphia.

Notanduni, quod vt iamdeclaratum fuit fex-
to huius , fi cuiuflibet efFcdus ponatur caufa per
fe, qua pofita neceflarib ponitur efFeftus,vt dixe-
nmt qutdam,omniaeuenitent de neccflitate.Nam
ptopter iftam neceflariam.c6ncxionem fi aliquod
pra:tcritum,vcl pra;(ens fit caufa alicuius cfFcftus
futuri,puta fl comcdere , velcomcdifle inotdina-
tc fit cavifa fitis,pofita caufa fecundum tc nccclfa-
rio ponitur cfFc^us. Irerijm fitis fit caufa exeun-
jdi domo, putapro Ijaurienda aqua:tunc vt prius,
fl ifte fitit,neceflari6 domumexir. Iterum exitus
domuscft caufa incidendi inlatrones , qur occi-
dunt cumjcrgo a primoad v)rimum,fi ifte comc-
dit inordijiate , ncccflario occiditur : & fic per
iftum modum toUitur cns p^r accidqns a rebus,fi-
omnia dc nece(I*tatc euenir^nt ; quod eft incon-
<jetiiens. D^inde cum dicit:

Etji m» exiBerfs ; fedquxfit caufafuppo-
vatur^eademaccident. Omneenirnex necefi-
iatejiet, Sienimcras eclipfisfiet yjl hoc fuerit:
hoc autemfi alterum aliqu^fd , cjr hocfaliudi
CJr hoc itaquemodo afnito tempore eo quod a
nunc vfefue cras ahlato temfore 'veniet , ^
qtiandoque ad exisiens, ^are ficfuidem hoc
ejl, omnia ex nece^itate cjtiApoJt hocfent , vt
omnia ex necefttatefant.

Excludit quandam cauillofam refponfioncm,
drccrct enim forte aliquis,qu6d caufacontingen-
tium futurorum non eftiam pofiu,vt pr^fens.vcl
prxtcrita , vt priiis de praercrita fiti fupponitur;
led adhuc eft futura , & contingens ; & ide6 ad-
huc fiuit effedus contingentes ^ & non eu^niunt

Metaph.

&t neccflitatc. Hoc autem cxcludit diccns, qu64
eadem,^ci\icet inconueniciuia accidunt, & finon
exiflens , id eft , dato qu6d caufa futurorum "non
exiftat prxfens,vel pr£etcrita,/f<i cjU£.fit caufafup-
ponatur,Cci\icet futura,omnc enim fiet ex neceui-
tate,ficut prius.: quiafupple ifta caufa futura erit
futura in aliquo tcmpore diftante dctcrminati
a praefenti nunc,putayJ cras ecltpfis fiet : qua: fci-
licct eft caula miiltorum futurorum contingcn-
ttam fi hoc fuerit , & propter aliquam caufam
exiftcntcm: hoc autem fi ali^uid alterum, &hoc(i
altud:hocitaque wjo^OjfuppLe pcr iblationem cau-
farum, ablatio tcmpore ab eo tempQrf finito,qnod
eft a prxfenti nunc vlque ad eclipfim fiendain
ventet efuandocftu ad exifiens , id eft , ad aliquaim
caufam nunc praE(entcni:quia omne tempus fini-
tuni finitur,& terminatur, fiuc tollitur quoddam
finito aliquoties ablato. Quarefi cjuidem hoc efi,
id cftjfi hxc caufa pr^fens ponituf :crgo omnia cjuit
funt poft hoc , id cft , omncs effetStus futuri poft
iftam caufam i^txCentem fiunt ex'necejfitate:&fic
omniafiunt , & veniunt ex necejfitate ; & ideo fe-
quitur idem inconueniens , quod prius. Deindc
ciam dicit :

^uod autcm i>t vere ens,^ fecund^tm ac-
cidens\hoc quidem eji in corhplexionementis^
^pafsio in har, propter quod circa ftc quidem
ens non qu£runtur^principia;circaautem quod
extra ens,&feparahile ; hocuutem non necef
farium , fedinfnitum. Dico autem quodfe-
cundum accidens ; taluautem inordinata, dr
infinit/e taufa,

Rcmouct tam cns pcr accidens, quam ens vc-
rum a confideratione huius fcientia^, dicens e^uod
autem efivt vere ens,i6. eft,cns verum, quod con-
fiftit in compofitionc, & diiiifione ,& etiain cns
fecundutnaccidens:hoc quidem, feilicct cns verum
eft, id eft, confifiit in complextone mentis, id cft,in
compofiiionc inrelle<ftus : & efi pafilq in hae,id
eft,m compofitione intelled:as:propter quod circa
fic quidem ens , id eft, ens vemm, non qu^runtur
prtncipia , fupple in ifta fcientia : quta circa ens,
quod efi extra ammam,& feparabile:\t pr^didum
eft,fpeculatur fupple tantum ifta fcientia : hoc au-
tem , fcilicet quod eft Cns per accidens noneftne-
cejfarium,fed infinttum,id eft,indetcrminatum:&
idco talis cntisfunt cauft ihordinat£ , fcilicet ad
inuiccm,^ infinita, id eft, indeterminatx, & ra-
tione huius : ifta fcientia non fpeculatur de tali
cnte, cijm omnis fcientia procedat pcr caufas or-
dinatas,& dctcrminatas.

Notandij,qu6d omnia praeccdentia ab iftolo-
co. Omnis autemfcientia ojUArit, vfque hic , ha-
betur perfedius fexto huius,& quantum ad tcx-
tum Philofbphi , & quantum ad eius cxpofitione.
Ide6 qusrantur ibi : quia ibidem dida funt, qux
circa iftam materiam diccnda vidcbantur.

SVMMARIVM.
ExpliciH bene cafum, & fortunam, dc
quo egit 1 6 tcxt.y.&: 2 Phyf vide Dodt
quodlib.vlt.& lib.^.huius q.i .qui hic bc-
ne explicat cafum correfponderenatur^
& fortunam propofito : iteni candem
caufam , diuerfo refpe£tu, eife per fc , &
pcr apcidcns.

Quod

Tinititfinit^
totiis ablitif
finitur.

6^

T»m fir 4fr

ctdens, quatn
verii ens rtT
miuet a coU'

fiderationt
Metaphyficif
fed differittr.

iefiamt di-
3* tnPhjrfi*
cit i* per
accidens />-
cmnio tnedo:
feu dt fntu-
m»-

Agfs frofter
fimtmJimfUx.

f>l

dufUx.

Tcmns
fuidi

TtrtuMfr»'
ffit$, ir c»-
fms mMturt
0Trefpmdet.

t

EmJc/h dd
diutrft fom-
fMTAtn cnufm
tfiftrfe ir
fer Mccidens
frofofitum^
fortun» vel
»Mur» (^
Plfiu,

Summ^IIL

Qrodautem gratia hutM , it$ hU tjttoi i
naturaftutt , & i mente efi.

Rccolligit qus di^fla funt %. Phyficor Je cau(a
per accidens,qu2 eft fomuia. Circa quod duo fa-
dt. Prini6 oftendit dc fonuna quid ut. Secnndo
qualis caula fit.Secunda ■&yi:CaHfaautem wfinita.
Prima in trcs.Prim6praefuppotiit quodda.Scciidd
ex hoc venatur fortunz diftinitioncm. Tertio in-
fcn quandam concluiionem. Secunda ibi '._FortM-
tia autem efi.Terxh ihi:Propter tfuodeirca eaiern.
Dicit ergcquod iSmi quod eji ^atia huimy id eft,
aliquid cllc propter finem eft tn hii qita fittm k
natura, & qu2 fiunt a mente, id eft ab intelle<fhu
nam,& agcns a natura,& agens ^ propofito agimt
propter finem , vt probatur i. Phyfic tcw. com.
<j9. & indc. Dcindc cum dicit :

Fortuna autem efi ejuando ali^uid horum
fuerit feiundum accidens. Sicut enim & ens
efi:hoc quidem fecundum fe : hoc autemfecun'
dum accidens :pc (jr caufa. Fortuna autem
caufa fecundum accidens infaHis fecundhm
ele^ionem eorum , qud gratta buim.

Ex illo praemifTo vcnatur diffinitionera fbrtu-
nac , dicens , k:^o6. fortuna efi in his tjt^do ali'
quid hcrum, fupple quae fiunt proptcr finem,/i<«t
feraccidens :ficut enim^ & ensjooc quidtm efi fe-
(undum fe j hoc autem efi fecundum accidens : fie
& caufoT/c^iXi. fiipple quacdam eft cauia fuppleper
fc , quaedam pcr accidens. Ex quo infcrt diffini-
(ionem fortunae , diccns , c^o^ fortuna autem efi
faufafecundum accidens in falHs fecundum ele-
Bicnem, id eft, a propofitp^ ««nwn, quafiunt fra-
tiahutM, id cft, proptcr fincm.

Notandum , qu&d cum natura, & propofitum
fint duat caufae agentes propter finem,& Imt cau-
{2 per Cc , ds correipondcnt aliz duae cauiae pcr
accidens, (cilicet cafus, & formna ; vt patct ex i.
Phyfic.tcxT.com. JO.& indciita quod fortunacor-
re(pondct,& redudtur ad agens a propofito;puca
fi adiquis i propofito & . per clcdionem fodiat
fbueam pro plantanda planta, & inueniat thefau-
rqm, ifta inuentio thefauri didtur effe^his fortui-
tus. Cafiis autcm reducitur , & correfpondet ad
natarale agens:puta fi tripes cadcns ftct ; ideo di-
dtur 1. Phyfic. text.com. 60. quod tripes ccddit,
& a cafii ftctit ; bcn^ ergo ait Philofophus , qu64
fbmma eft caufa pcr accidcns , in his qiue fiunc
propter fincm » & fixtuidum eledionem, id cft,a
propofito.

£t eft aduerrendum, qu6d vna, & eadcra caufii
comparata ad diueribs eftedus didtur caufa. per
Ce, & caufa peraccidcns, puu (bnuna , vel caius.
Digiturcaufa perfe refpe£hieftedusquem.imen-
ditifcd dicitur caufa fortuiu, vel cafu^ refpedu
eftcffhis quem non intendicXxempluin:idera do-
mificator eft caufa per fe domus,quia illam facere
intcndit : & eft fortuiu & per acddens refpe(9u
delc£binonis,vd ttiftiti^ qu2 acddithabitatibus
in domo , quia illam non intendit. Similiter ea-
dcm caufa naturalis , qua: eft per fe refpe<iu effe-
dhis quem inccndit , didtur etiam cafus refpe-
€ta. e^odus przter dus intcncionem. Deinde
ciim didt :

Frofter quod circa eademfortuna,^ptem,
Bleffio entm nonfine mente,
Scoti Qpct. tom. I Y .

68

Cap.II. 401

Infert cx prxdicHs quandatn.conclufioncm, i^l^^' ^
dicens-.propter quod quiafupple fic eft,qu6d for-
tuna dl in fafitis fecundum clediorcm : clcdio
autem eft a mcntc, id eft,ab incclledu , cointcUi- ^ -^
gendo voluntatcm,vt dcdaratum cft ^.huius , in fenun» efi
quadam quacflionc;ide6 circa eadtm furt fortuna, ^ mtns.
& mens. Entm pro quia , eleiiio non efifine nun-
te. Ideo dicitar z. Phyfic. tcxt.com. 59. qucd fbr-
luna non eft in his qaae carcnt racione , vc func
lapides,plantae, bruta,& etiam pucri,quamdiu c*-
renc vfu racionis.Dcindecurodicit: .

Caufd atttem infnitjt , a quihns 'vtiquefet
quod a fortuna. Propterqaodincerta human^
cognitionixjr caufafecundum accidensfmfU-
citcr autem muUim»

Oftendic de fbrcuna qualis fic, oftcndit tria de
fortuna. Primb qu6d eft caufa incerta. Scctmd6
quando cft.bona,& quando eft mala.Terti6 qu6'd
non eft caufa prima , fcd pofteridr. Sccunda ibi:
Bona autem firtuna.Teniz ibi : ^uoniatn autem
nuSum. Dicit CTffi , C]u6d caufa Junt infinita a Tirtieta*^
quibiu vtique fiet quod fit afortuna , vt pacec in "*/* *"**''
exemplo dido : nam aliquis poccft inucnirc che- '**
(aurum fodiendo ccrram,vel ad plantandiun , vcl
inueniendam aquam,vd ad faciendu fepulchrum,
& fic de infinitis. Propterquod quia fupplc omne
infioitum efi ignotum:, idc6 fbmma eft tncerta hu-
mana cognitioni, & efi alitjtta caufa fecundum ac-
cidens : nuBus Mttem efi caufafimpiiciter , id efl,
per fe. Deindc cum dicit:

Bona autemfortuna, f^ mala cum honMm,
dut malum euenerit.Profperitas autem,(ir in^
fortunium circamagnitudinem horum.

Oflendit quando forcuna cft bona , & quando f*|****..*^
mala , di^-ensyquod hona autemfortuna , ^ maU ^^^ , ^^_
6xax\xt.cumhonum,aut malum eHenerit ,Cci\.icei uffuHmtsUti
fortuicu.rcddendo fingula fulgulis ixjiv/ia. autem m»imms.
id eft , eufbmmium , & infortunium dtcitur eirca
magnitudinem horum : puta fi fit magnum ma-
lom quod euenit a forcuru , infbnunium dici-
tur : fi auccm fic magnum bonum, didrar ca-
fbrcunium , ab eo quod eft bonum. Deinde cum
didc:

^oniam autem nuDum fetundiim accides
friushis quafecundum fe. Neque igiturcauftt
fer accidens caufis ferfe erunt priores. Si igi-
turfortuna, aut cafus caufa ceeinfrius inteUe-
Hiss caufaj^ natura.

Oftendicquidfbrtunanoneft caufaprimafe- Ttr atcidtm
rum ; fcd poftcrior, diccns quod quoniam nuUum *^ 'fi ^f*-
fecundftm acctdens efi pruu hit quafuntfecundum li^lrjji^-
fe : nec igitur fupplc caufa pcr acddcns cft prior ^^ ridmt*.
fupple f iM»» caufa perfe. Si igicur fortuna , aCit
caius,qu2 func caufae per acddens^nc caufa cali,
vc quidam andqdi puuuerunc , oporcec qu6d
friits finf ^aufa intelleiius ,Sc<navui3,
quae func caufae per fc, &adquas
cafHs,& fortuna reducuatnr^
vcpraeoflenfum
fiut.

Ll

SVM

%?i

401 Lib.XI.

SVMMA Q^VAR.TA.

Pe motH, eiupjue diuifiombui, & infinito \ deqfu

dtfiinitiomiiiu slftiHorMm termnorum » de

quibus itfi.&^. Phj/ficoTHm'

C A P. I.

De motu , eiufque diSuiirionp,

SVMMARIVM.

Recapitulat difta de motu & mobili
j & y . Phyficorum Ponit quatuor entis
4iuifiones ; ex quibus concludit motu$
diffinitionem,quam indudiu^ per fingu-
las parciculas ben^ explicat , & probat.
Legc DoQiot. hic & 4. di, z z. qu^i^ft. 4.
pumero 16.

y "T^ S T autem quidem hoc 4^ufolum : hoc

iT^autempotetttia : hoc autemfotentia , &
d£tu : hpc quidem em : hoc autem ^uantum:
hoc autem reliquorum. Non eft autem aliquid
wotns frater resipermufaiur entm /emperfe-r
cundum et*tis CategoriM. Comune autem in
his nullum eft , quod neque in vna Categoria.
ynumquoJque atttem dupliciter exiHit omni-
htds : vtpttta quod hic illud quidemforma
iffiui : hoc autem priuatio. Et fecundum
quale , hoc quidem albumjioc autem nigrum.
Et fecundum quantum , hoc quidem fer-
feifum , hocautem imperfeSium. Etfecunr-
w»k dum latfonem , hoc quidemfurfum , hocau-

tem deorfum ', hocautem leue, hoc autemgi^i^
ue. e^aremotui^ (jr permutationis fotfpe-
cies, quot entis.

6f) Poftquf Philofbphus recollegit ea q uz didla

jiteoiigit ^- erantde ente per accidens 6. huius, nunc recoUi-
S» m pfyfi- gj^ (jyg, ji^ fmjj jg motu,& de mobili ) .Phy/ic.
rV mtbUi " ^^^^^ quod tria facit. Prirn6 determinat de mo-
tu. Sccundd de mftbili. Tcrti6cxponitquaedam
cohcomitantia motum. Secunda ibi : Immobtle
Umtdeme- aHtem. Tertiaibi : Stptul autemfecH.idumlocHm.
*"' Prima in tres. ^"'rimo detcrminat de motii fecun-

dum (e. Sccud6 de infinito quod eft quadam paf-
iio motus. Tcrti6 diuidit motum in fuas (pecies.
Secunda ibi : Infinitim autem. Tertia ibi : Per-
mHtatur autem. Prima in duas. Primo inquirit
de motu quid /it. Secundo in quo.Ht. Secunda
ibi: Et cjuod efimotusin mo^i/f. Prima in tres.
Prim6 vcnatur difHnitionem motus via diuifiua.
Secundo viaindu^iua. Terti6 via remotiua, fci-
licet excludendo opinionem aliorum^le motu.
Secunda ibi: .^m auttm vera dicimus.Temi ibi:
.Quod autem kene diEium efi. Prima in duas. Pri-
m6 prarmittitqua(<iam diuifiones. Secund6ex il-
i.DiMtfio. hs concludic- di£nitionem motus. Secundaibi:
tntium aliitd Diuifo atttem. Prim6 ergo ponit quatuor diuifio-
aHu t»ntum, ues , quarum prima eft,qu6d cns quoddam eft itt
tUud pottaa g^Mta>ititm,q\K}ddampotentiat3ntum,quoddzm
fi)lftm,»ltM ■ r o • r r\- ■ 1j a

tt^vtrunf, partim lic,& pariiro lic. Dicitcrgo,qu6d(r^<f»-

Metaph.

U\u~

x.Dimfif.

ikm htc quidem aSu folitmypmz primum moueny

Vel magis (ecundum intentionpm Utterz:aliquod

faabens formam in aftu,quod vt fic, folum eft in

a^ :iquia noii poteft efle in potentia ad id quod

iam habet. Hoc aHtem,\d eft, aliud eft pis in po-

centia fbliim, puta prima materiaquantum eft de

fe,qus vt fic nuUum habct adum formaUter, fcd

f ft in pura potentia ad formamrfimiUtpr quodli-

bet fubiedlum carens aliqua forma, quam eft ap-

tum habererquia vt fic eft in pura pocentia ad il-

Jam formam. Hoc autem , id eft , aUud cft ens iij

potentia , & 3.6(0. fimul , puta aliquod fubieftum

habens vnam formam z6t\x , & carens aUa ad

quam eft in potentja. Vcl etiam rcfpedu eiuf-

dcm formae , puta cum aliquid iam mouctur ad

formam , quia iam habct adhi aUquid iUius for-

ma: , & tamen eftinpotentia ad vlteriore gradu

ad que tedit. Omne enim quod mouetur,partim

cft in termino aquo,&partimin tcrmino ad quc.

Secimda diuifio eftrquod cns di uiditur per deccm.

Gcpera , dicens , qu6d hoc quidem eft ens fupplc ^^ rerMm. ''

fubftanna, hoc autefn cjuamum, id eft,Quantitas, j .liiuifio.Vel

hoc autem reli^uorum,Ccilicet Prsdicamentorum. fruniff^um

Tertia diuifio:imm6 non eft diuifio,fedeftquod- "«'Jf*»'»*»».

dam neceflarium, quod pra:mirtit:eft quod motut

non efi ali^uid prtter res : quia , iciUcct non eft

aliquid rcaliter diftindhim ^ forma (ccundun^

quam eft motus ; ied motus reaUtcr eft ipfa for-

maflucns , vt dicitCommcntator ?. Phyficorum

cap. 4. Ide6 fubdit qu6d fupple vnumquodque Motut r^i^

permHtatur femper fecundum CategortM, id eft, 'T*'/^ /«"»»4

Przdicamcnta entis : his autem , lcilicct dccem '^*"'^'

Praidieamentis nullum eft commune, fciUcet vt gCt

nus : quod netjue in vna Categoria , id cft , quod

non fit in aliquo Praedicamento; Si igitur motus

jcft in re aU*cuius Prapdicamentirfequitur qu6d ft-

(cut Praedicamenta non habent aliquod gcnus

communc , fic ncc eft aliquod genus communo

omnibus rnotibus : nec motus eft aliquod Pratdi-

camentum ab aUis diftinftum ; fed eft in aUquo

Przdicamentonim,faltem per redudionem.

Quartum quod praemittit eft : quod vnum-

quodque dupliciter exiftit in omnibus , id eft, in

vnocjuotjue genere, fciU'cet fecundum perfedJiione, fem^ ^ ^^

& inperfeftionem , vt puta fuppleingnierc fub- feiffan^PiUf

ftantiae hoc quidem ipfum eft vtforma ipfius,hac *" li^^ftmo-

autem priuatio. Et fecunditm auale,\d eft,in gc ?**•

nere QuaUtatis : hoc cjuidem album eft flipple , vt Mct^kt*

perfedkum in genere coloris ; hoc autem nigrum,

quod habet tarionem imperfe£H in eodem gene-

re. SimiUter/fc«»<:/«OT quantum ; hocquidem efi

jp«^ff»w;putamagnum;hoc autem imperfeSium,

puta paruum. Etfecunditm lationem , id eft , in

Vbi, in quo eft motns localis, hoc quidem efifur-

fum;hoe autem deorfum;hoc autem leue\hoc autem

graue,\t per leue intciligatur iliud quod aftu fu-

pereminct^ pergfaiie id quod aftu fubfidet^ &

patet quod vnum iftorum habet rationem im-

perfcfti. Ratio huius diuifionis affignatur : qui^

onmegenusdiuiditurper contrarias difFercntiasi,

ex lo.huius : text.com. i }.& inde:Contrariorum

alterum femper Jiabct rarioncm perfeai,& habi-

tus,alterum rationem imperfcdi, &priuarionis,

vt ibidem oftenfum eft : text.com. 16. & dfciter,

& ide6 bene dicitur quod dupliciter aliqUid eft ix\

genere, fciUcet vel ficut pcrfedum, vel ficut im-

perfe(5tura. Vltim6 ex omnibus prascedcntibus

concludit: nuare tot funt fpecies motus, & permu-

tattonis <^uot ««/« , fupplc acquiiiti per motum; """*"' "**'

Uck

4. Diuifto,
In omnigent,
f*d»tHr per.
imm

Totffttit$
motut qutt

Summ^I V.

«M» Mtqmfui lic^ tram moras non fit in quolibet genere i *t

St»t q ■vitim. infcri»is oftcn<Jec : auncn eo ip(b qa6cl motus non

ftft frtdit. gft aliquid ptacter res, diftindura fcilicct realiter,

totr«nt mo(u$,quot funt fpccics entisquodac-

j»;^> V* iquiritur pcr motum. Deindc cum dicit :

7<* Diuifi autemficundum vnumtjuoJf, ge-

n$tSth»cijuidemj>oteHtia,hocAutema^u : etM
quodfotentta inquMtum tale e^ , 4^7«» <6-
C9 metum.

UrtMt ^di Ex pracmiflis concludit di£nitioncm motus,
diccns, quod diutfo autem, fupplc cntc/ecundum
vuMmtiHodejiu fenut : quia hoc qmdtm cft cns in
potentia : hocautem ailu : eitu tjuod , fcilicet eft
in potentia inquantum tale eji , id cft , inquantura
eft in potentia a^m dtco motum. Hsc eft crgo
diffinitio motus,fcilicet : AHm entis m potentta,
intfuantum huiufmodi. Deindecumdicit:

^ia autem vera dicimui^ hincfalam. Ci
(nim adifcahile incjuantum tale iffum di-
cimus effea^iu itijuantum tedifcatur : (jr tft
hac ddificatitt :fimtliter doSirinati» , curatio,
amhulatit, faltatio, ^batio. Accidit autem m
fuerit a[fu eodem : ^ nec]ifrtus,neqfofiertus:
iam potentia entit cum a^u ens operaturxnon
imquantum iffum \fid inquantum mchile
mitus fH,

Oftxndit quid fit motus via indudHua indu*
cendo , fcilicet oftendendo per fingulas panes
diffinitionis , quod fint bene aflignatz:& diuidi-
vxc in tres , fecundura trcs paniculas pofitas in
Jiffinitione. Ptirao exponit hanc particulam,
quz eft>mtf %n potentia. Secund6 iftara,qu2 eft,
inquaittum efl tale,vel incjuantum hutufmodi.Tei-
n6 iftam qu6d motm efl aSim. Secunda ibi : Dtco
autem inquantuM fic. Tertia ibi : ^uia quidem
enim. EMcit ergo^uod palam efl htnc , id cft , ex
djccndis quod vera dicimut , (cilicet diffinicndo
motum,vt pra;di<ilum eft.CKm ddificabile tnquAn-
tum tale , quod (cilicet fignificat aliquid exiftens
in potentia dicimut ipfum efle allu inqutmtum
^ficatwr,& hr.c efl adtficatio,id eft , ille adhis ad
quem leducitur , vocatur zdificatio : fimiliter eft
in aiiis motibus, vt eft doQrinatio , curatio , am-
bulatiofaitatio. & orbatio. Accedit ««rrmjfiippie
moueri talia cumfiunt eadem a^uM eft,cura hxc
fiunt in a<^, & ne^ueprtus, neque poiietius. £x
quo infert quod ciun ica fic , fequicur quod mo-
tus cft alicuius cntis in potencia, citm iatn ailu in
potentia operatur, idcft, reducicur adaftum, non
inquantum ipfum , id eft , non fecundum quod
a£tuseft fecundum fcipfum^ f^defl inquantum
mobtle, id eft , poffibilc moueri , quod cft cilc in
poccncia ad moueri.

Notandum , qu6d nihil raouctur pri£ls quam
incipiat raoueri : quia tunc adhuc eftin tcrmino
a tjtio,ncc mouctur poflerius, vel poftquam eft in
tcrrtiino ad <}ttem,qmz cunc iara quie(cic:raouecur
ergo duta fe habet raedio raodo* fcilicet cura re-
ducitur ad adum^non perfedc : puta xdificabile
eft in potentialad zdifidari : ita quod dum nK>ue-
tur partim eft in adu, licet imperfedoi^panim
in poccncia quacenus ccndic ad pcrfedione adus,
fecundiun quera raouetur. Mocus igicur cft a<!ius
ipfius raobiiis, non fecundum quod eft in adu^id

IniuSiiiii*-
eUrttt qttid
fit trtttui ^
tiuf di^itU-
titntm ttffo-
nit.

SdUcet dr
in fftemtiA.

Scet.qa.1.
quodlibet
aR.1.

fiiiMlittr mo-
tm tjt Maut
emtit in ft-
thi4i^qmM-
d» Mcitur

rti

Cap. I. 405

qnod eft feamdum feipfum : ^pia ficdl in adu
priufquam eriara incipiat moueri ; & ficut eft in
adhi antequam incipiat moueri , icaeciam eft in
potcncia ad vlccriorcm perfc£lionem : fed fecun-
diim qu6d eft in moueri,tendit ad perfedionem*
quam nondiim habet. Mobile enim dicitiu' re-
duci ad acfhmi per mocum, non inquantuoa eft in
potenria ad cerminum motus;quia dum mouecur,
acihuc remanec ih potenria ad terminum motus:
ied reducitur pcr motum ad adhim qui refpondct
huic potendac , quac eft pofle moueri , quia per
moium adhi mouetur. Pacet igitur qualiter mo-
rus eft a^his entis in potcntia. Dcinde cum
dicit:

Vico autem inquantumfic : efi enim aspo-
tentia fiatua ; fed tamen non aris aclw, in-
quantum efi as/nottd6 eB,Non enim idem efie,
^potentid altcui. ^uoniamfi idem eratfim-
fliciter, & fecundum rationem : erit vtique
teris altt46jmotm quidam-.non efi aut^m idem.
Palamautem in contrariis.Poffi quidem tntm
fanari , &poffe laborare n$n tdcm. Etenimfi
fanari^& lahorareidemeffet. Subielium au-
tem , drfinum , dr languens ,fiue humidi~
tM^jiue fanguii idem , {jrvnnm. ^oniam
autem non idem quemadmodum neqtte color
idem , (jr vifibile fofitbilis , inquantum fofii'
hile aSm motta efi.

Exponit aliam parriculam pofitam in diffini-
done motus/}uac eft intjuantum tale, vel intjuan-
tum huiufrifodt , diccns dicoautem inquantttmfic,
id eft,inquantum tale: enim pro quia, as efl poten-
tia flatua^xz quod idem eftars, & eft in potentia
ad ftatuam : tamen fecundiam^iucrfara rarionem,
ide6 dfcit qu6d motu: non efl allus arii inquan-
tum efl as : non enim efl idem effeari , &potentia
alicui,id eft, alia eft ratio a^ris inquanciim xs, 8c
aiia inquantum eft in potenria flacua, vei aiiquod
aliud. ^uoniam pro quia , fi fupple xi erat idem
fimpliciier,& fecunditm rationem, fciUcec inquan-
tum cft acs,& inquantum eft in potenria:fcquicur
vti^ue,<iu6d mocus erit quidem aEius zris,fcilicct
inquantum zs.ficut fupple eft s£tus zris inquan-
cum eft in pocencia.quod eft faifum. I^on autem
efl idem (ccundura rarioncm fic,vcl fic acccpcumj
quod probat ciim fiilxlit. T^tdam autem tn con-
trarits, id cft, in potencia ad contraria. Pojfequi-
dernfanari , & poffe laborare , id cft , infitmari:
non tdem funt fecundiun rationem. Etentrn pro
quia, tunc idcm c&tfanari,& laborare : quia ra-
tio potcnrix fumicur ex adu , & licct fiipplc non
fit eadem potcntia fecundum rarionem ad vtrum-

5iue contrariorum ; tamcn eft in eodem fubie<9;o,
icut 8>ci^(\imfubie£lum eft idem contrariorum .
Ideo fub<lit,quody»^^Mm4»rfm v;7»m, & idem
eflfanum ,. & languens :ftue fupple illud fubie-
dhim fit aii(i\J3.humidttat (ixxcfanguis in corpore
animalis. Conciudit ergo qu6d qitoniam autem
noneflidem, fcilicct fecimdum rationera pofle
fanari, & pofte laborare : & pari racione non cft
idcm zs , & in pocencia acs : qutmadmodum , nec
colorefl idem , & vtfAile, quod nominac pocen-
riam ad polle videri:icquiruc qu6d motiu efl ailus
poffibtlis tnquantumefl pofllbtle, id eft,encis in po»
cencia^nquantura eft in pocencia.

1.1 4 Notan

tT

A v-.'.avAl

Ixfenttfy
inqminti t»
fcttnii»,

71

Idem aifthi-
t* fumftum,
<^r» fttitta
vel cifMitim
tttn tfi fir-
mmiiterideim.
IttintiA cen-
trnritnim.li-
eetjint idfm
fubitBe , «M»
tamen ftr^
m*U(er.

404 Lib. X L

Notandum, c[«6<i jiihil mouctur ad iliudjquod

DecLrMth *^» ^^^ **™ ^*^" habet:quia tunc fruftra mouere-

r*dicaUs di' tur. Quia ieitur xs cft adu xs ; cft tamen in

iifrum. potcntia ad fomiatn ftatuac ; ideo motus non eft

a6bus xris inquantum xs ; (ed inquantum cft in

potentiaad formam ftatii5:quialifetss,& ftatua

idcm fint rubic(Sto;funt tampn diftinfta (f cundura

rationcm/icut polfe fanari, & pollc laborare di-

ftinguuntur ratione,vt patet cx*diftin£tione aduu

quos re(piciunt:licct flnt idem fubie(^o,quatcnus

idem fubieftum eft potens fanari, Sc potens labo-

rare. Ex quo patct quod motus cft a6his cntis ir)

potcntia : non quocunquc modo, fed inquantura

eft in potentia.

Pttent' J AduertendVim autem , quod c5m dicitur pofle

plex. ianari , & pofle laborare non funt idcm : Philofb-

phus loquitur dc potentia,vt dicit refpe6tum,noq.

fundameiitum refpcdtus , quia fundamentum cft

idcm vtriufque; pura aliquis humor, vcl fanguis.

Refpcdtus autem funt diuerfi , aliascura relatior

nes correlatiuorum commuUipIicennir terminiS|

fequcrctur qu6d termini ad quos ifts potentiae

dicuntur, puta fanari, & laborare, eflent idcm, vp

arguitur in littcra:Quod tamen pft manifefte fal-

(um. Deinde ciim dicit;

^od^uidem enimefthic:^ quod accidit
7* tu»c moueti quando fuerit aEiu ftc % ^ nec
frius necpoFferius , falam. Contingit enim
vnumquodque aliquando quidem a£iu ejfe;
aliquando autem non : futa adificabilU in-
quantum adiJicabHe:^adificabilis aifus in-
quantum adificabtle , adtficatio efl : aut enim
hac domus ejl^aut adificatio ailus:fedcumdo-
mus fuerit^non adhuc adtficabtle erit^ adifica-
tttr autem ^edificabile, Necejfe igitur adifica-
iionem aBum effe : adificatio autem motus
quidaMade autem ratio,(jrin aliis motiffus.

Exponit tertiam particujam diffinitionis,fcili-
cetquod motus fit aftus , dicens , ejmdquidem
emmhicy fciUcet motusr/?, fuppleadtus ; & quod
tmc acetdit moueri, cfuando Jic fuerit aElu in mo-
bili : & necpriMs,necpo^eriHs,palam edienim pro
<\mz,vnumquodqHe fupplcmobilium c«T/«gt> ali~
quando effe aBu; aliquando autem non;puta xdiji-
cahile inquantum adificabiU , fupplc poteftcfle in
potentia,vel a6tu:& zdificatiocftrfffjij tdificabi-
lii incjuantum ddificabile.. Dicitautem inquantum
aedificabile; quia materia domus eft in potetia ad
duo fiad foima domus,& ad hoc qimd «dificetur:
&refpedu vtriufq; c6pedt ipfam qaandoq;cfIe in
a<Stu quandoque in potentia;tame potentiaad hoc
qu6d asdificetur, defignatur pcr hoc quod diciturj
fdificabile. Quando igitur asdificabile xdificatur.
timc fit a(Stu ; & adtficatio eji a^^us zdificabilis
inquanmm acdificabile. Vndc fubdit : aut hdc do-
mus, id eft , forma domus eft fupple aSus ip/ius
adificaktlis , aut iipCzadificatio , cum cuilibet po-
tentiae rcfpondct aliquis a(5tus ; fcd fupplcforma
domus non cft a(Stusaedificabilis inquantum jcdi-
ficabile : ejuia cum domus ,id eft, cumforma do-
mas fuerit introdu(5ta, non adhuc erit adificabile;
fed iam fupple erit acdificatum:acdificabile autcm
ardificatur ,id eft , fit in a^Stu cum acdificatur a(5tu.
Infert ergo quod necejfe efl igitur adtficationem
eJfeaEhum. ty£dificatio autem efi quidam motus.

V ,, Metaph.

Wxpmit qua-
liter motut
fft /tilttt.

Materia do-
mus efl in fo-
teti» »d dtto.
Al.contitigit.

JEdificatio^
nanfrrm* «-
flificalhlit eft
ft^iu eiut.

1&: Mf ooniequens motuseft d/dus sedificabilis.
Et fubdit : eadem eft ratiotO" in aliis motibns. Pa-
ret igiturcx omnibus praedi(3;is , qu6d motus cft
a.(5tus in potcntia, inquantum cft in potcntia.

Kotandum,gu6d quia n^ofnaeft quacdam for^ §iu!d efen.
mamobilisvt fubie(^ ; idco hapet diffiniri per fi^^f.&qmd
fubie<5tum,vt pcr additum:ficut&omnisforma, *''«'«'«» «»
fiucfubftantialis , fiuc accidcntalis : & idc6 qua:- '^'ff^"'""

j ,./r • . ^ motus coMf-

dam corum qua: ponuntur m diinnitione motus „etHr f

fe tcncnt cx panc fubicdi , quacdam ex parte qui-

ditatis ipfius motus. Naniprima particula quae cft

aUiu ,p(Miitur in eius difnnitione quafi genus,65

pertinctad cflentiam motus,nam motus intrinfe-

ce, & eflcntialitcr eft ^us. Aiia: dus particuls,

quac fequ.untur,liint quafi difFcrentiae cxtrinfccs,

& tencnt fc expancfubic(^ mobilis,quod?ften?

in potcntia, ficut patet.

S V M M A R IVM,

Pi:obatdiffinitioncni datam , reiicien-»
doaliorum opinioncs demotueorum-
(que motiua,

QVbdautem ben\ diStum eft , palam ex
quibus alij dicunt de ipfo:<^ ex eo quod
non facile eft aliter diffinire " ipfum . Neque
enim in alio aliquis genere voterit fonere vti^
que iffum,

Oftendit quid flt motus, & diffinitioncm mo- -^
tus, elle benc aflignatam , remoucndo fciiicet & 'Exdudenit
improbatldo opinionem aliorum de motu. Circa "f^fiontm ».
quod duo facit. Prim6 propdnit intentnm. Se^ dedJ"""^,
cund6 dcclarat ipfum. Secunda ibi : Palam au- »pprobtitM.
tem ex tjuibus Dicit crgo,^«o<^ autem.bene dtBum fi»ities( dk-
^y?,quid fupplc fit motus,^<i/<fTO cft ex qutbus alij '"«»•
dicuntM eftjCx hisquae alij dicunt^f t/>/tf,fciiicec
motu,di£5nientcs ipfiim : &etiam ex eo cjuod non
eji facile ipfum, fcilicet aliter dfffi"ire:ne^ue enim
vtiquepoterit aliejuis ponere ipfum motam in alto
genercqukm fupple ingenerca(^s vt di(Siumeft
Deindc cum dicit:

Palam autem ex quibtts dicunt hi quidem
4lteritatem^(^ inaqualitatem, (^ non ens.

Deciarat intcntum.Circa quod duo facit.Quia opiniealierM
prim6 pcrtra(fbt aliorum opinioncm. Secund6 de-motu^uo
caufam opinionis. Secunda ibi iCaufa autem in »^f**»f" M-
hocponendi. Prima in du^s. Prim6 proponit opi- .A»«'<w«w.
nioncs. Secund6 improbat ibi : Qupirum nullum.
Dicit ergo, ^urid palam vid^^nr ex quibus dicunt
fupplc ahj' , quod fcilicct motus non potcft aliref
difnnirr:nam alij fupplc dixerunt motum cfld
alteritatem : alij inequalitatem : & alij non em.
Deinde c6m dicit :

^orum nullum neceffemoueri. Sednec
permutdtio-.neque in hoc , neque ex hismagis^
quam ex oppofitis.

Imppobat di(5tas opiniones dicens : qu6d pr^- improbMtit
di(StaB diffinitiones motus non funt conucnicnter diia^um *•
_aflignat«, quia non conueniunt motui, ncquc ex f'»>o»Mm.
parte ftibiedi mobilis : qiiia Ci motus eflet altcri-
tas,vcl inaequalitas, vel non cns ; fequereturquod
omne alterum,vcl inaequalcVel non ens moucre-
Eur : quod faifum cft : quia nuUum horum neceffe

Summ^ I V. Cap. I. 405

Mttiitum di-

3*. CMufA

ffin.

ejl mdueri. Poteft cnim aliquid dle alrcram qnod
non moiietur , & fic de aliis. Itcrum patet hoc
idcm ex parte terminorum motu« a quo , & ad
qucm vnde fubdit , quod neque JfmnHtatio eft nec
inhecj nec in htsmAgis e\tutm ex opfofitis : quia,
icilicet non eft magis motus ad non ens,vel ins-
quaiitatem,vcl alferitatcm,quam ad oppofita ho-
rum,nec econuerfb magis eft moms ex his,quam
cx eorum oppofitis:quia poteft eflc motus cx noA
€ntc,ad cns,& ^conuerro,& cx altcritatc ad fimi-
limdinem , & econuerro ; & ab inzqualitate ad
aqualitatcm , & econucrfo fimiliter : & fic patct
tam cx panc fubieAi quam ex pane tcrminorum
motus.diffiniriones iftasnon clle propric affigna-
tas , cum non fint conoertibiles cum di£nito.
Dcindecum dicit :-

Caufa autem in hcc fetiendi : tjuia indcji-
nitum vidctur aliquidejfc motui. Altcrius
coelementatiDniifrincipa:cjuiafriuatiHAfunt
indctcrminata. Ncquc emm hoc , ncqnc tale
n/llum ifforum , aeque reliquorum PradicA-
mentorum.

Pertradlat caulam opinionum. Circa quod duo
facit. Primo cam ponit. Secund6 eam excludit.
Secunda ibi : Mottifque aHtu. Prima in duas.Pri-
m6 ponit caufam opinionum. Secundo motiuum
cauuE.Secunda ihi:Cur atuem videtur.Dicit ergo,
quod cattfa autem po?tendi,Cci\icct raotum in hoc,
id eft , in tali gcnerc qu6d,{cilicet qujedam alteri-
tas , aut inacqualitas , &c. eft quia mottu videtur
ejfe ariquid infinitum , id eft , indeterrriinata funt
fUterim coilementationu principia:quiafiint inde-
terminata , nec enim vUum ipforum fignificat hoc-
id eft , Subftantiam, nec tale, id eft , Qualitatem,
ttee reliquorum Prxdtcamentorum.

Notandum, quod ficut di(Slum fiiit primo hu-
ius,Pythagorici pofucriit duos ordincsprincipio-
rum,& inquolibct decem principiaordinata:quo-
rum vnura dicebant ordinem bonorum , in quo
coUocabant illa quae videntur habcre perfecftio-
nem,puta bonum,dcxtrum, malculum , quietcm.
Alium autem ordinem dicebanr malorum,in quo
collocabant illaquz videntur dicere imperfc-
Aionem,pura,tenebram,finiftrum , foeminam, &
motum. Qua: omnia dicebant eile priuatiua , &
indcterminata , nec aliqnod eorum fignificare
Subftantiam,nec Quahtatcra, ncc Quantitatem,
nec aliqubd aliorum Generum '. quia igitur mo-
tum ponebant in ordine fiue coclcmcnfarione
priuatorum : idco dixerunt motum cilc quandam
priuationem , & per cOnfequens quandam non
cntit.atem , vel alteritaiem , vel inaequalitatem.
Dcinde cum ditit :

Curautcm videdtur indeterminattUy cau-
fa : ejuia nec inpotentia entium:neque in aSiu
ejtponere ipfum. Ncque cnim pofsibilc ejuan-
tumcffc ^mouctur ex neccfsitate^ neque quod
aSiu quantum,

Ponit moduum huius caune:quare fcilicetmo-
tus computabatur inter indeterminata , diccns
qu6d cur autem mottu fiipple videtur intermina-
tus. Caufa eft o^uia non vidctur poflibile ipfum
motum ponere nec in potentia, necin aElu, id cft,
nec in genere potetiac,ncc in genere adus. Quod
probat enim pro quia , mc iUud <juod t^pofjibtle»

id eft,in poteritia rjfe quantim mauetnrex necejft-
tnteynec etiam tjuod efi aiiu qtMntum.

Notandum j qu6d fi motus eflet in gcncrc po-
tenti£ , tunc ^uicquid eft in;porenria ad aliquid;
puta ad erte quantum,moBcrctur ad quantit^temt
quod tamen non oportct , quia ctiam antequam
ittcipiat nioueri ad quanciutem cft in porcntia ad
eflc quannmi,& umcnnondummouetur. Simi-
liter fi motuscflctin gcnere zOaxs, fcquitur qu6d
timc quicquid eflct in zQta , puta z£h\ quantum
moueretur ad quantitatem , quod tamen cft fal-
fum : quia cum eft a(^quantum , nonmouctur}
fcd ia cft motus terminatus. Quia igitur non po-
terant poncre moium,nec in gencre a£tus, nec in
genere potentiaE:idc6 pofiicrunt ipfum in brdine
indcterminatorum , & priuatiuorum modo pra:-
cxpofito. Deinde cum dicit:

Motufque aiius quidcm vidctur aliquii^
impcrfcltus autcm. Caufaautcmyquia imper-
fc6ium quid pofsihile cuim efl aiius ,drf>ro-
ptcr hoc dtffcile ipfum fumerc qutd cfi. /ut
enim in priuationcm neccjfc poni , aut in fo-
tentiam,autin affumfmplicem , horumaujjc
nullum vidctur contingcns. c^are rclinquir
tur qttod di£lum ejlcffc , & a6lum , . & non
aSiumdiStumwidere quidem difficiUm ,cottr-
tin gcntcm autem cffe.

Excludit caulam praedidat opinionis dicc ns :
qu6d mottu quidem videtur ejfe aBiu.aliquis , xa^
men tmperfeSttts : caufam autem huituefi,quia ip-
fum poJfthileM cftiroobile quod eft cns in potctia,
cuiiu motus efi aEitu , eft quid imperfe£kum : dr
propter hoc {cilicet quia morus eft a<fius impcrfc-
dus,& fubiedti impetfe^ dtfiictU efi ipfumfume-
re tjuid efi. Aut enim vt vidctur neceffe f/? jpfijm
poni in prittationem , id cft, in genetc priuationis,
aut in aElum fimplicem,id eft,in genere fimplicis
a6his,& petfeAiihorum autem nuUur» videturcon-
tingens quodfcilicct (itmotns.Quare relinquitur
fupplemotum efle <]uod diElumefi , & aElum , &
non aBum diSum , id eft , quod motus eft a6his,
Icilicct imperfedus, & noii eft adus fcilicet pet-
fe6his, ; quod quidem difiicile efi videre \ & con-
tingentem autem effe, id eft , licct.fit hoc difficile
videre eft tamen poflibilc : quia eo pofito nullum
fcquitur impoflibile.

Notandum, qu6d motus eft verc adhis imper-
fe6his;quia fi eflct adhis' perfe(Sus aufertet totam
potctiani a mobili tefpec^ illius formac adquam
eft raotus : quia aifhislfyerfecSais non eft adus en-
ris in potcnria ad albedinem : & ideo timc moms
non eflet a^sentis in potenria,(edeutis ina<^:
motus autem fic eft a^s mobilis,qu6d non au-
fen potenriam ab eo : quia quamdiu mobile cft
in mom,tandiu cft in potentia ad terminum mo-
tus. Per motum tamen aufcrtur a mobili Ibla po-
tenria, quae erat ad moucri : non tameh omnino :
(juia mobile {emper eft in potentia ad ainpli^s
tnoueri : quia omne quod mouctor adhuc mo-
ucbitur : vt probatur 6.Phyfic.t.c.7.& 5i.& drd-
rer, cx quibus parerqu6dmoms fic eft adhis mo-
bilis, quod cftaAus imp?rfc<fhis, & adus imper-
{cQd'. quia (cilicct enps in potcniia : vt patet ex
praed)(5ris, Tunc fe quityr iila pars:

SVM

DeclatMtU
dfStrum.

77
Excludit di'

Uam ciiufam
tptniottttm (jf^

V'^'e efi
vidert e»t*-
t»tem metm
ncrt t*me»
imfe^l*.

M»tut efi M-
8m f^ nm
Mcim.

Metmefi

»iim ftdtm-
ferftdm.

4o6 Lib.XI. Vi Metaph.

78

In quf fub-
ieiiiue efi
metw i

^MMlittr m»-
itu fe habet
tid moinns.

SVMMAKIVU.

De tnotu comparato ad rubicAum, &
ad moueas:e(l cnim in mobili; & opera-
cio feu a£^us mouentis.

ET qitod eji mofusih mbyHifalam,40us
ejt emm huius a motiup.

Vbi inquirip dc motu in quo fit vt in fld>iefto.
Circa quod duo facic.Prim6 oftcnditquod motus
eft inmobili. Sccundo inquiritquomodo ie ha-
bct ad raouens. Secunda ibi : Et motiui aHus.
Dicit ergo , palam eft etuod motus eft in mobtli,
quod probat,f/7/w pio quiajfupplc motus eft a^ut
huius , id eft , mobilis a mottuo , fupple caufKtus.
Formetur fic ratio : omnis a£tus eft in eo cuius
eft forma, & ^ckus : ied motus eft a6tus mobilis,
& forma , vt patet ex didis ; crgo motus cft in
jnobili. Deindecumdicit:

Et motiui aSfus non alius eji : oportet qui-
Mm enim ejfe acfujn amborum.

Inquirit quomodo motu$ fc habct ad mouens.

Circa quod duo facit, Primo proponit intcntiira.

Secund6 probat ipfum , ibi : Motittum tjuidemt

proponit ergo duo : vnum eft quod motus eft

aSus motiui , id eft , mouentis. Aliud eft quod

Jdttfi nBu* "°" ^ft alius, fcilicet motus qui eft motiiii , & qui

motit4 (jf cft adtus mobilis : oportet quideme m m motum

vtohilis. {uppleefte aftum amborum , fcilicct ippbilis , &

mouentis. Deiude ciim dicit :

Motiuum (juidem enimejiin fojfe, mouens
auteminoperari.

§>M))i mtuft Probat quse dixcrat. Primo primum. Secund^
fft atlus tno- fecundum. Secunda ihv.Sed eft aEliuum. Dicit er-
■*i#j ofiendtt. qq ^ qued motiuum tjutdeenim , omne eft inpo^e,
icilicet moucrciSc mouens autem in operari, (cili--
cet in a(ftu , cijm ergo mouens dicatur propter
motum , quift fcilicet adu mouet , fequiturqu6d
motus cft a£his motipi : forraatur fic ratio : Illud
cft adus alicuius quo fit in a<5tu : fed motiuum
lit in adu pcr motunj , nam motiuum dicitur cx
hoc qu6d poteft moucrc : mouens autem quod
adu mouet, &: opcraturjergo motus eft adus aji-
cuius motiui , cum fcilicet zQca mouet, Deindc
ciim dicit :

Sed eft aifiuum mobilis. ^arefimiliter
vnus amborum aitus.

Ofieniitauid P^obat fccundum quod propofuerat , fcilicet
ide fit Aaut qiiod morus cft vnus a£his motiui , Sc raobilis.
motiui , ^ Prima hoc probat per rationem. Secund6 per
Ti^ilt ^* cxempla. Secunda Ihh^uiemadmodHm eadem. In
prima pane intendit talem rationem : Motus eft
adus motiui , vt priis didum eft : fedmptiuum
facit illuni inotum qui eft in mobili,& non alium.
Ergo erit vnus amborum : & hoc cft quod dicit
qu6d fupple moucns , vcl motiuum eft ailtuum
mobilts.-tjuare fcquitur qu6d erit vnus aSlttsftmi-
littr arnBorum. Dcindc cim dicif :

S^emadmodum eadem diftantia , vnum
adduc } c^ duo ad vnum, dr aftiendentiSy ^
dtfcendentisjfed effe non vnumfimiliter auif
ttm in mouentejtjr in moto.

fUattr,

Re/clmio dl~
^prum.

H*»e hMittii
qiiod cMm
identitate
reali Jlat dir
fitniii» fg^
malit.

Sucmedt 4^
&io, e^ fiafi;^

funtidemfjf
qutmodo noi
4-<i.i3, q.i,
c.i.

i^iobat idcm pcr excrapla dicens qu&d efutm-,
^dmodum eft eadem diftantia vnum ad duo ; &
duorum ad vnfm,id eft,vnius ad duo,& econucr-
Co. Etfimilitcreademeft via, fiuc diflantia<«/^
cendenttsi, & defcendentis :fed effe n«n eft vnum:
qjuia differunt fecundum racionem ; ftmiliter fe
habct , & in..rn9Ufntt , & tn mofo , quod , fcilicet
idem motus tealitcr cft iOwi y triufquejicct dif-
fer^tt fecundum rationem.

Notandum , qu6d licct fit eadem diftanria
vnius ad duo;& econuerfb ; r^ipen difFerunt fe-
cundum rationem : quia alia /sft ratio huius di-
ftaHricE,vt fe tenct ex partc vniiis, Sc alia vt fe te-
neccx patte duorum,& propter hocvtfetenetcx
parte duorum vocatur dupHcitas : naxfi duo funt
duplum ad vnum :vt aute ffe tanet cx parte vniu?
dicitur diraidietas. Naai vnum eft diniidium ad
duo. Sirailitef intelligendum cft dc via , fiue di-
ftantia afceudentis , & dcfcendentis:quia licet fit
eadem reahtcr, differt tamcn ratione. Etpropter
hoc ille dicitur afcendcns , & ille dicitur defccn-
dens. Similitcr etfam inteUigendum eft in propo-
«to,qu6d lich idera motus reaHtcr fit mouentis,
& mobilis:di!Fert taracn ratione : quia vt cft mo-
uentis habetrarioncra,vt abhoc;vt autemcft mo-
bilis habct rationem vt in hoc ; & poteft dici
adio,vel paflio. Quod non dcbet inteuigi loque-
do de adione,& pafllone^qus funt rcfpedus for-
maliter;& conftituunt Praedicamenta forraaliter,
& rcaliter diftinda : fed loquendo de a<Stionc pro
rc ada , & produda ; vtoftenfum cftp. hiuus, in

3uadara qaacftione:fic cnira eadem forma,qua: vt
uens,cft ipfc motus,realiter eft a<3:us , & yrodu-
Aa. a moucntc , & eftrccepta in ipfo mobili , &
palTb.

SVMMiE QVARTifi
C A p. II.

De infinito,& an fit poflibilc a6lu in maeni-
cudinc, vel tnuldcudinf i

SrMMARlVM.

Pofitis- variis acceptionibus infiniti, 5^
& diflindis eius modis, docet cfTe impof-
libile quod detur adujfenfu PJatonis.vel
Pythagorge j triplici ratione , dequoj,
Pliyfic. egit.

INftnitum autem^aut quod impofsibile fer- j^
tranftre, eo quodnonftt natum pertranfwi.
Quemadmodum vox inuifibilis, autfertran-
fitionem habens imperfeciam , aut quod vixy
aut ijuod natupt eft habere, ^ non habet fer-
tranfttionem,aut terminurn,

Poftquam Philofbphus determinauit de motu Sermodtinfi.
oftepdens quid fit:muic oftertdit de infinito,quod "'"'•
eft quaedara pafEo motus, ficut & cuiuflibet con-
tiijui. Circaquodtpiafacit. Prim6 praemitritin-
finiti raultiplicitate. Sccund6 probat eius adtua-
iera irapofIu)ilitatem.Tcrti6 declarat eiuspoten-
tialem diuerfitatem oftendens, fcilicet quoraodo
cft in potentia diuerfiraode in diucrfis. SecunJa '^"fi»'fn> i»
ibi; S^parabtle qutdetn. Tenia ibi : /nfinitum au- *f "^*"'!'"''
tfmnmidem, Prima in duas. Primooftcndit ur.

quoc

Summ^ I V. Cap. II. 407

qaot modis fiunimr infinitum in adhi. Seaind6
quot modis {umitur infinitum in potentia. Se-
cunda ihi: Adhuc *tuem eppofuifne. Pcnit autem
quatuor modos, quibus poteft (nmi iniinitum in
a^jdicens qu6d infimtMm /nttem fupple dicitur
▼no modo , aut ijHod impojfibile eji pertttmftre, eo
^Mod nofit natitm ptrtranfiri, tjtteTMdmodttm vox
diatur innifibilis , quia folicet nec poteft videri,
nec eft apta videri, cum non fit de genere vifibi-
lium : taJe autcm eft infipitum negatiuc , vt pim-
dhiSjVel vnitas,quia,fcilicct fibi rcpugnat pertran-
liri , & meniurari : fimiliter & vox inuifibilis
negatiuc,fibi repugiut videri. Aut^dxm infini-
tum fecimdomodo habens pertranfitimem imper-
feilam : quod fcilicet nondum eft penranfitum,
licct fit inceptum pertranfiri. Puta fi aliqua.via,
quz incepta eft perambulari, dicatur infinita , id
eft, non niuta , vel non terminata. Pro eo , quia
nondum eft penranfita pcrfedlc. Aut dicitur in-
finitum terrio modo, qmd vix, fupple pertranfi-
tui, Puta fi altitudo casli, aot prof-unditas maris,
vel aliqua via longa dicatur impenranfibilis , Sc
infinita pro eo quod tranfcendit facultatcm tran-
fcimris, vcl mcnfuranris^licct fit tranfibilis quan-
tum eft dc fc. Aiu dicitur infinitum quarto mo-
dotfModnatmmefi hahete pertranfittonem taxmim.
fupple quantum cftcx fuo genere , & talem »0«
habet : 8c tale eft infinitum priuatiuc : quia licet
aptum fit determinari, & finiri, tamen fiante hy-
pothefi non habet talemfinem. Deinde cum didt:

Adhuc Affofttione,Aut abUtieue,A»t vtra-
qne.

, DifHnguit modos infiniri:vt fumitur in potcn-

^leHli^ZZ ^^^ P°"" °^" modos,dicens,qu6d Adhttcfup-
fitit* trifUd- P^' dtcttur infinitum appofuione. Vno modo vt
itr. numcrus. Nam quolibet numero dato conringic

apponere vnitatem : & hoc modo numerus po-
tcfi crefeerc in infinitum : & hoc eft tantum fe-
cundum potenriam.-/^wdiciturinfinitimi fecun-
do modo Ablatione, id eft,diuifione, id eft, quod
fitaliquod conrinuum,quod de fc eft in potentia,
vtpoflitdiijidiininfinitum. Attt dicitiu: iniini-
tum tertio modo Ftroque, id eft , vtroqiie modo,
Sicut tempus quod eft infinitu appofirione, qua-
tenus habet rationem numeri:quia tempus eft nu-
merus motus:& pft infinirum diuifionc;quatenus
habct rationerp conrinui , cum fit idem realiter
quod motus, Dcinde cum dicit :

Sepafahile quidem igitur ita^ue ipfum ali-
ijuodensfeufihileautem nonpofsthile ejfe, Si
enim net magnitudo rji , nec multitudo '.fub-
ftantta autem ipfum infnitum (jr non acci-
deSyindiuifihile erit.Qmd enim diuiftbile,aut
magnitudo , aut nvtltitudo. St autem indiui-
fibile^ non infinitum , nifificut vox inuifibi-
bilis. Sed nonfic dicunt , neque nosfic qudri^
mus^fed tanquam imfertranfibile,

Ptobat infiniri adualcm impofHbilitatem,
oflendens qu6d €St impoflibilc dare infinitum
zSbx.

Ad cuiuseuidenriam notandum, qu6d dc jnfi-
nit» fiierunt duae opiniones. Vna Platonicoru,&
Pythaeoricorum:qui pofueruntinfinitum fepara-
tum afenfibilibus, & habere rarionem principij.
Alia fuit Philofbphorum natiuralium , qui pofu^-
runt infinitum in fenfibilibusuion qu6d efkc ali-

80

x.Ofittitde
injioito i»

qua fiibftantia : fcd quoddam acddens alicui cor-
pori incxiftens. Primo ergo ptoccdit contra pri-
mam oipim'onem , quod fcilicct nonfitdare infi-
nitum feparatum a fenfibilibus. Secund6 contra
fec undam , oftenccns qu6d non fit dare adu infi-
nitum in fenfibilibus.Secunda ibi:.^M autem in
fenfihiltbus. Prima in tres fecundum quodtres ra-
riones adducic contra primam opinioncm. Sc-
cunda ibi : Adhuc quomodo. Terria ibi .• Adhtic
fifecundum accidens. Didt ergo , quod ipfum
fiipple infinitum tfe tjiudem alitjttodens feparabi-
le.fenfibile autem,id efi, feparatum a fenfibilibus.
Vbi lyfenfibile videtur fuperfluere. Et patet ex 3.
Phyfic.vnde accepta eft ifta littera. Quia ibi ncn
ponituryr«/J^i/e.Taleergo infinitum non tfipojfi-
bUeeJfe, itaqu^d fit quaedam fubftantia pet fecx-
iftens:& non accidensalicui fubiedo. Quodpro-
hax.,enim pro quia , fi infinitum efifubfiantia , &
non acddens : nec erit magnitudo : necmultitudo:
quia ifta non funt fubftantia/cd accidens : & per
confcquens erit indiuifibile. Enim pro quia : id
(juod efl diuifibile aut eft magnitudo) aut multitu-
do : quiaelle diuifibile cft paflioquonritaris , qu*B
diuiditur in continuum , & difcretam. Si autem
fiipple infinitmn fit indiutfibile,non erit infinitum,
nifificut vex dicitur inuifibUit , & tale cft infini-
tum negariuc vt pracdidura cft. Sed ipfi non fic
dtcunt ntc nos etiam fupple cjU erimus dc infinito
fic icccfto-, fed qiucrimus infinitum tantjuam im~
pertranfibile, fcilicetfccundum quartum modum,
quod eft infinirura priuatiue didhim. Formetur
fic rario:Si infinitum cft fubftanria feparata pcrfc
exiftens, ergo noneritverc infinitura:confcquen5
repugiutantcccdenri,patctiergo & antecedcns eft
falfum. Confequentia probatunquia tunc infini-
tum nec cflet magnitudo , nec mulritudo : &per
confequens indiuifibile, ergo non verc infinitum:
vtniic intendimus de infinito. Deinde cum diciu

K^dhmc quomodo contingit ferfe effe in-
fnitumifinon (jrnumerus,^ magnitudo,qu0-
rum fafio infnitum ?

Ponit fecundam rarionem, dicens quod adhiu
quomodo contingit infinitum ferfe ejjfe, fcilicet fe-
paratum:^; non, & mtmeriu,& magnitudo quorttm
infinitum efitajfio? Quafi diceret quod non:fbr-
matur rario fic : Subie(£h> non cxiflente feparato
nocpaflioeritfeparata:fed infinitum eft pafEo
nunieri,& magnitudinis : numctus autem,& ma-
gnimdo non per fc exifhmt fcparata : vt oflenfiim
eft pHmo huius , ci^ ncc iufinitum crit fcpara-
tum. Deinde ciaa dicit :

Adhucfifecundum accidens./io vtique erit
elementum entium, inquantu infinitu-.quem-
admodum neque indiuiftbiU loqueU^quamuu
vox inuiftbilis. Et qued n$n efta^u ejfe infi-
nitum , Palam. Erit enim qu£cunque iffim
fars accepa infnita. Infinito enim ef[e,(jrin-
finitumidem:fiqmdem fuhlfantia inftnitum,
drnon defubie^o. ^uare aut indiuifibiU,aut
ininftnita diuifibtleft fartibile. Multaautem
effe iJe imfofibile inftnita. ^emadmodum
enim fars aerii aerftc inftnitum inftniti:ft eft
fubHantU\(jr frincifium. ImfarttbiU igitur
&indiufJihiU.SedimfopbiU efta£fu infini-
tum. ^antum enim eftneceffe ejfe.Secundum
accidens igitur exiftit. Sed fi fic diSum eft

quod

frciuunm
efft^Mim^
Bttum.
Injmitat eow
fijtu M «M.
g»UtuUne'j:t
i» mmititu-
ditie:ig:tm «i
enmenit di-
uiJUniUat
qme. eft fMa.
titMit fafsiei
nmergofub-
iinnti» erk
/ep»rnt» fw
fttxsilent.

81

Tenerefmf-
fionim fitpn-
r»tam /iihie-
3o non ente
feparatc 00-
fliau.

4o8 Lib.Xr .Vi Metaph.

ijtthd non eentingit illud ejfe princifium ^fei
illud cui accidit aerem^ut parem.h^c (juidem
igifur inquifith vniuerfalis,

%i Ponk t^cundam raticmein qusc (bt ih hoc:

Quia, & fi in6nitufn ^ft aliquod (eparatum : aut
ponitur vt fiibftantia per (e exiftens : aut ponitur
vt accidens inhafrens alicui fubie<flo fpparato,
w* u-H puta magnitudini,aut numero, quae fnnt leparata
lecundumPlatonicos. Sed infinitumnon eft fub'
ftantia per /e exiftens feparata, nec accidens tali-
ter inharens. Ergo &c. Minotcm rationis in qua
flat tota ratio in vinute probat , dicens qu6dyi
fetunditm accidensy id eft, fi infinitum ieparatum
ponat accidens:{equitur quod tton erit vtique ele-
Tnentum : id eft , principium entium incjuantum
infinitum: fedmagis fupple illud fubiedum cui
ineft infinitum. ^uemadmodum fupple nec inui-
fibile eft principium loquels fed vox : quamuis
VoxyJir inuijthilis : ex eo quod vox eft fijbiediim
inuifibilitatis. Vlteriihs probat quod non fit fub-
ftantia per fc exiftcns feparata,dicens quodnon efi,
id eft , non contingit infinitum ejfe a^u : quafi
(lipple fit fubftantia per feexiAcspalam eft:enim
ipicoc^\x\z,fiquidem infinitumCnfubffantia, & non
fiipple ^r^ixcmxidefubieUo.Quare lequitur quod
aut erit indiuifibile:aut dimfibtle in infinitum. Si
autem cdpartibtle , id eft , diuifibile,& fiibftan-
tia:vt fupponitur ergo <]Uitcun^ue pars accepta ip^
fius erit infinita:idemenim eft infinito efte, gt infi-
nitum : quia infiiiitum eft fuftantia ciufdem rjl-
tionis in toto & in partibus : quia tunc infinitum
pracdicat totam rationem cius, & propriam quod
cft infinitum. Sicut igitur quslibet pars aqu^ eft
aqua , & quxlibet pars ignis eft ignis : fic quaeli-
bet pars ignis infiniti erit infinita : & per confe-
quens erunr multa infinita fimul; quod eft im-
pollIbile,f quod multa infinita conftituant vnum
Kondatur infinitum. Cuius ratio eft:quia infinitum non cft
infinito ma- maius. infinito : omne autem totum eft maius fiia
*": "''^ '"^- parre.Ethoceftquodfubdit:A/«//<«rf«?f»j infi-

7*Tji^"uf "^^* '^' ^^'"^ '^'^ ^^ ' conftituere vnum infinitiim
eft impojfibile : eiuemadmodum enim pars aeris eft
a'er,fic pars infiniti eft ihfinitum : fi ipfiim infini-
tum eft principium & fubIlantiaCupp\e diuifibilis
yt fijpponitur, Ex quo f^quitut quod infinitum
non erit diuifibile;crgo erit indiuifibile : ied non
poteft efte indiuifibile. Ideo fubdit:5f<^ impojfibi-
le eft indiuifibtleCapvle elle adu infinitum. Enim
pro quia, fiipple infinitum ejfe eft ejuantum ejfe &
per confequens diuifibile. Ex quo infert quod fi
fupple infinitum non eft fubftantia , vt oftenfum
edietgoaccidens exiftit;ide{\. , fequitur qu6d erit
gccidens : fed fific. Didhim eft quod non contingit
fupple ipfum infinitura e(Ce principium ;fed ittud
ctiiaccidit vtfubie5to,puta aerem vt dixerunt qui-
dam naiurales ; aut parem : vr dixerunt Pytha-
gorici. Paretergominorratipnis, quod .icilicet
infinirum fi ponitur (cparatum , non poteft efte
fubftantia, nec accidens. Concludir ergo dicens
qu6d Hac ^uidem igitur inaui/itio eft vniuerfa-
lii, id eft , tranicendens conuderatibnem natuta-
lem:qualiter fcilicet inuehitur contra opinio-
nem Pythagoricorum,& Pfatonicorum, qui fue-
runt locutide infinito non naturaliter , ponentes
ipfura anaturalibus , & a {enfibiHbus l^paratum.
Hic autcm Arift. innuitmodum Phtlofbphi natu-
ralis traiSans de motu,& de cofequentibus mofi^.
8l Notandum , qu6d Philofophus videiur fi|?i

«fiflbnare.Nam hicy& in i.Phyfic.t.c.}7. &ind<;.
dicit:Quod quaelibet pars infiniti eft infinita : &
tamen primo dcCoelo, & Mundo indcmonftra-
tionibus addemonflrandum coclum non efle in-
finitum fupponit qu6dfi aliquaparsinfinitiacci'-
piatur , iUa erit finita. Dicendtfm quodpars fu-
mitur dupliciter,proprie ,& impropric. Pars quiT
dera proprie accepta fempcr habct aliquam de-
■tcrfninatam habitudinem ad totum : quia fcilicet
aliquoties fumpta menfurat , & reddit totum. Et
hoc vel praecise fi fitpars aliquota:veI non pracci-
sc , fed plus,vel mirHjs,fi non fit aliquota : vt di-
(kam cft f . huiusjcap, de parte.t.c.?.5.& inde.Pri^
momodo duo funt pars ipfius qtMtuor. Secundo
modo duo funt pats ^j«7w:quia nunquam reddut
duo praecise ip(a tria. Sed dicit pars improptie di-
£ta qus non hab^t aliquam determinatam habi-
tudinem ad totum. Primo modo fumendo parte,
patet quod pars infiniti no poteft eftc finita:quia
finitum aliquoties fumptum non poteft menfura-
re,necreddere infinitum:nifi fortc dicereturquod
finitum infinities fumptum mcnfurat infinitumt
fedhoceftcontra rationem partis propric : hoc
ergo modo quaclibetpars infiniti habebit cfle in-
finitum : & fic loquitur Philofophus hic,& in j.
Phyf t.c.30. licet fit impofCbile parte efte aequa-
lem toto. Vndefecundum rei veritatem habere
partem repugnat infinito. Secundo aurem modo
fumendo partem.poteft dici quod pars infiniti eft
finita:& hoc modo loquitur Philofbphus primo
de Carlo, & Mimdo. de parre infiniti. Pofiio er-
go infinitum cfTc, licet ut fimpliciter impoflibi-
le,pars cius fic vel fic accepta erit finita , vcl infi-
nita:licet infinito repugnet habere partem:vt di-
6tum eft:dato tamen antecedente impoffibili non
eft ntirum fi datur confequens impofHbile : quia
dato vno inconucnienti , non cft mirum fi multa
fcquuntur. Ex primo Pliyfic.

SVMMARIVM.

Non efTe dabile infinicum in magni-
tudine,vel multitudine:probatur rationi-
bus Logicis &: Phyficis, & primo id pro-
bac de corpore tam compofito quam
fimplici j fecundo idem fuadcccx parcc
loci &:locabiU^.

QVia autem in fenjihilihus non eft^ hinc
palam. Sienimcorporis ratiofupfrf-
ciehtts determinatur, no erit "vtiijue infnitum
corpm^nequefenfihiie^ neque inteUeBuale,

Arguit contra fecundam opinioncm , qux po-
nebat infinitum in fenfibilibusivt acpdens inhac-
res alicui corpori fenfibili vt fubiefto.Circa quod
duo facit. Quia primb improbat iftam opinio-
nem Logicc , & probabiliter. Secundb Phyfice
magis , & realiter. Secunda ibi : Naturaliterau-
tem & ex hii.Vrimz induas. Prirab oftcdit qu6d
infinitum non poteft eftc corpus. Sccimd6 quod
non poreft elle numerus. Secunda ibi:Ne<jue nu-
merw :Dicit ergo. Palam eSJe^hinc^d eft,ex dice-
disquod infinitu,fnoexiftit in fenfibUibus.Ehim
pro quia, /» ratio corporis eft tjuodfit determinatit
fuperficiebus : fequitur qu6d nbn erit vti^ue> infi-
mtum^neejue fenfibil^M cft.naturalcwi^wf intelUr-
fif«<«/f.i.Mathematicii.Fonnctur fic ratio.NuUutn
infinitum eft detetminatum ; quia infinito repur
gnat habcrctcrminu : fcd omnc corpus eftdctcr-

minatuitt:

SalwU tttrt"
uerjiam qut
'vidttur hic
f^ frimo
Coeliin diclit
Thilofofhi.

fnrs dupliei.
ter accipitur
Crfrimo mo-
de adhuc dU'
fiiciter,

Hahert partg
repugnatinfi..
nito.

^x impojjilbi,
li quodlibet.
Admijfo inr
cfnuenieHti
feqHHntttf

mult».

84 ,
Ctntr» antUl
quos nMmrt^l
les ofienditj
infinitum
aSu n«n da.
fenfihitibm
fHbieiiim^.

In/lnitM r«r-j
piiri repHgtUt

Summ^ IV.

SuBmt nu-
merits ziel
habit ntmt-
rum e^in^
IHtmn.

J)i8ti ratio-
nesfHnt T$-
fict.

Al.contentu ininatum : quia contcntiuum fuperficiei ; crgo
Capci£<fie. nullum corpus ell inHnitum. Deinde cum dicit :

Neque numerus, vtfefaratuSy^ infinitus.
Numerale enim numerus , aut numerum ha-
bens.

Probat qnftd infiniram non poteft efle nume-
rus in fcnfibilibus. Et intendit talem rationcra:
Quia omnis numenis , vcl habens numcrum cft
numcralc : (cd infijiitum non cft numcrale : quia
iam cflet numerando pertranfibile. Ergo nuUus
numcnis vcl habcns numcrum cft infinitum. Di-
cit crgo, quod ntc rmmerm, vt feparatMt , & infi-
nitm:\t dixcrunt Pythagoras, & Platojvcl fupplc
fiuc fit exiftcns in rcbus lenfibilibus numeratis:
VI dixcrunt aliqui Philofbphi naturalcs,cft/upple
poftibile poni. Enim pto quia , omnis rumertu
aut habens numerum efi numerale:8c tunc fiipplcn-
da cft minorpropofitio vt prius.

Notandiim iftas duas rationcs non cfTc Phyfi-
caSjfed Logicas:quatenus non proccdunt cx prin-
cipiis corporis naturalis : (ed ex qaibu(<jam com-
munibus;qiix quidcm fimt probabiljajnon autcm
nccellarix Quod paret , quanriim ad priraam ra-
tioncm : quia qui ponerct corpus infim'mm, non
diceret ipliim termioari fupcrncic : quia hoc pcr-
tincrct ad corpus finitum. Similker quantiim ad
fccimdam rationem : quia qui ponerct multitudi-
ncm infinitam , noji conccdcrct eara cfTe numc-
rura : quia numcrus cft multitudo mcnfiirata pcr
vnum,cx lo. huius,t.c.io.mcnfurari autemrcpug-
nat infimto:vt patet. Deindc cum didt :

Naturaliter autem ex hispalam. Necenim
compojittimfofibile ejfe^nequejim^lex.

Arguit ad propofiram per rationcs Pbyficas,&
realcs. Circa quod duo facit. Quia primo arguit
pcr rationem fumptam ex pane aiftiui & pamui.
Sccundo per rationes fumptas ex parte locati , &
loci. Secimda ihi: Adhuc fcnfihile. Primain duas.
Primo proponit intcntam conclufioncm. Secun-
d6 fubdit conclufionis probationem. Secunda
ihiiCompofitum tjuidem. Proponitergo duo infiu
conclunonc, & dicit , ^viodpalam eji naturaliter,
id eft, pcr rationcs nararales ex his qua: dicentur.
Enim pro quia, ntc cot^m fupple compofitum pof-
fibileefi ejfe infi/iitum j necetiam coious fimplex,
Deindc cum diicit :

Compofiturn quidem enimnon erit corpus,
fi infnitafunt mHltitudine elementa, Oportet
enim aquari contraria,(jr non efie vnum ipfo-
rum infinitum.Si enim cuicunque deficit alte-
ritis corporis vtrtus.,corrumpitur ab infinitofi.,
nitU.Vnumquodque autem impofibtle infinitii
eJfe.Corpus enim eft quodomnino habet dtfien-
fionemjnfinitum autem infinite diHat, £lua-
reinfinitum corpus omnino eritinfinitum.

Probat quod dixcrat. Et prirao quod corpus
compofiram j fiuc mixram , non potcft efle infi-
nitura. Secund6 quod nec corpus fimpkx potcft
efle infinitum. Sccunda ibi : Nec vnum aut, Di-
cit crgo , quod compofitum cjuidem enim corpus
tton mf Jupplc infinitura : fielementa, id eft, mp-
pofito qu^d elementa corporum compofitorum
ftnt infinita multuudint. Et fubiungit talcm ra-
Scoti Oper. tom. IK

8j

Argtut rhy-
fiti ad idtm.

Conclufio in-
tentalnmem-
hrit.

u

Ezcludit cu-
uiUationcm
taciiam.

Cap.III. 409

tionem : Quia vel omnia crcmcnta erant infinita ^ .

inquanritate, aut vnura crit infiniram , & alia fi- f^fcfwm

nita : aiioquin cx clemenns mulriradinc finitis mixtum

non poflct componi corpus infinitum ; (ed ncu- »*" P^ffif *Jf*

trum horum potcft dari, vt probabitur, ergo im- '"/""«w»»*

poflibiie cft corpus compofitum eflc infinitum.

Maiorem probat. Prim6 quantum ad fecundara

panem,dicens quod oportet enim contrana £(jua-

ri, & non effe vnum ipforurn infinitttm. Vult dice- Hincftttt

re quod non poteft vnum eorum cflc infinitum ; ff^^^lo^Mur

& quod alia hnt finira ; quia oponet in corpore 'i^fi^^J^l^

mixto clementa, quz contraria runt,aIiquo modo lenfiittt 8.

adxquari , fi corpus mixtum dcbcat conleruari. PhffK.

Alioquin fi vnum cxccderet, corrumperct alia. Si

igirar vnum fit infinttum , & alia finita non eflet

proporrio ; Sc ideo infiniram corrumpcrct omnia

alia ; & pcr confequens corpus mixtum non pof^

let flare. Et fubdit : Stenim cuicunque deficit vir-

ttu alterim corporis corrttmpetur finirum ab infini-

to. Hoc autem addit ; quia poflct aliquis diccre

quod corpus finiraminquantitatecft virtuofius

quJim clcmenrara infinitum; & ira erit arqualitas;

datoquod alterara fit infinitum. Puta C\ dicerctur

quod in corpore mixto cft ignis finitus , & a«:r

infinitus. Et ideo hoc rcmouet, diccns,quc)d licct

vinus vnius clcmeti quod ponitur infinitii,dcficiat

i vinutc cuiufcunquc alrcrius quod ponitur fini-

lura ; tamcn nihilominus corrurapctut ab infini-

to. Quod /ic patct.quia virtus finiti ncccflario cft

finita;&: idc6 ignis finitus habcbit virratcm fini-

tam. Si igitur aufcrarar ab acre infinito acr xqua-

lis igni, nabcbit vtiquc minorcra virratem quaii»

ignis , in aliqua taraen proporrione detcrrainata.

Sit igitur virrasigm*squadrupla virraris acris.Ac-

cipiarar quadruplum de acre , ab aerc infinito;

fcquitur quod habcbit acqualcra virtutcm igni, & v ^

vlterius toras aer infinitus habebit maiorera vir-

tutcm in infiniram quara fit virtus i^nis ; & per

confequcns corrurapcret ignem , & habctur id

quod prius;impofl[ibiIe cft crgo quod in corpore

mixro vnura elcmenrara fit infinitum aliis exi- 'i?^*"]^''*

ftcntibus fim'ris. Secundo probat primam par- ^^';[, .^,^

tem minoris , dicens, quod vnumquodque autem, conjirmtt di-

fupple clemcnwm , impojfihile efi ejfe infinitum. ^«"» doB. 5.

£nim pro quia, corput efihahens omntnodtfienfio- % ^•""Utbeti,

n««.-quia extenditur fecundumomnem dimen- ^*"

fioncm, infinitum autem dtftat infihite, id cft, di-

ftcnditur fecundum omnera dimcnfioncm infini-

tam, (juare corpm infinitum erit omnino infinitum,

id cft,ex omnipanc. Etpcrconfcquens multain-

finita non poflunt fimul cflc in codem, quiaaltc-

tum occupattotura,nifi darctur pluracorpora cffc

fimul ; quod cft impoflibilc. Patct crgotota ratio.

Dcindc cum dicit :

Neque vnum, neque autfimplex contingit
infinitum effe corpus., neque vt dicunt quidam
frater elementa ex qua generant hoc. Non
enim eH tale corpusprater elementa. Omne
enim ex quo eH,diffoluitur in hoc. Non vide-
tur autem ho(xircafmplicia corpora,nec ignu^
nec aiiquod aliv^d elementorum nuUumfine eo
quod eli infinitum , effe aliquod ipforum\
quemadmodum Heraclttus ait omnta , ati^
quandofieri ignem. Eadcm autem ratie^^ in
vno quod faciunt prater elcmcnta Fhyfici.
Omne enimpermutaturex contrario , puta ex
calido infrigidum.

M m Probat

Kon iiUur
f»rfu*,fcUtcet
fimpUxvt
Antiqui po-
fuerunt.

tur in ta ex

(fuibfu com-
fonitnr.

410 Lib. XI.

.^ 87 Probatqu6dcorpusfihjplexnonpotcftcflcinr

finiturp:& ftat ratio in hoccquiaillud corpus fim-
plcx;Guc ponatur aliquod quatuor clcmentorum}
NttUi eerput fiuc corpas medium prattcr clcmeta,ficut dixcryt
fimplex poffe quidam antiqui,qui cx aliquo tali corporc mcdio
t^t tnfitutu. dj^;ebant omnia alia gcncrari vt ex principio : vt
didhim cft primo huius : fiuc inquam dicatur fic
vcl fic : cx quo idem corpus ponitur infinitum,&
habere contrarictatem ad alia clcmenta : fequitur
quod corrumpetomniaalia , & o<;cupabit totum
vndique ex omni parte : & pet conleques nihil
cflet nifi illud vnum corpm fimplex. Dicit crgo,
quod neijue vt dicunt quidam,contingit ejfe infi-
nitum : quod (cilicct fit aliud k quatuor elementii
ah'quod corpus ftmplex ex quo generantur haec
omnia fefibilia.iVof»»»» efldaietate corpui prater
elementa.Qaod probat : ^aa omntex ijho efi; &
dtfioluitur »// hoc, id eftjvnumquodque refoluitur
in ca ex quibus componitur : & tamen fupple non
videmui corpora rcfblui in aliudtjuam inquatuor
elcmenra.Ex quo patct quod non cft aliquod cor-
pus fimpiex practer elementa. Et dato quod elTet,
Vnumtfuod- non pollct cflc infinitum : vt probatur. Et fubdit
'*** '■'/"''"" probationcm quod nuUum quatuor elemcntorum
poteftcfle infinitum ,dicens , non videtur autem
hoccirca corporafimplicia : quia nec ignis,nec ali-
tjuod aliud elementorum ««ATww fupple poteft efle
infinitnmrm»» pro <{nu,fine eo quod eflinfinitum
impoflibile eft ejfe aUcfuod omne,id cft,quodcun-
que ipforum : quia fupple id vnum quod eft infi-
nitum replet totum ex omni partc. Et fi fit fini-
tum,id cft,dato quod efletaliquod corpqs finitum,
oporteret quod aut eflet aut fieret aliquod vnum
Om»Ufieri ipforum. Q^ia fciliccr conucrtcrctur proptcr cx-
ignem inquit cedcntiam virtutis cjuemadmodum ait HeracUtut
HerMclitut. omnia aliquando fiert ignem , id eft , conuerti in
igem proptcr excedentiam virtutis ignis. Et fub-
dit quod eadem autem efl ratio devno illo corpo-
re quodfaciuntPhyftci , ideft, quidam naturales
ptff tcr elcmeta : & iam di6him eA,enim pro quia:
ofnneqaodpermutatur: pcrmutatur ex contrario,
fcilicet in contrarium,/»«r;i ex calido infiigidum:
Cx quofequifurquod illud vnum corpus medium
habet contrarietarcm ad alia elementa : quia fit
permutatio ex illo vno ad alia etiam fecundum
ipfbs. QUia igitur vnum contrarium corrumpit
aJterum ; Tequitur quod illud corpus corrumpet
alia : fi ponatur infinitum.

Notandum , quod Ucct corpus cileftc fit cor-
pus fimplcx, & aiterius naturae pra:ter elcmcnta :
vt probarur primo de Cacloi, & Mundo : t.c.8.&
indc : Tamen dc iftonon facii Philofophus men-
tionem : ex co,quia Philofbphi naturales ponen-
tes aliquod corpus infinitum a6lu , non peruene-
runt ad noritiam huius veritatis qu6d CElum cfltt
quafi quinium, & natura alia a quatuor clemen-
tis : fed pntaucrunt ccrlum cfle naturae elementa-
taris. Et ideo ifta ratio hoc fuppofito fufficienter
proccdit contra eos : tamen in primo de coelo &
Mundo r.c.}4.& inde probat Philofophus pcr ra-
AI. fingula- tioncs fcnfibilcs quod cslum non ^ft adu infini-
*cj. tum. Dcindc cum dicit :

Adhttc autem fenfibiU corpus alicubi : (^
idem locm totius, (^ fartis ,futA terra.

Probat miUum corpus cfle infinitum pcr ratio-

ncs fumptas cx panc loci , & locati, Circa quod

gg duo facit. Prim6 praemittit quaedam neccfraria.

Sccund6 arguit cx illis ad propqfi tum. Scamda

Metaph;

ibi : Quare fi quidem. Praanittit autcmduo;
quorum vnum cft quod omnc corpui fenfibile cft
alicuhi,id eft, in loco: &dicit/cff//^»/<r.quatenus
corpus Mathematicu noncft propric in Ioco:quia
nec habet locum,nec tadtum ni fi Mctaphoricc &
idco ad diftercntiam corporis Mathematici , dicit
quod omne corpus fenfibilc eftinloco, Aliud
quod pracmittit eft, quod idem efi locui totiui , &
partis. Puta terra & fupplc partis cius , quod eft
intelligcndum de loco naturali,ad qucm fcilicct
corpus namraliter mouetur, & in quo naturaliter
rcquiefcit. Deindc cum dicit :

SVMMARIVM,

Corpus infinitum non poflcefleho^
mogeneum , nec heterogeneum, & vni-
uerfalicer nullum corpuF pofle efTc infi-
nicum, pluribus racionibus fuadec..

QVarefi quide eiufdemjpeciei immobiU
trit, autfemperferetur : hocautem im~
fojsibile. ^id enim nfa^is deorfum quam
furfum,aut vbicunejiue^putafiglebdfttertt vbi
hocmouehitur.aut manebit, Loctu enimiffius
connaturalu corporis infinttus.obtinebit igitur
totum locum:quomed('\ Et qua igitur manfio,
& moi usfi vbique manet non mouebitur. Si
fiutem vbique non igiturfiabit,

Arguitad propofitumcx prarmifl^sperquatuor

rationes. Sccunda ponitur ibi : Totaliter autem

impojftbile.Tema. ibi : Adhuc omne. Quana ibi:

Thtaltter nutem. In prima partc intendit talcm

rationem : Si aliquod corpus cffct infinitum ; vcl

cllet homogeneum vel hetcroecncum : fed- neu-

trum poteft dari ; ergo impoilibile cft aliquod

corpus efle infinitum. De ifta ratione prim6 pro-

bat minorem in qua cft tota virtus. Prirao pri-

mam partem. Sccundo fccunda ibi : Si autem dif-

fimile. Primam autem partem, fcilicct quod cor-

pus infinitiUTi non poffit elle homogencum, pro-

bat ex hoc : quia u C\c , ergo vcl fempcr moucrc-

rctur , vel femper quiefceret : confequens eft fal-

fum; ergo antecedens. Confequentiam autem de-

ducit fic, diccns quarefi qutdem hoc,fciIfcet cor-

pus infinirum fit eiufdern fpeciei, id eft,homoge-

neum, & vnius rationis in toto, & in partibus vt

aer, & aqua,& huiufmodi : fequitur qu6d erit irn-

mobilis, autfemperferetur, id eft, mouebitur : iboe

autem efi impojjibile : vt patet ad fenfum. Et fub-

dit probationem huius confequentiae,dicens quid

enim magis deorfum quam furfitm , aut vbicunque

fupple mouebitur , aut quiefcet , putafi , id cft,

gleba vel pars tettxfuerit vbthocmouebitur , aut

manehii, id eft, quiefcet ? Quafi dicat quod vide-

tur pofle afHgnari. Enim pro quia, loctu conaatu-

ralis ipfius corporis , fupple infiniti e;it infinitm.

Obtinebit igitur totum locum , & quomodo fiip-

plc hoc poterit ellc,cr qux igiturmanfio &motMt^

id eft, quomodo potcrit fimul clle quics, & mo-

tus ? Q|uafi dicat qu6d noniQniifi vbique manet,

id eft, quicfcit , non mouebitur : autfi vbique fci-

licctmouctur; nonergofiabit^d cft, quicfccTt.

Notandum , vim huius rationis in hoc ftarc :
nam , vt fuppofimm cft, idcm cft locus naturalis
totius , &, partis. Iccntm apparct quod vnura-

quodquc

Omn* eorpitt
fenfibilieft
in Uco. Secut
Je Metapfy.
fico.

Idemeflheiu
toiiusf^pgr.
tts t^detfu^
locointelli^
gitur.

.^rguit ei!

purte loct ^
locaiinullHnf
corpuiejfeia-
finitum.

CorpM infi.
nitum nen

pofe ejfe ho-

mogeneum

ofiendft.

Sf

Summ^ IV. Cap. II I. 411

«[uodqae corpus quiefcit in fuo loco naturali cim
eft ibi : & iplam mouemr nawraliter cum eftex-
tra: vt patct i .cJc Coelo,& Mu<i©.t.c. i oo.Si igitur
totus locus vbi eft corpus horaogeneum , infini-
mm eft fibi namrale , ergo erit namrale cuilibet
parti eius : & perconfcquens tomm, Sc quatlibet
pars eius quic/cit. Si autcra non efteis naturalis ;
fequimt quod tomm infinitimi, & quarlibet eius
pars cft extra fuum locum naturalem;& ner cofe-
qucns totiij&quzlibet parseius fcmper mouetur.
Et fic patct probatio c6fequentix.Si dicamr quod
aliqua pars loci fit naturalis toti, & parti eius, &
abqua pars fit innamralisJHoc n6 poteft eflc,quia
corpori infinito refpSdet locus innnitusjcii omne
corpus fit in loco,cx prirao fuppofito.fcd in loco
inmiito non poteft reperiri rario taiis diucrfitaris,
quia inter locu namralcm,& innamralera videmr
eflc aliqua detcrminata diftaria,& proporrio quac
uon poteft ellc in aliquo loco infinito.Ide6 dicit,
quod non eft ratio quarc corpus infinitd,aut eius
pars moueatur magis deorfum quam furfiim, aut
vbicunque;ficut de boIo,fiue de gleba terrz patct,
pofito quod terra cflet illud corpus infinitum.
Quia cum locus infinims fit ei namralis , non eft
jrario, quare totii,vel eius pars mouemr, vel quie-
fdt magis hic quam ibi , quia vel quzlibet pars
iUius loci eft naturalis,vel nullai& pct confcquens
totum corpus infinitum obtinebit totum locum
infinitum, & ideo vel femper mouebitur , & per
confequens non quicfcet : vel {cmper quie(cet,&
per confequens non mouebitur, vt oftcnfum eft.
Deinde cum dipt :

Sf autemtotum dipmile^^ dtfimilia loca.
frimum quidem non vnum corpua vniuerfi
niji taSfu.Beinde auteminfnita hac erunt,aut
injinitajpecie. Finita quidem igitur nonfof-
fibile-.erunt enim hac infnita:hac autem non:
fiomne infnitum,futa ignit^aut aqua. Corru-
ftio autem quodtale contrariu. Si autem imf-
nita , drfimplicia j (jr loca infnita ; ^ erunt
infnita elementa.Siautem hoc imfofibile, (jr
locafnita, & omne necejfe efifnitumejfe.

Probat {ecimdam partem rarionis principalis.
CtrfiM infi- fcilicet quod corpus infim'mm non pofllt efle he-
"r^iT^h tctogeneum,dicens,qu6d fi totu fupple infinitum
terotmeum ^^ diJJtmiU, id cft , hetcrogeneum habens panes
frtbM. alterius rarionjs. Ergo habcbit loca dijftmlia. Et

■primu ^W/,(ciIicctinc6uenies,quod fequimr eft
quod corpMs om»Uyid eft,rof < w infiniti no erit vnu
niJita^uS?\ixz ficutalicuius exercid ab eo,fciIicet
quia ea qux funt diueriarii fpccierii non vere fimt
vnum continilii.vel vnum (impliciter;puta ignis,
& aer,& fimilia. £t fubdit : Deinde fi fupple illud
totum conflat ex panibus alterius fpeciei:aut httc
eruntfnita : fic qu6d diuerfitas fpecifka, quae eft
in patribus fit in alitjuo numero certo : Ont erunt
infinita fpecie:yt fcilicet fint fpecies diuerfae infi-
nitae illatum partium totius : fed neutrum pocefl
dari. Vndc fubdit:F»«»f4 quide ifitur non efivojfi-
hile.emm proquia,riwc hic (juidemeruntinpnita,
fupple in magnimdine : hac autem non. Si omneM
eft,totii dicitur ejfe infinitu , puta quod ignis,aut
iKfua eflct fupple infinita,& reliqua criit infinita.
R^do huius eft, quia, vt dicebatur in prxcedcnri
ratione , impoffibile eft aliquod infinitum confti-
micx parribus numcro finitis:mfi vcl oimicspat-
Scoti Oper. tom, IV.

Al. accrui
«xco.

tes eflcnt infim'tac in quanritate : quod non poteft

poni proptet eandem rationem , qux prius : vel

faltcm aliqua fit, & aliqua non. Si igitur totum

infinitii habet partes alterius fpecici, nnitas tame

numero,oponet qu6daliqua earii fint infim'tae in

quanritate , & aliqiuc fint finitz : & hoc cft im-

poffibilc. Ide6 fubdit : Qma ifuod eft tate,efi cor-

ruptioex contrariu, id eft , quod tunc parres infi-

nitx corrumperent omnes alias panes finitas : vt

fiiperius diccbatur. Patet ergo, qu6d non pollent

efie iinita numero illa, ex quibus, vt diftindHs,

fpecie, conftimeremr corpus infinicum. £t fubdit

ad probandum alteram partem difiundtiua: , di-

cens,f autem funt infinitaSciUcet fpecie,&yi>»-

plicia, quacenus funt fcilicet prima: panes vni-

uerfi, quas oportet efle fimplices : aut non ellent

ptinuc : fcquitut quod, & loca erunt infinita. Cu-

ius tatio eft,quia quodlibet fimplex corpus hnbct

locum proprium namralem , diftinifhim fpccie a

loco alrerius : & ide6 fi corpora fimplicia diuerla

(pecie funt infinita , &per conlcqucns elementa, spenesloep'

qua: flmt corpora fimplicia : fequimr quod , & rum 6 qman

/«f4«-«»r»wy5«i>4,&diftin(5kafecundum fpeciem. J*"''* •»»-

Sed hoc eft falfiim : quia fpecies locorum funt in "•*"•*

numero ccno, quia fex : icilicezfurfum:de9rjum:

ante : retro : dextrorfum : & fimjhorfum : vt ha-

betut 4. Phyfic.tx.4. & hic inferius. Itemm im-

poffibile eft elemenra ellc infiniu : vt probatur 1.

de Generarione, tx.jj. & inde, & eftrario : quia

mnc eflent ignota : quia ad cognirionem rei per-

fedam oportet cognofcere eius prindpia , & ele- ElementMme-

menta. Hajc cft ratio Philofophi i. Phyfic.t.c.j j. cejfanopmt»

&circiter,c6tra Anaxagorain qui pofiiic prindpia /***•

infinita. Et fubdit quau ex oppofito confequenris

infercndo oppofitum antccedencis,& conclufionc

fluam incendic,dicens:y/ a«r*wi hoc efi impoffibtle,

fcilicet Ioca& elementa efle infinita:fequicur quod

loca fint finita , & per confcquens omne , id eft;

totum coipus necejfe efi effe Jinitum. Patet ergo

tota prima rario > quz muitum eft prolixa , ficuc

patet.Oeinde cum dicit :

Totaliter autem impopbile infnitum ejfe
corpui , (^ locum corporibus , f omne corpus
fenfbiUy aut leuitatem,aut grauitatem habet.
Aut enimadmedium , aut adfurfumfertur.
Impofibile autem infnitum , aut omne , aut
dimtdium quodcunqui iftorum pajjum efl.
c^omodo enim diuidens ? aut quomodt
infniti erit ? hoc quidem deorfum , hoc atitem
furfum^ aut extremum eft medtum.

Ponit fecundam rarioncm, dicdis, qu6d totali"
rfr4«rm,id"eft,vniuerfaliter impojfihde efi corpus
ejfe infinitu,& locu corporibm^d eft,qu6d cii omne
corptii seJibUe.fiin loco.Si fupponatur,qu6d omne
corpus lexifibile,aut habet grauitate,aut leuitate:
qu6d quide verii cft fcciidum antiquos namralcs,
contra quos arguit : licct corpus coelefte nec'fit
graucnec leue.ex primo Cceli,& Mundi t.c.i8.&
inde. Et ide6 hoc ipfe introdudt fub condirione,

2uafi c6cefllim ab aduerfario Jicec fimpliciter non
c verum. Si igicur omne corpus fcnfibile, & per
confequcns corpus fenfibiIe,quod ponicur infini-
tum.cft graue, vel leue : iut fertur ad medium, id
cft,dcorfum:ii«rywr/iw.quia fi fit graue,mouebi-
tur deorfimi : fi \eueSui(um.ImpoJJibtle autem in-
fmtuM, aut mnnehd eft,totumy(Mr dimidtH tfuod-
M m 1 cunque,

90

Om»e eerfm

effe i» Ueo ^

grMuitMtem,

vellemtMtim

fartietpMre

fteundmm

4mtifm*t.

Omnectrpus,

0Mt furfuin,
sut deorfum
ynoutturfe-
cundum an-
tiquos,(^cQr-
fori injiniio
repugnM.

Sjuid earet
§xtremii c»-
rtt,cr medio,

Al. quod a-

PJCI».

9»

Corpu4 infi-

nitum nm
pojfe mouerl
ad medium,
ficut nec a

Species leci
non conuc'
muntfinito.

Sieut cui cm-
ttenit comu-
ne, (^ »itqui^
eiiu Ipecies
fonuenit ; fic
quod efi in
Itco, efi in
nliqu» ^ecit

fim.

flupd dent'
miniuur i
genere (y i
^ecit.z.Top,

41 z Lib.XI.

cunqueyiA. eft, partcm quamcuquc/^rfj^wKrjT? hoct
fcilicet quod moueatur furfum.vel deorfumrquia
fupple medium non inuenitur in aliquo corporc,
nifi (it in proportione aliqua ad extrcmarquia mc-
dimn dicitur refpedtu extremorum: vbi ergo non
funt extrema , nec mediumerit:infinitum autem
caret extremis;crgo & medio.Vnde fubdit : §1^0-
mod» enim dimdens fupple ipfum infinitimi , aut
ipjiui infiniti fupplc corporis,vel loci erit hoc qui-
dem deorfum^hoc ^utem Jurfum,aMt extremum,aui
medium. Vult dicerc, quod corpus infinitum oc-
cuparet locum infinirum:in infinito autem nec eft
furfum , nec medium , vt praedidtum eft : & ideo
fme accipiatur totum corpus infinitum, fiue diui-
datur in partes, non poterit dici, quod ipfiim to-
tu moueatur ad extrcmum,vel ad mediu;velqu6d
vna pars moueatur ad medium , & aliaad exire-
mum : & tamen oporteret, fi illud corpusclTct
graue, aut leue, vt fupponitur.

Notandum , quod ifta ratio neque concludit fi
ponarur aliquod corpus tertium , quod non fit
graue , vel leue : ficut oportet ponere (ecundum
viam Ariftotelis corpus coclefte. Namtalecorpus
fecundum naturam mouetur circa medium,ex
primo Coeli, & Mundi,t.c.8. & indc Et tamcn
mcdium non potefteftein corpore infinitocvt
prxdi(flum eft. Dcindecum dicit :

Adhuc omne fenjibile corpui in loco , loci
autemjpeciesfex. Impofihile autem ininfim-
to corpore hoc effe,

Ponit tertiam rationem,quae talis t^:Omne cor-
fHifenftbileefi in loco , vt fuppofitum eft xfpecies
autem locifunt fex:vt praedidum eft in prima ra-
tione. iTnpojfihile eft autem in corpore infinito hoc
effeM cft , talcs fpecies loci inuenire. Cuius ratio
cft: quia illa: fex difFerentis, vcl (pecies loci funt
q^iacdam cxtrema dulantiarum : infinitum aurem
non habet extrema, & per con(equens corpus in-
finitum non poteft elle in loco , & per confe-
quens vlterius,nullum corpus fenfibile eft infirii-
tum. Deinde cum dicit :

Totaliter autemji impofibile locumfnitum
ejfe : c!^'corpf4i impofibile. c^od entm in loco
altcubi eft : hoc autcmfgnijitat , aut deorfum,
aut furfumy aut reltquorum aliquod. Horum
autcm vnumquodquetermintu aliquis,

Ponit quartam rationcm , quafi eandem cum
tertia,quae fic formaripoteft : Impoflibile eftlocii
efte innnitum;crgo,& corpus. C6fequentia pater,
quia omne corpus cft in loco, ex fuppofito ; ergo
corpus infinitum requirit locum infinitum. Si er-
go non ficid eft,n6 poflit efte locus infinitus,ergo
ncc erit corpus infinitum. Antecedens probatur
fic : Quia quicquid cft in loco crit in aliquo
loco : ficut quicquid cft anjmal , eft quoddam
animal : fi crgo corpus infinttum eft in loco , erit
in aliquo loco,fcilicct furfum, vcl deorfum , ante
vel rctr6,&:c.Scd impoflibile cft talem locum efte
infinitum , quia vnufquifquc cft terminus alicu-
ius diftantix detcrminatac. Et hoc eftquoddicit :
quAd totaliter autem fi impejfthile ejl locum
ejfe infinitum , & corptu , fdlicet c(Te infini-
ium eji impoffil/ile. Enim pro quia , ejuod ejl in
loco eft alicubi : hoc autem fignificat aut ejfe
deorfum, aut ejfefurfum, aut altquod reUquorum,
id cft > fccundum aliquam fl^cciem aliam : vel

Metaph.

9i

Infinitat pow
tentialu ati-
ter magnitu-
dini metui
(y temf>ori
conuenit.

difFerentiam \oci. Horum autem vnumtjuodcjue eft
alicjuis terminu* , fupple alicuius diftantia* deter-
minata: : quod repugnat infinito.

Notandum , quod praedidfae rationes dicuntur Giifare diB*
naturales : quatenus/umuntur pencs adtiuum , & rationesnti'
paffiuum ; locum $c locatum ; quae funt pafliones («''••'" '^'-
& proprietates corporis naturalis inquantum na-
turalecft. Deindc ciim dicit :

Jnjinitum autem non idgm in magnitudi-
ne, ^ motu,^ tempore^ vt vna quadam na-,
turafed quodpofleritts dicttur Jecudumprius;
puta mot:t4 fecundum magnitudinem in qua
moftetur^ aut alteratur,aut augetur. Tempus
autem prepter motum.

Oftendit quomodo infinitum in potentia eft
diuerfimodc in diuerfis, dicens quod infinitii au-
tem, (upple in potentia, »0» eft idem in magmtu-
dine,& motus,& t^mpore:vt vna cjuAdam natura,
quafi vno modd , & vniuoce didlum de ipfis : fed
fupple fecundum prius, & pofterius -.fed cjuod po-
fleriui dtcitur fecunditm prius,id eft,qu6d id quod
eft pofterius inter ifta,dicitur infinitum fecundum
ilkid quod eft prius./^wf^ wwfwdiciturfupplein-
finitus feeundiim magnitudinem , in qua aliquid
mouetur, fiilicetlocaliter, aut alteratur , aut au-
getur : ternpns autem fupple dicitur infinitum/f-
cunditm motum. Et idco ifta infinitas primo com-
petit magnitudini,Seciid6 motui,Terti6 tempori.

Notandum,qu6d, vt declaratum fuit j. huius
in quadam quiftione. De rationc conrinui funt
duo:puta pofte diuidi in infinitum:&: quod partes
cius copulentur ad aliquem tcrminum commu-
nem. Et fuit. ibi probatum qu6d motus formali-
ter habet aliam quantitatem, & diuifibilitatem a
quantitate , vel diuifibilicate magnitudinis : quia
motus noeft quatus formaliter magnitudine;bene
tamen quafi efFeftiuc,& confecutiue diuifibilitas
motus eft \ magnitudine : quia fecundiim diui-
fionem magnitudinis diiiiditur & motus:vt pro-
batur 6. Phyfic. text. com.j j. fiue fit magnitudo
(patij quantum ad motura localem hue magnitu-
do formae ad quam eft motus : & hoc,vel magni-
tudo diuifionis, quanrum ad motum quantitatis;
vel magnitudoperfedlionis, & intentionis,quan-
tum ad motum alrerationis : vt hic dicitur in lit-
tera.Tempus autcm(renendo qu6d fit idem reali-
ter quod motus, ) patet quod non habct diuifibi-
litatem a motu:quia cum forrnaliter fit n-.imerus,
& per con(equens di(cretum,non poteft e(Ie con-
tinuum, nec per confequens diui(ibile,nifi prop-
ter motum cuius eft paflio. Quantum ad (ecun-
dum,probatum fuit ibi , qu6d alium terminum
communem,ad quem partes eius. copuIatur,habet
fpatiimi in motu locali : & alium motus localis:
tempus autem non habet alium a motu primo,
cui cft idem realiter:(ed ab aliis motibus a quibus
rcalitcr diftinguitunvt funt ifti motus in inferio-
res,& hocloquendo dempore communi.

"De r/uioH4
eontinuijunt
duo.

Alia nuan-
tittu motu*t
(^ *lia
magnitudinit
formaliter li~
cet htc ttb il-
U efficiatur.

Mitgnitudo
triplex cr efi
fingulare.

Tempuc prt
formali quidi
^ quaUter
cotinuum ^
diuifibilt Jit.

Cui tnottd
efi idemtem-
put ^ cui
non ?

SVMM.£ Q^VARTiE
C A p. IIL

Mottun pcr (e diftingui a motu per accidens , 8?

fecundum partem. Item quot modis dicititr

aliquid in aliud mutari , & in quibus

Praedicamcntis fit motus.

9i

nifnntm*-
m.

SummaslV.

srMMJRirM.

Aliquid moaeri & moucrc triplicitcr :
Pcr accidcns j fccundum pancm ; &c fc-
cundum totum. Item quinque concur-
rcrc in omoi motu:& dc mucacionc qua-
druplici.

PErmutaturdutem quod permutdtur. Hoc
cjuidemfecundum accidens , vt muftcum
amhulare, Hoc autem eo quodhuius altquid
fermutdturjimflicitery dicitur permutari^u-
ta qudcunquefecundumfartes. Sanatur enim
cerfui ^ quiaocului. Efi autem aliqHtd , (-r
quod ipfum frimum mouetur^ <jr hoceHferfe
mohiU.

Poftquam Philofbphus dctcrrainanit dc raotus
diffinidone , & dc ciiis paffionc, quod cil. infini-
rxim : nunc agit dc rootus diuifionc. Circa quod
iria facit fenmdum trcsdiuifiones morusie in-
uiccm fubdiuidenrcs. Nam (ecundacft fiibdiuifio
primac,& tertia fecundar. Sccunda ibi : £/? ttutem
aliqued jnoutni. Tertia ibi : Si ergQ?radicament*.
Prima induas Jrimo alllgnat illam diuifionem cx
partc raobilis.Secund6 candem ex panc moucn-
tis. Seomda ibi : E^ autem aliqMid,& in mouente.
tjyjiii/um Didt ergo, qii6d omne <]H»d permutatur,f>ermMta-
tm. tur tripudtcr,<w quidemM eft, vno modo ftcun-

dttm accidens \ vt cum didtur muficum amhuUre.
Nam muficimi non ambulat,nifiquia fiibiedum,
cui ineft,ambulat.puta Socrates ambuUt.Ad hutK
modum reducitur , quod forma quxcunquc fiuc
fabftanriaUs,fiuc acddcntaiis,n)Ouetur,ad motim)
compofiri : vt am'ma mouctur per acddens moto
cotpore. Itcrum hoc modo quascmique pars mo-
uetur per acddcns ad motum totius , & ctiam
contentum ad motimi contincnris ; vt nauta ad
jnotun) ruuis mouetur pcr acddens : hoc autem,
id eft,alio modo ali^Hidpermutatur.-Sc ex hoc di-
citttrJimpliciterptrmHtari.PHta <}HacuntjueCdlket
fcrmutajinii fecHnditm partts::corpm enimfana-
1^^^ tttr, quia ocHlm {anatur,qui cft pars corporis:hoc
cnim cft moucri pct {c,(cd non prim6,iccundum
qu6d Primo diuiditur contra pancm. Eft antem
^HIm- *^'1'*'"^ quod {dlicet tcrrio modo mouetur ipfnm
"f**^** primitm,ids^ prim6 , vt prim6 diuiditur contra
pancm , vt cum aliquod toram mouptur lccun-
diim totura : & hoc efi mohileproprie , putacum
animal mouctut fecundum fc totum .- & omnes
panes fuas. Deinde cum didt :

£/? autem aliquid (jr i» mouente eodem mo-
do. Mouet enimfecundum accidens. Hocqui-
demfecundum partem : Hoc autemperfe.

Ponit candem diuifioncm cx panc raoucnris,
w itao (Jicens,qu6d &in mouente effaliqHideodem tuodo:
ttripUx ^"'^ fupplc eft raouens,quod fupplc mouet fecun-
dum accidens vt rauficus dicatur sdificarciibffc ^k»-
dem, id eft , alio modo mouet mouensy«o«r Jw»
partem, puta homo dicitur impcUcre lapidcm fe-
cundura pedem:/»f autem,id eft, alio raodo rao-
uet /'fryf ,ideft,iecundum fctotumvt aqua infti-
gidans,ycl Jgnis calcfadcns.Dcinde cum dicit :

£/f autem aliquidmouens primum:efi autem
Scoti Oper. tom. IV.

n1»«M'Y

Immmmimofm

etmaimmt

quim^mt.

St tsUkat
fticMttfmait
tjt tmttmt.

tTimafoUttr
femes tertmi'
uts Mttemdi-
tmr^etift»
Hmifiti

Cap. IIT. 41J

Mtiquidquod meuetur. Adhuc in quo temperCy
^ ex quo, (^ in quod, Species autem^ & paf-
ftones^dr locus in quo mouenturmota qujt mo^
biUafmnt,rmta fcienti4,(jr caliditMieJ} autcm
non caliditdi mottti .fed calefaSfio.

Ponit fcamdam diuifioncm. Circa qood duo
fiidt.Primo prxmittit quardam necdIaria.Secud6
oftendit propofitum.Secimda ibi:.^i<4e autem non
fecunStm accides.T^cil crgo quod in omni fiipplc
mutatione fimt quinque. Primum cft.quia efi ali-
qnod monens primS:c[ma. omnis motus caufanir ab
aliquo mouetc Efi autem fecundH fdiicct ahqiiid
quod mouttur, id cft, raobile, quod eft fijbic<5kum
motus. Adhtu efi tcrriii fdlicet tempus in ^uo te-
pore fit mutariorquia onmis inotus cft in teporcEt
quanii eft terrainus exquo.Lt quintii eft temiinus
in quodM cft, tcrminus ad quem. Et cxponit duo
vltima,dices quody^e««/,id eft form^i&paj/iones,
id eft,quah'tates:C^ locut fiipple funt lermini tn e^uo
moueturmota quafunt mobtlsa.Et excmplificat de
pafllonibus diccas,pMtafctentut, & calidiias. Et
addit : Efi autem motm non calidita/ , fed cultfa-
Rio : &c hoc didt, quia quibufHam vifum fuit
qiiandoque quod caliditas etlet ipfe motus alceta-
tionis : & timc cfTet motus, & non cerminus mo-
tus : & ide6 dicit quod cahdicas non eft motus,
(^d magis ipfa calcfvfrio.

Notandum , qu(d quia motus non diuiditur
ipccificc ex panc modenris , fed magis ex pane
terminorum a quibiis moius h:J>et fpccicm , &
dcnomirudonem vtpatet $.V)xyf.tx..^.ic iudc, &
ncc criam cx panc mobihs,ncc cx pane temporis^
fcd magis cx parte terminorum , vt di(2um cft ;
idc6 fbne fblum cxemphficat dc terminis motus,
fic quod pcr fpccics intclUgit fbrmas fubflariales,
in quibus cft gencrario, Sc corruprio fimplidter :
& etiam quanticates in qiubus eft augmcntum &
decrcmentimi:per p.-ifIiones aurcm intelligi: qua-
htatcs dd tcnia Ipcde , in quibus ftridc loqucn-
do, cft fblum alccrario: vt probatur 7J*hylict.c.
i^.fed pcr locimi intelligit ipfura vbi , in quo eft
motus locahs. Deindc cum didt :

^d autem non fecundum accidens per-
mutatio , nonin omnibus exifitt ifed in con-
trariiiy (Jr intermcdiis ,& tn contradiHtone.
Huiufmodi autemfdes ex induSione.permu-
catur entm quod permutatur , aut ex fuhuelo
infubuSum, aut ex nonfubieBo in nonfub.~
ie^um^ iut exfubiecfo in nonfubic^um, aut
ex nonfubieilo in fubtecfum. Dico autcmff.b-
ieiiumqued affrmatittne monsiratur. c^ure
neceffe eH tres effe permutationes, c^tt enim
ex nonfubieclo innon jubieifum^tion esiper-
mutatio : neque enim contraria eifyneque con.-
tradt6fto, quia non eft oppoftio.

Ponit ipfam fecundam diuifionem,quac cft fub- %eenmdM di-
diuifio fecundi,&tcirij raaibri primac diuifionis: mifttmu-mt
qua: fdlicec cft mutano non pcr acddens, fcd fe- 6* efifmbii-
cundiim partem, & pcr fcivd fecundum fc :otum '"fi* f^"^
& pcr fc prim6. Diuidit auccm illam mucarionem
pcncs tctminos.CJrcaquod duo facit.Prim6 pro-
ponit illam ditiifioncm.Sccund6 exponiteam.Sc-
cunda ibi : ^ua qmdem tgitur. Idc6 dicit, quod
t&a fermMtatio qud non efi fecundkm accideus;
Mm 3 fed

94

ftrmitt»ti»
iiuer ijHas
fermincs *xi-

Citinpt im-
ptfzinsri atir-
quid mutnri
4. mtdit.

414 Lib. XI.

fed rupple per fc non exifiit in omnihm, id eft,intet
quo/cunque tcnninos:/*</«« coatrariu: vt cum cft
motus ab albo in nigrumiC^ etidintermediis cum
eft motus ^ nigro in pallidum,&etiam depallido
in riibeum : (ed ctiam eft permutatio fupple in
contradi^one, id cft,inrcr terminos priuatiuc op-
poiitos, qui circa (ubicdhim aptum (e habent, vt
c6tradi6tio:vt declatatum eft 4. huius,in quadara
quacftioncVt ciim eft motus ^ non igne in igncm;
vel c conuer{b:vcl k non albo in album;aut e con-
uerfo. Idcd dicitjqu6d ^iM/imii Auttfides efi ex
induEHove i^Ko^i^jfcilicct permutatio eft inter per fe
terminos determinatos modo didlo.,^ omne efitod
jfermtttatttr: /'mTiMMrwr qnadruplicitcr , (eciidum
quod quatuor modis poflunt variari termini pcr-
murationis.^«r enim efi permHtatio defuhitilo in
fulfieElHm.Vuti ex albo in nigrum,& tunc vterque
tcrminus cft affirmatiuus, & po{iriuus:4«r ex non
fubie^o in nonfukieStum. Putaanon albo in non
nigrum : aut a nonfubieEbo in fubieEtum : & ninc
terminus i quo eftpriiiatiuus, & tcrminus ad que
eft poiitiuus, & amrmatiuus. -Aut efi mutatio ex
fubieSlo in nonfubie&u.Vmz cx albo in non album:
& tunc tcrminus a quo eft affirmariuus,' & termi-
nus ad quem eftpriuariuus,(iue negatiuus. Etcx-
ponit qu6d intcndit 'per fubieilum , tjuod affirma-
tione demonfiramuifVtfAtetex prasdidis.Conclu-
dit crgo : ^uare necejfe efi tres ejfe permutationes:
eninfy pro quia : illa ^ua efi ex nonfubieHo in non
fubieSium non efipermutatio : nec enim efi contra^
ria : nec contradiilio : cjuianon efi oppofitio.

Notandum,qu6dcum (intpodts quatuorcom-
binariones terrainorum mutationis. Vna tarricn
cft inutilis : quia nulla eft per fc mutatio ^ non
fubiedlo in non (ubiedum:quia iftac duae negatio-
ncs non funt contraria , nec contradidoria , nec
etiam oppofita quocunque modo : quia poiTunc
cidcm incfle. Putanon album & non nigrum in-
funt cuilibet colorum mcdiorum : rubeum enim
nec eft album , nec eft nignim : (i enim omnis
mutatio cftinrer oppofita : vc hic dicitur & pro-
batur I. Phyfic.c.c.4j.& inde, (equitur qu6d non
fit mutatio non fubicdi innon fubietlum. Quare
rel 1 nquirur quod funt tantum tres permutariones.
Duae quidem /ecundum contradiAioiiem , & vna
quidem fecundum contr^etatcra in terminis.

SVMMARirM.

Exponit trcs rautationcs,probans mu-
tationcs quac funtde fubicdo ia non fub-
icdum non e^Tc motus. Explicatur id,
ejuod ^enerAturmn titin loco. Et quomodo
fola mutatio qux eft de fubicdo in fub-
icdum, c(l propri^ motus.

QVa quidem igitur e.x non fuhieSto in
fubieSium fecundum contradiStiones,
generatio eB:qu£ qitidemjimfliciterjimplex,
qu^efi alicuius cjuadam. ^d exfubieSio in
pon fuhie^um^ corritftio,

Exponit A\€tam diuifionem. Circa quod tria

P f facit.Prira6 oftendit qu6d duae iUarum tpura tf\\x-

tarionura funt generario , & corruprio. Secimdi

Ix^y»/»* it- pfojjjt c[u6A illx duas non funr raotus. Terri6

ft4(ttujtoms. pgf JQj.m^ adiuifioneconcluditqu6d terriamu-

tatio habct propric rarionem mocus.Secunda ibi:

Metaph.

Ttntumi,
funt j^eciis
mut»timis
0 fommimi.

Si itaque non ens.Tcith ibi : ^uoniam auteomnii
motut. Dicit ergo quod cum (upplc fint tres per-
mucariones: iUa quidem igitur qua efi ex non fubie-
Uo in fubieElum fecundum cotradiClione,id eft,qui
funt tcrmini c&ctzdiCboriy.generatio efi:Sc hacc eft
dvL^Xex^ifUJtdam quide fimpliciterfunplex:quadam
aute altcuius qitadam. Vulc dicere,qu6d gencratio
eft duplexjquaedam fimplex,puta cum eft mutario
ex non cnre fimplicitcr in ens fimpliciter,fumen-
do cns fmp)icitcr pro fubftamia, & haeceft gene-
ratio in forma fubftantiali. Quxdam autem eft
generaiio (ecu^dum quid, vt quando eft rautatio
dc non ente in cns (ccundii quid,fumedo ens fecii-
dura quid proon:mialiba(ubftiria:&ide6 muta-
tio a nonalboin albumeftgenctatio (ecundum
quid. Et fubdit : quod illa mutatio^«< efi ex fub-
ieSlo in nonfubieclum efl eorruptio : & hsec eft du-
pl£x:quaedam qnidem fimplicitcr fimplex;quaeda
autem alicuius quaedam ; exponendo (ecundum
quid,& fimpliciter : vt prius. Deinde cura dicit :

Si itaque nonens diciturmtdtipliciter: ^
nec cfuod fecundum compofitionem , aut diui-
fionem contingit moueri : nec quodfecundum
fotentiam quod fimpliciter oppofitum enti,
c^uodenim non alhum^aut ncn bbnum tamtm
cetingit moueri fecundum accidens.Erit enim
vtique homo, quod non alhum^quod autefim-
flictternon hoc,nequaquam, Impofiihileenim
non en: moueri,Siautem hoCy& generationem
motum ej[e,Generatur enim npn ens. Sienim^
(jr quam maxime fecundum accidens genera->
tur. Sedtamen verum dicere,quodexifiit no»
ens^ de generatofimpliciter. Similtter autem,
dr qufiefcere. Hacitaque accidunt difficilia.

Probat quod iftae dua; mutariones non (unt
motus. Circa quod duo facit : Prira6prtobar hoc
de generatione.Sccundo Probat hoc idem de cor-
ruptione.Secunda ibi:iVirc itaque corruptio. Prinu
in duas (ccundum duas rationcs.Secunda ihi: Etji
omne. In prima parte intendit talera rationcm :
Quod mouctur,& quod gcneratur, nfidu cft;ergo
gcneration6 eft motus. Dicitergo,qu6dyi»f<j^»<f
non ens dicitur maltipliciter ficut & fupplc cns ;
ntcc^od efi ftcundUm compofitionem , & dimfio-
nem contingit moueri : nec c^uod fecundhm pqten-
tiam, quod efi oppofitum enti fimpliciter. Vult di-
cere , quod ens & non ens dicitur vno raodo (e-
cundum compofitionem , & diuifionem : & talc
non poteft raoueri , cura non fit in rebus : (ed in
mete ex 6.huius,r.c.8.Aho modo dicitur (eciidum
potentiam,& adum:ita qu6d id quod cft ens z£t\i
cft ens fimpliciter:quod autem eft (ecundum po-
tehria cft non ens:talc ergo no ens,quod cft ens in
pot5tia no potcft etia raoueri quia efi oppofituenti
fimpltciter, c^od eft ens in a<Shi. Quarc aute dixit
quodcns fecudiim potentia fitquod eftoppofitu
cnti fimpliciter,oftcndit cum zdditujuod enim efi
non album,aut non bonu cotingit moueri fecundum
accidens. Vult diccre,qu6d cns in potentia oppo-
fitum enri in a(5hi , quod non cft ens firaplicitcr,
furaendo ens fimpliciter pro fubftanria , non po-
reft moueri : quia quod non cft albura in adu,
aut non bodura in a^ , poteft raoueri per .-icci-
dens : qaatenus ipfixm non album non mouerur,
fed fubiedhim quod cft ens adu , & cuius cft
ifta priuatio. Idco fubdit : Eri^ enim vtique

§iu*i Jm4
iiclarH mu-
tMtionH funt
gen*r»tio ^
(orruftio.

CenerMto
ittflex.

CorrMpti$
iufUx,

se

Slffod gen$-
rtttio non Jit
motfte freh^t

^ns ^ n«»
e"! accipiun-
tur dufliciter

Htn ens nm

foteftmont-
rt qMi»quoi
moM»tMr,efl.

SaiUSim
gem4rst$$mit,
fdliett mste-
rUgtntTMtmr
faktmfmkit-

SiAitSnm
gtBtTMtmk

I

SummsE IV.

koiM qMd ejt non dbttm : tfutd ttutem tfi »*m W,
id cft,w«« fimplictter, Sc in adiu, acdpiei«io fim-
plidtcr fecundum fubftantiam, neeftu<}UAm pttefi
fdlicctmoucri. Si auicm hoc cft fupplc verKm:&
generdttoBem , fupplc cflc motum , dl fupplc im-
foffihile. Enjm pro quia , non ens , id cft , matcria
guat cft fubic<fhim gcncrationis & non cns dc fc
fcd cft in potcntia ad onmc cns fimplidtcr : talc
inquam non cns gcncrarux, fdlicet vt fubicdum.
Nam gcncratio dcnominat fubie^iuni , ucut &
motus : vt oftenfum cft 7. huius. Si igitur gcne-
rarioeflct rootus , ftqueretur qu6d non ens m*M«-
rttur : Et fubdit. Si enim & «^ukmmiunme [ecw-
Jitm tucidens generdtnr : fcd tamcn ventm ejl di-
cere de fimpltciter gener/tto , id cft , dc marcria,
quac fimplidtcr gcncratur faltem fubicdiue : quia
cxiftit non cns. Hoc autcm addit , quia dixcrat
qu6d non ens, id cft, matcria gcncratur. Et quia
poflct forCm aliquis diccrc , qu6d non cns tale
non gencratur niu pcr accidcns , idc^ didt, quod
dato quod fic cflct ; tamen dc co, qao6 fimpluiter
generattfr.vx {ubicdhim, verum eji tUcere quid efi
non ens .-quia matcria non cft cns modo prxdi-
do : & pcr corifequens fubiedum generarionis,
quod eft materia, impoflibilc eft moucri. Et fub-
dit ; StmtUter Mutem , & tfuUfcere , quia non cns
fimplidtcr ficut nonmouetur , non quie(drquia
rootns , & quies habcnt ficri circa idcm. Hdc
igitur tuetdunt dtfficilu , id cft , inconucnicntia
cuc : fi fupplc gencrario ponatur efle rootus.

N<icandum , qu6d ifta rario quat ctiara poni-
tur j. Phyfic.tex. cora. 8. communitcr cxponirar
a quibufdam. Eft cnim fic intcUigcnda qu6d
cflc , vel non cfle referatur ad fubicdum , vt fit
(cnfus : quod mouctur cft,id eft , fubic£him mo-
tus cft aliquod cns in adu perfedo , quantiimad
cfle fubftanrialc, & fpecificum : fcd quod genera-
mr non cft : quia matcria qiuc eft fubicdum ee-
nerarionis non eft cns pcrfe£hjm,ncc in aftu (pc-
dfico fubftanriali , cum de fe nullam habcat for-
mam : fed eft in potcnria ad omnes, quantum cft
dc ie i & idco eft non cns oppofitnm cnri fimpli-
dter , & iii a£ku ; & idco gcncrario & moras vi-
denrar diftingui penps fubic<^m modo prsdi-
£to. Deinde cum didt :

Etf/ omne ejuod mo»etur , in loco : non ens
dutem non eji ia Uco. Erit emm vtique ali-
tnhi.

Ponit fccundamrarioriem, qax talis dhQuod
mouetur cft in loco : quod generatur non cft in
loco ; crgo gcnerario non eft motus. Didt ergo:
quod fupplc patct , quod gcnerario non eft mo-
tus ,fiomne tjuod mouetur efi in loco : cx co Icili-
cet quia motus localis eft primus : non ens autem,
id eft , materia , qux eft fubic<fhim gcncrationis,
non efi in loco. Erit enim altcubi, id cft, qu6d fi
matcria cflet in loco.cifct in aliquo loco.

Notandum,qu6d ifta pto^liido,J^odgenerd-

tur non efi in loco : fi intcUigitur pro fiibicch} ge-

ncrarionis,falfa vidctur efle. Nam fi ex aqua gc-

nerarar ignis , materia aqux quz fubiidtur ge-

nerarioni eft in lcxro : ficut & ipla aqua ; cura

roaterianon fit feparata a forma, nec a magnira-

dinc : vt dicirar i . dc Gcnerarione. Dicendum

... , crgo , quodfic eft intelligenda ,qu6d fubiafhmi

rentTMur gcncrarionis non eft in Toco per aliquod , quod

mofit (0 Uco. lubiicicur gcneraitioni, vej per illud,quod per ge-

ncrarioncra acquiritiu: : quia illa cft iola mbftan-

Hmentum

qmitftit.

97
Tjfi^im

tftdtffltX.,

Difeftmtid
butrfnbu-
&iat mttm
^gtmtTti-
timit.

Qualiter Ir-
teUigi dtbel,

Cap. III. 415

ba, qnac dc (c non habct , qu6d fit in loco : licit
concomiterar fiibiedhim gencrarionis quanritas,
& rc/pe<iu dus fit in loco : vt arguitur. Non fic
cft de aliis mucaricmibus , qux omncs videntur
fiipponerc aliquam quanritatero infiibicdh) ratio-
nc cuius illud , quod mouctur, cft in loco : & pro
tantodicitur non cflc in loco, quod generaturAt
fiibie^nra. Dcindc cum dipt :

Neque it/ttfpe ctrmptio , motits. Centrj- j^i
rtMm enim motui motus , dut quies : cofrupito
autem generationi.

Oftcndit idcm de comiprionc , qu6d (dUcet s>m»de»rr
cormprio non cft moras pcr talcm rarioncm : Si JttimmSt
corruprio eft motus ; ergo, & generatio. ConCe- tmctmt tfttm'
quens eft falfum , vt oftenfiim eft ; crgo & ante- ^*-
ccdcns. Coniequcntia probarar : quia quicquid Mitmcoum
contrariatur motui, vcl cft motus, vcl quics : (ed trmridmur
gencrario contrariatur corruptioni : fi ergo cor- ttuO'
rupriocft raoras, gcncratio crit motus, verquies:
non quics,parct;ergo moras. Hanc rarionem tan-
git brcuitcr diccns : quod nec ita^ue corruptto efi
motus. Snim ^TO<ym.'.contrdrium motui efimotus
dut tjuies : corruptio dutem efi contrdria genera-
tioui : & tunc vt prius. Deinde cum didt :

^moniam autem omnis motms permutati§
quadam. Permutatienes autem tres di&/i.
Harum autem qua fecundum generationem, «

(^ cermptienem non motum : h^ autemfant,
^ud fecundum contradtcfienem, Neceffe ttm-
tem eam , qu£ ex fuhiecie in non fabiecium
mutatienem effefolam. Subiecla autem , aut
centraria , aat intermedia. Etenim priua-
tie penitur contrarium : (jr monfhatur dffir'
matiene , futa nudum , (jr edentulum , (^
ni^um^

Condudit quafi per locnm \. diuifione , quod Sts^ftiim
tcrria mutario,qux fdlicet eft a fubic£h) in fubic- • P^^ *•
£him habet proprie rarioncm moras,diccns,qu6d •' . r ***"

1,1 _ , . * tmtt» ju fro-

quontdm omtiu motus ejt quttdam permMtdtto:per- ^,^ m*tm,

mutdtiones dutem dt^* funt tres. Hdntm dutem -velfaltem

iBd qud eiifecunditmgenerttttonem , & illa qux cft dff^rtMti

fccundum , corruptionem.,non funt morus : vt pro- f ** ^"*

batum cft. H^c dutem funt Jfecunditm contrtidi- ™

Qionem , id cft , intcr tcrrrtinos contradi<iorios.

Quia inquam ,fic efi neceffe edmfolam mutdtio-

nem , tjua efi ex fubtecio tnfubietium effe motum.

Subte^a dutem , intcr qux fupplc eft raotus , dut

fupplc funt contrarid ; dut fupple intermedtd. Et

zdiivetenim priudtio ponitur contrarium, & mon-

firtuur dfiirmdtione : vt edentttlum , <ff nigntm.

Vult diccrc, qupd licct priuarionon vidcarar cflc ALaffiuna-

contrarium : cum camcn fic monfliaturaffirma- ***

rionc ficut edcnculum , & nignim , rcdudrar ad

contrarium ; quiapriuario cftpriraacontrarietas,

ex 10. huius,text. com. ly. Et ideo intcr talia , vt

funt fecundum nomcn affirmariuc accepta , &

monftrata poteft dlc nK>ras. Ex quo patet, quod CmtHudM

vtaccipitur contrarietas prout (c cxtendit ad op- emmt mtnu

pofita priuariuc,omnis moras , & mucario eftali- «ftt^irct»

quo modo inter contraria : nigrum autcm didtur ^^*^ 9" '**

priuario albi non fimplidtcr , cum dicat aliquam ,« primMti»

naturam pofiriuara : Icd ex co,qu6d deficit a pcr- 4^-5. fri-

fe<fHone albi , ncc ita pcrfcAe participat naturam ««'w* <»»-

fui gcneris,puu coloris ficut alDuro,vt prxdiftura "*^ ^

eft 10. huius.

Mm 4 SFM

99 .

Tertia diul»
Jio motui qtu
«fi fnbdiuifio
ftcUd*, quoad
4. meiJtbrum

SptcitsiMtui
fropriifitnt
tret feeudum
tri0ftner».

416 Lib. XI.

SrMMARlVM.

Trcs tancum cflc motus fpccics pcr fc,
probat non eflc motum in Ad 4//^#/W,feu
rclationcm, ncc in Adionem, aut Paflio*
ncm Hinc non hab^ tur , ad relationcm
cxcrinfecus aduenicntcm , rion effe mo-
cum fcu mutacioncm , dc quo vidc DoGt.
|.d.i.q.i.&4. d-6.(|.io. &d.i5q I.

S/ igifur Pfitdicamenta diuifa funt yfub-
^Jiantia,qualitate, loco,facere, autfati^ad
aliquid, quando : neceffe trps e(fe motuSyfcili-
cet qualiSyquanti,(jr loci.

Hic, vt dicebatur, ponit Philofbphus tertiam
diuifionem niotus, quz eftrabdiujiioillius mu-
tationis , quaf diifia cft efle motus. Circa quod
tria facit. Prim6 proponit intcntum. Sccund6
adducit probationcm inr«nti. Teni6 cpilogat
circa di(^. Secunda ibi : SecHftditm fHbftantiam
vero. Tcrtia ibi : ^uoniam autem necfuhftantU.
Dicit crgo,qu6dy/proquia :ergo Pr*dtcamenta
funt diMifa,fubflantia,t!iualitateJoco,id c(i,\hi,fa-
(ere,aut pati : aut ad aUcjuid, & quando,S<. iic de
aliis Prxdicamentis : necejfe eft tres effe mottu , id
cft,tres fpccics motus : qualis, id eft,in Quah'tate:
f«4»ri,idcft,Quantitatis:(^ loci,\d cft,in Vbi, In
his enim tribus gencribus , &non in aliis potcft
dle motus. Dcinde cum dicit :

Sectmdumfuhjlantiam autem non^po^ter
pullum ejje Juf>Jianti4 contrarium.

Probatintcntum. Circa quod tria facit. Prim6
probatquod motus non cft in Subftantia. Sccun-
d6 quod non eft in Ad ahquid. Tertio quod non
eft in Adionc, &:PafIIone. Secunda ibi : Nec ad
aliquid. Tertia ibi : Nec facientis. In prima
parcc intcndic talem rationem. Omnis motus eft
inter contraria. vel media: qux ctiam habcnt ra-
tionem concrarij : (ed in fubftantia non eft con-
trariecas,nec per confequcns mcdiaconcrariorum;
ergo in fubftancia non eft motus. Maior pacet:
quiamotus.de quo nunceft fermo, eft ex fubie(fio
in fubieiSfcum, quae funt duo termini affirmatiui &.
contrari). Et hdc cft quod dicit , qabdfecundum
fuhftanttam non eft , fupple mot\is propter nullum
ejfe fkbftanti^ contrarium. QuaHrer autem jntcl-
hgendum cft , quod fubftantia: nihil fit contra-
rium : & vtrum aliquo modo poffic attcndi con-
trariecas in gencrc Subftancia: , dicflum eft in j o.
huiusinquadam qusftionc. Quacratur ibi. Qoa-
rc ctiara ncgatur motus clle in uibftantia : & quo-
modo hoc inccUigcndum fit , dicftum eft in qux-
flionc praeccdcnti. Dcinde cum dicit:

}leque ad aliquid t ejt enim altero nihil
fermutato verifcari alterum nihil permu-
^ tatum, ^are fecundum accidens mottts

'' ipforum.

A» Ad »li- Probat quAd in Ad aiiquid non cft motus per

quid non ejfe fc prim6 : lcd pcr accideiis , & intendit talem ra-

perfe motS. tionem : Illud in qilo non fit motus , nifi fa.{ko

motu in alcero,in co non eft motus nifi pcr acci-

■dens : ficuc & iliud quod mouecur ad motum al-

tcrius,dicitur moueri per accidcns : vt nauta «d

Metaph.

Al.ia altero»

JnfuhflantiS
nonefft mo-
tum efiendit:
fed vide i.q.
i.hMiuiDdS.

SuhfltmttA
nihil efl con-
trarium *d
tnotnm re-
quifitum.

momm nauis : fcd rclario aut Ad aliqtrid eft hu-
jufinodi,ergo,&c. Minor patct,quia non fit dc fi-
mili non fimile, aut diinmilc, vcl cconuerib, nifi
fadla mutadonc in diquo extremo iecundum
quid abiblutti, fiue in altcro correlariuo. Excm-
plum : Socrates , & Plato func fimiles fecundum
albedincm : corrupca albcdinc in vtroque , vcl
tantum in altcro, nuntambo diilimiles, qui prius
crant fimilcs. Hanc rationem tangit dicens,qu6d
»ec in ad aliquid , fupplc eft motus : eter.irh pro
quia : altero correlatiuo permutato contitgtt ve-.
rificari, id eft,in veritace mucari alterum, velpcr-
mutari (ecundum ^juid abfblutum. Quare fe-
cundum accidens eft motw tpforum , fcilicet rela-
tiuorum.

Norandum , qubd ex hoc loco fumunc aliqui
argumencum ,quddrclacio non diflinguicur rea-
licer a fundamenco : quia fi fic,compoficiii5 ellet
album fimile, quam album fblum » quod videtur
eflefalfiun , vt dicunt : cum homo de non fimili
poflit fieri fimihs, nulla mutationc fa(fia in eo,fi-
cuc dicimr hic in licera. Ec cx hoc probatur,qubd
quia in Ad aliquid non cft motus , qubd rclatio
non diftinguitur reahter a fundamento , de quo
alias. Non cogit argumentura. a. Ciim cnim
dicitur, qubd tunc album fimile efleccompoficius
dico qubd verum cft : quia habec in fe a^Stum , 8c
potenciam : puta fundamencum , & relacionera.
Cum dicitur qubd non , quia in Ad aUquid non
eft motns, quiaaliquisde nouo fit fimilis finc fui
mutationc, dico qubd hoc cft falfum. b. Vbi no-
tandum , qubd mucari eft aliccr fc habere nunc
quam prius ; hoc autem potcft cflc duplicicer^vel
ad fe , vel ad alcenim. Primo modo mucari eft in
formisablblucis. Secundo modo in relatiuis. Ad
probationem dicendum , qubd ipfe ponic qubd
non eft poflibile aliquid fe habcre alicer ad altc-
rum , nifi aliter fe habeat ad fe ; & hsc cft eius
ratio : idcbdicit qubd in Ad aliquid non eft per
fe primb motus. Solum crgo hic intcndic often-
dere in quibus Prardicamencis cft motus per fe
primb,& in quibus non. Confirmamtsquia etiam
vult qubd in fubftantia non eft motus : & tamen
nuUo dubitantc in fubftiantia eft mucacio ; ergo ^x
intentione eius non habctur,nifi qubd in Ad alf-
quid non cft motus , cum quo ftat qubd ibi fit
mutatio. Deinde cum dicit :

Nequefacientis,^ patientis vt mouentis^
^ moti:quianoneJt motus motus : neque ge-
nerationis generatio,nec totaliter permutatio^
nis permutatio.

Probat qubd motus non cft in AdHonc , &

Paffionc. Circa quod duo facit. Primb proponit ■^" f^^ft"**'*

conclufioncm. Secundb fubdit conclufionis pro- ')***""»»
1 . c- j L- T^ ; Y':^ Ucetnonme-

bafioncm. Secunda ibi : Dupltctter emm. Dicit ttu t^ftmiU-

crgo, qubd necfacientis,& patientis, id eft, idio- ttr in Ai

nis, & paffionis, vt mouentis, & moti, id eft, quac «^*»»^.

func idem quod mouens & motum,fcihcet cft mo-

tus : ^MM,fcilicct ipfius,»jo/«» non eft fnotm^etjue

generationis generatio. Igicur fupple cum a^io,

& paflio fint vel motus, vel gcncratio,id cft,mu-

tario;fcquitur quod a(5tionis, vel paffionis non fit

motus, vel mutario.

SVMMAR 1 V M.

Motus nonpoirecfTe motum, nequc
vc fubiedi , nequc vc ccrmini , alioquin

dari

ALvcraciter,
t.xcludit f»l-
fum motiuH
de identitut*
reUttienu ac-
cidentniu,(!y
fund»tnenti.
qudre i.d.

IGO
Al. Sed ftue
rclacio di-
ftinguituj
lealiter a
fundam5t».
(lue fit idem
de quo alias
argum^tum,
&c.abrque
quia & non.
a, Albumfi-
mile eompofi-
tiue, qukm
MUfruith

b, Mutitri
quid,(^ quih
liter nunc »A
fe,nunc ad
»lterum efiit
contittgit.
Vtde I 5 .q.
quilibtt.

Summa^IV.

dari proccffum , & fimul aliquid gcncra-
ri, & comimpi.

DVflkiter enim conti»git motus ejfe mo-
tum.aut vtfuhieifiy -velut homo meue-
iur:qui4 ex alho in nigrum fermutatur.c^A-
refic,& motusy aut calefcit^ aut infrigidatur ,
aut locum permutat , aut augetur : hoc autem
imfofsihile. Non enim fuhiedorum aliqmd
fermutatie.

Probat propofitam conclufionem : & intendit
^*^^*^"'' talcm rationem : Si pcrmutationis fit pcrmuta-
'P^^l^^iJ!. tio:hoc habct clTc duplidtcr,vel vt fiibiedi.vcl vt
MT, tcrmini^fcd ncutrum cft pofllbilc;ergo nullo roo-

do permucarionis cft pcrmutatio , nec f>er confe-
qucns a«fHonis : quia hic loquitrir dc a^onc , vt
videtur rcs aifla qux cft idcm rcaliter quod mo-
tus,& quod pailio. Circa iftam rarioncm fic pro-
cedir, quia Primo probat primam pancm mino-
ris. Sccundo fccundam.Secunda ibi : .Aut eo <]Hed
alterHm. Dicit cr^o , quod dupltciter contwgit,
fiipplc intelligcrc, motMs ejfe motum : ant vno mo-
do, fcilicctvtdicimus, quod horne mouetur : quid
Permutatur ex ddht in nijrum, quarc fi fic,& mo-
tus,4i<f calefity MMt inJrigidatMr,aMt permHtat lo-
tum aut aMgetur : fi fiipplc dicamr quod motus
mouetur , vtfuhieQMm. Hoc autem eft impojfihUe:
^ttia permutatfo non efi alitjMid de nMmn-fffuhu'
Qorum , quod (cilicet poflit fiibiici calori^ut fri-
gori, & huiufinodi. Pacet ergo quod motus non
eft motus vt fiibic^. Deinde ctim dicit :

jiut eo quhdalterum aliquodfuhie^um ex
fermutatione fermutetur in aliam ffeciem,
'velut homoex languore in fanitatem.Sed aec
hoc ^ofsihile nifi fecundum accidens. Omnis
tnim motus ex alto in aliud eji permutatio,
(jr generatio , ^ ctrruftio eodem modo. Ve^
runtamen qua quidem ex oppofitis,fic aut non
Jic^non motus. Simul igitur fermutatur exfa-
nitate in agritudinem , ^ex hac ipfa permu-
tatione in aliam, Palam autem quiafi lan-
gueritypermutattis erit in qualiacunque. Con-
ttngit enim quiefcere^(j; adhucin non tomin-
gentem femper , <jr iU^ ex aliquo in altquid
aliuderit. ^are ofpofita erit fanatiOifed fer
accidens , veluf ex reminifctntia in ohliuio-
nem fermutatur.quia cui exiftit idfermuta-
tunquandoque quidem infanitatem,quando-
que autem in fcientiam.

I o I Probat lecundam partcm minoris,{ciIicct quod

Cum umu motus non poffic elle motus vt termini:ita quod

HM»i mut»- aliquod fiibicdu mutctur ab allqua mutatione in

oluaum «ili^""- Circa quod quatuor facit (ecundum qua-

amvttermi- tuot rarioncs quas adducit. Scamda ibi : ./^<iW

nus d-cMtmr autem in infifHtMm. Tercia ibi : Adhnc eiMfdem.

Quana ibi : Adhuc oportet. Prima ratio fic for-

mari poteft : Quia fi fic, crgo aliquod fimul mo-

uemr ad oppofita ; confequais cft falfum;crgo &

antccedcns. Iftam rarionem fic declarat dicens

quod ant fupple alio modo poteft intelligi,qu6d

motus fit motus,vt tcrmini^fo ^uod alterttm fnh-

tamttn perfe *f^'*^ permutetMr ex vna permMtatume in aliam

<*»tmptwt»- ^eciem pcrmutarionis , vt homo permutatMr ex

fnut*r\>~>fie-
dU qwd m»
tm nm mu-
taturfrimo
m»d»m*e ft-
oni».
Litit ptr ae-
tuUms nt»

Cap. III. 417

languere in fanitatem. Sed neque hec eftpofiihiUt f^ ^ .^^

nift fecundUm acctdens, quod probat : quia omnis mua» i»nt i»

motmell permutatio ex alio in tdiMd:& generatio, ali^m.vtlfi-

& corrMptio eodem modo , verMntamen efi , fiipple '"^^

differcntia iii tenninis:quia mr)X3.no,e^Ma tfMtde eft

ex oppofituJic,aMt non fic,piita. ex non cllc ad ellc:

vel cconuerfo, noneft motus , (ed fupplc geocra-

rio,& corruptio, qux funt inter tcrminos contra-

di(fh>rios : motM antem non , fcd inter conrrarios,

vtprardiclum eft. Si igitnr , fupplc fit aliquapcr-

muutio de vna pcrmutationc in aliam permuta-

tioncm ,fimMl tgttur permHtatur exfamtate in a-

grititdinem,& ex hac tpfapermMtatio:teSci\icct cx

acgrimdinc,<« aliam, icilicct pcrmutarioncm. Ex

quo infen,palam UMtem quiafilanguerit , (ciiicct

ex languorc , permutatMterit in qitaliacumqtu ,'\A.

eft, in quamcunquc aliamjputa in dealbationcm,

vel dcnigrationem,id eft,ex hoc quod muutur de

(anitatc in xgritudinem:cx hac pcrmutatione po-

tcrit pcrmutari in quamcunque aliam. Et fubdit,

contingit enim ^«j>/fCT-f,.aliquando, id eft, in ter-

mino alicuius mutarionis. Hoc aiitem quod prx-

didhim cft improbat , diccns , quod aJhuc omnu,

fiipplc muratio fit femper in non contingentem,

id crt,in oppofitum : ficut & omni^ mutario fit in

oppofitum : & »Zii,(ciliccttranfmutarioin qiu fic

tranfiruSjfrir ex ^ujmo in alind, quare oppffitafa-

natio,id cft, quod de permutationelanguoris fict

tranfiws in oppofitam mutationem,qua? cft (ana-

tio. Ex quo (cquitur quod colUgitur cx prxdi-

Ais, quod oppofita pcrmutatio fiat in quamcun-

quc aliam:& quod non fiat nifi in oppofitarquod

includit repugnanriam manifcftam- Ex quo .'e-

quitur vlterius , quod dum aliquid mutamr in v-

num oppofitorum,fimul mutcmr in mutarioncm,

quz tendit in aliud oppofitum : quod eft impofli-

bile,qub nunquam nacura intendit fimuloppofi-

ta. Et fiibdit ,fed per acctdens , fiipplc conringit i^ft^nm

aliquid mutari de vna permutatione in aliam : li- '*".' y

cct non per (e, vt aliquis , permutatttrex reminif-

centia in ohliuionem,<]uiati!ud, (cilicct fiibicchim,

cui exiftit, (cilicet reminiicentia, vcl quxcunque

alia mutario ; quandoquc quidcm permutatur in

fcienttam,qMandoqMeaMtem infoi.itatem, qnando-

qtu in oyitMionem:Sc fic de aliisraccidit cnim quod

permutatione terminata alia fiiccedit fiue oppo-

fita,fiue quxcunquc conringens.

Notandum.iftam rarioncm in hoc ftarc brcui- i oz

ter , quod fi pcrmutationis cft permurario vt tcr- RffilMti* £-
mini : ita quod vna ad aliam termincmr : illa qux ■^* Tuienu.
fiiccedic poceft efte oppofita : puta fialiquid mu-
tetxir a (anarionc in xgroracioncm:vel poteft eflc
quxcunque conringens , quia fi aliquid mouetur
de (anitate in xgrimdincm , potcft (ijcccdere, vcl
quxcunque alia mutatio : puta dcalbatio , vel in-
frigidario,vel quxcunquc alia mutario : licct om-
m's mutario dcbcat elle ad oppofitam, Si ioitur
aliquid mutamr dc vna mutarione ad aliam oppo-
fitam : puta dc fanarione in xgrotarionem : fcqui-
tur quod fimul moucmr ad oppofita, & pcr con-
fcquens quod fimul (anetur , & infirmctur. Nam
vt patet cx (. Phyf text. com^.. & inde, mucario
denominatur a tcmiiiio,& dcnominat fubiedum.
Vnde motus ad fanitatem dicitur farutio:& fub-
icdum quod f ic (anatur dicimr (anari : fimilitct
motus ad xgrimdincm didtur xgrotatio : & fub-
icdum quod fic mouctur dicitur xgrotari. Si i<n-
mr aliquid Gmul mouetur de (anacione ad xgro- ■ »

urionem , poccrit denominari ab vtraque muta- -^

uonc:& didtur fimul xgrotari, & fanari:quod cft

oninino

jMatMti* lU-
ptminstmr i
urmituiff
denominiu
jHbii^ttm.

m

fji gtntrMtio-
piseffetgtne-
rtuionimqud
terminaretur
^licuim ge^
ner»ti» nec
fffet aliquid
Itnitnm.

418 Lib. XI.

omniop ,Kctra radonenn. Per fe crgo loquendo»
viia mutatio non terminatar ad aliam -, licet hoG
contingat per accidens: puta (1 terminata fana-
tione incipiat fubiedum dealbari : fed hoc acci-
dit fanatiooi > quia po/ito quod non fuccederec
dealbatio, nihilominus fanatio eHet in £c perfed^
terminata. Deinde cum dicit :

i^dhuc ift infinitum ibitffi erit fermuta^
tionif permutdtio , (jr generationis generatio.
^ecejje igttur , (ir friorem fi fofierior iputafi
fimplex generatio fiebat aliquando y & quod
fit fiebat. ^uare nondum erat quod fiebat
fimpliciter :ft aliquidfiensfimpliciter,autfa'-
Bum, Si itaque , cr hoc fiebat altquando,
quan nondum erat tunc genitum. ^uoniam
autem infinitorum non erit primum : quare
neque habitum ; nequefieri igitur,neque mo-
ueripofibfle efi^neque fermutari nuUum.

Pofiit fecundam ration£m,quac faEs eft : Quia
(i fic j ergo crit procefliis infinitus in mutationi-
bus. Confequens eft falfura;crgo & antpcedens.
Hanc rationem declarar dicens : Adhuc autem in
infinittim ibit , fupplc ift^ procellus permutario-
num. Siperrnutatioerit permutationtiy& genera-
tio generationis : quia tunc fiipple ad permutatio-
jiem non perueniretur , nifi per aliam permuta-
tionem priprem ; & ad illam pcr aliam priorem,
& fic in infinitura. ^jtare necejje eFi ejfepriorem
fipofierior fit. Et hoc cft quod fubdit : necejfii efi
i^ituv, 8c priorem , (cilicet eBt fi pofierior fit. Pu-
ta fi ponatur,qu6d generatio fimplex, quae eft ge-
neratio in fubftantia,/^ ^«f aliijuando,iu qu6d ge-
nerationis fit quacdam alia gcncratio , & quodfit,
id cft, ipfagencratio, vel ipfum fieri gcncrationis
firnplicitcr /f ^<ir , firilicet antea. ^<«r<fequitur
quod nondurn erat cjuod fiebat fimpliciter , id cft,
generatio fipipliciter } (cd fupple erat fecundum
quod fiebat gcneratio ipfius gencrationis.' IdcA
dicitsquod «0«^«»» erat quodfiebat,iA eft,gcnera-
tio Cimplieitcr,fedaUqHidfiens,id eft,quod fit,fim-
pliciter autfaiium , id eftj quod rcs non cft dum
fit , fed cum fa£b eft tunc primo eft. Si itaejue,
& hoc ,id cft j generatio alicjuando fiebat : quare
nondum erat tunc genitum , id cft . tunc quando
fiebat, & generabatur : & fic in infinitum. ^uo-
niam autem infinitorum non eftprimum , fcquitur
quod nontiiprimum, id eft, prima generatio gc-
nerationis. jQuare nec habitum,hoc cft poftcrius
& confequentcr fe habens j ergo neque ,poffihile
eflfieri, nec moueri , nec permutari nullum : quod
cft euidentcrfalfiun.Deiiidecum didt:

Adhuc eiufdem motui contrariun^,^ quies,
& generatto,(^ corruptio.^uare quodfit cum
fiat ifiens tunc corrumpitur : neque enim con-
fefiimfa^um neqttepofierius, Efife enim ^-
fortet quod carrumpitur.

Ponitterriam rarioncm,qux talis cft : Quia fi

fic , ergo fimul dura aliquid generatur,corrumpi-

tur ; conlequcns eft (aluimjquiaquod corrumpi-

tur oportet efte : (ed quod gencratur non eft.ergo

VSJe % Thrf. *ntecedens eft falfum ex quo fcquitur. Hanc ra-

t.e.6i.^ itt- tionem declarat,dicens,qu6d adhuceiufdein,fci\i-

df' cct fubic6ti,& motui, contrarius,(^ tjuia:& etiam

generatio, & corruptio, qux funtcontraria. Nam

Metaph.

Vbiefipoflt-

riitf,neceffe

tfiefft^iut,

104

.Adhie,^iit
^todli.q.i%.
exfffmtMf,

Impofiibllt
efi aliquod
fimulvelim-
mediati,ge~
rterttri, (y.
corrupipi.

eppofita habent ficri circa idcm. .Quare fi fup^r
ple idcm fubiedum mutcmr de gcneratione in
corniptionem. Sequitur qu6d fit cumfiatfiens,
id eft,dum generatur, tune corrumpifftr^qaod fiip-
ple eft impofnbjlc : enim pro quia , nec confefiim
faElum,id. e{i,genetitum,nec pofierim, fupple cor-
rumpitur, id cft> quod nihil fir vt ftatimcorrum-
patunwjwi pro qdia,ef[e oportet quod corrumpitur.
Cuius ratio eft , quia cum corrupiio fit rautatio
de cfle, ad non efle , oportet illud quod corrum-
pitur efTe : & per confecjuens inter generacionem,
quae eft tnutatio ad e(lc ; & corruptionem , qux
eft ad non efle , necefTe eft cadcre quietem me-
diam inefle : & per confequens non erit mutatio
de generatione in corruptionem,vt in terrainunj.
Deinde cun> dicit ;

Adhuc oportet materiam fuheffe ei quodfit^
^ permutatur : qu/t tgitur erit ? ^emadmo-
dum alterabile corpus^ aut anima aliquid:fic
aliquid quodfit mottts , (^generatio , (jr ali-
quidin quodmouentur, Oportet enim aliquid
ejfe eum qui huiut e:( hoc in hoc motum non
motum, c^ualtter igitur ? Neque enim erit
difciflina difctplinationif.quare neque gene-r
ratiogenerationis,

Ponit qUartam rationem , diccns : qu6d adhuc
oportet materiamfubejfeeie]uodfit,& permmatur,
id cft, permutari qnod mouet : quia in omni mu-
tationp oportet efle fubieftu quod mutatur. Qtu
igitur erit /fupplc materia fi generatio generemr?
Quafi diccrct quod non eft dare: & tamen opor- Ir^omnim^--
teret darealiquam ralem materiam. Quemad- "'»^''"*«f

. h , I I ^ e^eoportet.

modum emm efi alterabtle corpus , aut anima : aut

aliijiuid , huiufinodi quodeft materia , & mobile:

fic oporteret efle, altquid quodfit motus, & gene-

ratio, quod eft matcriai& mobile : fi motus eflet Inemnim»-

ad motum, & generado ad gencrationem : & ta- tuejfetermi.

men huiufinodi materiam non eft aflicnare mo- "'*"' ^/*''"'«

tui , & generiitioni. Iterum in omni fupple mo-

tu j & generatione oportet efle , altquid in quod

mouentur , & ad quod terminantur : quia omnis

mutario ficut habet fubiedtum , ita & habet ter-

minum, id eft , qu6d oportet ejfe aliejtfem , termi- Mutationit

num eitu , quod mouetur , & eft motum ex hoc in *<"' *ft '»*

hoc : Sc illud quod termjnat non eft iTiotum:quia

terminus motus non mouetur. ^aliter igttur,

fupple hoc contingit ? Quafi diceret , quod eft

poflibile efle. Ide6 concludit : Nec emmeritdtf-

cipltna difciplinatienis, id eft,qu6d huius permu-

tationisj qua: eft difciplinatio non erit aliqua alia

mutatio,quae ad difciplinarionem terminetur:quac

quafi fit difciplina difciplinationis. Quare fcqui-

tur,qu6d nec erit generatio generattonts .

Notandum, hanc rationem in hoc ftare, quod Refilutit r/t-

in omni mutatione oportet dare duo, fcilicct fub- "«»»•

iedum & terminum : fcd fi gencrationis cfretge-

nerario , & mutarionis mutatio j neutrum poflet

affignari,nec fubicdum, nec tettninus ; crgo im-

pofubile eft ,quod gcnerationisfitgcneratio, vt

tcrmini ; aut totaliter mutatio mutationis.

SyMMARJFM,

Motum propric didum tantum efTc ir\
quantum^ Vbi,& qualo optimc Dodior
icfutataexpofitione D. Thomx, expomc

quare

tatio nec vt
terminut,nec

vtfubieSutn

I

Summ^IV.

quare Philofophus non cxclufit cxprefs^
motura a Quando, Situ, & Habitu, ficuc
ab aliis tribus Pracdicanicntis.

QVooiam autem ne^ue fuhfiA»tU»neque
eius^quodAdaliquidy neque etttsquod
ejifacere^&fati : relinquiturfecundum qutd
auale,(jr quantumy & Vbi motum effe. ffo-
rum enim vnicuique contrarietds eft. Dico
tnim quale non quod infuhflantia : etenim
differentia quale :fedquod pafiuum ^fecun^
dum quoddiciturp4tiyaut impajsiiile ejfe.

TMMtimnd
fn»gam»

ffimttm.

fttciti efi
•WtfU,

Epilogat circa dida, diccns : jQumum aittem,
fupple non eft raotus, netjue ftthjiantU , id cft, in
generc Subftantiz : Nec eim quod tfiAd aiujuid,
id eft , in relationc : Nec eiiu tjnod eflfacere , ant
fati.id cft, in Adionc,& Paflione ; Relinquitur,
motiim t&,fecundHm tjMaLe,c[\xx cft alteratio, Et
fecunditm quantum , puta augmcntatio , & dirai-
nutio : St fecundit m Fbi : puta motus iocalis.
Hornm autem vnicui(\ue contrarietat efi , id eft,
quod in his tribus gencribus rcpcrituf contraric-
tas,qua: ad terminos motus requiritur. Et fubdit:
Jiico autem cjuale , non tjuod efl fuhfiantia:etinim
differentia , fupplc fubftantialis dicitnr quacdam
qualitas : fed dico , tjuale ejuad efi Dajfiuumfecun^
4itm quoddicitur pati aut impajfAile ejfe.

Notandura , quod qualitas dicitur vno modo
de forma, fiuc difFcrcnria fubftantiali, vt patct j.
Tautinn ad huius,tCx.com.i9. cap.dc Qualitatc. Quiaigitut
^uMlttMtAi. dixerat nwtum cffe fecundum qiialc , nc crcdat
aliquis, quod intclligcrct dc qualitate fubftanria-
li, idco iioc excludit, dicens fc loqui dc quali fe-
aindum quod aliquid dicitur »4/» .• vel impaffihile
tjfe,\d eftjde qualitate teruslpccici , qua: cft paf-
Co,vcl paffibilis qualitas:in qua fblurn, flride io-
qucndo.cft altcrado , vt probatur /.Phyfic. tex.
com.14. & indc.

Notandum cnim, quod Philofbphus vidctur

Uftfhuttmi- praetcrmififlc triaPr2dicamenta,fcilicet.Quando

fit i.vUima Situm, & Habitum,de quibus non cft locutus:V-

^^ trum m cis ht motus, vel non : quare vidctor m-

D. Thomas fufficientcr dixiflc. Dicitur a quodam cxpofitorc,

in ptinc. quod Quando fignificat cftc in tcmporc:tempus

autcm eft numerus motus. Et idco ciufdem rario-

nis cft non efte motum in Quando ; 6c non cflc

motum in A<93onc , & Paffionc , quat fignificant

aliqualiteripfum motum. Nam adio , & paffio

furnpta pro rc idta cft idcm rcaliter,quod motus.

Pofitio autem, velSitus non addit fupra Vhi, nifi

ordinem paniumdeterminatum:quia nihil aliud,

nifi dctcrminatam rclationem partium ad inui-

ccm. Habitus criam impdnat habitudinem indu-

menri ad indutum, & fic vidctur cfTe eiufdem ra-

tionis^quod non fit motus in Situ , &C Habitu, &

quod non fitmotus in Ad aliquid. Scd iflacxpo-

fitio videtur deficcre. Tum primo , quia licet

txfofutontm Quando fignificct cfle in icmporc , & tempus fit

D.Thom^ numerus motus,qui eft idem,quod adio : non fc-

Diprttem- \ i r • CL- ^

fiuamotu quitur,qu6d Ii m adfaone non fit motus;ergo ncc
farticuUri in Quando : qtua Quando eft aliquid diftindum
f^ aSiMtuL) realiter a tcmpore : ficut refpcdus ab abfoluto,&
eft in alio Prardicamcnto. Tcmpus etiam eft rea-
litcr diftindlum ab iflis motibu» infcrioribus
quos rftcnfurat. Non crgo valct : In vno difKndq-
rum non eft motus rcaliter ; crgo ncc in alio.
Tum fccundo , quia vidctur impropric loqui de

§lif*rt Thi-

fauiuc cap.

JtnpMgnat

reaUttr.

ttfui» du-
tUx.

Exptfitio
frifria.

NtmiiuTdf
tionis imel-
^txit PhiUft-
fhut i.vhi-
ma genera
quead nt»
ttrminare
frtmotno»
tuut.

Cap.IV. 419

Pofitioncquat eft Pracdicamentnm,&non difHn-
gucrc incerpofirioncm, qua: cftdiffcrcnria quan-
titaris , & qua: eft Prardicamcntum , dc qua nunc
quxriraus , qux dicit ordincm parriiun ia loco,
cuius oppofitnm ifte dicit. Non ctiam valct fimi-
Ltudo ad ^»:quia rcducimr conita ipflim. Nam
fi in f^t cft motus ; crgo& in Situ, fiuc in Pofi-
tione : cum fecundum tc non addit fupra Vhi nifi
deterrairutum ordine parriura. Tum terri6, quia
non videtiu: valcre,quod,quia in Ad aliquid non
cft motus ; crgo nec in Situ, necHabitu,nifi plus
addatur : ciun fint Pradicamcnta rcalitcr diftin-
&i. Alitcr ergo poteft dici, & brcukcr:qu6d cum
illa tria gcncra, dc quibus quacritur , fint formali-
ter quidara refpcdus : licct non fint de gcncre
Rclationis : taracn intclligimtur per relationcm
dc genere Rclationis proptcr candera rationcm.
Nam ficut in Ad aliquid ncgatur effc motus:quia
ibi non cftmotus,prim6 cx eo, qu6d nihil muta-
tur fccundum rclarionera , nifi hSta. prius rauta-
rionc in aliquo abfbluto : fic propter candcm ra-
rioncm negatur efle motus in iflis tribus gcncri-
bus:nunquam cnim fit mutario in Quando,vcl in
Situ, vel in Habim, nifi fado prius motu , faltcm
locali : vel in caclo, quanium ad Quando : vel in
partibus corporis, quantimi ad Situra : vel in ve-
ftimento,vcl indumcnto , quantum ad Habitum:
& ideo in his tribus generibus non cft motus
prirao , ficiit ncc in Ad aliquid. Quia igitur ea-
dcm cft ratio non cfle momm primo in Ad ali-
quid,& in his tribus, fufFecerat Philofbpho,fortc
cau/a brcuitatis ,oftcndere , qa6d in Ad aliquid
non eft motus primo : cum eadcm rario poflct ad
quodhbct horum crium gcncium de quibus qua:-
ritur , applicari.

SVMMiE QJVARTiE
C A p. IV.

Iraraobilc quot dicanir nwdis.

SFMMJRIFM.

Immobile duobus modis fumi.ExpIica-
tur quid fit efle fimul loco, feparari loco,
tangi, continuari, contiguari, &alia qux
motum concernunt , de quibus y . huius,
& 3 . & 5 . Phyf Vide ibi cap. 1 1 .

IMmohile autem quodtotaliter impofsibile Ta.cj.
moueri, ^ quodvixin tempore multo tar-
de incipiens, & quod natum quidem moueri:
non potens autem quando natum eH ,e^ vhi,
cf vt,quod voco quiefcere immobiliumfolum:
ctntrarium enim quiesmotui. ^arepriuati»
vtique eritfufceptiui.

Poftquam Philolbphus determinauit de mom immtbiUme
Vbi , & locutus cftde mobili : nmK dctcrminat dfitur tri-
de oppofito , fcilicet de immobili. Et ponit trcs f^*''
modos. Vno modo dicitur , /mrnobile tjuod tota-
liter impoffibile e fimoueri. P \itz phmum moucns,
& omncs IntcUigcnriz fccundum Philofophum,
& hoceftimmobilc negatiuc. Alio modo dtcitur
immohile,quod vixin multo tempore efitardeinci-
^t«4/,fcilicctmoueri. Putaaiiquismagnus mons,

qui

107

TMgit 9,

tut motum
loc»km.

Simul jm/</.'

Seorsu qtudi
TaBgi ^Mi<^?

Mcdiu qitifti

Contrarium
fecundum U-
tnm.

410 Lib. XL

qui tardc,& difficultcrmoueretur. Alio moioiii
citur immobile illMd.quod eft natum quidem moue-
ri.non potens autem mou.cri quando efi natum, &
vhi eft natum,& vtM cft^cut natum eft raoueri,
& hoc eft imraobile priuatiup. Ideo fubdit quod
hocfolum non quiefcere de numero immobilium;
enim pro quia,f ««« eft contrartum motui , (cilicet
priuatiuc. ^uare fiipple quieserit vtique/>n«4-
lio motusfufceptiui, id eft , in fubiedo fufceptiuo
ytriufquc : quia habitus & priuatio habcnt fieri
circa idem. Tunc fequitur illa pars;

Simul autem fecundum locum qu/ecimque
in vno loco primum. Etfeorfum quAcunqne
in alio. Tangi autem, quorum vltimafuntji-
mul. Intermedium autem, in quod n^tum eji
priits peruenire , quod permutatur , quam in
quod vltimum perrnutatur fecundum natu-
ram continue permutans. Contrariumfecun-
etum locum , (jr fecundum reitum plurimum
diftans. Confequenter autem eft , quo poft
frincipium ente po(itione,aut Jpecie, aut aliter
qualiter determinato , nihil intermedium eo-
rum,qua in eodemgenere,(^cuiui confeque»'
ter eft , vt line<e line.t , aut vnitates vnitati,
autdomus domo. Aliud autem nihilprohi^et
intermedium e(fe. ^od enim confequenter
ens tangit. ^oniam omnis permutatio in
oppofttls : hdc autem contraria , ^ contradi-
ifio,cotradi^ionts aute nuUum intermedium.
Palamqutdin contrariis intermedium. Con-
iinuum antem quod quidem habitum aliquid.
Vicoautem continuum cum idem fuerit ^(jr
vnum vtriufque terminm qutbm tangunty
(jr continent.

Vbi Philofbphus exponk qusdam concomi-
tantia morum-locakm. Circa quod duo facit. Pri-
mo facit qiiod didum eft. Secundo, concludit
qiiardam coroUaria expraedidis, Secunda ibi :
J^are palkm. In prima parte cxponit nouem.
Prjmuhi cft : quid ut fimul ejfe fecunditm locum,
dicens quod Simulautcmfecundum locum dicnn-
tur ciwcuiicjue fttnt in vno ioco primo , &c proprio,
& adacquato. Nam fi aliqiia funt in vno loco,
puta multi homines in vna domo : non propter
hoc dicuntur efte fimul fecundum iocum. Secun-
dumeft:quid dt feorfum (ccundum locum :di-
cens , qu6d fupple Seorfum , dicuntur cjuAcunijue
funt in alio loco Tertiumcft :quid fit tangi , di-
cens , quod Tangi aufem dicuntur quorurn vltima
funt firnul : puta duo ligna, vel duo lapides, quo-
rum fupcrficies iunguntur mutuo. Quartum cft:
quidfitmedium : dicens,qu6d/«/fr7Wf^;«»» dici-
tur tllud in cjuqd illud quod continuc permutatur,
prius fecu/idUm natura efi naturn peruenire, quam
invltimumin quodpermutatur : puta fi fit motus
continuus ab^ in (.' prius peruenit mobile in B,
quam in C,& idco B cft medium. Quintum eft:
quid eft contrartumfecunditm locum:dicens, qu6d
Co itrarium fecunditm locum efi,quod efl plurimum
(Itftans fecuidum reElnm, id cft, fecundum re<5lam
lineam. Quia diftanria xtQts. non poteft menfu-
rari fecundum lineam curH.im , quia intcr duo
punAa portunt fignari infinitac linex circularcs,
& didlmiles inraaenitudinc&paruitate:fed non

Metaph.

potcft fignari ni fi vna re«£ba : menfuram autem o-
portet efteccrtaex io.huius,t.c.}.& indc. Sextum
cft:quid fit confequenter dicens, quod Cofeejuenter
autem eft, cfuo poft prtncipium , erite pofittone, aut
fpecie,aut altter qualiter determtnato , id eft.qHod
Confecjuent er iicKQi illud , quod eft poft aliquod
primum principium, fiuc attendatur ordo fccun-
dum pofitioncm , fiue fecundijm fpcciem ; ficut
binarius eft poftvnitatcm-. f)ue quomodocunque
aliter,»:^ nihtl efi intermedium eorum, cjuAfum in
eodem genere cuitu efi confecjuenter , id eft , quod
nihil ciufdem generis fitmcdium inter illHd,quod
eft confequenter fe habens, vt line<t , funt fiipple
confequentcr alicui /u/r<e,aut vnitaies vmtati,aut
domtii domo:nihil autemprohibet ejfe intermedium
aliud alterius gencris : puta fi interduas domos
fitmedia arbor , vel afinus : nihilominus domus
illa: fc habebunt confequentcr. Et fubdit ad ma-
iorem declarationem diiSti,qa6d i[\ud,ciuod efi
confecjuenter, efi rejpe6lu alicmus confecjuenter : dr
etiam cjuodfit altcjuid pofterim : non enim vnum
eft confcqucnrer daDrum:quiavnum non eft po-
fterius , fed prius quam duo : nec vna noua Liina^
^/?,liipple confequenter fecundx : cum fcilicet fic
prior lecunda. Septimum cft : quid fit hahitum
dicens:qu6d Hahttum autem , dicitur quodcuncjue
ens I onfecfuenter tangit , ita C[nod habitum addit
tadiim fupra confequenter, vt fi duo corpora fint
ordinata,& tangant feinuicem. 0£lauum eft:^«o-
rumfit medium,diccns : qu6d qHoniam omntsper-
mutatio efi tn oppofitis. Haec autem oppofita in-
ter quaf eft mutatio,aut y»«f contraria,aut contra-
dt^orta,vt priiis didnm e^-.contradiHtonis autern
nullum eft tntermedium, ex lo.huius, tcx.com. ij.
Quarc inquam fic eft : Palam , quia in contrariif
e^i tntermedtum tantum , & hoc idem oftenfiim
eft 10. huius, tex;com.i4. & inde, inrer folacon-
traria elle medium : hoc autem inducit , quia di-
xcrat qii6d conf^quenter fe habent,intcr qua? non
eft medium , & ideo confequens erat oftcndere
inter qux poflit efle medium. Nonum eft : quid
faconttnuum, dicens, quod Continuum autern eft,
quod qutdem eft altcjHtd hahitttm : fed addit ali-
quid : ideo fubdit : Dico autern continuum citm
terminus vtriufque eorum,fciIicet quas fc tangunc
fuerit vnurn & idem in quibtis tangunt , & conti-
nent : quia fcilicet partes continui continentur,
& tangunt fe in aliquo tcrmino communi : & co-
dem in quo copuIantur,vt partes linex in pun(Slo.
Deinde ciam dicit :

c^are palam quod continuum in htsjit^ex
quibfif vnum aliquid natum eft fteri fecun-
dttm contaElum.

ronfequea*
tcr (^Md f

Habicunt
qittii

fiuorum eft
medium.

AI. coone-
niens.
Continuum
qutdi

108

Concludif tria corollaria ex prsditSkis. Sccun- Primumfi-

dum ponitur ibi : Et quta primum. Tertium ibi : ^*»»^-

jPuare non eii. Dicit ereo , quod Palam quod " ^*'*'** V
a L- I nc conttnuumf

conttnuum ejf tn hu ex qutbui natum ejtperi vnum

fecundUm contaSium : hocpatetcxpracdidisrquia

continuum requirit idcntitateni tcrmini commu-

nis. Dcinde ciim dicit :

Et quiaprimum quodconfequenter^palam.
^uod enim (onfequer/ter, non tangit : hoc au-
temconfequenter. Et fi continuurn^tangii. Si
autem tangit^nondum contimtam. In quibtis
autem non eft tacins.j non eft connafentix
in hti.

Ponir

t. Sequens

Ctmfrqtdfttr
^MMm tmngit
fmutmmtM,

CMMMfee»-
ttM tMMtm tfi
i»mtti»MU,

Summ^ I.

Ponit fecundum coroIIariura,<iiccns^«oJ fup-
plc palam cft etiam , quod intcr ifta tria , emfe-
^uenter,Contacium, & conttnuum, Prtmum eft, Sc
communius cdi^uod eji confet]uenter. Quod pro-
bai : quia non enim omne , ijuod eft ctnfet^utnter,
tanglt : (cd econuerfo Omnc quod tangit,eft con-
fequcntcr. Nam conia£b oportet ellc otdinata
(ccundum pofitionem,& nulli earum eft medium.
Ex quo patet,qucd in pliis eft confequenter (^yjMXi
tanai.&c fimilitcr tangt cft.in plusquam continui.
Nam quscunque funt continua , tangimt lc : fcd
non cconuerfo. Ide6 fubdit,qu6d, & fi eft centi-
tiHum, tangit. Siautem tanrit , nondum eft centi-
ttuum, Dicitur autcm quod fi eft continuum,
oportet quod tanganquia quod eft vnum, nccefle
cft fimul efte^nifi fonc in hoc, quod Afimul effcy
intclligas pluralitatcm : tunc enim continuum
non erit contadum : fed quatenus illud, quod cft
fimul dft vnum,eatcnus omnccontinnum eft tan-
gens : fcd non cconucrfo. Ideo fubdit : In tjutbuf
autem non eft aElm , in hii non eft conttafcentta,
id eft , naturalis coniundio , qtuc propric cft in
continQis : & idco continutm prsfupponit tangt.
Pcindeciiradicit:

^uare run ejtfun^um huic vnitMi idem.
His quidemenim inejt tangi : his Autem non.

Cap.I. 411

fedadconfequenter, Et horum tfutdem inter^
medium aliquid , horum autem non,

Ponit tcrtiuni cotollarium, diccns: Quare fup- 1 09
plc patct cx priCdidis : quia pun^m noneft idem J» ^V*^^
vnitati. Quod probat duplicitcr. Tum , quia
fcamdum ^nndoL cft contadhis : non autcm fc-
cundum vratates. Idco didt f»»»» pro quta : his
quidem, id cft, punftis intft tangi, id cft , conuc-
nit tadus. His autem, id eft , vnitatibus non : fed .

ad confequenter, Tum.quia interduo punda fcm-
per eft rncdium , fcilicet linea , vt probatur 6.
Phyfic. (cd intcr duas vnitatcs non eft ncceftc
aUquidmcdium cftc. Idc6 dicitquod/xrrwm^wi- p„^,„,^
dom, fcilicct pundorum eft alujuid intermedium: TlMenUes d»
horum autem, id cft , vnitatum »0». Hoc autcm f^ter dtf-
tcrtium corollarium inducit Philofophus contra ^^/^^
Platonicos , qui dixcrtmt pundum , & vnitatem ^^^
efle idcm. Nampundum (ccimdum eos non cft
aliud quam vnitas pohtionem habens.

Notandum, quod omnia fiipradida ab illo lo-
co-.Eftautem hoc <]uidem,v{({uc huc,acccpta funt
dc tcrtio, &quinto I'hyfic.& ide6 quiaPhilofo-
phus quafi incidcntcr , & rccapitularim illa hic
rcfumit , & fufficit cum Philofopho breuitcr pcr-
uanfifle : quia magis (pedkat ad libnun Phyfico-
ruro,vndc acccpu funt^ftam matcria pettradbrc.

LIBER DVODECIMVS.

N huifij libriprimapartirepetit , t^ recapitulat, qu£tradidit i. huiw de
[fuhfiantia^iufqueprincipiu. Primo proponit hancfcientiampracipue age-
J re defubliantia , t£ probat quatuor rationibtu. T)e quo 7. huitu a text.4.
Vide DoSiorem ibiyq.t^. e^ 4. ^rima Summa huitu libri agit defubflantiafenjtbilt,
Secunda de immobili. Tertia dcTJniuerftlfOttitate.

Tex. com.1 ,

SVMMA PRIMA

DefuiftantiaftnjStili.
C A P. I.

Dcfubftantiafpcculationc cffeopor^
tcre ex antiquprum edam opinionibus.

DEfuhHantia quidem Theoria efi. Nam
fuhHojttiarum principiatd , ^ «j«yi

Acctiit *d

frincif»littr
intttuumfci-
iictt Md ffe

quxruntur,

Poftquam Philofophus in 1 1 Jib. rccoflegit qoac-

dam prius detcrminata, quae -erant vtilia ad prin-

cipalc intcntura. Nunc acccdit , & profcquitur dc

intcntOjdeterminahdo de fubftanriis immatcriali-

bu$,quz funt principia enris inquantimi ens.Cir-

ca quod duo facit. Quia prim6 recollegit qu«-

tuUnditm dt <iam quac dida funt de fubftaria in praccedenribus

^^liT^ libris. In fecunda parte incipit deterBunarc dc

quUMm d* fubftanria imraobib'. Sectuida ibi : Quoniam trtt

fuhJlantiM itt erant fubflantia. Primain diias. Prim6 ptscmittic

timumi prt. quod ad Mcuphyficum pcrtinet dctcrminarc

principia fubftantiq. Secund6 cxequitur dctcrmi-

nando de fubftantia. Sccimda T^yv.SubHantia ver»

tresfunt. Primainduas. Primo proponit intcn-

Scoti Oper, tom. ly.

tam conclufioneiB. Secundo addit conclufionis
nrobarionem. Sccimda ibi : Etertimfitotum. Di-
dt cr^o,qu6d TheoriayiA. eft,confiderario Arifto-
tclis-dlquod MetAphyficus agit principalius de
fmbftantui,yt dc nobiliori pane fui fubicdi primi,
quod cft cns:ficut etiam intcr fubftantias princi-
palius agit dc fubftantiis inunatcrialibus:non ob-
ftante, quod agat de omni cntc Et idco fubdic
quod Principia , & cauft fubftantiarum , fcilicct
iunt, quac quaruntur in hac, (cilicct icicntia prin-
dpalitcr. Dcindc curo didt :

Etenimfitotum quoddam omnCy Suhlfan- Tcx. co».»,
tia ejfprimapars. Etjieo quod ejt confequen-
ter/^ ita primum SubHantiaydeinJe ^ali-
tttf > oMt ^antitas.

Probat propofitam condufioncm,& diuiditur
inquatuor/ecundum quod quadruplidtct probac
intcntum.Prim6 cx fubftanti^ primitatc.Secimd6
cx dus priiKipalitatc, vel enritatc. Tcrrio cx dus
feparabiliiatc Quano ex anriquorii audoritatc
Sccimdaibi : Simul autem. Tcrtia ibi : AmpUus
mhil.Q^2Xix hv.Teftantur autem. In priroapane
intcndit talem rarionem:Subft^tiaeftprimum
ens , ergo ifta fdcDtia prindpalitcr conudcrat dc
N n fubftatvria

Subfl*miM
f»tefi poni
frimum en-
tium duflici'
fer im»gt'
nMide,

Ordo prinei^
palitatii in
rehit* fenfibi-
lihttt eft du-
plex.

Cor dicitur
frim» p»rs
animalis.

41Z Lib.XII.

fubftantia. Confequentia patet : ^uia fcicntla
confiderans aliqua plura, principalius confidcrat
deprimo ad quod omnia aliaordiriantur.Antccc-
dens dcclaratur per fimilr.quia fi vniuerfitas en-
tium edct quoddam totum , ipla fubftantia eflcc
prima pars : ficuc dicimus , qu6d cor eft prima
pars anim^lis. Vel Ci omnia cntia fint ordinaca (e-
cundiim qiundam confequentiam : fubftantia eft
principalius in illo ordine. Sicut Dux in excrci-
tu;& hoc cft qnod dkit, Etenim pro C[uii,fi omtie,
id eft,vniuerfttas cntium eflec tjuoddam totii: ipfa
fubjittntut ejfet primapars ,& fi eo ejHod confe-
gMenter,id eft,quod fi etiam cncia Ce habeanc con-
lequenter,& ordinatc, adhuc Subftantia cflet pri-
rnum:dcindeQjjalicas,auc Quantitas.

Nocandum , qu6d jftaratioprocedit per fimt-
le in rcbusfenfibihbus.vbi repericurordo princi-
palicaris dupliciccr. Vno modo fecundum qu6d
p^rtes habcnc ordinem in toto ficut cor dicitur
prima pars animalis. Alio modo (ecunduni qu6d
aliqua fe habent confequenter : liccc ex cis non
fiat verc vnumtocum,fcilicetper ta^um,puta ?x-
crcitus , vbi Dux dicitur efle primum : vel vna
acies dicitur prima,& alia ftcunda. Sic in vniucr-
litate cntium Subftantia eft prirnum vtroquc fflo-
doper fimilitudinpm : dato quocl tota vniucrfitas
cntium eflet,vel /Icutquojddamtotumvnum,vel
ficut quidam exercitus ft habens confcquentcr.
Deinde c6m dicic :

T com Smiliter autem nec entia nihil ejlfimpli-

citer dicere hac\fed qHalitates^^ motus. Aut
<jr non album^^ non re£fum. Dicimus enim
fffei& hgcfusa eji non album,

Ponic ftcundam ratione,qu« talis eft:Scientia
dc cnte principaliter confiderat de eo , quod eft
ens fimplicitenfed Metaphyficaeftfcicntia de cn-
re,& fuDftanria eft ifimpliciter ens,alia autem non
dicuntur entia fimpliciter , fed ppr attribucionem
ad fiibftantiam ; crgo Mctaphyfica principaliter
confiderac defubftanria. Dicit ergo , qu6dy&»»7»-
ter autem cura di(5ta racioneeft eriam iftaad pro-
bajidurn intencum:quia hac, id eft,alia ^ fubftan-
cia,ncc func eadzfimpliciter, vt eft dicere:Ced Cunt
e]ualitates,& «wrw.Etfubditquod ctiam noalbii,
& mn reilum fuople dicuntur entia aliljualiter:
tnim pro quia, & hoc dtcimtu ejfe : puta quia ali-
quid eft non album. Hoc autem ideo dicit ad hoc,
vtfton vidcatur mirum,quQd accidcntia dicuntur
enria,licct non fint fimpliciter. Cijm etiapriua-
tiones,& negationcs dicantur encia aliqualicerra-
cione fubie6ti,fcd difFercntcr : quia fubicdlum ha-
bet fingularitcr aliquod eflc pcr ipfum accidcns:
fcd per ncgationem ,. & priuationcm ipfius cfld
fingulariter ipfum fubicftum magis deficit abeflc.

Notandum,qu6d, vt didtum cft 4. & 7, huius
fzpius accidentia dicuntur entia,inquantum tali-
ter cntis, id cft, fubftantias : non quia accidentia
fint cntia formalitcr,& cntia pcr fc;tum,quia suc
caufata a fubftantiajtum quia no pofruntcxiftere
f}ne fubflantia per paturam ; tum quia habcnt at-
tributioncm adfubftantiam,vt ad primum. Vndc
vel flint qualitates fubftanris , vej motus,vcl ali-
quod huiiifmodi:hoc ctiam modo ncgationes, &
priuarioncs habcnt attriburi6npm ad fubllantia,
& pro tanto dicuntur aliquahtcr eflc, vt declara-
tum cft 4. huius, t. c, z. & indc. Nec oportet hic
amplitis imniorari, Dcindc cum dicit ;

Metaph.

Solafubftan-
ti» tftpmpli-
fitereris ali»
vero »liqua-
liter.

Nedum »e-
tidentia fed
negationes^
friuationes
funt aliqua-
liter entia,
fed aliter (^
aliter.

ALquia ful>-
icdum licec
non habcat
clFc fimpli-
citcr , habct
ramen ali-
quodcflc pcr
ipsu accid^s.

Al. fimplici-
tcr.

g»»r* »cci-
dentia dieii-
turentia en-
fii, &fimi-
liter negatit-
nes & priua-

1*0^1.

JmpUifS nihil aliorumfeparahile.

Ponictertiam rationfm quac eftin hoc ; quod
fubftantia cft per fe cxiftens.& feparabiUs ab aliis;
accidenria autcm non habcnt cfli perfc, ncc pof-
fuht fcparari a fubftanria, & pcr confequcns fub-
ftanriaeft pcrfc(5Hus &nobihusens:cxquo fequi-
tur,qu6d fcicntia dc ente principalius de fubftan-
tia dcbet confidcrai:c:& hoc eft, quod dicit : quia
Amplius nihil aliorum , fcilicet k fubftanriaTf/^^-
r/i^//f eft;fupplc prster quam fubftanria, Deinde
cum dicit :

Tejiatur aute^dr antiquiopere.NafubJIati^^
qu^rebdnt principia^& elementa,& caufat.

^iquidem nunc 'vniuerfalia fubllantias
magisponunt : nam genera vniuerfalia , qutt
dicunt principia, ^fubjtantitu ejfe magis
fropter Logice inquirere. ^i vero antiqui-
th particularia^vt ignem,& terram,fed non
commune corpus.

Ponit quartam rationem, dicens,qu6d antiejui
Philofophi in fuo opere tejiantur hoc. C. qiiod
principalis confideratio Philofophi cft de flibfta-
tii.J<lam (juarebant fubjianti* principia,& eleme-
ta,& caufas,Sc non fupple aliorum : fcd hoc fc-
cerunt difFcrcnter. Nam qui ejuidera nunc,\d cTl,
Philofbphi moderni, putaPlatonici ,ponunt vni-
Uerfalia magis eJfefubfiantiM, qukm fupple parti-
cularia. Namgenera qus funt vniuerfaiia dicunt
effe principia , & fubftantias , magis fiipplc quam
particularia. . Propter Logice inquirere , id eft, ex
hoc qu6d de rebus Logiceinquirebant , proptcr
qupd vniucrfalia abftrada fecundum rationem,
putauerunt fecundijm rem abftradta efle , & po-
iuerunt ea fubftantias & principia rcrum. ^i
vero antiquitkt particularia, id cft, quod anriqui
Philofophi pofuerunt particularia , efle fubftan-
tias,& principia rerum, vt ignem, Sicut Heracli-
tus : & terrarn , Sicut Empedoclcs & plures alij:
fed non eornmune corpm, id cft, fcd non pofucrunt
aliquod vniuerfale,vcl communc cflQprincipium:
puta hoc communcquod eftcorpus , vclaliquod
aliud. Tunc fequitur illa pars:

Aecldttttim
funt infef^
rai/ilia fecu.
ditm rhiUf».
M«> 1-hmm.
T. C.4, & X,
Phyf.
T.c.i 9.
T.C.4.

niufophi

omrtet de
friaciptiifub-
ftatiarS cait-
fif & eUmg-
t>i raufam
hahuerunt
&fionaUoru
licet ea varii
fofueript.

SVMMiE PRIMiE Cap. II.

Sobflantiarum triplex diuifio. Et an m omnibus
fenfibilibus fit eadcm matcria.

SFMMARIFM.

Triplicitcr dari fubftanriam, fenfibilem mobf-
lem,fpnfibilem,immobilem & immarerialcm. De
quo hb.y.huius t.ib. explicatfubftanriam mobi-
lcm , & cius occafione , naturam materia , qua;
eftinpotcntia adterminum murationis , &fof^
cepriua contrariorurn : de quo 7, huius text.4.

SVbliantU vero tresfunt.Vna quidefenji- Tci. coin.j,
bilis, cuius aliaquidemfemfiterna^aUa,
corruptibilis,qua omn£s conftetur, 'vtflanta,
& animalia. Sefiterna autem,cmm elementa
necefe efiacciferefiue vnumjtue multa.Alia
vero immobilis. Hanc dicunt quidam effe fe-
farabilem. Hiquidein induodiuidentes.Atij
in vnamnatttramjpecies ponentes,(^ Mathe^
matica. Aly hltrum Mathematicafilum.,

Summ^ I.

T. com.i.

%ufBiiittttn
iitfiicittru-
ofi fttijU

Trifltx «ftM.

DttmmifiA»
ftMti*t»»p-
itrtt Mf
tmfh. M ti-

kOi fhy^.

JLtftlMtU di-
fhri dt tri-
fliti/HkJU».
fi*.

llU quide natmraUs^cimitM gmmJiwt.Et
bMalteriusJi nullu iUis frincifiu cimune efi.

Vbi exequinu de mrento determinadodcfub-
ftantia immobili. Circa quod duo fadt. Primo
prCTifittit quandara diuifionem dc rub(lantia.Se-
cundo exequitur dc parribus diuiiionis. Secunda
ibi ; Sertfihiltt vero. Dicit crgo , quod Subjiiifiti*
vert funt trts.Vn» tjuidem fhiJihlit,cMitu,(aiicct
dax funtjpartes. jiUtt tiuuie fiihfi*ntut efifempi-
temdyvz (unt corpora coclcfKa. Alitt efi cormpti-
itUis quam omnes cenfitemur, vt funt plit£,& tuti-
malid£.t (ubdit,qu6d Sempitema ««r«m,puu ccr-
Jum eft cuittt HementA, id cft, prindpia neceffe efi
Cnpplcdccipert in hoc libro , 5««* vnitmfMnt,fiue
multa. Quid fict inquircndo dc fubftanriis fepa-
tatis, qcue funt tam prixna moucntia:quam eriaro
.fines orbium ccelcftium , vt dicetur infea- -Vritur
tamcn impropric nominc r/CT»*wri , cum clcmen-
tura fit prindpium matcriale,& intrinlccum,cx y.
huius,cap.de Elcracntoitaracn fiibftanriz irama-
ter!alcs,qux hic dicuntur elcracnu cacli>non funt
principiaintrinfcca/cd cxtrinfcca c<rli£t fubdit:
jiU* vero fubftantia, qua; eft tcrti«,cft immebilis:
Sc hatc eft inienfibilis.dcqua opinio. Vnde addit
qu6d Hmc dicunt quidH cjfe fcpnralnlem, fcilicet
k fcnfibilibusrquorum opinio bipartimr.quia Hi
^uidem diuidentes , qui diuidunt flibftantiam (e-
parabilem , poncntcs eam in duplici gcncrc C. m
Ideas,& Mathcmarica intcrraedia, vt didum fuit
j.Sc j.huius. Alifponemes fpenes.\. Ideas,<^ Ma-
thematicam vnam naturam , non diftingucntcs
inter cas.vt primii& ifti omnes fucrunt Pbtonid
Alij autem dc numero horumi! Pythagorid folS
Jl^uhematicapofueruttt, & non fupplc Ideas. Et
fubdit qu6d IIU tjuidem' fHhflantia.C. (en/ibilis,
Cucfit scpicema,fiue corrupribilisf^ naturalis,Sc
per confequcnsdeconfiderarioncPhyfid. Cuius
caufam fubdit:jE«HW pro quia, talis fubflaniia cft
cum »wf«;Naturalis aute confidcrar dc omni ente
mobili : fcd hac.C. fubfbntia immobilis & fcpara-
bilis (fialterituS.de confidcrarionc altcrius fcien-
tiz. £t hocyl nuUum principittm comune efi ipfis:
Quod didt pro tanto,quia fi fubflaiitiac mobilcs,
& irnraobiles conucniant in aliquo communi,
confiderado de vtraquc perrinct ad aliqtia fdcn-
tiam/jua: confidcrat illud coramunc. Vndc Phi-
lofbphia naturalis confidcrat de fubflanria mobi-
li,& ftnfibili tantum.Sed Meuphyfica confiderat
dc fubflantia tam raobili, quam iramobili,inqua-
tum conucniuntin aliquocommuni,quod cft cns.

Notandum/cntcntia huius partis flarc in hoc,
quod fubftantiaquatdam eft fcnfibilisA mobilis.
Quaedara infcnfibilis,& iraraobilis. Scnfibilis au-
tcm cft duplcx. Quacdara ferapitema, vt coelum.
Quacdam comipribilis.vt ifb infcriora:puu ani-
tnalia,& plantzJEt fic habentur crds fubftanriz in
generc De feparabili fueriitduz opiniones. Quia

auzdam diuilerunt earo in duo.f! in IdcasA M2-
icmatifa , quz pon^iant mcdia intcr Ideas , &
f^fibilia. Quorum alij dixcnmc ambo tam Ideas
quam Matheraarica eflc vnius naturz. Alij vcr6
K)Ia'Mathemaricapofucrunt,non diuidcntes fiib-
fiantiam immobilem in duo. Dc fubflanria autera
sefibili coCderatPhilofophus natiualis,fed de im-
mobili Philofbphus primus:qui etiara confiderat
dc vtraq; fubfknria, inquantum ad aliqaod cora-
muncf^d cns rodudcur vtt;^qj.Deinde cum didt:

Senfibilis 'veit fubfiantia mntabilis. Si om-
tem ntMtatic efiex effefifitis , (jr mediis ,fed
Scod Opcr. tom. I V.

CapJT. 423

offvfitis no $mnihus. Non alhu enim vox,fed
ex contrario. Necejfe fuhejfe quidem mutabile
incontrarietatem. Non enimcontrariatranf
mmtantur. Amplius hoc quidem manet,aliud
vero contrarium non manet. Efi igiturali^
fuid tertium frater contraria materia.

Exequitur dc partibus diuifiom's. Circa quod
duo fadc Primo dcterrainat de fiibflantia fenfi-

miuMttontt
ti»afitHt A>
tmaatt.

4

Strmt da
- jatvftsMtis

Dili,& mobili. Sccund6 de infenfibili.Secuda ibi: fcnfibilt.
Sed tfuonitim trts erant fubfiantia. Prima in duas
Primo determinat dc ptindpiis fubfbntia: fcnfi-
bilis. Seamd6 inquirit dc eorii idenritatc.Vtrum
.f linteadcm principia fubftarix fenfibilis,&alio-
rum cnriura.Secunda ihv.Caufa amte,& principia.
Prima in duas.Prim^ agit de raatcria.Secundo dc
fiDrma.Secunda ihiiTres verefunt cauft. Primain
duas.Prim6 dc materia veriutcra oftendit.Sccun-
do ex dit2is quandam dubiiarione foluit.Sccimda
ihi:Duhftahit autem vtujue. Prima in trcsj^rimo
probat quod materia fit in rebus fcnfibilibus. Sc-
cund6oftcndit qualcens fit. Tcrri6qHoddiuerfi-
modc in entibus cxifHt. Sccunda ibi : Si itatjue
tranfmutationes . Tcrria ibi : Omniif vero materii jtimtMtit nn.
hahet, Didt crgo,qu6d Suhftitiafenfihilis efi mu- »'j 'ft inttr
tabilis.yt iam di£hira eft:j^pro quia, mnis muta- "']))'** '■'^'
rio efi ex oppofitis,& mediismo autcm cx ommbiu Mjutri^t etl
tfppofitis. Vbxenim efi non atbum , & tamen cum fentmdM ne-
fupplc album dicitiu fieri cx nt>n aIbo,non fir ex c*ff*n» fiA'
vocc,/^<^fA:»«r«rM.puuexnonaIbo, quodeft '"** ^**/^
m'grum,vel mcdium.Et hoc vemm cft in quacim-
que muutioncfiuc in fubftanria, fiue in acciden-
tejoqhcndo de tcrminis concoraitantibus rauu-
rionesjqua; funt ipfar fbrraa; contrariz,vcl mediz.
<^a inquara fic d^.neceffe efifuhcfe (jutdem mu^
f^/*.Laliquid fubicdhim , quod pofllt rautari in
contrarietatem.i. a contTario in contrarivi : quod
patct dupUdtcr. Tum priro6 , quia contraria non
tranfmutantur inuiccm : albedo enim non fit ni-
gredo : & ideo oportct cflealiquid tcrriura com-
munc, quod cranfic de vno ad alterum, quod ncc
rft album,nec eft nigru. Tum fecund6,qma Am-
plim in omni fupple muurione hoc ^uidem manet
commuut.C. fubiedum, quod roancc fucccfliuc fub
vcroque contrariorum. Alittdvero contrariorum
non manet.C. quod eft in terraino a quo : quia
illud corriipitur.Condudit crgo, quod £fi ignitr
ali^ttod tcrtiumpretercontraria^inicz quz fit mi*-

tacio,& illud c&materia. Dcindc cura didtr

\
Si itaijue tranfmutationes fum ^uatuor,autJe- Tcx. 0101.7.
cunditm ^uid, aut fecundum tjuanritatem, autji-
cHdum <fualitatem,aut vbi.G eneratio ^utdemftm-
fliciter,& corruptio fecunditm hoc. Et augmemii,
& decrememum,«iH£ fccunditm ijuantitatenf. Al'
teratio autem qtufccundumpaffionem. Latio att-
tem ifuafecunditm locum. In comrarietatcs vti^ue
entnt eat , ^ua fccunditm vnuvufuodtjue tranfmu^
tationes : necefe itatiuo tranfmutari mat&iam po-,
tentem amho.

Inquirit de inateria quale cns fit. Girca quod a^ ^
tria fadt. Pnmo oflcndit#qu6d materia eft cns in ^ mmtri»
potentia ad vttumq; contrariorii,& ad tcrminum tfttudit.
muurionis. Scamdo cx hoc fbluit dubitarioncm
anriquorum,neganriuro gcncrarione rctimi. Ter-
ti6 adaput fuz pofirioni opinioncm quomndam
aliorum anriquonrai afErmadum gcnerarionem.
Sccunda ibi : ^uonutm autem dkplcx tfi. Terria
ibi;£f hoc efi Anaxagora, Dicit ergo,5i pro quia
itatiue tranfmutationes funt quatuor, autftcuti-
N n z dum

624 Lib.XII

Tr»nfmutinio ^^^ tjmdM cft.fccundum Subftantians:4«f yjrf «'

'y ?**'•'''*■ dum i^ditatem,a»t fecundum Quamitatf,dut

fecundu P^iiC[uodexvonii. Gener^tio qHidem,0^

forruptio fimplex , id eft , fimpljciter cft mutatio

fecundum hoc , id cft , fecundum fubftanriam,

\Augmentum 'uero,& decrementum, ^u* fecundum

^uantitatem. jilteratio,e}U4fecundum Pajfionemt

Quae cft tertia fpccies Qualitatis, ih qua ?ft pro-

prie alteratio, vtprobatur 7. Phyf.t.c.14. & inde.

Latto autem, id eft, loci mutatio eft qutfecunditm

locum, id eft, fecundum ybi : quia inquam fic ?ft

omnes fupple di<^a tranfmutationes erunt vtiqut

in eas contrarietates, fu* (untjicundu vnumqnodr)

quegenus in qi^o eft rputatio : cum omnis muta-

tioj vt didtum eft , fit a contrario in contranum.

Mttteria eft Ex quo inferi , Necejfe eji itaque materiam , quae

fr.i tn ftien- fcilicet ponitur tertium in mutatione tranfmuta-

^** exhem'- ri>vtfubie(Skum,jporf«ffOT ambo, id cft, quaa eft in

rii trmfmH- potentia ad vttunque cxtremorum conuaviorum.

t/ttitnu. Et hoc verum cft in omni nrutatione tam fub-

ftantiali,quam accidentali:quia ficut corpus quod

mouetur abalbo innigrum, neutrum habet<jua-

tum eft de fc : fic materia quac mutatur de form^

_^ fubftanriali in formam fubflantialem,nullam ha-

'ttv bet quantum eft de fc : fed eft in potentia fubie-

'<■*>' ftiua, quantum eft dc fe ad vtramquc.

«\? SVMMARIVM.

Soluic rationem antiquorum , negan*
tium generationem , & adaptac fuae fen-
tentix opinionem Aiiaxagone , ponencis
vnum chaos , in quo omnia func confufa)
& £mpedoc]is,ponencis omnia tSc mix-
ta,& vnita per amiciciam,& generaciones
fieri per diicordiam, de quibus adum eft
in primo huius.

, VoniAm autem Ja^lex eft ens , iranf-
\mutatHr smne ex potentia ente i»
aliit ens , vtfuta ex fotentia albo etiam
alfu album : ftmiliter autem in augmento, df'
decremento^ quare non folum fecundum acci-
(iens contingit fieriex non. ente^^fedex ente
funt omniaipotentiaquidem ente^exnonen-'
te vero aSiu,

Ex diAis fbluit dubiutionem antiquorum, np-

ganrium gencrationem.

toluit ifAi- ^^ cuius euidcntiam fciendimi , qu6d aliqui

tntionem an anriqui negaucrunt gcncrarionem, vt tadhim fuit

tiquorumgt- ^.huius , t.c.19. & indc, proptcr iftam rationemi

fnrMtonem Q^^ {] aliquid eenctatur , vel fit ex non entc,vcl

* cx entc:non ex non ente : quia ex mhilo mhil ht:

nec cx cnte : quia nmc iam eflet antequam fierct.

Hanc autem rarionem fb|ufrper diftindHonem,

dicens,qu6d quoniam ens eft duplex, fcilicct ent

iufotentia,& ens in aHu : idp^ omnp quod tranf-

mutat : tranfmutatur ex ente inpotentia in ens in

attu : viputa ex albo in potentia , in album aBu:

fimiliterautem inaugme»to,& dtcrememo.iluare

non felum fupple in gcncrc fubflantiae conringic

aliquid Htnfecundum Mccidens ex non tfrteM eft|

cx priiurionc, quac cft non cnsifedomniafiunt ex

fnte fcilicct matcrisLipotentia quidcm entf , ex nott

tnte vtro aiiu.

Notandum, qu6d vt hic innuitur , & habetur
|.Pb^f, aliquid m cx aliquo dupliciter : vel ficut

Metaph.

dufltx.

tx priuatjont; , vel ficut cx materia , & fubiedo. ^^^^ ^j^ ^
Ex priuatione quidem fit pcr accidens : fed ex quo contingi$
matcria per fe. Materia aLuem eft cns in potentia dupliater.
fubicdiua , & non eft aliquod tns in aAu , quan-? '^"•' » ^ ""*
tum eft de fe ct)rum , ad quae eft in potentia. Et
propter hoc foluitur ratio neganrium gencrario-
ncm. Cum enim arguitur , qu6d vel fit ex non
pnte , vcl ex cnte. Poteft dari vtrunque ifto mo-
do,fcilicet qu(Sd fit ex ente in potentia,& ex non
ente in aftu:& tunc nihil maHfeqiutiu. Deinde
c^ti diciu

Tconi.S.

q;

Et hoceft jinaxagortt vnu. Dignius enim
eft,quamftmul omnia. Et Empedoelis mix-»
tura^ (^ Anaximandri ,vel vt Democrittts,
aut nobu erant omnia fotentta^ a6lu vero mi-
nime.

^are materiam habuerunt,

Adaptat fuipofitioni opinibnem quorundani
^liorum, qui gerwrarionem affirmabant , dequa
habitum eft ip primo. Dicit ergo, qu6d iof,feili-
cet materia,qU2e eft in potentia ad omnia efi illud
vnum Anaxagori. Anaxagorasenim pofuit vnii
chaos confufiim , in quo dixit orania eflc mixta a
principio, & ex illoomnia generari per quandam
fbgrcgationcm. Et fiibditquod Dignitu efi , fup-
ple ponere matcriam,in qua Omnia funt in poten-
th/juam ponere otnnia fimul, (ciMcet in a<5bu,vt vi-
detur Anaxagoras pofuifle, Iterum matcria vidc-
tur cfle ifla mixtura Emptdoclis & Jinaximan-'
dri , qui pofuermit il principio omnia efle mixta
per amicitiam , poftci generata per difcordiarp
difgrcgantem. kerum vt ait Drmocritiu nobisf
qu6d omnia erant in potentia prius , aElu vero mi-
nime. Quare materjam vtique erant tangentes:
ita quod omnes ifti Philofbphi aliqualiter teti-
gcrunt naturam materis^licet imperfcftc, quatc-
nus nefciuerunt diftinguere inter potentiam , &
a£kum,ficut Ariftoteles,non enim oporret ponere
illam mixiuram , in qua omnes res exiftercnt in
a<5tu propter gencrarionem rerum faluandam:quia
ad hoc fufficit materia , qu2 eft in potcntia aH
pmnia,vt fic ex ea poflint omniagencrari.

. com.s.

T.COID.IO,

MMtritftfi^
tio faUuit g€~
nertuitnetn.

SFMMARIVM.

Diftinguit quodammodd matcriam
fublunarium , & coeleftium ; non cameq
hinc feqviicur diftingui fpecie j imofunt
ciufdemfpeciei,vt habet Doft.r.d. i^.q.
I .& q. ly . de Anima. Vidc 8 huius cexc.
j;.. explicac <^uompdo generacio fic ex
non encc,

OMnia v0ro maferiam habent quacun-
que tranfmutantur ,fed aliant;(jrfem^
fiternorum quAcunefue non generabilia^mobi'
liaautem lationem.verum non generabilem
habentfed vnde,^ quo.

Oftcndirquod materiadiucrfimod^in enribus
exiftit,diceiis,qu#d Omnia vero ^uacuH^ite tranf-
mutantur,habent materiam : fed aliam, & aliam:
quia fi:ilicet ca qu« fuiu trafinutabilia fecundum
fubflantiam habcnt materiafubiedkam ceneratio-
ni.& corruprioni:qujB ver6 nofic/fcd funttnobi-
|ia fecundu lQcum,vt funt fcrapitema,non habet

talem

ri^

6

Diuwfa in
diuerfis m»-
teria rtferi-
tur.

Summ^ T.

Msttrut iu- t»lcm materiam : fed folara fabieftam mofui
fUx. ideo fubdit, qii6d cjMMurKjiu fempitemorHm non

{ant gener4lnlt4:CunT autemmolnlta Utione^d eft,
fecundum locum, non hahent matetiam generdbi'
Um :fed vnde,^Mo, id eft, habent mateiiam : quz
eft in potent ia ad tcrminos raotus localis : qui
funt vhi, a quo motus indpit, & vh quo tendic,
& ad qoem terminatur. Q^diter autem intelli-
gcndurfi fit fempitcnia habere matcriam fubie-
i£bm motui locali, di(fhim ftiit 8. huiusquzft. de
materia in ccelo : nec oportet pto nunc circa hoc
W^plius morariiquxratur ibi^ Deiade cum dicit:

T. com. j I

S«UutiUM-
tMitntm ex
diSis irttun.

Vm ens ejt
triflex.

fx itm tnte
ijiud eftpri'
tuuiCt^m»-
teriafitgtne-
itertttio , tx
frimo perae-
cident, (^ ex
nliofer fe*

ermniUi
muueriAti de-
ttrminMtneft
fmueri» fi-
ttmdM.

Dubitabit autem aliquuyex quali non ente
eji generatio ? Tripliciter enim non ens, Si
itaque eji aliquid fotentia. Mtamen nonex
tjuocumquejedalterum ex altero. Nequefuf-
fciens , quiajimul res omnes. Differunt enim
materia, ^ontam quareinfnitafaStajunti
fednon vn»m?InteLle3m enim vntu.

Suarefi materia vna , illudfaSftim e^
affu ctfitts materia erat potentia,

Soluit quandara dubitadonem ex prsdidtis,
dicens': quod duhitahit vtic^tte aliquii ex quali
iion ente eft generatio. Didhim eft enim quod gc-
nerario eft tranfmutario dc non ente. Triplicuer
enim dicitur non enj:8c ide6 merit6 dubitatur ex
quo non ente fiat gencraiio. Dicitur enim vno
modo no ens,quod omnino no eft, & ex tali non
fit gencrario : cum cx nihilo nihil fiatpernatura.
Aho modo dicitur non cns ipfa priuatio,qux fbr-
malitcr eft pura ncgario in fubicdlo ; & ex taK fit
vrique gcncrario,fcd per accidcns,quatcnus fit per
fe ex materia , cui annexa eft priuario ad genera-
tionem neceflariA requifita. Alio modo dicitur
non ens ipfa materia:quatenus de fe eft ens in po-
tentia , non in adtu ; & cx tali fk ecnerario
pcr fc. Et idcA fubdit , Si itaque fupple ejl
aHquid potentta , id cft, fi aliquid non ens eft cns
in potentia : ex tali fiipple nou ente fit gencrario
per fe : attamen non ex tjuocMnque , id eft , qu6d
non proptcr hoc fit quodlibet cx quolibet :fed
alteritm ex altero. Vnumquodque cnim genera-
bilc habet determinatam materiam ex qua fit,lo-
qucndo de materia pr6pinqua , & immediata,
qiiicquid fit dc matcria prima. Etfubdit , quod
Nec efi fufficies diccte <i\i6d omnes res fint fitnul,
vt ait Ariaxagoras, qui pofuit omnia comraixta a
prindpio. Nam trc s fupple differunt materia fe-
cundum quod fcilicet in diuerfis funt diuerfi ma-
teriae : Qttoniam quarefaEia funt infinita, & non
vnum tantum fi fupple fecundiim Anaxagorara
vna eflet materiaomnium. Enim pto quia, intel-
leHtu efi vntti , qucm fcilicet Anaxagoras pone-
bat Agtns.Quare fi materia efi w<i,fequitur qu6d
illudfaStum /li?» yilr fupple vnumf«««/ materia,
id cft,ad quod materia erat inpotentia,Xii€&ara. eft,
num. 8. huius t. c. u. & circiter, quod fi agens fit
vnum , & materia yna : neccflc cft cfFcdum efle
vnura : tenendum eft ergo , quod generario fitex
non cntcquod cft materia: non quidem ex quo-
cunque, fed determinatu ex materiadeterminata.
Notandum , quod diftum Ariftoteiis non eft
accipicndum fimplicitcr taquam verum:non enim
concludit nifi forfan contra Anaxagoram de quo
hic loquitar , qui ponebat vnam materiam , &
vnum intelle<5tum efteprindpb omnium rerumj
Scott Oper. tom. I F",

Lieh cmtra
AnMxMferam
conel$uUt r«-
ti« fhiltfofhi
tttn tamen
fimflieiier
nifi exf»lfit
fttffcftu.

Cap.III. 425

& illum intelledum eflc virturis limitatx in eo,
quod ponebat eum intelligere ad produ^onem.
materia &non poiTe producere ipfam , fed pr«-
fupponere. Nam (ccundum veritatem quiuis in»
teUe^us primus eft vnus : quia tamcn eft infinitz
vinutis , & habet pluralitatem , fiue infinitatem
idealium conceptionum.poteftcx cadem materia,
diuerfa producere , maximc cum agat liberc con-
tingentcr in omni a(^one. ad extra , flcut vcri
Thcologi proteflantur.

SVMMiE PRIMi£

C A p. III.

Tria cflc principia fubftantianun fcnfibilium,

& forraasaliquas feparabilcs eflc a matcria,

& quafclamnon.

Sr MM A R 1 V M.

Dari cria principia fubflantiz.rcnfibi-
lis , matcriam, formam , & priuationcm,
& duo prima efTe perfeprincipia tcrtium
per accidens. De quo i . Phyf.c.7. Item
folum compofitum gcncrari de quo vide
DoAorcm 7 huius q.S.^.Si: i o. Itcra for-
loam femper induci quodammodo vni-
uoccjdequo ^.huius tcxt.30.

TRes verb funt caufe , ^ tria frincipia. T.com.i».
Duo quidem contrarietates, Cuitu hoc ^^ ''
quidem ratio , (jrjpedes. Jlludveropriuatio,
Tertium vero materia.

Poftquam Philofbphus dctcrminauit de mate-
ria : nunc dctcrminarde forma. Circaquod duo
facit. Primo prjcmittit vnam diuifionem de re-
rura principiis. Sccund6 excquitur dc altcro
principio , quod eft forma. Secunda ibi : Pofiea
quianec fitmateria. Dicit ergo , qu6d Irtsfunt
caufa,& tria principia,Ciip^\c fubftanriz fenfibi-
lis. Duo quidem conrrarietates, id eft.duo contra-
lia. Cuius hoc quidem efi ratio ; & fpecies , id cft,
fbrma : iUudvero priuatio,q\iz habct aliquo mo-
do rarioncm contrarij:vt eftdidura 10. huius. t.c.
<)• & 15. & circitcr. Tertium autem eft ipfa matt'
ria : quam neccfle eft flipponi omni tranfrnuta-
rioni, vt przoftcnfum eft. Hxc autcm tria princi-
pia natiirz fic fe habent, quod duo funt principia
per fe,fcilicet raatcria, & forma, quz reahtcr in-
exiftunt rci quam principiant , & caufant : fcd
priuatio eft principium per accidens. Ex eo quia,
fcilicct quod non inexiftit rei generatz : licct fit
adgencrarioncm naturalem ncccflari6 rcqiufita,
& pro tanto dicitur principium pcr accidens.
Deiiidecumdidt:

Tofiea quodnonfit materia nec ^ecies.Di-
co autem vltima, Omne namque tranfmutat
aliqmdy^ ah aliquo,(jrin qtUd. Aquo quide
primo mouente , cuitti vero materia. In quo
verofpecies. In infinitum ergofunt,fi nonfo-
litm asfit rotundum.Sed (jr ipfum rotundum,
4Ut ss. Necejfe cfi itaqtteftare.

N u 3 Detcr

Sermedtftr-
m».

Frinfifiatut-
tnrA tri*.

PriuMtit cHT
dicMur frin-
eiftnm fer
nccidtnt.

Stlum ton-
fojUum ftr
fe gtntrMur,
fun trgo m»-
feri* primin
necformM.
Jn emni trSf
tnutinione
funt trin. »«•
ftjf^ri*.

'426 Lib.XII

D;ctenninat de alteroprincipiotquod eftfbmia
Circa quod duo facit. Primo dcterminat de for-
ma fecundum fe. Secund6 in comparatione ad
iubil^tiam compofitam, Seeimdaibi:5«^/?4»f»*
autem tresfunt. Ptima in 'duas. Primo oftcndit,
qu6d forma non fit per fc.nec generatur. Secun-
do quod (emper inducirur vniuocc aliquo modo,
Secunda ibi : Poftea ejuia tju^ue. Dicit ergo,
ejutapoftea fitppic eft fciendum , qu6d nec mate-
rM,nec fpecies, jd cft, formajJ^ id eft , generatur
fupple pcr ie. Dico autem vltima. Quia intelli-
gendum eft de materia vltimaA fonna fimiliter;
quod dicit pro tanto , quia aliqua materia , puta
uibic6bumalterationis,qusej:ft lubftantia compo-
fita, per fe gcncratur. Et fubdit rationem di<Sti,
Omne namejue tranfmutat aliejuid,id eft, qu6d in
omni tranfmutatione eft aliquid a quo tranfrau-
iatur,quod eft ipfum mouens, & ex aliquo^iA eft,
aliquid quod eft fubredurn tranfmutationis,quod
cft materia.^tw ejuid,{d eft,aliquod in quod,vt in
terminum,fit tranfmutatio.qupdeft forma,& hoc
eftquod fubdit:>4 quo tjuide primo mouente,cuiM
vero materia,in cjuod verojpecies , id eft , forma.
Si igitut nvnfolumfitM cft„ gencratur as rotun-
dum, quod eftcompofimm;:j(f(:/ etiam gcncratur
ipfum rotundum:c^oA eft iozma.,attt as^ quod eft
roAtcnZfergo funt in infinftum.^Qnia.cum omne,
quod generatur generetilr ex tnateria , vt dicSxim
eft,fimateriagencretur,generabitUr;ex alia matc-
ria, & forma. Similiter fi forma noua, quac-cric
pars cius ad quam generatio terminabitur. £c
tuncquasretur de illa materia ex qua>& de forma
formae ad quam gcneratio terminctur, & fic eflet
proceflus infinitus in materiis,&fonnis Ide6 c6-
cludit,qu6d necejfe efiitaqueftare, id eft,dcuenire
ad vltimam materiam, & formam , quae vlterius
non generantur. Et haec eft ratio eadem quae po-
fitacft 7. huius cap. y. tcxt. com. 17. & circitcr.
Vtitur autem exemplo artificiali dc arrc rotundo
fanquam notiori , vt per artificialia,naturalia in-
telligamus firoilitcr fe habere. Deindf cuira
dicit:

T. com,!}. Po^iA quia ejuacunque ex vniuoco ft
ft*bBantia. Nam , ^ qu£ natura funt fub-
Jlantid,^ alia,aut enimarteyaut naturafunty
autfortuna , aut cafu: Ars igitur principium
ejf in alioi Natura autem principium in ipfo.
Homo namcfue hominem generat \ reliqu^
vero caufe horupt friuationes.

Metaph.

Sm froeetU-
turin infini-
tum in m»-
teriis ^for-
mil.

Qmnli fertn»
inducltur
ifuequo modo
•vniuoce vel
ab vniuoco

Differenti»
4rtit ^ na-
fiir*.

tortim» ^
eitfttt ^ut pri.
pitiones e»u-
f»rMm ptr ft.

Oftendit qu6d forma (emper inducitur vniuo-
cc aliquo modo , dicens , quod Pofi-ea fupplc eft
fcicndum.-^«M i]uxque,id eft,quaecunque fubftan-
tiafit exvniuoco,\d eft,ex agentiC fimili fecundum
forrnam : quod probat induftiue. Nam , & qua
funt natura fuhftantut, & alia, id eft, qu6d quac-
cunque fubftantia, fiue naturalis, fiue aha,fit fupr
ple ex vniuoco,id cft , agcnte. Nam fuppjc or»-
nes fubftantiac, aut fiunt arte,aut natura,aut for-
tuna,aHt cafu. Et fubdit difFprcntiam.intct artem,
& naimram ; dicens , qu6d yfr/ igitur eft princi-
piumageneU extrinfecum, & in alio. Naturaau-
tem eftprincipium in ipfo , id eft , principium in-
trinfecum motus , & quieris in eo in quo eft. Et
fubdit : Homo namtjue hominem generat , & ideo
patet quod generatio naturaliscft cxvniuo<;o.
Jieliijua vero caufx puu cafus , & fortima fimt

priuMtionet & defedhis horum, feiUcetaitis,& na* Ftr/,ou X,

tturac. Nam func caufac per accidttis,&' reducun- cMfui i^uidt

tur ad agcfis naturale, & ad artem fiue a propofi-

to, ex 1 . Phyficor." text. com. 50; & indc. Vnde

forruna eft intelledus agens practer intenrionem.

Cafus autem eft natura agens praster intentioncnl

Et ideo ea quac fiunt. i cafu , & a fortuna , non

oponct aflimilari fuis agcntibus , refpeftii quo-

rum dicuntur fic per accidens gcnerarc, cam ca-

fus , & fortuna fint caufac pet' accidens , non

per fc.

Aducrtendum kufcrti,qucid de ane non pofuit Suomodogt,
exempla , quia eft quafi per fe manifefhirn , quo- neraiio »rti-
modo gcneratio artis efl ab vniuocb. Natn a;di- fi"*^'*^^ «»
ficator per fqrmam dpmus, quam habctin mente '^"""''^*
producit dotpum extca : itaqupd exdomo finc
materia fit domus in materia , vt diftum fuic
feprimo huius , tcxt. coni.30. & circiter. Deinde
cum dicit ;

SubBantia autem tresfunt. Materia qui-,
dem hoc altquidfubliantia in apparere.Nam
quMunque funt ta^iu (jr non connafcenti4
materia, ^fubie^um. Natura vero boc ali-
quid inquantum habitus quidam. Amplius
tertia qua efi ex his ftnguUris y vt Socrafei^
(jr Callias.

Dcterminat de forma in comparatione ad fub-
ftantiam compofitarii. Circa quod duo fadt. Pri-
mo oftendit circa hoc veritatem. Sccundd cx-
cludit falfitatem. Secunda ibi : *Palam ita^ue,
Prima in duas. Prim6 pracmittitquandam diui-
fionem. Secundo accedit ad inquifitionem, Se-
cunda ibi : In quibufdam igitur. Dic^it ergo,qu6d
fubftantix (juidem tresfunt. Materia quidem hoc
aliquidfuhftantia inapparere, id cft , quod fub-
ftanria dicitiir vno modo materia,qu2e quantum
ad id quoil apparet eft fubftantia hoc aliejuid.
NamprimiPhilofbphi naturalcs fblammatcria
dixerunt eire fubftanriam , vtdiOumeft primo,
&feptimo huius. tcxt. com.i i. & circiter, text.
com.S.Quanim rarionem fubdit ; '^am ejuiuuu-
que taliu , & non connafcentia materia , &fubie-
Bum , id eft , quod quia viderunt quod artificia-
lium, qu2 fiuntper contadiun, & non pervnio-
Hem naturalem tota fubftantia eft materia folaj
quiaformac artificialium funt accidentia ex 8.hu-
ius , tcxt. com. 1 z. idc6 putaueri^nt fimiliter efle
irt rebus naturalibus. Ide6fubdit : Natura vera
hoc aliquid , id ef^ , qu6d alio modo dicitur fub-
ftantia ipfa forma , qus cft natura rei, & hoc ali-
quid, inijuantumefthabitus ijuidam. AmpUuseft
tertiafublfantia , qu<e eft ex his ftngularii , id eft,
compofira cx materia , & forma vt Socratet , &
CaUioi.

SuifiaiuU.
triflexfcilUtt
m»ttri», (^-
form»,^ ci^
fofitum.
Solam^ m»ie'
riam anttepA
arbitrati funt
efe fubftitig
rertun.

ArtificiaUum
lotafubfiStim
efifua matt'
ria.

S r M M A R I FM.

Formas artificiales non cflc a materia
feparabilcs;idcm efle de formis nacurali-
bus , fcu macerialibns. Verum formam
racionalem feparabilcm efre innuic , etfi
aliis locis , fatis dubius eflc videacur , dc
quo vidc Po^orem 4. d. 45 qujeft. z. §.
potefidici,

IN

I

r,rM

16

T.c6m.i{.

Tormttrtifi-
tiaUt funti
ntMiri» infe-
f»r»bilts,n«n
ittt d* muu-
r»Ukmc*rti-
ttuU hsfetnr.

Summ^ I.

IN ifuiiMfJam igttur hec ni ejt frdter COW'
fofttdm fubBantiam , 'vt f^ecies d^mtu :Ji
^onefi ar4. Nec eji generatto ^ nec corrufti»
horum. Sed alto modofunt , df nonfunt , vt
domus ijuaftne materia,^fanttds^ (jr omne
^uod fuundttm artem. Sedftquidem in eis
quafunt natura.

^uafrofter non male Plato ait , tfui^fpe-
ciesfunt ^uacunque natura. Siijuidem funt
Jpecies alia horum, vtignii^ caro,cafut:omma
entm materia funt , c^ eis qu* maxirnefunt
fuhltAnti^ vltima.

Accedit ad inqujfirione de fortna. Circa quod

duo facit. Primo proponit in quibus cft/dubium,

& in quibus eft ccrtum de infeparabilitate form^

a fubftantia compoiita. Secimdo oftenditdc illij

in quibus eft dubium : quod eriam ibi eft impof-

fibilis feparario. Sccunda ibi : Mouentts (\uidem.

Dicit ergo , qu6d In (jHihHfdam igitur eft fupple

raanifeftum hoc,\A eft,formam non ejfefmerfub-

ftantiam compofttam vtfpecies, id cft, formado-

mus, & fimiliter intclligendum eft de aliis arrifi-

cialibus. Cuius rario eft,quia formae anificialiiun

funt accidenria:accidens autemnon eft fcparabi-

lc ifubiedo. Et fubdit : Sinon art , id eft, qu6<l

hoc quod diftum cft , eft vcrum , nifi forma do-

mus fumatur pro anc , qux eft in mente arrifi-

cis : quia illa eft practer matcriam. Et additqu6d

Nec horum,id eft,formarura,neque artificialium,

nequeearum.quz funt in mcnte arrificis eft gent-

ratio,nec corruptiorfed alio modofunt,& nonfunt,

vt domtu ejua eftfine materiay &fanitas, & omne

ejuod eftfecttndum i«rf «».quia falicet forma: non

per ie gcnerantur, nec corrumpuntur:& hocdicif

de formis artificialibus , quac lunt in mente arti-

fids : quia illae aliter habentur quam per genera-

tionem,& corruprionempropric di<Sbim,pura per

doibinam,vel inuentionem. Et fubdit:5»f «iam

in eis tjuafunt natura, id eft , qu6d fi aliqua» for-

nue fint prxter fubftantiam compofitam,hoc erit

verum de formis naturalibus,qu^ funt fubftanria:

J^apropter non male ait Plato : quiafpecies , id

t^ldts funt (onax qHecun^uefumnatHra,idc{\:,

per naturam._ Sitjutdem fupple iecundum eum

funtfpecies, id cft , formac leparatar : alue horum,

id eft,{enfibilium,z/r eft ignis^aro, caput. Omnia

enimhacfuntmateriavltima. eius fubftantiac, ^«<e

maxime,id e(\.,fkltftantia panicularis compofita:,

quac maxime fubftantia dicitur. Vult crgo Philo-

fophus, quod dc formis anificialibus cft ccrtum

quod non funt fcparatq^fcd de naturalibus eft du-

bium ciim Plato hoc dixerit. Dpinde cum dicit ;

T,«om.\<. LMouentes quidem igitur caufa , velut
frtusfaSia exiHentes. c^ua autem vt ratio^
Jtmul. ^ando enimfanaturhomo, etiamja^
nitas ejt, &fgura area (^harajtmul^ &area
Jphara.

T.C0B1.I7. Si auterrtaliquid manet foBerius perjcru^

tandum eft. In quihufdam enim nihilfrohi-
bet:vtfi efi antma tale\mn omnis , fed intel-
le6fus. Omne namque impefiibileftrfan,

II Oftcndit qu6d eriam form* naturales non

tfficicns frt- funt feparatac,& hoc dcciarat dandodiifcrcnriam

Ttrrnt, srtifi-
eiaits in mt-
tt Mnproprii
gtntrsruur,
nee corrum-
puntur.

Suhfianti»
farticularii
tfi maximi
fuhfiiuui».

CtMt/tdfor.
m» fimuleft
cum ctmpifi.
t».

Viit i.q.4.
Ttrmt HMtu-
raltsnonfunt
ftparabtUt i
materim prt,-
ter animam
inttlUaimm,
»ifi fiAt tni-
raculttm.
Vidt^ijUft.

VitU^^.i.4.

& 44. iift^
liufitm (Jp
\6.i.i.

Cap. II L 417

inter caaias formales, & efficientes dicens : qudd

Mouentes , id cft, ciEcicntcs quidem igtturcaufa

velut priksfaaa exiftentes , - id cft , prscxiftunt

ipfi compofitp,quod fit. Cuius rario eft:quia cf-

nciens cft caiifamotus, qui ad rcm fadam tcrmi-

natur. ^iu autem vt ratto, id eft , caufa formaiis

fimul fupple eft , & incipit fupple cfte cum ipfa

rc formata..^4«<^o enim homofanatur tuncfani-

tateft,& figura t&ett fphtra Sc i^fafphera anea

'fupplefimul funr,& indpiunt eire. Exquo patet,

qu6d formx non funt fcparati a fubftanriis com-

pofiris : quia f\ fic, eflrcnt fcmpitcmar.cum earum

non fit per fe generario,nec corruprio, vt didum

eft : &per confequens pricxifterent fubftantiis

compofitis,& formaris. Perfcrutandum eft ramen

fi.&pofteriM/aliquidmanet, id eft, f\ aliqua for-

ma manet corrupta fiibftanria compofita. /n qui.

hufdam enim nihtl prohibet , quod fcilicet rema-

neat, t/fy7dicatur , qu6d anipta fit alttjuttd tale,

non tamen omnis znin\z,fed inteUeElHs , ideft,

animaintclleiftiua. Forftn namque eft impojfibtle

omne,id eft,qu6d omnis anima maneat cormpto

animato. EHcit zmem forfan , quia non eft prx-

fentis negodj hoc pericnitari : fcd fonc magis

fpedbtad librum de Anima.

Notandum, quod alia: potcnria: animc ab in-
tellc(ftu , & voluntate intcllediua funt potcntix
OfgamcaE : itaqu6d quslibettaUs dicit aliquod
corapofitunj ex virtute anima;, &aliqua parte
corporis , qua: eft eins organum : puta oculus in
vifu,& ide6 fcparata anima a corpore talis poten-
ria organica non manet , nifi forte in radice , &
quatiim ad id quod fc tenet ex parte ara'm2,ciim
ipfa anima fit incomipribilis , cui talis potentia
eft eflc efienrialiter idem. Et hoc intelligo de
potentiis organids anims rationalis:quia in aliis,
puta in bruris, & planris totaliter anima eft cor-
rupribilis,& quantum ad eflenriam , & quantum
ad operationem compofico corrupto. Solus ergo
intelledus, comprehendendo criam voluntatem,
remanct homine coriiipto.

Notandura eriam qu6d opinio Philofbphi,qu?
hic innuitur, videtur fatis accedere ad veritatem
fidei Chriftianar. Namfcienria ciusvideturefTe,
qucd anima intellediua non fit corpus : vt Plato
dicitur pofuiflc : & hoc quidem vcrum eft , quia
anima creando infundituraDeo,&infHndendo
creamr:nec eriam corrumpitur corrupto homine,
vt quidam antiqui pofuerunt, putantes idem effe
intclleaum & fenlum. Philofophus enim non
diftinguit aniinam intelleaiuam ab aliis formis,
quantum ad hoc , quia forma non pra-exiftunt
compofito : fed quia non manent corrupto com-
pofito:quodn6 eft verum de anima intelledriua.
VnumexhisvideturpofTe colligi quod opinio
Commentatoris de intclledu agente,vel polllibi- c&ra Com.
li, quem ponit feparatum,non confbnat cum opi- mcnt. j . dc
nione Ariftotelis quia tunc ille intelledus cum aninu c.5;,
ponatur ab ipfocfle incorrupribilis,ficut remanet
corrupto hopinc : ita etiam prxexiftere homini:
& tunc f\ talis intellcdus ponatur forma homi-
nis , erit idem cum opinione ponente Ideas efle
formas fcnfibiliura : quam opinionem Philofb-
phus excludit. Si vero non ponatur cffc forma
hominis , hoc vidctur eflc extra rarionem. De
quo alias : quia magis perrinet ad librura dc
Animaiflam matcriara pcrtradare. Deinde cum
dicir:

Anima iti.
telleSiuafe-
cuniii Arift.
efi ftrma
horrunif ^
immortalis.
Vtit\-j.i.x.

Nn

Palam

ptqut »rtifi'
tUlem.

428 Lib.XII.

Palam itaque quod non oportet frofter hec
ejfe ideoi. Homo emm hominem generat.c^i
verofinguUrisJinguUriter aliejuem. Simili-
terautem , & in artibus. Medicmalis enim
ars ratiofanitatis efi»

jittntnfunt Excludit quaijdam falfitatcra. Dicebant enira
necijf»ru ad Platonici elle BeceiTarium ponere Ideas , vt fub-
generMitntm ftantias {enlibiles fierent ad fimilitudinem , &
ntc nMur^li gxemplar Ideai^umiquod cxcludit : diccns:/>»/4«»
itatjuequianon pportetpropterhocejfe IdeM:c[aiA
fupplecaurapaniailarisfufficit. Nam agens fiue
naturale,fiuc artificiale , g^nerat fibi firaile. Ide6
flibdit : quod hofnogenerat hominem non fupplc
Iiomo vniuerfalis generat fupple hominem fingu-
Izxtmxfed efui fingularii 4/»(j»m, fcilicet fingula-
rem : & ideofingulariter. Propter hoc non opor-
tet ponerc hominera vniuerfalem, Et fubdit:
qaod fimiltter autem , & in artibut : medicinalis
<nim ars,ld eft , ipfa fanitas exiftens in mente ar-
tificis fecundura eflccognitura,<?/? quaedara ratio,
id cft , quaedara Idea , vel fimilitudo fanitatis:
qua: fcilicet extra gcncratur:hoc idem etiara fuit
in 7. declaratum, text.com.30. & circiter.

SYUMM PRIMiE.

C A P. IV.

Non efic eadcm ptincipia fubftantiac , & aliorum

&c qux principia eadem omniura,

& quoi ?

SrMMJRlFU.

Arguitur duplicitcr , non cfTc cadcm
principia fubftantix,^ aliarum omnium.
Refoluit cfTc cadcm ; quod in fcqucnti-
\)us cxplicac.

Metaph.

T.com.ij.

C! Au/a: autem , ^frincipia , alia aliorum
funt , vt efi, aut vt non. Si quis dicat
vniuerfaliter , (jrfecundumprofortionentea-
demomnium.

Poftauam Philofbphus dctcrminauft de prin-
cipiis fubftantis fenfibilis:nunc inquirit de iden-
titate principiorura : vtrum , fcilicet fint eadcm
principia fubftanriae fijnfibilis,& aliorum cntium,
annon : quia fi fic,afllgnatis principiis fubftantias
/tnfibilis , aflignata crunt principia omnium en-
tium aliorum. Circa quod tria facit. Prim6 pro-
ponit veritatem. Secundo eam pertraftat , & de-
clarat. Tertio cpilogatcirca dida. Secundaibi:
Dubitabit autem vti<jue. Tertia ibi ; .Quarere
vero^cjuiprincipiajyicittT^, quod cauftautem,
'iiier aU» ^ ^ prtncipia funt alia aliorum:t^ quidcm vt efi:
t»dtm. eft autem vt non:vt fi quis dicat vniuerfaliter , &

fecundum proportionem omnium eadem. Vult di-
cere , quod aliorum funt alia principia , & caufas
fimpliciter loquendo. Tamen loqucndo vni-
uerfaliter ; & fecundum proponioncm funt quo-
dammodo eadcm omnium , vt dicctur. Peindc
cumdicit:

Vuhitahit autem vtique aiiquis vtrum

Trtnetpta
fntium qun-

AI. qiueftio»
nis veriurf,
An emnium
Prtdicamen-
torufint eadi
vel »ltern
principia.

Vbi fundntu»
relatio fater-
nitMis l
^luod noff tjt
nonpettfle£'e
rutio fun-t
dMdi.

altera , aut eademfint princifia^ ^ elementa
fubflantiarum,^ eorum quafunt adaliquidy
dr cuiufiibet Categoriarumfimiliter

Exequitur penradlando , & d^clarando vcrif
tatcm propofitam. Circa quod tria facit. Prinxd
proponit vnam quaeflionem. Secundoarguitqu^-
flionem. Tertio exponit veritatis fblutibnem.Se-
cundaibi : Sed inconueniehs fi eadem, Tprtiaibi:
jiut vt dtcimus. Dicit ergo , quod dubitabit au^
tem vtique aliquis vtrum princtpia , (p" flementa
fint eadem:am altera fubftantiarum , & eerum
qui funt ad ali^uid , &fimiliter cuiujlibet Cate-
gonarum, \d eft , aliorum Praedicamcntorum.

Notandum , qu6d vt dicitur ideo fpecialem
mentioncm fecit dp Ad aliquid : quia felatiua vi-
dentur efle magis remota a fubftantia quam alia
Prxdicamenta : quatenus habent efledebilius,nec
vt plurimum inhasrent fubftantiae nifimpdianti-
bus aliis generibus. Puta «cquale , & inazquale,
mediante Quantitate : & fimile,& diflimile, mc-
diante Qualitate:a6tiuura , & pafliuum mediante
A6lione,& Paflione : fimiliter de multis aUis.Ta-
nacn non nego quin relatio poflit fundari imme-
diate in fubftantia etiam in creatiuis : patcrnita*
enim fundatur immediate in potcntia gcneratiua
patris, quae efl: idcm eirentialiter cum anima , &
pcr confequens eft fubftantia : non enim pqtcft
fundari in adWone generatiua:quia tranfit, & non
manet ; & quod non eft non poteft aliquid fun-^
/dare : fimiliter filiatio fundatur immediatc iii
potentia pafliu^ gcnerandi in filio. Deinde cum
dicic :

Sed imonueniensfi eadem omnium. Ex
etfdem enimerunt , quaadaliquid &fuh-
Hantia. c^omedo igitur hoc erit.nam extra
Subfiantiam , (^alia Pradicamenta nihilefi
commune, Prius autem efi elementum , quam
quorum efi elementum. At vero neque fuh-
fiantiaelementum efi horum^qua Adaliquid,
nec horum atiquidfubliantite,

Arguit ad quaeftionem, probans partem ncga- Trobatne»

tiuam per duas rationes. Secunda ponitur ibi: eadem ejfe

u4mplius (^uomodo contingit. Dicit ergo : Sed in- frincipia om-

conueniens eft fi eadem , fupple principia fint m- "'*"" ^'"**

' . '^'^ fj ff... . eonarum.

mum,emm pro qnia : tunc ex etfdem fcuicet prm-

cipiis , erunt qu£ Ad aliquid, id eft, rclatiua , &

ens fuhftantia:ji]uomodo igiiur hoc erit. Quafi di-

cerct qu6d non videtur. Nam nihil ejfe commune

extra Subsiantiam, & alia Pr<tdicamenta : prius

autem eft elementum quam quorum eft elementum.

Ergo fupple eadem principia talia non pofTunt

poni extra Subftantiam , & alia Praedicamenta:

quia tunc cflet aliquid prius , & comnjunis Prac-

dicamentis. At vero nec fubflantia eft elementnm

eorHm,ejHitfunt Ad aUtjuid: nec horum qus funt

ad alicjuid funt , fcilicet e\tmtnt\im fubftanti*.

Idth fiipple illa principiaeadem non poflent po-

ni in aliquo gcnere determinato.

Notandum, iftam rationem in hoc flare;qu6d Sjfilutic r#-

fi funt eadem principia fubftantiae,& aliorura,aut ''""*•

erunt extragcnus, aut in aliquo genere , putain

gencre Subftantiae ^ aut aliquo alio. Non poteft

cfTe primo modo , quia cum principium fit prius

principiato:tunc aliquid efletprius Praedicamen-

tis : puta illaprincipia ,quae ponuncur eadem , &

extra

Summ^ L

^ cxtra gcnus;& pcr conrcqiicns aliquid eflet prius

men}um^a- P^^^jdicametis.-quia illud quod eft prius repcritur

tr» tntu V- quandoquccomunius, vt animal homine,& hoc

mtucMitni , maximc icquiturfecudum Platonicos,qui vniuer-

/id tu dutS' Calia ponunt principiamihil autem yidctur com-

ftftittutr. munius Prsdicamentis. Ncc potcft eflc fecundo

modo , quia ptincipia videncur clfe homogenea

cum principiatis : fcd impoflibilc videtur , quod

Subftanua fit principium corum , quac funt Ad

aliquid,aut cconucrfoi& fimilitcr cftdc aliis ge-

ncribus. Dcindc ciim dicit :

Txoo^to,

T. com. ti.

T. coffi. 11.

t>iffiert prift'
dpiu k prin-
tipiMt» rtnli-
ttr.

JU.ftdntuf.
fnrti tftprin-
eipis prepin-
qu» tfft di-
tttrfM niigi-
tm ^c.

l6

Am^tius qaomodo contingit ejfe elementa
omnium eadem?Nitllum enimpofibile ejfe ele-
mentorum cum ex elementU compoftto idem.
Vt ei (^uodeft Ba ,5^ «ut A.

Necetiam intelle&ualium elementorumy
vtvnumaut ens. Jnfunt enim ea fingulis
com^ofitorum\nihil igiturerit eorum^nec Suh^
Hantia , nec Ad aliquid \ fed neceffarium eft
pincifiafrofinqua effe diuerfa.

Nonfunt igitur omnium cadem elementa.

Ponit fecundam rationem , qas ftat in hoc:
Principia, fiue clementa, difFcrunt a principiatis,
vt oftenfumeft 7. huius , cap. vltimo t.c.6o. hoc
idcm hrcreperitur:Si ergo cadem funt elcmenta
Subftantiae , & aliorum generum , (equitur qu6d
nullum clcmentu erit in aliquo gcncre, quod vi-
dctur impoflIbile:quia omne quod eft,nccefle cft
in aliquo genere cfTe^non crgo erunt eadcm om-
nium principia. Dicit ergo , quia ampttkf <juomo-
do contingit ommHm ejfe eadem elementa ? Quafi
diceret,qu6d non videtur:w»tf<r»» tnim eorum ele-
mtntorum efi pojfibile efi idem cum compofitotx
elcmentis:mhil cnimeft fui ipfius cau(a : aut ele-
mentum vt «,fcilicet fyllabae (jua eft "Ba, eft ele-
mentum P,aut A ,\i quibus fupplc rcaliter di-
ftinguitiu. Et fubdit : quod nec etiam elementorii
inteUe^ualiHmji^cli, vniuerfaHum:t/f fqnt v««w,
aut ens , funt fupple idcm cum his , qux cx eis
componuntur. Hoc autcmadducit , quia didlum
fuum forte vidcrctur falfum de vno , & dc Ehtc:
& qu« a Platone principia ponuntur : quatenus
quodlibet principiatum cft ens & vnum. Et fub-
dit probadonera didi : ^wm ta , fcilicet Ens , &
Vnum infunt/ingulfi compoJitorum.-Sc tsmen fup-
plc nullum compofitum cx eis ineft aliis : ex quo
fcquitur quod difFcrant abinuicem. Concludit
crgo qu6d nihil igitur eonam,id cft,elementorum,
erit nec Subilantia, «ec Ai aliquid : & fimiliter
ncc in aiiquo gencre:fed hoc cft impoflibilcciim
necejfanum eft , fcilicet qu6d omne , quod fit , fit
in aliquo genere : m>n igitur omniumfunt eadem
principia. Deindc ctim dicit :

of «/ igitur dicimus eft quidem vteftxeft
autem vt non.fputaforfan fenfibilium corpo^
rum vt quidemxfpecies calidum,& alio modo
frigidumpriuatto, Materia vero quodpoten-
tiahocprimumfecundum fe. SttbFtantia ve-
ro i ^ hac^(^ qua ex hu quorum funt frinci-
fiaihoc autemfiquidem ex calido , (^frigido
ft vaum^vt caxoyf^os ; alterum necefie efl ab
tllu ejfequodfaiifum eft. fforum igitur eadem
elementa, & principia. t^liorumvero alia.
Omnium autem ita quidem dicerg non eftjed

Cap. IV. 429

f^oportionaliter , quemadmodumfi quu dicat
quodprincipiafunt trta ,fpecies , CrpriuatiOy
(ir materia ^fed horum vnamquodque alte-
rum circa gevtis vnumqtitdque vt tn colore
alhum , nigrum ,fuperficies , tngenere dtftin-
^ionis temporum,vt tenebra, lumen^aer:Ex
his autem dies^ nox.

£xpo;iit veritatis fblutionem. Circa quod duo
facit. Primo declarat quomodo funt cadcm prin-
cipia omnium iccundum proponionem.S^ecund6
quomodo funteadcm iecundum vniucrfalitatcm.
Hic enim duo fuerunt prius propofita Secunda
ibi : Adhuc autem videre oportet. Primainduas.
fecundum duos modos, quibus oftcndit omnium
proportioncm. Sccunda ibi : Ampliut autem alio
mcdo. Prima in duas. Primo oftendit quomodo
fint eadem omnium fecundum proponioncm.
Seamdo oftcndit quomodo fint cadem omnium
fimplicitcr. Secunda ibi : Adhuc prdter htc.
Primainduas* Prim6 oftcndit propofitum,quan-
tum ad caufas, fiuc principia intrinfeca. Secund6
quantum ad intrinfeca,& extrinfcca fimul.Secun-
da ibi: Quoniam autem non folumX>icit ergo,qu6d
aHt,qaod eft nota folutionis,(/? quidem vt dtctmm
vt eft:eft autem vt non. Qupd fcilicet fint eadem
ptincipia omnium : fic cnim fuit didimi prius:
quod exponit dicens puta forfan f dicaxur qubd
prindpia corporum fenftbiliumivt quidemfpeciex,
id eft , formzftt calidi*m,& alio modo vtpriuatio
fitfrigidum. ,Materia enim fit fupple idquod
fecundum fe eft inpotentia primum ad hxc qux
funt calidum, & frigidum : materia cnim eft per
fe fubiedhim forma?, & priuarionis. Dicit autem
forfan, quia vfus eft calido , & frigido , quc funt
qualitates loco fofm^j& priuarionis fubftantialis:
non enim curat de excmplis:ide6 addit:qu6d hac
vero,& quafunt ex hii,cjuorMmfunt principia,funt
fubftantia , fcilicct quod tam hac qui dicuntur

f)rincipiaqu^m principiata,^K< funt cx his,intcl-
iguntur.quafi fint in gcnere Subftaniiae. Puta fi
intclligaturcomponi ignis ex calidoquafi ex for-
raa,& ex propna matcria-,& aqua ex h:igido,qua-
fi ex priuatione,& cx materia propria. Et fubdit:
/foc autemfiquidem ex calido, & frigido fit vnti,
vt caro , aut os, id cft, quod fi etiam intelligatur
aliquod vnum fieri ex calido, & frigido commix-
tis,vt caro,autosy»/«j(/« eft quodfahum efteffe al~
terum ab iUis , fcilicct prindpiis , puta calido , &
frigido. Infert ergo quod hic igitur funt ea^^m
elemcnta , & principia , aliorum vero fupple funt
4/»4,fcilicet fimpliciter. Fndeomnium qutdemdi~
cere qu6d fcilicet fint eadem principia fimplidter
non eft iti,fed proportionaltter ,tjMemadmodum fi
tjuii dicat,c[uiz,ficutprincipia fupradida,fci!icct
calidutn,& fi:igidum,& mzieriafunt tria, fcilicct
fhrci^s,& forma,& priuatio, & materia.-iiz eriam
lupple in quolibet alio gcncre funt aliqua tria
principia , qua: fe habcnt vt forma priuario , 8«
materia : fed horum vnumquodque eft alterum cir~
ca vnumtjuod/jue genm , vt in celoribus album,
cft fupplc ficut forma , Cr nifrum vtpriuatio : &
fuperficieseft vtmateria:& funiliter ift teptreaer
efi fupple materia : tesebra vt priuario ; & lumttt
vt forma. Ex hii autem trtbuinox,& dies condi-
tuitur , vt ex principiis. Eftcrgo fcntentia huius
panis ; qu6d omniuro funt cadem principia pro-
porrionabilitcr : & in quolibet genere efl aliquid
vt fonna : aliud vt priuatio,aliud vt materia : fgd

■^l qMjlitni
vtrttttetn.

Ftrtr»a»t
Vtrit»tlqtU'
f,ti.

PriiriM mo-
dttt pontndi
idtntitmttm
principitrum
ftcundu pr«-
portienem (^
Jimplicittr.
Principia itt-
trinftca *m-
nium gentrii
funt prtptr-
tienMbiltter
t»dtm : fim-
pUciter ler^b
diittrfa hte
dicit.

»7
£Kcludit
iquorundam
cxpofition^
intcientium
e^ hoc tcxtu
accidcntia
lUibere nu-
teriam pnc-
tci fubicdu
eoium: quae-
ic in qu. 7-
Sc 8. nuiu5
in Scot. no-
rabilitci pio
8c contia dc
copofitione
accidentium
Sc in 4. fcnt.
& alibi T.t
ibinouiii.

450 Lib. XII.

non runteadem fimpliciter omnium quatenu* v»
jio , & aUo gcnerc cft alia,& alia forma:& fimi-
litcr aliamatcria , & aliapnuatio:patct in cxcra-
plis daris.

Notandum, quM Cx hoc tnodo (iimut quidam
argumentum , qu6d accidcns non fit vcrc for-
nia firoplcx : fcd fbrmji compofita cx matcria , &
forma. Cuius oppofitum oftenfum cft 8. huius.
Namfccundum Ariftotclemhic,ficut illaquac sut
in diucrfis gcncribus,funt fimplicitcr diuerfa : ita
&eorum principia propriafunt diucria fimplici-
tcr,& proportionabiliter eadem,& hoc de mate-
ria, forma & priuationp,& etiamde moucnte, vt
dicemr:crgo forma, quac eft ingenere accidentis,
habet proprium potcntiale principium componcs
ipfum,& non tantum fubiedum, & {u^«ftanriam,
vt videtunquia tunc non vidercntur principia ge-
nerum ica^flc alia,ficut funt ipfa genera , (cilicet
cum fubiedlumfit idem omniiun accidcntiu. Re-
fpondeo qu6d tcnendo illud potchrialc elle fub-
iedum , & accidens efle formam fimplicem in-
trinfecc, (atis faluatur Philofophus percxempla

2\ix ponit,acr, tcnebra9& lumert. Vndc exempli-
cat de fubiedo pro materia. Et cum dicitur,
quod fubiedlum non eft propriiun potcntialc,
quia tiinc principia non cflcnt ita alia ficut prin-
cipiata. Diccndum qu6d Philofophus ^.Phyfic.
t.c.5). diftinguit inter aes inquantum 2S,& inqua-
ftim potentiaftatua : potenrialc igitur in fiibftaii-
riis nullius alterius generis eft aliquo modo : fcd
tantum generis fubftantiaejlicet pcrreduftionem:
potcnt|iuc vero in gencre accidenris, confidera-
tum vt potenriale , & pcrfcdibile , ibi cft in illo
gcnere per redudtionem : quia tamen finc illa ra-
tione perfeftibilis eft in fe pcrfedum ens, fcilicet
fubftantia, ide6 fccitridum lc confidcraturo po-
nitur in alio gencre. Sic faciliter,& fott^ ad pro-
pofitum Ariftotelis exponitur illud Prxdicamen-
torum cap. de qualitate , ad finem. quod nihil
prohibet in diuerfis generibus numcrari.

SF MM A R 1 y M-

Numcrando caufas intrinfccas , & cx-
Crinfecas , doccc quatuor cfle principia
cadctn omnium , quac rcduci poflunt ad
ttiajexplicans primum modum quo funt
cadem iimpliQiccr , loquendo dc primis
prinpipiis.

QVoniam autem non folum ^U4 infunt
cAufit , ftd eorum qua extra , vtfuta
mouenSjpalam qma alterum principium , ^
elementum\caufdt vero ambo , (jr in hacdiui-
diturprincipium : quodvero aut mouens, aut
jijtens, principium ejl quodda, ^are eleme-
tafecundum analpgiam tria, Cauft autemy(jr
frincipia quatuor,aUud vero in alio,^prifna
eanfa. e^aremouens aliudal^fanitas^infr'
mitasj:orpus\mouens medicatiua. Species, in-
frdinatio talu, lateres mouens adifcatofia.
tt in ea diuiditur principium.

1 8 Oftcndit idem quod priiis quantum ad princi-

trinHt»» tM pia intrinfcca,& cxuinfeca fimul.Circa quod duo

wtmftcit^ ^

Metaph.

T.eopk»5.

facit. Prim6 oftendit,qu6d connumerondo caufas quam extritt'
intrinfecas , & extrinfccas quatuor funt principia /«* tmnlMm
cadem omnium, Sccundo docct illa quatuor re- ^*""*'»/"»*
ducere ad tria. Secunda ibi : JQuomam Mutem mo~ b7litereadem
uens. Didt €rgo ,qaod (jHomam non /hlum funt Prtnepium,
<-<i*/im,g^«<«j«/«w,ideft,intrinfecs.;/^<i«MWiw- & elementS
rum c^ux /itnt extraM c{t>C3uCx txmnfecx,vt pu- ^jf^l^'' .
ta mouens.qaii inquam fic ^^,palam <]Hia alterum cipium^^ro-
eft,id cft,difFerunt principium, & elementum:am- pric,
bo vere fimt cauft^&c principium ver6 propric di- Frirtcifitm
citur caufa extrinfeca,quac eft mouen<,a qua (cili- *»/'^>?«'^
cet cft prindpium motusrclementum ver6 eft '^7""*""*
caulamtrmlecaproprie loquendo jambotamen quidf
dicuntur caufa:. Etfubdit :qu6d />«»«£»«»» <ii- Element* 3.
uiditur inhact (cilicet in f aufas intrinlecas , & f '•»»"/'««. 6"
extrinfecas. Ex quo patpt , quod in plus cft prin- '""^* *' ^
cipium, quam elemtntuna ': quia pmnc , ele- iMileUmih-
mentum eft principium , & noji ^conuerfo. tttm.
Et fiibdit : J(^od vero eft,aut mouens autfiftens,
.i.facicns fiftere, &quie(ccrc<[^ quoddam princi-
pium, fed non fupple elemcntum ; quia elemen-'
tum eft principium intrinfecum , ex quo res fii
cum iniit , ex 5. huius cap.de Elemento,t.com.4,
Concludit ergo,ci\i6dfecundum analogiam, id cft,
proportione tria funt elementa omnium.^mi ma-
tcria, forma, & priuario. Priuario quidcm dicitur
elcmcntum,non per fc,{ed per accidens,vt pra:di-
ftum fuit. Caufk vero, & principia quatuor ad-
dendo firilicet mouentcm caufam pra^iiftis trir.
bus elemcntis : alia vero in alio, & prima caufa,
Ex quo inCenxQuaremouens eBaliudalij, id cft,
qu6d ficut tria elemcnta dida fimt cadem om-
nium fecundiim proporrionem , diuerfa tamcn
firaplicitcr.: fic & ipfa caufa moucnsrquod decla*
rat per exempla : quia fupple in fanatiuisy4»ir<«
eft vt foTtn^iinfirmitai vt priuatio ; corput vtma-
teria : mouens ipfa ars medicatiua. S^d fupplc in
acdificatiuis.j^mcf fupple domuseft fotmz,inordi-
natiovero,talit, quae fcilicetopponitur ordini ad
domum requifito,eft vt priuario,/<»r«rw j^utem vt
Tcaxcnx.moMens autem eft ipfa ars tcdtficatiua. Et
addit qu6d JPrincipium diutditur in ea , id eft , in
quatuor pradidb. Patct ergo , qudd de omnibus
caufis eft verum, quod non fimt cadcm fimplici-
ter , fed fecundum proporuonem. Deinde cum
didt:

^oniam autem mouensin Pliyficis qui- T.com.x4.
dem homo\in his autem qua a mente fpecies^ ^^
dr contrarium. Modo quodam tres vtique
erunt caufe. Sic autem quatuor : namfanitds
aliquaUter ars medicinalisi ^ domttsjpecies,
^dificatoria. Et homo hominem generat.

Docet prasdidb quatuor rcduccre ad tria ex
hoc,fdIicet qu6dforma,& efficicns tam in natu-
ralibus , quam in artificialibus incidunt in idcm
ipedc:vt habetur i.Phyfst.cTO. Pidt ergo , quod
Quoniam in Phyficis , id eft, in naturalibus, mo-
uens quidem eft vt homo : in his autem qua fiunf
mente, id eft , ab intellcftu , & ab artc , mouens
eft fupplcj^fc»>/in mente artificis:ir«r etiamcon-
trarium per cuius fcilicet rcmotionem induci-*
tur forma artis. Quia inquam fic eft : fcqujtur fiutmtde
quod Modo (juodam erunt vti^ue tres cauft, '**/* ^"^O"
prout fcilicct forma,& effidensincidunt inidem l^'^ i^^
jpede.5»<: autem. i. alio modo eriir quatuor.^pToyi riu.
(cilicct forma>,& ciEciens numeio diftinguuntur.

Nam

Summ^ I.

jiUbimr*i!m ^am /dftitdif Mli^itdliter cf\. Cupple ipfa fbtrna»
nuntt srti^ /Jug ^j mediciftMlif , & fpecies , id cft , forma do'
tu ^m moio ^^ ^ j^^^ ^^ tdificatorM.-icdpiendo artcm non
pro habitu , fcd pro fornia rei anificialis in effe
cognito,& obie£Huo,quat eft qusdam fimilitudo
fbrmxjqua in materia indudtnr. Et fi]bdit,qu6d
homo generat homifjemiitz qu6d in naturalibus re-
pcritur fimilimdo fpccifica formx intcr gcncrans,
Sc genitum. Dcinde cum dicit :

Txwn.»J.

gai«i/ *»dem
funt prinei-
fi» emnium
eenemm fim-
flieiter ofien-
dit.

Al dteide»-

ttMm.

Tidt 1, Cctl.

f .1 3 (^ lih.il
fiAHantiMtr-
bk.

20
Imetttffm^
iJtlMnrat di-
t»xMtfiou in
tmtUi^tntim.

Adhuc frttter hac vt frimum ommum
idem mouens omnia,

^upniam' autemfunt hac cjuidemfefara-
hilia : illa autem infefarahilia iUafubJlanti^;
f^ profter hoc omnium caufehdtc : quiajine
fubftantiis non funt fafsiones^& motuf. Z>f-
indehocerit omnia anirna forfan ^ (fr corfus;
aut intelleffus, (jr affetitus, (jr corfus.

Oftendit qualiter fint ead^ principia omnium
fimpiicitg: , & non (blum fccundum proportio-
ncm ; loqucndo,(cilicet dc primis principiis, quae
funt ctiam eadcm numcro omnium cnriumrquod
oftcndit triplicivia. Tumprim^.quia caufa mo-
ucns prima cft eadcm omnium:idc6 dicit , quod
adhuc autem, id cftjprattcr didas caufas eft vnum
frincifium ommum, qttodefi mouens omnia : quia
(vt probatur 8.Phyf.t.c«45. & habccur infira, text.
com.j f .& inde.) in ordinc moucnrium cft dcue-
nirc ad vnum primum mouens immobilc , quod
cftidcm omnium.Tum fecundo, ex (cparabih"ta-
te,&: primitate fubftanris. Nam quia fubftanria
cft prima,& eft cauia onmium cntium,ide6 prin-
dpia fubftantia: cadem funt ctiam principia om-
nium aliorum. Nam quod cft cauia caufW , etiam
eft caufa caufari : & hoc non (blum cft verum de
prima caufa efficientc, lcd eciam dc caufis intrin-
lccis fiibftantix. Nam roareria cum forma cft
caufa omnium entium,ex i .Phyf.t.c.8oide6 didt,
quod :Quoniam fupple enrium hic quidemfunt
feparahilia, puta fubftantis-, illa vero infefarabi-
biliaj ptita acddentia iubftanri.-e : & frofter hoc,
fcilicet principia fubftantiae funt cauft ommum,
quia fine fubfiantiis nonfunt faffiones , & motw:
quae (cilicet accidunt fubftantia:.Tum terri6,quia
in gencre fubftanrix eftdare aliquaprima prin-
cipia : puta corpora coelcftia, quic fecundum eum
funt fiibftantii viuences , & animaca: , co modo
quo expqfitum cft 8. huius. Ica qu6d in gcnere
iubftanrif erunt principia primaanima,&corpus:
vcl criam corpus , & intellc«flus , & defideriurh.
Nam anima coeli , eo modo quo ponitur anima-
Cura, non habec alias potcntias arumas, prastcr in-
tellediuam,& defidcratiuaro : vt dicit Cororoen-
tator^ cap.if . huius 1 1. Didt ergo, qu6d Deinde
hacy (tilicet principia omnium erunt animaforfan,
& corfus:aut inteUeiiui , & affetitm ,&corfm,
modo przcxpofito.

Notandura , quod alis potcnriz aninuE abin-
telledu, & voluncace , putafenfus, non ponuntur
eflc fn IntcUigcntia , qua diqitur anima coeli , ex
hoc.quia cft motrix cotjli, licet non forroa ; quia
non fbluro dcferuiunt ad (cienciaro , fed etiam ad
neceflitatcm vita:,vt dicitur ljb.de Scnfu, & Scn-
(ato,& tenio de Aniroa. t. c. 66. &inde. Et idc6
(cnfus ordinantur ad conferuacioncm corruptibi-
liutn:propccr quod fubftancia , & corpora incor-
ruptibilia non cgcnt potenuis fcnfitiuis.

Cap. IV. 451

S FM M A R ly M,

Explicac alium modum quo principia
funt eadem omnium , proportionc qua-
dam,& fecundum vniuerfalitatcm.

AMflius autem alio modo forfortionali-
terfrincifia eadem^vt aiiu^y&foten--
tiajctlicet , & hacalia tfuia alits,& altter.ln
ijuibufdam tjuidem enim quandoi^ue efi a^u:
^uandoque fotentia , vtvnum^ aut caro , atit
homo. Cadunt autem.^^ hacin diBascaufas.
A^t46 quidem enimffecies fifit fefarabilis^
(^ quodex ambobtts. Priuatio vero, vt tene-
hrjt , aut lahorans. Potentia autem materia.
Hocenimefi, tjuod fotefl fieri ambo. Aliter
autem a^u,^ fotefiate differunt ,quoruni non
efi eadem materia , quorum non efi eadem
ffecies^/ed altera. ^emadmodum hominis
caufa.eUmenta^ ignis^ C" terra vt materia^f^
ffecies frofria, f^rfiquid aliudextra^ vtfa-
ter , (jr frater hoc Sol , (^ obliquus circttlus,
Neque materia etiam , nequeffecies , neque
friuatio^neque forma^fcd mouentia.

Ponit fecundum modum , quo funt prindpia
omnium eadem fccundum proporrioncm.diccns
quod Amfltus alio modo , Caiu^dem frincifia
omnium froportionahiltter , vt aitus & fotentia:
ita qu6d adhis , & poccncia dicantur principia
omnium. Scdcft duplex difFerenria.Vna quidcm,
quia alia potentia , & alius aftus funt prindpia
in diucrfis. Ided didt : Sedhtc alia ejuaaliis. Sc-
cunda djfFercnria eft,quia aliter & alitet^ cft adus
& porentia in diuerfis. Idco didc:au6d & aliter.
Has autem dius difFcrcntias manifeflat. Prim6
fecundam , dicens , quod in qutbufdam quidem
idem quandoque efi aiiu : quandoejue iri fotentia
vt vinum , autcaro,aut homo : & fimiliter omnia
aTia generabilia , & corruptibilia. Alia ver6
fupplc fimc femper in a£hi : & fubftanciac fempi-
tcms. Ec fubdit quornodo iftc fecundus modus
quo dicuntur prind^ia omnium proponionabi—
Ijtcr cadit aliqualitcr in idem qu6d primus mo-
dus , diccns quod , Hdc, (cilicec aftus & pocen-
ria caduntin duai caufas , fcilicet in roateriam, &
formam, &priuationem, & efficicntem -.ffeetes,
id eft,forma eft quidam aElus, cfto quod fitfefa-
r4^j/trvcPkconici dixenmc , 8c ejuod ex ambohus,
id cft , quod criam compoficum ex maceria , &
forma,cfteriam zStiis. Priuatio vero ,vt futa te-
nebra autlaborans , id cft , infirmum efi fupple
aliqualicer adhis. Vndc eriam priuatio nominatur
forma z.Ph.t.c.79.&cirdtcr,fed nocxprcfse.Qiicxl
non cft incclligendum fimplicicer , fcd fecundum
quenda modum fe habcndi, quia denominat ma-
tcriam (altem ptiazuue.Materia autem efi foten-r
tia:hac enim. C maccria efl qua pote/i fieri ambo,
xfub forma,vcl priuarionactiro fit in potenria ad
vtruque. Patct igitur cx di(ftis quod atSus , & po-
tenria incidunt in idcm cum materia,& forma,&
priuarionc:& etia quod potentia , & adus in di-
ucrfis alitcr & alitcr rcpcriucur. Sccimdo cxporut
primam difFcrenciam, dicens, qu6d Aliter autem
dijfmmt aiiu , & fotefiate , id eft , potcnua , &
a£tas in -diuerfis qu^tri' non efi eadem matertr»^

&

T.cota.xt,

Steundmtmo-

dut fintndi

identitAttm

fhncifitrum

fecunium

frtfmimem.

ABm ^ f».

tentia ftau

fTiutifiMtm-

nium ,ftd M-

Itter (^mU-

ttr.

Al. eSfrim*

Redueit huMt
tnodum ftcM-
dmm Md fri-

ToTMiMtem'
ftfititm (^
friuMtie fmu
Mdm.

•JMti

431 Lib. X L

Triridfmm & i^Miritm no>t efi cadem fpecics^.W <«i/fr<«. Ma-
<j^ cAuft ho- tcria aiirem & formafe habent vi aAus,& poten-
miuu i>:ti jy tja. ^tiernadr/iojum hom:>ns caufa vt rnaterta
fiint c/f»je//w,piita ignij, & terra \ & huiiifmodi.
Sed fupple caufa vt forma eft fpeaes propria,
puta anima. Et caufa fupple fufficiens, & moucns
eJtJte}uidaUndextra,ide(^, aliquod cxtriniecura:
vt pattr , qui eft caufa cfficicns &: mouens pro-
pinqua . & prxter hoc cft efticiens remotum So/,
c!r ohitijHM circuli4i„id eft, Zodiacus fub quo Sol
jTiouetur,& alij planctae,quorum quilibet facitad

generationem luo modo. Et fubdic quod fupple
uiuirnodi principia /jeejue funt entia vt materia,
neque fpecies,\d cfl,forma, tieque priuatio , neque
aliquod coforme eis:quia fcilicet reducitur ad iftas
caufas.vt funt zCtas, &c potentia : fcd fupple funt
principia moue/7tia,5c pcr confequens in alio ge-
nerc caufa: : quamuis etiam principium moucns
reducatur ad a<3;um , vt diftum eft. Et tunc fup-
plcndum quod alia ab homine habent etia aliam
materiam,& aliam formam, & aliud efticiens : &
cx hoc patet illa prima diffcrentia. Patet eriam
qu6d fecundum hunc modum eadem funt prin-
cipia omnium,non fimplicirer fcd (ecundumpro-
portionem. Tunc fequitur illa pars:

Metaph.

T. com. 17,

§iue4 ofaniS
fmt f/tiiem
frincipitt fe
tKndkm vni-
fterf»l/(afem
cjitttdU
AUui (s> pfi-
ttnti» fiint
frinciin-vni-
Herf»lijfiMd.

Vmuerfale
dupUx.
At. fed non
Taiuerralis
fcilicet ho-
|no fabfi-
ftcns.

Adhucautem videre ofortet:ifuod hoc qui-
dem efi •vniuerfditer dicere , hoc autem non.
Omntum enim prima princifia. , qttodailu
frimumhoc,^ aliud ejuod potentia. llla qui-
dem igitur quavniuerfalia nonfunt. Princi-
pum enim fingulariumfngttlare. Homo qui-
dcm homtnis vniuerfaliterjed non eji nulLui ,
Verum Peleits Achillis:tui veropater , (jr hu-
iuifyllab<tBA,B,& A,fiue totaltter^ftue par-
ticulariter, Detnde iam qum jubfiantiarum:
alia autem aliorum caufe , (jr elementa ficut
di£ium efi , eorum cfua non in eodem genere
colorum , &fonorum , drfitbfiantiarum , dr
quautitatii praterquam proportionaliter : (jr
eorum quafunt ineadem jfecie diuerfa non
Jpecie fftd quia fifigularium aliud tua mate-
ria , t^(pecies , ^ mouens (jr mea,vntuerfali
autemratione eadem.

Vbi oftendit quod funt eadcm princi pia om-
nium fccundum vniuerfalitatem : hoc cnim fuit
propofiium fnperius, Dicit ergo , quod Adhuc
oportet videre:c\^\z fcilicet hoc quidem eft princi-
pium<i»c*r#,iH cft.sdicifir v^iuerfaliter-.hoc autem
/70/7. Et fabdit quod Omr-tumettamprima princi-
/>»<«/upple didb vtiiuerfaliter, f.mt hoc quodaSiu
primum:'s altttd tjuod potentia, id eft, qu6d adus
& potentia f.inr ftipple maxime prima prjncipia
vniuerfalia omnium.qvia maximc vniuerfalia in-
telliguntur. Et fubdit://K<* ejutdem igttur cjua vni-
uerfalta m»t funt ,'\i. eft , quod zdtas &potentia
non fic dcbcntintelligi vniuerfalia principia om-
hium quafl fintper fc exiftentia feparara , vt Pla-
lonici dixcrunr. Cuius caiifam fubdit , quia/^r»»-
ciptum fingularium eji ftrgnlare.Gcut vniuerfaliii
vniuer^C. Homo cjuidem fupplc vniuerf^lis efi
principium hominis vniuerfalitcr ;fed non efi ntd-
lusM cft,qu6d nullus eft homo vniucrfaliter fub-
fiftcns : & ide6 non eft aliquod principium vni-
iiafalc hominis vniucrlalis,fed fingularc finguja-

Ittprodmlt.

Vniuerfalii

•uniuerfslitt
& fngi^l^ri*
finguUriasiit
prmcipia,

l/^i ■i-.fh.t.e,
'us t. com. i .

ris,& hocrealiter loqucndo.Cumomncs avflits,&
gcnerationes fint circafingulari.i. Ex i.huius , vt
7eleits,e(\: fupplc patcr, fiue principium Achtllis.
Tui vero c.iufaeft/»«ifertuus:&.hocB, particula-
re huitii particularis fj/llab<t BA cft lupple princi-
piumjtotaliter vero, id eft, vniuerfaliter B accep-
rum eft principium huius BA fimpliciter , id eft,
vniuerfaliter accepti:vt{cihcet particttlarium fint

ftrincipia particularia , & vniuerfalium vniuerfa-
ia. Et hoc modo poteftdici quod principiafum-
pta vniuerfahter furit eadem omnium : & addir:
Deindequod Mwfupple principia ,ejUitfunt fuh-
ftantiarum,(vmi fupple vniuerfaliter omnium:in-
quantum (cilicet accidentia caufantur a fubftan-
tiis : vt didtum eft. Et fubdit,qu6d aliorum autem
funt alit, catift,^ elementa:ficut diilum eji.Eorum
fcilicet cjut non funt in eodem genere ; puta colo-
rum,& fonorum, & fubfianttarurn, & auantitatis
prtterijiram proportionabiliter. Quia hoc modo
funreadem omnium, vtdi(3iim fuit. Et fimiliter
eorttmqtt tfunt eadern fpecit , qua nonfunt fcilicet
diuerfa fpecie, fcd numero : quia funt de numero
fingularium , funt fupple diuerfa principia , non
Ipccie , fed numero. Puta cjuia fingulanum altttd
efitua materta,& fpecies, id eft,forma, & mouens,
& aliud mea.vniuerfaltautem ratione Ciint eadem.
Nam aniina,& corpus vniuerfalirer funt matcria,
& forma hominis gcneralitcrjfcd huius hominis
h^c anima , & hoc corpus. Hoc autcm adducit,
vel addit,quia ficut avilus, & potentia vniucrfali-
tcr funt principia omnium , ita oportet quod fe-
cundum quod defccndit cpmmunitas principia-
torum , defcendat etiam communitas principio-
rum:vt ficirt eonim qua: funt diuerfa genera,puta
colorum,fbnorum,&c.funt principia,& elemenra
diucffa gencrc^fic & corum qua: funt diuerfa fpc-
cic, fimt principia diucrfa fpccie:& quaj numcro,
numero:licct fmte.idem omnium fecundum pro-
portionem, modo praedi»Sto. Itcrum vniuerfalium
funt principia,& caufac vniuerfales , & particula-f
rium paFficularcs : vt diGtam fuit etiam quinto
huiusjcap.de Caufa,t.c.z8. Deindc ciim dicit ;

^terere vero qu<e principia , autelementa
fubfiantiarum, (jr ad aiiquid, (j)'qualitatumf
vtrum eademj aut diuerfa,palam'.quia multi'-
pliciter diCtorum funt vniufcuiufque ,diuerfo-
rtim vero non eadem ,fed altera praterquam
fic: ^fic omniumquidem eadem^ aut eo qued
proportionaliter, quia niateria,fpecies, priua-
tio^mouens.Etficfubfiantiarum caufd,vt cau-
f<t omnium,quia dejlrtmntur dcfiru£i is . Am-
pltus quodprimii entelechia. Sic alicuiaitera
prima quacunque contrarid,fi qua nec vtge-
nera dicuntur , nec vt muitipliciter dicuntury
^adhucmateria.

^A quidemprtncipia fenfibiiium,^ quot T. com. t^.
(^quomodo eade,(ir quomodo aiteraydi^H efi.

■^d ctmmu*
nittuem ^
particulari-
tatem (^di'
uifione prin-
cipintorii con^
fequunturji^
fniliter prm-
cipia fimpll.
titer . lich
enicm fmt
omniitm fro-
fortitnabili-
ter.

Hittt argn-
mentum con-
tra S. Thom.
d« principi»
iudimduatio-
nu.

Vtdti.J.i.^
*-q.§luQdlib.
f-p- 7. huiiti

Epilogatcirca di6b,dicens,qu6d Quarere qua
fitnt prineipia, aut elemtnta fubffantiarum, & ad
aliqutd,& tjualitatum , vtritm fciljcet fint eadem
principia vel altera,palam : quiamultipliciter di-
ftor««i,ideft,qu6d ^tmci^izfunt multipliciterdi-
€u vniufcuiufcjue, ideo non funt eadem fed altera
diuerforum,(upj^\c fimplicitcr, />r<tffr tjuamficii.
eft,niil aliquo modo,id cft,fccundtim proporcione

tt

Summ^ II.

Cap. I.

411

i»f.

Eadetn iff* & vniucrfalirarem. Idco fubdit qn6d Omnium
frtncifia nn- quidem fic funt fodem principia. Aut eo qu6d pro-

nutm coniui- ' .... * ■ r • i n c L

tit inttUitm po^^tfOfJMnttter : cfMui materta,jpecies,id eit,rorma,

triflieittr. friuatio, moMens\Sc fic in quolibet gencrc rcperi-
tur proporrionabilitcr aliquid quod lc habct vt
materia;aliquid vt fontu;^udvt priuatio : aliud,
▼t mouens. Secimdo modo etiam fupple funt ca-
dcni principia omniumiquia caufn fwftanttarMm
funt caufit omniMm,cjMia deftruuntur deftru^lisSci-'
licet fubflanciis.^m/^/iM/tCerriomodofupplc funt
cadcm principia omnium tjMod primum , & tntt-
lechia , id eft , adus , & potentia funt tali modo
priiicipia : hoc cnim triplici m6do odcnium e(k
omnium cadcm eile principia. Et fubdit qu6dy<f
autemy id c{^,alio modo funt alteraprima, id eft,
principia : puta c^uacuntjue funt contraria,^\\icet
forma,&: priuatio (fut in diucrHs (unt alia,& alia
fimplicitcr:quac nec dicuntur vt genera, nec 'Ot ma-
rm4,id eft,quc)d forma, & priuatio cum ipfama-
reria non dicunrur vt genera,id cft, vt vmuocc:8c
vrio modo inomnibus,cumindiu£rns fintdiucr-
"UuhipUdttr fa.fimplicitcr loqucndp : nec ettam dicuntur mul"
dtcuntur ad- tipliciter fic c^uod nuMo modo conucniartt : quia
funt f adem fahcm proponjonabilitcr:vt prxdidu
cft. Vltim6 concludit,.^««e ejuide igiturfunt prin-
cipiafenfthilium,(i[m\timi ad fubfbntiam;?^ cjuot
quantum ad numcrum,& ejuomodo funt eadem,&
quomodoCsiai altera:diBum r/.fupple prius.

SVMMA SECVNDA

De fubftamia immohili,

C A p. I.

pari fubftanriam aliquam !mmobilem,perpetuam

femperque a(fhi exiftcntcm. Itcm adlum

priorem eire potcnria.

SFMMARirM.

Dari aliquam fubftantiam fempitcr-
nam. Ratio qua probatur falfum afTumit,
fcilicet motum & tempus non incepifTc,
& friuole probat illam fubftantiam efle
fcmpcroperantem;nempc quiaalioquin
motus non foret xternus. Eadem rationc
falsa projbat illam fubftantiam elTc atlum,
& immaterialem:quatuor illx conclufio-
nes pofitae verx funt , fed falfo nituntur,
&c erronco fundamento.

QVomam aiftem erant tres fiUtfidntU i
dud quidem qu^ Phyfica , & vtia qutt
immohilis , de hac dicendum ejl : quta neceffe
tft > effe fempternanf aliquam fuhjlantiam
immohiUm.

Sfrmo d '■h ^°^*1"^'^ Philofophus detcrminauit de fub-

fi^^tU im. ^^""^ niobili,& de lubftanria fcnfibili:nunc dc-

moyili. terminac de immobiU. Girca quod duo facit.Pri-

mo inquirit , & probat illius lubftantiae exiftcn-

tiam. Sccundo dcfcribit cius prsccllenriam, in-

quircns fcilicet conditioncs cius namrales.Scam-

da ihv.Mouet autemficut appetihile.Piimz in tres.

Prim6 probat aliquam fubftanriam efte fempitcr-

lum & immatcrialem. Secimd6 mouet quaudam

Scoti Op<r. tom. VI.

qoxftionem drca didbuTerrio <x detenninadone

ilhus regreditur ad confirmandum veritatcm pr(j-

rJftenfaiP. Sccunda '■^v.Quamuis dMhitatio. Tcrtia

ibi : Qttare nonfuit. Prima in quamor,(ecundum

quod quatuor conclufiones probat dc illa fub-

ftanria ad eius cxiftcntiam pcrrincntcs. Prima eft,

quod illa fubftantia cft fctnpitcrna. Sectmda eft,

quod eft femper a£ku operans. Tcrria cft,qu6d cft

eflcntiahter adus. Quaru eft , qu6d cft immatc-

rialis. Sccimda ihi: At vero fierit.Tcnii ihi: Ad-

iiMc nec fiageret, Quarta ibi : Ampliitj igitur &

tales. Dicit crgq , qu6d Quoniam tres erant fuh-

ftanti*jVtprxdi{bim eft : dua quidem Phyftc* , id

cft,naturales, & materiales:^/i quidcm fempiter-

na,vt c«!um:Alia vcro corrupribiUs, vt animalia,

& planti:E t vna terria,quz tHjtmmohilit. De hac, Subjlamiam

iciiicet immobili dicendum eft.tjuia nectffe efteffe '^«wfc»^^

alttjuamfuhftantiamfempitemam, & immohiUm: u^m.

hoc enim probabitur. Debde cum dicit:

Nam fuhlfantia primtt entium.Etfi omnes
corruptihiles^omnia cormptibilia, Sedimpof-
Jibile motum autferi , aut corrumpi : Semper
enimerat. Nectemftu.^ Neeenimimpopbile
prim^ (jrfoHerius effe^ cum nonfit temptt6 (jr
motni, Ergofic efi continutts vt tempus. Aut
enim idem,aut nuttus efl aliquapapo. Motus
autem non esi continuus ,• nifi qui fccundum
locum. Et huiufmodi qui circulo.

i5

Probat conclufionem intentam per talem ra-
tionem : Si non fit aUqua fubfhmria fempitcrna,
ergo nihil eft aUud fempitcmum. Confcqucns cfl
falfumc vt probacurde motu,& tempore,ergo &
antecedcns. Confequcncia pacet ; quia fubftantia
cft primum ens. Si ergo onmis fubfbmtia fit coi;-
rupribilis, ergo & omncahud ens , quiacorrupto
priori , corrumpitur pofterius. Dicic crgo , quod
lupplcfubflanria immobilis cft fcmpitcrna. Nam
fMfftantia funt prima entiftm : vt probatum cft 7,
Jiuius : t.c.4.& indc. Ergo Scfi omnes,Cci\icct fub-
ftanria fint corruptihiles;&: nuUafcmpitctna; fe-
quitur qu6d,C^ omnia erunt corruptibtlia. Sed hoc
cft impojfihile, quia impollibile eft motum fieri,aut
corrumpi , id eft , nouiter incepiflc, aut aliquando
totalitcr dcfinerc.5«»^fr enim erat, Probatum cft
enim 8. Phyficorum, rex. comm.i. & inde,vt hic
fuppom'mr , quod mocus fit fempitemus. Nec
eciam fupple tempu* eft pofHbile ahquod ficri,
aiu corrumpi. Cuius rationem fubdit : Nec enim
pofphile eft prim , & pofleriut ejfe , citm nonfit
tempM, Vult diccrc, quod fi tempus aliquando
incfepit , aut aliquando defuiit , ergo prius non
fuit tenipus,quam eflet:fed prius , & pofte-
rius non funt finc tempore , cum fint diffcrenua:
tcmporis ; etgo tempus cflct ancequam eftet , &
efletpoftquam non clIet:quod eft impofllbilcj
ergo tcrapus erit fempitemum :& fi tempus; cr-
go motus. Ideo fubdit : quod& Motui ergo fic
eft continuui vt tempus, Cuius rarioncm fub-
dit , aut enim idem , cft fupplc t^mpus cum mo-
tu, aut fupplc tempus,^ aliqua paffio motus
ipfius : & hxc fccunda pars difiun£tiu2 cft vera
4. Phyficorum , text. c6mmcnt. 98. & indc , &
per confcqilcns fi tempus eft fempitemum ; er-
go & motus. Et fubdit ; quod motus non eli
continuus , id eft , fcmpitcmus , nifi motus , ^yi
e^ fecunditm locum , & huiufmodi ^ui in cir-
culo. Vult dicerc,qu6d illud quod didtur dc
Oq fcm

uCtncUift»,

Imftfsihilt
e^ motS vel
ttmfm inte--
fife vtl dt'
^tttrt tjft.

TtmfM tfi
id*m,vtlf*f-
fiom«tut.
Solm mttms
Uealit cirtM-
larit ifi titr-
MM.

*4

^itmuit ci-

(luflO /JV«W»

fonit Philo-
ft1>hitt hic ftt
vtra, ratio
tamfn tfi fo-
ihifticapec-

CMS.

ILathnes Ari
fiefjf t.ter-
pitatemundi
fuii'- fu^^hifti-
HpfccMtlet.

454 Lib. XII.

{cmpitcmitatc motus, intelligcndum cft de motu
locali : & inter motus localcs de motu citculari
tantum:vt probatut 8.Phyficorum,t.c.55.& inde.
Notandum , qu6d licct conclufio fit vcrajali-
quamjfcilicct fubftantiam cfTe rcmpiternam.tame
ratio quam adducit Philofophus nuUa eft,quate-
nus falfiim haberfundamentum:qu6d fcilicetmo-
tus, & tcmpus funt fempicerna. Nec ratio quam
addit cofTit:n6 cnim fcquitur quod fi tcrapus ali-
qnando incepit, quod oporterct ponere prius,aut
jx>ftcrius,nifi fortc imaginata ; ficutdicitur quod
cxtra caflum nihil eft,ex primo Caeli, 8c Mundi:t.
C.69. quia ly extra nihil eft reale, fcd folum ima-
ginatum:& tamen extra,&c intra fic funt diffcrcn-
tia: loci ; ficut pritu , Scpojieritu funt differcntiae
temporis. Si ergo extta caslum non oportet po..
nere aliquem locum:fic nec antc tcmpus oportet
ponere tempus,nec poft tempus,tepus.AHxetiam
rationes,quasPhilofbphus addncii 8.Phyft.c.«.&
inde, ad probandum fcmpiternitatem motus , &
temporis firailirer non concludunt : quas recitare
non cft prarfentis ncgotij : fed magis fpedat ad li-
brum Phyficonim : aliunde ergo habet probari
fempiternitas (ubftantts immatcrialis , dc quo a-
lias : quia hoc probare verisTheologis relinqua-
tur. Deinde cum dicit :

At i>ero Ji fuerit motiitum,aut ejfeSJfiuam,
non operans autem aliquid , non erit motus,
Contmgit enimpotentiam habens non agere.

Probat fecundam conclufioncm, fcilicet quod
fubftantia illa fempitctna eft iempcr zQta operas.
Circa quod duo facit. Quia prim6 probat con-
clufionem. Secundo exdiftis rcdarguit Platoncm.
Secunda ihv.Nihil ergo prodeft. In primapartc in-
tendit talem rationem : Si fubftantia fcmpiterna
non fit lcmper operans,ergo motu^ non eft icm-
piternus. Confequcns eft falfum , cx prima con-
clufione,ergo antecedcns. Confequentiapatet ex
hoc,quia cnm illa fubrlantia fit mouens, lcquitur
quod !i ipfa non (cmpcr moueatur , & opcretur,
quod motus aliquando celfabit. Dicit etgo, qu6d
^t verojifupple illa fubftantia fempiterna , erit
aliijuid mottHHrn ant eJfetltHumy id eft,potcns mo-
uerc,aut c.^cG'cc:no;i operaKj aute alicjuid in aEiu,
fequitur quod non erit motMS. Contingit emmpo-
te?ttam habevs non agere-Sc ideo fi illa fubftantia
habet porcnti.im mouendi,nonoporcet,qu6d mo-
ucrtt m 2cl:a:& per confequcnsmotus non femper
erit. si igitur motns debeat eire fempiternus , o-
portet aliquam effe fubftantiam fuper mouen-
tcm,& operantem adu. Deinde cum dicit:

Nihilergoprodejl , necffaciamusfuh^an-
tias femptternas, c^uemadmodum qu.Jpecies;
fi non alicjua petens inerit principium tranf-
mutare ; non ergo neque ipfafufficiens^ neque
aliafuhjlantiaprdter fpeiies j namfi nonege-
rit,non erit motus.

Ex didis redarguit Platoncm qui pofuit Idcas,
HetUrguit dicens,qu6d N'hU ergo prodejl ad faluandu , fup-
ideas Plaio- pjg (impitcrnitatcm motasivtJifacimtufHh^an-
tiai fempitcrnai : qHemadmodum qui ponunt j^^-
fj>/,ideft, Ideas:y/wo« inerit aliud princtpium po-
fens trar>fmutare,\A eft,nifi illae fubftantiae habcat
^liquod principium, & potentiam tranfinutandi:
quod tamen fupple eft impofIibile:quia Idex po-
nuncur qiuedam Yniuerialia:& taineu patct, qu6<l

Metaph.

t.Conelttf.
Su^dantiam
immobilrrn
al-attam ffr
femptr o.ilu
aptrmtem.

^;

fUs.qno ad
ftmpitei-nit*.
tem motut.

vniuetfMianonmouent inquantikm talla,'qu!a 4-
«Stionesfunt fingularium. £t fubdit qu6d fi ergg
itec ipfa,{cilicci Idcaeft/»j(^«w/,fupple ad fcmpi-
temitatcm? moius faluandam } crgo nec aliafub-'
fiantia praterfpfcies, id eft,Ideas:puta Mathcma-
tica, quac aliqui pofucruni feparata : quia Mathe-
matica, inquantum talia , non funt principia mo-»
tus , & idc6 concludit : Namji non egent, id eft,
quod fi non ponatuc aliqua fubftancia , quae fit
principium motus /ton erit mottu-.Sc ide6 oportet
ponere illam fubftantiam fcmper operantem &
mouentem. Deinde cum dicit :

Adhuc necjueji aget:fuh/lantia autem iffitts
fotentia non erit mottts aterniu. Contingit
eriim ejuod potentia eji non effe, Oportet igittfr
frincipium effe tale,cuitisfuhfiantia aifu^.

Probattcrtiam concIufionem,fcilicetqu6d illa
fubftantiafitcllentiahter adus ; & intendit talem
rationem : Si illafubftantia fempiterna non fit ef-
fcntialiteraftus, ergo motusnon erit a;ternus:c6-
fequens eft falfjm,ex primaconclufione , ergo &
antecedcns. Confequcntia probatur : quia fi fit in
potentia,contineit ipfamnon efle:cum omnis po-
tentia matcrias lit conrradidtionis : & pcr confe-
qucns non moUebir ; ergo non crit. Picit ergo,
quod adhHcJi non /if c r.fupple illa fubflantia '.fub-
ffantia autem ipfitu eft in potentia:non erit mottu
Aterntu. Contingit enim non ejfcquod eH in poten-
tia. Oportet igitHr ejfe tale principittm mouens,
cuinsfHbJiantiaJit aUns , ita quod nullo modo fit
in potentia. Exhocpatet intentionem Ariftotclis
eflcjin cxlo non effe matcriam:quia f\ lic, cftet in
pottntia : & per confcqucns contingeret ipfum
non efle. Cuius oppofitum ipfe tenet:hoc autem
quomodofe habeat,declaratum eft 8,huius. Dem-
de cijm dicit :

Ampliits igitur tales oportet ejfe fuhfiantias
finemateria.Sempiternas enim effeopertet :fi
f^-alicfuid aliudfempiternttm ailu,

Probat quanam conclufione/cilicet quodfub-
ftantia illa fempiterna , fiue fit vna , fiue plures,
oportet qu^d fit immatcnalis. Et intendit talem
rationem: Illa ftibftantia , vel illaf,fi pliures funt,
funtefIentialiferadtus:ergo immateriales. Ante-
cedens patet ex tcrtia conclufione. Confequcntia
probatur : quia materiaeft ens in potentia: quod
crgo non cfl in potentia, fed eft a£tus, non habct
materiam. Dicit ergo,qu6d AmpliHs tgitur patct
ex diftis , qu6d oportet tales fiibftanttas ejjefine
piateria:c[uii fitpple materia eft in potentia.5fwi-
piternoi enim oportet tpfas ejfe,fi ahqnod altud efi
fempiternum. Puta motus , & tcmpus vt prxdi-
(Stum tftaElu igitur elle oportet iupple ipfas elle:
& hoc vltim6 concludit proptcr dubitationem,
qux fequitur : vtpatcbit.

Notandum, qu6d licct ifta: conclufioncs pra:-
diibs vcrae fint in fe : tamen omnes innituntur
ruinofb fundamento.Nam probationes earu pro-
cedunt fupponendo fempiterniiatcm temporis,&
motus:quod tamen falfiim cft:vt prxdidhim fiiit.

SVMMARIVM.
Primam fubftantiam, fcu rerum prin-
cipium t{^e, adum non potentiamjpro &;
contra arguitur , & tangitur dc initio
mundi fecundum Poetas Theologos,
rcfoluitur cfle adum , quia hicprior eft

potcntia

i.Ctneluf.

Suhjl/mtiam
immobilem
aliqiMm ejfe
eJfeMialitgr
udum.

Omtu^i

eft in poteif
tia ctntingit
non ejfe.

4. Ctitduf.
Suhftsmiant
immobilem,
aliquam ejf*
immatertali.

Cancluftotut
dici* vert,
fed probati*-
nes faifa.

i6

Summ^ll.

potcntia diffinjtionc , &: pcrfcftione, cx 9.
huius,vide Dod.ibi q. i .

IGftur ifuamuis dubitdtie. Videtur emm 4-
gensquidemomrtefojfcfotejtvero non om-
ne agere. c^Arefriut ejfefotentia.

Mouct quandam dubiutioiicm,quafi fiimcntem
origincm cx przdidlis. Circa quod duo facic Fri-.
mo arguit ad quzftioncm. Secimdo addit quaeftio-
nis (olanoncm.Sccandzihv.Potentiamquidem igi-
«r.Prima in duas. Primo arguit ad vnam pancm.
Secundo ad aliam. Sccunda ibi : At verofi /»oc.Eft
autcm dubitatio:vtrum adhis fit prior potcntia,rim-
plicitcr,vt (cilicct primum rcrum principium fit ta-
lccuius fiibftanria fit aftus.vt prxdi<fhim cft.Et ar-
guit prim6 ad panem negariuam fic:Illud cft prius
a quo non conucnitur conlcqucntia cfiendi:vt pa-
tct cx j.huius cap.de priori : t.c 1 6. fed potentia vi-
detur huiufinodi re(pc(fhj a<5his j Nmh omne agens
a3u vieUtur pojfe agere:Cai non omne quod poreft
agere agit adu. Dicit ergoj, quod fiipplc fiibftantia
' {iempitema eft a£hi , vt conclufiun cft. ^uamHfs
circa hoc fit dubitatio. Videtur quidem entm omne
^* agens foffe, fiipplc agere. ^are iUud quod c^po-
tentia videtur ejfe frim eo , fiabcct quod eft adu.
Dcinde cum dicit :

AtverofihoCfHihil eritentium : ccntingit
tj e/tim quidem fojfe ejfe, nondum vero ejfe. Et
etiamjicut dicunt Tbeologi , tjui ex no£iegene-
rant : aut vt Phyfici, erantftmul res omnes , di-
cunt idem imfofihile. ^omodo enim moue-
buntur fi non fuerat aSiu aliqua caufa ? Non
enim materia iffafeifjam mouebit:fed te6ioni-
ca. Nec menftma^ necterra : fedfemina^^ ge-
mitMrd.

Argnit ad partem oppofitam. Circa quod duo
facit. Primo ponit rationem. Secundo oftendit
qilomodo illi rationi aliqui Philofi)phi inhatfirrunt.
Sccunda ibi : Prpfter (juedfaciunt. In prima partc
intendit talem rationem : Si potcnriaeft prior adlu
fimpliciter, ergo aliquando nihil erft : confixjucns
eft falfijm , ergo & amecedens. Confijqucntia pro-
liatUt j quia q»od eft in potentia , conringit qii6^
nondum fit : fi crgo prima entiafint in potenria:
conringit quod non fint in a<5tu:& per confirquens,
quud mhil aliquando fit:vt qaidam antiqui pdfue-
tunc. Dicit ergo, quod At fffr«yf fuppic Aoceft ve-
rum , q«6d potcntia fit prinr atfhi > fequicur qu6d
nihil entium erit : contingit enim^uidem fojfe ejfe,
nonJum vero ejfe:&c tunc tedibunt opiniones anri-
quorum:quarum vnacft,qu6d muhdascftct gene-
ratus cx nihilo , & ex fimplici priuacionc piaecxi*
ftcntc vt dixcrunt quidam Pocta: Theologi : vt di.
dlum eft in I . lib. ideo didt , quod /etfuitur etiam
ficMt dicunt Theolo^ , qui generant , firilicct mtiij-
dum ex ttoSieM eft.crmliilo , Sc cx fimplici nega-
tione , quaroraorc pocrico vcentestnetaphora no-
Aem appcUabant. Alia opinio fuit PIulofi)pho-
nim naturalium , qui fucnmt poftcriores : qui vi-
dcntcs ex nihilo nihil fieri pcr naturam , pofiierunt
omnia fimul cflc confii(a:vt Anaxagoras,qui pofiiic
chaos mixtum , & confufL Vtrique autem pofiic-
nint omnia clle aliqiiando in potcntia , non in
achi. Ideo dicit , quod aut vt Phyjici , id eft, na-
turalcs, dixcrunt quod omncf ra fimul eraat,[cilicet
Scori Opcr. toxn. I V.

Cap.I.

4SS

Ptett Th*»-
ItpvtOr-
fhiMt.^ alif.
Itfuie nnti-
tlurrum de
inch»4tione
tHMtUi confy-

IHtfiJtiMU-

^jnaliter.

in alMjuo confiifo , & fupplc vtrique dituHf idem
tmpojjtinle : qu6d fcilicct eirent omnia in potcnria
quandoquc:q> hoc fit impoflibile ^tnhM-Quor^"
mouebfitMrSdlicct ad aau,««//pcr altquidens aSit:
vtdicebatut 8. huius ,t.c.ii.& indc, Idcofubdit:
Noenim OT4ffrw/ciIicetarrificialiiun tffafeiffam
moHebitJed teElonica, id eH.zts.NecmenJirMa fup-
plemoucbunt fcipfa ad gencrarionem anin-.alis,y<r<i
femina, id eft, fpcrma raafculi moucbit mcnftrua,
tanquam agcs principale:wc terra fupplc moucbic
feiplam ad gcneratione f\antx:fed genftMra,^ eft,
femina plantarum. Qiialiter in gencrc animalis ic
habeat fcmen mafculi , & femelkE : Sc vtrum fc-
men fcmcIUc aliquid adHuc opcretur ad gcnera-
rionem animalis , didum cft 8. huius.

Notandum quod opinio poctarum Theologo-
rum , quac hic tangitur in tatum dcficit , quia po-
fucrunt orania enria fine aliqua cxccpiioric eflc in
pura negarione , fi tamen ita dixenmt : timc cnim
valerct ratio Philofophi contra cos:quiaciiranihil
reducatur de potentia ad adum , niii pcr aliquod
cns a£hj , fequitur quod nullum cns ciret omnino,
cum nullura ponant cns adu,pcr quod fiat ifta re-
dudio ad aftura. Si autein fupponatur aliquod ens
aifhi,puta primumens, nullii cftincoucnicnsquod
per illud ex nihiIo,& ex pura ncgarionc ics ad a£hi
reducantur : fi illud primum ens , iicut oportet di-
ccrcfit virtutis infinitas , vt dicetur infra. De opi-
nione autem Auxxagor? ponciui:; illud chaos con-
fufum , didhim eft in r. lib. qualiter poiTu liabcrc
Cuium intellcdum. Dcindc cum dicit :

Profter ejuodfaciunt cfuidamfemfer a£fum
vt Leucifffts, & Platofemferenim dicunttjfe
mctum;fedquare^(jr quem,non dicunt, necftc^
nec caufam. Nihil entm vt contingit mouetur^
fed ofortet ctuidem aliquid femfcr exislere,
quemadmodumnunc natura quidemftc,vi ve-
roy aut ab intelle&u^aut altofc. Deinde qual/s
frior. D/ffert eniminaftabiie quodcunque.

At vero, nec Platonem fcfibile dicere quod
exiHtmat altquandofrincifium ejfe , quod if-
fumfeiffummouet. PtStertus entm , (^fmul
cum coelo anitna^vt ait.

Oftendit qnaliter didbc rationi quidam Philo-
fophi adha:fcrunt,dicens,qu6d />ro^/fr <fHod,\<{ eft,
propter didam rationera />«•»<<« quidttm femper
a^wn ejfe:vt Leitcippns,& Plato \femper enim di-
cunt mottou ejfexn atoraisquas ponebant principia
retum , & ante mundi conftitutionein elcmcnta
raoueri raoribus inordinatis^fed poftmodum fiiifle
ordinau, & roduika ad motum ordinaium:yf<^ fiip-
plc licet bcn^ dixctunt afhim fcmper clle, defece-
ruTK tamen non cxprimcntes quis eflet iUe moius,
dr qua effet caufa cius , Idco mbdir : fed ijMaje, cr
quem, (cilicct motum non dicunt nec Jic,pec cattsa,
id cft, ncc fimplicitcr narrando,ncc reddcndo cau-
fiim ftrr pofitlonis. Nihtl enitn mouetur vt contin-
pl finealiqua aaCik deienmnzta.: fedoportet fem-
per alitfuid «xiitert: quod firilicct fit caufii motus:
quemadmodftm nunc dicmius qu6d fupple quqdam
rnouentury«- c^utde a natura.tlla vero vi,i. violcter
aut ab inteUeiht^aut ah aliquo altofic.Deinde fup-
ple dcfccerunt quia n5 dixeriic,.^«<i/« prtor vtsu,
.fmotusnaniralis eflct priijs,aut violcntus,aut ali-
quis aiius.D^^ert emm valde qt44MUM<jMcell.i.c[»od-
O o i cuiiquc

Agenttm$iU'
tti *e*eT.ni#-
1U eji neeef-
fanum.
Semen htibet
vtrtutem mo
tim*m.

Nem fuMt
verbetStm.

In qiie Jefe-

ceripit Mti-

qui.

Nihil reduei-

tur de peten-

tittadmSii,

ntpfertili-

qued em

»Ru.

2S

T. co. jx.

CenfirmMt
Jiutm rationi
aliorum Phi'
lofaphtrum
pejitienefed
eos defuere
plerunque
ojlendu.

MeiMt eU'
mtMtoTum fi
ctmdum jw-
tiquts du-
plex.

Anima cre»-
ttjimul efi
fttm cdofe-
timdum FU-
tonem.

Xcoin.ji.

iS>

Sflntio duhij.

JUuiff ad par
tem negMiud
filtfitMr.

436 Lib. XIL

^nque horum dicarar. Et fubdit cofitra Platoncm
fpecial{rer,dices,qii6d yit vero nec pojfibilt eji Pla-
tonem dicere,\A cft, pofTc excufari cx hoc quod exi'
fiimat dVc aliquando aliud principium,Cci{icet mo-
tus, efuod mouet ipfum feip/itm : hoc pnim primum
moues fcipfum pofuit animam:vt dicitur primo de
Anima,t„c.x8.& circiter.Et tamen,vt ipfe ait,Ani-
ma fuit poiierius, & fimul cum ctlo. Ita quod non
pofuit animam ante mundi c6ftitutioncm:{ed poft
jUam inordinationem motus , & flmul fa£lam cfle
cum caclo,quod dixitcHe animatum : & pcr confe-
quens {eciindum eura aiiima non poteft efle prjn-
cipium illius motus inordinati : & per confequens
fuit infufficiens illius motus inordinati allertio non
affignans caufam. Deinde cum dicit :

Potentiam cjuid eji igttur exijHmare prior
rem ailu eji qttidem vt bene : ejl autem.vt non
bene. Di^um efi autemin quibufcunque huiuf
modi quttjiio.

Addit quxfKonis {bhitionem. Circa quod duo
fecit. Primo facit quod ditflumeft. Secundo con-
firmat {blutionem per pofitiones quorundam Phi-
loibphorum. Secundaibi:.^»<i autem aElui.^iimb
igitur (bluit dictam dubitationem remitrens nos
ad 5).Hbrum,dicens quod, Exifiimare quidem igitur
potentiam ejfe priorem aBu efl quidem vt bene : efi
autem vt non hene. DtElum efi ««rmjquomodo fci-
licet in 9.huius,t.c.i}.& inde.Vbi oftensu eft quod
adhjs eft prior porentia diffinitione,& perfedione:
& etiam tempore,fimph"citer loquendo:h'cet refpe-
£tvL eiufcfem generabilis , & corruptibilis potentia
prxcedat aftum. Ratio autem in oppofitum non
probat potentiam etle priorem , nifi prioritate cu-
iufdam communitatisj&fccundum rationem:Ucet
fecundum rem aftus przcedit potentiam modo
praidifto. Deinde cum dicit :

^uia atttem acitupritis, tejiatur i^naxa^
goras. IntelleEltis enim a6ttts. Et Empedocles
amicitiam^ ^ litem. Etfemper dicentes mo~
tum ejfe vt Plato,^ Leucippus.

Confirmat di£lam fblutionem per pofitiones
quorundam Philofbphorum , dicens , <\uod autem
aB fu, Cciiket fit prius, id eft, prior fimpliciter fciH-
/cct potentia tefiatur A?iaxagorai'.c^iz pofuit intel-
ledum effe primum principium monens.IntelUBnt
enim 4ff/«,fcihcet c^\xiAzmc!^.Et £mpedocles,ttia.m
f<:ih'cet hoc idem teftatur qui ppfuii litem, & ami-
citiam ejfe caufas mouentes^d" Leucippus,& Plato,
fcihcet hoc idem teftali Cont,dicenta motumfemper
eJfe,Ccilicct 3&u:&c fic femper adum prjecedere po-
tentiarn prxdi(fli omnes teftificati funt. Tunc fe-
quitur illa pars :

S V M M A R I V M.
Infett ex rcfolutione pofitam pcrpetui-
tatcm gcnerationis fecundum circulum,
quod bene exponit Do<3:or,&; ex perpctua
gcnerationcperpetuitatc motus ca:li:quia
requiritur vnum agcns conforme & ahud
difforme Dodorexponitquscnafintifta
fccundumPhilofophos&comparanturin-
tcr fc, &: rcdarguitur Plato. Scd quac Mc
dicit Philofophus de perpctuitatc gcnera-
tionis , & motus ; non folum contra fidem
funt , fcd contra naturalem rationcm eflc

Metaph.

videnturjde quo S.Phyf ct aguntcxpofi-
lorcs cius & Thcologi xd.i,

QVarenonfuit infinito tempore chaos, aut
n$x,fedeademfemper , atttperiodo, aut
aliter:fprior eji aSftts fotentta.

Vbi poftquam fbluit diftam qusftionem^regre-.
ditur ad conrirmandiim veritatem prsoftenfam.dc
fubftatia immateriali,& immobih. Circa quod tria
facit. Primo ex folutione quasftionis quafi inferens
conclufionem opinionis contrarias efle falfam con-
cUidit perpetuitatem generationis , dicens genera-
tionem ellc perpetuam fecundum circulum. Secun-
do ex perpetuitare generationis arguit perpetuita-
tem motus csii.Tertio ex pcrpetuitate motus csli
arguit pcrpetuitate mouentis primi & immobilis,
quod cft principale. Secunda ibi:5t itaejue femper.
Terria ibi: £y? igitur aliquid.Dicit crgp,.Quare quia
fuppleadus eft fimpliciter prior quam potentia,
ftquitur qubd non fuit in tempore infiniro chaos,
quodpofuerunt antiqui naturales, putafitcs poten-
tiam (imphcitcr elle priorcm a(5tu:& ideb dixerunt
omnia fuifle in potentia quadam in quodam chaos
confufb:& hoc per tempusinfinitum:autentis non
fuit nox vt dixerunt Poctae Thcologi, qui propter
eandem rationcm dixerunt prafceflille pcr tempiw
inflnimm antc rcrum produ(5lionem , ncgationcm
fiue priuationem fimplicem , quam appellaucrunt
no6lem.Hoc quidem fupple falfum eft, fed fiipple
oportet dicere qubd femper eadcm fucrint zutpe-
riodo,aut aliter,fi hof efi vctum quod<«flw efiprior
potetitia.

Notandum, fccundum opinioncm etiam Philo-
fbphi,vt magis patet ex fccundo dc Gcncrationc,t.
c.j7.&circitcr,qubd quiaca, qus gcnerantur pro-
cedunt de potentia ad adum,oportct qubd cadem,
quat funt a(Slu poft potentiam , fempcr fuerunt ali-
quo modo, fcilicet non eadem nuniero , fed eadem
fpecie : & hoc aut pcriodo.fcihcet fccundum gcnc-
rationem circularem proutea,quaE gcncranturfue-
runt iam eadem non quidem numero , fed fpecie.
Quod quidem fit quadam circulatione,& in pcrio-
do generationis ; ucut cum terra ex humedata ge-
neratur vapor,& ex vapore pluuia,& ex pluuia tcr-
ra iterum hume(5latur.ltem ex homine procedit fe-
mcn,&ex fcmineiterum homo gencratur.Sic crgo
cadem fpecic fiunt taU circulationc. Aut aliter,
quod dicit propter opinionem aljorum, puta Ana-
xagoracqui pofuit prarcxiftcrc omnia in illo chaos,
ex quo poftea dicebat rcs generari, & eafdem pro-
cedere de potentia ad a(5lum , vt fic cadem fierent
poft potcntiam in aclu. Deinde cum dicit :

Itaque periodofemper oportet aliquidmane-
refemperjimiliter agens. Si autem deheatfore
generatioy&corruptio , aliud opertet agens ejfe
aliter^fjr aliter. Neceffe eji igiturquidemjtcfe-
CHndumfeagereficfecundumaiiud. Aut ergo
fecundum alter»m,aut fecundum primum. Ne-
cejfe igiturfecundum hoc. Citm enim iiittdipf^
que cattfa^(Jr iiii.

Ex perpetuitate generationis arguit perpetuita-
tem motus caeli. Circa quod duo fecit. Primb ex
perpeiuitatc generationis arguit duo efle agentia,
quorum vnum fit caufa perpetuitatis ; puta pri-
mum mobile. Alrcrum quod fit caufa altcritaris,
puta mobile , quod mouetur in circulo obliquo,

vt

3«

Exfalfititto
optmonii-an-
tiqucrum c6-
eludit perpe-
tuitatem ge-
7itr»timis,(^
frioritatem

^SltU Ttjft-

ciitfttemit*

Al.opin.cir<
Philofophi.

Eadem in cit
cuitu generd'
tur (^ corrS-
puntur perig.
doyvelfim-
pliciter.

Hicdeficit
text. nous,
tranfiationit
correjpo^dem
textui,c-n.
Traduilionit
Arabiatk

T.com.)4r

1

jfrguit ft^.
fttuitiuem <
motutctU^\
fimiliter tx ■
lUo tpfiut ctl
ftrfetuititlix

M ptrfetMi-
t*iem itnt-
r»(ifius rt^
qHtritur du-
pUx «gaper-
fetuum vni
'vmforine,*^
&»l:»4dif.
fmnc.

lc

5*

tfftlMSoru.

VnlftrmitM
ex frimt m»'
tu itfformi-
tas ex Zo'
tUMci v»rU-
t»te,(^ m»t»
plMerum.

CelumfielU-
tnm mimol>i-
ie /ecMndum
thilefofhum.

Summ^ 11.

vt Sol,& alij planct«.H(jc enim duo funt ingene-

rationc (ecundum via Philoibphi , fcilicet perpc-

tuitas,& alceritas ,^nquantumgeneratio viiius cft

corruptio alteriusin infinitum. Secundo cx didis

redarguit Platonem,& infcrt fuam intentam con-

du/ionem. Secunda \hi : Ergo Jijic fe hftbent:

Prima in duas. Primo ftdt quod didum eft. Se-

cundo comparat illa duo agenriaadinuicem often-

dens, qu6d primum cft dignius,& nobilius (ecun-

do.Secunda ibi : Dignins ergo primum.Dicit ergo,

auod Siautem deheat fore generatio, StCcorruptio,

[cilicet in iftis infcri oribus : oportet effe

aliud Agens aliter,& altter, id eft, quod ie habeat

difFormiter in agendo vt agens uipple , qu6d

fcmper vniformiter agit quod eft primum cxlum:

hoc autc agens difFormiter agens eft corpus quod

niouetiu: (ub Zodiaco. Et hoc tale agens Neceffe

cflfic qnide igitur fecundu fe agere Jic verofecundit

altudyiA eft,quod taleages quodimod6 agit (ecii-

dum fe, id eft, expropria virtute quatenus caufat

diuerfitatem generationis & corruptionis:& quo-

dammodo agit (ccundum aliud, id cft, in virtute

oltcrius , quatenus caufat pcrpetuam generatio-

nem,& corrupuoncmXt fi fic : Aut ergo , ait/i-

cundum alterumM cft,in vinute alicuius alterius,

velfecundftmprimMm,id cft, in vinute primi,fci-

licct czliquod agit vniformitcr : & hxc (ecunda

pars difiundiiuz eft vera. Ideo fubdit:2Vlr«j(/i igi-

tur,id cft, quod caufct perpetuam generationem,

& corruptionem fecundum hoc, id eft, in virtute

huius primi/juod iemper agit vniformiter : Illud

enim , fciljcet agens quod fcmper agit cft caufa

*pfi,& iUi. Quod fcilicet difFormitct agit.

Notandura,qu6d,vt magis habetur principalt-
«er 2.dc Gener.t.c.j6. & jnde, per circuitum ge-
nerarionis redeunt eadem , modo pra;dido , quae
tranfeunt de pptenria ad adiun. Si ver6 aliquid
manet idem (epundum circulum gencrarionis per-
pctus , oponetaliquid mancrc femper idem nu-
mero quod agit vnlformiter ad hxc, quod caufec
perpetuitatem : nuUum enim vnum generabile,&
corruptibile poteft cfle caufa talis perpetuitatis,
quia vnicum gcncmbile non fcmper cfl. Omnia
autem non fimul funt,vt probatur 8. Phyf^t.c.i.&
inde , & patet de fe. Oportet igitur quc-d fit ali-
quodagens perpctu6 , & vnifbrmiter caufans di-
dam jperpctuitatcm. lilud eft primum mobile,
quod fcmpqr regulariter,& vniformiter raouetur
& reuoluit omnes fphjcras motu raptus , qui eft
motus diumus. Quia verp idem,vt dicit.z. d^ ge-
nerar,tic.57.non caufat nifi idem : ip gcncratione
aute, &corruptiqnc eft diucrfitas, quatcnris eadc
qunadoaue gencrantur,quadoquc corrumpuntur;
ideo ad faluahduni iftam alteritarem oponet po-
nere fccundum agens, quod fit diftbrrac in agen-
do,& illud eft corpus , quod mouctur fub circulo
obliquo , qui cft Zodiacus. Nam cum Zodjacus
dcclinat fecundum vtramque fui medietatcm ab
aequinodiali^ideo Sol,&alij planctx,qui fub Zo-
diaco moucntur,quadoq; appropinqiunt,quadoq;
elongantur , & fecundum hocc^uiatfuapropin-
quitate,& remo.tioneconrraria : ficut apparet ma-
nifcft^,qu6d Sole appropinquante ad nos a prin-
cipio Arictis vfque fere in finem Virginis, per to-
tum ver,& jcftate generantur &nafcuntur hcrbi:
recedente autem Sole iii autumno,& hyemcputa
i principio Librae vfquc in finem Pifcium,corrii-
punmr,quas prius erani; generata.Licct autcm otn-
nes planetaE ad ho^ concurrant , & ctiam c^lum
ftcllatum,quatenus mouetur fupcr polos Zodiaci
motu propriojcontra motu primi mobilis , vtdi-

Cap.I.

457

cont Ptolcmarus, & alij perfe£H Aftrologi : licct
Ariftotcl. putaueric cxlu ftcUatum cflc immobile
vt patetinf.& z.de Cado:Et,inquam, hcet omnia
concurrant ad iftam alccritatem , principalius ta-
mcn,& cuidenrius ipfe Sol. Tale igitur agcns dif-
forme panim agit in virt utc propria,vt dichim eft:
partim in virtuce primi cacli. Quiacum primum
ca:lu fit caufa perpctuitaris cuiuilibet motus. Er-
go & eiusjquod difFormiccragic:& pcr confeques
iluus,quod ab eo caufacur,fcilicec pcrpctux gene-
rarionis,& corruptionis. Deinde cum dicit :

Digmits ergoprima.Etemm caufa illudipfitts
femperfimiliter. Et ipfu^ aliteralterum-.eifts
aute quod ejtfemper aliter,palam quod ambo.

Comparat hacc duoagcntia ad inuiccm diccns,
quod quia fupplc fecundum agens agit in virtute

f)rimi cxli,qu<>d fempcr vniformiter agit,ergo iU
ud primum erit diffiitu.£ tenim pro (\\.\ici,illud erat
cattfa ipfitu femperfimiliter, id eft , perpetuitacis,
& per confequens dignius. Et tpfiiu altter, id eft,
altcritaris in generat*ne,& corruptione,^/rfr«,
fcilicet ag^s eft fupple caufa,eo qu6d difFcjrmiter
agit, Eittt autem.qitod eftfemper aliter,id eft,am-
boru fimul,quod eft gcncrarionem eflc perpetna,
;><«/4,^«o</i«»^ofiipplemobiliafintcauf?.Itaqu6d
primum fit caufa perpetuitatis : & fecundum fic
caufa aJtcricarij modo prasdido. Deindc cu dicit:

^^g*fif"^fi habetmotM,quidergo aliaopcr-
tet (juarere priircipiai £luoniam autemita co-
iingit^&finonftc, exno6ie erunt -.Jimulom'
nia, exnon ente. Soluentur vtique h^c.Et ejt
aliquid femper motum motu inceffabili. Hac
autem qua circulo. Et hoc non rattone fsltim^
fed opere palam. ^are fempiternum erit vti-
queprimum ccelum.

Redarguit Platonem ex didis , & infert fuam
intcnta c6clufionem,diccns,£r^o <juodfiftcfe ha-
hent >futM ccelt : quod fupple ex eis potcft faluari
ppetuitas generationis,& corm^iiom^: Qutdergo
opertetjuarere alia prtncipia, pati ideas,vt Plato:
aut lite,& amiriria vt Empedocl.Quafi dicerccg,
no portet,-^o«M7» pro quia,ita contingit,Ccilicec
aflignarecaufam pcrpetuitaris, vt didum cft, Et
finofijicid eft, Ci non eft ita vt nos dicimus ; fe-
quitur quod erunt ex »eae,& omnia ftmul,ex nen
ente, ideft, qu6d fequaimr inconuenicntia,qu6d
fcilicef omnia fiant cx nodke,id eft,ex fimpUci pri-
uationc:aut qu6d omnia fucrunt quadoq; firaul ,
aut quod aliquid fiat cx non cnte : ad qua: incon-
ucnicncia dudi funt Philofoptii antiqui , vc
praediifKim ed.Soluentur vtique hac inconuenicn-
tia,fcilicet diccndo,fupplc qu6d perpctuitas gene-
rarionis fit caufata a motu caeli : Et etiam patet ,
qabd efl ali^utd femper motum motu inceffabtli.
Jfiacautem efl,(\u€ tfl in circulo.id eft, motus cir-
cularis.£f hoc fupple nonfolitm apparet cfFc verum
ratione,fed etiam palam eft opere, id eft,per effcdii,
& fenfum,qu6d fcilicct aliquid fempcr circulari^
ter mouetur.Concludit ergo Quare fcmpiternum
erit vtique prtmum c«/i«w,quodTcilicet circulari-
tcr pcrpetu« mouetur. Deindc cum didt :

Ejligitur alitjuid,dr quodmouet.^cniam
autemquodmottetur^ & mouens (J; medium.
Igiturejt aliquid quod non motum mouetfem-
piternum^ &fubjiantia,&aeiu6 eas.

Oo 3 Ex

3}

Dignim ejl
primum me-
hile mgtns fe-
cundo mgente
pruUae.

'Redsrptit
Ideat Hm».
nii.

PriminB rt
lum ftinpt
temum.

T.co. jf.

4^8 Lib. Xri.

Ex pcrpetuitate mptus caii concludit pcrpetui-

?^ , tatcm moucntis ptimi, & immobilis,dicens,qu6d

TtrtetifW . onrnc.fupplequod mouetur,ab alio mouctur:

0x motu4 rtU iequitur quod Ii elt caelum perpetuo mobile,quoa

ftrtetwtat* eft igttnr aliqttod quod mouef , & eft {empiternum

uHtlu^m. jn fubftantia exiftens a«au. Cuius caufim fubdit:

j^oniam autemxd fupple aliquid, (]uod mouetur

tantum , & aliquid quod eft mouens tantum ,&

mcdium,fcilicet quod ri^ouctur,& mouet. Sequi-

tur ifntur quod eji aliquid cjuod mouet non mo-

/««j.fedeft irnmobile,&:yf»»^«^«»w,&per con-

fcquens, fuhfta^tia & ens^ afius : quia fupple fi

elTet in potentia,e(Tct natum ab alio moueri.

Notandnm,qu6d ficut habctur cx ?.& S.Phyf.
tcx.c.i .& inde.t.c.34.& circiter,in ordine mouen-
tiimi , & mobilium eft dare aliquod infimum ,
quod mouetur tantum:&aliquod,fupple,quod eft
mouens, & nullo modo motum ; & aliquodme-
dium,quod mouct & mouctur. Ex quo fequitur,
quod eft dare aliqnod moiiens, fiipple,immobile
omnino,tam pcr (e, quim per accidens:quia cum
non fitproccdere in infinitiHn in mouentibus, &
motis , oportct ftare ad aliquod primum mouens
immobile omnipo : vt ibidem prolixius proba-
tur:& hoc a Philofbpho fiipponitur tanquam ali-
bi probatum,{cilicct cx 8. Phyfl

SVMM>£ SECVNDi£

C A P. II.

Quomodo primum mouens mouet. Itcm ipfiim

eireprimum appctibilium,&motum caili

localem elle.

SVMMARIVM.

Primum mouens moucrc ficut appc-
tibile , & incelligibile quse fola mouent
non mota Videturyelleprim&mlntclli-
gcntiam mouere mediantefecunda.Item
inprimo mouentcappetibile,& intelli-
gibilc effe idem licct in aliis communi-
ccr non ita contingac.

Metaph.

Trttnuf m».

tor '^'■f^tMf
immohilu.
Mouens tri-
ftex.

T.com. j ^.

M

Al. immobi-
lis.

Sermo de per-
feUitnihut
n*turalthtu '
fubJlAii im-
gtobilii.

Al. mtdle-
^ualluce.

Ouet mtemftatt apfetihile^^ intellt^
gihileihixc enimjoU mouent non mota.

Poftquam Philofophus probauit fiibftantis
immaterialis cxiftentiam, fiue fit vna,fiue plures:
quia de hoc infra fpeciaUtdr inquireturjnunc def-
cribit , & inquirit eius cxcellentiam , traiStans de
quibufdam cius conditionibusnaturalibus. Circa
quod quatuor facit. Primo inquirit de illius fub-
ftantiae pcrfedionali dignitate. Secundo dc eius
naturali quantitatc. Tcrti6 de elus eftentiali in-
telligibilitate. Quarto de eius finali bonitare,fn-
quantum icilicec habet rationem finis , & boni.
Sccunda ^v.Vtrum Autem vnam. Tertia ibi:^«
autem ctrca tntelUElum. Quarta ihi: PerfcrutandS
e(lautem cjualtter. Primainduas.Primoinquirit,
quod diftum eft ex partc modi,quo mouet.Sccun-
d6 cxparte viitucis,qua mouet. Secunda ibi: O-
fteiifum eft autem. Prjma in duas. Primo oftendit
intentam vcritacem. Secundo excludit quandam
falfitatcm. Sccunda ihi: Qutcunejue autemputant.
Prima in duas.Prim6 priniittit quoddam quod cft
radix, & fundaraentum ad oftendendii illius fub-

Trimum mt-

mens mouet,
•vt inteUigi-

ftanrix perfc£tionem , fcilicet quod mouet vtap-

petibilc , & intelligibile. Sccundo exequitur de

propofito. Secunda ihi:Intelltgihtlis autem. Prim:^

in duas, Prim6 proponit intentum Sccundo cx-

ponit ipfum. Secnn^iLi^^i :Horumautemprtma.

Dicit ergo , quod illud fupple primum moucns:

quod diftum eft cfte \mmohi\c,Mouet pcut appe-

tibile,& intelhqibtle:hAc enim folaSciMc^i appeti-

bile,& mtelligibile,»»o«f«r non ;wo/<i.Formaiur lic ^j/^^ ^ ^pcf,

ratio:Quando duo agentia ordinata fic fe habent, tihi^.

quod fecundii mouet mobile, inquantijm amat,&

defiderat,& intcUigit primii, ipflim primii moucc

ficutappctibile,& intelligibile : fcd primiicns, &

fecunda IntcUigetia funt huiufmodi,ergo,&c J^i-

nor patct,quiamouet ipsii amando,& defidprado.

Notandum, quod , ficut patet ex j. de Anima, Ohiecium,^^
cap.de Mouente : t.c>o.& ?4.&circitcr,aliter eft '""f"^'^ .
principuim morus intcllcttus prachcus ; & aiiter ^ffetttttim»^
ipfum obie<^um appetibilc.ODiediurn enim in fe uent,diffor-
manens non motiim,mouet potetiam, puta vnum miter.
pulchrum vifibilcaut pulchrum inteliieibile,mo- ^"^^'^'-'P
uet appcticum ad profcquendum:& intelleaum ad j '^^ y^g
intelligendum : & ctiam ad dirigpndum profpcur tr»t^fit fum
tionem,fi fitintelleduspradicus. Ipfe ^utcm in- commumdt-
telle(aus,fiueappetitus,mouent,& moucntur.Pri- «J«r«w»«-
mum autem mouens,quod eft prima Intelligetis,.
dicitur moaere ficut appecibile , & defiderabile;
quatenus motus caeli eft caufatus ab aliquo pro-
ximo mouentcquod cft aliqua feciida Intelligen-
tia, quae mouet caelum propter ipfum primii mo-^
uens immobile,vt propter finem amatum,& defi-
deratiun,vt fcilicet fccunda Intelligentia aflimilec
fe primae in caufando , & explicet in adium id
quod eft in primo mouente virtualiter.non cninx
motus caeli eft proprer gencrationem , & corrup-
tionem inferiorum,vt propter finem:curn finis fit
porior eo,quod eft-ad fincm. Prima crgolntelli-
gentia,dequa hic appropriatc Philofbpnus loqui-
tur,eft primum mouens ,quod mouct ficut obie-
€tum appetibile,& intelligibile. Deinde cii dicit;

fforum autem prima eadem.ConcupifiibiU ^
quidem enim ipfum apparens:voluntahiU aU'
tem ipfttm primum exiliens honum, Appeti-
mui^quia videturmagis^cjuam videtur ; ^«/4
appetitui princtpium efi inteUigentia.

IntelU^iis autem ahintelligi mouetur.

Exponit id quod propofucrat,diccns,qu6d hor
rum autem prtma eadem,id eft,quod in piima In-
telligentiaidem eft primurn intelligibile,& primti
appccibile.VuIt dicere, qu6d licec apud nos qua- intelUgihiU,
doque aliud fit,quod mouet ficutdcfiderabile,vel & »ppetibil*
apperibile bonum;& aliud quod mouet ficutbo- bonumtnpri-

■ n- -L-i o ■ r mdlnteUi-

num intelligibile , & vtrunquc lit mouens non -^ r^^
motum:ficut apparet in incontinente , qui fecun- .^,;» 1,^1 «»
diim rationcm mouetur a bono intelligibili : fe- nohu oppofi-
cundum ^utem appctitum concupifcibilem mo- tumcomith-
uctur ab aliquo dele6babili fecundum fenfum , li- ^*''
cct non fit bonum fimpliciter , fed folum fccun-
dum quid : tamen in primo mouente eadem funt
primum intcllicibile , & primum dcfiderabile.
Cuius caufam fubdit : ^««.1 concupifcihtle cjuidem y^j^ iK.d *.
ipfum apparens,id eft,qu6d concupifcibile fecun- <^ q.depr*-
dum fenfum eft apparens bonum.Primum autem *«»» ff't.
voluntahtUyid eft,primum bonum,quod eft appe-
ribile appetitu rationali , quae cft voluntas. Ipfum
eft exiftens honum : & ideo fimplicicer cxiftens.
yippetimui autem.Capplc appetitu rationali idem,
quia videtur , fcilicet efle bonum , magis fupple

quam

Ethit.

T^j7.

IntelUaM
0t»>t*tur«i
imtlligiUU,

$7

I. CMtl»p«.

liAfiMnti»
tmmdilM efi
frimnm in-

uiiiihiUum.

I

Ordo inteUi-
Xi^tium ex
n»tura rei
IdetMfhyfici.

Summ^II.

qaam ccontrario,{cilicet <}*od videtur honim^MU
appetitur. Hoc enim inrercft inrer apperimm (cn-
firiuum,&:rationalc:quia idquod appentur appe-
titu (cnfitiuo, vidctur bonum quadoque co quod
apperitnr. Nam frequeoter concupifccntia fcnfi-
riua pcrucnit tationcm ^ vt videatur ei bonum,
quod eft delcdbbilejicct non fit bonum fimplici-
tcr, Scd id quod appcrimr appcrim rarionali,ide6
apperitur,quia vidctur bonii {ccundu ic.Vndc 3.dc
An.t.c.f 5 .dicitur qu6d ifti duo apperims siit qua-
doque fibi cotrarij.Et ideo fiibdit,qu6d frincifiii
fupplc Mppetitut rarionalis eji intellirentiM , quia
nihil appetimr nifi cognitum, fi {cnfibile, (cnnbi-
liter; h intellc<auale, intellc<^aliter. Intelledus
autcm mouemr ab obiecto intelligibili. Sic ergo
primum mouens mouct vt appetibile, Sc intelli-
gibile : quia in co hxc ambo fiinteadcm , ciim
jpfiim fit bonum fecundum fc , & fimpUcitcr.
Deinde cum dicit :

InteBigihflis Mtem alterd eoelementatio
fecundumfe, (jr huiui cAufafulfJiantiafrimay
^ huius qu^fimpliciter^ (^fecundum aSium.

Profequimr de propofito.Circa quod facit fria.
Prim6 inquirit perfediones illius fubftantias ex
pane fiiimet , vt habet rarionem intelligibilis ,&
appctibilis. Secondd cx parte primi mobilis mo-
uct. Terri6 ex parte ipfius appetcnris , & inrelli-
gcnris, quod clt ip(a anima cacli , puta ipfa Intel-
ligcntia, fiue fit forma csM , fiue motrix tantum,
dequo habitum eft 8. huius. Sccunda ibi : Mouet
MMtem. Terria ibi : DeduHio enim. Prima in duas.
Prim6 inquirit eius pcrfis^onem ex hoc , qu6d
habct rarionem intelligibilis , oftendens hanc
conclufionem , quod ipfiim cft primum in ordi-
nc inrclligibilium. Secund6 cx hoc, quod habet
rationem apperibilis , oftcndens hanc conclufio-
nem , quod ipfa eft priraum in ordine appetibi-
lium. Sccunda ibi : At vero, & (]uod honum. Pri-
ma in duas.Primo oftcndit concIufionem.Secim-
d6 remouet dubitarioncm. Sccunda ibi : E^ an-
tem vnum, & Jimplex.-Dicit eTgo,qii6d Intelltfi-
bilis MUtem altera efi coiilementMtio fecunditm je :
Vult dicere, qu6d ficut mouenria, & mobilia ha-
bcnt fuam coclementarionem , & coordinatio-
nem : fic &" intclligibilia habent fuam : qnat co-
ordinario vocamr intelUgibiUs , quatenus, vnum
intclUgibile cft principium intelligendi aliud :
ficut vnum mouens-cft akeri principium, & cau-
(a mouendi: fieut igimr cx ordine mouentis , &
moti probamm cft primum-mouenseflefobltan-
tiam, & a6him : fic eriam arguit ex ordine intcUi-
^ibilium cfle aliquod primum inteUigibilc. Ideo
lubdit, qu6d huiw, (cilicer coclcmentationisin-
KMigihilisyfubftantiM eftprimM. Nam Metaphyfi-
cc loquendo fiibftanria eft primum cnrium cogni-
tione. Ex 7. huius, t. c.4. Nam accidenria cogno-
fi:untur per fubftantiam , pcr quara diffiniunmr,
Et huitu ejuafimplex , &,jecHndum aEium, id cft,
inter fubftantias prius eft intcUigibilc fimplex,
quam compofitum. Nam intelleciio compofito-
rum depcndet ab intellciHone fimplicium : Ite-
rum inter fimplicia in genere Subftatiz, adhis cft
priiis inteUigibilis quam potenria : quia potcntia
per adum diffinitur ex 9. huius^t.c.if.&circitcr.
Et mnc fupplendum eft quod ciim priraum mo-
ucns fit fubftantia fimplex, & aftus, ipfa erit pn-
mum in genere intcIligibiUum.Deinde cum dicit:

38

Cap. II. 458

£/? autem vnum ^ fimplex non idem.
Vnum enimmetrumfignifcaf.fimplex autem
qualtter hahens ipfum.

Rcmouct dubitationcm. Credcret cnim fonc
aliquis quod Ariftotelcs cx hoc quod ait primum
mouens efte fubftantiam fimplicem , incidcret in
opinonem Platonis , qui ponit primura rerum
principium,ipfumvnum intelligibile. Hocautem
remouet , aflignans cifFcrcntiam inter vnum & vnum rV
fimplex , dicens , quod autem xmum , & fimplex funfUx dife-
non idem. Enim pro <i\iia.,vnumfignificat metrum, runt.
id cft, menfuram , ex i o. huius. Stmplex autem
fignificat difpofitionem quandam abtolutam fe-
cunditm quam MlicjHid aliejualiter fe habet. Puta
non cflc compofitum ab aliis : & idco vnum , & ^" *'"*•
fimplcx videntur fiarmaUtcr diftingui ficut rcfpe-
^uum, & abfi)lutum.

SFMMJRirM,

Primum mouens efTc primum appcti-
bilium : & finem eius , rcperiri in immo-
bilibus, qua: bene explicac Dodor.

ATverOy dr bonum, ^ quodpropterif-
fujh eligibile in eadem coelcmentatto-
nCy cr optimum femfer \ ttut froportionale
quod primum.

Oftendit fubflantiam immaterialem , quac cft
primum mouensjcfle primum in gencre appcribi-
lium : quia primum intelUgibile, & primum ap-
petibile vel funt idem numero, vel fe propoitio-
nabilitcrconfcquuntur.Circaquod duo facit.Pri-
m6 oftendit conclufionem. Secundo remouet
dubitationem. Secunda ibi : .^ia autem efi.
Dicit ergo , u4t vero & quod honum , & pro-
pter ipfum eligibtle, id eft,qu6d illud quod eft pcr
fe bonum,& per fe eligibile,eft in eadem coeteme-
tatione: quia fempcr optimum , fcilicet in gcnere
apperibiUum , eft fupple idem numerocum co,
quod eft primum intelUgibile : aut eft proportio-
nahile quod primum. Hoc autcm ideo dicit, quia
intelUgibile , vt fic,eft in intelle<^:appetibilc au-
tem vt Cic, eft in re extra : quia bonum, & malum
funt in rebus ex 6. huius ,r. c. 8. ideo dicit qu6d
fiint idem numero , aut proportionabiUter : licct
fecundum rem primum imelligibile fit priraum
appctibile. Et tunc fupplendum eft quod cum
primum mouens , quac eft fiibftanria fimplex &
a£his ; fit primum inteUigibilc , & eodem modo
prirnum appetibile. Quare fequimr quod crit
primum apperibile quod eft oprimum. Ita qu6d
idem fit primum intelUgibile, & primuni appeti-
bile. Deindc ciun didt :

^ia autem efi quod cuitts gratiain mobi-
libiss, diuifoosiendit. Eji enimalicuiquod
cuiusgratia : quorum hoc quidem eji^ hocve^^
ro non efi.

Remouet dubitarioncm. Quta cnim bonum, &
apperibile lubent rarionem finis , & finis non vi-
dcmr dtc in rebus irnmobilibus,vt j . hiuus,t.c. j.
dicebamr , ideo crcdetet aliquis quod primum
O o 4 mouens

Al. immobi-
lcm.

t. Conctufte.

Suhfiantim
immtbiiu ejl
frimum nf-
fetibilium.

Uifferunt
quo ad efe
tntelUgiinle
^MffetibiU,

fuiiti etfi
non feiiptr
pnu que.

440 Lib. XIL

mouens immobilc none(Ietappetibile,&bonura.
fioii duplex. Hoc aiitem remoiiet , dicens , £«»<« autem iltud
quodefi cmw gratia, jd eft, finis, fit tn rebus im-
Tnobilibtii , oftendit diuifto , qux. f. datur de fine.
E>Jtm pro quia, id ejttod efi cuitu gratia alicui , id
eft,finis. Quorum hoc cjitidem efi, fcilicet finis eius
Jn rebtu im- qui prjeexiftit.//oc vero eft lcilicet fipis quomodo
rnobilihui re- qui noK praeexiftit.Vult dicete , quod finis eftdu-
fttiturfinu pj^^ fcihcct finis cuitts, quod eft ipfum obiedum
in quod renditur ; & ifte cft finis prscxiftcns,
Alius eft finis (jtio fcilicet ipia operatio qua obie-
ftum atcingitur : & hic non prxexiftir. Primo
modo potcft elle finis in rcbus immobilibus: quia
aliquid potcfttendere inobieclum immobile per
propriam operationem : ficut de fado oportet
concedere in beatis,qui per operationcm intelle-
€t\is,S<. voluntatis tcndunt in obiedum immobile
quod eft Deus. Quicquid ergo fit dc fine cfuo ,
cum ifte fit productus per adionem de genere
adionis, vt fanitas , & quscunque forma tcrrai-
pans motum : tamen certumeftiquo4 finis cuiut
poteft in rebus imraobilibus reperirL

SVMMARIVM.

Motum primi mobilis efTe localem, Sc
primum mouens efie necefle eflc , quia
immutabile. Icem qua neoeflicate moue-
tur primum mobile j an finis cancum , vel
effediui.

Metaph.

T.C.J8.

40

^l.mouctur"

Trimiim mt-
hile a primo

tnotorc priion
tnotu, qui lo-
taiti t/l per-
fetue motteri.

"Differenli»
mctm loc*lu
nb aliii.

MOuet autem vt amatumyinoto vero alia
mouentur.
Si qtudemigitnr alicjuidmottetur, contin-
git, & aliterhabere. ^are latio (]u<tfrima,
^ a^ta efifecundum quodmouetur. Ex hac
aiitcm continnt aliter hahere fecundum lo-
cum^ cfji fson fecundumfub^iantiam^

Inquirit perfedioncs illius fiibftantiae ex parte
prirm' mobilis quod mouet. Et vulr habcre iftam
conclufionem.: quodprimafubftantia fit ncccfte
eflc. Circaqaod duo facic.Prim6 oftcndit motUm
primi mobilis cllelocalcm, Sccundo ex hoc often-
dit fhtentum. Secunda ibi : Quoniam autem quir
dem. Dicit ergo,, quod fiipple primum mouens
tnouet vt atnattim vt oftenfum eft: & per confe^
quens necellc e(t aliquid cftc ab ip(b primo mo-
tum, {cilicet primum coelum : moto vero, fcilicct
illo primo mouentur alia : quia mediante primo
mobili mouctur inferiora.Et fubdit <iu6<iSiqMide
igijur altcjuid mouetur,(c)[\ct\. perpetu6:puta pri-
mum caelura. Vt fupponicur cantingit aliterfe ha-
bere, id eft , quod oportet quod contingat ipfum
alitcr , & alitcr fe habcre : ita quod femper fit m
eadem difpoficione quantum ab fubftantiam : li-
cct variecur quantum ad motum,&di(pofitiones
partium. Vt patet tr. 8. Phyfic6rum,t.c.73.& cir-
citcr. Ideo fubdit : jQuareJatio, id eft, motus lo-
cilis cfi prima , (^ aUns fecunditrn cjuod mottetur,
rprimum mobilc, fccundum .ilios motus a motu
locah' : puta /cciindum generationcm , ^ corju-
ptionem, augmeritura,& decremcntum : & ctiam
alteiationcm : opjrtc: quod aliter (e habcat fc-
cundiim aHquod abfblutu fibi in exiftcns:puta le-
cundum fubftantiam, vcl Qiiantitatcm,vel Qua-
litatcm. Quod aurem mouctur localiter , licet (c

haheat aliter fecundUm locum ,^. fecundum vbi,
quae vidcntur qua:dam extrinieca locato : non ta-
7nenfecundM7nfuhfianttam,ntc fecundum aliquani
formam abfblutam, proprie loqucndo. Quia igi-
tur caelum fe habct fic quod non variatiu: fecun-
dum fubftantiam , nec aliquam forniam abfblu-
tam propric loquendo : oporcet quod moueatur
motulocali tantiim.AUterautem ptobatur S.Phy-
ficorum,ex hoc fcilicer qucd nulllis motus potcft
efle perpetuus, & continuus pra;tct localcm , &
circularcm tantijm.

Notandum,qu6dquidam cxpofitor dicit,qucd, s.Thmiu ^,
meliiis dicitur qu6d primum moucns mouet quafi
amatum, quam quafi defideratym : quia dcude- Al.amoiau-
rinm eft eius quod non habctur : amatiun ctiam '^™-
eft habici. Scd hoc nihil valct : quia defidcrium
cftctiam rcfpcdu liabiti ,vt didum fiiit ini.hu-
ius, jn prologo. Vndc & dc Deo, a fandis Ange- Defiderium
lis iam habitodicitur i. Petri. In quem defide- *ft etiamre-
rant Angcli profpiccrc. Et idc6 vtrumque bene Jr'"'* Ifbiti.
dicitur , & quod mouet inquantum amatum , &
inquatitum dcfideratum. Deindecum dicit :

^oniam autem eji quidemmotiens ipfum
immobilc ens, a£iu ens, hoc non contingit ali-
terfe hahereniiUatenuf. Latioenim prima
mutationum : huitts aufem qua circulo : hac
autcm mouet hoc,Ex neceftiate igitur efi ens.

Ex hoc oftendit intentum dicens , qu6dpri-
mum mouens fit fubftantia, qua: neceflecft cfle:
& intcndit talcni rationem : Prima fubftantia eft
omnino intranfinutabilis : ergo neccfle eft elle.
Confequcntia paiet, quia oppofitum confcquen-
tis ijifcrt oppofitiun amccedcntis. Antecedens

firobatur exhoc : quia cui non ineft motusloca-
is , ncc ahquis alius : cum primus motus fit lo-
calis, vtptacoftcnfiimeft, eftomnino intranfrau-
tabihs : led prima fubftantia non raouetur locali
ter : quia prrmum mouens non mouetur motu
quo mouet. Ergo ncc mouetur aliquo alio motu.
Et per confequcns eft omnino intranfmutabilis.
Circa hoc autera tria facit. Quia prini6 oftendit
propofitum. Sccundo exponit ipfum. Teati6 in-
fcrt corollarium. Secunda ibi: Etnecejfitoihene.
Tertiaibi : Ex tali igitur. Dicit ergo qu6d,^o-
tiiam autem cjuidem ipfum mouens efi ens immohi-
le aBu ens , hoc non contingit nullatenm aliterfe
hahere, Quia fcilicct eft omnino inrranfrautabi-
le : quod probat, quia, Latio, id eft, raotus loca-
lis eft prima mutationum : httitu autem , fcilicet
iationis tjus circulo , id cft , intcr motus locales
primus eftmotus circularis. Hac autem , id cft,
circulatione mouet hoc , fcilicet priraum raoucns :
& pcr confequens non mouetur tali motu quo
•mouet. Si igitur priraii mouens no mouctur mo-
tu circnlari, qui cft fimpUcitcr primus rriptus , cr-
go ncc aliquo aHo, & per confequens non poteil
aliter fc habcre : fcd cft omnino intranfmuta-
bile : cx quo infert , igitur eft^w/ ex necejfitate,
idcft, nccellc efle. Deindecum dicit':

Et necefita4 henc^ drfcprincipium. Nam
neceffarium toties, hocejuidem vi quedprater
impetum. jllud veth,fne quo non hene. Hoc
autem non contingens aliter , fedfmpliciter.
Ex tali igiturprinctpio depetidet calum , &
natura.

Exponit

41

3. ftnclufic,

Subfimti»

iramobilti efi
nece£e effe.

Ltuio eft pri-
mui motuU. i

§iMod nm
meuetur lo-
ealitet nee
aliter.

Immobile tr-
go neeejfeejft.

Summas 11.

metartt dt-
cUr*t.

triflfXA

Sliufnntctf- Exponh quod dixerat, (cilicct qtut fit nccdE-
^ttas frms taj primi rooucntis , inquantum eft prindpium
pcimi^otus : oftendens quud eft neceflitas finis,
dicens, quod EtnecejfitM cuitu <r/?l"upple in bene
fe habere.id cft, vt habet raoonemboni,& finis,
& C\c eft/>rw7ri/>w fupple primi motus,vt f habet
rationc nnis , & amati.Quod probat a diuifionc:
Na neceJftriS dititur forw/.ttiplidtcr.H«<r ^uide,
id cft, vno modo vi, id eft, fecundum volcntiam:
quia fr^ter impetum , id cft, quod accidit prattcr
impctum rci : puta cum lapis fcrtur fijrfum.
Jllud verotiA. cft ,alio modo didmr neccflarium
Jine cjuo non bene fiipple potcft aliquid cllc, vfcl
habere fincm : ficut dbus cft ncccuarius ad vita
animalis : & currus , & equus ad pertingendum
finem, fiuc tcnninum itincris. Hoc OHtemM cft,
alio modo dicitur ncccftarium quod cft»»a
contingens aliter Ce haberc : fed fimpliciter cft,fid-
licct neccflarium, & (ccundum fc. Et cft fupplc-
dum quod primum mouens non mouet ncccfla-
rio cxlum primo modo:quia quac funt fecundum
violentiam,fiint contra naturam. In rcbus autem
incorrupribilibus nihil eucnit contra naturam :
ex 9. huius Text. com.17. & rirdtcr. Nec etiara
tertio modo. Quia cum primum raobilc fit mo-
Dcns fcipfum, ex 8. phyficoriira , quatcnus, fcili-
cct habet Intelligcnriam motricwn appropriatam
fibi:quod autem mouct {eipfum,habet in Cc qu6d
littm fiS poffit moueri , & non moucri ; fcquitur auod
nectfttMifi- primuraaclumnon moacturncceffitatc abfolu-
»K &^"'* ta. Rclinquitur ergo , qu6d mouetur neceffitate
2)^ "*'* icamdo modo dida , ita quod ncccffitas primi
motus fit ncceffitas cx finc : cx hoc quod finc
pcrpctuitate illius motus non cflct ordo conue-
niens ad fincm. Primumergo mouens mouct vt
Cthtm <^ gjjjj^ Vnde tcni6 infcrt corollarium,diccns quod
Ex tali igitur principic quod cft primum moues,
dependet cdlum, & nofura. Vt fcilicct a fine : &
eriaro \ prindpio effefWuo : cxlum quidem , &
quantum ad fuam fubflantiara , & quantiim ad
motum : natora eriam , quatcnus omnia natutA-
lia dcpcndcnt a caclo,& a motu celi dcpendcnt a
Ir teTiwZ P""*°- Exhisinfi:rtquidamexpofitorqu6dcura
ttun ctli , ^ neccffitas primi motus non fit abfbluta : fed ex
quMiterdi- finc qui cft primum prindpium, fciUcct Dcus :
tuntfuhiMett iHud autcm quod intcnditut pct momm cft affi-
v¥ti»t*tt } niilatio ad ipfum : affiraflario autcm ad id quod
eft inccUigcns , & volens ( qualis eft Dcus, vt in-
feri^s diccmr ) attenditiir fccundum intcUigen-

fctiam & voluntatem : ficut arrificiata dicuntur
arrifid aflimilari , inquantum in eis voluntas ar-
rifids adimplctur. Quia inquara ficcft , fcquirar
qu6d tota neceffitas prirai raotus diuin» fubia-
ceat voluntati.

SVUUJE 5ECVNDiE
Cap. UI.

Primom raoucns cflc fummi felix, viuens, pcr-
fedum,virtutis infiniuc , bonum.

S VM MA RJ Vli,

Primum moacns cfTe fumm^ fclix, &:
bcatum : atquc in co cflc maiorcm delc-
£lationcm,qukminVlloaIio. Quzbcnc
cxponic Dodor.

imtira dt-

ftndtt ifti-

moiKMtrt-

S. Thtm.

T.CJ5.

45

4. Centluft».
In fmbfiamti»
immehiU *ft
tHMximm de-
ItSMia , qttm
ifl ftlitittu
iffimijf *ii«-
rum.

T>tlt3Mtio
vinttrtt aM-
mtntmu*.

Dei (^ B*4-
ttru utmm.

■ Cap. III. 441

DEduSfie autem qualis optima paru»
tempore nobu.Sic emmfemferilludejf,
nobis quidem impopbtle,

Inqnirit perfe<5Hones illius fubftanri* ex par-
tc appctcntis , & intelligcntis. Ex quo oftendit
duo. Vnum eft : quod primum mouens , qui cft
Deus, eft fummc fcUx, & beatus. Secnndura efb
quod cflcnrialiter viuens , ibi : Et vita autem.
Circa primum duo fadt- Primo quod in ipfo in-
tclligentc, & appetenre primummotum, cft ma-
xima delc^tio, quae cft cius bearimdo, &r fclici-
tas. Secundo oftcndit qu6d in ipfi> obicdo intcl-
ligibili , & apperibili , quod cft primura moucns
Icipfum intclligcns, cftalrior, & pcrfediordclc-
ftario quam in aliquo aUorum. Sccxmda ibi : Se-
ipfum autem inteUtgit. Priraa in duas, Primo pro-
porut intcntum. Secundd probat. Secundaibi:
.Quortiam autem, & deleBatio. Didt ergo, qu6d
'Deduilto , id eft, quacdam delc£bbilis difpofirio
cft fupplc in ipfo dcfidcrante,& intclligeiuc,^>«t-
/« optima paruo tempore , potcft fiipple ineflc no-
bis. JUMd enim , fdUcet iniclligens & defiderans
eft femper fic,id eft,in tali difpofitione dcIe<Slabi-
li : tjuod cjMidem n^bisefi impojfibile ,qu6d fciUcet
in Ula difpofirione oprima , & dcledabiU fimus
fcmpcr:quod intelUeendura cft pro flatu ifto :
alitcr didum Philofophi non eft vetura , quic-
quid ipfcfenlerit, quiafonc futurara vitara non
credidic

Notandum, qu6d fi primmn mouens,quod cft
Dcus , mouetvt intelUgibilc,& amabilc : oportct
qu6d primum raobile ipfiun intclUgat, & amct,
inquantum , fciUcet ipfaintelUgentia, quae rao-
uetcatlura, intelligit , & amat priraum roouens :
cx qua intclle<fbone confcquitur in ipfo fumma
dcle^rio ; ciim eius felicitas confiftat in amorc,
Sc contemplarione mouentis primi. Quam feli-
dtatcm , & nos fperamus habcre , non pro ftatu
iflo,fcd pro ftatu futuro : licct & modo poffimus
habcre aUquam ralem dcle<Ebrionem optimam,
Ucet impcrfedam , & in paruo icmpore, & al-
terius rarionis ab iUa pcrfc^ , quam fpcramus.
Dcinde ciimdidt:

^oniam , dr delecfatio aSfus huius. Etpr»-
fter hoc vtgilatio,fettfus., (jr inteUigtbilia, dr
dele^abilifimum. Spedes veti , & memorid
fropter hoc Jntelligentia autem qut fecun-
dum fe eitts quodfecundumfe optimum , &
qud maxime eitss quodmaxime.

Probat quod dixcrat , quod , fciUcet in iQxx viit\J.i.^
huius confidcranris,& intelligcnris, primum nio- +'• ^-^'
uens cft fiimma deleclatio, diccns : Quoniam &
deleSatio huiu/ aBtts , id cft ,qu6d dclcdario fc- ^

quitur zStxxva intelUgcnris & dcfidcranris : Quod
probat a fignO dicens : Et propter hoc , quia Cdli-
cct dclcA^o confequitur opcrationera adhia-
lcra, ide6 vtvigUatio, & fenfMs,& intelligentia.
tfi deleSabilifftmttm , id eft , qu6d raaxiraa dcle- . .
dario cft in vieilia , & dura horao zGta fcnrif,aut Z.*^' "•"»*♦

.11 /• /• • 11 r* • /\ m^nm ^tiO»

mtcUigit : fcnfus emm , & mtcllcctus m athi „ud« tUU-
comparanmr ad fenfum , & intclle£hun in po- fi4Mr«.
tcntia , ficut vigilia ad fbmnum. Quod probatt
quia aUa,puta fpedes in memoria; Vcl fcamdum
aliam littcrara Specits , & memorit, funt fupple
deledabiles propter hoc, id cft, propter opcrario-
nem aliquara a^alem,inquantum JciUce: fpecie,

vCl

JntfUigibiU
ftnfibile, dr
intelleclui
fenfum '*'*-

«Mif^".''

4i

JnteUeBui
queptciiofit
iiitcUiiibUut

JnteUcHen
au»ndo fit
0ciM,^ quid
ftlfu ingenere
inteUigibiliS.

Aj.inteUc&u.

441 Lib. XII.

vel pcr (pcciem irt raemoria menti noftrat aliqux
operationes dele^biles prxterita! , aut futurjB,
ingeruntur quafi praefentes. Ex quo infert qu6d
propter hoc , quia fupple delcdatio confiftit
in adtu (enfus , &intcilcdus , intetligenti^ autetn
fecmdumfe, id eft,adus intclligendi,inquantum
huiufmodi */? eiui quod efifecundttm fe opttmumy
quod cft bonum intclligibile. Nam bonum intel^
ligibile «xcedit bonum {cnfibiic : ficut bonum
jmmobile, & vniuerfaic, bonum mobilc, & par-
■ ricularc, & per con(equensdeledatio in aiflu in-
telle<Shis eft prior illa, qus cft in a<Stu fenfus. Ex
quo infert & ^»<e maxime efi eius cjuod maxime,
id eft , auod maxima , & pcrfediffima intclii-
gcntia ut maximc optimi obiedi , quod eft
primum ens , quod eft Deus , ad quem fequitur
maxima dciedatio. Ex quo patet quod intelligcn-
tia intelligens,& appeten? primum raoucns,quod
cft primum inteiligibile , & primum appetibile,
maxima fruitur deledbatione conicquente cius
feiicitatcm. Dcinde cum dicit ;

Seipfum Autem intelligit intelleSittsfecun'
dum tranfumptionem inteltigAilu. Intellip"
biiis autemjit attingens, (jr intelligens \ijua-
re idem intelleSfm ^ intelligihile-fufcejitihite
eniminteUigibile , cjrfuhlfantia intelligen-
dum eft a6lualiter habens . c^uare iilud mdgis
ffio^quod 'videturintelleSius diuinumhabere,
(jrjpecuiatio dele6fabilifimumy(jroptimum,
Si igiturfic bene habet , vt nos , quandoque.
Deusfemper mirabilis. Siautem magu^adhtic
mirabilius habet aiiquis.

Oftendit quod in ipib obieftq intelligibili, 6f
appctibiii, quod cft primum mouens feipfum in-
inteiligcns , eft aitior , & perfcdior delaSbtio,
quam in quocunque aliorura. Et quafi intendit
talcm rationcm : Proprer vnumquodqnc & illud
magis, I. Pofterionun t.cj. fed aiia habcnt dele-
<Elationem inquantum attingunt ipfum primum
per adiim intelledus , & appetitus '; ergo multo
magis ipfum primum feipfum intcUigens , & vo-
lcns habcbit dele6tarionem. Dicit crgo, quod in-
telleSlus fupplc alius a primo intelligit feipfum fe-
cunditm tranfumptionem intelligihilii inquantum
tranfiimit, & concipit in (e aliquod obie^m in-
telligibiie. Nam intclligit fc intelligcndo aiiai<x
3.dc Anima.t.c.j.& i j.Et criam de primp vcrum
cft inquanrum concipit obic<5tum intelligibilc
non aliud a le : ideo fubdit , quod intelUgibilii
enirn fit fupple ipfc intcllc<5tus attingens , kilicet
aliquod obie<5tuin. Ex quo infert: Quare idem
crit intelleUtts, & intelligthile , co modo quo Ici-
iicct dicimus ficri idcm cx cognofccntc,& cpgni-
to. Qualitcr autcm intellc<Stus attingat inrclfigi-
bile, cxponit dicens, qijod intellc<SbJs fe habct ad
intelligibile obie<Sium ficut potentia ad a<5tum,&
pcrfe<Stibilc ad perfe<Stione cuius eftfufceptiuiim:
& idco intclle<Sluscftfufccptiuusobie<StiinteIli-
gibihs , & {pecialiter fubftantis , quatenus fub-
ftantia eftpropricj&primun) intclligibilc.i&quii
vnumquodque fit a<Slu , proiit rccipit fuam perfc-
«Stioncm : idco intelle<Slus a<Sluatur inquantura
fcilicet recipit inrelligibileiede autcm adtu in ge-
here intclligibilium eft cftc inrelligibile , fiue in-
tclle<Stus : & quia vnumquodquc agit vt eft a<Stu :
ideo inteKtUui efi agens, & opcrans, id cft,iatclli-

Metapii.

gens inquantum attingit obie«Stum inteUigibile.
Quia igitur flc cft, qu6d intelle^ut fit aBu tntel-
Itgens pcr hoc quod attingit obic^Stom: & propter
vnumquodque , & illud magis , fequitur quod
quicquid djuinum , aut nobile , vt cft intciligere,
& delc<Stari, inuenitur in intelle<Stu atungcnte
primura inteiligibile. Multo amplius inuenitut
in ipfo primo intclligibili cdmprehendenrc , &
aitingcnte fcipfiim perfediori modo: & ideo cius
deIe<^tio eft dcledtabiliffima , & optima. Ide6
.fiibdit : Quate ■Hlud magis ifio, quod videtur eft
inic[\t{kai'diuinumh^ere, id cft, qu6d intclligc.»
rc , & quodcunqne aliud diuinum magis videtur
habcre iliud primum , quam quodcunque alio-
rura. Etfpeculatio cuittseR.qmdernd9le£lahiliJfi-
mum , & optimum. Et fubcUt : Si igitur primum
intelligibilcquod eft Dcus -.fic hene fempier hahet
vt nqs tjuando^ue Dettsfemper mirabilis.Siautem
magis-adhuc mirahilim hahet aliquis. Vultdicere,
quod cum dele<Statio, quam nos habenws intcUi-
gendo primum intcliigibilc.fit optima,Iicet eam
pon habeamus femper, fed quandoquc; fi Dcus
habeteara fcmper , mirabilis tfteius feiicitss: &
fi eam iubet fempcr nobiiiori,& intcnfiori modo
quam nos quandoqucadhuc eft mirabilior. Hoc
autcm fic, quod fcilicet illam dele6tationem ha^
bet Dcus diuturniqrcra quam nos,quia sternam)
& habet cam perfe<Stiorem, & intenfioiicra , quia
ipfe foius feipfum perfc<Stc comprehendit a<Stu
infinito » & adxquato ipfi obie<Sto , gyod eft ipfa
fua propria eflentia, Q^od dc nuUa creatura dici
poteft.

SVMMARirM.

Primutn inccll|gibilc,quod cfl:Dcus,efl*e
viucns j Irem bonum , & pcrfedum non
cfTe excludenda ab illo primo principio,
contra Pytiiagoricos, & alios.

ETvita aatem vtiejue e:(iflit: etenimin-
telle6ly4 afiM.s vita,ji(ud autem ipfe
aSius esi:a^fts atttem.quodfecundumfeiilius
vita optima^^ fempiterna.Dicimus aute De»
animai effefempiternum optinram. ^uare vi~
tay dr duratio cojiiinua , (jr aterna e.xiHit
Deo : hoc enim Deus.

Oftendit fecundum , quod fcquiturcximme-
diatc di<Sto , quod fcilicct primum iiitelligibile,
quod eft Deus, eft elTcntialitcr viuens,& quxdam
vira, dicens^ quod vtta vti^ue exifiit,Cci\icet ipfe
Deus,quod probat : Enim pro quia, acltss intelle-
^w.puta injcelligcrecft quxdam vita. Jpfeautem
Deus efl iXud , vd idfalicctprimum quodeft
Deus,eft ipfc, fcilicct a<Stus intclligendi,quiaipfe
eftfuum intelligere : aBtts autem, fcilicet inrelii-
gcndi in ipfb e^, (^ui fecundum fe efi vtta optima,
& fempiterna iiliifs. Cijra intelligere fit homini
viuere, & proptct hoc fupplc,X)Kr/>«*«fccundura
vulgarem lationem«& famaro, Deum ejfe (juoddam
animal fempiternum,& optimum. Cuius ratioeft,
quia vita apud nos in folo animaii rcperitur pia-
nifefte : quia plarftx non ita raanifeft^ viuunt ;
quia igitur vita corapctit Deo ; ide6 animal no-
ipinafur : co;iciuditergo, ejuarevita , &, durMtio
continua , & xterna extfitt in Deo > id eft , quod

DeiTS

MjtUr ItHeit-
fiui, e^ exti''
fiui eft feli-
citM fnbftan-
tit, perfe.quM
ttUeriu* (it'
iufquf.

TeUtita*
Dei,(^tUio-
rum in ipeci*^
Utione ipfitu
(onfiftit.

4(J

J. ConclufU.

Subftantis
immobilit eft
effenti^liter
vit» (^ vi-
ttens.

Intelliger»
Dei eft De$n.

fideq.i efttod
li.di' t.d. 1 .

dift.x.Vttri-
fienfie.

lnttSigtr*
buillifenti
$ft vita.

Omnitptrft'
Mi* tjfmti*-
Uter tftitUm

InfeUDet
fnm idtm !a-

tiatamt, ^

t^M* itUeBi-

Summce IT.

Deas hocipfum cjuod efi , eft enendaliter flia vita
continua & zterna : nec ctiam aliud ipfc, Sc vita
fua. Confimutur fic ratio : lUud cui eft idem
clTentialiter fiium intelligerc,cft eftcntialitcr vita:
ied prinyim mouens eft huiufinodi ; crgo , &c.
Maior patet , quia intclligerc eft vitaintelligenti.
Minor patet : quiaomnis pcrfe^o eft cllentiali-
tcr idcm Deo : intclligcrc autcm eft pcrfedio in-
tclligenris.

Notandum,qu6d ficut viacre potcft fumi pro
primo adhi, qui cft eflentialitcr : vel pro fiMindo,
qui eft opus vitaj : puta fcntire, & monere fc , &
huiuimodi , fic & intelligcrc. Nam intclhgere
quantum ad primum adhim , eft quidam gradus
elTendi pcrfc^nflimus in cntibus , vt ficut viuere
quantum ad primum adhim , viuentibus eft cflc :
ex 1. dcAnima,t.c.j7. ^ic intcUigere intelligcnti-
bus eftcfte : intcUigcre pro fccundo a6hi cft ipfe
intcUe(fhis a6h:s , qui eft qusdam vita , & quod-
dam pcrfedtum , quod cft in vita :quia aftiis pcr-
feftior cft potenda : & inrcUigcns a(fhi pct fcihiis
viuit quam dormicns : hcet autem in omni alio a
primo , adus intcUigendi diftingiiamr rcaliicr i
fubftantia inteUigcntis, ciim fit quzdam qualitas,
& accidens pcr accidens : tamen ipie Deus eft rea-
liter & eflcnrialitcr fuum intcUigerc : aUoquin
habcrct (e ad ipfiim ficut potenria ad aftura : &
tamen oftcnfum cft, quod eius fnbftantiaeft
adus : nec aliquod accidens poieft fibi eucnire.
Benc crgo didtur quod fubftantia primi cnris cft
eflcnriahtervita, &qu6d adhis eius intclKgcndi-
eft cius vita artema , & optiraa. Dcindc ctim
didc;

^icuntjue autemfutant , vt Pythagmciy
(jr Lcucippui optimum , ^ nobiltfimum non
inprincipio ejfe.^are.^ flantarumyCJr Ani'
malium principia caufefunt. Bonum verOy^
ferfelium in hU qnaex his^ non reSfe exiHi-
mant.NamJperma ex alteris efi prioribui per^
fe6tis \ (jrprimumnon efijperma ,fedferfe-
cfum vt priorem hominem dicat alicjuis effe
fpermate. Non enim qui ex hocfit\fed alterum
€x quofferma.

^ia qutdem igitur efifuhfiantia aliafem^
piterna , S". tmmobilis feparata afenfibilibstSj,
mjnifeHum esf ex di^is,

Exdudit qaendam errorem,& falfitatem quo-

rundam qui impcrfedionem attribuebant primo

enri, diccns,qu6d non redc cxiftimant^KifKw^K*

Jxcludit putant, vt Pytha^orki, & Leucippm optimHm,&

Tortm »nti. nobiHffimum non ejfe in primo principio. Quomm

qHOTum. motiuum fubdit : Quia anitnaltum,& plancarum

funt vtiijue cauft boni , & perfedH , non tamen

bonum , & perfeSlum repcritur in ipfis ptincipiis,

fcd in prindpiatis. Vnde fcmina quae funt princi-

pia animaUum, & plantarum, finit imperfe€la, &

^ pari rationeputauenmt a primo prindpio debcre

Trtneititfft * i i- i ' o c n. •

fi, -J •"- cxcludi bonum , & perrectum : quomm impro-
bationem iubdit dicens, c[uodnonrecte extjtt-
mant. Nam fperma efl ex alterisprioribiu,& per-
feilis : & fperma non eft primttm , fupplc prind-
pium fimplicitcr ,fetL aliquod almdperfeElum; vt
fi altcjuis dicat hominem ejfe prioran fpermatt :
non enim hominem fcilicet (jui ft, id eft,genera-
tur ex /jocfpermatc , fed alterutn ex ^uofperma,
fcilicet dedditur, & hoc eft homo geiierans. £x

T.C.40.

T.C.41.

47

t*li non con-
nenit imptr-

ftciit.

Cap. III. 445

hoc ergo patec moriuum eorum nuUum efte:quia
ciam a£his fit prior potcntia fimpUcitcr, ora- A9u* tjt
nino eft darc aUquod agens primum,& ens, & in t^ totiti».
adhi : p>er qnod ens in potcntia deducitur ad
a6him, & iUud primum agcns eft perfedum. Er- E/i nliifMJm
gobonitas , & pcrfedio non repugnat ptincipio, fnbftMittsm
& minus orimo. Deindc epilogando concludit , T^ZLv*'
dicens , Qnod ejuidemigitur eftfubftoittia oliqttA ^^
fempttema , & tmmobilts ,fep*rata a fenjibilibut,
mtintfeftttm fdUcet eft tx his.

SVMMARIVM.

Primum moucns elTe virtutis infinitac,
quia mouct terapore infinico. Ratio falfa,
&: conclufio vera. Pulchra dubia mouec
Dodor , optime exponens Philofophum
ctfi non approbec cius dida in omnibus ,
fed in aliquibusreprobct. Concluditur
Dcum cfTe irapalTibilem , & immateria-
lem.

OStenfum eB autem , ^ non contingit
habere hanc fubHantiam magnitudi^
nem nullam. Verum fine farte indtuifibilis
efi. Mouet enim fer infihitum temfus e^ non
habet fotentiam infinttamfinitum. c^ioniam
autem omnis mngnttudofinita eH, aut infini-
ta: Finita quidem propter quod hocvtique
non habebit magnitudinem : Jnfinitavero
non , quia totaliter nuUa eFi infinita magni-
tudo.

Inquirit perfedHones prima: fubftantia mo-
uenris ex panc vinuris qua mouct , oftendens ex
hoc quod eft fijbftanriaincorporca nuUam habens
magnimdinem.Circaquod duo facit. Primo facic
quod dithim cft. Secundo cx omnibus praeceden-
tibus concUidit quod iUa fijbftantia fitimpalEbi-
lis, & inaltcrabilis. Sccunda ibi : At vero,& quia
impaffibilii. In prima partc fiipponendo quod pri-
mum moucns fit potentix innnitar,quatenus mo-
uet per tcmpus infim'tum,vl probatum cft S.Phy-
ficomm ; intendit talem radonera , quara eriam
acdpit ex 8.Phyf.t.c,78.& indc-Omnis magnira-
do aut eft finita,aucinfinita: fed virms primi mo-
uends , cum fitinfinitaexhypothefi, non potcft
cftc in magnitudine finita : quia nuilura finimra
habct potcntiam infinitam : nec poteft elTc in ma-
gnitudine infinita, quia illam impoflibile eft dari,
vt probamr 3. Phyficomm capitulo de infinito,
& eriam 1 1. huius,t.c.40.& inde,ergo non poteft
cile fubftantia primi moucnris in aliqua magni-
mdine. Didt ergo, quod Oftenftm eft autem in
8. Phyficomm , Quia non contingit hanc fubftan-
tiam , iciUcct priinam nullam magnitudtnem ha-
bere. Verum pto fcd, eft fineparte , id eft, impar-
tibilis,& indiuffibtiis. Cuius probationcm fubdit:
Afouet enim per tempns infinitum , firilicct cum
moueat {empitemo tempore, vt prxdidhim eft,&
finitum non habet potenttam infinitam. ^uoniam
autem omnis magnitudo tft fintta, aut tnfinita: Ft-
ttita cjuidem magnitudtnem non vtitjue hahebit
fropter hoc, fcilicet quod didum eft:quia nuUum
fimmm habet potcntiam infinitam. Infinitamve-
rh, (cilicct magnimdinem non habebit, quia tottt-
Itter nuUa magrtitudo eft infinita.

Notan

48

6. Ctntittfit.

Suhftantin
immthilti
magnitndine
mtiu tarrt.

»1

TrittiafiA'
ftanti» habet
virtiatm itt'
jinitMm.

firtitt tnfint-
tn ntn fotift
tffe in mn~
jnitntUne.

4?
Vtde in i .W.
x.q i,vin»d
pr»h*nd»m
infinitati, ^
d.Z.eiufUem
fy in quddli.
q.j.dr Heric.
Gand.qHtdli.
^q.i.fed de-
lir»ment»
./iuer.delpice,
(^NominaUs
tontemne.

JncoifiptJJibt-
littu efeHuU
non tmnuit
^irtittem
Cfiftf*-

Quotnodo Itx
motu infinito
frobMurvir-
ttn infinit»,
S.W.i.gF.i. ^
in trah. de
frimofrinci-
ff».

fluMliter fo-
teti» infinit»
nonfoffitefft
in msgttttU'
dttu.

444 Lib. XIL

Notaiidum, qubd, vt didum e^,iftaconGlufio
cum fua probatione fumpta eft 8. Phyflcoruin»
Et oportet pam fupponere , licct multa dubia fn*
cludat. Vnum eft,quando dicit quod fcilicet mo-
uens per tempus infinitum fit virtutis infinrts :
quia fi /ic , ciim quaclibet intelligentia inferior
moueat fuum orbem per t^mpus infinitura , fc-
cundum cum ; crgo quaelibet elfet virtutis infini-
tx , quod eft erroncum : nAforic dicatur qu6d
nullainferior mouet tcmporc infinito,nifi in vir-
tute primi.

Quomodo etiam valet illa confequentia :
Mouct tCTTiporc infiriitOjCrgo eft virtutis,vcl po-
tentiae infinifaejdubium eft. Quantum autcm Ipe-
(Slat ad pr^fens, poteft breuiter dici,qu6d antece-
dens fic intelligendura eft : quod squc bene con-
cludit propofitum : fi pofllt mouere pertcmpus
finitum, ficut fi moueret per infinitum:quiasquc
oportet ipfum efre in adu. Sed illud polle patet
de primo mouente quantum eft de fe.Cifct igitur
jion moueat motu irjfinito , ficut Ariftoteles in-
tcndit : tamenfi accipiatur ahtccedens illud,qu6d
quantum eft ex parte iua potcft fic mouere ; ha-
jbetur antecedcns verum , & acquc fiifficiens ad
inferendum propofitum. Confequentia autem fic
oftenditur eflc probabilis : Quia quicquid poteft
in aliqua plura fimul ita.perfed:e ficut in vnum
tantum, quorum quodlibetrequirir aliquam per-
fettionem fibipropriam, illud concluditur elle
pcrfciStius cx pluralitate eorum feorfum , ex hoc
quod poteft in plura : & per confequens infini-
tum, u fimul pouit in infinita, Vlterius etiam (i
naturae cfFeftus non permittat fimul infinita efle,
tamen caulk , quantum eft ex fe, fi poffit fimul in
infinita , ex hoc fequitur quod fit infinita : & ita
de primo mouente videtur concedendum, quod fi
poteft caufare fimul infinita , quod virtus eius fit
infinita : & per confequcns fi fimul habet virtu-
tem caufandi infinita:ita quod quantiim cx fe pof^
fet producere fimul infinita, licet naturs efFedus
repugnet, adhuc concluditur infinitas virtutis
eius. Oportet autemconcederequod fimulpoffit
quantum eft cx fe , ex quo quantum cft ex fe po-
teft caufare motum infinitum : quia faltem me-
diante motu infinito poteftcffeftus infinitospro-
ducerc.

Aliud dubium eft. Qualitcr verum fit qu6d
potentia infinita non poffit eflc in magnimdine.
Nec probatio Philofophi 8. Phyficorum, videtur
cogerc. Arguit enim fic : quod maior potentia cft
in maiori magnitudine : &ide6potentia infinita
non poteft el^ in magnitudine nnita. Nec poteft
cfle in infinita , quia illa cft impoffibilis ; ergo
potentia infinita non erit in aliqua magnitudine.
Sed iftud argumenaim non videtur concludcrc :
quia aduerfaiius , qui dicit potcntiam infinitam
cfle in magnitudinc , poneret ipfam efle eitifdcm
rationis in tota magnitudine, & in qualibet parte
magnitudinis, & ita in maiori ficut in minori ; ita
qu6d tota potentia infinitaeflet in tota magnim-
dinc,& totain qualibet parte : ficut anima intel-
kftiua eft tota in toto corpore, & tota in qualibet
parte cius, nec eft maior in maiori corpore quam
in paruo. Et fi iftam animam confequcretur po-
tentia infinita intelligcndi , illa effct in magnitu-
dine finita : & ita in parte ficut in toto:& in parua
ficut in magna, Similiter diccmrinprbpofito,
quod potcntia infinita in magnitudine cflet eiuf^
dem rationis in toto, & in parte.

Diccndum, qupd conclufio Ariftotciis quam

Metaph.

iHtendit, eft ifb : Quod potentia infinita non eft
in magnitudine finita,puta dftro extenfa per acci-
dens ; & hoc probat ratio fua hoc modo : Qua:-
cunque potcncia eft extenfa per accidens , maior,
id cfl, efltcacioreft in maiori magnitudine caete-
rispartibus. Exemplum de calore in igne , quia
m.iiorignis eiT: maioris , id eft, eflicacioris poien-
tiae in toto quam in parte. Ex quo fequitur qaod
omnis tahs potentia extenfa per accideHS quam-
diueftinmagnitudinefinita , poteftintclligicrc-
fcere in efficacia per augmfentum magnitudinis :
fed quamdiu intelligitpf poiens crefcere in effica-
cia,noneftinfinita ffccundum efficaciam : ex quo
fequitur qu6d talis potentia extenfa per accidens,

?uamdiu eft in magnitudine finita , eft intenfiue
nita,& non infinita cquia infinitas intenfiua non
poteftede fine infinitate in efficacia ; ergo fequir
tur quod potentia infinita in efficacia , yel etiam
intenfiuc non eft in magnitudine finita. Et tunc
Vltra : cum non fir aliquamagnitudoinfinita, pa-
cet quodnuUa potentia infinita cft in magnitudi-
ne. Coniungendo autem huic hanc conclufio-
nem , quam probat prarcedenti capitulo > fcilicet
qu6d primum mouens eft fine materia, fequituc
propofimm.Namomni extenfione ahquid exten-
ditur : & fi cxtcnfio eflet pcr fe exiftens , aliquid
eflet forma informans extcnfionem , extenfa per
accidens. Si ergo ifta potentia inlinita ponaturin
magnitudine,quaero quid eft extenfum iftaexren-
fione magnitudinis ? Non ipfa potentia infinita,
ficut probatum eft.Nec ipfa perficit iftam magni-
tudinem extenfam ficut forma matertam , qiiia
non eft in rtiateria , ex conclufionc pra:oftenfa ;
ergo oportet ponerc matcriam extcnfam ipfa ma-
^iwdine , qux materia perficeretur potenria in-
nnita; ficutcorpus noftrum extenditur magnim-
dine per fe extcnfa ; & perficitur pcr animam in-
telledtinam non extenfam : fed nullamateriaeft ir^
primo habcnte talem potentiam, vt pr^oftenfum
eft. Ex ifta igitur immaterialitate pracoftenfa a
Philofbpho Libet ratio Philofbphi efficaciam ,
cum hoc, quod intendit loqui de potentia non
extenfa pcraccidens, vt probatum eft. Aliternon
videtur concluderc ; fed difcutere de przdidis
magis fpe£bat ad o^tauum Phyficorum.

Notandum ctiam quod licct virtus corporis
caeleftis moticat inferiora corpora per tempus
infiniturt , non proptcr hoc fequitur , quod fit
mhnita :quia nonmouet nifi motum, & ideo m- ■virtuem
fluentia eft ex mouente primo , ficut iam ta<ftum finitwn.
eft dc fecunda Intelligentia qu£e«on motiet tem-
pore infinito nifi in virtute primac.Nec etiam po-
teft dici , qu6d caelum fit virtutis infinitae , licct
duret per tempus infinitum : quia maior duratio
nihil perfedlionis addit. Nam albedo , qua: vno
anno durat, non eft perfedior quam fi durct vno
dic tantiim. I n caelo cnim non eft virtus adliua fui
efle , fed fbliim ftifceptiua. Vnde fi eius infinita
duratio arguat infinitam virtutem, non tamcn ex
parte durantis , fed ex parte principij ipfum pro-
ducentis & perpctuo confcruantis. Dcinde cum
dicit :

jtt vcro quiA imfapbUiis, ^inalferabilis^
Omnes emm alij motus foHeriores fmt eo^qui
efi fecundum locum. Hactjuidemigitur mantf
fefia quia huncmodum habent.

Concludit ex pratccdcntibus , qu6d fubflaneia - cottclufu,
primi mouentis eft impaffibilis , & inahcrabilis.

Infintta du-
ratio (y aHit
non nrguit
iit-

m^iltt efi
MMsbtrMhiit.

mtouelwrmc
tml»c»li ,nec
mii» mtu
mtuttiir.

Summ^II.

Et intendit talem rationcin: Cui non ineftprimus
niotus,ncc aliquis alius,quia remoto priori rcmo-
ucntor omnia poftcriora : fcd primum moucns,vt
prioftoifum cft,non mouctur motu locali,qui eft
primus fimpbcitcr ; Ergo ncquc alio motu,& pcr
conicqucns cft omnino impailibilis &inaltcraDi-
lis. Dicit crgo, quod at vero cft fupplc raanifcftu:
qm* & impa(Jibilu,& inaltnrabUu cft fupple fub-
ftantia moucntis primi.Ow;«f / enim alij mottufunt
fojlertores eoyCjui ejl fecMfidum locttm,Sc tunc fup-
plcndum cft;qu6d cum non moucarur motu loca-
Ii,ergo ncc aliquo alio confcqucnter.Vltim6 con-
cludit , quod hdc cjuidem igiiur manijtafMnt quia
bahent modMm. Vc przoftcnfiun eft.

SYMMiE SECVNDiE
Cap. IV.

Quot fint numcro fubflantis imraobiles,ac

iphaerjc , qux ab cis moucntur , qua-

rum motus inucftigat.

S VM M A R I VM,

Rcprehcnfis andquis probatpliircscfTc
fubftantias immatcriales,quarum numc-
rumex numcro cxlorum vcnatur.Primo
fuadct prima mouentia efTe fubftantias.
Secundo cfTc intcr fc ordinata Tcrtio co-
rum numcrum indagac Vidcturponcrc
cmne^i inteiiigi^ntias virtutis infinitXtfcu
Peosifcd non fatis conftat de cius mente.
Vide Dodorcm i . d. 8 q- 5. & quodli.7.
dubium etiam eft an volucrit primum
mobilc a primo principio moucri , & fe-
cundura Doftorcm videtur quod non.

VTrum autem vttamfonendum eB talem
fub/iantiam , aut flures , (jr quot ,
ofortet non latere :fed reminifci , (jr aliorum
negationes;quia de fluralitate nihil dixerunty
4juodfit flanum dicere. ^iu enim circa ideas
exiJHmatio nuUam ferfautationem hahetfro-
friam.Numeros qutdemenim dicuntideaa.Sed
denumeris quandoque autemficut de ififinitit
dtcunt : quandoque autem vt vfque ad de-
cadem determinatis. Profter quamcaufam
vero tanta fluralitas e/i numcrorum , nthil
dicitur jludio demonHratiuo.

Hic.vt diccbatur jnquirit Pliilofbphns dc fub-

ftantiac immatcrialis numcrali quantitate. Circa

quod duo facit. Prim6 proponit inquifirionis nc-

ccflltatcm. Sccundo acccdit ad daerminandum

veritatcm. Sccunda ■^wNobis autem exfMfpofitii.

DicifCfgo quod non ofortet latere ,fed reminifci,

mohilmm tm- ^ aliorum negationer.o^Xi. fcilicct nihil dixerit de

mattnaUMm. pl^alitatefMbJiantiarMm immatcrialium, qModfit

flanMm dicere,id cft,nihil dixcrunt planum,& ma-

nifcftum^vfrwwi eft fonendu vnam tale effe fubfia-

tia tantum, autflMres:c{\\od fic patev. Exijltmatio

enim,id cft,opinio,^«« eft circa JdeM,nulla habent

fropriam ferfcrutationem, quia fcilicct Idcje non

ha bcnt rationem alicuins certitudinis , ciun pq-

Scoti Oper. tom. IK

T.c.4t.
Cap.4.

M

Al.inunobi>
lis.

Sermodeaw
mertfuhfi»n-
tiarum im-

Innitmeris

qi40»ii eormm
rMiene m «•-
finilii jpecifi^
eefrocedere
luet,iUnomi'
natiHe vf^ue
addeteman-
ti^ni Jixere.

Al. numero-
lu dcaomi-
lutioncui.

/l.progrefu

Cap. IV. 445

«antur cfle omnium rcrura communicantium in
aliquo coramuni ; Sc fubdit quod numeros enim
dicunt idciu : hoc autcm addit,quia Platonici po-
fiieruntldeas cflc numcfos:ex quibus forfan vidc-
retur, qu£>d cx panc numeroru pofllt haberi ccru
pluralitas Idearum,contra quod inucliitur diccns:
Sed de numero ejModoejMt quideficMt de infinitu di-
,CHnt:qMadocjfu vfcjue addtcade, id eft,decf deter-
minatts.Yult diccrc,qu6dponcntes Idcas c(Tc nu-
mcfos , non (empcr vno mododc pluraUtate nu-
numerprurn loquebatur,nam quadoque nnmeros
diccbatefte infinitos (ecundum (pcdem,& hoc in
infiniturquandoquc vcro diccbant fpccics numc-
rorum detcrminari vique ad decem,& hoc quan-
tum ad numcrarionc:quia alij numcri poft dccem
videtur iterari fccundum nomen numcri denarij,
vndecim enim vidctiu" ide quod decem & vnu:&
ficde aliis.Et fabdit cotra fic opinantesquod/^ro-
ftercjMa causa tatafit plnralitas nMmerorM,Cdlicct
vfquc ad deccm:;Mi;*/ dtcitnr ab coftudto demor,-
ftratiue, id cft,pCr rationcni demonftratiuam.Gu-
ius/or(an ratio cft/|uia talis deiiwnftratio (^iccie-
rumnumeri noncft (ecundum rein,(cd iecundum
nomen tantum : licct aliquis adigiiet iftam ratio-
ricm , quia numerus denarius confiirgit cx pro-
cc^Tu numerorum v(que ad quaternarium, qui cft
primus numcrus quadratus. Nam vnum, & duo
funt tria : & tria addita faciunt (ex:quatuor autcm
additis faciuQt deccm. Sed vtrum iftaratio va-
leat non cft pracfcnris ncgocij pcrtradarc. Tunc
ergo fupplcndura cft , quia ex quo poncntes (ub-
ftantias iramatcrialcs maximc fucrunt Pbtonici
poncntes Ideas , cum illi nihil detemiiiutc
dixerint de canim pluraliutc : Ideo nccefiarium
eft ntuic inquircrc vtrura fit vna poncnda talis,
aut plures. Dcindc cum dicit :

Nohis autem exfuffofttis , ^ determinatis
dicendum. Princifium quidem enim (jr fri-
mum entium esi immobile,^fecu}:dumfe,(jr
fccundum accidens.mouens vero frimumfem- ^•^•■♦5'
fiternum,(jr vnum motum. ^uoniam autem
quod mouctur neceffe eH ab aliquo moueri^ ^ , ^
frimum mouens tmmobile effefecundumfe^
(jr femfiternum motum a femfiterno moueri,
^ vnum ab vno.

Accedit ad detcrminandum vcritatcm. Circa
quod duo facit. Primo oftendit ilbs fiibftantias
cfle plurcs indctcrminate.Secund6 inquirit eanim ^Timut mo-
numcrum detemiinatum.Secunda ibi: Pluralita- "^ ■ ^^r,
tem vero. Prima in trcs. Primo oftendit eas efte tternus &
plures. Secundo eas c(?e (ubftantias. Tcrtio cflc ■vnm.tmius
oTdimtas.Secunda.ibi:Neceft'e& harumlattonum. terni mehi-
Tcrria ibi:J^o</ cjuidem emm f^nt J*tima. in duas. '*'•
Primo rcfumit aliquid cile vnum,primum,princi-
piii,immobilc. Secund6 oftedit quod prjetcr illud
vnii primii funt ctia alia plura Scciida ihy.yidemui
aute.Dicit ergo,qu6d fupple licct alij nihil dctcr-
minate dixerintdenumero hanun (ubftanriarii,vt
di(5him cft: Nobis autedicendH eft exfufpofitis cr
determinatis (ciHcetfupefius,& in 8.Phyfic.t.c^.j,
& indc , cjMod frimutn frincipium entium efi<jMi-
de itHmobile,& fccMndumfe & fecundum acctdens,
quod (cilicet eft mouens vnum motum primum, &
sepiternii.Cmas cauiam tangit.^o;7j< omncquod
moMCtMr necejfe eft ab aliqMomoiuri, vt probatur 7.
& 8.Phyf.t.c. I .& inde.tx.3 3 . & circiter ncccftc eft

P p fupplc

/}

446 Lib. XII.

fuppleeflc /'riwKW mouens ficundHm fcAA eft,<»w-
nino ejfc tmmohile : & motum femj>iternum moueri
afemptterno fcilicet mouente : & vnum , fcilicet
motum Mh vno mouente. Ifte autem eft motus pri-
mi mobilis , quod mouetur a prima intelligentia
motrice. Deinde cum dicit :

VidemtM autem frttervmuerfijimplicem
lationem^ cju/im mouere dicimu^ potenttam
exiftentem htc fuhffantiam , & immobiUm :
aliai lationes planettirum fempiternas, Sem-
piternum enim , dr inHabtle circulare corfus.
Oftenfum eji autcm, & in Phyftcis de his.

Oftendit quod praeter primum mouens immo-
bile funt etiam alia plura.

Ad cuius euidentiam fciendum,qudd Philofo-
phus venatur numerum fubftantiarum immate-
riah'um via motus : & ideo fec\jndum numerum
mobihum coeleftium opinatus eft efte mimerura
Intelligenriarum. Quia igimr praerer primum
motum primi caeli apparent ahj mocus, puta pla-
netarum : oportet primum mouens primi cceli
ponere aHas fubftantias immateriales motrices
orbium planetarum. Dicit ergo,qrt6d Praterfim-
pl'<-cem lationem vniuerfi , qui eft motiis diumus
primi mobiHs vniformis , & fimpHcis : (^uam Cci-
licet lationem dicimm mouere primam fuhftatiam
exiftentem htc immobilem. Viiemtti alias lationet
prtnr motU fempiternoi ipforum planetarum, Quodprobat,
tnohtU , dr ^^j^ circulare corpus, id e{i,calum eftfemptternum,
& inftahile, id eft non potens ftare,aut quiefcere:
quia eias motus non poteftquiece intenupirquia
igiwr caelum eft corpus fempiternum , ideo fem-
pitcrnitas motus non poteft tolH per cormptio-
nem mobiHs : & tunc fupplendum eft,quod cum
cuilibet mobiH refpondeat proprius motus,opor-
tet quod prster primum mouens , quod mouet
primum ca:lum,erunt pKires aHj motores.Et fub-
dit, ijtiod ofienfum eft autem de his in Phjificif,Cci-
licet in 8.Phynt.c.48.& indc,& fpecialiter,t.c.73.
& inde, quod(ciHcetcaelummoueturmotucdu-
nuo, & fempiterno. Deindc cum dicit :

Necejfe^r harttm Utionum vnam^uamcjue
ah immobili moueri fecunditmfe ,(jr Jempiter-
na.Ajlrorum enim naturafempiternafubftan-
tia ejuadam ens, dr mouens fempiternum , c^.
frimum eo cjuod mnuetur, Et tjuod prius fub-
Jtantia fuhHantiam ejje necejfe efi, Palam it4-
quc ejuod totfubjiantiaa ejfe neceffe eli natura
fempiternas,<jrimmobtltsfecunditmfe,(^ftnc
magnitudineprofterpradtSiamcaufifm,

Metaph.

m^^uens trt-
tnum. fnnt
AltAplurap»-
vinda.

54

Moutntia
0mn'»t»p»rit
ftUliium ,
Jubfltntiiu
ejfe e(tend''t.

Oftendit illa plura mouentia eflle fubftanrias
tali ratione: Aftra mobilia funt fubftanria,& mo-
ucnseft prius moto:Sed nihil eft prius flibftantia,
nifi fubftanriajcrgo illa mouentia aftrorum opor-
tet efte fubftantias. Dicit ergo,qu6d vnannjuam-
qiu harum latiomtm di^arum eft necejfe moueri \

Nen funt (\x\3{iscnx.i3.rempiterrta,& immohili fecundu fe:enim

•verb. Seot. ■ j a a r

fed Ant An- ?^° ^^^^ ' '^'"""f <'»?*' aftrorum ejt naturajem-

ifta. piterna, & fuhftantia quxdam ens, ergo,& motiens

eft fempitcrnum , & prtks eo <]Uod motutur ; &

tjuod eft pritu ftthftantia : necejfe efl ejfefuhftan-

tiam :palam itaque qu6d fupple quot funt latio-

ncs aftrorum, tot necejfe efi cffe ftihfiantias natura.

id cft,naturaHter/m^»>«'w«M, & immohtles fecun»
dum fe , & fine magnitudine propter caufam pra^
diBam : quia (cilicet mouent tcmpore infinito:&
per confcqnens funt virtutis fnfinita::qHX in ma-
gnitudine elfe non poteft, vt prsoftenfum eft. Ex
qaoapparetjVt videtur {ecundum mentem Philo-
phi , quod non folum prima IntelHgentia , fed
etiam omnes aiiae funt virtutis infinitae : ficut hic
vidcmr dicerc exprefse : &perconfcquens, qu6d
omncs fintquida di):licct vna fit inter cas princi-
palis.Vnus tame Dodtor niritur,& fatis rationabi- f^*^ f"^' '^
liter,ipsu excufare; vt (cilicet ip(e no pofuerit ali- qu^li^^,»
quam Intelligcntiam cfTe virtutis infinit^ praeter t.de primo
primam , fed ratione breuitatis fupcrfedeo pro f^ndfio. w-
nunc iftam materiam pcrtradlarc , quiadehoc *'*-{^*'^-i«
inferins quxrctur : & tunc parcbit quomodo ifta
litera eft alitcr cxponcnda, quam mod6 cxpofir»
fit. Deindc cum dicit :

Q^ftra ejuidem igiturfntfublfantia^(jr ha-
rum ejuaprima,drfecundafecundum ordinem
eundem lationibus alirorumypalam.

Oftendit illas fubftantias efle ordinatas,dicens,
qnod cfuidem evimfint fuhftantia immateria!es,&
mouentes:£/ harum qvAprima,& qutfecunda-.fe
CHidftm eurdeordine Utiotii afirorii palam efi :itz
fcilicet quod ordo fubftatiarum {cparataru,& im-
marcrJalium fit fccundum ordrnem motuum , &
mobilium cileftium.Probat enimpcriti Aftrono-
mi , qu6d oportet nunc fupponere quod quanto
corpus caeleftc eft fuperius, tantoJbabet effeftum
vniuerfaliorem, & diuturniorem,& prioiem:quia
ij^itur corpora caeleftia funt quafi inftrumcnta Uib-
ftantiarum immatcrialium mouentium , fequitur
quod fiibftantia motrix , & fuperioris orbjs fit
vniucrfaHoris, & eflficacioris virturis: & percon-
feqnens notior, & perfedior in fiatara.

Notandum qu6d,vt poteft haberi ex loco ifto,
& ex fecimdo Cacli , & Mundi, t.c.6o. & circiter.
Ariftotelcs, qui non fuitmultumperitusin Aftro-
logia,non putauir e(Te aliud caelurn:pra:rer caelum
ftellarura fixarum:ita quod fecunHum eum o<5laua
iphxra,qu6d eftcaclum ftellatum,fiue firmamen-
tum,e(Iec primum raobiIe,& motor cius cllet pri-
mum principium.Vnde poft primum motum noa
cnumerat hic nifi lationcs planetarum, Tamen
a peritis Aftrologis deprenenfus eft motus fir-
mamcnti, quod mouetur contraprimummotum»
fupcr polos Zodiaci in centum annis vno gradu:
& per confequcns fupt^ firmamentum oportet
dare nonam fphaeram , quae fit primum mobile,
rcuoluens totura cxlum mom diurno ab Orien-
tc in Occidcntem : & illud cft mobile a primo
moucntc.

Sed cft dubium,vtrum primum caelum mouca-
tur immedlatc a pr imo principio.Dicendum qu6d
fecundum rei vcritate primum mobilc habet duo
moueniia:vniim feparatum, qui eft Deus mouens
in rarione amati, & defiderati:aUud coniun^lum,
quod cft fecunda Intelligenria immcdiatapoft
Dcum:k qua immediate moueturinratione ama-
tis. Et mcdiante prima, quae cft Dcus : ipfumpri-
mum caslum mouet. Et haec eft fentcntia expref^
se Auiccnnae 9. Metaphyf cap.4.fed de intentio-
ne Ariftotelis dicit vnus expofitor , qu6d fenten-
tia fiia eft, quod primum caelura mouetur imme-
diarc a pritiio principio, quod cft Dcus. Sed hoc
non viderur , quia fuperius dixit , quod primum
moucns mouet priraum motumin rarionc amati.

Oportet

T.C.44.

§luaio corput
ctlejie ejlfu-
pt(iU4,eo mii'
ttrem h»bet
effeciMm.
Ordojubfttm-
tiarum mt-
uentium ejt
Jecundum or-
dtnem m«bi-
lium, o« mo-
tuum »tteiH
dendu*.

§iuia Arijlt-
teles nonjuit
peritui Afiro-
logut, errttuit
in mobiiipri-
mo,^ nume-
re mehilium
ajftvnnnd».

55

Dnbium M-
■tabile de mt-
tort frimior-
bit.

D.Jhom hic.

8u ttU tft
ftmnimn
wMatimfUx

<vid»7.q^ti4d
lu^mtJe
frifit0 fnMO"

:da.

T>MiU primMt

iMttlligitiai

ThiUfaph$tt

fT»v»*f«*it

tiutmtraai»

ZnttlUghim,

T^j.

Summ^ II.

Oportet ergo, quod Gi dare aliud mooenSi quod
moueat in radone amancis , de quo dist fupri.
quod ipflim confequitur maxjma deledano , ex
hoc, quia incelligit, & amat primura raouens : &
illud efl aliqua i^unda Intelligentia , qu2 voca-
tur anima cacli, non in rarione informanris , fcd
in tarione motricis, vt oftenfum efl 8. huius , -&
hacc eft cxpefTa fenrcntia Comment. c. ii. huius
Vbi exponens Philofophum aflignat priroo ca:lo
duplcx mouens,vnam coniunchm),& aliud fepa-
ratumHax enim videtur cxprefTa fcntentia ArifL
S. Phyfic. t.c.78. & inde , quod potentia infim'ta
non poteft immediatc mouerc corpus in tcmpo-
rc : quia fl fic, aliqua potentia finiu pofTct mouc-
ri in squali temporc, co quod augmcntau virm-
tc moriua minuitur tcmpus in quo mouct.Secun-
dum hoc ergo dicimr, quod Dcus nonpoteft im-
tnediatc caufare motum proprie didhim^quia ciim
fit fuccefliuus neceflario eft in tcmpore. Pofuit
ergo duo mouenria ordinata : quia primum mo-
uet mediatc , quia dat virmtem tecundz , & quia
dat perpemo illam virrutem, ideo eft caufa perpe-
tuitads in motu. Finitas autem vinutis recept«,fi
finita fit, quac non eft aliud i natura Angcli , qui
eft fccuridum mouens , cft' caufa fucccflionis in
mom : quia illi virturi fi ponitur finita poteft efle
aliqua rcfiflentia in mobili , qu« non pofllt cflc
refpedhi virtutis infinitat. Hacc videtur intenrio
Ariflotelis. Philofbphus tamen vtrumque mouens
vidctur acciperc oro vno : & illud prannitrit in
computarioncm fubflantiarum immaterialium ,
qiurum numcrum venatur fecundum numerum
jnobilium cxlcftiura, vtpatebit infra.

SrMMARIVM,

Tradit de variis aftrorum/cu plancta-
rnm mocibus, vtindcvencturlntelligcn-
tiarum numcrum. Sed vt aduerdtDo*
ftor, tam ipfc, quam A ftronomi, quos fc-
quitur, crrant dc numcro caclorum, &
orbium ; dc quo vidc Dod. z . d. 1 4.q.i •
addo crrafTe in co , quod putauit cx nu-
mcro cxlorum numcrum rntelligentia-
rum colligi , cum prinu Intelligcntia
omnes mouere poiTct.

PLuralitatem 'vero Utioniim iam exma-
xime frofria Phtlofofhia Mathematicd-
rumfcientiaram intendere ofortet ex AHrolo-
gia. Hacenim defubfiantia fenfibili ^uidem-,
fempiterna autemfacit 7heoricam : alia vero
de nuUafuhfiantia^uta qua circa numeros,^
Ceometria.c^ia quidcm igiturfluresjtnteo^
rum^qua feruntur lationes manifeBum eliy^
■farum attingentibuiifluribm enim quam vna
Asirorum errantium vnumquodquefertur,

Sedquot funt hje?nunc quidem,(jr nos gute
dicunt Mathematicorum quidam, attentionis
gratia dicimuf.zit mente aliqua pluralttas de-
terminatafufcipiatur. Reliquum vero hoc qui-
dem quarentes oportet ipfos:illa vero perfua-'
deri a quarentibusfi quid videatur prater
modo dicla ab eo traStantibus: amare quidem
vtrofquef perfuaderi vero a certioribus.

J6

ierM : ide»

si tff» MM-

merumUui».
nmm df nr-
f*T$tmtmlimm
ttn-
uenit.

Cap. IV. 447

Inqoirit illarii flibfbnriarum nnmerum dcter-
minatura. Circa quod duo facit. Nam quia via
motus procedic ad inquirendum earum plurahta- Acctiit md
tem, ideo primi inquirit numerum mobiliura,& i^^reniMm
momum cxlefliura. Secundo iuxta hoc concludic ^"^^
numerum determinatum fubflantiamm mouen- g^n^ j^
rium , qux funt fubflanrix immateriales , & ira- m^tttntiitm.
mobiles. Secunda ibi : ^uare & fuhfiantiai. Pri-
ma in duas. Primo proponit viam,& modum hu-
ius inquiflrionis. Secund6 iuxta modura datum "Dtntimtn
profcquicur dc incenco. Secimda ibi : £<M/oArMf ^^»»»«o»» «^
tuttcm. Didc ergo, quod PlitralttMtem vero latio- '^^***
mMm,iA efl,mocuum cxIefUum,oponec incenderc,
id eft,acdperc & conflderare ex Afbologia , qua
AfathemMicmrumfcietiarHm.id cft,inter fciencias
Machcmaricas eji maximi propria PbUefephia ad
hoc fcilicec inquirendii.Hzc enim fcilicec Ajlro-
logia fbla fupplc/4c»r Theorica,id eft,c6fiderario-
ne de fuhfiatta/eftJibilitjMidem,fernpiterfja tuttemj
id eft,de corpore cxle&iuiliavere fcilicec fcicnrix
Machemaricx,^^ nuUa fupple (ubflanria fempicer- ^4,,^,/^
na confideranc in fpcdali ficuc fadc Afhronomia. frtfrie ie
Puta qua circa mtmeros , id cft, Arithmccica , & mMtibm ceU-
Ceometria, qux verfacur drca magni wdines : nu- fi'^ "*fi'
menis auccm, & magnicudo func quxda acdden-
ria. Ec flibdic, :^ed quidem igitur pittres fint la-
tionfs eorii,qua ferutur planetari martifefiit etiam
piOT? <«mwf f /r»^»«,fciliccc fcicnria;: Machemaricas:
quia hoc fupple pacec ad fenfum. Ertim pro quia, *^"f^
vn a quodcj; afirorU errranttit fertur, Ccilicet pluri-
bus larionibus quam vna. Dicuncur auccm plane-
tx afbra errancia:non quod in fe irregulariter QMorej tU-
moueantur : fcd quia prxter varios moms quo£ netdiicunrmr
habent, non fcmpei feruant eandem pofitionem, fUHAerrMtiet
& figuram ad alias ftdlas , vnde propter caufam
oppofitam alix ftellx dicunnir fixx , cum femper
fint in eadcm diflancia, & propinquitate. £t fub-
6k: ^uot funt ha y fciKcet lariones planetarum
nuTK nosiUcemtu cjuidemfecundifmSdlicet ea^ua
dicunt cjuidam MAthematicorMm,& hoc attaionii
gratta,id efl,vt reddamur attenri,& vt mentifufci-
^'Wwrjfcibcct a nobis aliqua pluralitai determi-
nata illarii larionii.^W(^««m vrro fiquid videawr
pratermodo pr^di^ ah eo tra^atibut^d eft, fi quid
aliud apparct poftca prxter ea qux didirar,& tra-
6latur a modemisuiportet hoc auide t^uaretes ipfos,
id eft,vt quxramus per nofipfos. Ifia veroperfua-
deri a qtucrentihm,id eft , quod in hoc perfuadea-
mut ab his,qui dc talibus inquirutXt fubdit,qu6d
Amare fuideoponet vtrof(jue,Ccilicei ta eos quo- yUe i CtJ,
rum opinionem fequimur ; quam cos , quorum f.r.ioi.(^
opinionem (u^mus.Perftiadcri aute acerttonbtu, i-^t-t^.6.
fdlicet nos oponet ; quia illi ccrrius vcritate co-
gnoueriit.Rario huius poccft efle:quia in eligedo,
vcl fugiedo opinione no dd>ec homo duci amorc,
vel odio opinaris:fed porius ipfa vcricate: & ideo
amare quidem vtrofque oponet, quia vcrique iu-
uanc ad inquifirionera veriuris : & idco iufhim
eft dicere grarias, vc habecur i.huius:t.c.i.tamen
oponet a cenioribus pcrfuadcri.

Notandum,qu6d illud quodhicdicitur fcilicet
quod alix fdentix Mathcmaricx ab Aftrologia,de
nulla (ubftaciac6fidcranc,vidctur cflc cotra illud,
quod didum eft 6. hnius. Qu6d fdUcet fcientia ooxft. 1
K-Iathemarica cofiderat de fubibntia corporea, vt
de fccundo fpeculabili. Tamen exponendura eft,
vr ibidcm di^ra fuit , quod licct fecimdum ve-
riutem fcienria Machemarica fit de fubflar.tia
corporca ; tamcn didtut efle de quanritate con-
rinua 3 vel difcreu, ex hoc , quia Mathemaricas.
Pp a fupponit

S7

Mathim/ui
c» difubfian-
tia {^ acci-
dtntibui (le-
termin»t.

TUnttam
moueripluu-
hm tnttihiu.

Planetam
rtntingitfe
habere tri-
flieiter.

T.9.4^-

f8

jtrifictel. ^
Jtflrologi
quoi imita-
ttt* ejl erra-
tternnt in nu-
tnero trbium
CMlejlium ^
iirfulorum.

448 Lib. XII.

(upponitqnantitatcm , tanquam primam paflio-
ncm.mcdiantcqua in fubftantiam corporcam re-
ducit oranes alias pafliones ; quantitatem autcm
fupponit tanquam paflioncm per Ce notam ; Sc
idco quadam appropriationc Mathcmatica dicitur
dc quantitatc , licct rcaliter ftt de fubftaniia cor-
porca, vt ibidem fuii dcclaratum.

Notandum etiam,qu6d vltra motura diurnum,
qui eft motus primi mobilis , deprehenfum cft
pliircs eflc lationcs planctarum fecimdum inftrur
menta Mathcmatica ; pnta aftrolabium , & qua-
dranrcm , &c. Et etfam per rationcm , quatcnus
motus planetae apparet quandoquc vclocior,quan-
doque tardior; & planeta quandoquc vidctur di-
redus,quandoque retrogradus.quandoque ftatio-
narius ftatione prima,vei (ecunda : quod non po-
teft e!fe fecundum motum fphsrae , cum ille iit
omnino vniformis. ^t ideo ad (iluandum hos
diuerfos motus Ptolema^us, & alij pcriti Aftrolo-
logi inueftigauerunt circlilos planetarum pra;ter
fphairas, fcilicct deferentem , & Epicyclum, &'c.
Et ideo bcne ait Philofophus , xju6d aftrorum
errantium plures funt iationes quam vna. Dct
inde cum dicit :

EttJoxm tjnidet» igitur Solenti (^ Lunam
vtriuftfue Utionem in tribus po[uit ejfefphig^
rif. ^uarum primam apflanorum aftrorum
effe. Secundam autem fecundum eum qui Zo-
diacipermedium. Tertiam autem fecmdum
obliquatum in latitudinem animaliu, In ma-
iori auiem latitudineohliquatifecudum quam
Lunafertur, quamfecundum quam Sol.

Errantium vero asirorttm in quatuor cuiuf-
quefph<eris. ^arumprimam quidem, ^ fe-
cttndarif iUU eandem effe. Et eam qua eft ap-
flamrum, quA omnes efiferens : ^ eam qutt
fttb ea ordinata , ^ fecundum ettm , qui per
mediumZodiaci lationem habentemycommtt-
neomnitie(fe^TerttA vero omniu eo in circulo
folas effe^qui per mediafigna tranfit.At quar-
ta lationem per obliquuw admediiim circu-
lum huitis ejfe. Tertiai "vcro ejfe fphtertt polos
aliorttm quidem profrios } Veneris verOj c^
Merctir^ ecfdem.

Profcquitur de intento iuxta modum datum,
narrans opinionem illorum quos (equitur, & qui
tempore fiio crantmagis famofi in Aftrologia. Et
diuiditur induas, iecundum duas opiniones, quas
adducit. Sccunda ibi : Callipus autern.

Ad euidentiam iftorum notandum, quod Ari-

ftoteles & hi quos fequitur,in multis erranerunt

circa Aftroiogiam. Tum,quia cslum ftellatu opi-

nati funtcfleprimiim mobiie, & primum ca:lum

fimpliciter : & ideo poft iliud non pofiieriuit nifi

orbes planctar^mi , quod falfum cft , fecundum

qQ6d didum cft iam : tamen quia negaiierunt

cpicyclos, & cxcentricoSjid eft,circulos deferetes,

qubrum vtrumque ponendum eft , vt «i magis pe-

riris Aftrologis cft rcpettum , vt iam diftum eft.

Vnde per illos circulos faluant diuerfitates appa-

rentcs in planetis , fiuc quantum ad quantitarem,

fiue quantum ad figuram : fiuc quantum ad velo-

citatcm, & tardicatem, ftationcm, rctrogradario-

ncm, & dire(5tionem-, &c. Dc iftis opinionibus

M etaph.'

no eft multum curadum in fe,quia hoc cft alterm
negocij. Primam ergo opinionem recicans , dic: c
quod Eudoxtti ijuidern tgitur Solern , &. Lunaiji
vtriufque lattonem tn trtbns fph&rti pofnit ejfe, ica
quodmotuni Solis, & Luuje dixit fieri in tiibus:
^arum primam fciUcet lationcm, vcl fpharram,
tam Solis , qiiam Luna;, dixii aftrorum applariQ.-
rum,id cft,hxorum ; & iftc eft motus diurnus,quo
mouentur ab Oriente in Occidentem motu primi
mobiIis:quod Eudoxus dixit efie cxlumf^ella-
tum , vt prasdidum eft. Quia vero non putauit,
quod non folum primum mobile fufliccret ad rc-
uoluendum fpha;ras omnes planetarum motix
diurnojficut pof uit Ptolem&us,& ali j periti Aftro-
logi, ideo ali'gnauit cuilibet planeta: fphxram
propriam, in qua moucretur motu diumo. Et ad
liunc motum caufandum pofLiit primam fphxram
Sohs, &:Lunac. Secundam autem fpha;ram poluic
fecufiditm eum 'cilicec motam,^«» pfipermediur^,
fcilicet Zcdtaci fub Ijnca ccliptica. Nam Sol , &
Luna muucntur per mediLim Zodiaci fub linea
ecliptica ab Occidente in Orientcm conti-a mo-
tum primum, qui dicitur motus longitudinis : &:
ad caufandum iiunc motum pofuit fecundam
(y>hxrzm.Tcrtiam autemfpharam pofttitfecunditrn
inotM?n ohUauatum in latuudtmtn ammaltttm , id
eft, fignorum Zodiaci, qua: figurantur, vt inplu-
ribus fignra alicuius animalis : fecimdum enim
Eudoxum Sol, & Luna non femper funt fub ecli-
prica , fed quandoque declinant ab ea , nunc ad
AquiIonem,nuc ad Auftrum:& iftedicitur moms
latitudinis.Quiavero ifte motuimagisapparet:.'»
Luna, qua m 5o/f,quatenus plus declinat ab ecli-r
ptica.ldeo fubdit,qu6d in matori latitudine appa-
mfupplc ohliauxri motum,fecufidum ^nem Lun^
fertur,ej»krnfecHndfim cjuern Sol. Veruntamen fe-
cudimi PtoIernxum,& Magiftrum in fpha:ra,IiccE
Luna habcat hunc motum Iatitudinis,non tamcii
Sol , fed femper difcurrit fub ccliptica. Eudoxns
autem, vt ait Simplicicius, opinatus eft,qu6dSol
dcclinat ab ecjiptica, niic verfiis polum Ardicum,
nunc verfus Antarfticum, m.otus ex hocquia Sol
nop feniper oritur in eodem pundo , cum eft in
Tropicis hycmali, & arftjuali. Proprer hunc erga
mocum faUianuum pofiiit tcrtiam fphxram SoTis
& Lunar. Ec dicitur quod hanc tertiam fphjeratn
pofuitin Sole reuolui ad eandcm,partemcum /e-
cunda:fed in Luna ad partcm candem cum prima
iphsra. Et fLibdit quod Erranttum vero afirorura
aliorttm fcilJcet quinque planetaru ,pofutt fupple
motum in quatuor cuiHJlibet fphttft!, auarnm pri-
mam qHidem,& fecuyrdarn dixtt effe eandem,\A eft,
eiiifde rationis cH prima,8c feciidaSoiis,& Lun;?:
quia motus primus, quem ponebat efle ftellaruw
fixarum ; & motus fecundus, qui eft per medium
Zodiaci (ecundum longitudinem.apparet eomu-
niter in omjubps plancris.ldc6 dicit quod Et eam
fcilicet (phxra,aut iatione,<^«<« efiapplanorit^id eft,
ftellarri fixatuicjiut efiferes omnesmotuf fcilicer ra >
ptus.^^r f^fcilicct ^^hxii,cju£ efi ordtnata fub C(t ,
dr habctem lation( fecudttrn eu motiuTi,^»; eft/^e»;
mediii Zodiaci,dixiieJfe comunem oW/i?;* Et fubdic
quod Tertt4iVero{^\\xxxomniHmy{c}X\Qtx. aliorum
quinquc dixit ejfepolos in co ,' qui cft pcr medtunt
animaliu,id eft,in linea ecIiprica.Hac aute tertiam
fphxra pofuit ad causadu motu laritudinis.^s^rT
tamaute latione pofuit ejfe fecUdum obltcjuatu ad
medium huitu, folicet tcrtiae (pji.-cras. Dicit cnim
quod quia poneb.-it omncs (phsras eflccxcea-
tricas , iequitur quod cx quo Zodiacus tianfibat

per

SoIi&Lunai
Eudoxiiis
3 . fphxra .s
aciiibuic

Aliis ver^
quaadoque
fjuacuoi.

Communiter
in »pptib.«ri-

jieit tex. hie
df 1.4. Uuie-
f>e, t^ vtrbs
JiruliAt. qui
hMbetur non
f*rn»iIAttr.

59

Humtriu »r-
bitmt pLute-
t»ntm xS.fe-
cttttdnm Ett-
dexum.

Tx47-

60

Summ^ II.

per polos tcrri* fphasrac , quod c conuerfb tertia
fphxra tranfiret quandoquc/^rr^o/o/ Zodiaci : cx
quo Cequitur quod motus terttt fpher* defcrret
ipfum planetam vfquc ad polos Zodiaci , quod
tamcn nunquam contingit : &c idc6 fuit coadhis
ponerc quanam fphaeram , qux ipfum planctam
dcferret , qus reuoluitur in contrarium tertis i»
acquali tcmpore, ad impcdicndumne plus diucr-
tatur feaindiim latitudincm a Zodiaco , & nc
cxcat cxtra latitudinem Zodiaci olufquam opot-
tct. Et hoc cft.quod didt quod S^Moru Utionem,
id eft , qiurtum motum planctJe ponebat cflc fc-
cimdiim quendam circulum obliqtiatim ad m«-
dium tertmfphtcrti , id cft ,conti4 tnaximom dus
circulum, atquc motum.

Notandum , quod iftc Eudoxus ad faluandum
praedidUs diuerntates , qu2 apparent in plarietis,
poiiut vnicuiquc planctz diucrfas fphzras con-
ccncricas mundo : quarum v naquaeque habct mo-
lum proprium , & ex illis motibus caufanturca,
qux apparent circa motus planetarum : ifle au-
tem fphzrx fimt in numero 16. Nam cijm cuili-
bet quinque planetarum affignarct quatuor
fphzras , onmes flmul funt 10. Quibus fi iun-
santur 3. Solis, & j.Lunx : qu2 funt6. Omnes
limul erunt t6.Sic tamen qu6d corpus cuiufli-
bet planetac intclligatur denxum in vltima fua-
rum fphzranim venus ccntum mundi. Dcindc
ciira (tcit :

CdUippu^ autem fofitioftem quidemjphdra-
rum eandemfofuit cum Eudoxo.hocautemdi-
Jlantiarum ordtnem. Pluralitatem vero ei
quidem qut louU , ^ ei qua Saturni eandem
cum illo dedit.Sotu verCy(jr Luna duds exijii'
mabat adhuc apponendas ejfejphtirtn , appa-
retiafi quU efi reddituruf.reltquU 'ueroplane-
tUfingulisvnam. Necejfe autemfimulfofitd
omnes apfarentia funt redditura fecundum
quemlihet errant'uim:aUerasJphar4s vnami-
nores ejfe reuoluentes , <^ ad idem reHitutn-
tes y fretterpfimamfpharamfemfer inferius
•rdinati aFiri.fic enimfolum contingit plane-
tarum lationcm omniafacere.^oniam igitttr
in quibus quidem ipfaferuntur fpharu : h^
quidem oclo j hdt autemquinque , ^ viginti
funt.Harum autemfolas non ofortet reuolui in
quibus infine ordtnatumferunt.^a quidem
reuoluunt eas,quxfunt pnmcrum duorumfex
erunt. Et quaante eas, quafunt foHeriorum
quatuor,fexdecim. Omnium itaqut nnmerus,
C^ ferentium , ^ reuoluentium ea quinqua-
ginta quinqne. Si autem Soli , (jr Luna ncn
addiderit : quia quos dixitfiui mottts , omnes
fphara eruntfeptem, (Jr quadraginta. Plura-
iitas igiturffhararum tanlafit.

Narrat fectmdam opini6nera,qua: cfl Callippi,
quae eft de plurahrate fphxrarum.Ifte antcm Cal-
lippus, vt ait Simplicius , fuit conucrfatus Athe*
nis cum Ariftotcle qui aim Callippo corrcxit, &
fuppleuit ea,quae inuenta fuerant ab Eudoxo.Vn-
dc in quibufdam conucniebat cum Eudoxo 5( in
quibufdara differebat. Ide6 dixit, quod Calbppm
autem fofuit eandem fojhionem ffherarttm cum
Scati Ofer. tom. I V.

Cap .IV. 449

Eudoxo: hoc autetftM eftUecundum diftantiarS
ortitne.-Qnii fciUcct ordinabat planetas,ficut Eu-
doxus , & etiam motus , & fpharras llcut & ipfc.
Conucniebat ctiam , tjuta flurulttatem fdhcct
fphxrarum ei ejutdem qut Iouts,& ei tjux Sutumi
eandem dedtt, id eft^aflignauit cum illo fcihcct £u-
doxo : quia vtique dedit quatuor fphxras, qua; f i-
mul funt o€to, fcd differebat ab eo in ahis. Idco
fubdit,qu6d Soli vero, & Luna; duatfpharM exi-
ftimahat adhuc ejfe apponendas : fi tjuts eft reddi-
tunti appartntia, id ell, fi quis vcHt afCgnarc , &:
rcddercrationem eorum, qux apparentcirca mo-
tus Sohs,& Lunz, ita quod Solhabcbit quinque
fphzras A Luna fimiliter quinque,quz fimul funt
aecena. Has autem duas fpnzras addit forfan pro-
ptet faluandam velociutcra , & tarditatera appa-
rentem in hiotibus Solis, & Lunz : reliquts veri
flanetis , tribus fcilicct qui reflant , puta Marri,
Mercurio, & Vencri,yi»j«/»»,tribus fcihcct vnam
fphzraraaddcbat.ItaquodquiUbet habctquinquc
quz firaul fadunt ij.quz u addantut przccden"
tibus firaul fadunt 3 }. & has omnes vocabat de-
fcrentes :quatcnus fccundiuncas corpus planctac
fcrebatur : illam autera vnam fphzrara addebac
iUis uibus planeris fciUcct Mani , Mcrcurio , &
Vencri, forte ad faluandara rctrogradationem,&
ftarionem quz apparent in planetis iUis. Vhra
autem iftas iphzras dcfercntes poncbat aUas,quas
vocabat rcuolucnics propter caufam , quz dice-
tur. Et hoc cft, quod flibdinquodyJoww/^fiippIe
fphzrz fimul pofit* , id eft , ordinatz &fituata
maxilfifit redtiuuraM eft debcant reddere,d" eau-
fare ea , efiu funt apparentia , fupple de raoribus
planetarumjfi inquam fic eft,o/>«rrrt/upplePrztet
fphzras defercntcs fiipradi(9tas , ponere tccundum
quodlibet errantium,(cihcti fecundura queralibet
planctara alteras fphttras reuoltttntet,& ejfe mino-
rts vna illis, fciUcct dcfercnribus,&4«^ tdanrefti-
tuerttes przter primam fphzram femper inferius
crdinatt aftri : fic enim fcilicct ponendo fphzras
conringit folura facere, id cft,faluarc omnia:quac
fdUcet apparent circalationera planetarura.

Vbi ad cuidenriara Uterz, notandum,qu6d ad
poncndum iflas fphzras rcuohientes,propter hoc
CalUppusfiutfbrfitancoadus,quiavlrimafphz- g. _ ...
ra fupcrioris planetj? verfus centrura,puta Satur- j^rlroiLit-
ni , parridpat raotum oranium fiiperiorura : ita tts fofkit
quod taraen dcficiebat in aUquo a raotu primz f'**' *^7 «•*»
f|)haa:z,& propter hoc prima Iphzra louis vcrfiis 2^?!^" ^"
firraaraentura,auus poU infiguntur aUquaUrer in
vlrirna fphzra Satumi , parridpabat aliquid de
motu fphzrarum Satumi : & fic non vniforrai- ^*'*»'^**»
ter raoucbatur motu diumo , ficut prima fphzra iT^^J^
Satumi : quia paaidpans in aUquo fempct defi- '^^^*
dt a panicipato. Neccflc igitur videbatur ponerc
aUamfphzram reuoluentemipfam, vt refhtueret
iUud , quod ei auferebatur de velodute cx fphz-
ris fupcrioribus : & parirarionc oponcbatpone'
rc allam fphzram reuoluentem fccundam fphz-
ram louis , & terriara fphzrara rcuoluentcm ter-
tiam fphasram louis. Non cnim oportebat ponc-
rc aliquam fphzram reuoluercra quartam fphz-
rara louis : quia raotus quanz fphzrz verfus ccn-
trura tnediura,in qua amxura crat corpus planetz
Iouis,debebatcfIe compofitura cx oiTuiibus rao-
ribus fuperioribus.Secundu hoc ergo lupiter ha-
bebat quatuor fphzras defcrentcs, & rcuoluentes
quot defercntcs vna Hiiniis , vt ait Philofophus,
ad idem reftiruentes przter priraam fphzrana
ordinati afW fcmpcr inferius : quia in fphaen^
Pp } infit

61

Numerui or-
hium /ecM»-
du ofinionem
C*l(iffi.

6i
D.Thtmas.

Hefolutit di-'
Sorum dt
numero ctlo*
rMm,fed vid*
in Sctt. X, d.

450 Lib. XII.

Jnferiori eft affiicum aftrum i cui non refpondet
aliqua reuoluens. Qus non puto poile (ciri certe.
Tamcn qtiantiim fpeibt ad expofitionem litteraB
philofopKi fufficit fcire, qnia efi : & quia fic po-
fuit Callippus , propter cfutd quaeratur. His prae-
miflis accedit Philofophus ad coUigendum nume-
rum (phasrarum prius numeratarum,dicens,qu6d
jQHoniam in tjuihm quidem ipfa , lcilicet aftrayf-
rHnrurfph^rU^id eft,fphasra: deferentes:/»* ejuidem
funt 0^0. Puta quatuor Saturni,& quatuor louis.
/J<t autem (juinejue,& 20.puta lo.Solis,& Lunae,
& quinque aliorum trium,puta Martis,Mercurij,
& Veneris, vt pracdidum eft. Harum autemy fci-
licet fphxrarum defercntium 'Al^folM non oportet
reuolut inejmbM in fine fertur ordinatupi, fcilicet
aftrum ficut iam didbum eft. Ex quo infert, quod
illae fphsraE,fcilicet fphaerac,^** reuduunt easSci-
licet fphacras quA cjjuidemfunt duorum primorumy
fcilicet Saturni,& Iouisfw/fjf,fupple rcuoluen-
tes : quia cuiuflibet funt tres,vt didum fuit. Qjm
autem, reuoluunt fupple, eM fcilicet fphaeras, f «<«
funt ejuatuor pofieriorumy eruntfedecim, quae cum
fex praediftis faciunt zi.quibus fi addantur prae-
didae n.deferentes faciunt j j. Ideo fubdit, qu6d
Omnium itAque numerm , & ferentium fcilicet
fphxrarum, & reuoiuentium eateji ^^.

Aduertendum autem , quod ciim poft Satur-
uum, & louem fint ali) quinque planef2,apparet
quod prjetermittit vniun eorum.cum didtypojie^
riorum cjuatuor : 8c vt dicitur praemittit illum
vnum,vel ex errore qui quandoque accidit in nu-
meris ; vel fuit error fcriptorum,vt loco quatuor
fcribi debeant quinque, 8c loco/i-Jf , nouem, quia
ex fubtradione vnius planetae fubtrahuntur tres
fphacrae reuoluentes. Sed quia poterat efle du-
bium an Lunx,& Soli fint addendac duae fphaerac,
quas Callipus addit : vel an vtique fint dandje
dux fphajrac folum, vt pofuit Eudoxus. Ideo fub-
dit Philofbphus : Si autem Luna, & Soli non ad-
diderit tjuts mottu quos diximtu , fcilicct Callip-
pum addidifle, omncs fphxrd erunt 7.^ 40. Quia
tam Sol, quim Luna habebant folum tres fphs-
ras rcuolucnres : vt ait Eudoxus. Et tunc verum
cft quod dicitur ; quia fi a 55. fubtrahantur
quatuor defecentes, duac Solis , & dus Lunac, &
totidem reuoluentes , quae eis rcfpondent , qua:
fimul faciunt o{ko. Patet qu6d non manent iiifi
47. Concludit ergo,qu6d pluralitas igiturfphg.-
rarufn tantafit.

Notandum,quod vtpoteft patere ex prjcdidis,
Callippus aflignat Saturno,& loui quatuor fphac-
ras deferentcs, vt patet, & trcs reuoluentes , qu«
omnes fimul faciunt i^.Poncbatenim reuoluen-
tes acquales defcrentibus vna min^s. Soli autcm,
& Lunac aflignauitcuilibctquinque defercntesj
&quatuor reuoluchtes, qus fimul funt, 18. Aliis
autem tribus fcilicct Mcrcurio, Marti, & Vcneri,
cuilibet quinque defcrentes,& quatuor reuoluen-
tes, quac funt fimul 17. Omnes igitur fphaerac fi-
mul flimptaB faciunt 59. tamcn quicquid fit in
caufa,dimifit numerare rcuolucntcs vnius planc-
tae ; & alterius a Saturno, & Ibuc : quia non cnu-
merat nifl quatuor planctas poft illos duos, & Hc
dcficiuntquatuor rcuoluentcs. Quac fi aufcrantur
359. rcmanent 55. Vltcrius fi dujc fphairx quas
ille addebat vnam Soli,& alteram Lunacnon ad-
dantur : quia fccundum aliquos non fimt adden-
Ax ; tunc auferentur a 5 j.quatuor dcferentes,duaB
a Sole, & duae a Luna, & per confequens quatuor
rcuoluenrcs , quac cis corrcfpondent , qua: fimul

Metaph.

funt 0(^o.Si ergoodo aufcrantur a jj.rcmanent
47.& hic cft numerus fphaerarum qucm Philofb-
phus concludit.

SVMMiE SECVND.<E

C A p. V.

Tot cfle IntcUigentias, quot ccefos fccundum

Philofophum , cuius opinio compara-

tur, & accornmodatur hac dc re.

sFMMAmrJH.

Concludictot efle Iritelligcntias,quor
funt ccEli.Scd.male concludic&erronee,
Quia ipillia millium miniftrabant ei , 8c
decies millics centena milliaaffiftebat ei,
Dan.7.Triaobieftafoluit:dequibusbenc
Dodor ; qui in folutione tertij notat , ex
Philofopho male intelledo,D. Thomam
colligere,materiam efTe principium ihdi-
uiduationis, de quo 2 .d.3 .q.y .

QVare , ^fuhUantias , &fr'tncipia im- t.c.^s.
mobilia , (Jr infenfibilia tot ratienabile
exifitmare. Necejfarium igitur dimtttatnr
fortioribm dtcere.

Poftquam Philofbphus inquifiuit numcrum
mobilium , & motuum caclcftimn , cx illis con-
cludit numerum fubftantiarum immatcrialium
mouentium. Circaquod tria facit.Prim6 conclu-
dit intentam conclufionem. Secund6 excludit tri-
plicem obuiationem. Tertio comparat quod di-r
xerat ad antiquorum opiniones. Secunda ibi : Si
autem nultam.Tenia. ibi : Traditafunt autem. Di-
cir ergo,quia cum ranta,fupple,fitpluralitas fph^-
ranim, & motmmcs\e^iuxr\yRationabileeftexi-
flimare. tot effefuhftantias , fcilicet immaterialcs,
& principia %mmohtlia , vt habet alia litcra,
id eft, corpora cacleftia, quac mouentur. Dicit au-
tcm rationahile ad denotandum hoc efle conclu-
fum rationabiliter : quia ex audoritate aliorum,
& non per neceflitatem. Ideo Cuhdiv.Neceffarium
enim fcilicet dicere dimittatur fortiorihus, id eft,
fubtilioribus qukm ipfc ciretadhocinueftigan-
dum. Deindc cum dicit :

Numerum
lnteU.igentiii-
rum ex tm-
mero moterii
frimorum ^
motMum ta-
liU coTtcludit.

Si autem nullam popbile dicere lationem
non ordinatam ad ajiri latiofiem. Amfiius
autem omnem naturam , & omnemfubftan^
tiam impafiibiUm , &fecuiidumfe optimum
fortitam , effefinem oportet exifiimare : nulU
erit prater hoi alteranatura; fed huncfub'
flantiarum numerum ejfe neceffe ejl. Si enim
effent alia , meuerent vtiquefines exiflentes
lationis.

Excludit triplicem obuiationem. Quarum fc- ^^

cunda ponitur ibi : Sed alias tjuidem efje lationes. ' • o^''^'"-

Tertia ibi : J^ia autem vnum cdlum. Poflet enim f *^* '"]

forfan aliquis dicere,qu6d funt quxdam aliac fub- fetefi.
ftantiae feparatar,quibus non correfpondent aliqui

motus

SummcE II.

jdiw /UiaiiM*
Utitnii im-
mifaistuu
tfi atcuert,
Utet ntn fri-

ALexiflais.

Vidt ^tJ-A
51.

motas csleftes. Primo ergo ad hoc exduden-
dum dicit , quod 5» nulUm Utionem czlcftem cft
pojfihle ejfe non ordinatam ad Utionem , alicuius
aftri. Amflius OMtem , fcilicet fi oponct omnem
naturam, & omnem ftdiftantiam tmpaffibUem far-
titam opttmum efefecunditm fe, id cft, quac habet
omnu Tnttl- fuam pcrfedioncm fecundum fe, & finc raotu- Si
liftMti* efi omnem , inquam, talera potentiam^/^orre f extftt-
mare efe finem , Capflc alicuius lationis czlcftis,
fetjuituraubdnu&a cft altcra naturafrtterhoiy
fupple fubftantias impafllbilcs , & imnuterialcs,
qwc funt fines motuum cacleftium -.fed necefeeft^
hunc efe nttmerum fubftantiarum fcparatarum,qui
cft numcrus momum c«leftium. Si entm efenta-
Itt , mouerent vttque , vt extftentes finu alicuius
Utionis.

Notandum ,quod ifta priraa obuiario cft co-
gcns,& Catholica : funt cnim raultx fubftanrix
ironutcrialcs,puta Angcli, qui non funt motores
alicuius orbis , fiuc motus cxlcftis. Ncc hoc cft
neccdarium : quia polfunt' cfte quacdam alix fub-
ftanrix fcparatz dignioris pctfcdionis , quam vt
dcputcntur ad aliquamczleftem fphxram. Vndc,
& plurirai funt Angeli bcari^uxtaillud Danielis:
MiUiamiUuimmintHrabant ei. Deindc ciim dicir.

Sed dlias quidem ejfe Utiones impophile
p£ter di6lai . Hoc autem exiftimare exlatU
ratiortahile. Namji quidemferenSyUtigratia
vatum ejt:& Utioomms Uti eft alicuius-.nulr-
U Utiofui gratia erit.nec alius alicuiut Utio-
nisifeddffrorumgratia. Namjifuerit Utio-
nis gratia : (^ iUam alterius gratia oportebit
ejfe. ^arequoniam non eftfopbiU ire i»
infinttum , finis erit omnis Utionis Utorum^
aliquoddiuinorum corporum fecundum locum.

g- Rcmouct fccundam dubitationcm. Diccrctc-

\. obuai». nim aliquis fbne, quod in cxlo funt alix larioncs
M*tm »li*t plurcs a prxnumcraris , quac quidcra non poflunt
f^Uftts tft deprehoidi , qnatcnus cx cis non accidit diucrfi-
a«!i£l*- tas aliqua circa aftra , qux moncri pcrcipiuntur
mtnf^t. fcnfu. Hoc ergo excludcns dicit,qu6d Alias ^ui-
Tertns tft dem efe Utiones eft impoftbile prater diBas. Er
pntiiUti^ quibusTcilicet accidit '^ucifitas circa aftrorum
tMtm mott. ^Qjuj^ fi^ ^^gf„ exisiimare ratumabile ex U-
r«,id eft,cx aftris qux feruntur. Namftemnefe-
rens , puta fphxtam , natum eft gratia lati, id cft,
pf opter iliud quod fertur , & nrniis latio eft ali-
cuifts lati , fcquitur quod nuJU erit Utio cxleftis,
qnae Cizgratiafui , nec gtaria alicuius alius latib'
nis : fcd omnes, fiapplclariones funt gratia aftro-
rum, qux feruntur. Namfifuerit Utio gratia al--
terius Utionis , & iUam oportebit efe gratia alte-
rius larionis, & fic in infinitum. Quare q:t»nUm
non eft ire in infinittm , fequitur C[n6d finis omnis
Utionis erit aliquid diuinarum corporum Utorum,
id eft,quac (cnmtai fecundtfmc^um , putaplane-
tx. Corpora enim cxlcftia vocat diuina , foae
rationc incomipribilitatis , & petmanentix x-
tcmx.

Notandinn , quod vrique concedendum cft,

nullum eflc motum cxleftcm , ex quo non pofllt

pcrcipi diucrfitas in aliquo aftt o quod mouctur:

licet lecundum vcritatem motus cxlcftcs non

Ji funt talcs , nec illi quos Philofophus pom't qui

dititku fhi. "°" ^^^ fcilicct iUarum plurium fphacrarum ,

Uftfhm, quos ponit in quolibct platiQta , Sc aliquos prx-

Cap. V. 451

tcrmittit : qui fcilicct funt motus drculorum dc-
fercntium, & cpicyciorum vt uadunt Aftxonomi
modemi. Vnde dato, quod numcrus Intclligcii-
riamm cflet fccundum niuncrura mobilium cx-
lcftium. Alitcr cllct diccndum dc numcro quam
Philofophus pofucrit. Deindc ciim dicit :

^ia autem vnum caUmymanifeHum. Si
tnim pUres ejfent caliyVt hominesforet prirt- Txom.^».
cipium quidem circa vnumquodque f^ecie v-
num,numerovero multa. Sed quacttnque funt
numeromulta multam materiamhabent.Vna
enim, (^ eadem ratio multorum , vt bominis. c,6
Socratesveio vnua. ^ia autem quod quid
erat effe non hahet materiamprimam, enteU-
chia enim. Vnum igitur,dr ratione^dr nume-
ro primum mouens immohiU ens : (^ motum
ergo femper (jr continue vnumfolum, Vaum
ergo foUm caUm.

Remouet tctriam obiedionem. Poflet cnim i.oUtSit.
forfim aliquis diccrc , qu6d funt plurcs alij mun-
di,in quorum quolibct funt plures, &tot (phaa-x,
&motus , ficut &in ifto , & idco oportctponerc
plures imnuterialcs fubftanrias. Hoc crgo cxclu-
dcns dicit : ^uod autetn fU vnum calum tantum
moJiifeftum eft. Si enim efenf plures rdi , fupplc
numcro , & in cadem fpecic', vt funt plurcs homi-
nerScc{\i\vxc c^oAprincipium, fupplcprimum&
immobiIe,quod efet circa vnumquodtiue,^Tinmm
cx\am,fieretxmttmfpecie, numerovero mulra : ita *.*!** "^'*
quod eflcnt plura prima principi:^ fccundum nu- ■ -^
mcram communicantia in vna (pede:quod often- ^ttnt vni-
dit efle impoflibile,diccns : Sed tjutatntfuc funt t/utm^umt-
multa numero, & fupple vnum fpecie, hahent ma- '«^i'f 'f-
rerMw», pcr quam fcilicct diftinguuntur. Multoru ^^^^*
«w«/dlicet iiidiuiduonun eft vna , & eadem ra-. ^ mtbtUs
tio fpedfica ,vt ez qux eft hominis. Socrates vero vmtMtm.
eft vnus , non folum, fupple , fecundum rarionem ^^ J-f »•
fpcdficam : fed ctiam fecundum naturam indiui- f^-^-Cf^^-^-
dualcm, fcd primum fupple principium , quod eft
quodquiderat efe, non habet materiam. EmmpTO
quia/upple dus eflentia eft entelechia, id eft, pri-
mus adus. Materia autem indiuidualis fuppo-
nit potentialitatem in namra, quam contralut ad
hxccdtatcm. ConcIuditcrgo,qu6d primum mo-
ucns eft imraobilc, eft igitisr vnitm,& rationeJJd-
Ucct fpcdfica, & etiam numero ; ergo ,Scmotumy
qui firihcet ab co caufatur/fwrp«r, & cominue, qui
eft primus raoms, oportct cSefolum vnum ; crgo
per confcqucns, Cdum erit vnumfeUm.

Notandura , quod aliqoi pcmertcntcs fenfiim 67
litterx ex hoc loco fumunt argumcntum , quod ExtlndU m«
materia,qux cft parscflcntialis , fit cau(a indiui- ttUtSmm D.
duarionis. Nara ifta rario qua concluditnr vni- PT'^^*"

... . o^ . UerUitfrm-

tas cxli cx vratate motons,& vmtas motons,non ^^^ imaiia-
tantum fpede,fi:d numcro,proptcf hoc/juod non dmuienit.
habct matcriam,ncm videmr valere:nifi diftin£tio ^nteris iw
nunicralis fieret per raatcriam : fed non valet, x- f^"' .
quiuocat cnim de «wrmrf , ficut fxpc didum cft. JjjiMiems
Concedo enim qu6d non ponuntur plurcs iBoto- d^igx.
res primi, quia in primo motorc non cft materiaf
id eft,non cft in eo aliquod aliud:(cd cft dc fc hxc
fine alio contrahcntc.Nam talis contradiifHo non
ftat cum perfeda fimplidtate , & ide6 quiditas-
Dd eft de fc hxc Excludit ergo Ariftotcles ^ pri-
mo motore materiam , non (olum illam, qux cft
alttfa pars eflcociaiis compofiti;fed illara,qux di-
P p 4 dtuc

45 i Lib.XII.

citiir proprictas indiuidualis , qust cft caufa indi-
uiduationis, non pritna.

s V M M 4^ ir M.

Comparac fua fcnfa opinioni antiquo-

rum accommodat^, & vidctur planfc In-

tclligcntias omncs , Dcos faccre, & con-

;. '; fcqucntcr noa vnum tantum Deum ag-

nofccrc ; Scd vari^ in hoc cxponitur.

TUadita funt autemafenioribui^dr anti-
^uis infabuUjigura dtmijfa fofleriori-
buf.quia dijfunt hiy & continet diuinam na-
turam vniuerfalem. Relicfua vero fabulose
iam addu6lafunt ad perfuafienem multorum,
(jr ad opportunitatem multorum , ad leges
etiam conferens. Conformes enim homini-
bus hosy^aliorum animaUum quibufdamji^
ptiles dicunt : dr his altern confetjuentia , &
di£tis jimilia. A quibus fi quis fefarans id
accipiens folum,quod frimum Deos exifiima-r
uerunt frimasfubfiantiasejfe : diuine vtique
effe diSlumputahit , ^ fecundum verifimiltT
tudinem. Etf^pe inuenta adpofsibile vna-
iquaque,(jr arte,^ Philofophiaidr iterum cor-
ruptis ; & has opinienes illerum , quafireli-^
quias vfque nuncfaluatas effe,
T. com. 1 1 . Paterna quidem opinio , & cftia a primiSy
inquantum mbis manifefiafolum.

Gomparat ca guae dixcrat ad antiquorum opi-
nioncm,diccns,qu6d ea qm/upplc, di<5b funt dc
fubftantiisimmaterialibus , afenioribu* , & anti-
quistraditafmt, & dimijfa polieriarihui, infigu-
rafabuU fcilicet, (juia hi quidemfitnt quidam dij:
& quod illud quoded dmin.wa,continetnaturam
vniuerfam:&c hoc ttiam patet cx pnediftis fi om-
ncs fubflantiae immaterialcs dicantur di) , vt vi-
dctur Phiiofophus fentire. Si ver6 fblum pri-
mum principium dicatur Deus , tunc crit tantum
vnus Deus. Et fubdit qu6d relitjua verofunt iam
adduElafabulose Sci\icct antiquis adperfuafiontm
multorum, qui fcilicet non pofluntcaperc diffici-
lia,& intelligibilia,& hoc fyiit,confere»sadoppor-
tunitatem multorum,& ad leges^ iupple lcgendas,
& obferuandas , pro vtilitate humanae conucrfa-
tionis , vt icilicct ex talibus inuentis , fuaderetur
multitudini , vt vitia fugientcs , virtuofa opera,
cxcrcercnt. Hoc autem fabulosp traditum expo-
nit dicens,qu6d />w,fcilicet Dcos, dicunt ejfe con-
formes hominibui , & fimiles quibufdam aliorum
animalium : & hiaalia fimilia,& confequentia di-
£ifs ftmiliter pofucrunt : ponebant enim quofHam
homines deificatos , & quaedam fimiliter anima-
lia , qu<e Deos appellabant , & aliaqua: cx his fe-
quuntiir. £t fubdit : A ejuibuiJJzihQet didis antir
quorum,^y2 cjuistd accipiat folitmfeparans, id efl,
rclinquens alia dida, quodprimum , id «ft , quod
prim6 oflenfum efl a primis Philofbphis , primat
fubfiantiasM eft,immateriales , Deos exifitmaue-
runt ,putabttvtitjue effe diSium diuine, &fecun-
dum verifimilitudinem. Vnde hk Philofophus
vidctur apertc confentire opinioni , quae dicebac
pmnes fubflantias immateriales efre Deos : quia
hocaflerit efle didum diuinc , & verifimiliter, Sc

Metaph.

^z

Antlqmrum
epinion* , di-
R» def$4b-
flxntiis im-
pt»ttri»libut
(Oi^mat.

§lH4rtM9ti-
gui plttres
Deospotts-

kuu.

per confequcns vidctur fecundum eum , qu6d

quaelibet Intelligentia fit quoddam necelfe efle,

& virtutis infinitqe, vt fuperius dicebatur. Et de

hoc quacrctur flatini. Ec fubdit qu6d vnacjua-

tjue ATte , & Philofophia inuentaf^pe ad pojftbile,

id efljfecund^m hijmanam poflibilitatcm, & ite-

rum corruptu. Has opimones illorum, fcilicct anti-

quorumpatet ejfe faluatttsvfcjHe nunc, quafirelt-

quias. Vltim6 concludit , quod paterna cjuidem

igitiu: opinio,& qu£ a primii t radita efi,in tanthm

nobis ejl folitm manifejia , fcilicct per modum far ,»

bulz,

Notandum , qu6d quia Philofophus opinatus g
eft mundum fuifk ab aeterno , ide6 habuit pone- g^gis thiU-
re confequenter , quqd qilzlibet ars , & Phllofb- fephut pofu!$
phia frequenter fuit inuenta, & iterum fipe cor- *»undi Ater-
rupta : puta vel per bella impedientia ftudium, '^'"*'*"':*'jf»
vel propter diluuia.vcl aliqua alia accidentia. Ma- fonfequenttt
nifeftum enim crat Philofopho , quod ab aliquo fcfHit,
certo tempore cceperant homines Philofbphari,
& artes inuenirc. Videbatur enim irrationabile,
qu6d per infinitum tempus ante , humanum ge-
nus philofophia , & aliis artibus priuatum exti-
tiflet , fed nos quidcm illuftrati fide crudimus
mundum incepiflc , nec oportet in hoc Philofb-
phoalIentiie:quia& negato antccedcnte, oportec
& confequcns negarc.

SVMM>£ SECVND^
C A P. VI.

Examinantur nonnullx dubitationes circa primi
intcUedtus intclle6lionem.

SVMMARJVM.

Primum cns cffc adu intclligcns , &
fuum intclligcrc, fequc habcre pro obie-
ftomotiuo: dcquo Dodor i.d.i q.z.n.
§. quarta 0»f/*//<», nu. *4. Quodaitin-
telledum primi non intelligere aliud a
fCjbcnfe cxponitDodor, fcilicet,qu6d fit
obiedum adxquacum,vel motiuum eius,
omnia tamcn aha intcUigit , vttermi- - - -.
natiua.

QVa vero circa intelle£ium,habent quaf-
dam dubitationes. Fidetur quidem e-
nim apparentium diuinifsimum. ^uomodo
vero habens talis erit, vtique habet quandam
difficultatem.

Hic , vt diccbatur , inquirit dc fubftantiae im- sermo de fuk ;
materialis intelledualitatc , vcl intelligibilirare. jtatit. immt-
Citca quod duo facit. Primo praeraittit inten- *»'« intelle-
tum. Secund6 cxequitur de intenro. Sccunda ibi; ***"'*'»•
Namfinon. Dicit crgo primojquod Habent quaf-
dam difpcultates, caTiippIc, tjuttfpe^ant circa tn-
teUeSlum , fcilicet primi mouentis , & fubftantix
immaterialis : Vtdetur quidem enim apparentium,
id eft,inter «a, quae hominibus apparent, primum
fupple principium efle diuintffimum. jQuomodo
vero talis , fcilicet fiibftantia erit vtique fe hahens:
habet enim tjuafdam dijfcultates , vt dicetur.
Deindecuradicit:

Nam

Summ^ II. Cap. VI. 455

7P

X. ThAitMti*.
llTMm inttl-
l*Sm frimi

tntellii»t m-
Sufemper (jf
M» fmtim in-
ttHi^ere fit
i4empbi.

bUtlUaum
tutfttnmi»-
tdligere ctn-
tittgitfe hM-
here trifUei-
ttr.

Ndm^non ifttelligat^^uid vtitjtff erit i»-
Jigne ifedhabetfe quemadmodum , vtfidor-
miens :fme intelltgentiaxhuius veroali/juid
frimcipale. Non enim f /? hocfua intelligentia^
fedfotentia : non vtique ertt optima fuhflan-
titk. Per inteUigere enim honorabile inefi.

Excquirar de intcnro. Circa qaod duo fiicic.
Prim6 iuxra hoc pracmittic quafaam dubicacio-
nes. Sccund6 accedic ad earum foluciones. Secun-
da '^Y.Pnmum tjuidem igitur. Prima in duas. Pri-
mo mouec quaiftiones principalicerintencas. Sc-
ciindo quandam quacftionem annexam. Cuius
^uiio iuuat ad (blutionera quicftionum princi-
palium. Secunda ihi:Ergo vtrum differt. Prima in
duas fecundiim quod mouec duas quacftictnes.
Quarum prima furnicur vc incelle^his primi com-
paracur ad adum.Secunda vc comparacur ad obic-
dlura.Secunda ihv. Amflius autemfiue imelleilM.
Dicicergo: ^''/«wyi incelle(^s,fupple, primi non
inteUigat, (cilicec in adu : (ed,fupplc in pocenria,
vel in habiciv^Mki vtique erit infigne , & venera-
bile. Quafi dicac,qu6d no cntffedhabetfe ejuem-
admodum^&fi darmiens. Vult dicerc quod boni-
tas,& pcrfedtio incelle<5his eft ex hoc , quod adhi
incclligic. Si igiciu: inceliedus primi moucn-
tis non incelligat in adu , (ed in pocenria (o-
lum , non erit quidem infigne, & vencrabile, (cd
habebir fc vt dorraicns ; quia inccllcdus incelli-
gens (blum in pocenria fe habec ficuc dormicns,
Nam dormicns habet vtiquc pocenrias ad opera
vica: : puca (cnfum, & inccllct£tum:licec opcra vi-
tx non opcrecur. Vndc fbmnus didcur dimidium
vita: , non per opcrarioncm a(^ualcm , fed (blum
potenrialem, fecundiim qu5 non diftinguirar fc-
lix ab infelicc,nec virtuofus ab viriofo. Et addir:
5i«f/upplc dicacur.quod intelleElut primi intclli-
gac , (cilicec adhi : huitu vero aliquid priftcipaUy
id cft, a6his inccUigcndi fciliccc cft aliud ab ipfo,
quia cius intelligentia , id eft , nGtxxs incclligcndi
tton efi hoc, quod edfaa , fcilicec lubftancia : fcd,
fupplc, fua fubftanria comparacur ad ipfum , fup-
ple incclligcrc vt potentia , fciliccc ad adhim , Sc
pcrfcdibilc ad pcrfe<5iioncm. Si inquamyS: dica-
tur, lequicur ,qu6d, fupplc , primum incclligcns
non vriquc crit optima fubUantia , Enim pro
quia , per imelltgere inefi ei honorahile : Sc Ciinc
fupplendum cft.qubd nihil eft opcimum, vel no-
biiiflimura , quod cft nobile , & honorabilc pcc
aliud a fe,

Nocandura , qubd inccllcAus comparacus ad
fuum adum, quod cft intcUigcrc , potcft triplici-
tcr fc habcre. Vno modo qubd non habcat ip-
fum intcUigerc in ada , fcd folura in potentia, &
in habitu,vt dorraicns. Alio modo quod habcat
ipfum intcUigere,& fit intelligens ai5hi,fic taraen,
qubd non fit fuum intclligere , fed aliud realiter,
Alio raodo,qubd intellc<aus fic intelligat in adhi,
qubd tamen fit idera rcalitcr , quod fuura intcUi-
gere.Philofophus crgo proponens dubitarionem,
probacqubd inceUcdus prirai non poteft fc ha-
bcre ad intcUigcre primo modo. Quia fi fic.ha-
beret fe vc dorraiens ■ & non cfTec quid infigne,&
vencrabile. Nec fecimdomodo : quia fi fic, cflct
fubftanciapcrfe«aibilis ab alio a fc , & per confc-
quens non eder oprima fubftantia. Ideb oportet
dare terrium , fcilicet qubd intellcdkus primi fit
rcalitcr, & cffenrialitcr fuum inteUigere:vt poftea
oftcndctut. Dcinde ciun dicit :

Amplius Autemfiue intelle^ut fit fuhjian-
tiaftue intelligentia,quid intelligtt?aMt enim
feipfum ?aut alierum aliquid ? aut idemfem-
fer^ aut aliud >

Mouet fecundam qiurftioncm, qux fumitur vt j\
intcUcdhis primi comparatur ad obic<5hmi. Dicit z.intbittie.
ergo , qubd AmpUits autem fiue fupple dicarar,

?[ubd intellecitu primifit fuzfubjiantta , ita qubd
iibftantia primi fit quidam intellc«5bus : Siue fit
inteUigentia, idcft, ipfiun iuieUigcrc. quod dft a-
(5his intclligcndi ,quodquxrebatprimaquaeftio,
cjuid inteBigu ?id cft,adhuc rcftat quicftio,quid ha-
bet pro obie6lo,quod incelligit:4«r enim intelligit
feipfum , aut aliquodalterum : & fi aliquod alte-
rum,4«r mtcWim femfer idem ,vel aliud. Puta
nunc hocnunc iUud. Deindc ciim dicit :

Aut vtritm differt ttliquid,aut nihil inteU
ligere bonjumyaut contingens ? ^

Mouet quandam anncxam quaeftionem , cuius i ■ Vuhitati*,
folutio iuuat ad quacftioncs principales. Circa tfttnadema^
quod cria facit. Primb proponic quaeftioncm. Se- ''
cundb addiceius fblurionem. Terrib infcrc ex di-
€ds duplicem conclufioncm. Secunda ibi : Aut
incoTtueniens. Tercia ibi : Palam ergo. Eft ergo
quacftio vtrum fupple ad nobilicatem , & pcrfe-
^onem inrellc<Shis dtffert aliejuid : aut nihil in-
teBigere bonum,id cft,aliquod obiedum nobile,&
bonum ; aut contingens, id cft , quodcunquc con-
tingit indifFcrenter.Dcinde cum dicit :

o/*/ inconueniens meditari de quibuf-
dam.

Ponit fblutioncm volens, qubd difFcrat : quoj Soluti* ^. in-
dedarat quodam figno diccns : Aut inconuemet?x "^*"'**"'
efi meditari dt quibufdam, fcilicet quz funt vilia:
quod non cfTec,nifinobilitasobie6ti intelUgibiUs
facercc ad nobilitatera intelle<flus. Rario hiiius
eft , quia a<Shis fpedficatur prindpaliter ex obie-. i!£»nte ne-
£h):& idcb quantb obiedum nobiUus : tantb no- ^^** *^^
bilior & adus. Ad nobilitatem crgo intelleftus J^,^'^* *^
multura refcrt medicari , id cfl ,intclligerc obie-
(Shjm nobile,vel vilc. Deinde cum didc :

Palamergo^ quod diuinifimum , df honO'
rabiltjsimum intelltgit.

Infcrc ex diAis dupliccm condufionem. Sc- x.centlHfto,
aindaibi : Et nontranfmutatur. Dicic ergo,qubd
quia,fupple,multum diffcrt adnobiUtarem intel-
lcdus,intelligerc bonum, aut conringcns : palkm
ergo, qubd inteUe(Stus,fupple,primi cum fit nobi-
liSimuSyintelligit obiedum dtuintffimum,& hono-
rabiltjftmum. Deinde cum dicic :

Et non tranfmutatur. Jn indignius entn^
non tranfmutatio. Et mottet quidtm iam tale.

Ponic fccundam conclufioncm. Qu;c fequicur 71
ex prima diccns , qubd quoniam , fupplc , fic cft, ^Cenetufio.
qnbd incellcdus primi inceUigit aliquid diuinif- ^f^-^'^"*
fimum,& honorabilifllmum. Ideb fcquirar,qubd ^, trxnf-
nontranfmutatur , (cilicct de vno obit(fto intelli- muttuur lU
gibili a<i aliud:quodprobat duplicitcr. Tura quia, ^ *^*-
f upple, ciim intcUigat 6bie<Slum dign;(Iimum,ef^ **"
fcr tranfmuttaio in aliud indigniut, c^nod non po-
left comoeterc intclle<fhii ptimi entis : quia tunc

tendetct

Solutie t.
fnrtii X . dtt-
iitati»nit
priucif»lu.
Id*m C' "**
ttlittd inttlli'
lit Dem.

7J

Solutio pnntA

dubit»ti»nU

frincif*lii.

Intelligere
frimi efi ide
fubftitnti*
eitu.

Thilofophttt
Kon necejfa-
rio concludit
fdentitntem
JnteUigentii
etrftbftM-
tit.

74

Solutio i,du-

l>itationii

frincifalis.

Intelle[it-.m
frimialitid a
fe non intel-
ligere ojledit.

454 Lib.XII.

tfindcrct jn dcfc£tum. Tum fccundo.quia taleScl-
Ucetqijod cft tranfire dc vno obiecko ad aliud,e(l
qutdam mottts \ & ide6 non poteftcompetcre pri-
mo mouenti,qtiod eft immobile omnino.

Notandum , quod cxhoccoUigiturfoluiiovl-
tims partis qua:ftionis principalis, qua quaercba-
tur : vtrum iniellcdus primi intcUigcrct ialiud,&
aliud. Quia ofteiifum cft,qu6dnontranfmutatur,
fcd femper intelligit idcm obicdkum dignifli-
miun,& honorabiUflimum. Deindc ciim dicit:

Primum quidem igitur Ji non eft intelli-
gentia,fedpotentia^rationab{le eftUaboriofum
ejje ei continuationem intelligentieff

Accedir ad folutiones principalium quaftiq-
num. Circa quod duo facit.Primo facit quod dj-
dumeft, Secund6 iuxtadatam {olutionemttiouct
qu^ndam quacftionem aliam , qiup reftabat. Se-
cunda ibi : Adhnc atttem refiat, Prima in duas.
Prim6 foluit quaeftionem. primam. Secundo fe-
cnnA^m ihv, Dewde palkm, Dicit crgo,qu6d Pri-
mum (jHidem »^»>«r }» fuppie fubftantia ilt inteUi-
gcntis non intelltgentiaid eft,{uum inteUigcrc:yff<i
potentiaM eft, habet ic in potentia ad inteUigere,
/icut ad perfcdtionem aliam a Ce:rationabile efiM
cft, probabilc , non neceflarium , Lahoriofum ejff
ei continuationem intelligentii. Continuationem
inteUige, id eft , continuus a6tus inteUigendi cric
ei laboriofus.

Notandum , qu6d fignanter dixit hoc elle ra-
tionabile , quia non cft necellarium. Licet enim
intcUedio beatifica Angcli,& cuiuflibet beati fic
diff erens ab eius fubftantia:non taraen continua-
tio perpetua eius eft eis laboriofa , immo fummc
dele(fiabilis. Videcur tamen confcqucntia Philo-
fophi probabUis , quatenus potentia videtur eilc
cbntradidionis. Et ideo fi inteUedus primi fe
habet ad fuum intelHgcre , vt potcntia ad adium,
poteftquantum eft de fe,inteUigerc, & non intel-
iigere j nec habet ex fe,quod continue inteUigat,
& per confequens continuationcm iUam haberct
ab alio : quod autem acquiritur ab extrinftco, &:
non habetur ex fui natura , rationabile cft , qu6d
infit reicum labore,licct hoc non fit neceflarium:
ficut datur inftanria de motu caeli,cuius continui-
tas licct dependeat ab cxtrinfeco motore , non cft
tamen cum labore:vt didumeft 5).huius,tcx.coin,
j 7. & circiter. Deinde ciim dicit :

Deinde palam : quia aliud aliquid erit dig'
nius quam intelleitus ,fcilicet intelle6tiuum.
Etenim intelligere , &inteUigentia erunt in-
dignifsimum intelligenti, ^are fugiendum
h^c eadem. Etenim non videre quidem qu*-
dam dignius quam videre, nonfijit optimum
intelligentia. Seipfum ergo intelligit ^ftqui-
dem eft poientifsimum.

Soluit fecundam quacftionem. Circa quod duo
facit.l-^rimp pnmittit fblurionem.Secund^obii-
cit comra eam ibi : Efiintelligentia, Vult ergo,
quod intelledus primi non intcUigat aliud a fe.
Et intendit talem rationem. Si inteUedus primi
inteUigit aliud a fe , ergo abquid eft dignius eo.
Conlequcnsefl falfumjcrgo imtecedcns.Hanc ra-
tionem exponit,dicens:D«/7<:/f, fcilicet poftfblu-
tionem primae c^ax(i\oms,palarn eft qHia fi intel-
le^^us primi intciJigit aUuk a fc,fequitur qu6d ali~

Metaph.

quod aliud erit dignitu tjuam ilte , fcilicct inte!U->'
Utu obiecturn. Quod fic t^attv.Etenim pro quia,
intelUgere,cr intelligentiaM eft, adlus intcUigcndi
inerunt ipfi »«rftfjj;f«f»,eciam,fupple,obiedhim<«-r
dignijjlmum. ^Quare hoc, id (cft, tale inrelligere in
adu efi fugiendHm. Etenim pro quia , dtgmtu efi
^Uitdam non videre,<]uam videre in aBu : nonfifit
optimum intelltgentiaM eft,qu6d hoc non effct d
Intelligentia ellet quid qptimuro > nam tunc mil-
lum intcUigcre eflct fiigiendum. Quia igitur ali-
quod inteUigere fugicndum cft propter indigni-
tatcm fcilicet obie<fti , fequitur qupd cciam nobi-
licas ipfius incelligerc fic cciam ex nobilicace ob-
iefti. Ex quo fcquicur qu6d ipfiirp obie(5tum fic
dignius adu incclligcndi." Cum igiciu: oftenfum
fic,qu6d primum incdligens fit eflentialitcr fuum
intelligcre , fequitur qilpd aUquid aliud eflec no-
biUusco, fi intcUigercc aliud a fe. Ide6 concludic
Philofbphus, qu6d ftipfum ergo intflligit :fi qui-
dem,pto quia,?/? potentiJftmufn:Sc ideo in co idcm
pcr ellenriam fimc incelligens,& incelIc(Stum.

Nocandum,qu6d inteUedlus primientis intcl-
ligit feipfum,vt obie<Stum adsquatum : & intelli-
gendo fe intcUigit alia nobiUori modo,quam ha-
beant efle in fe. Nam cflentia diuina vinualitcr
continctpcrfcdionem, & entitatcm cuiufcunque
rei. Vnde eriam res,fimplicirer loquendo,nobiIius
cfle habcnt,vt contentas in eflentia diuina , quam
habeantinfeipfis. Mod6 perfecStiflime , Sc diftin-
«Slifllmc repr^fcntancur incclledui diuino in eflen-
cia obieda vt in fpeculo perfedo:& ideo ipfe rcs.
crearae licet fortc tcrminenc adum incelledus
diuini , non camen mouenc ipfum ad intclligcn-
dum,cum omne inouen$,vt fic,fit prius,& dignius
ipfp moto,

S V M M A R IV M,

DujB obiefliones , quodprimum mo^
uens nop fic fuum inceiligere & velle,
foluuntur. Exponit bene Dodor duo
qua^ hic tangunturrquomodo fcientia fit
idemcum fcito : & intelligensidemcum
intellcdu.

ETeft intelligentia intelligere intejligen-
ti(t,videtur autemfemper alius Jcientia^
(^fenfus.,(^ opinio,dr medttapteitpftus autem
in accejforio.

Obiicit contra datatn fblutioncm. Circa quod
duo facit. Primoobiicit. Secundo fbluit. Secunda
ihi: Aut in cjuibufdam, Prima in duas, fecundiim
qu6d obiicit dupliciter. Secundaibi : Amplttufi
aliud, In prima pacte intendit takm rationem:
Primum mouens inteUigit feipfum fecundum te:
fed ipfum primum eft idem quod fua inceUigen-
tia , vt prsoftenfum eft j ergo intcUigcntia primi
eritintcUigcntia inteUigencice , quia eit fui ipfius,
quod cft idcm quod fua inteUigentia. Hoc aucem
videcur falfum,?icucpacec in fhuiii:quia adio fcn-
rus,& fimilicer fciencia , Scc. videncur femper eflc
altcrius.Dicic ergo,qucd ii, fupple, praEditiia vera
finc , fequiciu: qu6d Jmelligere ejl infelltgenHA tn-
telUgentia,c[\L\od fupple vidccur falfum:quia/f<V«-
t'ta,& fenfui,& optino,& rneditatte videtur fem_ptnr
ejfe aUui, id eftjalicuius alcerius. Ec fiibdic. Quod
tpfius autemM eft, fui ipfius eft in accefforto. Vult
dicae, qupd fi concingac quandoque quod fcien-

ria.

ObieSum ejl
diittittt aHit.

Declarat
quomodo in^
telleHiu pri-
mi intelli-
git alia
afe,^ tamS
tantiim fe.
f^tde q.j.fro'
Ifg.

7S

I. Obieai»
ttntra dtti
folmtontm.

Formalitates
Seot. toUnnt
hanc tbie-
ciioKem,

A£liu reHtu
eji princifa-
ln reflexiu
actejjoriuf.

. OhieSio.

ttlutio ohie-
flienum.
Scientia du-

pUx.-viJe 3 .

Ii» quibus

fcienti* ^
fcitumfunt
idem.

Artifex eeg-
rufcettdo efe-
rttir.

J»iimttMte-

rinlikiu ^
nutximi in
frimo idem
fttnt intelti-
i*re (^ intel-
feSum.

Summ^ Iir.

da,& fcnfus, &c. Sit&ii ipfius,putafi aliquis/cn-
tit fe fentircvel fcinfe fcirc,& uc dc aliis, hoc cft
quafi acccflbriutn , id cft, minusprindpalc : quia
acfhis principalij Tidctur lcnipcr cflc rc(pe<5hi al-
tcrius obiccH. Si ergo inrelligcrc primi non fit
nifi inrelliecnria intelligcntia: , fequitur vt vide-
tur,qu6d (uum intelligere non crirprincipalc, fcd
quau acccftbrium. Deinde ciini dicit :

Ampliitsfi diud diquid efi intelligere^ (^
intelligi ,fecundum quidei ipfum bene inefi?
Non enim ide effe intelUgentid, cjr intelle^o.

Ponit (ecundam obicAioncm, quz ftatinlioc,
qu6d aliud eft intelligcreA aliud eft inteHigi. Si
ecgo primum eft fuum inrelligerc , & cft ipllun
•quod intelligitur. Reftat dubium , cum fit quod-
dam optimum,fecundumqaid incritci hoc,qifod
cft bene efle eius ? Vtrum (cilicet fecundiim hoc,
quod eft intelligens : aut fecundum quddeft m-
telle<5tum. Ideo 6.\dv.Amj)UHs ft dtHd efl.inteUi-
^ere , & inteUigi fecu>rdkm qutd ei quidem ipfum
Tfene inefl ? Quafi dicerct , qu6d eft dubium. Et
addit : Non enim efl tdem ejfe inteiltgenti^i , & in-
telleSlo. Vult dicercquod fi quandoquc idem fuit
fubie£to intelligens , & intellcdum , non tamen
funt idem fectmdum eflc,& rarionem : quia aliud
eft eflc intelligcntiE, & inteUedo : licct-qnando-
que vt in primo idcm fit intcUigeniia , & inteUe-
«5fcum. Deindc cum dicit :

Aut in cfuibufdam fcientiA res : infaifims
quidem flne materia.Subfiantiatnim,fjr (juod
quid erat e(fe. In Theoricis vero rationes , ^
intelligentia. Kon altero igitur exfiente eo^
qaod intelligitur , ^ inteUe£lu , cfuacuncjue
non materiam habent.idem erunt^ (^intehe-
cfiua eius,quod inteUigiturvna,

Soluit has obiediones, dicens,qu6d »« quihuf-
damfcientia r«,id eft, quod rcs fcita eftidequod
icienria : quod probatinducendo. Primo in fcien-
im,fAEliMis,Ciae pradicis, dicens,qucd InfaEliuu
ejuidemft/te materia, id eft , rcs fcita accepta fine
materia, eft ipfa fcienria:.iccipiendo fcilicet fcien-
tiam,vt didum eft 7. huius,t.c.ij.& inde,nonpro
habitu,fed pro obiedo fecundum elfe cognitum.
Hoc cnim modo domus fine materia, vt eft fcili-
cetobie(5Hue,id eft, in mentc artificis , poteft dici
ars £Edificatoria,quod patet. \^«<r, & ars, fupple,
fic accepta c^fubslantia , fiue ijuod quid erat effe
ipfius fcilicct rei fafbe. Omnis enim artifex cim
agat cognofcendo,operatur cognofcens,^«<7<^ quid
efl rei nendae. Secundo inducit in fcientiis fpecu-
latiuis, diccns, qu6d In Theoricit vero rationes,&
intelligentia , id eft , auod ipfa res fcita eft idem,
quod rario diffinitiua,hue ipfa rei quiditas inteHc-
da,qua: potcft dicifcientia modo pr2dido:& ide
quod potentiainteUc<ftiua,vt dicetur:per hoc
pnimeftaUquis fciens, & intelligens , quia habet
rei rarionem in efle obie<aiuo. Ideo fubdit quod
in his, .Quacunijue non hahent materiam/ton exi-
ftente altero eo.quad inteUigitur & inteUeilu,Cdli-
cet in a<au, fequitur quod, fupple, in primo mo-
uente , cuius fubftanriaeft maxime iramaterialis,
tdemerunt , & inteUigeMia eius quod inteUi^ttur
vna,id cftjpfum inteUigere & intellecfbiBti ; & fic
vna eftinteUigentia intcUe^ai, &inteUigentia in-
tcUigentiat.

Refelutio di-
Bofum.

ObieBiem ^
potentu»,^
fcire quomo-
do in cre»tH-
rti etiam sOt
idem.

Cap. I. 455

Notandum, quod hic tanguntur dua* propofi-
tioncs,qua: ctianr aut fimiles habentur 3 .de Ani-
ma. text.com. 1 f .& inde. Vna cft,qu6d in fcpara-
tis a materia idcm eft lcicnria , & rcs fcita : ac-
cipfcndo fcientiam non pro habitu , fcd pro oB-
icdo feamdHm eile cognitum , eo modoquo di-
<3:um eft. Poreft etiam dici , quod habet verita-
tcm accipiendo fcientiam pro habitiu Nam quia
rcs fcita vt lic, habet elTe vniuerfale , & eft in in-
tcllcdu , faltem obieftiucildet) aliquaro fimilitu-
dinem,vel conucnienriam habet cum inteUigen-
ria , & cum fcientta cxiftente in inteUcdu , qiix
cft eitis Caufa,& fimiUtudo,inclinans ad eius con-
fidcrationem:& pro tantopoflunt dici aliquaUtcr
idem , prima taroen expofirio , rcalior videtur.
Alia propofirio cft,qu6d in thcoricis, quz etiam
funt feparata \ matcria , quatenus omnis fcicntia
abfb-.-^.hit a|) exiftenria,& aliis condirionibiis ma-
terialibus obie<fti , idcm cft non folum rcs
icitaj& fcienti«,vt didum cft, fed eriam ipfa^po-
tenria intcUc(fHua. Ita qu<M idem funt intelli-
gens , & irttclleftunn , co modo quo f:t vnum cx
cognofccntc & c6gra'to : quia faltem funt vnum
fubiedo, & per accidcnsi ex hoc, qu6d obicLium
intcUigibilc cltin intcUe<fhi per ^ciem acciden-
taliter inharrcntcm intcUcdlui. Si igitur in om-
nibus eft fic,fcquitur, quod in fcparatis a materia
fccundum cfle ,.& non fblum fecundum confidc-
rarion cm , idem erit inteUigens , &jnteile<flum,
cum inteUigat fcipfum. Et cx hoc foluuntur pr^-
miflae obiedioncs. Patet enim quod in folo Deo
eft idem inteUieentia,& intelleduro » & pcr con-
fequens idem eft inteUigcnria-intelligenria, & in-
tcUigentia inteUigibiiis:cum idem fit intclligcns,
& intcUigfbiie : & idcmetiam eft in eo intellige^
re,& intelligi a feipfo. Et cum quaerebapur:fccim-
dum quid fibi ineflet fiium bene efle ? Vidciur
dicendum,qu6d in hoc,quod eft intelligere:cum
in inteUigenria fuieeflentia: confifbr eius fcHci-
tas, non excludendo amopem,quo fua eflentia iu-
cundiilime fruitur, fcilicet fummo bonp,

S V M M A K I V M.

Primum mopens non fc intclligere pcr
modu compofiti , triplici ratione probat,
fcd per modum firaplicis & incomplexi.

T)huc autem refiat dubitatio,fi comto^
fitum efi quod inteUigitur ?

Mouct quandam quacfHonem circa fbluriortem
datam , & facit duo. Pnmo quasftionem mouct.
Secimdo foluit. Secunda ibi : Tranfmutabitur
e/iim.

Ad cuidcntiam primaj patis notandum , quod
aliquid dupliciter poteft inteUigi. Vno modo per ^„„,., ^,,
modum fimpUcis,& incomplexi,cum inteUigitur inteuJiiutn
tjuod quid efl tti. A lio modo pcr modum compo- dupUx.
fiti,& complexi, vt cum intelligitur aliqiia enun-
ciatio. Cum igirur di<5tum fit , quod priraiun in-
teUieit feipfum,reftat dubitatio , vtriim inceUigat
feipfum per modura fimplicis , aut per modum
compofiri. Ideo dicit : ^uia adhuc autem reflat
dubttatio fi comfoftturA efl, <juod intelitgiturDeVi-
dccumdicit:

Tranfmutabitur enim inpartibus totius.
Soluitqua:ftionem , probans per tres rationes»
qu6d priraum nou intelligit j[e per modum com-

pofiti

InfeUTtet
fur.tidemin-
telligemia (j»
ir.telie3t4m.

Per intelU-
gentiAm itteft
fuum bene
efe primo,
indudend»
•voluntate.
quod ■vrrum
efiformaU-

A

78

InteUtgere^ifi

456 Lib.XII.

pofici. Sccundaratio ponitur xhixAut indiuijihile.
Prtfnumao» lcmzihv.Aut qModquidem. In prima partc in-
tnteUft fe ^^^^^j. ^^\g^ ratloncmrSi primum moMcns intclli-

per moAutn - ' . . r i_ •

tempUxi, d" S" '^P^'^ raodum compoliti,ergotranImutabitur
c*mpUx'i,& in intcUigcndo. Confequcns cft falfum , vt prae-
ejl ftnguUru oftcnfiim cft, crgo & antccedens. Conftqucntia
docinna. probatur ex hoc : quia in obicAo compofito funt
pliires partcs,qu2 poflunt intelliei feorfum. Exe-
plum,licet hoc cofnpofitum, auu volat,prout eft
vnum intcl!c(5tum, nmul intelligatur : tamen pats
cius,puta /««»,potcft intelligi feorfum,& ly voUt,
potcft fimiliter intelligi feorfum. Ex quo patet,
quod qui intelligit aliquod compofitum , poteft
rranfinutari ab vna parte in aliam , intelligendo
nunc illam,nunc iftam.Similiter ergo eflet in pro-
pofito:fi primum moucns intclligeret feipfiim , vt
aliquod compofitum. Hanc rationcm breuiter
tangit dicensiTranfmutahitur enim inpartihtu ta-
tim.Ci fupple fe intelligeret vt compoutum. Deirt-
de cum diicit :

j4ut indiuifibile 0mne,quod non habet md-
ieriam,vt humani4S intelle6fus.

$implm in- Popit {ccundam rationem, qu« cft talis:Obie-
tuttu omnta £ltim indiuifibilc, & fimplex non poteft vere in-
' ""• tclligi,vt compofitumrfcd primum cft indiuifibi-
le,& fimplex cum non habcat matcriam;ergo non
poteft fc intelligere vt compofitum. Hanc ratio-
ncm tangit breuitcr , dicens , yiut indiuijihile eii
omne , quod non hahet materiam : & tunc eft fup-
plenda ratio,vt prius. Et ponit exemplum,dicens,
vt humantu imelleHMi. Quod poteft intelligi vel
fecundum fimilitudinem,quantilm ad ipfius indi-
uifibilitatem , vel potius quoad diflimilitudinem
in intcUigendo , cum intcUigat compofitum , &
pon fbliim fimplcx ; quia fua incelligibilia accipit
a materialibus , quod non contingit de intelledu
primi. Deindc cum dicit ;

Aut quod quidem compofitorum habet in
altijuo temfore.Non enim hahet ipfum hene in
hoc aut in hoc : fedin toto quodam quodopti-
7num,c^eas aliud aliquid.Sic autem habet if-
ftfuiipjius intelligentia toto Aterno.

Ponit tertiam rationem, quac talis eft : Intelle-
dius ircclligens compofirum non habec fiiam per-
fe^tionem remper, (ed quandoquc:fed incellcitus
primi Kabec fuara perfedionem fcmper, non tan-
tum qnandoquejergo non intelligit fe y t compo-
ficum. Maior cgrediturcx hoc ,quia intclle(9:us
.intclligens compofita , nen habet fuum bonum,
■& perfcdionem in ifta parte, vel in illa,fed in to-
co : fed partcs funt priorcs toto , ex quo fequitur,
quod illud quod non habct fuum bonum , vel
fuum optimum in partibus , quae feorfum fumi
pofTunt/ed intotocx partibus conftituto,non ha-
bec fuum bonum femper, fcd quandoque. Dicit
crgo,qu6d Aut quod auidem compojitorum,id cft,
incellc6kus,qui eftincelligibilium compoficorum,
hahetSapple, fuam pcrfedioncm in alnjuo tempo-
re , & non femper. Non entm hahet tpfum hene in
hocaur in hoc,id cft, in hac parrc, vel in illa -.fed
ens. opfjmum , id eft , fuum optimum eft aliquid
aliud quod eft in quodam toto:(td inteUigentia,(ci-
licct priini,quae cft ipf* f**iipjit** tjic haliet toto <<-
terno : quia fcih'cet,ajternaliter intclligic fcipfnm,
non vt compofitum,fcd vt fimplcx.

Metaph.

79

&itotnt>do er-
gofcics Detti,
(y- iMmodo
hoc i» hoc,]'')'
hocpritn, noc
& hocfer
hoc.

Confidcri*
cenfeqnenter,
ly fiUutt di-
ifum Ariflo-
Ulis.

A l.eius op-
t inuin.

SVMMA TERTIA,

De honitate, (fr natura vniuerji.

C A P. I.

Primum mouens efle finemcxtrinfecum vniuerii.

Refutat diuerfas opiniones de rcrum

principiis.

SFMM4RIFM.

Primum moucns eflc finem extrjnfe-
cum totius vniucrfi ; 6c quomodo totum
Vniuerfum habet pro fine ordinem. Dc
prima parre fiise tradit Dodbr i.dz.q.z.
num. 17. probans primum ens effe vlti-
jnum finemomnium.

PErfcrutandum autem efi qualiter habtt T.com.ji.
totius natura bonum ^ optimum:vtrun$
feparatum quid^f^ ipfumfecundum fe.autfe-
(undum ordinem.

HiCjVt dicebatur,inquirit Philofbphus dc fub-
ftantix immaterialis hnali bonitatc , & oftcndit
quomodo habet rationcm finis,& boni in toto v-
niuerfb. Hoc autcm facit oftcndendo quomodo
bonurn eft in natura vniuerfi. Circa quod duo fa-
cit. Primo inquirit quomodo fe habet bonum in
natura vniuerfi fccundum opinioncm propriam.
Secnndo fecuridum opinionem alicnam. Sccunda
ibi : ^ttcunejue vero impoffthilia. Prima in duas,
Prim6 circa hoc moucr dubirationcm. Sccund^
fubdit dubitationis fblutionem. Sccunda ihi-.Aut
vtroquemodo.Dicit etgo, qu6d Ferfcrtttandum ejf
qualiter natura totttu vniuerji hahet honum opti-
mum,id cft,finem proprium : 'ytritm Ccilicct fepa-
ratum quid & ipfum fccunduniyi , aut Jecundum
ordinem, id cft, vcl quod habeat bonum, & opti-
mum aliquid feparatum a fe: vcl quod habcat bo-
num,& optimum in ordine fuarum panium.

Notandum , quod ifta inquifitio habct locum
cx hoc,quod prius dicebatur , quod primum mo-
ucns mouet vt bonum, & amatum:bonum autcm
habct rationem finis,qui potcft cfte duplex. Nani
quidam cft finis extrinfecus , comodo quo obie-
^um potentiae dicitur finis zdais eius. Alius cft
finis intrinfecus, eo modo quo formadicitur finis
generati cuius cft pars:hoc etiam modo ordo par-
tium cum fit forma totius habentis vnitatem ex
ordine partium,cft fini«,& bonum cius. Eft erga
quaeftio vtriim natura vniuerfi habcat finem bo-
num,& optimum aIlquod,quafi feparatum, & cx-
trinfecura \ fc:vcl eius bonum, & optimum fit in
ordine paniumvniuerfi.Deinde cum dicit^

Aut vtroque modo,ficut exercitus. Etenim
in ordine ipfum bene , dr Dux exercitus , dr
magis ijte. Non enim ijieprofter ordinem\fed
ille propter hunc efi.

Ponit dubitatibnis fblurionem.Circa quod duo
facit.Primo fijlurioncm proponit. Sccundo eam
cxponit quantum ad vnam partcm fcilicct quan-
tumadbonum ordinis. Secundaibi:Om»t4f;^0.
Dicit ergo , qu6d Aut fupplc ipfum vniuerfuni
hahet vtroque modoScHictt boniun,& ^ntm,ftcut

exerci

80
ALiounobi-
lis.

Sermo defub'
flanti^ tm-
mohilii fia»li
bfnit»te,ordi-
ne,(^petft.
Hione i/ni-
Utrfi.

I

ytdt in Thtq.
rem jcotnm.
Finie dupUx
intrinfttta,
(^ extrinft-
ctti.

%l

Bfnmm v»t-
tttrft confijUt
io fepATMt»
tntt,^ trdi-

BMnm ixer-
ciim i» <f««
flstf

I» txtrcitM
*fi hntii iu-
fltx ^ fimi-
littr i» xmi-
tterf», drv'
trtbiqite ft-
tiii4 bttii eji
«xtrinfeettm
quim intrity-
ftcum,
T. C.38. fau-

Summ^ III.

tJcercitHs: etenim pro c^\2.^pfum hnttm .\.'v^xx&
cxercitus eft in ordine , & ctiam Dxx , id eft , in
Duce ipdus exercttHj:c^o6. probac, Nonentm ille,
fdlicciDux ejipropter ordtnem , quaii propter
fincm } fed mAtis cconucrfo iVk , id cft , ordo e^
frofter hunCy icilicct Duccih. Finis autcin potior
cft in bonitarc his,qux funt ad fincm.

Notandum,qu6d ficut in cxcrcitu cft confidc-
rarc duplcx bonum : vnu quod confiftit in ordi-
ne ipilus cxercitus : & aliud in Duce,qui cxcrci-
tui principatur , potius tamcn cft bonum Ducis,
quarcnus ordo cxcrcitus ordinatur ad bonum
Ducis,vt ad finem , fcilicet quia ad complendum
voluntatem Ducis pro vi<Soria profcqucnda : fic
& in vniucrfo cft bonum vtroquc modo. Nam
eft aliquodbonum feparanun, putaprimum,quia
moucns, cx quo, ficut cx finc & bono appcrihili,
dcpendet coelum , & natura : vt prius didum cft.
Iterum in panibos vniucrfi cft ordo , & fic vni-
ucrfum habetbonran ordinis , &bonum fepara-
Oitn. Sic tamcn , quod boiium {cparatum cft po-
tius in ipfa bonitatc : quia totus ordo vniucrfi cft
proptcr primum moucns,vt propter fincm. Qua-
rc,lcilicct oponct, vt fic a primo moncntc fit to-
tus ordo vniuerfi, ficut & ordo cxercitus non fo-
Kim eft propter Ducem,fcd ctiam cft ab ipfo Du-
cc. Dcinde cum dicit :

OmntA verit coordinatA fitnt alitfudliteri
fed 9onfimliter,idr itatatiltay (^ volatilia^^
^ltnta. Et Honficfe habent , vt nonfit alteri
ddalterum nihil \fed ejlaliquid. Advnum
tfuidem enimomnia coordinatdfunt.

T>itlMrMti» Exponit didam lbluiionem,qiuntuni ad vnam
iMt felmtie- partem,(cilicct quantum ad bonom ordinis. Cir-
ca quod duo facit. Primo oftendit quomodo par-
tcs vniuerfi (i habent ad bonum ordinis. Secun-
do quod dixerat xieclarat magis in quodam fimi-
li. Secimda ibi : Std tjuemadmodum. Dicit ergo,
q[u6d Omnia vero qus funt fupple , in vniuerfb,
funt aliqualiter ordi.iata:fid non fimiliterhahent
omnia,fupple,ordine/cilicct natatilia,& volati-
lia,& plantti.EtC\ihdit,c[u6d licet, fupple/M»y»wf
omnia fimilitcr ordinata,n6 taxnBJicfe hahent,vt
nonfit alteriui ad alterum nihil ; fed efl aliquid,
id cft , qu6d non ita fe habent ordinata , qu6d
vtium corum non p^ineat ad alterum,fjed eft ali-
qiia aflSnitas, & ofdo alterius ad altcrum, Nam
plantx funt proptcr animdia , & brota propter
homines. Quod probat,quia Omniafunt ordtna-
ta ad vnum , fcilicet ad nnem. Et ideo inuicem
quodamotdine connetiuntur.Dcinde cura dicit:

V

T.fcfl,

Sed tfutmtdmodtim in domo liberis non
licet quodcontingitfacerefed omnia velplu-
ra ordinatafunt : feruis vero , ^ beBiis pa-
rum , (juod ad commune : multum vero tjuod
contiHgit. Tale namque principium cuiufque
ipforum natura efi.

Dico autem puta ad difcerni neceffe quo-
que omnibm venire , cjr aliafunt fic /juihits
communicant omnia adt^mn.

g^ Manifeftat quod dixcrat in quodam fimili,

DeeUrMt- er- ^"0™°«!° fcilicct omriia funt ordiiiata, licet nOn

tiinem'trdi- limilitcr , diccns qu6d fopplc , fic fc habcnt in

tMtentm v totQ vniucrfo , quemadmadum in ehtno , vbi

Scoti Oper. tom. IK

Cap. I. 457

liherii, idcft,fiHis, nonlicet facerequed conttnpt,
fupplc cafualiter (\nt ozdincfed omnia aut plura,
eorum qu^ fcilicct faciunt funt ordinata : ferttis
vero,& befiiis\efKipantm^Midem, fiipplc, partici-
pant de ordine,qui cft ad commfi»e:mMltum vero,
fupplc habcnt dccp, qvod conitngtt , id cft, eue-
nitcafiiaUter,& finc ordinc : cx eo, fcilicct quia
plus diftant a redorcdomuSjCjui intcndit bc m-m
communc in tota domo. Et fubdit : Tale namcue
cuiuflibet principtum ipforttm natura efl. Vult
diccre : qu6d ficut in domo datur in familia or-
do fccundiim mandatum , & Icgcm patrisfami-
Uas , qui cft prineipium vnicuique ordinatorum
in domo ad exequendum, fcilicct ea, qux ad or-
dincm domus fpcdanr.ita natura in rcbus hatu-
ralibus eft principium cuilibet cxcqHCndi id quod
fibi competit de ordine vniucrfi. Iia qu6d ficut
illc,qui eft in domo inclinatur ad aliquid per lc-
gcm,&: mandatum re^rum domus:ita natura cft
quafi quxdam lcx inditarcbus naturalibus a pri-
mo moiicnie, pcr quam incHnantur, & ordinan-
tur in fincm dcbitum. Nam res naturales licct
non cognofcant fincm , tamen a primomouente
in finem diriguntur,& ide6 dicuntur a^cre prop-
ter fincm,in quem naniralitcrjnclinahturXt ide6
namra non agit, nifi mota a caufis fupcrioribusi
vt ait coramentator. Et fubdit : Dico autem puta
ad difcemi quidem neceffe omnibm eHenire,& alia
fic funt ejuihus communicant emnia ad totum.
Vult dicere,qu6d Ucct orama fint ordinata , non
tamcn fimilirer fc habent ad iftum ordinctn.
Nam cft vtiquc diquodcommgne omnibus,qu'a
neccfic eft omnia in hoc conucnire,qu6d difcer-
nantur & quantum ad operationcs proprias , &
diftin&as,& ctiam quantiim ad ph)prias fubftan-
tias,& qiuditate$:& quantum ad hoc ordo rcnim
non dencit in aliquo. Scd tamcn quaedam alia fic
fnut,qu6d yniucrlalitcr hoc habenr, quod omnia
quar fimt in eis , communicant ad totum, id eft,
ordinanturad bonum communcrotius : hocau-
tem rcperituc in illis , in quibus nihil eft a cafii,
ncc prjcter natutam t fcd omnia fecundum debi-
tum ordineni fiunt, vt funt corpora coclcftia , &
fiibftantix immaterialcs:vt dicebanir 9. huius t.c.
1 7. & circiter. Quxdam ver6 fufit , qus quan-
doque deficiimt a debita , & propria adioncna-
turali ; vt funt corpora inferiora,*in qiiib(]S multa
eueniunt prxter nacuram, & a cafu : & jdeo non
habent omnia fua comrounicantia ad totum.

Notandum fimile.quod adducitur, in hoc fta-
re;nam ficur in aliqua domo ordinaca,funt diuerfi
5radus,puta quod fiib patrcfamilias primus gra-
dus eft liberorum, fecimdus eft ieruorum, tcnius
eft iumentorum,& bcftiarum,qi'^ feruiunt in do-
mo,puta afini,& canes, & huiufinodi. Hi autem
gradus difFercntir fe habeht ad ordinem domus,
qux inftituitur a giibematore , & patrefamilias
domus.:quia libcris non compctit aliquid faccre
finc 6rdinc,fed omniaordinate : ferui autem , &
bcftiz mulra prxtcr ordincm faciunt quandoque.
Sic ctiam intelligcndum eflc in toto vniuerfb:vbi
fub primo mouentc , qui eft paterfamilias,& rc-
dor vniucrfi , funt iromediate Intclligentiar,
& corpora CQcleftia , quafi primus graduslibcro-
rum:funt ifla infcriora gencrabilia,& coiruf*tibi-
Ua,quafi fcciidus,7cl teniiis gradus.tanquam fer-
uorum.atquciumentoru. ItaqUodin primogra-
du omnia cueniiit ofdTnatc:in fecundo autc,& in
icrtio gradu plurima inordinatc:licct conncniant
omnia quantum ad diftin(5Honem propriarii opc-
Q_3 ratiorium.

ttiuerfi gra-
dntper fimi'
Utudinem or-
ttinu cecent^
mici.
ALconacnit.

Vide tJi.
q.u

In ijuibits eo-
ueniunt fyi
inquibutlUf-
fiTunt erdi-
nata- merali-
ter if uattt-
raliter.

83
DeciMrMtit
fstrabeUfrA-
ctdentu.

Be ratieu*
erdinu junt
due.

4S8 Lib.XIl

i:ationum,& rubftantiarum/iue quiditatum. Hacc
enim^luo videntur efle de ratione ordinis:fcilicet
diftinftio ordinatorum,& communicantia eorum
ad ipfum totum. Quantum ad primum eft ordo
in omnibus indeficienter. Quantum autem ad
fecundum, eft quidem ordo indeficienrer in qui-
bufdam, quae fcilicet funr fuperiora , & proxim^
primo principio, vt funt corpora coelcftia,& fub-
ftantix immaterialesjin quibus nihil euenit prz-
rer naturam , nec a cafu.-in quibufdam vero defi-
cit , vt funt corruptibilia , in quibus proptcr re-
motionem aprimo principio femper vniformiter
fe habente , multa eueniunt praeter naturamj& a
cafu.

SVMMARIVM.

Rcfutat poncntes principia contraria
omnium. Itcm ponentcs fubftantias fe-
paratas eflc principia , oftendens vtrof-
que defecifTc , & in quibus defecerunt.
Reiicit etiam poncntcs bonum efTe priij-
cipium quia rem non explicant,

Metaph.

QVttcuftque vero impojitbtha omma ac'
cidunt , aut abfurda aliter dicentikt^.
Et qualia gratioftui dicentes, in quibta mini'
ma dubitationeslofortet non latere,

Inquirit quomodo fe habet bonum,& ordp irj

lUoMf ofm. j^^jjjj^ vniukrfi fccundum opijjionem alieoara.

otdine vni- Circa quodduo facJt.Pnm6 propomt mtentum.

Herji. Secund6 exequitur de intento. Secunda ihi.Om-

nes emm ex contrariU. Dicit ergo , quod Oportet

noH latere efUicunque impoJftbilia,aut abfurda ac-

cidunt aliter dicentibw, fupple de bonb, & ordi-

ne vniuerfi,qu^m nos dixerimus : & iterum opor-

iet non latere (jualia, fcilicct dicunt gratio/iuj di-

centes, id eft>iUi qui melius loquuntur, & in qui-

bus minimae dubitationes,id eft,in quorum di(5tis

dubicationes pailcidimx videntur ^fte. D^inde

cum dicit :

Omnes enim ex contrariis faciunt omni^.
Neque autem quod omftia. Neque ex contra^
rils re{fe. Nec in quibufcunque contraria
exifiunt ; quoniam ex contrariis erunt , no»
dicunt.

Exequitur de intento. Circa quod duo facir.

TyifUeitrr Primo pcrtradat opinioncs Philofophorum na-

defecerunt mfalftcr loqucntium , & ponentium principi»

ne)2te{ prin- contrana. Seamdo opmiones Philoiophoruro

cipi» rerum non'naturaliter loquentium,& poneiitium prin-

(thtrnria. cipia, & fubftantias feparatas. Secundaibi : Am-

pliusjinon erunt.Vtimz in duas. Prim6 proponit

defeftus illarum opinionum. Secundo probat

quod dixerat. Secunda ibi: Jmpajfibilia nathque.

Proponit ergo tres defedbus , qui (equuntup illas

opinionesjdicens qu6d Omnes enim , fcilicet an-

tiqui Philofbphi ,^o»»f, id eft, pohunt , omnia

CUc ^j:fwfr<«-»ftj,fcilicetprincipiis : & fubdit pri-

mum dcfe<5tum : Neque reEle dicunt quod con-

trariumfit ex contrario. - Nec reEle dicunt qued

omniafunt ex contrariis : & ifte fiiit fecundus de-

fcAus. Dcinde tangit tcrtium defcdum, dicens:

jVfcaurem redcdicunt <fuod omnia , fcilicet Jint

(K cantrariis in quihufcunque contraria exifiunt.

Deficiunt enitn,quianon diCunt quomodo omnid
erunt ex contrartis. Deinde cum dicit :

Jmpafibilia enim funt contraria adinui-
cem ; Nobis autem foluitur hoc rationabiliter,
eoquodtertium aliquidjit. ^lij veia alterum
contrariorum materiamfaciunt ; quemadmo-
dum quidem eft inaquale xquali , aut 'vni
multa. Soluitur autem ^ hoc eodem modo.
Materia enim qua vna nulli ejl contraria.

Probat quod dixerat.Circa quod tria facit.Pri-
m6 oftendit quod defecerunt ponendo res efle
ex contrariis. Secund6 qu6d defccerunt ponen-
tes omnia elTe ex contrariis. Tertio quod dcfcce-
runt non exponentet quomodo res fxmt ex con-
trariis. Secunda hi:Amplius emnia praui.Tenia
ibi : Omnes autem contraria dicentes. Dicit ergo
quod ide6,fupf le, non redc dicunt poiientes res
ellc ex contrariis. Entm pro quia, cohtrarta, fup-
ple in fe accepta , funt impajfibilia rnutuo , nou
enim albedo patitur a nigredinp , nec econuerfb:
& tamen nifi contrariaad inuicem paterentur, &
fic ad mareriam reducerentur,non poilet fieri ex
cis aliquod vnum:& [\Ai6.iv.Nobis autem foluitur
hoc rationabditer , eo ejuodfit aliquod tertium , xA.
eftiOiateria. Alitercnini vtique ex vno contrario,
tanquam ex materia , fit aliud contrarium , & fic
vnum contrarium patitur a reliquo. Et flibdit:
uilij vero alterum contrarittm faciunt materiam,
& non aliquid tertium, praeter contraria, <]uem-
admodum qui tri4,quale itt]uali,aut vni multa. Ifli
enim qui pofuerunt ifla coutraria ellc prjncipia,
fcilicet ^qualitas,& in^qualitas:aut vnu,& midta
attribuebant aequalitate,& vnitatem formaeiinaj-
qualitarem autem, & mulritudinem materije , vt
patet de opinionc Platonis in primo hufus, text.
com.54.IiQet natur«les Philofophi ponerent cont
trarium,dic^ntes materiam elle vnam,forraas au-
tem eile diuerfas , & contrarias. Et fubdit : Hoc
fcilicet didlum eorum foluitur eodem modo : quia
materia ejuA eft vna,nulli eft contraria,{ed eft fub-
ie<3:um comraune contrariorii.Deinde cum dicit:

Ampliits omniapraui farticipatione funt
extra vnum. Nam prauum ipfum alterum
elementorum.

Oftendit quomodo defecerunt i" fecundopo-
ncntes omnia eilc ex contrariis. Circa quod duo
facit. Primooftendit inconueniensquodfcqui-
tur Secund6 oftendit quomodo ab hac pofitione
difcordabat quorundam pofitio antiquorum. Se-
cunda ibi : Alij autem nec principta. Dicit ergo,
qu6d yimplius fupple fecundum eos omnia funt
participatione praui, id e{ijma.\i,extra,id eft,pra:-
rer vnum, fcilicet bonum. Namifue pro quia,»^-
fum prauttm , id eft,malum,dicunt eile alterum
elementorum,^tinci^iot\im,

Notandum,qu6d prima genera.contrariorun?,
videtur efte bonum, & malum:quarenus alterum
contrariorum eft vt habitus , & habet rationem
boni ; & altcrium vt priuatio , & habet ratio-
nem roali.Ergo fi omnia funt ex contrariis,opQr-
tet qu6d omnia participent malo, excepto vno,
fcilicetbpno^quod cftprincipitmi. NamjTulum
ponitur alterum principiorum : principia au-
rem non funt cx f« inuicera. i. Phyflcor. texr.
C.42.. Omnia ergo alia cr^nt ex his dnpbus prin-
cipiis,fcilicec bono^raalo. Sed hocapparcr cfle

falfum.

Antiqui dt-'
ficerunt po-
nentesex <■?»
trsriis rti

Materia nvl-
li efl citrarin
fed eft fnbie-
8um contrt-
rierum.

8j

AntiqttimH'
li pofueruat
omnia ex ci*
trnriu effe.

Bonum ^\
miUum fuia
principitt om-
nium ftcim-
ditm ilUiaih
tiqitos.

fofuertmt ti
tion ht^nmt
rerum frin-
nfium qmeru
tamtn i^i-

3«

Summ^ III.

IUram,quia incorporibuscocleftibas.&fubfhn»
riis iminatcrialibus,mhil inuenitur nMluin>n«luc
pcccatani,neque corruptum, quastiim ad eorum
naturalia. Ex 9. huius t.c.17. & drdtcr. Deindc
cumdidt:

Al^ autem necfrincifU hnum, (^ ma-^
lum 5 /fuamuAf i» omnthui maxime quod ho-
numjfrincifium,

flmdMm Mlif oftcndit quomodo ab hac pofidone difo)rda-
bat quonmdam opinio antiquonim. Circaquod
duo facit. Primo fadt qi^od di<Shun eft. Secundd
oftcndit inruifideniiam illorum difcordantium.
Sccunda ibi : ^lt) veri hoc ^Midem. Didt ergo
quod yilij MMtan necfrincipia fupple rerum po-
nunt boman,& nudttm.qtuinmis fcilicct (ecimdiim
eos f»i4.vjmf , princifium in ommbttt quod bomtm\
folum enim bonum recipiebant principium re-
rum , &per conlequens rcs non cftc compofitas
ex contrariisbono, & malo. Dcindc cijm didt :

Alj veroboc tfuitiem reffe.-^uia frinci-
tifium^ fed quomodocunque bonum frinci-
fium non dicunt : vtrupifciticet vfjinK, aut
fitouens tmtffecies.

Oftendit infuffidcntiam iftonim qui fic dif-
cordabant : & primo hoc oftendit in communi.
Sccundo in (pedali. Secunda ibi : Inconuenienter
tttttem. Didt ergo/juod Alif vero hoc qmdem re-
iie dicunt : ^Kut, ipfi fupple, />r«if»^»«wj,ponunt
eflc ipfnm bonurh , fed non dicunt qmrnode bor
mtm tfifrincifium,vtritm vtfinii, aut vt mottens,
4ut vtjpectetM cft, fonna,&: idpo defccerunt.

Notandum, quod h?,c tria, {cilicct finis , cffi-
dens,& forma^abent rationcm boni,& perfia5H:
non autem nutcria : quia rationc priuationis an-
nex2 femper machinatur ad malum , ex primo
Phyficorum t. c. 80. Et ip(a eft fecundum quam
res poteft eflc , & non eflc , cx 7. huius : Idc6 de
matcria non curauic Philoibphus hic facac
mcncionem.

SrMMARlFM.

Rcfatat opinioncm Empedoclis , &
^xxzgoxx dc rcrum principiis , dc qui-
bus di^um eft 1, i . huius.

INconuementer autem ^ Emfedocles,amt-
citiam enimfacit bonum. Hoc autemfrin-
ufium fir vt mouens, congregat enim ', dr vt
Utateria^fars enim mixtura. Si itaque ^ ei-
dem accidit,vt materiam frincifium ejje , (jr
njt mouens , fed ejje non idem , vtrum igitur
amicitia. Inconueniens autem, (^ incorrufti-
bilem^ effe litem-.fed iffum auttm efi mali

Oftcndit iftonim in fpeciali infuffidcntiam.
Circa quod duo fadt. Prim6 oftcndit infuffi-
cientiam Empedoclis ducens ipfum ad duo in-
conucnientia- Secimdo infuifidentiam Anaxago-
rs, duccns ipfum ad alia duo. Sccunda ihi: j4na-
xagoroi autem. Didt ergo , quod Inconuenienter
autem, & Emfedoclts didt , flipple , bonujn eflb
Scoti Opcr. tom. I V.

M

Ottnm tamft
frtter mste'
tuon habem
Tjftioiti boki.
T. com. ia~

Ojimdstiu
fieasU d*ft-
SMmtUimitm
MntiqM*rtqn
honrnn dun-
t*x»t prind-
fium tmnii
fmtmium.

idem eoTittn..
gtt e§t matt-
ri,\ (^ mmft,
qH»ddecUr»-
bu ptfttr e0t
qm* haktt.
x.tkyf. teta.

Cap. I. 459

prindpiura Texvan-Mtim pro qcdi., tomeitiamfacit
ponum : hoc 4»/«m,fcilicct honvanfacitpt^cifim
duplicircF, 4^ vt mouens ^ngregat enim, id cft,cx
hoc quod habet congreeare: & vf materut , Parx
enim mixtirrt, id £ft,ex noc qu6d amiciriam po-
nebat pancm corporum rtuxtorum:dicebat aiim
roixta dlc compofita ex quamor clementis, & ex
amidtia » & litc, vt di<fium eft primo huius. Et
fubdit : S$ pro quamuis , itaejiu & eidem dccidit
ejfe qiundoc^uc materiMH , & frincifiitm vt tnO'
lunsrfed non effe idemfid cft,non fecundum idem,
fcd fcamdum aliam rarionem : aqua enim poteft
efle mouens fecundum formam , & mobitc, fiue
marcriale, fectmdum roatcriam : fed hoc non cft
£xundum CaAdan rarione.fTrMm igttiir ttmicitia,
id cft,quod debuit ergoafHgnare fcamdum quid
amicitia fit matctia , & fccundum quid fit mo-
uehs : quod quianoh fccit ,ideo hoceft primum
inconucnicns. Secundum inconueniens fubdit,
dkens qu6d inconuenient efi aMtem,(^ incomtfti-
btlem efie lit'em:hoc tffum ttutem e(i naturAmali:
pofuit aiim Empedocles litem dle primum prin-
cipium : incorrupribilc quidem fecundikn ipfiim
videmr efte ipfa natura roali ; & tanien malum,
fecundum rarionabiliccf k)quentes,vt prardiclum
cft, non ponitur elle principium , fcd tantum ip-
fum bonum. Ddhde cum dicit :

Anaxagor/u autem vt mouens tjuod bo- T.coin.jj.
nnm frincifium. IntelleEltisenim mouetfed
gratia alicuius mouet:quare alterum,excefto,
vt nos dicimtu. Nam medicatiua efl fanttiu
quodammotto. Inconuenientes autem^f^ con'
trarium nonfacere hono, ^ inteileittU.

Oftendit infufficicnriam Anaxagors , duccns 87
ipfum ad duo inconuenientia, dicens qu6d ^Antl-
xdgprM pofuit bonum clle princiftum.qaii intel-
ledus mouet omnia fecimdum eum : fcd, fupplc,
omnis InteUeEliu mouet grtttik diicuiui^d cft,gra-
Ua finis : ^uare alterum fupplc debet ponerc
principium graria cuius moucret intclleffhis : ex-
cefto vt nos duHmm, id eft nifi forte dicat , vt no*
diximus , fcilicet qu6d intclligens,& intellofhun
fupt idcm : ita quod intelle^s moueat ptopter
feipfiun. Nam medicatiua efi quodammodo fani-
tas ; exemplum cft, quando in his,qtue agunt per
intelledhim, etiam fecundum Philoibphura, tcxt.
com. ji.fupra in hoc 11. ahqualiter propterfe
agunt. Nam ars mcdicina: , quac quodammodi •^•f
4t ipfa fanitas,vtdidlum fiut, agit proptcr fam'ta-
tem, licet non fit eadem nuinero ciim ca propter
quam agit nifi fortc fanitatcm dicas candem nu-
mero,quz eft in re extra, & qus cft in mente ar-
rifids,vt obie^m ideale. Et hoc eft primom »r-
conuenifns. Et fubdit fecundum,dicen$,qu6d In-
cortueniens efi autem non facere contrarium bono
dr inteUe^ui. Vult dicrrc quod fi vcrafit opinio
communis, quod contraria fmt omniuni princi-
pia , fcquitur inconucnicns contra Anaxagoram
quia non pofuit aliquod prindpium contraritiii)
bono,& intellc^hii.

SrMMARiyM.

AfTcrcntes conrraria cflc rcrum prin-i-
cipia , impropric & figuraciiie loqui;con-
tra quos quacuor adducic inconucnicn-
tia, qusc bcne cxponit Dodor.

Qq X Omnei

T. com. i<.

Hmclitttrt

ivfqtte^dfine
nihil cprref-
fidet in:r»-
duci:ont A-
rabica nec in
fomment»ritt
Aitetioii h»-
iienm com-
muniter vt-
(ts.
Oftendit dtr
fellu4 anti-
tjuorum non
fiecl*r»ntium
qumlittr om-
nut ex ftn-
trariit com-
poniturfrin-
cifiit.

Trimumi*
ftitMenimf.

? } .<;toi.

460 Lib. XII.

OM»ef autem contrartA Mcefttes mn
vtuntur contrariu , mftfguretaliqttis.

Oftcndit quomodo dcfccerunt in tertio , non
oftendcntesquomodo rcs fuju cx contrariis.Cir-
ca quod duo facit.Prim6 proponit intentum. Se-
cundo exponit, oftcndens quatuor inconuenien-
tia>quae fcquuntur ad eas.Secundaibi:£f (juia hoc
qutdem. Dicit crgo,qu6d Omnes dteerites princi-

f)ia (cilicct contraria , mn vtuntur contrariis ,ad
oluindum Itilicct^ea qua: in rebus apparent:«*/?
figuretalicjuif, id cft, nifi figuralitcr loquatur, &
impropric.Dcind.e ciim dicit:

Et tjuarehac cfnidem corruptibilta , hxe
atttem incorruptibilia nuUui dicit, Omnta
namque entia faciunt ex eifdem frinci-
fiis. Amplius autem alij quidem ex nOn en-
tefaciunt entia: alij autem nift boc cogoJilur,
vnum omniafaciunt.

Exponit propofitum,oftcndcns quatuor incon-
uenientia contraeos.Sccundum ponitur ihv.Am-
pliits propter quidiTcmam ihi : Et 4to principia,
(^uartum ihh Etaliis efuidem. Dicit ergo, quod,
fupple , illi antiqui non poftunt reddere caulam.
El nulbis 4icit quare htc ^ »i<^m,fupple entia funt
corruptibiliayilla vero incorruptibilia.Ojnnia nam-
tjjUe entia faciuit ex principiis contrariis : vt fuc-
runt anriqui naturales. Ampltits alij quidem fa-
iunt entia ex nan ente,vx. poeta: Theologi, qui,vt
fiipra dicebatur,mundum ex node diccbaut genc-
rari : omnes enim iK\ non poirunc faluare diftin-r
«ftionem cntium (ecundum corruptibilitatem , 5f
incorruptibilitatera,cum eadcm principia omni-
bus principiatis originaliter affignent. Et ide6
fubdit; qu6d Alij autem vt non cogantur hoc po-
ncre fcilicet omnia efle ex non ente , vel diftin-
«Slionem cntium affignare : dixerunt omnia ejfe
vnum , vt faerunt Parmenides,& Mellillus , ex
primo huius , Diftin£Honcm entjura totaliter au-
ferentes.Deinde cum dicit:

Amplius propter quidfemper erit genera-
tio,dr qua ejtcaufagenerationis, nullm dicit.

Steundum Ponic fccundum inconueniens, dicens : quod
ineonuenient. Amphtts n/tUtu eorit dicit.c^ma. nec poteft, fiipyl?,
88 propter quid generatio erit femperyid cft,fempiter-
naincc ctiam qua efi caufa fcilicet vniucrfalis ge-
nerationis : quia fupple neutrum contrariorum
poteft efte generationis viiiuerialis caufa. Deinde
cum dicit:

Bt duo principiafacientilxts ^liquid necef-
se primum principaliui effe.Et huqui fpecies:
quia altud ^rincipium principalitti. Propter
quid enim participauttjijr non participat.

Metaph.

fitnf

tttcinue- Ponit terrium inconucniens, dicens , qu6d &
facientibui duo principta,Ccilica conttiti2,neceJfe
efi ahqttod principium ejfe principaHiti :c[Uod du-
plicitcrexponitur. Vnomodo fic : Qu6d necclTc
cft cFs diccrc altcrumcontrariorum cflp principii
principalnis,cijm altcrumconcrariorum fic vt-na-
bitus,alterum vt priuatio.Aliomodo qu6d ncccf-
fe cft cis ponerc aliquod piincipiam primura
principalius vtroque contrariorum. £x quo pof-

fet dari ratio » quarc quasdam attribuunrur nun*
vni contrariorum,nunc alteri,vt principio, puta»
quarc lis ai ffgregationem moueat clementa
quandoquc& amiciria ad c6gregationc quando-
que.Etfubdit:qu6d£r his qui fpecigs. id cft.Idcas
ponunt idcm:fupple,accidit.^«M fcilicet habcnc
poncrc Aliudprincipium , fiipple , )>rincipaUtt/,
fupplc fpeciebus : Propter qutd enim prius parti-,
cipauit. Modo autem non participat. Vult dicere
quod quia ea,qux generantut , & corrumpuntur
non fempcr vniformiter participant Ideam, ide6
oportet eos ponere aliud ptincipium, ex quo pof-
fit dari ratio , quare aliquod indiuiduum priui
participauit Ideam,&'mod6 no participat Ideam.
Vel c conucrfo : quare priiis non , & mod6 fic,
Deindc cum didt :

Et aliis quidem neceffe fapientix,^ honth
rattfimxfcientia aliquid contrarium effe.No-
bis autem non. Non enim efl atntrarium pri--
mo nihil. Na oipnia contraria materiam ha-
hent , (jrhjic potentia eft. Contraria autem
igttorantia ad contrariuWf Nihilprimo verh
contrarium,

Ponitquartum inconueniens dicens.Qu6d,£r
aliis quidem , qui fcilicet ponunt principia con-
lV3xii,necejfe efi dicCre Sapientitt,& honoratijfima
fcientit,<\\X£. eft Metaphynca,-.^/«<y»//:^ ejfe contra-
rtum , id eft , aliquam fcientiam elle contrariarn
Metaphyficac {cientiaE,qucB fcilicct tradlatde con-
trario primi principij , de quo agit Metaphyfica.
Na Metaphyfica agit praccise de primo principio,
& non de cius contrario,vt patet ex primo huius
in prooemio. Nobis autem non «ry?,{upplc necefta-
rium hoc ponere , Non enim efi contrartum nihil
primoyfcilicet principio fecundum nos. Nam om-
nia contraria habent materiam\& A«w,fcilicet ma-
teria , eft in potetitia 2id vtrumque contrariorum.
Er tamen oftenfurti eftpriijs, qu6d primum prin-
cipium non habct matcriam.Et fubdit : Cowr^irw
autemefi ignorantiaad contrarfttm , Primo vero
contrarium mhil, i. ex quo primo principio nihil
cft contrarium , fcquitur qu6d fapicntiac , qua: eft
de primo principio , non cft contraria aliqua
fcicntia : fed ignorantia tantum opponitur fibi.
Tunc fcquitur ilkpars:

89

^.Ineonue-

nitns.

Tange hic de
diuidentihut
per oppefitun
ens (jy »liiu
inftaatifu.

Sieutprim^
enti nihil Ifk
eontrariii fte
Metaphyfiet,
nulla fcietia,
fed ei dunta-
x»t opponitut
ignoTMtia.

SVMMiE TERTI.^.

Cap. II.

Contra poncntes fubftanrias feparatas rcrom

principia. Item ponentps eas

connexas.

S r M M A R I V M.

Rcfutat ponentes fubftantias feparatas
effe rerum principia , quatuoretiam in-
conucnientibus contra eos addudis^

AMplius ft non erunt prater fenfibilta
alia,non efi principium,(jr ordo,(jr ge-
reratio, & coelefiia \ fed femper principi)
principium^vt Tbeologis,^ Phyficis omnibus.

Vbi

Summ^ III.

TtrtrMSst

>!e
men
ter

itirdin* V
«Mtfr/f.

Vbi pertra£bt opiniones non naturalitcr lo-
qucntium.&ponentium principia fubftantias fc-
par^as. Circa quod duo facit. Primo prsEmittit
_ , . . inconucniens , quod fecjuittir non ponentes ali-
tunnM$!irMli. quas fubftantias kparatas.Sccundo exponit inco-
Uqutnttic ucnientia.qus fcquunnu cos.qui ponunt ipfas fc
paratas.Secuda ibi.Si autc crunt fpecics JDicit cr-
go , quod ^mpUusJi non erum alia cntia frtter
fenfihiliaSe<\\ni\iX quod non erit principium , fci-
licet primum qualc oftcnfum cft : Nec ertt erdc,
fcilicct rcrii qiuUs prius ii6tus eik:Nec generatio,
fcilicet fphaera: pcrpctuac : Nec caleflia , fcilicct
principia , qualia priiis diximus : Sedfemper ertt
principtj,Cdiicct. corraptibilc Principium comip-
ptibilis ; Puta quod Socratcs generetur a Socra-
te:& Socrates a CaIIia,& fic in infinitum, vt fup-
ple videbatur Theologif,& Phyjkis omnibtu : fci-
iicet antiquis naturaiibus, qui prxtet ifta princi-
pia paidcularia,& ienfibilia nullum vniueriale,&
primum principium pofuerunt. Oportct enim
poncre aliquas fubflandas fcparatas fccundum
viam Ariftotelis , vt patet cx pricedcntibus.
I^icct non iilo modo quomodo ali) pofuerunt,de
quibus fbatim dicetur. Ocindc ciim didt:

Siautem eruntJpecteSyAUt numeri, nullius
tauft. Sin autewy nunquid motus ?

90

Cmtra^
nmtes fiA-
fUtuuuft'

fiSrMM-

Exponit inconaenientia, quz fcquutur contra
cos,qui ponebat huiufinodi fubfhintias feparatas,
& primo quantijm ad eos,qui in huiufmodi fub-
ftantiis quandam connexionem ordinis conccdc-
bant. Secundo quantura ad eos , qui talem ordi-
nem ncgabant. Secunda|ibi : Dicentes autem nu-
merum. Prima in quatuor,(ecundum quatuor in-
conuenienria.Sccundum ponitur ihi: Jidhuc <]uo-
mtdo erit.TGniam ihi:.^t vero nulUtm. Quarmm
ibi : Adhuc quomodo numeri. Dicit ergo.5» autem
eruntfpecies, id t^Me^ttaut numeri, qux fcilicet
flnt practer fcnfibilia. Nullius fupple Caufa po-
terunt cftc. Sin autem, id eft, dato qu6d flnt cau-
fe alicuius, Nurmjuid mottu, quafi diceret , quod
non,quia h^c non pofTunt habcre rarionem pria-
dpij moucnris, Deinde cumdicit ;

Adhuc quomodo erit ex non magnitudi-
mbtdi magnitudo , ^ continuum ? Nonenim
numertufacit continuum nec vt mouens , nec
vtjpecies.

Ponit fccundum inconuenicns, quod confiftit

in hocquia magnitudo non eft, nifi cx magnitu-

dinibus , crgo cum numerus non fit ma^iwdo,

non poterit oftendi quomodo ex numcris , qui

non funtcontinui, poliet e(Te magnimdo,& con-

tinuum. Idco dicit,qu6d Adhuc quomodo erit ex

fion magnitttdinibtu magnitudo , & continuum?

Quafi diccret.quodnon potcft dari modus. Non

tnim numertufacit , id cft, caufat continuum , nec

vt mouens,id eft,vt cfficicns: Nec vtjpecies,

id eft,forma, Cura fdlicct numcrus

non fit continuus,fcd difcrctus.

Deindc cum dicit :

):(

91

Exf*pti»

Cap. II. 461

At vero nullum erit contrariorum , &fa^
^iuum quod S' motiuum , continget vtttjue
non ejfe. At vero po/lertus quidem ipfnmfa-
cerepotentia:non ergo fempiternafunt entia^
fedfunt intermedium. Jnterimendum tgttur
ejl aliquid horufn. Et hoc diifum efl.

Ponit tertium inconucnicns , dicens, quod M
vero, fi fiipple fpccies, & numeri fim primaprin-
cipia, cum in ipfis non fitcontraricras, (equitur
qu6d nullttm principtum quod ponitur , fcilicct
ab cis faSituum, & motiuum, fciUcet in potenria,
non in a^ , erit contrariorum, id eft, de numero
contrariorum : Contingit enim vtique non effe .• fi
fupplc prima principia erunt contraria. Vcl ali-
ter , quod contingit vrique non eile , G:ilii£I ge-
nerarioncm,&motum ; quod probat;,quia Atve-
ro , fupple fi primaprincipianonfijnt moucntta
in a^jfed faftiua, & nioriiu, idcik,potcnti.tfa~
cere,8c mouerc :pojieriHi (jKidfmerit ipfum face-
re, quam potentia , fcilicet facicndi : quod autem
ponitur facere, ponitur nou facere. Non ergo otn-
via entiafunt fempiterna , fcilicet feaiiidum qc-
ncrarioncm, & corruptioncm conrinuam. Cuiiis
contrarium priusoftcnfum eft. Ideo fubdit :ftd
interimendum efi aliquid horum , qui di<ila fiint,
fdlicet quo poncbatur prima principi.i non cl!c
mouentia in adhi. Aliter poteft ifta ratio dcdu-
ci , quod At vero, fupple li Idcx, & luimcri (iiir
prima principia, ciim in iplis lit contrarietas : lc-
quitur quod nuUum ipfbrum primQrum princi-
piorum erit concrarium , quod fit acliuum , fiue
fa^riuum , & motiuiun : quia numeri & Idac
non poftiint clTc caufae monis : vt pratdidum cft.
Et quia eriam contraria fblaagimt, & pariuntur ^xptfitit^
ad inuicem : crgo fequitur quod non contingct "*"•
cfle generarionem , & motum, ciimfemper f^cc-
re flt pofterius potentia faciendi. Vbi ergo non
cft potcntia , ibi non crit fatkio , ncc motus : nou
igituterit gcneratio , & corruptio continua ; fed
hoc confequens eft falfum, ergo , & illud cx quo i

fequimr : qu6d fciUcet prima prinnpia non fint ^

moucr.ria : non erunt crgo numeri . & Ideac prima
prindpia , cum non poiunt clTe moucnria conri-
nuc,& femper. Deindc cum dicit :

K^dhuc quomodo numeri vnum , aut ani-
ma,aut corpWy&fpecies totaliter, (^ res,nihil .»

dicet nuUiei^nec continget dicere,Ji non vt nos '^

dicatyquodmouens factt.

Ponit quanum inconueniens , diccns , quod 91
adhuc nuUus nihil didt, ncc contingit, id eft, nec
poteft dicere , qtumodo ntmeri vnttm , aut anima,
& corptu, & fpecies totaltter , & res, id cft , quo-
modo nulliu iftorum nihil dicit ,q^d faciat v-
num cflc numcrum : aut animam , & corpits , &
generaliter, & formam \ & id cuius cft forma : ii
non dicitfictu nos , fupplc diximus 8. hiuus , tex.
com. 1 1. & indc, quod mouens facit hoc. Ec tunc
fupplendum cft quod numcri , & Idei non

polfunt efie caufx mouentcs : j^_ com-t

vt proximc di^hun
fbit.

Scoti Oper. tom. IV.

Q3 }

SVM

Concludit vt
fetMtt kfafie-
riori Dei v
nitMem : cui
fides certitu-
dinem froht
T>eut.6.^ I.
Cor.i.
Quod fubti-
liirimusScot.
altius proba-
luc i.d.i>&

462 ^Lib.XII.

SVMMARIVM.

Rcfutat fpcciaJit;.cr poncntes fubftan-
tias fcparatas inconncxas principia re-
rumjconcludcns quod vnus eft princcps,
qui fcilicct cft primum cfficicns , p^imus
finis , primum cmincns.intcUigens & vo-
Jens , fuumque intclligerc &: velle, a quo
pmnia , pcr qucm omnia , in quo omnia,
ipft honor & ^loria , in fecula feculo-
rum. Amen.

Dlcentes autem nttmerum Mathemati-
cum , ^Jicfemper aliam habitam fub-
suntiam,^ fnnct^ia cuiujlibet:alij inconne-
xam ipfiu^ vniuerji fuhfianti^faciunt. Nihil
enim aliam alij confert aut ens , aut non ens.
Et principia multa. Entia ver» nolunt male
tii^oni : nec bonum pluralitAs principatuum.
Vnm ergo^rinceps.

Oftcndit inconuenientia , quae /equuntur cos,
qui ponunt huiuftnodi fubftaatias fcpar^tas finc
connexione ordinis.

Ad cuius cuidentiam fciendam , quod vt di-
Ctam eft circa principium y.hiiius, aliqui Pytha-
goricijficut ?tiam fuij: Speufippus,pofuerunt plu-
rcs fubftantiarum feparatum ordines:& inquoli-
betordineponebant vnum primum principium;
& ab iilo vno ilium ordincm inchoabant. Vndc
primum ordinem ponebant numerorum : & ibi

Metaph.

aflignabant vnum primum princfpium. Secun-
dum ordinem poncbant magnitudinum : & ibi
affignabantaliud primum principium , &fic dc-
inceps. Contra iftos arguit Ariftoteles dicens
quc.d Dicentes autem numerum Mathematicum
efle primum, id eft , in primo ordine : &cficfem'
per aliam habitam, id eft,confequenter fe habfcn-
tem, puta poft numerum , magnitudincm : & fic
vlterius vfqug ad fenfibiUa, Sc hdentesprincipia
alia,& alia cuiu/libet, {cilicct coordinationis,pu-
ta qu6d alia fint principia numcrqrum , Sc alia
magnitudinum , & aha fenfibilium : ifti inquam
fic diccntcs, ineonnexamy id eft , fine ordine ,/a-
ciunt vmuerfi ftibfiantiarn : puta c\xxhA vna pars
nihil conferat ad altam,aut eni,aut non ens, id eft,
fiuc fir,liuc non fit^ Et itcrumfaciunr/'r<«o/'»(«
multa , fupple inconnexa. Sed hoc fiipple malc
dicitur , quia Entia nolunt male dtJponi:hxc fup-
ple difpontio entium eftoptima, vt eftpoflibihs:
& hsc etiam eft in finguUs, quod vnumquodquc
eft optimc difpofitum, vt concruit naturse fu2e:&
per confequens multo magis crit hoc veruin in
toto vniucrfb. Idco Cabdix : ^uod nec efi' bonum
pluralttas princtpartium , firiHcet in vniucrfb:
ficut quod nec eflet bonum quoi in vna domo
eilent multac familia: fibi inuicem incommuni-
cantcs. Concludit ergo , dicen3,icilji:et quia igi-
tur totum vniuerfijm eft llcut vnus principatus.
Vnui ergo erit princeps, fcilicet primum mouens,
& primum inteUigibile,&primum appetibile, &
bonum omnis boni regens , &,gubernans toturn
vniuerfiim. Qui cft Deus bcnedidkus pcr fecula
infinira, trinus in perfona & vnus in eUcntia ir;fi"
nita. Arhen,

In traftat. dc
primo prin-
cipio : quod
piincipiatii
Mauritium
lerufalcm,
vnde in Icri-
cho dcfcen-
derat curatfi
faciali intui-
tu fibi ip/i
conncxum
pcrpetuo c6-
cediac.Ainen.

Excufat fc
dc aliorum
lequentium
libroru qui,
fecundum a-
liquos , plu-
KS sut ouo-
bus , expod
tioncorailTa.
Hasc ptote
ftatio fidem
facit quod
titulusquem
operi pra;-
mifirtius , &
infra rcpli
cauimur ve-
tidicus cfl.

Notandum ejuodin\i.(^in 14. quife<juuntur y pertraiiat Philofophtts^pimenes aliorum
(jr maxime Pythagoricorum, c^ Platonii, quifubBantiof feparatas pofuit numeros, (jr ideas:
fed quia indiiiis libris plurima ponuntur ^ ijud ad Philofophiam quam nuncpquimur^ modi-
cum nos iuuant : tjfuia etiam de illis opinionibus multa dicfajiint in iibris pr/tcedentibus , vt
patet prtmo (jr tertio huius, ideofuper duos libros fequentes nuUtts fcribit dliqftid , necipfoi
aliquando vidi. idcircofequens veBigia aliorumfequentes duos libres exponere non curaui.

Volo autemfcire omnes litteramiHamlegentes.^ quodtamfententiando,e[u^mnotandofi-
cutus fuum doifrinam illitts fubttlifimi,^ excellentifsimi Do^oris, cuimfama, ^memoriA
in benediSfione efi : vtpotequi fuafacra (jrprofunda do^rina totum orbem adimpleuit (^fa-
cit refonare:fcilicet Magtfiri foannis Duns, quifuit natione Scotus, Religione Minor. Vnde^
(jr verba eitts in ilio fcriptofrequenter reperies ,ficut ab ipfo traditafcrtptur^ reperiuniur. Et
idcirco fi aliquid bene dtBitm in iHo opere reperies, fcias afonte.^ profunditatefua dolfrind,
acfcientiA emanaffe. Si quid verh minus bene diffum , aut eius doBrina quomodoltbet ton-
tradtcens , mese imperitia: afcrtbatur, Nam ego quantumfapio quantumque cApi« , qutc-
quideft hicquodipfe exprimere intendebatypes meus eiiu vefiigiafecutusefi. Et ideafidi'
quidaliudrepugnansfibi inueniaturquandoqucouncpro tunc reuoco , pardtus libtnti animo
tmtndare.

CONCLV

CONCLVSIONES

VTILISSIM^

EX D V O D E C IM LIBRJS

Metaphyficorum AriRotclis y

QJ/ICQVID IN ILLIS AB IPSO

Xefolutum eft , mira comprehenfione, &
ji^tt«»tT: breuitate compledentes :

COLLECTiE

A REVERENDO PATRE

lOANNE DVNS SCOTO

ORDINIS MINORVM

REVERENDl PATRIS F.

LYCJE VVADDINGI HIBERNI

TRO TRACTJTV
DE CONCLVSIONIBVS MET APHYSICIS,

CENSVRA.

OP VSCFL VM hocfolfu indigitat Antonitu ToJfeuinM , indicato etiam principio : alij operum
SCOTl indicatores ab Opere quafiionuminjel Qommentilitteralu in Metaphyjicam non diftin-
xerunt. lUudcapiet LeSior emolumenti,quod/t njelit) magno lahoru compendiofcirepoJlitpotiJlima , quA
%4riSioteles 'Tjafto ^ implexo fuo Metaphyfices opere obfcure differuit, MAVRITIVS ^
C AVELLVS SCOTl optu ejfeprobantesinotas marginales addiderunt , qua maiorem claritatem
cfftrrent brcmfjimH hu rejolu/ionibw tt^SCOTl Commcntariufuper tandetn Metaphyficam.

465

CONCLVSIONES

VTILISSIMiE

EX DyODECIM LIBRIS

Mefaphjyficorum Arifiotelu.

QVICOVID IN ILLIS AB IPSO

refolutum cft , mira comprchenfione , 6c
brcuitate compledcntes :

COLLECTiE

A REVERENDO PATRE

lOANNE DVNS SCOTO

ORDINIS MINORVM

Conclufiones Libri L

Onclvsiones Mctaphyficac
Artftotelis, quas ip(e in hoc libro
probare , ac dererminare afleniu^
imendit , provt potcro breuiter
compilabo, non vacaturus ( cau(a
bremcatis) expofitioni littera*, nec difcuflionidu-
biutioiium , qua circa aliqna ex conclufionibus
ipfis, (cu carum media poflent occurtere ; fed fo-
lum fed {blum fub conclufiua detcrminatione,
provt littcra ipf» fonat ; vel ex ea poteft eli-
ci , elctfhirus fententiam illarum potiffimc
panium hulus do<fb:in2 , in quibus potiffime
vtilitas cius prscipua continetur. Partesvero
b* procEnu ^*^s in quibus dif^hus contra opiniones anti-
i.PhyC quorum inuchitur , tanquam minus vtiles , &

ampiiustzdiofas, profcqui non intendo. In prin-
cipio igitur libri Nletaphyficjc Ariftotclcs mani-
fcftat dignitatem huius {cicntis, quoad duo. Pri-
m6quoad conditioncs nobiles iftius fcientiz:

3uas hianifeftat in prooemio huius libri. Sccun-
6 quoad iftius (cicnris operationem , fcilicet,
quia ciusvcft vniucrfalitcr crrores aliorum circa
principia rerum deftrucrc , & hoc manifeftat pcr
efFe£him,{cilicet difputando contra pofitiones cr-
loncas fingulorum.

Conclufioncs autcm quas Philofbphus in pro-
oemio probat , poflimt reduciad fexdccim.
j I Conclufio eft, qu6d Scientia efi , qut defide-

t»Q*tMU- ^*f**^ 4^ ofnnthtii nMpTAlitfr : £t nuius pcobapo

Lcge cdcloT.

eft-,Diligimus enim (enfus,etfi non propter aliud,
faltem pfoptcr(circ,& maximc ipfum vi(ura,qui
maximc facit fcire , ibi ; Omyies homi^es natura
fcire&c. Deindc diftinctis vniucrfaliter gradibus
cognitionis in animalibus, ibi ; jilia ijutdan iri-
rur,& pofita excellentia cognitionis humana: lu-
pra hmt3\em,ihi,^mmalta tjuidem igttur,Sc ma-
nifeftatis diucrfis modis humana: cognitionisjibi,
Fit 4utem ex w«»»ri4,ponitur.
l Conclufio, (cilicet , quod Habens experien-
tiam,fxceUtt in operando hahentem fine experien-
tia artem. Cuius medium cft-, quia melius opera-
tur,qui melius nouit ca circa quac fit opcratio;(cd
tam amfex, quam expertus opctatur-circa fingu-
Iaria;expertus autem mclius nouit ea ; quia expc-
rientiaeft cognitio fingularium, ars verdvniuer-
(alium,ibi ; ty^d agere c^uidem igitur.

3 Conclofio ibi^<^ tamen fcire, cft,qu6d Arti~
fex excedit expertum in fciendo. Et huius cft tri-
plex mediufn. Primum cft , quia artifex fcit
propter ^Mi<^;ille autem non propterejuidScd (jutA
{oKin\,ihiyHoc autem efi. Sccundum cft,quia (cic-
tis fignum eft pofle docerc;fed mclius potcft hoc
artifcx,quam cxpcrtus,cum fdat^ro^rirr-^«i<i,ibi}
Et omnino fcientis. Tettium eft,quia nuUa cogni-
tio (cnfitiua cft fcientia , vel (apicntia: (cd cxpe-
rietia eft cognitio (cnfitiua,ergo,&c.ibi:yfw»^/»«/.

4 Conclufio ihi\Primum cjuidem igitur, eft,qu6<l
Scientiafpeculatiua efinobiltor quapraftica a^-
i(4.£t huius mediij e(l,quia inuentor iftius cogni-
tionis ingeniii cxccdit alioru, & ideo redditur ad-
mirabilior,& honorabilior quam inuentor illius.

i Conclufio

fimt fcienii-
fic»:ftimnt»m
feUcitattm
pefuit Arift.
I. dr lo.
Ethic. ccm.in
pTctemio 8.
fhyf 6. Etb.
cap.f. ^ 14.

Trtkae^.

vid* Scct.dt
praxi , etiam
pr«aiea ad
femtiit,i.^. I.

466

Conclufiones

idagijirum
mor.c II. dr
i.Rhet.t.ii.

Cont.htc efi
qued hahetur
e.xo.i.Toft.
titingit fcire
in vniuerfrli
ftluitttr 7. f .
quodiii.t. »4
frinc.

Tyi^x.Ptft.
§lui«tpcut
resfe hahent
»d effe,^c.
in{rtn.i,d,i.

Ciftpfitf*-
fienti» , tx
ix.concl.hit-
iust.c.i.
£x ix.huiu*
/tdfinem.
^uic. c/tp. I.
j .Met.infin.

frimi huiete.

Yiit qu* 4«.
ftuti in exf»-
[HitntUtttrt.

T.COIB. Ldc

5 Conclufio ibi, EiiM autem gratia , eft, qu6d
De ratianefafienttAeft confiderare caufas rerHm,
Medium patet ex habitis,quia quantomaeis ali-
quis conddcrat caufam , tanto magi? cft (apicnsj
vt artifcx,quam expertus. Dcindeibi , Quoniam
autemfcientia, pomntat fex conditiones fapien-
tis.& fapicmiae, quarum vitiraa probanir duobus
mcdiis , quae patcnt in littera.

6 Conclufio ihijsiorum autem h<ec ^Hidan,e(k,
quod Habens fciemiam vniuerfalem fcit aliquo
modo omnia. Cuius medium cft : Quia qui fcit
vniucr(alia,fcit aliquo modo ea quae continentur
fub eis.

7 Conclufio ibi,/*r^ autem, cft , quod Sapientis
eflfcire maxime diffcilia \ cuiusmediumcft:quia
illa fuiit diflficiliora , qua: funt remotiora a fenfi-
bus,cuiufinodi funt vniucrfali^.

8 Conclufio ibi ; Scientiarmn vero , eft , qu6d
Jfte hahetfcientiam certiorem. Cuiusmedium cft,
quia illa fcientia ccrtior cft,qua: cft de fimplicio-
ribus,ifta autcm eft huiufmodi,qu3e eft de magis
vniuerfalibus.

9 Conclufio ibi , Atvero & doElrinalis , eft,
qu6d //?tf maximenouit caufoi rrr««»;Cuius me-
diumeft,quiaiftaicicntia caufas vniuerfales fin-
gulorum confiderati,

10 Conclufioibi, & »<>/?«'*,eft,qu6d Htc fcien-
tiaeflgratiafciendi;Caias mcdium cft ; quia illa
fcientia eft maximc propter fcire, quxcft dc ma-
gis fcibilibusjtalis autem eft ifk,ergo &c.

11 Conclufio ibi; Maxime vwo^eftjquia Scientia
vniuerfalisefl principalior aliu. Medium cft,qiua
ilk principjJior eft, quae fincm altiorem confidc-
rat,ha:c autem confiderat finffhi illum,qui cft fi-
nis omnium.

1 2 Conclufio ibi,f a: omnibM ergOj,tii,c^mScien-
tia vniuerfalis proprie eflfapientia. Medium ac-
cipitur tam ex fex conditionibus fapientis , & fa-
picntioe , quamex fex conclufionibus immcdiatc
prscedcntibus : formetur ergo fyllogifhius fk:
Quicunque maximc nouit omnia,vt contingit,&
dimciliora, & ccrtius , & maximc caufas , & cius
fcientia eft maxime propter ipfiim fcirc , & prin-
cipalior eft aliis , eft fapiens ; fed illc qui habet
fciciuiara vniucrfalcm eft huiufmodi ( vt proba-
tum eft) ergo,&c. In maiori huius fyllogilmi co^
tinentur fex coditioncs fapicntis, vt prajtadii pft.
I}. Conclufio ibi, J^ia vero non 4C?»«<«,eft,qu6d
Hac fcientia efl fpeculatiua. Medium,quia ftudet
ad ignorantiam fugicndam,& non proptcr alique
iinera exteriorem ^ cuius fignum ponitur , ibi,
^eflatur autem ipfum, quid eft,quia inuentis iam
illis fcientiis , quae funt propter ncceflitatcs hu-
manas:haec poftea inquificoepit.

14 Concluno ibi; Sed vt dicimus,e{i, quod Httc
fcientia efl liberrima. Medium eft , quia non de-
pendet al) aliqua alia ; nec ad finem extrinfecura
ordirutur.

1 5 Conclufio ibi j Propter qftod & »«/?^cft,qu0d
Non efl humana poffeffw. Mcdium eft , quia illa
fcicntia,qu^ cft liberrima,non poteft cflc poflefHo
eius naturae,quae valdc feruilis cft;feruilis vcr6 cft
humana natura,non inquannun intclle£biua, fcd
propter ncccffitatcm corporis ncceflari6 admini-
ftrandi,retrahiturab Operibus intelle(%ualibus.

1 6 Conclufio ibi , Nec tali aliam bono, eft, qu6d
Hac fcientia efl bonorabilior , & nobilur omnibm
aliis. Medium eft : quia maximc eft diuina, tura
quia Dcuseam maximc habet , tum quia de Deo
maxiraceft, ciimfit dcprimis principiis rerum:

Deus autem eft primtun principiom fimpliciccir,
& caufaomnium.

Conclujiones Libri l f.

In fccundo libro traditur modus confiderandi
veritatem iu hac fcicntia. Poteft autem ifte diftin-
gui iii trcs partcs. In prima agit de ipfa vcrit^tis
confidcratione. In fecunda ibi, At vero ejuodfit
principittm,t.c.^ .prohitur ftatu$ io caufis per qius
veritas habetconfiderari,& cogtaofci.In tectia ibi,
Contingunt autem auditiones, t.c. i ^.oftcnditur di-
uerfus modus copfiderandi vcritatcm, & pollunt
in hoc z. notari 15. conclufiones.
I Conclufio ibi , De veritate, t. c. i. cft, quod
Confideratio vetitatis, efl alujuo modo facilis. Me-
dium eft triplcx. Primum ibi, fignum autem, eft,
quod licet eam nullus pcrfc6te inucncrit,quilibet
t»men de ipfa aliquid inucnit. Sectmdum ihi,Sed
vnumquemefuf , eft,qu6d licet parum fit qu^d ab
vnoquoquc inucntum cft figillatim ; raultum
tamen cft , fi coniungatur , quod ab omnibus
left inuentum. Tcrtiuraibi, Quare fic videtur,
eft, qu6d qucraadmodura exiftcnti cxtradomum
nota eft ianua , & interiora domus occulta ; fic
homini accidit in fcicntia : fcilicct quiaprincipia
funt patentia ; licct conclufioncs fint difficilcs,

6 larcntcs.

X Conclufio ibi, Habere autem r9fww,eft,qu6d
Confideratio veritatis aliqtu modo difficilis efl.
Medium eft duplcx. Primura per fignum fci-
licet fi penitus ertct cognitio facilis ; tunc ftatim
perfede cognofcerentur conclufiones,vcI compo-
fita, vel cau(ae,contrarium expcriraur. Secundum
pcr caufBm ibi ,forfdn autem , eft , qu6d intelle-
tlui caliganri ad raanifcftiffima naturae, eft diffi-
cilis confidcrado vcriiatis \ talis autem eft noftec
intdledlus.

3 Conclufio ibi , Nonfolum autem, t.c.2. eft,
qu6d Debemtu effe gratiprioribtu-Philofophis.M.t-
dium eft , quud iuuerunt nos ad fcfcntiara , non
folura qui bene dixerimt,fcd etiam qui erraueruut,
dcdcrupt nobis viam cxercirij.

4 Coclufio ibi, t^ocari ver«>,t.c. j .cft,qu6d Htc
fcientia efl confideratiua veritatis.lAt6.iam,t^ quia
eft fpeculatiua, vt patct cx 1 3 .conclufiono prirai,
finis autem fpecul^tiujE eft veritas.

$ Concluffo ibi, Nefctmtu autem verum, t. c^.
pft, qu6d Hm fciemia maxime confiderat verita-
tem. Medium eft,quia cft dcmaximis veris,cuius
ratio cft.lUa funt maximc vera,qu^ funt aliis cau-
fa veritatis, huiufmodi autera eft pripcipiura. Si-
cut illud eft calidifnmum , quod eft aliis caufa
caliditatis , ficuc ignis cft omnibus caufa ca-
loris.

<j Conclufio ibi, Quare vnumtjuodque,t.c.4.tA,
quod f^naqtttejueres ficut fe hahet ad effe , fu: fe
habet ad veritatem. Mcdium patet cxquinta
conclufionc huius, fcilicct, quia illa maximc
funt , & prim6 vcra , quas (unt aliis cau(a verita-
tis. Dcinde ibi^ & mantfeflum efl,quod res habent
principium, t.c.j.qui^ fuppofuerat in prima con-
clufionc huius, efle aliqua principia prima, quod
non pollet e(Ie,fi caufae redigerentur in infinitum:
idcirco fic probatur e(le caufas infinitas tara (e-
cundum fpcciera ( (cilicet qu6d non funt infinitoe
(pecies caufarum ) quam (ccundum indiuiduum:
fcilicet qu6d in eadcm fpecie non eftvnapriiis
alia in innnitum.

7 Conclufio ibi , Afediorum enim , eft,qu6d In
caufis mouentibut non in tnfinitum , acctptendo

vnam

<k\

Multa&eotf
dift.j. i.tj^.
(y in frinc.
I. f»ft. ^ 4.
hmuii t.t.%.

6-5.

7
Sce.lib.i.4.t,
q.i. adfrimB
frincifaU,(^
in pTooimit
frimi hmm.

Pars i.lih.
frofurtiifLa
*■• Itge qtu
fcribtt FrMt'
cifcut d. 4j.
Conf.q.9. ^
io.&lib.9.
huittt.

i

MetaphyficsB.

467

vHtim Mte Mluott. Medkun eft , quia in infinitis
iion cft darc primum : fcd fi non cft caufa prima
in moucnribus,nec fccundiun cft darcconfcqucn-
tem.quae dependeat a prxcedcntibus.
g % Coclufio \h\,Atvero neefue deorfum, t.C7.cft,

quod Ift caufis mAtenalihm eft fimtM. Mcdium
eft , quia duobus modis fit aliquid ex aliquo •, aut
tanquam ex raedio, & imperfcckofit cxtrcmura,
& pcrfedum ; vt cx pucro virjaut a tanquam ex
vno cxtremo fit aliud cxtrcmumj vt cx aqua acr;
(cd primo modo , fuminir non infinitum , quia
intcr duo cxtrema, media non poflunt eflc infini-
tarncc fccundo modo,quia ibi fit reflcxio,ita quod
didus primus fit vlrimun'.,& ccontra. In illis au-
tem non conringit ambire , in quibus nec pri-
mum inuenitur,nec vltimum.

9 Condufio ibi, SimiUter 4j«fm,eft,qu6d Pri~
mo fllorum modorum duorum ali^uidfit ex mate-
ria,& nonfecundo. Medium eft,quia materia pri-
ma eft incorruptibilis : quandaautcm aliquid fit
cx aliquo (ccundo modo gcnerario vnius cft cor-
ruptio altcrius.

10 ConcIufio,ibi, yfm^/iij «WCT».t,c.8.eft,qu6d
Jn caufis finalibm non ttur w infinitum. Medium
cft,quia finis eft illud propter quod funt alia , &
ipfc non eft proptcr aliudtaut igitur crit aUquid
tale,& fic erit vlrimura , & fic non itur in infini-
tumjaut fi nihil fuerit talc , non erit finis , & fic
{equuntur tria inconucnientia. Primum , quod
non fit bonum in rebus,cum bonim>, & finis fint
idem ibi yfed tjuiinfinitum faciunt. Secundura,
qu6d non crit adhis naturalis , cum narura agat
propter fincm,ibi,C^ nullus conabttur. Tcrtium,
qu6d nuUus erit agens pcr intcUcAum ; agens
cnim pcr intellcdlum intendit finem,quem opor-
tct cognofccrc ; hoc autem non contingeret fi
fines eftent infiniri, nequevtiqHt erit. t.cap.9.

1 1 Conclufio ibi, W ruc quod tjuid erat , t.c.io.
eft,qu6d Caufxformales funt finitt. Medium
quadruplex. Primum ihi,femperenim , eft , quia
diffiniriones quac a formis fijrauntur, funt finitae:
alias diffinirio pofterior non dcpenderet a priori,
vt diffinitio horainis k diffinirione animalis , fi
non cflet dare primam,nec fequentem.Secundum
ibi, Amflius fnre , t.c. 1 1 . eft , quia non contin-
geret fcire:quia non conringeret peruenire ad in-
diuidua rei icibilis , fiue per indiuidua intelligas,
{peciem fpecialiilimara, quas in alias fpecies non
diuiditur;fiue genus generaiiflimum.quod in ge-
ncra pribra non rcfoluitur ; fiue propofirioncm
jmmediatam, cuius lermini per mcdium non di-
uidunmr,ciim non cadat mediura inter cos. Tcr-
dum ibi, & cognofcere, t.c.n. cft, qu6d ciim infi-
nitanon pofIintcogno{ci,fi res haberent formas
infinitas nunquara eflent cognofcibiles. Quar-
tum ibi , Sed matertam , text. comment. 1 z. eft,
quod materia fccundura quod infinita eft ha-
bet rarioncm priuationis , cum infinito con-
petat eflenihil , fiue non ens. Ergo per oppofi-
tum fortna fecundum qu6d finita eft , vel habet
finitam rationero, habet fbtum , vel terminum,
igitur infinitas non cft a formis.
a 11 Conclufio ibi; Sedfi infinita, t.c. i J. cft,qu6d

Cauft no funt infinita fecundum fpeciem.McAium
cft, quia tuc nullum caufawm eflet cognofcibile.
1 3 Conclufio ibi, contingunt autem , t.c.14. eft,
qu6d Confuetudo habet vtm abftra^Huam , feu in-
clinationem. Medium eft quadruplex. Primurh
ibi, Nam vt confueuimm, cfl,qu6d confucta pla-
ccnt. Sccundura ibi, & qua frttereA,c^ii infucta

difpiicent. Teitium ibi , Quantam vero vim ha-
beant,c(i , qu6d propter confuerudinem audien-
difabulofa multi neghguntveritatem, & vtilita-
tcm lcgum & ad fabulas copuenimtur. Quar-
tum ibi , Alij autemfinon MathemMtca , t.c.iy.
eft, propter induftionem,quia diuerfi propter di-
uerfas confuerudines habcnt diucru>s modos
probandi,fiue rcquirunt.

14 Conclufio ibi , Propter ejuod oportet erudiri,
t.c.ij. cft , quod Logica eftmodmfciendi, & vt
addifcenda ante ifiam fctenttam. Medium eft,
quiavtraque cft difficilis , & non funt duo diffi-
cillima fimul aggredienda.
I j Conclufio ibi, Acrtbolegia , t»c. 1 6. eft, qu6d
Certitudo demonftrandt , non eft omnibm fcientiis
aquaUs, Mediumcft.quia fcibilia aliqua funt raa-
gis feparata a materia, quam alia , & ideo magis
cerrificabilia.

Conclufioms Libri l^ !•

In tenio libro fpccificat Philofophus , in fpe- '0

ciali , & figillatim materiara huius fcienrijc ; po-
ncndo fcibilc ; ^ difputando qusftiones quam
plures , circa quarum confiderationem verfatur
totalitet , & principalitcr intcntio Metaphyfici.
Sed quia in hoc libro nullam illarum quaeftio-
num detcrmtnat ; cura in hoc opufculo fblas illas
conclufiones compilarc intcndamquas Ariftote-
les determinariuc ponir,ac probat, ideo Tertij li-
bri Conclufiones non affigno ex his,quae in ifHs ,f" o«a<ia
libris tribus detcrminantur , patet enim qu6d
prxambuli funt ad principale negotium huius
fcicnris.

Conclufiones Lihri I f^,

In quarto libro oftendit Philofbphus fubieftil
huius lcicnti^.quod fcilicet eft ens, inquantu ens
&conrequenria entis , & videntur tres effc eius
principalcs partes. In prima oftendit quod ifU
fcientiadeterminat de ente inquantinn ens,& de
confequentibus ad ipfum. In fecunda ibi , Di~
cendum autem vtrum, t.c.7. oftendit, qu6d huius
fcicntiae cft dcterminarc de prirais principiis de-
monfb:ationis,& qu6d fit primura, & principale
principiura , ad quod oronia alia reducantur,&c.
Terria ihi,principiu non eft ad omnia talid, t.c.io.
contra negantes huiufmodi principiii difputatur.

Duarura autem parriumprimarum conclufio-
nes ad 19. poffunt reduci.
I Conclufioeft, qu6d Hac fcientia eft de entt
intjuantHmen^s. r.c.i.Probatio eft,quia illa fcieri-
tia qua: confiderat ens inquantum ens,eft vniuer-
falis : quia nulla parricularis cft huiufinodi ; fed
hacc vniuerfalis non poteft dici alia quam illa
qux qusrit prima principia , & primas caufas,
quales hic quaerimus^vnde antiqui qusrentes ele-
menta entis inquantum cns , qujtrehant huiuf^
modi principia, & caufas , fcilicct primas ; ergo
hacc fcicnria vniuerfalis cft dc cnte inquantum
cns, Prirao prxmittit probationcm ihi; E ft fcien-
tia qutdam , t.c. i , Secund6 infen conclufionem
ibi, Vnde,& nobis entis, t.c. i ,
z Conclufio*eft , qu6d Deentibm inquantutm
entia , primam oportet ejfe fcientiam. Probario cfl,
quia quaecunque rccipiunt prardicallonem alicu-
ius vnius,Iicet non vniuoce,fed anaIogicc,de ipfis
detenninare pminet ad vnam fcicntiam ; fcd ca

468

Condufiones

II

qui continentut fub ^nte fic fc habent refpeau
ipfuis entis,ergo &cc. Primo ponitur,& declaratur
per excmpla Hiinor ibi, Ens autern multis , t.c.i.
Secundo maior ibi , Sed quemadmodHm. Terti6
conclufio ihi, palam ergo.

3 Conclufio ibi,ri>icuneiHe veroi,t.c.t. cft.quod
Hxc fciema prtmo , & prtncipaliter agit defub-
fiantia. Mediumeft ,quiafubftantiaeft primum
& principale ens aquo aliaomnia dependent.

4 Coclufio ibi, Om/iit autem generu ,t. com.4.
eft , quod H*c fcientia eji de omnibtu entibm.
Medium eft , quia omnia fcibilia vnius gencris,
fiue fit vniuocum , fiue analogum , pertinent ad
vnam (cicntiam , ficut &c omnia fenfibilia vnius
generis ad vnum fenfum : vnde hic dc omnibus
cntibus inquantum eniia detcrminantur. Specia-
}es autem fcjcntia: fpeciales diffcrentias entis
confideranc.

5 Conclufio ibi, Si igitur ens,& vnum , t. c. 3.
cft, qu6d Htcfcientia kabet determinare de vno.
Medium cft ; quia cns,& vntim funt idcm. Pro-
batio huiiis duplex eft. Prima ihi,idem enim vnta
homo, t.c.3. fcilicct quia ens,& vnum addita cui-
cunque nullam faciunt diuerfitatem : vndequan-
do generafur,& corrumpitur vnum, & aliud.Se-
cunda ibi , Amplius autem cuiufcnnque fubHan-
tia, t. c. 3. cft,quia vtrumque eorum prsdicatur
eflentialitcr de omni entc.

6 Conclufio ibi, Quare quotcunque vniusfunt,
t. c. 2. cft , quod Qutt ftiHt partes vnius , tot &
entis,d( tjuihus habet determinare hdc fcientia,fi-
cut de particularibus enttbiu. Medium patet ex
quinta conclufione huius i ied tamen non funt
determinatae parte; vnius,ficat cntis in omnibus
prxfcntis.

7 Conclufio ibfj 0" tot partes funt philofophit,
t.c.^.cft , qu6d Islius fcientitpartes diuiduntur,

Jicut& partesfubfJantia. Medium poteft fumi
^x tcrtjo ^uius , vnde de fubftantiis fcnfibiUbus
agit in 7. & S.huiusj de infenfibilibus autem in
IX. Aliud ctiam mpdiujn huius 7. conclufioni?
po»iitur ibi , eji enirnphtlpfoph'*' , & eft a fimili
icihcct , quod ficuti diuiditur Mathematica per
diuifionem fui fubicfti,fi(: etiatp hsc fcicntia.

8 Conclufio ibi yquoniam autem vnius, t.Com.i^
eft^qu^d Iftius fcienti^ efl determinarede multo,
& deconfetjttenfibus ad ipfum. Mcdium eft , quia
huias fcientis cft confid^rarc coiitraria & oppo-
fita ; fed vni opponuntur multa , & quia fciHcer
vnum, & multa confequuntur ad cns, quod dicir
tur multiplicitcr, idco etiam ipfa dicunt ur multi-
pliciter, & coniequemia ad carquas muliiplicita-
tcs debee hk Philolbphus detcrminarc , & quae
pcr prius, & quac per poftcrius dicuntur. Et nota
diligcnter circa iftam conclufionem o(5tauam,dif-
fcrentiam intcr priuaTionem,& ncgationcrn.Hu-
ius etiam odaus cpnclufionis pofiuntur alia tria
communia mcdia, tamS. quam f. Primumibi,
& Philofophi , t.c. y . & cft, quod , cum de vno, &
de multo, &decon{^quentibusad ca,fiant aliqncc
dubiratiopes, &non ii^ alicuius fcicntiae particu-
laris illas determinare;igitcirerit(cicntiac vniucr-
/ali§, qualis eft ifta. Secunduni ihi,Jignum autem,
t,c.^. & eft, quod cum DialeAicus , vel Sophifta
conueniatcum Metaphyfico;non in rnodo, fcd in
rcbus confideratis;& illi coiifiderent ifta : crgo &
Mcraphyficus,quia (cilictt ifta, idem & dtuerfumi
fimile & dtjfimiie,8c contraria, & huiufinodi, rc-
ducuntur ad£ns,& vnum,& mulraw Tertiilra ibi,
smtplius contrariorum ,t.c.6. & eft, quod non eft

alicuius fcicntiac particulaiis Ifta dcterminare,(cd
ea fiipponercMediu patet ex S.conclufionehuius.

9 Conclufio ibi ,& iam non Geometrtce , cft, j^
quod Ifta\fde & diuerfum.fmtle & dijfimile, 8cc.

non perttnent ad Geometrtcam fpecttlationem.
Medium,quia vnius fcicntias eft fpeculari ens, &
confequcntia ens, talis autcm eft Mctaphyfica ci
S. huius.

10 Qonc\u.Cioih\,palam autem^quia t.c.-j.fc\\ictt "De primt
parum ppft principium fecund« partis,«ft , quod P}"cipiocontT
Huius Ccientiit efldeterminare de prtmif, & com- v ^^* ', *
muntbutprinciptis demonjtrattonis. Medium cft, Mayron. i»
duplex. Primum pcr caufam ihi,omnibus enim sUt, tr»cl.(it eo.
t.c.7. fciUcct , quod huiufmodi principia confc-
quuntur cns communirer fumptum. Secundum

per fignum ibi , vnde nullus , text.com.7. fcilicet
quod nulla fcientia particularis dc illis derer«
minat.

1 1 Conclufio ihi,Qutcunque vero conantur. t.c.%.
eft , quod Huiufmoai principia non funt demon-
Jirabtlia, Medium innuitur ibi , Fropter tgnoran-
tiam , t.c.8. fcilicct , quiaficuti oftenditur primo
Pofteriorum, t.c.6. & inde, non eft dcmonfhatio
nifi mediatorum.

II Conclufio ibi, Congruit autem maxime, t.c.%.

cft^qaod Primus Phtlofophus debet habere firmif-

fima principia. Medium cft vniucrfale,quiacogni-

tio vniuerfalis debet cire certifTima. Hoc autem Al. Sapien*

patet cx- medio i z. i .libri. tialis»

15 Conclufioibi, Ftrmijfimum autem ,t.com.S.
eft,quod, C trca primumprincipium non contingit
decipt.Mediu cft,non decipimur nifi circa ignota.
1 4 Conclufio ibi , & non condttionale , t.c.8. eft,
quod, Huiufmodi princtpium accipituT fimplici-
ter , & noriex fuppoftttane : ficut ea cjut ab dliis
fcientiis fupponuntur. Medhim eft ,quia intelle-
cbum cuiufcunquc veritatis altcrius praecedit ne-
cellario notitia huius principij.

I j Conclufio ibi , .Quod autem cognofcere efi »f*
ceffartum. t.c.S.eft ,qu6d Hutufmodt principtum
perfe venit innotitiam inte/leBus. Medium patec
ex medio i^.huius. Deinde ihi.quodverofit illudt
t.c.8. oporter, irtquiens,qu6d tale principium fic
hoc : Impojfibile eji idemjimul ejfe,& non effie.

1 6 Conclufio ibi , Impoffibile namque. t. c. 9. eft, 1 3
qu6d Circa i/ludprinctptum non contingit dectpi,
Medium cft quia tunc fcqueretur, qu6d contraria
eflept firaul vera in eodem : fcilicct opiuioncs de
contraria pofitionc;qua; probantur elle contraria

ia fine Perihermcnias.

17 Conclufio ibi , jQuapropter.omnes. t.c.9. cft,
qu6d , Hoc prtnftptum eji vlttmum tn refolutione
complexorum. C um ens fit primum in compof i-
tione , fic & hoc principium , quod componitur
ex ente, & refblutionc complcxorutn,fe habebit;
^ hoc innuitu^ ibi , J^atura namejue prtnapium,
& ex his duabus conclufionibus patet/ qu6d illa
tria^quae in aliis tribusconclufionibus immedia-
tc praeccdentibus funt oftenfi de principio fir-
mifllmojconueniunt ifti principio.

1 8 Concluflo ibi , Plnlt autem , eft, qtiod , Hoc
principium efi tndernonjirabtlet Medium eft^quia
cum aliqua fint indemonftiabilia , vt patet in k
Poft. t.c.6. & indc ; nullum potcft cfle indcmon-
ftrabilius ifto.

19 Conclufio ibi, Efi autem demonftrabile:.i.c.c).
qu6d y L.tcet hoc princtptum non fit dtmonftrabile
Jimpltciter , poteft tAmen demOnftrart per ah-
cjuod medtim. Cuius ratio eft quia qoicunque
concedit aliqqod medium , concedit fiiltem

implicitc

Metaphyfic^B.

469

mipHdtJ hoc principiam ; fi autcm aliquis nihil
Pan3.huius concedit,non debct diiputari cum co. Conclufio-
nes tertix panis non aUlgno hic^quia fetc omnes
reperiuntiir in vndccimo huius, & tunc ibi potc-
runt aflignari.

»J

Conclujiones Libri V.

Inquinto libro.diftinguit Philofophus multi-
plicitatcs nominum fignificanrium rcs huius
lcientia;, hoc cnim pcrtinct ad ipfiim , ficut patct
ex his , qux dida fimt in o<^ua concluuone
quarri, & quia in hoc libro proccdit non condu-
dendo.fcd porius diftinguendo:ide6 condufiones
eius aHIgnare non poilumus.

Conclufiones Libri VI.

Tn fcxto libro coparat Philofophus hancfcien-
ciam ad alias firientias, remouens aconfiderarionc
hac quofdam modos entis , dc quibus principali-
ter non intcndit:fcilicet ens pcr acddcns,& cns vt
verum j & (ecundum hocjibcr ifte conrinct duas
partes principales. In qaarum prima comparatut
haec fi:ienria ad alias. In fccunda ibi , Sei tjuando
ens diBumJimpliciter,tcx.c^Temouentai prqdidti
modi enris a confidcratione huius firicntiae. Pof-
funt autem huius libri conclufioncs reduci ad 1 8.
J Conclufio eft,qu6d Jn hacfcicntia qunruntur
frincifia tntis inquantum ens , ibi , Principia , &
caufc <jHierHntur, t.c.i. Mcdium a fimiU,qu«libct
enira fcienria,vt Medicina,& Mathematicaqua:-
ritprima principia,& caufas fui fubicdi.
1 Deinde i[A,Sed omnei iftx,tex.c.i .Aflignat dlf-
ferentiam intcr hanc firientiam, & alias , fubiun-
gens fecundam Conclufionem , quac cft , qu6d
Nulla fcientia particHlarii inquirit quod qnid eft.
Medium eft,quia vnaqusqueponit quod quid eft,
vel aliquo modo accipit ipfum.

3 Conclufio ibi, Similiter autem necfi eft, text.
c. I . eft , quod NMO,a fcientia inquirittvel demon-
firdtfieft , fcilicetfHum fHbitElHm. Medium eft,
quia eiufdcra fdenrix, vd rarionis, eft inquirere,
vcl demonftrare fi eft,& quid eft.

4 Conclufio ibi , ^oniam vero Phyfica eft
fcientia,t. c.i. eft, quod Scientid naturalis eftfpe-
culatiua. Medium eft, quia omnis fcientia, vel eft
adiua,vel fadiua,vellj)eailatiua ; fed fcientia na-
turalis non eft adiua,nec fadiua ; ergo. Probatio
minoris.-quia principium moms rcrum.de quibus
eft fcienriaa(5tiua , vel facfciua, eft in ipfo fciente,
vel in agente,vel in faciente. Principium autem
motus lerum, dc quibus eft fdentia naturalis ,eft
in ipfis rebus. Primo medium ibi ponitur, quod-
cunijuevero. Secund6 , accepto medio principali
infermt condufio ibi,quarefi omnii. Nota tamen,
quod hic adrio vocatur operatio , quac manet in
agente,vt dileftio : hddo ver6 illa, qua: tranfitin
tranfmutarionem materiac cxterioris, vt (ccarc,vel
vrerc.

5 Conclufio ihi,Oportet autem quod quidyt.c.i.
eft , qu6d Scientia naturalis diftinitper materiam
yeff/<i&<7«w.Mediumcft,quiarcs natuialesnon pof-
funt eflc,nec intelligi.fihc huiufinodi materia ; &
declaraturin lirtera exemplariter,& indudiue.

6 Conclufio ibi , Ideoijue,& de 4«»i»/»,eft,qu6d
^hyfici eft determinare deanima, prout efl in ma-
terta. Medium patet ex dcclarariQnc quintae hu-
ias in textu.

Smi Oper. tom. IV.

16

7 Conclurio ihi, Sedeft Afathematica, tcx.c.z.
eft,qu6d Scientia de rebui feparatis a materia , eff
Theorica, Medium cft idcm cum medio quattz
huius,& ide6 non repcritur, fdlicct, quia Mathc-
marica fincnria non cft ai5Hua,vel fadriua, &c.

8 Conclufio ibi,5» vero aliquod eft tmmob*le,t.c.
i. eft, qu6d Scientia de rebus feparatis a materia,
& fempiternis efl Toeorica.Mediava eft idem cum
mcdio quana; huius , finlicct , quia talis firicntia
non cft aCHua,nec fatSdaa.

9 Conclufio ibi , Nam tum Phyfice , cft, quod
Hac fcientia , quaeft de rehmfeparatis a materia,
& fempiternis,dijfert a Phyfica,& Mathematica.
Medium cft, quia fubic^earum diiFcrunt,& dc-
claramr in littcra.

10 Condufio ihi,§luare frr/«i»»f,t.c.z.cft,qu6d
Tresfunt modi fpeculatiua. Medium patet ex dua-
bus conclufionibus immcdiat^ prsccdentibus.

1 1 Condufio ihi,Non (nim immanifeftum, tcx.
com. 1. eft, qu6d Htc fcientia qua eft de rebmfe-
paratis a materia, & fempttemis eft Tt}eologica,fi~
ue diuinafic denominatafuit in textu in conclufio-
»e proxime pracedenti.Me<iiam eft duplcx. Pri-
mum,quia ics diuina non potefteftealiaquamil-
la, quz cft lcpatabilis , & (empitcma ; huiufinodi
naturam haec fincnria confidcrat, vt patet ex 8. &
9. conclufione huius. ' Aliud mcdium eft , quia
fcienriahonorabiliflima, (cuiufmodi eft ifta,quac
eft de rebus (cparatis , & fcmpiternis ) debct e(Ie
circagcnushonorabiliflfimum: huiufinodicft gc-
nus diuinarum rerum , ibi , cr honorabtlijftmam
feientiam.

1 2 Conclufio per modum dubitationis ponitur
ibi, Dubitabit enim vtique aliqHis, tex.c.^. & cft ,
quod Htc fcientia eft vntuerfalis , & prior aliis.
Qu6d autem fic vniuerfidis ptobamt , quaii per
locum a diuifione,ibi , Non enim idem,\hi often-
ditur,quiaalia: nonfiint vniuctfalcs ab ifta. Quod
vcf6 fit prior , oftcnditui ifei , Si igitur , per hoc
quod fubftantiac illac, dc quibus determinat , funt
priores : licctdc fubftantiis adhuc nihil dctctmi-
naucritjideo fiib dubitatione loquirar Ariftoteles

hic : quia nondum probauit cas cflc. Dcinde di- Pjrj ..m,.

ftingucns diucrfi)s modos cnris, ibi , Sed qttoniam

ens, tcx.com.4. Subiungit tandcm, ihi, Qupniam

itaque multipliciter.

I } Conclufio , quod NuUa fcientia determinat

de ente per accidens. Probatio duplcx, prima pcr

indu£tionera ibi, fignum autem , & patct (ecunda

ibi , & hoc rationabtltter. Pcr rationcm quae cft,

quod omnis firientia eft de cnte ; ens autem per

accidcns non cft nifi in fi)lo nomine , firilicct in-

quantum vnum de alio pracdicatur,vt album mu-

ficum,intantum cnim aliquid eft ens , inquanium

eft vnum. Et hoc mcdium primo dcdarat per au-

dtoritatcm ibi , Vnde Plato. Secimd6 per ratio-

nem : firilicct , quia vnius entis vnaeftgcnerario;

entis autem per accidens non eft gencratio , ncc

corruptio;fi:ilicct \nz,}hiiPalam autem.

14 Conclufio ibi , yittamen dicendum eft am^

plius,te\.comtn. ^ .Sc eft,qu6d Ens,vt inpluribus,

perfuum ejfe,eft caufa entu per accidens. Mcdiura

cft ex difiinitionc enris per acddcns, firilicct, qm'a

ens per accidens eft ens,vt in pauciotibus, & noc

latc in littcra , fubiimgcns fecundo dubitariones,

quj: patent.

ij Conclufio ibi , Quod autem feientia non eft,

lex. com.6. cft,qu6d De enteper acctdens non po-

teft ejfefcientia. Medii\me{i,quii talc ens, non

cft fempcfjucc vt inpluribus.

R r 16 Con

470

Conclufiones

V

x%

AA.i

1 6 Concliifio ibi , Qmi dutm fint prwcipia,
tcx. com.7.cft,qu6d Non omntytjHodfit in ifiu in-
ferioributthabet cAufamperfe , vt *li<]ui dicebant.
Medium cft, quia tunc omnia eucnircnt de ncccC-
firatc:fi cnim pofiti causa pcr fe, ncccfle fit poni
effe£bum (vt ipfi conccdcbant) & omnis cfFe£tus
habet caufam per fc , cum omnia futura poflunt
rcduciadcaufas aliquaspcr fe praefentcs, velprae-
teritas,(ciiicct rcduccndo futurum remotius ad a-
liquod propinquius,& illud in aliud quoufque ve-
niatur in praefens, & iftac cum fint pofitae iam,{c-
querctur omnia futura de neceflitatc euenire.Pri-
mo crgo praemittitur prob»tio. Secund6 infcrtut
conclufio ibi , Erit ergo citu efuid. Tertio fubiun-
gitur dubiratio ibi,S^« nd principiumyix.i,

17 Conclufio \hi,QMod autem vt verum ,tcx.c.
S.cft,qu6d Ens, cjuodfigmficat idem quod verum,
<$* non ens,quod fignificat idem quodfalfum , funt
in compofitione , & dtuifione. Medium ibi , Non
««>>»,eftquafi per locum a diuifionc , icilicer quia
non eft inrebus,ncc in intellcdu fimplicium qui-
ditatum, crgo in intellcdiu diuidcnte, & compo-
ncntc.

18 Conclufio ibi , Qmniam autem complexio,
eft , quod Ifii duo modi entis , fcilicet ens per acci-
dens, & ens vt verum , funt ab hacfcientia relin-
qttendi. Mcdium eft , quia ens , vt vcrum non eft
proprieens,vcl realc^fcd mentalc&ideoadfcicn-
tiam pcrtinet dc Anima. Pra:terea cns pcr acci-
dens non habet ccrtam caufam. Item vtrumquc
horum entium fundatur fuper ens rcaie,quod eft
ens cxtra animam , & ideo dc primo fumcit hic
determinarc.

- Conclujioms Libri VII,

Circa librum ieptimum, & fequcntes attcnden-
i3um eft , quod prim6 Philofophus agit de fub-
ilanriis fenfibilibus. Secund6 repetit aliqua deter-
minata,tam in hac dodrina , quam in libris Phy-
flcorum,vt pracpaiet fe ad detcrminandum de in-
fenfibilibus fubftamiis , & hoc facit in 11. iibro.
Tertio de fubftantiis inferifibiUbus , fiuc feparatis
\ materia determinat, ftilicet in i j.. libro, & vlti-
mo,& hoc dico principaliter. Iteip prim6 agit de
fubftantiis fenfibilibus , quoad principja fuorum
generum. Secundo fcilicet in 9. quoadmodosef^
^ndi , fcilicet de a£lu , &: pytentia. Tertio quoad
diuifionem , fiue vnitatem fiii elTe , & hoc in 10.
Item primo inueftigat eflentiam ,& principia cf^
fentialia fubftantiatum fenfibilium , modo magis
LogicaIi,fcilicet modo praedicandi, diffiniendi,&
inquirendi quae fcilicet fint differentia , & quae
non. Secund6,modo magis rcali, fcilicct in S.vbi
dc matcria, & forma , & de carum vnionc detcr-
minat. In ^.libro videntur cfle ^.partes principa-
les. In prima oftcnditur de primo cnte , de quQ
Cnte fit principaliter,&totaliter aecndum,fcilicct
de Subflantia. In fecimda de qua fubft^ntia fit pri-
mum agcndum i\i\,Dicitur autemfubfiantia,t.c.7.
In tcrtia ex quibus fit ipfuql ^uod quid efi,8c quo-
nim ibi,£r primo dicemus, tcx. c. 11 . In quarta v-
ttura ipfum <juod quid efi fit idcm cum co cuius
eftjibi, ytrum autem idemjicx. com.io. In quinta
inquiruntur caufk gencrationis fenfibilium fub-
ftantiarum ibi , E orum vero cjut funt, x.tx.c.ii.ln
fexta inquiruntur qu3e partes totius ingrediantur
in difhnitione totius \\)i,Qw)niam vero diffinitio,
t.c.33.In feptimaagitui de vnitate eflemix,quam

diffinitio fignat ihi^Nune autem dicamut, tex. c6,
41. In odbua probatur , qu6d vniuerfalia nc»}
funt fubftantiae,,nec fiint feparata ibi , jQuomodo-
cunujuevero difubfiantia , tex'. com. 44. In nona
oftcnditur quomodo ipfiim tfuod ejuid efi habec
rationcm caufae,& principii ihi,^uid autem opor-
tetdicere, t.c.59. & poftunt huius libri conclufio-
nes rcduci ad quadraginta fex.
I Conclufio eft cadcm cum tertia quarti ,fcili-
cct,qu6d De fubflantiaefi prtncipaliter agendum, ■

Probatio huius duplcx eft. Prima ibi , Totia au-.
tem ente <if5?o,t.c.i.fciIicet,qu6d fubftantia eft pri-
mum cns , & principalc , & huius decIara<lo cft
triplcx. Primapcr rationcm ibi ,Nam quando di-
fimi«,tex.c.z.quia ipfa dicit fimpliciter quid, alia
vcr6 non : fed quale,vel quantum quid : vndedi-
cuntur cntia,quia entis. Secunda per fignum, fci-
^cct quia de illis , quae fignificant finc lubflantiaj
vtde accidentibus in abfttadlo , dubitatur ab ali-
quibus vttiim fint cntia; non autcm de accidenti-
bus concrctis,quae fignificant,vt in fubflantia,ibi»
Vnde,& vtique, tex. c). Ex quo patet qiiod fub-
ftantiacft primum cns,& fimpliciter ens,cum alia
habcant clle ab ea, & concludit hoc ibi , ^j^tro
primum ens,t.c.^. fubiungcns quot,& quibus mor
dis fubftantia fit prior accidcntc. Tertia probatio
eftpcr audorjtatem ihi, Et quod olim, tcx.c.jf (ci-
licct, quia antiqui qui quaeficrunt principia entis
pf incipaliter, & totaliter, inquifierunt fubftantia-
riu"nprincipia,fiue ponercmynum principiumjfi^
uc multa. Et prim6 praemittuntur probatione?
huius conclufionis primae. Sccund6 ipfainfcrtur
\hi,Quapropter nobii maxime,text.c. / . Tcrti6 o-
ftendit Philofbphus qua: funt manifeftac fubftan^
tix,ihi,Vtdetur autemfubfiantia,tcx.c.^. Quand
oflendit, quae fiint fubftantiae fecundiim antiquo-
rum opinionem, ibi, Videtur autem quibufdamji.
C.5. (^nto oftendit qu6d dc iis cftinquirendum
ibi, Dt^f^ igitur^quod dicifur bene, tcx. comm-^*
Deindc ihi,Dicitur autem fubfiantia,diiiingaei\Si
^ fubdiftinguens nomen fubfiantia , flibiungic
}hi,§li(are fifpeciesxex. com. 7.
z ConcIufio,quae eft,qu6d Forma prior fit com»
pofito. Medium eft,quia cft componens,& ptinci-
pians,quodinnuitur ihi,^od ex vtrifque,tex.c.j,
Deinde ibi,iV«w quidem »gi/«r,dicit,quod adhuc
non eft manifeftanaturafubftantiae , & fubiungic
ibi , Et adhuc materia, tex.com.8. Rationcm,per
quam antiqui,folam matcriam , probabam eflc
fubftantiam,& patet,

5 Conc\\x(\o \hi,Dicoautemmateriamjtt%.cOTa, x.p^-/j,^,
8. cft , qu6d De ejfentia materui non efi forma,;iec T.t.^u
priuatio.Mcdmm eftdiffinitio matcriae,quampri-
m6 ponit. Secund6 infert conclufionem ibi,^4-
re quod efi vltimum,tcx.cotn.^,

4 Conclufio ibi, Sed impoJfibile,t. c.8 . cft,qu6d ^g
Compofitum , & ettathforma eft magis, vel verius jhew.xi. U-
fHbftantia quam materia.Me6.i\im eft duplex,tum, gt lib.4. dift.
quia fcilicet compoficum cft feparabile, id cft,di- »»•?•».««*
ftin(aum,& pcr fc ftans:tum,quia cft hoc aliquid, Z^Tr^if^
quorum neutr uni matcri^ conucnit. , , j^ ■j-rm.

j Cpnclufio ibi, ylttamen eam qtt* nunc,tex. c6. veri.x.
cf. cft , qu6d Deforma.potius agendum quam de
compofito, vel materia. Mediura cft triplex : tum
fcilicet,quia compofitum eft pofterius : tum,quia
manifeftius , & minorem hal^ct dubitationem:tu,
quia ipfa materia eric magis manifcfta in opinio-
nibus antiquorii,omnes enim ponebant maceriam
cflc , & ctiamipfam clie maximc fubftantiam , vc
patet ante tcrtiam conclufionem huius in littera.

6 Conclu

Metaphyfica;.

471

u

i Conclufio ^uConfitevturMMtem, tcx. com.9.
eft, quod Defuhslamiu ptnfibUibHs , & deettrHm
<jmdtt»te efi friusagendum , ejuam de infenfibili-
hiu. Medium cft , quia licct illx fint fimplicitcr
notiofes,nobis tamcn iftar noriorcs funt.

7 Conclufio, fcilicct in principio teniac pattis,
ibi , Etfrimo dicemus ijutAam,xcxt.c.\ i .cft,qu6d
Ex folu pradicatis perfeprimo modo, debet confii-
tui diffinitio. Mcdium eft,quia ncc ptacdicata pcr
accidcns, ncc ca qua pta^icantut per fc fecundo
modo,dicunt rei cflcntiam, & hoc latc dcclaratur
in littcra.

8 Conclufio cft,qu6d Diffinitio non efi acciden-
tisjvel compofiti exfubie6lo,& accide»te,& hoc de-
bet intelligi per fe,& primo. Medium eft, quiadif-
finitio dicit qurd , vel aliquid , ipfum autcm acci-
dcnsnon dicit quid : (cd qualc.vel quantum:pri-
m6 facit quzftionem citca hoc ibi, Qiuniain ve-
tofunt, tex. com. 1 1. {ccund6 foluit ibi , At vero
necfue, tex. com.z. fcd veritatcm mcdij tangit,ibi,
^uod ejuidem-enim quod erat ejfe.

9 Conclufio ibi, yfut,& difiinitioficut, & quod
^nid, t.c.14. cft,qu6d Etfidifiinitio fit fuhfiantia,
& accidentium,tamen perprius efi fubfiantia.Mc-
dinm eft , quia ficut ens per prius dicitur dc fub-
llantiajita & ipfiun quod quid efi , & hoc ibi dc-
datattir diffusc.

10 CoBclufio eft , quod Accidentia nonpojfunt
di^niri fine propriis fubietiis. Mcdium eft,quia
non poftunt intclligi,nec efle fiiie illis. Hxc con-
flufio cum medio luo clicitiir ex duabus dubita-
tionibus , quas in fine huius tcrris panismouet,
& pertradbt. Prima dubitatio pracmitritur ibi,
Habet autem duhitationem,t£X.com.\j. Secunda
ibi, Efi 4utem,& alia,tcx, com. 18. Mcdium au-
tcm vidcturexprimere in i. dubitarione cijm di-
cix,Et non contingit, textxom. 17,

ji Conclufio eft,quaE fcilicet eft prima in 4.par.-
te huius (eprimi, ibj , /« diUis itaque fecundum
<ttrci<if«/,tcx.c.zoxft,qu6d In his,qut dicunturper
acddtns (vt homo albH4)ipfum quod quid eft,w«
efi idem cum eo cuias efi. Medium eft , quia talia
ipponamdius eflenrias", (cilicet fubiefH & acci-
denris , vna vcr6 diffinirio vnam fblam efleniiam
dicit , & ide6 fi quod quid efi in talibus referatur
folum ad accidcns, eft idem;fi ver6 ad vtrumque
ad accidens,fcilicet,& ad fubie<5him,non cft idem,
Mediumnor»,ponitai hic in prindpio,nam (blum
arguendo procedit:{ed ponitur vlrimum mcdium
huius quanac parris ibi , Secundum accidens vero
diHum, tcx.c. 1 1.

I z Conclufio ibi , In diEiis vera fecundum fe,
tcxx.io, eft,qu6d In entibMs perfe , quod quid cft
efi idejn cum eo cuins efi, vtpotc idea: : quia fi fint
aliud ab ipfb.cum rcs dcpcndcant a fuo tjuod cjuid
efi, tunc crunt quiditatcs ipfarum idcarum pofte-
riores eis , & ita aliquac lubftanriae priores funt
ideis quod cft contra Platonicos. Mcdium (ccun-
dum,quod probatur fimpliciter,& cum ex fuppo-
litione, eft:quia fi ijuod <juid efi rei fit aliud ab ea,
cum quod ejuid efi fit quacdam res,pari rarionc,&
tjuod quid efi ipfius,!^»^^ quid ;f?,erit aliud ab ea,
& fic in infinitum. Hoc autem medium ponitur
circa finem huius quartae parris ibi , Abfurdum
vero apparebit, text. com. 1 1 . Vbi videtur ponere
duas rarioncs : (ed ambs reducuntur ad illud mc-
dium.

1 ) Conclufio ihi,Etfi tfuidem abfolute, t. c.io.
eft , qu6d Ipfum,q\iod quid cft non ejl feparatum
ah eo cuiusefi. Medium cft , quia tunc fequcrctur,
Scoti Oper. tom, I V.

auod res non eflent tcxxx , cum res (ciatur pcr
uium <]uod quid efi , & p^ illud quod cft in caj
tum,quiarcs non cxiftcrentfccundum fe,necfuas
quiditatcs habcrcnt in fc. Primum mcdiumtbi,
Scientia enim , (ccundum ibi , AmpliMs cui non
ineft.

14 Conclufio ibi,£rf»»»» A(7cy»J^f»>wj,tcx.com. Pa» J-Ub,
zo. cft , qu6d f^ana efi,& inutilis pofitto idearum.
Mcdium duplcx eft.Primum,quiaponcbantur ad
(aluandumcxiftenriam,& (cienriamrcrum.ad hoc

autcm magis,& mcliiis fufficit aliud:fcilicec qucd
ipfiim quod <juid efi , fit idem cum co cuius eft, &
non (eparatum ab eo. Secund6 , quia (equerctur
indiuiduafubftantiac non eflc fiibftantias, quia v-
numquodquc eft fubftantia per fuam formam,qu^
cft in eo:harc autem pofitio feparat formas rcrum
ab ipfis , & hoc (cilicet medium ponitur ibi , Si-
mul<juepalam,(jMiafifint,tcx.com.ii.deinde in 5.
parte pracmittcns duas diuifioncs , vnam a. parte
modorum quibus aliquid fit , ibi , Eorum autem
ejut fiunt, tcx.com ii. aliam cx panc illorutTi,qux
ad fa^onem rcquiruntur , ibi ; Omnia vero qua
fiunt, tex.c.ii. ponitut.

15 Conclufio cft , quod Omnia ejua fiunt , fiue
ab arte,fiMe a natura, habent matertam. Mcdium,
quia omnia talia poiliint ene,& non efle.

16 Qox\c\aC\o'K)i,fniuerfalitervero.tc\t.c.ti. Adhoex:
eft, qu6d Formaefi natura. Medium,quia quando Thyf.um.i^
aliquid eft (ickum,fcilicct quando habet formam, ^ "rciter.
& cuius habct naruram, illius rei habet formam.

17 Conclufio ihi ,& a <juo qua fecunditm fpe-
ciem , tcxt. commcnt. 11. eft quod Ea tjua fiunt,
a fuis fimilihtss fiunt. Hanc autem declarat pri-
m6 indufriue , fiue exemplaritcr in naturalibus,
ihi,Hi>mo namque.Scc\ir\dh ihiiGenerationesveroy
dedarat c^un in artificialibus,diftinguens , prim6
gcnerariones , qua: non (unt naturales , & often»
dens ihi,^b arte verofiMnt,xcx.c.i ) .quac funt a-
(Sbioncs anificialesjibi, Ftt itacjuefanitas, oftcndit
quomodoab artc procedat,fcilicct ner fimilitudi-
ncm rci ,qua» exiftit in mente anincis vnde con-
cludit ihi,Quare modo quodamaccidit,c^u6d (ani-
tas pcr adiones arris , interiorem , & cxtcriorem
inducituribi, Generationem vcro,& motuum, tex.
com. i j. Ex qqibus omnino elicitur, qu6d omne
quod (it ab arte,fit abaltero informato , fimiUtu-
dinc illius rei , qux fit : & hoc eft mcdium huius
17. conclufionisquantura ad anificialia.

1 8 Conclufio ibi , Faciens itacjue , & vnde in~
choat, xcxx. comm.ij. cft,qu6d5^f«« exiflensin
mente Ortificis, efi principium operandi, fiue agen-
di. Mcdium huius patctex medio 17. huius im-
raediatcpracmidac, vnde incipitab eodcm, aquo,
& agcns ab arte. Dcclaratio huius eft in exem-
plo ; ficut cnim Ci aliquis prxtcr intenrionem a-
gcns, fricando (c calorem excitat , qui cft princi-
pium (anitaris , & ita ab excitarione caloris inci-
pit;ita criam (i ab ane operetur , & per intcntio-
nem (circt hoc cxpedire , ab cadem cxciratione
caloris inciperet. Hoc excmplo concludit ibi ,
Calor itaejue in corpore : quia talis calor , vcl eft
pars (anitatis, quando (cilicct faniutcm irnmedia-
te introducit ; vcl (equimr ad eum aliqua pars (a-
nitaris : (cilicet quando non immediatc ad calo-
rem,(ed ad aliquam aliam di(pofitioncm , qua: (e-
quitur ,prius ipfum calorem mcdiatc , vel imme-
diatelanitas fcquitur. Vnde talera dilpofitioncm,
quam immediatc (equitur (ormz , vocat panem
ipfius.

19 Condufio ihi,^MareficMt diciturimpoffihile,

R r z tcx.

472.

Conclufiones

Pw hit dua-
l)M C»ncluf.
VitU t. Her.
lib.Kd.^ q.i.
^com.t.
huiM.

De ideis Th-
ttnu lege A-
Micen. lib.7.
fuimet. r. 1.
tlri.&Theo.
d.i^.i.fen-
iftftiarum.

i4

jpx.com.i4.cft,qu6i Cttiufiibet reiefi ali/jua farj
yrtexifiens. Medium crt , quia prajcxiftir matcria,
& etiam forma (alcem fecundum materiam.
io Conclufio ibi > Ex cjuo vero,vt mattria,xcx..
COm.i4. cft,qu6d lUud.ex quo ali(jUid fit ,non frd-
dicatur de eo,nififorti denominattue.MtAinm ibi,
Caufa vero efi , tex. com. 5. quia illud cx quo ali-
quid fieri dicitur,vt compofitum:velut cum dico,
quod domus fit ex Iateribus,& ligm's,in ipfis latc-
ribus inrelli^itur priuatio oppofita formx domus.
2 1 Conctnfio eft , qu6d Forma non generatur.
Medium eft , quia ncn habet materiam , & for-
m.-im,quod autcm generatur habet matcriara, &
/ormam •, quod patet ex fccunda diuifionc pofita
in principio huius quintx parris : Si cnim rorma
haberet matcriam , & formam , tunc quajrercrur
idem de illius forma, & fic in infinitum. Pxim6
Ariftoteles repctens illam diuifionem fecundam
proponit hanc concUifionem ih\,GiMOTnodocum^]ue
vero ah alicjuofit cjuod fit , tex. com, 16. Seamdo
probat eam jbi , Namfifacit ex alicjuo,tc\t.com.
16. Tcrtid infen probatam ibi , Talam ergo quod
tex.com. i 7.

2 2 Cpnclufio ibi ,^neam vero fph<tram effefa-
cit, tcx.com. ly.cft, quod Solum compofitumgene-
ratur. Medium eft , quia folum ipfum conftat ex
materia,& forma ; vnde habet hoc in hoc, id eft,
formam in materia.

23 Conclufio ihi,f^trum igitttr efi cjuadam fphti-
r^,tcx.com.28.eft,qu6d Idea nqn efi caufa genera-
tionii per modum generantii. Mediura ert,quia gc-
nerans eft hoc aliquid , & generatum fimiHtcr,
Idea vcro cum fit a matcri^ ieparata iecundura
iPlatonicos,non poteft efte hoc aliquid.

24 Conclufio ihiyln Cjuihufdam vero palam,tcx.
com. 28. eft ,qu6d Ideanonefi eaufa generationis
per modum generantisexemplificanti4,& caufantif
ftmilitudinem ingenerato. Medium cft.quia ipfiim
generans fiifficit ad huiufinodi fimilitudinem pro-
aucendam,& proptcr hoc vidctur fiiifle praemifta.
z j Conclufio ibi,£/ diuerfa cjuidempropter ma-
teriam, tex. com 28. eft, quod Generatum,fiue id
c]uodfa£{um^,efi diuerfum a generante.Mediatti
eft,quia habet aliam maiteriam.

2 6 Conclufio eft,qu6d Eorum efu^fiunt ab arte
^uidamfieri etiam pojfiint ik natura^ vtfanitM,&
quadajp non,vt dorntu, Medium eft,quia qusdam
habcnt principium aftiuum,fiuemptiuum in fub-
icAoinquo fiunt,quaedam ver6non. Prim6 pro-
ponit hanc conclufionem , & aliam per modum
flusftionis ibi, Dubitahit,tex.tomrt\.i^. {ecimd6
iubiungit (blutioncm , cx qua habctur mcdium
iftud,ibi,C<»«/4 vero efiyCjuia hoc,

27 Conclufio ihi,Palam vero ex eliBii,tcx.cott\.
30. eft , qu6d Licet omniafiant aliquo modo afibi
fimilibui , non tamen efl itqualis fimilttudo fcmper
in omnibui intergenerans, & generatum. Declara-
tio huius eft per allignarionem diueribrum mo-
dorum, quibus aUqua fiunt ab aliis , fiue ab artc,
fiuc a na,tura , fiue in generantibus vpiuoce , fiue
a:quiuoce,cx quibus manifcftc patct vcritas huius
27. conclufionis.

28 Conclufio ihijQuacunque autetn a cafujttx,
com. 3 1. eft , qu6d Eorum etutfiunt per naturatn
quadam etiamfieri poffunt a cafu,fctlicet , finege-
nerante , vt ea <]ua fiunt perpufrefaEiionem^fjttit-
damvero non,vt animalia magis completa, vt e^ui
& hisfimtha. Medium eft,quia qaorundam matc-
tia poteft finc (pcrmatcmoueri ad formam,quac-
dam ver6 non.

ij

zp .Conclufio ibi , Nofifolttm Ofttem, cft, quod

fomut accidentalii non generatur. Medium eft

idcm cum mcdio vigcfimaeprimx huius feptimi.

jo Conclufio hi,Sedproprium fuhfiantia ex hity p^^j gv^

t. c.}2. eft,qu6d Ad generattonemfuhftanttarum

oportet fuhftantiam prae.riflere i ad generationem

acctdentium nonopartet accidens praexijlere acci-

denti. Mediura eft, quia accidentis fiibftantia po-

teft eflc primiim principium : hoc medium non

cxprimitur,quia fatis patet. Deinde in fexta parrc

proponcns dubitatiopes ,.an oporteatpojiipartes

in diffinitione locorum;& vtriimfint priorcs ipfis

torisjvcl cconucrfo; & arguens circa hoc,fiibiun-

git tande,ibi,-/4«f muUipltctter diciturpars,tx.ii,

\ I Conclufio eft,qu6d Aliqtupartes ponuntur

in diffinitione,alicju*vero non-. Meoitun cft,quia a-

liquac fum part^s finc quibus diifinitum non po-

teft eflejncc intcUigi , & dicuntur partes cflentia-

les,vel fpecies^aliquac ver6 fiinr,finc quibus diffi-

nitum potcft intelligi , vt materia fenfibilis fadla

hxc caro,& hxcolia;& tales dicunturpartes ma-

teriales, vcl partes indiuidux. Hoc mediumfatis

plane poteft- haberi , ex his qux in littera de di-

ue.rfitate partium diffiisc declarat.

3 2 Conclufio ibi, Di^um efl quidem igitur,tex.

c.3 {. cft, qu6d Partes ijua ponuntur in difiinitionf

funtprwresfuo toto. Medium cft, quia tales partcs

fiint eflentiales ,& hoc mediumnonexprimitur,

quia patet : fcd ipfam conclufionem hic in littera

pcr excmpladeclarat.

3 3 Conclufio ibi , Sed rationis partes, tex.com.

3j. cft , qaod Partes fpecieifunt partes dtfiinttio-

nis,non autempartes materta. Medium cfi,quia ta-

les per diffinitionem non cognofcuntur, fed fb-

lum per imaginationem. Caufa vcr6 quare fin-

gularia iionmntcognofcibilia cognitionc diffini-

tiua, fiuc intellc£luali, eft, quia funt magis mate-

rialia. Dcinde oftendens qualiter fit refponden-

dum ad contiuuam fecundum pofitiones diuerfas

ihi,Interrogationiverh,icx.c.i6.Sc tandcm propo-

nens dubirationem,qu£ fcilicet fmt partcs fpcciei

ihi,Dubitatur autemxex.c.iJ.S( fblucns cam ibi,

Gju/icuncjue tjuidem igitttr, text. c.37. ponit fecun-

dum , fcilicet quod quidam volebant qu6d nec

matcria fenfibilis fit pars fpeciei in materialibus,

ncc matcria intelle6tualis,fiue imaginabilis,cuiuf^

modi cftquantitas inMathcmaticis:fedfolosmo-

dos poncbant fpccies rerum. Subiungit tandem

ibiyAccidit itaque vnam multorum, t.c. 3 8.

3 4 Conclufio, in qua probat qu6d Nurneri non

funt fpeciesrerum. Medium huius principale eft,

quia quxcunque participant vnum numero , vt

fres homines,& tresequi,panicipant etiam vnam

fpeciem,quod eft falfum. Aliudmedium tangit in

littcra.de qua non multumcuro.

3/ Conclufio lAiiiQuare omnia reducere, texx.

39.cft,qu6d Materia tam in naturalibm,quam in

JHathematicis ,eft de ejfentia/peciei , non quidem met.fut c. ^.

mateiia indiuidualis,fedcommuniter /umpta. Mc- Scot.lib.i.d.t,

diii eft,quia finc tali, ipfii fpcciei ncc cflc, nccin- /""■•'■ 6* Hb.

telligi poteft, &hoc patet ex eo , quod dicit ibi, *' '^'^^'

Adducit enim a veritate , & cxillis , qux ibi fe-

quuntur.

3 6 Concjufio ibi , f^erum autem eft prater ma-

/m/«w,eft,qu6d De fubftantiis feparatis eft incjui-

rendum in hac fcientia. Mcdium cft, quia de fiib-

ftantiis materialibus,& fcnfibilibus , qux princi-

palius pcrtincnc ad naruralcm,hicagimusproprcr

illas. Deinde circa finem huius fcxtx partis cpi-

logat eaqux funt in prxcedenribus dida.

37 Con

26

■^uicen.j.

Metaphyfic^e.

471

Pars 7.L1>.

Pars Ijib,

^fix me-
tHisftlufrir

d*dt$cit,qmjt.
tmorintermt-
fU» «mitttr.
tjtur* in tx-
pfuiine.

tl

tttitmam

37 Conclufio dl , quod EJfentU quam dtffni-
tiofignat, efivna. Medinni dl , quia difktentia.
finalis, iiue vldma , quz iliam edentiain perficit,
& diftinguit, eft vna. H^C conclufio prim6 dc-
claratur in fcptinia partc huius fcptimi , vbi pri-
tno proponit quarftioncm ibi : Nttncautem <6^«-
miu, tex. com. 41. Secund^ arguit circa eam ibi:
In hoc namtjtte. Terti6 (bluit ibi , Oportet Mttem
frimttm intendere, tex. coro. 4 } . Ex qua iblutio-
nc clidcpt haec 57. Conclufio , aim fuo racdio.
Deindc in prindpio panis S.huius 7. continuans
fe t ac praemincns diuifioncm nibftantiae , propo-
nit tandem ibi , Videtur enim impoffibtle »text.
cora.44.

;8 Condufio dl , qu6d NuUum vttiuerfaU eil
fuhftantut, &i debet hoc intelligi de vniuer{ali,vt
efl vniuerfale , fcilicct prouc accipitur ab intelle-
Oxi , vt vnum in multis ; fic enim non cfl aliquid
in fe extra intdle^m ^ illud autem quod fubcft
intcntioni vniuerfalitatis , vt homo , vel animal,
vel fubflantia, eft ^uodtjuiderat «'J/r.namfuperio-
ra dicunt quiditatem fuoruro inFeriorum. Hanc
autera jS.pcr fex media videtur probarc. Primura
efl,qu£>d quailibct fubflantia, cf^ propria eius cu-
ius efl fubilonda , vniuerfale ver6 non cfl quid
propriura, fed commune-,vnde aut cflec fubflanda
oranium infcriorura , aut alicuius ; omnium non,
propcer illud quod praedi<ftum cfl , fcd nec-oli-
cuius v^^ i quia tunc orania alia efteiu iltud v-
nura. Hocraedium primo ponitut ibi , Primum
it^iim fitbftamia,tcx.coTt^^ . Secunduraibi : ^m-
fliiij fubftantia dicitur, tex.com^.6. Teniura ibi:
.Atnplita ofitem impoJfibile,tcTi.cova.^j. Quartum
ibi : jimpUks autem eft , tex. cora. 49. & omifEs
quatuor raediis caufa brcuitatis. Scxtum eft,
qu^fpedcs confticuicur ex genere,&exdiiFc-
rentia^ duobusautcn^a^ non exiflentibus , fic
^quod vnura f & ica patet quod genus , & ^dSe-
renria,& per confequens alia vniujerfalia,non funt
fubflantiat per fc zQm exiflentes. Et fubiungic ibi:
Habet autem quod 4<:cu^>r,tcx.com.50. dubitario-
ncm quandara quae fbluctuc inferius conckiflonc
41. huiusf^pcirai.

39 Conclufio ibi , Aianifefhtm autem ex his,
Cex. com. j i. efl, qubd Fhiuerfalia nonfuntfepa-
r^w.Mediura principale huius eft,quia fl vniuer-
iale,vc anim^^fit aliquid per fe, & icparacum exi-
flens, auc eric vnura numcro, auc multa ; fi vnura
naraero, vt \idfcur , (jrgo vnura numcro eric in
mulris diuifira exiftentibus ; fl autem finc raulca,
fequicur qubd ipfum animal,qiiod cft vnura in fc,
fecimdum pofirioriera Placonicorura > fic mulca
quafi infinica fecundirai qiulticudincra fuppofico-
rura. Huiusraedijpriraaraparcemprzraitticibii
Sed fi alterum iuvnoquoque , tex. cora. jz. quz-
dam autem raedia interponit ibi , & quaedara
iiibiungit , de quibus non cflraultura curanduin.

40 Conclufio jbi, ^uarumcun^ue verofuhft^n-
tia, xax. cpro. 5 j. & eft,qubd Si vmtterfalia, vtl
idetfunt feparat*,fionpefunt diftiniri. Quod dl
concral^Iaconicos : hxc enira erac vrucaula^pro-
ptcr quaro ponebanc idcas,vc diffinirentur : fenfl-
bili^ enira ic corrupribilia diffiniri non pofTunr.
Mediamhuius cfhquia fi idcic ficfimc,vc ipfi po-
fucrunc, emnc quxdam fingularia, cum per fe fc-
paratx fxiflanc» fmgularia verb difiinirinon pof-
func, Huius eriara rocdi) rainorcra , fcilicec quat
fuic } j. huius , cribus rarionibus hisprobat. Pri-
nia , quia fingularia fint corrupcibiUa- DiflSnrrio
verb ficut & deroonftrario non cft dc couupribi-

Scot% O^per. tom. IF.

Iibus:fcd dc necc{Iariis,& perpetttis damr. Sccun-
daibi : Nomen autem non faetet,ts.xx.^ ^e^,(^6A
Diffinitioaimfingulari conueni non poteft , co
qubd diffinirioconflaccx oranibuscomraurabus,
non vno, fed pluribus : coraraunia verb cura fin-
gijaribus non conuermnmr , & reraonec quan-
dara obie<ftionera , qux poflec drca hoc fieri ibi,
fi (juii aurem dicat, Tercia '^i,quemadmodum igi-
tur, texx.5 j . eft,qub4 fi aliqua fingularia poffunt
diffiniri raagis videtur hocde fingularibus fem-
piccmis, & pcrpccuis, qu9 funt vnicain vnafpe-
de, vc Sol,& Luna, quam dc aliis : mm qnia ifta
non fiinc corrupribilia,vc prinu rario procedebaK
tum etiam , quia qtud t^uid eft ineft fpedci , indl
eciam ipfi indiuiduo', curanonfic nfii vnicura,&
ica videuir qubd diffinirio poilcc cfTe conucrcibi-
lis cum cali:fed ifla non poffunc, quia auc addere-
tur aliquod accidencale ad faciendum diffinitio-
ncm conucrribilcm,& cuncr non eflet vera diffini-
cio, auc fola fubflanrialia poncrentur ibi , & cunc
diffinicio non eflcc conuenibilis:quia ecfi non in-
fic ali) indiuid^o eiufdem fpcciei , quia non eft;
poflec caracn bcnc indlc,vc fi eftec alius Sol : hoc
«ucem eft concra nacurara diffinicionis. £c addic
ibi, ejuoniam propter eftud , fignura qubd idea non'
fic diffinibilis, quia fciliccc null^a , cciara poncn-
uura casxaliquando diffiniuic.
4 1 Conclufio ibi , manifeftur^eft OMtem , tcxt.
cora. 56. cft, qubd Inter fubftanttat manifeftijft-
mM,cuiufm»difuntfenftbiles ,plures funt in jpo-
tentia, ijuam in oQu. Mediura eft, quia plures (imc
parces quara CQca , parces aucera curo non finc fe->
paraca:,nonpoffunca6hi eile.
41 Conclufio ibi, Qjuniam vero vnum dicitur,
cex. cora,j7.eft,qu6df*««w, & ens non funt fub-
ftamiAperfe exiftenta. Mcdiura eft duplex. Pri-
raura,quia ficuc paccc cx }8. huius, Nmlura vni-
uecfale cft fubfbncia, ibi , Sed necifta. Secundum
eft, quia, quod eft vnura , vc viu fubflanria per fe
cxiflens, non eft in raulcis ibi : AmpUusqued v-
mtm. Deinde \hi,fed fpectu dtcentes,tex.cotn. f 8.
oftendic quoad quid re<Slc dixerunt Platoni-ri , &
quoad quid non}& oftendlc raouuura eomra efle
irrariouabile. Deinde in notu,& vltiraapane ha-
ius fepriroi,prirab concinuans (e,ibi, Quod autem
oportet dicere, ccx.c0ro.j9. {>ropora"r candem, ibi,
Quoniam ergo fubftantia,
4} Concluilo efi, qubd £Jfentia,fiMefuhftantiM
rei habet rattonem princ»pij,^.cauft. Mcdiuro eft,
quia dc ipfa quidicace non quaericur per quadtio^
ncm propter <]uid , vc proptcr quid horao eft ho-
rao:quia htiiufrood! quaeftio non quxric idcra de'
fe ipfo, fedaliud de alio. Hoc auccro roediura laci
pertradat in littcra.

44 Condufio \h\,Palam igitur,xx.6o. eft,qub4
De iHis tjttafunt penitks fimplicia , cuiuftnodi cft
£brte fbluramodb priraa caufa ) non <ju4ritur ppr
efuaftionem^to^tet c^vddifed alio m*do cognofcitur,
ficut habetor in finc 9.1ibri. Mediura patec ex dc-
clarACionc4}. faliccc quia quzftib propter tfuid
feraperquarricaliquiddc alio , in penitus autcni
fimplicibus non eft aliud,& aliud.
4; Condufio ibi, Quoniam compofitum vero ex
alupto fit, t&,qa6d Quando ex aliqutbits ftt vnum
fimplicirer , (ompofitum eft aliuda (ompenentihiu,
Medium cft,quia diljbluro , aut cormpto corapo-
fito,adhac remanent coraponencia,
46 Condufio eft,qubd tUud <juo compofitnm
eft aliud a componentthm eftforma, Medmm eft,
^oia cura fit ^ cindpiura intrinfccum , & non
Rr i fit

'<*

18

PaisSJilr.

Amttm^ f .
met.fin.c }.
Crt*p-S Wu
l.Stm. lib ).

W.4'<-4J.f.

l.tfpofit. CQ'

tiuMxtmm.
l-l.xJhyf
41. A-rtrjffi'
C4>r,c*/n.%.l,
CtlL

474

Conclufiones

w

(it clcmcntiim , fiuc prindpium materiale , ergo
cft principium fon-nalc; Citca hanc conclufio-
nem arguit. Priin6 ibi,S» tfitur necejje. Sccundi
{bluit ibi,f^id£lnrHr,ex qua {olutionc habetur con-
clufio, Mcdiunvautem habctur tam ex folutione,
<juim etiamex argumentarionc.

Conclujiones LibriFIII.

In Odauo libro, cuius intcntio fafta eft circa
principium 7. quatuor partes principales afllgna-
ri pofhint. In i. parrcprobarur qudd materia , &
fbrmafunt principia fubftantiarum {cnfibilium.
In fecunda ibi. Oportet UutemnoTi ignorare, t.c.7,
agit de forma figillatim. In tcrtia ibi,D* materia-
li aift^fubfiantia,ttx.c.ii. agitur dc matcria. In
quarta de vnionc ipfarum ibi,X>< dubitatione ve~
rodi£ia , t. c. 1 f • Poflunt autcmconclufiones to-
rius 8.ad i;. reduci,pracmifla enim cdntinuatibne
ad diccnda proponit.

I Conclafioibi, Sinjihitef aMtemfuhJlantit^tcx.
com. 3. cftquod Omnu fubflantia fenjUnlis hahet
materiam. Medium , quia cum talis fubftantia
non fit materia , eo qu6d fit in ajflu., nec forma,
co quod fit pcr le ftans npnfblum in radonc, fed
in re, oportct qu6d fit tcrtium , hoceftcompofi-
tum ex materia.

1 Conclufio ibi , jQuod verhfubflantia eJl ma-
teriay cft quod Materia eflfubftantia ,_&princi-
piufn geAerahilium , & corruptibiliMm. Medium
quia fubiicirargenerationi &corruptioni,in om-
ni ver6 mutatione oportet aliquod efte fubie-
&\im vtrique tcrmiqo ipfius,& in generiatione,&
corruptione:hoc autem non eft nifi materia in in-
ferioribus , & fuperioribus ; in inferioribus enim
cft fubiedumgenerarionisj&pcr confequens om-
nium aliaruih mutarionum. In fuperioribus au-
tem eft fubieftum motus localis , aut etiam alte-
rationis largo modo fumpta:,vt puta illuminatio-
nis , aat etiam obfcurationis non tamen genera-
tionis;non enim conucrtunturomnia.
} Conclufio,qu6d Forma efl principium ejfendi.
Mcdium eft.quia fecund^m yarietatem formarum
variatur fubftantia rerum, l^rimb fc conrinuat ibi,
quorum quidem, t.c.$. Deinde mediumhuius con-
clufionk prolixe declarat ibi , Suhftantia ijuidem
igitur, tex. c/. Tertio inqiiirit difFcrentias renim
quas ponebat Democritus : quia trcs tantiim po-
nel^at}vidclicct, fjgurara,'pofitionem,& ordinem,
i\3\,DeniocritMi quidem igitur, t.c,j .

4 Conclufio ibi^Et vt in fuhftantiu,tcx.c.6.cli,
qu6d diffinitiones debent dari per materiam , &
rormam,fiHe per id quod eft matcriale & forvfia.-
lejhanc dcclaiat exemplarjrcr rfed mediumhuius
paterex i..^< 3,conclufioneJiuius:quiavtrunquc
cftpnncipiijm.

5 Conclii fio ibi, Palam it^ue ex A»,tex.^.6.eft,
qu6d Diuerfarum materiarum diuerfefunt for^
ma. Hanc manifeflat induftiuc ibi,-<4/wr«OT enim
compofito.

6 Conclufio ibi, Propter quod diffinientiMm,tex.
C.fi.cft qu6d Illifoli perfefte dff[iniunt,qui per ma-
teriam , &formam difftniunt. Medium , quia qui
per fblam materiam diflSniunt non dicunt rcm
nifi in potcntia , qui autem per folam fortnara
non dicunt formam effc in materia.

X\Ti i.lib. y Conclufi"o ibi,0/>orrrt aHtem ngn ignorare,t.c.
^'L 7**'*' 7.cft,qu6d Nomenfpeciei in habentihMs materiam,
ti ' ftott fifnificat folam formamjed compofitum. Me*

l«»

il.

dium huius eft , quia nomen fienificat cfTentiam,
& in habcntibus materiam ipfa materia eft pars
cflcnris, vt patct cx 35. 7. huius. Hancconclufio-
nem videtur intendere > licct cam pcnitus fic non
proponat,ncc mediam eius fic exprimat.

8 Condufio ibi , Non vtdetur ttatjue qu^renti'
bfu, tcx.c.8.eft,qu6d Forfna eft altqutd altudprt-
terpartes materiales. Medium cft , quia non eft
elementum,ncc ex elemaitis,vt patct 46.7.hui(i$
& hic rcpetitur.

9 Conclufio ibi, Necejfarium itatjue, t.c> 8 . eft,
qu6d Forma non fit,nec generatur, vt patei ex 2 1 ,
7. & hic eriam repetitur.

I o Conclufio , quam vidctur intendcr* ibi , Si
autemfunt corruptihiliHm fubflantt* , tcx. com.8.
cft , quod 5» forma funt fepdratA a materta , vt
PlatonicipofuerMnt,n»n erunt diftinibtles.Et hxc
eft cadcra cura 40. ^.'Medium quod hic ponitur,
eft,quia fimplicium non eft diffinitio/cd compo-
fitorum. Et nota qu6d fi bcnc infpiciatur inten-
tio,Philofbphus vidctur hic velle,qu6d n6n con-
ringeret difnnire tjjud ejuid ejkeo qu6d diffinitio
cft compofita , rcs ver6 fecundum eos diffinita,
crat fimplex, habere locum, vel tcmpus, quod eft
contra Platonicos,fcilicct,quiaipfi ponebant fera
diffinibilcm , fcthcet ideam efle fimplicem : qui«
feparabant illam k materia. ■ Soluit ver6 Philofb-
phus argumentum interimendo hoc , quod ipfl
fupponebant , qubdfcilicet res difiinitaeflct fira-
plcx,dicit enim qu6d eft compofita.

I I Conclufio quam intendit, ibi, Palam autem 3 %
tjuia etfifunt, tex. c.io. eft, qu6d Diffinitiones,feM
ejfentia rerum fignat* per eM,fMnt ficut nunteri.
Medium , quia habent proprietatcs fimilcs pro-
prietaribus numeri. Hanc autcm declarat , affig-

nans quatuor conuenicntias circa ideas -, & nu-

raeros. Prima ibitPaiam autem ^jquia ficut nu-

merus diuiditur in indiuifibilia , fcilicet in vnita-

tcs , ita diffinitio diuiditur in partes indiuifibiles:

quia non eft proccdcrc in infinitum in formis. Se-

cunda ibi , & ejuemadmodum neca numero , text,

com. 10. eft , quod ficati vnitas addita numcro,

imitatfpeciem ipfius, fic & difFcrcntia fe habet irt

diffinitionc. Tertiaibi ,& numerum oportet ejfe,

tex. com. 10. eft, qu6d ficut numerus eft vnus ab

vlrima vnitate, ita & rei diffinirio eft vna ab vlti-

itta difFercntia. Quarta ibi , & quemadmodMm

ftec numeru/ habet magis, eft, qiiod ficut numerus

non rccipit magis,& minus,ita nec forma fecun-

dum fe,nifi in mattfria.

1 z Conclufio ibi , De materiali autem fubifan- Pars 3 . lib.

tia, tex. com. 1 1 . eft, qu6d Etfifit eadem materia fropnrte ifia

prima omnium ,fMnt tamen diMcrft materie. pro- i-^*' Then.

priet ditterforMm. Hanc declarar induftiue ibi , vt *°*

phlegmatis.

1 3 Condufk) ibi , FiMnt aatem plMres materia
eiMfdetn^ttcx.com.i r.eft,qu6d EiMfdem reipofMht
(Jfe plMres materit. Mcdium eft, quia poteft ex v-
no fieri aliquod mcdiate, & ex altcro immcdiat^,
vt phlegma, ex craflb , & craffum , & dulce ex
dulci ; & oftendit qu6d duobus modis fit ali-
quod ex aliquo , quod fatis eft in littera mani-
fcfhim.

1 4 ConcIufio,quam intendit ibi , Contingii aM->
tem vna , tex. cora. 1 1 . cft, qu6d Ad identitatem
rerum prodMEiarMm , re^MiritMr identitas agentis,
& materia,fahem ipfim agentis. Medium , quia
fi agentia cflcntinrerfc diuerfa, &fimilirer mate-
riaj cflcnt inrer fc diuerfac , & etiara res produdx
eflent inter jfc diucrfz,

i/ Con

Metaphyfic^-

«i

35

Pais 4.1ib.

i; Conclufio ibi, QjunJU itd^ue Mli^uif <jn4^
JUrit, UC.1 i.eft, quod Citm ^u ruur cattf» «mmum
feHerAbiltwn, & corrMptibUiHm,oportet otnnesca»-
fuajftgiiare,& ^n>XM»<»>,Mediura,quia ad habcn-
dam rci notitiam pcrfc(fbm oportct omncs caa-
ias cius propinquas cognofccrc. In huiufmodi
•ntcm (ubftantiis omncs caulk inucniuntur,vt ibi
dcclarat.

j 6 Conclufio ibf, /« ndturaltbiu ijMidem,tc. 1 1 •

eft, qu6d In fuhftMitiU ingenerdkilAm, & ferpe-

tMif^CMittfmodifMnt corporafMper c*leftid,non opor-

tet materiMni oqMaliter <jM*rere,vel ajftgndre , ficnt

ingenerahilikMt. Medium cft, quia non cft ibiu-

Jis materia, qualis in his inferioribus.

17 Conclurio '\h\,-Nec tjMfCMntiMe itatpu.tx.li.

<ft, quod 7/7 acc'dentibtu non oportet materiam ex

^ua efMorere , vei ajfignare. Medium , quia non

habcit ipfam.Hoc autcm mcdium primoindufti-

ue declarat , oftendcns qualuer,& per quas caufas

accidentiadebcnt diffiniri. Secunda ibi, quoniam

vero quadam. t. c. 14, dcclarat idcm fyllogifticc.

Mcdium , qoia qu« habcnt matcriam ex quagG-

neratuur, vel fiunt pcr fc, hzc autcm non. Si au-

tcm videantur alicui rcfpicienti 11. & ^c.fcprimi,

& earum probaaoncs,q[u6d hxc fccnnda proba-

do, & alix conclufioncs huius 8. fint circulares ;

potcft dici quod h<ec hteia.<]Moniam^ero tjMtdam,

t.c.i4Jioncft ad probandum condufioncs pracce-

clcntes , fcilicet i7.{edeftprzambula immcdiace

{equcnris.

1 8 Conclufio ibi, Nec omnis materia, eft, quM
^on omnia commMnicant ia m^«rU.Mediura eft,
<jaia non omnia ad inuicem tranfinutantur.

19 Conclufio, quam intendit ihi, Hahft aMtem
tdubitationetp.t. e. 14, cft, qu6d Materiaper pritu
fe habetad vnMm contrarurrMm,<fMam ad alterMm,
Medium eft ,quia vnumcorqm cft fbrma , vtcft
perfedUo , rcliquum ver6 importat priuauonem,
& dcfe<5him.

X o Condufio ibi , DMbitatio atttem tftudam vc.
14. eft, qti6d Non omne tllMd, ex ^uo altefMid fieri
4icttMr, vt ex viuo mortMMm, & rx vino ocetMm eft
materia eiM4,fctlicet,efMod fit. Medium cft, quia cx
talibusnon di<imr aliquodfieri.
1 1 Conclufio ibi, & <}MicMntjMe,tx. 1 4.eft,quM
In taltbus nonfit redttus immediate,fctlicet, vt ex
rnortMo fiat viMMm,& ex aceto viiMm^ifi priw fiat
refolMtio in rnateriam primam, vt ibi declarat.
Excraplum autem huius patet e% i ^.huiiis.fciUcet
quod materia fe habet fccundum ordinem quen-
dam ad ipfa contraria. Deindc in 4. panchuius
libri proponens.dubitarionem de vnitatc difHni-
uonis, & numeri , & arguit circa hoc oftcndens,
quod non potcft fblui fecimdum opinioncm Pla-
tonicam,& quodfccundum fuam fcicntiam faci-
le poteft fblui. Probat tandemibi , eft enim hac
dMbitatio t.c.\$.

11 Conclufio , fcilicet qnod Agtns eft canfa
vnitatis effentia, in rebui natMraltbtu. Medium eft
quiaper ipfura , materia vnitur fomz, fcilicct
efFe<5Huc.

1) Conclufio ibi, Eft autem alia inteUeRMalii,
t.c.i5'.cft, qu6d In Alathematicis ejfentia per iif~
finitionem eft vna. Medium, quia materia eft ibi
imaginabihs , non fenfibilis , vnde feipfiun vnic
formz, vt fuperficies fieurz.
14 Conclufio ibi, ^MtcMntjMi vero nan habent
mi«/m«m,t.c.i6.cft,qu6d In habentibMS materiam
ffnfibtlem, vel tmaginabtlem ( cMiufmoS funt In-
telltgtntut ) tft etiam cattfa vnitatu , & vera vni-

475

r4».Mcdium,quia eo ipfbqa6d habcnt entitatem»
habcnt etiam vnitatem,& tam citb : quia non eft
in eis materia prscxiftcns, & c:fpcdans vnitatcm
a forma, fed ftarim quodlibct. Eorum eft vnum,
eoipfbquodeft ficens,&vnum quamcitbeft,
tam citb eft fubflantia, vcl quanritas, vel aliquod
aliud cns.

1$ Conclufio, cft, quod forma immediatc vni-
tur mattriar, vt aninia corpori. Mcdium cft, quia
fi pcr mcdium anima vnirctur corpori,ita & quz-
hbct alia fbrma fuae matcriat , vt albcdo fupcrfi-
cici,& tunc quzrcrerur dc illo medio,fcilicct pcc
quod illi vnirctur,& ficauteflct irc in ixifinitura,
aut cfTet ftare, & qua rarionc , in vno , & in aliot
fiue invlrimo & in primo. Primb ponit opinio-
ncra circa hoc aliquorum , poncnrium , animam,
& alias formas vniri pcr medium ibi , fPropter
hancvero dMbttatiorfem,t.c.\6. Sccundb eam im-
probat ibi, & tfuidem eadhn ratio in omnibMt,t.c.
16. Terrib oftendic ignoranriam ccroris eorum
ibi , Caufa veroyt. c. 16. vbi facis condufio ifta
exprimitur.

C9itclHfi«nes IX, Libri.

Liber nonus, in quo aginir de Entcprouc dini-
dicur pcr adlum, &potcnriam, trcs videtur habe-
re partes principalcs. In prima agit dc potcntia.
In fecunda dc iQtn ibi, QMoniamoMtem dt poten-
tia <jMa eftfecunditm metMm, t. c 1 1 . In tcrtia de
comparatione vnius ad altcram '^\,Qmoniamau-
tem ipfumpriM4ji.c-\x.S< ponicur ibi triplex com-
parario. Prima cft fecundum prius, & pqflerius,
Sccunda fccimdum bonum, & malum, ibi, Quod
AMtem meliir.t. c. i^.Tcrtia eftfccundum intcUi-
gentiam, & cognirioncm veri, & falfi ibi , /««*-
niMntMr aMiem, & digrammaia. Pracmilla igitur
conrinuationc,& manifeftath intctione fua in hoc
librojibi, QMoniamveroens,t.c.\.^ pofitadiflin-
dionc potcniis ibi, Qiuid cjMidem tgitMr dtcitur
t.c.1.. probat tandem PhilofophuS ibi, Palian igi-
tur, t. c. 1. primam conclufionem huius libri, in
quovidencur ji.conclufionesconcincri.
I Conclufio , qubd Nthil patitur k fe ipfo,
Medium quia in alio cft poccnria a6dui,8£ in alio
cft potencia pafllua. Primb comparac pocenciam
adiuam ad paffiuam fecundum conuenienciam,
& difFerenciam, ex quo elicicur iflfld medium. Se-
cundb infen condufionem inccncam ibi , ^««i-
propter inqMontum fimMt, t.c. » •& fubiungic di ftin-
<5tioncm impocencia:, & priuarionis, co qubd ira-
potentia cftquardam priuatio ihi,& potentia,t.c.i,
Deinde quandam diuifioncm potentiarum ibi,
S^uontam autem ha tjMidem, t. cj . fubiungit taQ-
dem ibi, Quapropter omnes.
1 Condufio eft , qubd Omnis ars , vel operati-
tta , eft potentia. Medium eft , quia principium
permucandi aliquod in alio inquancuraaliu<j.
} Condufio ibi, & qua qMtdemcum ratione,eA,
qubd Potentia ratwtialis eft potentiafaBina con-
trarioruTn,potentia veri irrationalis non. Mediuro,
quia agcns fecundiim pocenriam rarionalcra agit
pcr fpedera, fiuc pcr rarionera rei, quac eft eadem
concrariorum , vc cciam pacec ex 1 7. conduf-ono
7. in ccxcu ; licec huiufinodi racio non fimiliccr
fc habec ad concraria illa:agcns autem fccundiim
poccnciam irracionalcm agic fccundum formam
nacutalem,qux non eft eadcm contrariomm, ncc
eciam fo'craz concrariz func in eodcm fimul.Pri-
Kc 4 in6

34

476

Conclufiones

3;

ttgeAuic.^
futmtt. c. 1
MUt meditt.

Ifgflib. I.
Thyf.t.c,^6.
^ i6.frimi-
fiii eircafi-
ntm flurtt

Scotfu,

J6

Scot.Uh.t.d.

l.q.^Jid l.

&di.

Auicen.^,
tnit.c.t.Ugt
prim. frin-
cifiHrit.

ycib prxmittit hanc Xfimi c^dufioncm iKi,C^ ^n*
/y«»<im.Secud6 declarat primapartemmcdij ibi,,
Caufa 4«r«w,t.c.<.Tcni6 fccundam ibi, Quomo'
documqHe antem contraria, t. p. 4. Quatto infett
conclufion<;m ibi , Propter quod fecHrtditmratio-
ffem,t.c.^ 8c poftea con^arat quai>tura ad conue.-
nientiam ibi, Palam atuem, t.c.^

4 Conclniio cft , quM Potentiapoteft effe Jme
a^u, fcilicet i/t rehiu mobUibm. Cuius contrarium
dicebant quidani » alferentes non efle potentiam
in aliquo, nifi cumadu agit. Hancquattam con-
clufionem probat quauor mediis , quibus pofi-
lionen> illorum deftruit. Primumjquia fi daretur
contrarium, cum ars fit quaedam potentia, vt pa-
.tct ex lectuida hiuus^fequeretur quod cum aliquis
denouo sedificat, tunc rempet de nouo haberet
artem, & cura cclTat a:dificarc tunc eam amittij:,
& ita finj; expcrimcnto , & dodrina acquireretur
ars, & fine obliuione,vel Cfiam forti pa(IIone,vel
longjtudine temporis amitteretut . SecQiidum eft,
qu6d, quia cura calidum, vel frigidum ( & ita, dc
diis ) fit illud quod poteft immutare aliquod , vr
fenfiim , (equcretur quod nunquam frigidum fit
frieidum, nec calidum fit calidura, & ita de aliis,
nifi quando fentitur : ficut & Py thagoras dicebat
iienfibilia non efle aliquid in fc , & abfbiute , nifi
pcr comparatiojicpi ad paceptionem {enfusjquod
improbatur in j . par. 4. lib.t.c,i y.& 15). Ter^ium
eft, quod q^ando aliquis non audit, vel videt, fe-
quitur qo^d fit lurdus, yel czcus, cum careat,fe-
cundura hoc , potenria audicndi ^ vel videndi.
Quartum eft, quod illud quod non eft in adu fit
iropoflibile,& ita (equitut quod omnis motus,&
& omnis generatio quac non eft in a(flu,nunquam
poflit ?fip.Prim6 praemittit propofitiones illot um
ibi, Sunt autem qtttdam ijttt dicuntur, t. c. f . Se-
cund6 ponit - primum mediura ibi , ^ttihnt
accidentia, t.c.f. fecundum ibi, (^ inanimata vti-
que fimiliter,t.c.$.ttmnm\hi, yttvero,t. c^p. j.
quartura ibi, amplitufi infpojfibile, t. c. 6. Tfttio
infert coadufionem intentam ihhfiergo non con-
tingity t. c. 6. Quart^.oftendit quid urpodlbile,
illud (cilicet quo pofito nuUiim requitur impofli-
bile,ibi, eft autempoffibile,z.c.-.Sc pofteaoftendit
vnde primo accipiatur nbmen a(5tus,ibi,^»»f du-
temaElit$,x.c.j.

5 Conclufio ibi,y»/««rtw eft tjuod diSlum f/?.t.c,
S.eft, quod Non omne quod non eft inaciu eft in
potentia.Mediam cft,quia tunc irapoffibilia eflent
ppflibilia.

6 Conclufio ihi, fimiliter autempalam,t.c.^.t^f
quod Si aliqua propofitio conditionalis eft ver^^
tuncfi antecedens eft verum , & confecjuens erit
verum. Medium, quia fi con/equens eflet impof^
fibile , ex poflibili {equeretur impofllbile , quod
eft contra diflinitionem poflibilis praEmifiam , &
conuertit hancfextam ibi , Etft apoffibili, t. c. 9.
Deinde ponit aliam diuifionem potentiarum , &
afllignat differentiam inter membra ibi fOmnibw
autem potentiti, t.c.io. & oftendens , quod raulta
funt confidetandain ratione poflibilis,& repetens
illam diuifionem potentiarum prsmillara ibi ,
jQuoniam autem poffibile,t.c.iQSixhiun^t tandem
ibi, Tales qmdem poteatias.

7 Gonclufio eft,qu6d Potentia irrationalis exit
in (iElum,fi pajfiuum difpofitione debita,& appro-
ximatime fit propinquum fuo aBtuo. Potentia
enim irrationali? eft determinata ad vnum , &
ideo exit in illud pracfenre paflliio ; potentia ver6
rationalis habet (tad conti;9ria,& ide6 fi pracfen-

tia pafldui ad hoc fufficecec,exicct fimut in contra-
dos adus.

8 Condufio ibr, Necejfe ergoalterumaliquid
*//f, tx.io.eft, quod Potentiarationalis reducitur
ad a6lum, velexitin aiiumper appetitumfenfi-
tiuum, vel rationalem , fiilicet prafente pajfiuo.
iMediUrn , quia habcns talem pdtentiam agii in
his quae fibi poflibilia funt , fiuc qus vult , quod
jin litcra declarat , & cxdudit.obiedionem , quae
oriri pofllt ibi, Nullo namefue exteriorum.
.9 Conclufio ihi,propter quod^nec fi fimul tx:. lOr
>eft, quod u4gens fecunditm potentiam rationalem,
etfi velit non tamen agitfimul duo contraria. Me-
diura eft, quia non habet potentiam ad hoc. Dc-
inde continuans fe ihi,qupniiim autem depotentia,
t.c.i I.& oftendens quid fit cfle adu ihi,Eft autem
a£ltis exijtere rem,t.cti i,& quod adusnon poreft
difiiniri nifi per diuerias comparationes duorum
ad inuicem , quorum alcerum fit in potentia , &
alterum in adu , vt acdificans , & afdificabile ha-
beat notificari,ibi,^<*/<iw7 autem,t.c. 1 1 . & vlterii\s
poncns duas difltm'tionesa(Skuumibi , Dicunttir
autem aQ:u,x.jc.i\. Prima eft,qu6d fcilicet quidam
eft primu?, yt vifus ; quidam fecimdusy vt videre.
Secundaibi, AUterautem , & injinitum, quod
fcilicct quadam pofiiint pcrfede ad adlum redu-
ci, & qusdam noi>.

I o Conclufio ihi,quando autempotentia,t.c. 1 2.
eft, quod Materia propinqua, & non remota, eft
proprie in potentta ad aCtum. Medium, quia illa
fola poccft per vnicani adionem agcntis , vnius
fcilicet proprij adadum reduci, & ideo rerra an-
tequam tranfmutetur in ss, non dicitur in poten-
tiaadformam ftatuac a:reae,nec arbores antequam
fint decifs , & dolata: , dicuqtur in potentia ad
formam domus:quia non per fblam asdificantis
adtionem polTunt ad adum rednci , & oftendit
ibi, videtur autemquod dicimtts ejfe, r.c.ii. qu6d
materia praedicatur de matcriato , non quacun-
que, fed propinqua ; nonquocunque modo , fed.
denominatiue ; ficut accidentia,non in abftratio,
fed in concretOjde fubftantiis pracdicantur; & in-
terponitcxincidenri difFercnriam intcrmateriam
primam,& vniuerfale,ibi, In hoc enim differt vni-
uerfale, & fubieSium.

I I Conclufip ibi, & reUe itacjue accidit.t.c. 1 1.
eft , quod Jieil^ conuenit pradtcatio denominatiua
Tfiatertit, & accidentibus. Medium, quia praedica-
tio huiiifinodi fignat pra:dicatum ipfum non eflc
in fe determinatum , vel abfblutum : /ed ab alio
dcpendere , tale autem eft materia refpecfhi com-
pofiri, & accidens refpedu fubftanti», vel fubie-
di. Deinde ibi , .Quomodocumque a^tem ipfttm
pritts, t.c.i j.proponit quadam generalem conclu-
fionf 11,1 quam pfcr tres fpecialcs diflinguit,ibi,(>»f/7»
itaque taU,t.c.\i.

1 1 Condufio, quae eft prima Hlarum trium ibi,
Ratione quide/h igitur, t.c. i j. ^ft, qu6d Ji^^ft
prior potentia diffinitione. Medium,quia potentia
diffinitur pcr acStum , & non c conuer(b.
1 ? Condufio , qu2 eft fccunda illarum trium
ibi, Temporevero prtus,t. c. 1 3.eft,qu6d Aiiiis eft
prior fecunduftt ternpus quam potentia. ,fed non in
eodept numero , fed fpecte. Medium, qnia nihil
educitur de potentia ad adbum , nifi de aliquo
prius in adu exiftaitc, vt homo generatur ab ho-
raine.

1 4 Conclufio ibi, jQttapropter& videtur, t. c,
1 4 .eft , qu6d Btiam in eedem numert atittsprace-
ditpot«ntiamf(.iUcetacqi*ifuam. Medium, quia

talis

Lib i.q.i.a4
A.frimt. vid,
Pars t. Ub,

37

Auicttt. y,
mtt. c.i.0.
comm.i. mtt.
com. 1 7.

Pars j. lib.

I i.huitts t.e.

Auictn.^,
met c.i.circs
firtem.

Metaphyfic^.

477

talis potenria getieratur ex aftibus, & mouct ob-
ie<aioncm ibi, rnde fophtfttcM elenchm,x.x.i^. &
& foluit cam ibidcra.
g 1 j Conclufio qux cft tenia illaru trium ibi,v^/
XMtiXtmft. '^"** &fHhftdntui,t.c.ifx(i, quod ^Btu eft prtor
iuihied. 5.1. JkundMmfuhfttiatum , /ate perfeSlionem , (fMam
fi.i.C. potentU. Mcdium triplex. Primum ibi , fnmMm
^Midem,t.c. I j.quia qua: funt poftcriora gcneratio-
ne funt ptiorapcrf«^onc:fcd in eodcm fccudum
numcrum,adus cftpoftcrior quam potenria,ficut
patet ex I }. concluuone huius in textu. Sccun-
dum ibi, & qniA omne di principium,t.c. i ^.quia
prius cft pcrfctiiior his quac funt ad fincm : adhis
vcro eft nnis potcnriac;& dcclarat hanc minorcm,
prim6 cxcmplificando in potcnriis namralibus
lcnfiriuis, ibi, Non enim,vt vifMm,t.c. 1 5 .fccundo
in potcnriis acquifiris, ibi, Similtterii$uem,tx.ij.
terrio autemin potcnria pafliua, (cilicet materiat,
ibi, AmpliusmateriapotentiM eft, t.c. 16. quani
ibi, Namjlnonfit , t. c 16. ducendoad inconuc-
niens , qu6d fi complementum , & finis non fint
in aftu , non cft nobis manifcfta difFcrcntia inter
fapicntcm &i^mum,c6m pcr a^s ^ion pcr habi-
tns, & potcnrias a nobis difccmantur. Et ad ple-
nioremmanifeftarioncm huius minoris fubiungit
diftindtionem aduum a potcnriis elicitorum , &
aflignat diftcrcnriam intcr eas, '^\,QMoniam vero
ffthorum, ic poftearepcritfiiam conclufionem,
/cilicet 1 V . oftenfam per tria mcdia , & eriam 1 6.
ibi, Qit*re manifeftMm, t.c. 1 7. Tcrtium medium
huius I f . ibi, At vtro, & m*gu,tjc.ij^, qu6d
rcmpitcma, & fuperiora funt priora corrupribili-
bus: (ed illa coparanmr ad ifta ficut a^s ad potc-
tlam, illa coim fempcr funt in a&u,fi cnim efleot
in potentia poflcnt efle, & non eflc.

1 6 Condufio ibi,^iff eQripm/px eftBquod Nir
cejfarianpn funt fn pottnti* , & concludit codcra
medio, terrio huius i «.ficnim poflent non cfle,
& non eflciu,tunc nihil aljorum cflct : quia con-
ringcntia, fine neceflariis natura cflcnon poflun^
Eodcm etiam medio concluditur.

17 Conclufio ibi, Neque vtujue motm , tx, t 7.
quas cft , quod Aiotm fempitemtu , ftue tjuod tali
motu moMetur/ion eft inpotentia ad ipfum motum,
fed ad vbi, & ifto modo habct materiam, fcil^et
quae cft in potcntia ad mutationcm loci , & cx
hoc 1 7. concluditur.

1 8 Conclufio ibi, Propter <jMod,t.c. 1 7. {ciHcer,
quod CorporaCuptriora femper agunt. Mcdium,
quia fcmper funt m motu.

jp 19 Conclufio ibi, Non eft autem timendum,t.c
1 7. eft, quod Huiufmodi corpora non laborant^ec
Uduntur in continuatione fuamm reuolutionum,&
nutuum. Medium , quia non comperit eis tnotus
«ontrarius, vcl ctiam quics, quantum cft dc natU"
raillorara, necfunt in potentiaadhoc
ao Conclufio ibi , Imitamur autem incorrupti-
bilia , t. c. 1 8. cft , quod Inferiora afftmilantur
faperiortbm quoadaliquid.yic^\im,Q^iz infcriora
fempcr agunt , faltcm aliquas adioncs fibi com-
pctcntes, vttctra, & ignis.
1 1 Conclufio ibi, Potentia vero alia, cft , qu6d
fotentia fuperiorum differunt a pottntiii inferio-
ntm. Mcdium,qLua potentiae infcriorum (unt ad
oppofita, vcl in agcndo, cuiufmodi funt potcntia
rationalcsjvel faltcm in elIendo,fciIicctvt poflint
cflc, & non c(Tc.

II Conclufio ibi,5> ergo aliefuafuat naturt,t(k,
quod Forma fi pohatur fcparata ( vt fcientia)mi-
am erit per fe ptrfetia, quamfifit c0niunSa,quod

eft coutra Platomcos.Mciivnn «ft,quia ficut fcicns

magis didt achim, fic fcicntia raagis dicit potcn-

riam , & ira dc aliis. Aikva autcm pefc^oreft

quam potcntia, vt parct ex 1 f . huius,

1 J Conclufio ibi, ^uod autem & meliort& ho^

fJorabiltor,t.c. 1 4.eft, quod I/i bonu aQm eft melior

tjuampotentia. Mcdium cft,quia malo impcrmix-

rior , cum potcntia fc habct ad vtrunque , ad bo-

num fcilicet, & ad raahim i\>i,Pojfe verofimtlitar

vpnnnftUitx.t^.

14 Concliifio ibi, Neceffi autem, eft , quAd Itt

malisaQm eft dettrior <juam pottntia.hfWdvaxn eft,

quia eft bono impcrmixrior.

ij Conclufio ibi , Palamergo : quianon , cft,

qu6d Malum n»n tftftparatum a rebm. Mcdium,

quia malum fuppom't potcnriam,vt patct cx 1 } .&

i4.huius:potcntia vcr6 non fcparatur ab co ctiius

eft potcnria.

26 Conclufio ibi, Non ergo nec i» e*»,t.c,i j.cft,

qu6d In p:rpetMis non eft malum , fcilrcet naturi,

cuiufmodt eftcorrMptio,& defcElm fMbftanti*. Mc-

dium, quia talianon funt in potcnria, vt patct cx

tenio medio 1 5. conclufionis huius. Malura au-

tcra pracfupponit potcnriam, vt patct cx prsmifla

conclufionc.

17 ConcKifio ibi, ItMentMntur autem, & drag- 4<^
mata, t.c.io.cft , quod Ens in aSlu tft illud , quod
perftabinttBeQu inuenitur,fiue i»telhgitur.H3nc
dcdarat prim6 cxcmplaritcr:poftca per rationcin

ibi, C4«^ vfr#,t.c.xo.Mcdium cft,quiaobicdum
proporrionatnr potenrix ; vinus autcm intcllc-
dfaua quidam adus eft,ide6 oponct qu6d intclli-
gibile fit aliquo modo in adhi.

18 Conclufio ibi , Quoniam autem ent, tx.ii.
eft , qu6d Ferum &falfum funt circa comppfitio'
nem, &diuifionem inttUtHm, vt patet cx ly.fexri
hui'is. Comppfitioni autcm & diuifioni intcllc-
Aus corrcfpondct aliqua compofitio in re, ab co
enim quod rps cft,vcl non eft,orario vcra,vcl falfa
xlicirar.Ariftot.iH Prard.Compofitio autcm,& di-
uifio in rebus aliquo modo important rem adhi,
Sc c}iftinguit ibi, St tgitur hoc quidtm ftmptr, t.c.
i. I .varios modos compofitionum ; & feciHldura
hoc oftendit ycritatcm,falfitatem ptopofirionum
diucrfimodcfe habere.

19 Conclufio ibi, Circa incQmpofitavtr'p,t.c-ii.
eft, qu6d Infubftantiis incompofitii ,Jiue immatc-
rialtbm, ntc tft vtritas, ntcfaljitas,ficut in compo-
Jitii. Mcdium duplcx. Primum ibi, N»n cnim eft,
compofirum fcilicct rquianoncft ibi compofitio,
ficut in ifh'! ; vt comp>ofitio forraa cum matctia,
vel eriam accidenrium cum fubicdto;vt cum dico
lignum album. Sccundum ibi, Aut Jicut ntc vtr
rmm, cft, quia non fimiliret fe habent adcfletqux
autem diucrfimodc fe habent ad ellc, & ad vcri^
tatem,vt patet cx 6.conclufione x huius,& often»
dit ibi , Sed tft ventm quidem , qualiter fe habeat
vcritas illarum,non affirmando vnum dc alio ; fed
fblura intelligendo mente fimpliccm quiditatcm
camm,& rcprarfcntando voccinon attingcre ver6
huiufmodi quiditatcm cft cara ignorare , non ra-
men ignorare, cft falfitas, vcl deceptio;non enim
cft deceprio, nifi drca illa complexa , circa qiiar
confiftit vcritas,& falfitas.Tab'sautemcpmplexio
non cft in diffinitione , & idc6 circa quiditatera
rcmmfubftantiarum fimplidum, vcl etiam com-
pofitarum, non eft dcccprio nifi per accidcns^fd-
licet inquantum fit complcxio ipfiiu diffinitionis
cum aliqua re compofita non redc : Stcum fub-
(bntiae incompoficz hic vocentut fubftantis im-

mate

478

Conclufiones

«larerialcs, fi diligcnter infpicias ca quac in lirera
dicuncur, vidcbis quod Angeli,& animae non pe-
nitus poiTunc dici immaceriales , quad carcntes
omni mareria. In talibus enim fciliccc peniciis
iraiTUterialibus, non eft veritas fecundum Philo-
Tophum hic : fed.iecundum compofirionem , &
diuiHonem , nec cftibi affirmatiovnius dealio.
Conftar quod cum inccUedus nofter Angelum,
vel animam cognoiierir^ereporeft componerc,
&c ita affirmare v num de alio,cum in eis fint mul-
ti , dc diuerfi habitus , &C adtus , qu£ omnia funt
accidemia : vnde quod hic dicitur, videtur, qudd
non pofllt faluari, nifi de prima caufa tantum.

30 Conclufio ibi, & omnesfmt <«^«,t.c.ii. eft,
4' quod Tales fHbfianti*tfcUicet fimpUces ifiue com-

fofit£, fiue incompofifit femper funt in aiiu. Me-
diuni,'quia alias eflent generabiles,& corruptibi-
les , & haberent materiam qua: tft fubiedtum ge-
lierationis, & corruptionis, & recolligit ibi , Ejfe
vero vt verum , ea qua: prxdixit dc vctitatc tam
circa fubftantias compofitas , quam circa fimpli-
ces. Vbi notandum, quod vult Philofbphus quod
licct habeamus ignoranriafn fubftantiarum ipiri-
tualium , nontamenimpotenciamadcQgnoken-
dum illas : dicit cnim Philofophus , qu6d hu-
t j, iufinodi ignoranda non cft taUs , qualis cft caj-

citas.

3 1 Conclufio ibi, Palam-etiam, t.c.ii.e&, quod
In immaterialihHS , fiue inuariahilibm , ficogno-
fcantur taliaejfe, non potefi ejfe deceptio fecundum
quando, fcilicet fi prttfentetur modofic fit habere,
& alio tempore aliter. Medium eft, quando non

{^ofiunt in diuerfis rcraporibus aliter, & alirer
e habere , poteft tamen ibi.ellc deceptio (ecun-
dum fiippofita , fi fint vniuer(ali4,& exemplificat
jn litera.

31 Conclufioibi, Numero vfro circavnum,
eft, quod In immaterialibui , & in inuariahilibHs,
^ut funt fingularia , non potefi effe deceptio , non
folum fecundum ejuando , nec etiam fecundum
fuppofita. Medium , quia non habcnt fuppofita
diuerfa.

Conclufiones X. Libri.

In dccimD libro agitur de v»o , quod conuerti--

^ tur cum ente , & de multo quod ei opponitur , &

D« 1;»«/«*» ^^ ^'^ 4"* fequuntur ad e» , & eius pofTunt affi-

if f «« hie gnari vndecim partes.In prima agit de diftinftio-

«f«>«r Uge ne vnius. In CccandAihi,AIaxime vero in eo quod

d^^tTfon^ '/'«"^••^•^-^g" ^^ menfura , qux primo reperitur in

fiuqu. X % ipCo vno.ln tcniiihi,Secunditmfub/fantiamvero,

OeK»m lib. t.c. 6.oftcndit qualiter vnum fit in fiibftantia. In

i.<'.i4. q.i , quana ibi , Opponuntur autem vnum , & multa,

^J-"" '^' ^'^' ^' ^S'^ '^^ oppofitione vnius , & multi ,& de

fitiene. ^*^"' ^'^ *!"* fequuntur ad ca. In quinra ibi, Quoniam

autem differre, t.c.i ^.iptdc contrarietatcln fexta

jbi, Quoniam autem vnum vni,t.c.i7. agit de op-

pofitione aqualis ad maius, vel minus.ln feptima

ibi, Similiter etiam devno,t.c.io. agitde oppofi-

tione multi ad vnum,& ad paucum. In odaua ibi,

gliioniam autem contrariorum , t.c.i2.agit demc-

di Js, quae fimt inter contraria, In nona ihi,Diuer-

fum autem fpecte,t.c.i^. agir de differentia (ecun-

dum fpeciem.Indecimaibi,Z)«^»/4^« autem vti-

^«tf,t.c.25.oftendit,quae contrariafaciunt difFcrrc

fpecie , & qux non. In vndecima ibi , ^uoniam

vero co/7rr4rw,t.c.i6.oftendit,qu2 contraria diffc-

tm. genccc. In ixocJibropoIIiuitdiftingui^i.

conciufiones. Ptim& chim ptaemittens duos mo-

dos, vel duas diuifiones vniui infert ex illis , ibi-,

Qiiare palam,t,c.\.

I Conclufio cft, quod In.magnitudinihm mobi- , j,yjm ^^

libuiprimum vnum efi illud qmdprmo motu mo- c.i i,

uetur. Medium cft, quia illud. eft xnagis , & prius

vnum, cyius motus cftmagis vnus,&ma'giscon-

tinuus , ficut patct cx praedidis duobus niodi».

Deinde addens duos alios modo;;, ibi, Htcantem

fit ratto, fubiungit.

i Conclufio ibi , Quarevtiejue vnum, 6c eft,

quod Illud efiprimum vnum fimpliciter , quod efl

primum ens , hic tamen raedium hocnon expri.-

mit , quia patet ex 14. 8. deinde recapitulat ibi,

Dicttur quidem igitur vnum , quatuor modos

vnitu antea aflignatos.

3 Conclufio ibi , ^Omnia enim htc vnum , cft,
quod Omnia qua, dicunturvnum,dicuntur ratione
indtuifihilitatis. Medium patet ex didis modis;
deinde oftendens , qu6d.diuerfimode prxdicatue
vnumdefuo quodquideft, (cilicet elle indiuifi-r
bile,& dc rebus habentibus vnitatcm ibi , Opor-
tet enim intelltgert, text.coment.i. fubiungit tan-
dem.

4 Conclufio ibi , maxime vero in eo , fcilicet, Pars 1, lib,

c^MoA. In genere J^antitatis difcretareperitur pri- ^* menfttra

mo menfuraScilicet inter accidenti/t: Medium eft, *"* .'* ^**

r rL-n 1 r- • not»Httnex-

quia menf ura eft alud,quo cognolcitur quantitas, fofitume vi-

quantitas autem vel numero cognofi;irur , velut de Ltmdul-

cum dico trcs palmos , vel vno , velut cfum dico /'^«^' 1. j.i.

vnum palmum, & omnis numero cognofcir- ^*^' *•

tur vno.Ex hoc medio infertur

f Conclufioj-fcilicct ^«»1 efl principium nume-

ri, '■^i,Quapropter vnum, t.com.i. . ,

6 Conclufio ibi, Hinc autem & in aliis dicitur,
t. c. 3.cft, quod In generibtts aliis a quantitate
difcretareperitur-menfurajiicet nonprirno. Hanc
primo declarar exemplariter , fecundo indudiue
in littcra.

7 Conclufioibi, in omntbus autem , t.c. 3. eft,
quAd Omnis menfura efl aliquod. indiuifibUe fim-
pliciter, vt vnitas, vel aliquo modo', vtpott fecun-
dum negociationem humanam^t vncia, vel huiuf-
Vtodi. Medium eft , quia tale ( firilicet fimplcx,
& indiuifibile ) quaericur in omnibus pro men-
fiira.

8 Condufioibi , FbicunqueqHidem,c{i, qaod
jMenfura, qut efl vnitas fimpliciter efl indiuifibi-
lis, alia vero non:Ced imitantur tale quantum pof^
funt , & quanto fiint indiuifibiliQres tantorunt
ceniores : in magnis de facili latet additio , vel
abftradio:Vnde & in ponderibus, & magnitudi-
nibus , & in motibus , & in oranibus aliis men-
furandis illud quod eft fimplicius accipitur pro
menfura. Vt 10. men.
5? Conclufio ibi , Nonfempir autemnumero, furatur vnn
tcxt.com. 4. eft, qu6d Fhius rei pluresfunt men- *• ^ 5 ; ''!•
furt.. Hanc exemplat iter,& indudiUe declarar re- ^' ** *'
petcns, & declarans quasdam pertinentia ad con-
clufionem 7.& 8. ihi,fit itaque metrum omnium,

text.c.4.

10 Conclufio ibi , femper autem eognatum , eft,

quod Menfura efi vnttu generis cum menfurato. j^^^jt

Hanc fimiliter declarat indu£tiue.

»liqua in

1 1 Conclufio ibi, ijr fcientiam autem , t.c. ^.eft, c»m. ji. iz.
quod Scientia,& fenfmltcet dicanturrerummen^ **'««♦ f*»''
fur* metaphorice , tamen funt magis mtnfurata. "*'*'*"■ «^«"f-
Medium cft,quia i fcibilibiis , vel a fcnfibilibus Dgn^n^m
raenfuratur fcientia, velcognitio {cnfitiua, tantu difi. 35. pri-
enim Jiabet ctisi dc fcietia,vei cognittionc fenfiti- »»«.

ua

Metaphyfics.

479

ua qultu ie (cibilibuj,vel i /enfibilibus accipimr:
& reprehendit Pythagorl.qui ancrebatcontrtriii
ibi, PythMgoroi vero, Sc epilogat qua: dc mcnfura
dixerat ibi , ^uod qntdem igtmr.
Tan } Jib. Deiixle in j. parte oftendens quomodo vmm

habeatie ad fubftantiam ponit ii. Conclufio-
nem,eft,& Vnum in genere fubftarttut , mn dkit
nAturam Aliquam , vel /uhftantiam perfe exiften-
tem,&c eft ha:c eadem, quaifi cum 41. 7. Mcdium
eft duplcx. Primum cft, quia nullum vniuctfale
eft fubftantia,vt patet ex 1 8. 7. Secundum k fimi-
li, fcilicct quia in aliis generibus accidcntium ip-
fum vnum non dicit aliquam naturam fcparatam
^ rebus 'ipforum generum. Primd quzrit ibi,
Secundum fubftantiam vero,& naturam ttx.6.
Sccundo fbluit ponendo priraum medium ibi,
fi itaque nuUum. Tcrtio ponit fccundum ibi,
Adhuc autem fimiliter , & declarat ipfum per di-
ucrfa exempla ibi, At vero in colonbtu, t.c.j JBc
concludit jpfum declaratum '\\i\,Quare fi quidem.
Amctnx. 1 , Quart6 ibi, ijmd quidem igitur vnum, infert con-
7f^-& ''*'• dufionem intcntam , fcilicct hanc duodccimam.
*"*■'■ I j Conclufio ibi , J^ia vero vnum fignificat

idiqualiter, t.c.%. cft, quod ynum (fr emfunt idem
dliquo modo , fcilicetfecunditmrem , licetratione
diferant , & hscc cft cadcm cum medio condu-
fionis ^.libri ^.Mcdium huiusefttriplexj*rimum
ibi , Palamper ajfequi *qualiter , quia vtrunque,
(cilicet ens & vnum circuit omnia Pr«dicamen-
ta. Secundum ibi , & quia nonfunt in nuUe, (cili-
cfit, quia neutrum (»ntinctur infra limitcs alicu-
j ius Prsdicamcnti. Tenium ibi , & per hoc quod
Xm A ' ^fff^ /w»M,quia ncutrum corum dicit aliam natu-
ram a rebus dc quibus pra;dicatur.
1 4 Conclufio ibi, Et vni ejfe, eft, qu6d ynicui^
que rei eft vnum, & idem efie, & ejfe vnum. De-
inde in 4. paae ibi , ofpqnuntur antem vnum , &
_ gppgKfi^ »»w/M,t.c.9.oftendit quod vnum , & multa oppo-
M-vnus^ nuntur , vt diuifibile , & indiuifibile : hoc autem
tnnlti Uti h» patct cx diffinitionc quam ponit hic.
lttAiiictn.%. ,j Conclufio ibi, .^o»M<^«f»»if «* ergo tjua-
mit.c. } . ^j^ modii , eft, quod Fnum & multa opponuntur

vt contraria. Mcdium non cniro opponimtur vt
priuatiua, nec vt contradi(3»ria,proprie accipien-
do priuationem, quia vtrumque eorumponitali-
quod ; nec etiam vt relatiua , quia diuiubile non
dicitur relatiuc ad indiuifibile. Noca tamen qu6d
vt vnum , &• multa accipiuntur , vt menfura &
^^ rocnfuratum fic oppoiiuntur relatiuc , vt patebit
inferius concluf^^.

1 6 Conclufio ibi , Dicitur autem ex contrario,
t. C.9. cft , quod Afultitudo eft nobti notiorquarn
vnitMf Medium quia eft magis fenfibilis. Dcinde
aflignans pancs mulii , & vnius ibi , Eft autem
vniHS,tx.. 1 0.& oftcndcns quot modis dicitur idem
ibi,X)(^0 vero eadem,SiC quot modis dicitur flmi-
lc : quia fcilicet quatuor modis ibi ,fimilia vero,

jjjfl . ^ ^ t.c. II .& quot modis diucEfiimrquia tribus modis
iS.vtriufqne ibi, Quare palkm. Subiungit taiidem ibi,D(»«r-
frimi. fum quidem igitur,tc. 1 1 .

17 Conclufio fdlicet , quod Idem &diuerfMm
non dicuntur nifide entibu*. Mcdium, quia oppo-
nuntur contraric.

1 8 Concluflo ibi, Dijferentia vero & diuerfitM,
t.c.ii.cft, qu6d Diuerfum , & differens differunt.
Medium eft , quia diuerfum cft feipfb diuerfiim,
differens aurem aliquo differens eft,& hoc decla-
rat ibidem, oftendens ea,qua: differunt gencrc,vel
fpecieideclarat etiam ibidem qux funt diffcrentii
genere & quae fpccie.

Deinde in quinta parre, oftcndit quid dl 4are Ptfsi'"--
maximam differentiam ibi, Sluomodocumtjue att^
tem differre contingit , tx. 1 J. Ponit I9. Condu-
fionem, fcilicet quod Eft dare aliquamruaxim^
dtfferentiam. Mcdium eft, quia vbicunque cft in-
uenirc magis & minus , & maximum , cum non
fit proccderein infinirum , fcd aliquid contingit
difrerreab alio fecundumagis & mini!is;crgoAc.
20 Condufio ibi, & hanc dico contrarietatem, Km. ^titi
eft,qu6d Contrarietas eft maxima differentia, Mc- '»f«*' ^'J''*'
dium,quia illaquae fum diuerforum gcnerum non 'J!fl]^^,^/'J
funt in quibus repcritur tranfmutario vfquc ad vl- ^^^ ^_^ , ^
rimum , id cft , vfquc ad contrarium ; vt ab albo nd pritfnon
vfquc ad nigrum,vbi eft maxima diftanria,cx quo cmr»f*lu'
patet,qu6d inter fola contraria repcritur maxima ^"^ *'}*
diflanria, fiuc differenria. ^dfrimi»»

1 1 Condufio ihi, j4t vero maximum in vnoquo^ frivclf^le,
que,t.c.i j .eft, quod Contrarietas eft perfeHio dif-
ferenti*. Medium, quia perfeftum & maximui w
funt idem, vt ibi dcdarat per difGnitionan vrri-
ufquc.

11 Condufio ibi, Jiiultipliciter autem iiBis,
t.c.i^.c^,c^i>d PerfeHe differre non conncnit ff>ii-
ntbui contrariu aqualiter.

1 j Conclufio ibi, His autem entibtu, cft, quod 4*^
Vnum vni eft contrarium. Mcdium cft duplex.Pri-
mum ibi, Nec enim vltimo, fcilicet cura contra-
rietas fit quacdam diftanria , cuius extrcma func
ipfa contraria : vnius autem diftanris duo vlrima
funt j ergo. Sccundum ibi, Totaltter autem, cft,
quod contrarietas eft qusdara differcnria , di^c-
renria vero duornra cfL

24 Condufio ibi, Neceffe autem & aliot,t.c.J^ •'*' ^'^*
C^,<{\i6d Contrariafunt qtuplurimum differutrt •/^"•O'
cira idem fubieElum. Medium,quia quac tranfimi-
tantur inuicem oponet , qu6d habeantcandcm
naniram vel fubiedum.

1$ Condufio ibi , & qu* fub eadem potentut,
cft, qu6d .Qua fttnt contraria plurimum diffeiTiKt
fub eadempotentia. Mcdium ibi, etenimfcientia,
Sc eft, qu6d cum fint ab vno gencrc , vt patct cx
2o.huius, & vnius eencris vna vt fdentia oponct,
quod fint fub vna fcientia, fiue potenria. Dcindc
proponcns duas condufiones ibi , Prima vcri
««rr<jr»>rA(,t.c.i j.quaequia hic probantnnfcd in-
ferius in fuis locis in quibus probantur loco 3 1.
& 3 Lcomputabuntur, & oftendens quod raultis
modis dicuntur contraria. Probat tandem ibi,^
ergo opponuntur.

18 Conclufio , fcilicet , qu6d Contradillia^
& contrarietoi differunt. Mcdium eft, quia con-
traria habent mediura contradi<^o vcro non : fc<i
melius patebit inferius , fdlicet 48. condufionc
huius.

19 Conc\}i.(\o'\\i\,TriuationoncontradiSl'io,t% Ltgix^.^
qu6d Priuatio,e(l qutdam contradiiHo. Mcdium, **• d.i. dr
quia ciim priuari dicatur raultis modis,vt ibi tan- '*'*'/***
gitur , in orani autera priuationc intcUigitur nc- j,^ ^^ eifiMui.
gario fcilicct non habcrc : fed tamcn non cft nc-

eario fimplidter : fed negario quxdara ponens
rubie<SluraaIiquod,veI fine apritudinc,vtfidica-
tur lapidera priuatum vifus ; vd cum aptitudinc,
yt cum dico horainem caccum. Ex hoc infertur.
jo Conclufio ibi , Quapropter contradiHionit,
fcilicet, qu6d Contradiiiio, CT oppofitio priuatiua
differunt. Medium,quiacumpriuatio diterminct
fibi fubicffhim ( vt patct ex medio praccedentis)
priuatiua autem non dicuntur de omni ; vndc
non omne quod non eft asquole , vel inxqualc efl
priuatum.

31 Cc:*

48o

Conclufiones

5 1 Concliriio ibi, Si itaifHegtnerMiones, t.c. i G.
eft, quod /« omni cOfitrarietAte includitHr prina-
tiua oPPofitio. Medium, quia omnc illud de quo
fit generatio eft priuatio, vel habitus, ex contra-
riis vcr6 fiunt generationes,ergo,&c,

Aj 3 z Conclufio ibi, Priuatio vero non omnit, t. c.
1 6. eft,'qu6d Non omnis friuatio efi contrarietasy
Medium , quia contrarictas dicit maximam di-
ftantiam extremorura , vt patet 20. conclufione
huius,priuatio ver6 non {emper cft inter maxime
diftantia , cum etiam in mediis includatur extrc-
morura priuatio. Deindc rcueriitur ad proban-
dam 50. Conclufioncm ; & prim6 probat eam
per indudionem ibi , Palam autem , oftendens
quod in omni contrarietate includitur priuatio,
licct non fimiliter : quia aliqua fimplicitcr , vt
impar ; aliqua vero non, fcd refpedtu temporis,vt
homo non cft infenfatus quocumque terapore,
fed refpeAu alicuius temporis ; & homo dicitur
iiudus , qui tantum carct indumento ih aliqua
parte corporis ; ex hoc ctiam {equitur aliqua dif-
fcrentia , feilicet qu6d aliqiia priuatiua non ha-
bent fieri nifi circa fuum iubicdura , vt par , &
impar circa numerum ; alia ver6 non,vt bonii &
malum, circa hominem. Alia difTcrentia eft circa
priuatiua , quia aliqua habent fubiedura detcr-
minatura, fiuc {peciale, vtcaecus & vidensjaliqua
non, vt opinabite, Sc inopinabile- Secundo ibi,
fuffi it autem , Probat idcra pcr reduftioncm ad
contraria prima, fcilicet quia vnum & multa,quae
fiuit contraria ptiraa , ad qux reducuntur alia ;
(cilice^, idem & diuerfum, hmile & diffimilc , &
ita de aUis ; includunt in fc priuatiuam oppofitio-
ncm , fcihcet diuifibile&indiuifibilc ; crgo &
alia, quae ad ip{a reducuntur. Cum autem dicitur
qund vnun) & multa opponuntur priuatiuc,acci-
pitur coramuniter priuatio , & non prout diftin-
guitnr \ contrarietate.

Deindc in6. part. proponensduas dubitatiO'-
Pais 6. Iib. j^gj penradandas confequcnter ibi , ytrkm enim
femper in oppofitione, t^x. c. 17. ponit conclufio-
nem,

3} Conclufio, fcilicet, qu6d P^r »/?'«»» duhita-
tionem,vtritm,non cjuarimtu nifi de oppofitu.Hmc
prini6 declarat cxcmplariter ; fccundo per ratio-
nem ibi , fed hoc , fcilicet, quia per iftam difiun-
(5liuam quzrimus de his quac non poffunt fimul
cxiftcrc. Sola autem oppoilta , fcilicet iraplicite,
vel cxplicitc funt talia;& d. qua:ratur dc aliquibus
non oppofitis , non eft propric nifi inquantum
rcducuntur ad aliquam oppofitionem.Quacrimus
cnim vtr um veniant Pctrus & Ioannes,an tantum
Petrus, id eft, vtrum vnus homo an multi.
34 Condufio ibi , Dicitur autem vtrum magii,
t.c.i8.eft, qu6d ty£<}uaU Qpponitur maiori, &
minori. Mcdium cft triplex. Primum ih\, fiitatjue
$n oppofitu, t, c. 18. (cilicct, quiappr hanc di£tio-
Tiem,vtrHm , quacrimusdciftis, ytvtrum fitali-
quod zquale maiori, vel minori. Sccundum ibi,
uimpliuSft.Q. I S.fcilicct quia aequale cft oppofitum
jnaequali : fed insqualt: eft idem qu6d maius , &
minus. Tertium innuit ibi , & duhitatio, t.c. 1 9.
Sed quia hoc tertium innititur cuidam opinioni
Pytlugoricac, qi^am prolixum ^ft cxponcrc,ide6
dimittatur.
3 j Conclufio eft,qu6d tAlquale non efl contra-

40 rium maiori, vel minori. Mcdium, duplcx cft.Pri-
mum '\\>\,fedaccidit, t.c.i9.quia tunc (cqucrctur,
quod vnum ellct contrarium duobus vquod eft
coQtra 13. huius. Scpundum '\hi3AmpliHs ttjvale^

t.e. 1 9. quiafcilicetcum acquale fit medium fnter
maius & minus , vt patebit in conclufionc 38,
non poteft ab cis maxime diftare. Iftas autem
duasconclufionesfcilicet 34.& 3j.ide6intcralias
computaui , licct Philofophus non videatur eas
detcrminare; (ed potius argumentatiue conclude-
re, quia earum veritatem eonfequenter fiipponit,
vt patet in fequcnti conclufione.
56 Concluuo ibi, Refiat igitur , cft, qu6d «/£-
ijuale opponitur maiori , & minori contradiStorie^
vel priuatiue. Qu6d non opponatur eis contrarid
fupponiturcx ^^.huius.Quodnonctiam relati-
ue,patet,quia xquale non refertur nifi ad inacqua-
le } & quod vtrique opponatur patet , nam qua
ratione vni, &altcri. Vndenon quacrimus vtriin^
aliquid acqualc fit,vel maius taj^tura , vel minus
tantum : fcd vtrura aliquod fita:quale,vel maius,
& hoc eft mediura huius conclufionis.
3 7 Conclufio ihi,Non priuatio 4«rrm,eft,qu6d
t/£qualeoppomtHr iliii priuatiHe. Vnde ifta parti-
cu\a,non autem,<\MX intelligitur in ratione acqua-r
lis,cura dicitur quod acquale eft quod riec eft ma-
ius, nec minus, importat priuationcm. Medium,
quia acqualc, & maius&minusnondicunturde
orani,feddc rebus determinatis,fi:ilicct dc haben-
tibus quantitatem , & ide6 nonopponuntur con-
trarie, fcd priuatiuc.

38 Conclufio ibi , Quapropter & medium,tex..
com.i y.cft, quod ty£qualeefi mediuminter maiM
& minm. Medium cft, quia cum fit in eo-
dera genere dicitur per abnegationcra vtriuf^
que. ^

39 Conclufioibi, -^4rrw«r«£?^,text.c.i9.cft,
qu6d Medtum conuenienter potefi acctpi per ne-
gationem extremorum. Medium , quia negatio v-
triufquc extreraorura,cxiftentiura fub eodcm ge-
nere cadit fuperaliquod dcterminatum , quod cft
niediumintcrea,& in eodem generecum eis. Pri-r
mo tangit errorem quorundam incidentiura ta^
lera medij fumptionem. Secundo (bluit ibi , »0»
necejfe autem accidere , cx qua folutione elicituc
hacc conclufio cum fuo mcdio.

40. Conclufio ihiiSimtliter etiam & de vno,tex.
cora. zo. eft , qu6d Afultum non opponitur vni. 49

Mediura , quia cum multum etiam opponatur *^* ^'
paucojtijc vnum cflet paucum,& arguir ihi,yim-
pltits ipfa duo,ci»6d vnum fit paucum:fcdquia ar-
gumentum non eft vetum, & foluetur inconclu-
fione fequentijidcoratiodimittitur ibi, Ampliut
ficHt in longitudine , vbi oftendit qu6d vnum non
cft paucum. Medium , quia ficut omnc brcue cft
quaedam longitudo , ita omne paucum qua?dam
multitudo, fuie quacdam multum ; vbi autem eft
multa,vcl multum , ibi non eft vnum, nifi in qui-.
biifdam continuis facile diuifibilibus cuiufmodi
cft aqua , vcl ai?r : dicimus enira muitam aquam,
non autem raultas, nifi fint adu diuifac , & ita fi
vnum fit paucum,vnum efletmulta.
41 Conclufio ibi , Fno qutdem modo, tex. com.
lo.eft , qu6d Multum,aliter vni, aliter pauco op-
ponitur. M^dium,quia multum prout dicitmul-
titudinemabfblutcfecundum nuraerum opponi-
tur vni,& non pauco,& hoc modo duo funtmul-
la;multutp ver6 proutdicit multitudincm rcfpc-
dtiuamopponicurpauco & non vni, & hoc mo-
do duo non fimt raulta , im6 in binario eft prima
paucitas.

41 Conclufio ibi, Giuapropter non r<iff ^,eft,qu6d
B-es non funt infintta fecundkm paucitatem,fecHn-
dttm quod dixtt Anaxagorat. Mcdium eft , quia

fcilicct

MetaphyGcae.

481

ftflictt eft (larefrimain pandtatem/dlicct bina-
riam, vt pater ex mcdio prxcedenri.

43 Conclufio ibi , Oppomtur itdijMe, t.c.z i .cft,
ijuod ^^KOT oppomtur multo , vf nunfurMt» , &
ita reUtiue. Non ficut illa rclatiua , in quibus eft
mutua dependenua : fed ficut ea quorum alterura
tantum dcpendet a reliquo , vt ibi exempUficat.
Mcdium , quia numerus cft multitudo mcjifuraja
pcrvnum.

44 Conclufio ibi , QuAprtpter non omne t^uoi-
£unaue,z.c.i 1 .eft, qu6d Pojito vno nort ponttur nu-
merm , vel (]Hod, non omne (]uod. efi vnum efi nu-
merui . fed e conuerfo. Medium patet ex pr«cc-
dcnti , fcilicet quod non eft in eis rautua depen-
dcnria,numcrus enim depcndet ab vno , fcd non
c conuerfo.

4j Condufioibi, Similiter dutem diQa fciai-
/M,t.c.iixft , quod Scitntta , & fctbile dicuntur
relatiue ,fi(Mtnumeru4 , & vnum i velficut men-
furatum & tnenfura. Scientia cnim dcpcndct a
/cibili , quamuis aliquibus Pythagorids contra-
rium videatur , vt liabitum fiiit fiipra in 1 1. con-
dufione iiuius, & hd>ctur in j. paae ^.libri.
Mcdiura ibi , Accidit autem , cft , qu6d pofita
fdcnrii ponitar fcibilc; fcd non c conuerlb ,
ca poftea reperit ibi , Multitudo autem , tcx. cap.
ai. qua: fupr^ dixit conclufionc^i. de oppofi-
lione multi ad vnum & paucum , & vltcriiis
4uos modos , quibus opponitur multum vni ,
opponitur cnim vt diuifibile indiuifibili ex 14.
/conclofione huius , & vt mcnfuratum mcnfurx
CX4}.

4y Ddndc proponens ibi, Quoniam autem eon-
Pa« S.lib. trariorum, t.c.ii. conclufionem vnam quam pro-
babit infcrius fubiungit tandem.

46 Condufio ibi, Omnia namquey firilicct qu6d
5° Aiedia funt in eodem gener: cutn extremu. Mc-

dium, quia medium eft illud in quo fit permuta-
rio dc vno cxtrcmo in aliud , antequam vcniat
extremum ad aliud , fcilicet fi fiat mutario finc
faltu ; mutario autcm non fit per fe in his quae
non fimt ciufdcm gencris , quia eaqus diffcnmt
gcnere non habent eandem naturam communem,
vtpatet 14. huius.

47 Conclufio ^iyAt vero «i7Mi4,eft,qu6d Afe-
diafunt intereppofita. Medium, quia raedia funt
fntcr illa inter qux cft mutario, vt patct cx medio
pra:cedenti , mutario autcm eft intec oppo-
fita.

48 Conclufio ibi, Oppofitontm vero, cft, quod
[nter contradiBorie oppofita nullum potefl ejfe me-
dium. Medium , quia contradiclio eft cuius altcra
pars cx neceilltatc additur cuiUbct fubic^lo , fiue
fit ens, fiuc fit non cns.

49 Conchifio ibi, £onrm autem tjma ad alitiiud,
t.c.zz.cft, quod IIU relattua in qutltui non efi mu-
tua dependentia ( vt fcientiay & fcibtle ) mn ba-
kent medium. Probario huius, quia talia non fimt
in eodcm generc oun extroqis j vt patet ex 46.
huius.

Detnde ibi, fi vero funt in eodem generejix. i } .
repctens 46.& 47. &proponens aUam, quam in-
tendit infcrius probarc. Primo probat jo. Con-
clufioncra, fciUcct quod fpecies contrariz habent
aliqua conaaria priora ipfis. Mcdium, quia ha-
bcnt contrarias differentias, quac eriam funt ma-
gis conirarix, quara fpcdcs, ciim fint cauia con-
trarictatit in eis.

5 1 Conclufio ibi , Et relujua & media, t.c.i } .
eft,qu6d (pccies mediae habent mcdia priora,qu2
Scoti Oper. tom. I y.

;*

non poflunt eflt eadem cam diflTerenriis cxtre-
monim.

y 1 Conclufio qiiam probat ibi , Querenditm DtfHu.j^
auten:. eft,qu6d Media componuntur ex extrtmis. **"* ^**^
Medium eft triplex. Primum ibi , Neceffe enim , l*^^"^
quia cvlm extrcma fint fimpUda,non componitur
vnum cum aitero ; ncc eriam componuntur cx
mcdiis, alias non diftarent maximc, oponet qu6d
fint prindpia aliorum , qus funt in eodem go- ^*^

ncrc. Secundum ibi , i^ua autem intermedta ,
quia aut omnia fimt compofita cx cxtrcmis , aut
nullum ; qua enim rarionc vnum & aUud : icd
aliquod mediuro componitur cx cxtrcmis ; ciim
enira fic mutario de mediis in exttcmum , &
vnum mcdium dicit plus , id eft , habct plus de
vno cxtrcmo , fiuc habet minus dc alio , omne
auton tale eft compofimm. Terriumibi, Quo-
niam autem nonfunt , fciUcCt , quia illa qua: funt
priora in aliquo gcnere , funt principia poftcrio-
rum.excrcma verd funt priora,vt patct ex primo
medio.

j } Conclufio ibi, Quare,& inferiora,t£.iyc(i,
qu6d Omnia <j)u continentur fub genere confii-
tuuniur expnmti contrariii,^ eft, dtfferentiii ex-
tremorum. Medium patet cx jc. huius, & cx ji.
dcindc rcpccit tres conclufiones propofitas , &
oftcnias fciUcet 46. & 47. & f i. ibi, ^uod quidem
igitur,t.c.i4.

j 4 Conclufio ibi , Diuerfum autem fpecie , t.c. P*" J- »*•
i4,eft, qu6d Differentta ficundum fpeciem efi per
fe,& proprte ipfiui generii. Medium eft, quia talis
di^erenria diuerfificat fiuc diuidit ipfiim genus in
fuas fpecies fccundum fc, & non fecundum accir
dcns, vt ibi dcclarat in Utera.
^$ Conclufio ibi, Contrarietas t^t>«r,eft,qu6(l
Contrarietas efi differentia fecundum fpectem.
Probatio duplex. Prima ibi, Palam autem, quia
genus diuidimr pcr oppofita , eo qu6d onmis di-
uifio fit per oppofita,& non pofiltdiuidi per cor^
tradi6loria , vel priuariua : quia (ciUcet priuario
formaUter fumpta eft negario nihil ponens : ncc
criam per relatiua , nifi fonc ipfum gcnus fit Ad
aliquid,oportet qu6d diuidatur per contraria.Se>-
cunda ibi, & contraria , quia ad differenriara fe- AL diffcrcn-
cundum fpedem duo requiruntur, fciUcct identi- tias.
tas ^cncris in fcA diucrfificario ipfius pcrdiucr-
fas Ipecics: vttunque autcm iftorum in concraric-
ure rcperitur.

j 6 Concluiio ibi, ^4tre palam, eft, qu6d Spe-
ciet non dicitur idem fpecie, nee dtuerfum adfuum
genui. Medium eft , quia tunc iequcretur quod
genus haberet eandera diffcrcntiam diuifiuam
aun fiia ipede, vel oppofitam, quod non eft ve-
rum ; ficut enim dccflcnria matcriac non eft aU-
quafbrma , ira6 perabnegationem omnium for-
marum norificatur,vt patet cx 5.7. ita decflcniia
generis , quod eft quau quoEdam matecia, non eft
diqua di^crentia diuifiua.
f 7 Conclufio ibi, Ne(jue ad ea, tx.i4, eft qu6d
Non dicitur aliquod d^tierfum fpecie , fed preprit
adi&ud quod eft in aliogenere. Medium, quia dif-
fcrentia fecundiim Ipcdem cft contrarictas , vc
patct cx 5j.huius.

f% Conclufiocft, c^\h^ Alujua contrarid far- Panio.S,
ciunt differentiam ftcundumfpeciem , aliqua non.
Medium cft , quia aUqua conrrarietas accipitur
fecundum formara , aUqua non : fijd {ccundum
raatcriam ', vel iecundum indiuidua. Circa hoc
prim6 ponit quzftioncm de mafculo & fimina
atgucndo ibi , Dubitahit autem , tex. c. 2 f . Se-

S f cundi

48 1

Condufiones

Im.

Pats I X . li-

n

candb in generali cieomnibiu contrariis ibi , Efi
MHtem h<tc dubitatio. Terci6 fbluit ibi , Aut tjuia
h*c quidem , & folutioncm diffus^ per multa
excm|)la declarat , ex cuius dcclaratione elicitur
hxc concluHo cum flio raedio.
^t 59 Conctufioibi,i»4/b</i» v«-fl,t.c.i^.eft,qudd
LtgeUcmqMA AfafculinHm , & fd^ininum nonfacittnt differen-
inttx.tM tiamfecufidHmffecieminanimalibtu. Medium,
quia hsc contrarietas non {iimitur a partc for-
m£, fed ex parce materix, vt corporum.
6o Conclufio ibi, Quoniam vero contraria,x.c.
i6.eft, quod Corruptibile, & incorruptibile diffe-
runt genere. Medium, quia contraria difFcrunt
fbecie, illa fcilicet qus accipiuntur fecundtim
rormam & adum, vt patet ex 58. huius j ergo &
corrnptibile & incorruptibile , ciim accipiantur
fecundum potentiam ( dicitur enim corruptibile,
quod poteft corrumpi ) faciunt differentiam fe-
cundum genus. Sicut enim difFerentia,vel fpecies
accipitur ab eo,quod eft in rc formali,vel aduali,
vt rationale a natura intelle£liua, ita genus ab eo
quod eft in re potcntiale, vel materiale,vt animal
\ natura fenfitiua , qux eft materialis in homine
refpedu intelledliuae.

6 1 ' Conclufio cft,quod Corruptibile,& incorru-
ftibile infunt de necejfitate illis tjuibus infunt , vel
tonueniunt. Mcdium, quia alitcr vnum, & idem
quandoquc eftet corruptibile , quandoque incor-
ruptibile.Et qu6d idem quandoque efTct pofTibi-
lc corrumpi,quandoquc impofIIbilc,prim6arguit
contra 60. conclufionem per hoc , quod, ficut in
padem fpecicpofTunt cfTe album & nigttun, lic^t
non in eodem indiuiduo, ita corruptibile , & in-
corruptibilc, vt vidctur,non vidcntur difTcrrc ge-
|icrc,im6nec fpecie. SccQnAoihiiySedcontrarium,
t.c.z(J.fbluit ofiendem, quod non eft fimile de al-
bo, & nigro,& de aliis contrariis fecimdijm acci-
dcns , & de corruptibili , & incorruptibili , quat
infunt per fe : cx qua fblutionc apparet haec con-
dufio cum fuo medio.

6i Conclufio ibi, Palam i^»>«r,t.c.i6.cft,qubd
\Pofuio idearum nonpotefi ejfe v^rrf.Mediumjquia
f unc fequerctur , quod corrupribilc , &incorru-
ptibile eflent idcm , & in codcm gencre , imo
etiam in eadcm fpecie. Idea cnim hominis incor-
ruptibilis cft , vt dicunt omnes Platonici. Eft
ctiam , fecundum eos , eadem fecundiam fpeciem
cum fingulis hominibus corruptibilibus, vt patct
ex his quaE in textu diciratur, & antc ij. conclu-
fioncm fcptimi.

Coaduftones Libri xl-

Liber vndecimus , in quo aliqua declarata re-
. . coUigit.vt didlura eft \n principio y.in tres partes

f)rincipales poteft diuidi. In quarum prima rccol-
igit dubitationes jjuas in tertio libro moucrat.In
fecundaibi, Qupniam autm PW.t.c.j.rccolligit
ea quse de modo confiderationis huius fbientiae
dedarauit in libro 4. & in principio G. In tertia
ibi, §luoniam autemfimpliciter <«/,t.c.}.rccolligit
ea, qux fcilicet declarauit de ente perfedo,^: de
entc per accidens , & de moni , & de'infiniro , dc
quibus partim in 6. huius,partim in libris Phyfi-
corum dcdarauit. Potcft autem ift? vndecimus in
1 1 . partes diuidk In quanim prima mouet dubi-
fationcs pcrtinentes ad hanc fcientiam. In fccun-
daibi, Quoniam OMtemPhil. t.c.}. oftcndit, qudd

xTtSc

h^c fcicntia cft dc entc inqiiantum ens. In tettia
ibi, Qtwniam autem MathematicM,x..c.iXi(ieadit
qu6d eius eftconfiderareprincipia dcmonftratio-
nis. Inquartaibi,£/?i*«rm <juoddam,i.c.^.otten-
dit primum prindpium cfTe , & difputat contra
negantes ipfum. In quinta ibi, Solueturautem vti^
quct. c. 5. oftendit qiuefuerunt motiuaipfbrura
negantium, & deftruit ea. In fexta pane ibi,Om.
nii autemfcientia, t.c.6.comparat iftam fcicntiara
ad alias. In feptima ibi, Giuoniam autem fimplicu.
terens, c.y.dctcrminat de cntc pcr accidens, & de
caufaperaccidens. In odauaibi, Efiautemhoc
(juidem a£lu, c. 8. determinat de motu fecundura
fe. In nona ibi, Infinitum aMtem,c.9.agit dc infini-
to. In decima ibi^T ermutatur autem,c.ioJiuidit
motum in partes fuas. In vndecima ihi,S»nulau-
temfecundum locum,c.i 1 .manifeftat quaedam c6-
comitantia motu,& partes eius. Prima pars fumi-
tur de tcrtio huius,t.c.i.Secunda,tertia,quarta, &
quinta de quartq huius,t.c. i .& inde,t.c.7.& inde.
Sexta & feptima vfquead locum iWum, Quodau-
temgratia hmm^c.j.^hi incipit de caufa per acci-
dcns, accipiuntur de6. huius. Abillo autemloco
feptima: pai;cis,vfque,adfinemipfius , ponuntur
qusdam acceptaex 2. Phyfic. Dedma & vndeci-
ma accipiuntur de 3. Phyfic. Suppofito igitur in
principio , quod fapientia confidefat caufas , &
principia rerum , vt patety.i.&cx mcdio ix.
eiufdem poniturdubicatio. Prima ibi, Dubitabit
autem, fcilicct vtriim fapicntiafit fcientia vna,vcl
plurcs. Sccunda ibi , Adhuc autem , eft , vtrura
vnius fciencix , fic confiderare principiademon-
-flracionis. Terria ibi , Adhuc vtrum, eft, vcrum
hacc fciencia , quae eft defubftantiis fic dc omni-
bos fubftanciis , aut de quibufdam. Quana ibi,
Adbuc vtritm circa,c9c, vcrum dc folis fubftanriis
fit, vcl de fubftantiis,& accidentibus. Quinta ibi,
Sedrion ctrca dtitM, eft,vtr»jm haec fcienria confi-
derct omnia gcnera caufarum. Scxta ibi, TotaUter
autem, t^,vuum haecfcicmiaconfideiec fubftan-
tias fenfibilcs. Scptimam quam intendit ibi, At-
tamen dubitationem , eft , vtrum Mathematica fit
feparata a fenfibilibus. OOixaz ibi, Totaliter au-
tem dubitabityC^, cuius fit di/putare de fubied»,
& materia Mathcmaticae fcjentiae , hoc idem in-
tcUigc de fubicdis aliarum fcienriarum fpeda-
lium. Nona ibi, Dubitabit autem,cfk,vtriim iftius
fcientiae fit confiderare principia intrinfeca , quae
vocanrur elcmenta. Decima ibi , Hac antem vti- ^'"''«« pr*'
quefient, eft,vtrum vrium , & cns fint principia *'*?**/"'-
rcrum. Vndecimaibi, Adhuc autemfi magu, c.i.ftqHintt$
cft, vrrum genus fit magis principium rerum, veroc.^.
quim fpede». Duodccimailji, Adhuc vtrumicfi,
vrrim oportcat ponere aliquid in rcrum natura
fubfifterc praeter fingularia, aut non. Dcdmater-
tia ibi , Etenim totaliter , eft , vtrum fit alfqua
fubftanria fiiparabilis praerer fiibftantias fcnfibiles
quae funt hic, & nunc. Decimaqiurta ibi, Adhttc
autem fiprtter, eft, dato qubd fint aliqu.-B fcpara-
taefficut Platonici poncbant ) vtriim in omni
gencrc, fcu fpecie fii daie aliquam fcparatam, fci-
licet vtrijm ficut vnus ponitur homo idcalis , ir^
capr4,& bos,& ficdc aliis, Dccimaquinta ibi, 5»
autem non feparabile, eft , dato', qu6d non eflcnt
aliaua prindpia fcparata , fcd fbliim intrinfcca,
vtrum TOimi fit magis principium,qu^ matcria,
vel e conuerfb. Dccimafextaibi,^^^ autemfi-
<juidem, cft, vtrum fir vnum, & idem prindpium
corruptibilium,& incorruptibiUum,vcl fint diucr-
i^. Decimafeptima ibi, Siauiem r«r/M,cft, vtrijm

vnum

Metaphyfics.

48?

yriqni,&ens fint prindpia »etum,ficut Platonici
poncbant.Dccima odaua ibi, Adhuc autemPri'
putm prtncifnum , cft, fpccialiter dc vno , fdlicet
vtrum i^fum vnum fit primum principium rc-
rum. Dccimanona ibi , St vero lineM, cft, vtrbm
Mathcraarica , vt lincac & fiiperfidcs fint prima
principia,vt quidam antiqui poncbant. Vigcfima
ibi,Exhihet autem duhitatitnem, cft,vtrum prin-
dpia rcnim fint fiibftantiz. Vigcfimaprima ibi,
jidhuc t/rr«»j,eft,vtrumprartcrS7nolonhoc cft,
compofitUm ex matcria,& fbrma,fit aliquod,fd-
licct non compofitum. Vigcfimafecunda,& vlri-
roa , in hac panc ibi , jidhuc autem , cft, vtrum
prindpia fint eadcm numcro,vel {pedc. Harum
autem dubirationum argunlcnta , quat in littcra
ponunmr, omifi, tum proptcr breuitarem inicn-
tam j rum quia ferc nihil in hac panc ( ficut ncc
in }. lib.) dctcrminate proponit. Vcritatesvcro
ipfarum dubitationum,& loca huius do^fbins in
quibus mucniri poflunt in finc huius opuiculi,
facilius & comnK>dius potcrunt affignari. Poft
dubitationes vcr6 has (cquuntur dubitariones
huius mdccirai, qua: poflunt ad fiy.rcdud.
Par» X. Ubri. * Condufio quam probat ibi , ^iunutm mu-
temPhil. c.^.eadmeftcumfpcunda^. & me-
diurti idem.

2 Conclufio ibi , ^utnUm autem omnis , eft,
qudd Omnes alia ctntrarietatet reducuntur ad
vnam primam ijuacunque fit illa. Mcdium cft^quia
entia ad qua ipfie contrarietatcs fequuntur,redu-
cuntur ad aliquod vnum,ficut ad ens,qu« autcm
fit illa prima contrarietas in {ecimda probationc
33. condufionis 10. videtur exponi.

3 Conclufio ibi , Differt autem »»J!>»/,eft,qu6d
£ntia pojfunt reduci ad vnumjicut ad «nj.Mcditi
qiua ens, & vnum conuermntur, & funt idcm in
Xc,SiC eft idem mcdium cum j.4. libri.

4 Coclufio ibi , Quoniamautem funt, eft,qu&d
Contrariaprout reducuntur ad priuatiua fnnt im~
medtata circa propriumfubieEium. Medium,quia
contrariurn includcns priuarionem ifto modo
non toUit totam naturam habitus, fed perFedio-
nem ipfius,vt C iuftus dicatur qui pcrfedc obedit
lcgibusjiniuftus priuariuc dicetur,non qui in nul-
lo obcdit , fed qui in aliquo non obcdit. Si vcro
acdpiaturcontrariumproprie,icilicct provt con-
trarictas dicit maximam.& pcrfcdlam diftanriara,
vt habetur cx 2 1 .decimi,vt fi dicatur iniuftus qui
in nullo obedit lcgibus , tunc crit medium inter
ea , {diicec , qui in aliquo obedit , & qui in ali-
quo non.

5 Conclu/io ibi , Quemadmodiim autem , eft,
<)u6d, Efi alitjua fcientia confiderans ens genera-
liter. Medium k fimili,quia ficut cftaliqua fdeh-
tia de qoanris , provt funt quanta , & de his quat
confequuntur ad ca,inquantiun talia,vt Gcome-
tria,non concemens pamones fcnfibiles,qua: ro-
pcri'Antur in rcbus habecribus quanritatesjic erit
aliqua de enribus, & mm dc fpcdalibus diffcrcn-
tiis entium.

6 Conclufio ibi, Huicenim accidentia, c^,q\i6d
JiuiMt fcientiaefi confiderare entia. Mcdiumquia
li alterius effct , magis viderctur eflc Phyfica^
quz putabamr apud antiquos cftc prima,vt patet
<x his a\ix in fecunda probarionc 10. condufio^
nis 4. libri dicuntur in textu, vcl cfTe Dialcdicz,
vel SophifticaE, quac funt communcs : nuUius au-
tem ifbrura eft ; non Phyficac, non cnim Phyfica
confiderat cnria inquanmra entia.

r r 7 Conclufio ibi, Qmniam autem •»/, eft,qa6d
Sctti Qper. tom.ir.

f4

7)e multis & differentibutfpeeie.&gentre, cuiuf-

modifunt entta, & de eoru contrarietatthtu, potefi M . x «^

Viiafcientia ejfe. Medium, quia talia reduci pof^

funt ad vnum communc,& corum contrarieutcs

ad vnam contrarieutem primam , vt patet ex 1 .

& i. huius.

8 Conclufio ibi, ^oniamautem Mathemati- Pars j.Iibd.
ni«,eft,£adcm cum dedmaquatri:& mcdium ferc

idcm , fciiicct , quia principia dcmonftrationis
funt communiaitaqu6d in fui communitare non
accipiuntur ab his fdcntiis,vt a Mathematica vcl ^l

Phyfica:fixl contrada fecimdura exigcntiam fiio-
ruro fubic^tum.

9 Qonc\vSio\\i\,Eodemautemhahct modo ,c^, Nouiprim*
qu6d PhyfKa,& Mathematicafuntpartes Me- "^j^ljf^^j^
taphyfica , fciiicet particuUres refpeHu ipfius. Paij. libri*
Mcdiura , quia fubiedum ipfius cft vniucrfale ad

fubieda illanun , vt ex medio 8. huius didtur in
textu. Dcindc ibi , Efi autem ^uddam in entihus,
c.4. proponens quoddam principium primum,&
prindpale circa quod non contingit decipi, fcili-
cet non contingcre idem cfTc-, & non efle.

10 Conclufio tandem ibi , & de talthus, fcilicct
quod PrddiSumprincipium non efi demonfirahi-
le. Medium, quianullum principium aliud eft
norius eo. Dcindc proponcns modum difputandi
contra negantemillud prindpium ibi, Addifcen-
tem autem, tandem probat.

1 1 Conclufio ibi, Futuras ita^ue, qnx eft Prtn-
cipium pr^cdiilum omnino ejfe verum. Hanc pri-
mo probat pcr tria medja communia. Primum
eft , fuppofito , qu6d nometf fignificct aliquod
vnum dcterminate i tunc enim fi ra dicas idera
eftc,& non cfle,vt Petrum effc hominem,& non
cflc hominem : quia prim6 affirmans , poftea ne-
eans fignificariperipfumnomen, non fignifica-
oit aliquod detenm'natc. Sccundum ibi , Adhuc
autemjujuidem , eft , quod Quicejuid efiverum,
efi necejfarium dum efi verum,<juod eji necejfarium

non contingit non ejfe , eo modo quo non eft ne-
celfarium , & ita non c(intingit idcmeflc, & non
cflc.Tcrrium ihi,yidhkc autem fi e{i,qma. fi con-
tingit Petrum cflc homine,& non hominera,non
minus erit veru de co nd equo , qua no homin£,
& fimilitct quodlibet aliud animal,quod eft con-»
trafenfiim. Deinde ibi , Citoautem vtiijue quu,
dcfcendcns ad opinionem Hcracliti , negantis il-
ludprindpium,& oftendcnseum cfle fatuum im-
probat ibi , Totaliter autem , vbi pom'lur quar-
tum medium huius vndedrnae conclufionis , fa-
licct qu5d Ci affirmatio,& negatio funt fimul ve-
ra: in fimplidbus fiue diucrfis.vt idcra eflc homi-
nem,& non cfTe hominem , cadem rarione , & in
complexis,fiuc compofiris,vt fi affirmcm ifla duo
eflc idcm duorum cum fua ncgarione,fdlicct ep-
Eum duorum erit fimul vct a;& ita funt fimul vc-
rx affinnario,& negario,non idcm cfle horoinera
& non cfTc hominem;nam etiam funt flmul vera,
cum ncgario huius torius fit vcra.

II ConclaCio ihi, j4dhucautemfinihil,e(k,q[i6i S^

Aliaopinie Heracliti ponentu medium ejfe inter
afiirmationem & negationem;& omnes affirmatio'
nes, & negatioBesjmulpoJfunt efefalfa, efifalfa.
Mcdium , quia fi nulla propofirio a^tmariua cft
vcra.Ticc iUa eade quac hic proponirar, erit vcra.
15 Conclufio ibi ,Jmtle diilis, cft,qu6d Opinio
Pythagora ponentU iudiciumfenfm, vel inteUeSlut
efe menfuram rerum fenfihilium , vel imelUgihi-
lium , vtfcilicet itafitin rehusjicut vnuftjuif-
que iudicatttalts efi fMlfa. Medium, quia tunc fe-
S s i querctur

484

Conclufiones

qucretiw oppofita effc fimul vera , cum diuerfi
Pv» j.libii. iudiccnt contraria dc cifdcm. Dcinde ibi, Soliu-
r»r 4Mf «m, poneos duas cadices errorum in iftis
qui ncgabant ifta principia, probat tandeni.
Ctntlufttnts ^^ Con^lafio ihiyfed&fimHiterattendereSd--
»d ^/vfqtt* licct.qu^d ^ottefiftandMmvtrieiHeiudicioali-
*d hnne po- qHorum duerum conttaria iudicMttium, Medium,
iNmturc.^ quia oportet altttum ipforum , corruptum iudi-
cantium fenfum,vel intelledhim habere, & iudir
cio taliter fe habentis non eft ftandura.
/7 1$ CaadcS\oc{lt,<\\xh^ Aliaofinio Heraclitifor-

nentis omnia ejfe in continm fiuxu,& adep veloci-
ter mutari,vt nuUa natura maneat aliquo ten^o-
refixa in rehus , eftfdfa. Medium cft , quintu-
plcx. Primum jbi, Totaliter autem inconueniensy
fcilicct quia etfi inferiora fint variabilia , tamen
fuperioraad quas tanquamad principaliores par-
res mundi debemus attendcre, plus lunt inuaria-
bilia , & fecundum eire,& fecundum dilpofitio-
Z*g* ad hac nes intrinfecas, Secundum ibi, Adhuc autemfi
*• ^** '•*• i *• motw, quia quandiu aliquis motus d urat , ipfum
mobile eft in termino kquo , & itaaliquo tem-
pore manere aliquod in rebus poteft tamen
hoc medium conuenienter applicari poteft ad
conclufionem vndecimam huius , quae principa-
liter intenditur in quarta & quinta parte huius
yndecimijfi enim quandiu aliquid mouetur,non-
dum eft in termino ad quem , non poteft de eo
vcrificari contradidio refpe<n:u ipuus termini.
Tertiura ibi , &fi fecundum quantum , quia fi
res continue fluat fecundum quantitatem.fccun-
dum opioionem HeracHti credentisrcs continue
crefcerc (quod tamcn non eft verum ) non prop-
ter hoc oportet,qu6d fecundum qualitatem, vel
/ecundiim alias difpofitiones moueatur:fubftan-
tiaver^ magis accipitur fccundum qualitatem,
quam fccundum quantitatcm , cum quahtas fit
forma fubftantialis j & ita nonoponct qu6d
cmnia fint in continuo fluxu. Quartum ibi,
jidhuc autem propter quid , fi quaelibet rfamra
fubit^ mutaretur , non oporteret ad iuflionem
medicipanem ofFerre infirmo : quia ante non
fieret pam's quamfibi poflct offerri. Quintum
ibi Adhuc fiejuidem, fciiicet , qudd aut nos con-
tinuc akeraraur , aiy: non:fi ficnon propter rerii
mutationem , fed propter noflra diuerfitatem,iu-
dicamus de rebus, ficut aliter iudicat idcm homo
quando eft fgnus , & quando eft infirmus , & ita
adhuc res perman^bunt fijcundum mutationem:
fi ver6 nos non mutamuricrgo eft aljquod fixum
jn rebus^tem aliquo tempore.
Lcwc loca ^^ Conclvifio ihi, A d habentef quidemigiturfiO:,
qux iupcr quod Contra continentes iftos errores ex pertina-
text. iftum ^w rationis, non pottfifaciliter, nec vtiliter dijpu-
tari. Mediura eft , quia nihil concfedunt quod fit
contra eos,quarauis verum, vel probabile.
,3 17 Condafio ihi, Ad dubitationesautem,e&,
qu6d Cum tenentibus eofdem errores nonpertina-
citer , fed per aliquas rationes probahiles eis , qu4
ipfos faciunt , difpMtare licet. Medium,quia pof^
lumus eorumrationes foluere,vt iam patet ex di-
dis hic,& intertja parte quarti libri. Deinde re-
petens vndeciraam huiusibi» quare manifeffum,
pobat.

18 Conclufio fcilicet , qu6d ^iTon conringit cctn-
traria ejfe fimul vera. Medium , quia vnura con-
rium dicit priuationem, & per confiequens nega-
tionem alterius.

1 9 Conclufio ihi,Similiter <<«/f ,cft,qu6d Mfdiii

pocaui.

S9

mmpBteft fimul veriftcarictmeontrdrio, fiuttum
extremo.Mcdiam patet ex tertia parte quarti Hbri,
lo Conclufio ibi , neque enim itaque fecundttm
//(pr<ic/ir«w»,eft,qu6dTam opinio H«racliii,quam
Anaxagora cft faifa. Dc Heraclito pofuimus in
praemiffis in ifto Hbro. De Anaxagora autcm
probar , fciHcet quia contraria pofuit fimul efte,
cum ponerct quodHbet efle in quoHbet a^ , &
non potenria.

X I Conclufio ibi ,fimiliterautem, eft, qu6d Im-f
pojfihite efi omnesfimul propofitiones ejfe veras,vei
falfas. Medium quia fi omnes fimul falfac efient,
& iUa quiB hoc ipfum proponit erit falfa. Si au-
tem omnes fimul funt-veraE,tunc qui dicit omnes
eife falfas, dicit vcrura.

li Coclufio ibi , omnis autem fcientia, eft,qu6d
vnaquxque fcientia inqiiirit caufas fuorum fcibir
Hum. Hanc deciaratinduiSkiue in littcra aflignans
ditferenriam inter hanc fcientiam,& alias quo ad
modom confiderandi ens.
1 } Conciufio ibi , di^anim autemfcietttiarum,
eft , fere cadem cum fecunda fexti , & medium
idem.

14 Conclufio ihi,(jUoniam autem efi qutdam,eA
eadem cum quarta fexti , & medium idem , licet
ibi breuius deciaretur.

2J Conclufio ibi , ^uoniam autem qtwd quid,
eft eadem cum quinta fexri,& medium idem , li-
cct brcuius declaretur.

a6 Conclufioibi , quoniam autem efi quadam
fcientia,e{k eadem cum 9.fexti,& mediura idem.
27 Conciufio ibi, Palam igitur quod triagenera,
cft eadera dum decinia fexti , & ferc ex eodem
medio h«ec reperitio cohcluditur.
18 Conciufioibi, o^timumquidemigitur ,eQ:,
quod Metaphyfica eft nobilior omnibus aliis
fcientiis fpecuiatiuis. Medium quia de nobiHori
fubie(fio:quia fciiicet de altiflimo ente cofiderar.

29 Conclufio ibi , Dubitahit autem , eft eadem ^""^-^ ^»'
cum terria fexri , &raediura idem. Deinde con- pm^^^^ '°^
tinuans ibi, quoniam autem fimplictter rff/,ponit. gi.

30 Conciufio qux eft eadem cum 13, fexti,& Pars^. Jibri.
medium duplex. Priraura per indudHoriem ibi,

neqtte enim ddificatiua. Secundura per rationem
ibi, neque inquantum muficum , (cilicet quia ens
per, accidens , vt rauficum eflc grammaticum
non eft propric ens , ciun nOn fit vnum ; vnius
enim f ntis vna eft gencratio:& ide6 quia Sophi-
fta Verfktur circa ens per accidens, fcilicet quan-
tum ad faiiaciam ; dicit Plato non maic Sopiiifli-
cara efle circa non cns.

31 Conclufio ihi, quomodocunqttt autem ,neque
contingens , eft eadera cum 15 . iexti , & medium
idem.

ji Condufioibi, quod autem .fecundum acci-
4ens, eft eadem cum 16. fexti,& medium idem.
34 Conclufio ibi , quod autem gratia huim , eft,
qu6d Fortuna eft circa eaqu^ uint ab inteliedu.
Medium eftex diffinirionefonunz, fciiicer,quia
fortuna eft caufa per accidcns in his qux fiunt
ab eleftione fecundumaccidens propter aliquem
finem. £t prira6 prxmittit quaedam praeambula
ad diffinitionem ibi, qttod autem gratia. Secundo
fubiungitcamibi,_^r«»<i autem. Tcrtio iiifcrt
conclufionem ibi, propter quod, circa.
3 f Conclufio ihi,Caufit aufem »/;^«»r«,eft,qu6d °

Fortuna efi incerta humant, cognitioni. Medium,
quia caulx fortuitorum, funt infinitae & indeter-
rainatx , & incenx. Et oftendit ibi , "Bona

futem

MetaphyficjB.

4«J

O3o etnelu-
fwus imme-
Miste frtee-
detuesfiemi-
tnrexe/tf^.y,
Pars 8. lib.

CttfttnetMtcr
fhyf.ctm.^o,
.AiU.AndreM
eji-i-primd-
fi»rttm.

6l

etutem fartHHd , qnas iit forrunabona, & qox
mala , & quid fit cufortunium , & quid iufortu-
nium.

36 Conclufio ibi, Qttoniam antem nuUum, eft,
quod caufa pcr accidens, & fortuna, & cafus funt
pofteriores > quim cauia per fc cuiufmodi eft in-
telledus. Medium , quia omne per accidens cft
pofterius eo quod eft per fe.
57 Concluiio ibi,y7»^»riw/m««rf,eft,qu6d for-
tuiu , & cafus non poftimt efte primz cauiz re-
rum, Cai hiundi. Mcdium paret ex przmiila, lci-
licct quia prior eft intclle^us quam fortuna , &
«aturaquam cafiis. Oeindcproponens duplicem
diuiiionem entis ibi , EjiaHtem boc ejuidem, c8.
icilicct pcr adum , & potentiam , & per dccenj
Przdicamenta probat ibi, ntn efi autem mU-
ijuid.

3 8 Concluno,fcilicet,qu6d Motut non eft aliud
prdter res. Aledium, quia onmts motus fit fecun-
dum resaliquorum Pracdicamcntorura , vt ficut
ipfis Przdicamcntis non cft aliquod gcnus com-
munc , iia in ipfis motibus non eft aliquod genus
communc diftin^hun ab aliis.
5 9 Condufio ibi tvnumquodque 4«r«7n,eft,qu6d
/» omni genere inueniuntur priu4ttioj& habitutfeu
ferfeHum, & imperfeHum. Hanc declarat indu-
idliuc in litera. Medium tamen cius podet habcri
£x 3 1. decimi, & 15. duodccimi.

40 ConcUifio ibi, Quare motut , cft, qu6d Tot
funt mutationis fpecies & motus, quot funt fpecies
entis iUitu , quod per motum proprie inducitur.
Medium huius patct ex trigefima huius ; fi cnim
motus non cft aliud przter res , fecimdum diucr-
£tatcm earum diucruficabittu: & ipfe motus:nam
ipecies fubalternz motus funt fcx quz ponun-
tur in^^oftpradicamentis. Deindc ibi , Diuifi*
OHtem, dimniens motum fcilicet, quod motus eft
^6lus cntis in potentia inquantum huiufinodi.
Probat confcquenter ibi , .^«i*/ autem ver* dici-
mm.

41 Conclufio,fciiicet,qu6d^«i«<f/45««r«-
tis inpotentia , inquantum huiufmodi. Mcdium,
quia zdificabilis inquantum zdificabilc, adus eft
zdificatio,& curabiUs curatio i huiufinodi autcm
funt motus.

4Z Conclufio ibi, Dico autem inquantum , eft,
qu6d Mottfi eft aSut exiftentis in potentia inquan-
tum tale. Quia ctfi idcm fit ahquid quod cft cns
in a(flu, & quod cft in potcntia ad aliud, vt idem
eft homo , & quod potentia fanum , fiuecurabi-
le; diffcrunt tamen hzc fccundum rationcm:
alias G idem eflctlecundum rem & rationem, ho-
mo inquantiun liomo , & irtquantum potens fa-
nari, & fimiliter inquantum potcns infirmari, pcr
confcqucns fanari,& infirraari cflent idcm : cura-
rio autcra non eft hominis a6his, inquantumho-
mo , aliis fcmper fanaretur dum dlct , crgo cft
a^s inqu^ntum eft in potentia fanum, (eu cura-
bile.

43 Conclufio ibi, Sluodquidemenim.dk^hii
Motus eft aBus. Medium, quii ciim vnumquod-
quc mobilium quandoque fit adhi , quandoque
potcnria , oportct, qu6d vnicuique talium corrc-
ipondeat aliquis adus i crgo zdificabilis inquan-
tum zdificabilc , cft a<Shis , aut ipfa zdificatio ,
aut forma domiu ; fed non forraa domus , quia
quandoiam eft , non eft zdificabile , fcd a;difica-
tum ; etgo zdificarip eftadus ipfius : taCs autem
eftquidam motus, & fic de aliis. Dcindc oftcn-
dcns fuam di£^tionem raotus bcnc aflignatam
Scoti Oper. tom. IV.

cile ibi, ^od aufem bene. Probat
44 Conclufio , fcilicct , quod Ah) di£toientcs
motum eflc altcritatem, velzqualiutcm, vcl non
cns, inconuenicntcrdixcrunt. Medium,quianQl-'
lum iftorumeft ncccfle incfle motui , ncc ratione
fubicdh , ncc rationc tcrmini , noc ratione at^us :
qnia non omne illud in quo cft ahquod ifh)rum
trium moueri neccile eft : quia non ihchoatur
magis motus ab iftis, vcl terminatur ad caquam
ad eorum contraria. £t oftendit ihi,Caufa autem
inhoc , quare illi attribuebant ifla motui , fci-
licet quiamotus vidctureflequid indetermina-
tum. Vndc, & antiqui, fcilicct Pythagorici, qui
poncbant dccem combinarioncs perfcftorum , &
impcrfedorum , vt patet in 1. libro in illo
capitulo, In his autem ante nos vocati Pytha-
gorici , connumcrabant motum inter impcrfc-
€ui feu priuatiua. Ddnde oftcndens qiiare motus
fit indcterminatus ibi , cur autem videatur.
Probat

4 j Conclufio, fcilicct, qu6d Motus non eftfim^
pliciteridem quod potentia, nec ftmpliciter, necpt'
nittss idem quod aBus. Mediura, quia tunc omne
quod eflet in potentia ad aliquod , vt ad quanii-
tatcm, aut adu quannim, mouereiur , quod patcc
cfle falfum.

46 Conclufio ibi, Motus enim a^tst, eft , quod
Mottu tft aiiittimperfetlMS. Medium,quiaeft
a^his impcrfedi, fdlicet cxiftcnris in potentia.

47 Cqnclufio ibi , & propter hoc dtfticile , eft,
qu6<l Difficile efi accipere , vel cognofcere qttid
fitmottu. Medium patct ex przmifla, quiaquanto
minus aliquod habct dc perfcdionc & cntitatc,
eo minus cft cognofcibilcPonit tanicnaliud me-
dium ibi, Caufa autem^ fcilicct, qu6d ncc moms
idem cft, quod priuario fimpliciter,nec idem quod
poccntia , necetiam fimpliciter idcm quod adus,
vt patet cx 4(. concluf. huius.

48 Condufio ibi, & eft motttt enim mohili , cft,
qu6d Aiottu efi in mcbili. Mcdium, quia cft adus
eius,

49 Conclufio ibi , & motiui aBits , eft , qu6<l
Motttt eft a^ttt mottentis. Medium , quia mo-
riuumdicitur feomdum potenriam , moucns au-
tcm fecundum adum : fed non eft in adu nifi per
motura,

50 Condufioibi, Quarefimiliterj c&jO^o^
Vntu , & idem mottts eft aSittt motiuiinqttantum
facit motum , eft autem motttt mehtlis inquantum
fit in eo mottts :fed tnotiuumfaciteundem motum
iSitmJciltcet qui efi in mobili,& non alium. Circa
iflas duas conclufiones vlrimas ficproccdit. Pri-
moponit cas, firailiccr ibi,C^ motiui aSlttt, Secun<
d6 fubiungit racdium 49. ibi , Motiuum quidem
enim. Terri6 innuit mediiun 50. ibi, Sed efi aBi-
uum. Quarto eandem conclufioncra declau^at per
cxcmpla ihitQuemadmodum eademD^nAc often-
dcns quot modis didtur infinitum in a&u : quia
icilicct quacuor modis ibi, infiattum autem, c. $.
8c quot modis ens in potcnria, quia fdlicet tribus
modis ibi, Adbttc oppofitione, probat tandem^ibi,
Separabile quideiftigitur.

ji Condufio, quod fcilicet //7/{«f/wn»0ff«/?
feparabile a fenfibiltbut, vt fciltcetfubfiantia qua-
dam eftprincipium aliorum ( quemadmodum dixe-
runt Pj>thagorici.)Mcdiam triplcx. Primum, quia
fi infinitum eft fubftanria,non erit diuifibilc,ciun
non fitmagnitudo , ncc mulritudo ; & pet con-
iequcns non crit infinitum proprie furaptum, fe-
qimdurn quod h)c intcndimus dc- ipfo. Secim-
S r 3 dum

62.

IJocxjtx.^

l.Thyfj.e it.
ifieibideq^.

ij.Ctnelnfi*.
nes itmne-
diatefrtet-
dentes h»-
betttur 1. 1.

Hahnturbtf
I. rhyf.t.ex'
(^iadt.
Pan9-lib.

486

Condufiones

<f3

j. Thyf.t.(.l.
^ inf. h»
pentur Utiut
qui, hic dieS
tur,(^Scft.^

i\im ibi, Adhue ejuomodo , cft, qu6cl Magnitudo,
& rauUicudo (in quibus proprie habet reperiri
infinitum ) non feparanturafubftantiis^cum fint
accidencia ; ergo nec ipfum infinitum. Tertium
ibi, Adloitcfi, eft , qu6d fi ipfum infinitum fuerit
fubftancia, aut eft diuifibilis ; & tunc cum fit fim-
plcx fubftantia , co quod eft principium , (ccun-
diim eos , quaclibet pars eiuscrit infinita , ficut
quaelibet pars aeris eft aer,quod eft inconueniens;
aut indiuifibilis, & tunc ucut didhim eft in pri-
mo medio, non eft propric infinitu,& ita cum fic
accides,non crit per fe principiu,vtipfi ponebant.
52 Conclufio ibi , Quod autem in fenJihiUbui,
eft, qiiod I/ifinitum non efi in fifnfihilihtti , fcilicet
fer accidens, fiue paffio alicuita cjuantitatiSiVt ali-
e]ui naturales ponehant. Media funt fex. Primum
ibi.fienimcorporum , fcilicet, qu6d nec corpus,
Fhjffuorum ^"^d determinetur fiiperficie , ncc numerus , feu
f-<>.& 7» habens numerum , numerabilis crit in infinirum.
Secundum ibi, Naturaliter autem,{ci\icet,<i\ii'd
nec corpus fimplex , nec compofitum poteft elle
infinitiim. De compofito probat ibi, Compofitum
ejuidem enim. fcilicet, quia cum elementa fint fi-
nitain numero, fi compofitum efter infinitum fe-
cundum quantitatem,oporceret vt alterum copo-
ncntium ellet infinitum fecundiim quantitatem,
& tunc illud deftruerenir,aut omnia:& hoc non
poteft efte,quia vnum infinitum occuparet totum
ipatium. De fimplici autem probat ibi , Neejue
vnum, fi enim aliquod quatuor elementorum, vel
aliquod medium inter ea , quod aliqui ponebant
efle infinitum , ciim illud habeat contrarietatem
ad alia, deftruecet omnia. Tertium medium ibi,
jidhuc autem fenfihite,shi fupponitduo. Primo
fcilicet qu6d omne corpus (enfibile eft in ioco.
Secundo , qu6d idemeftlocustotius , &partis.
Deindc arguit fic ; Si aliquod corpus fit infini-
tum, aut erit fimilium partium, & tunc femper ;
aut moueretur extra locum in quo eft , vtpote Ci
cftet in loco non naturali , aut fempcr quiefccret
in eodem ioco , vtputa fi effet in loco naturali,
quorum vtrumque videmus efle falfum de corpo-
poribus fenfibiiibus naturalibus ; aut dlct difli-
milium partium, & tunc non elfet vnum,nifi per
qucndam contaiShim , leu contiguitatcm , ficut
aqua, & acr. Praeterca, aut illae partes eftent infi-
nitae fecundum fpeciem ; aut finita? : fi finita:,tunc
oportcret faltem alteram ipfarum cfTc infinitam :
fi autcm partes Fflenc infinit* lecundum fpeciem,
tunc oport^ct loca naturalia efle infinifa,& etiam
elementa cflcrt infinita , quorum vtrumque eft
inconueniens : videmus enim loca naturalium
corponim fecund^m fpecicm efle finita , vtpote
furfum, & dcorium ; & eiemcnta efle finita, alias
clcmcnta non poflent cognofcL Quartum ibi,
Totaliter autem-, fcilicct qu6d omne corpqs cum
fit graue, vei Icue fccundnm opinionem antiquo-
rum poncntium corpora csleftia cfTe de natura
elcmcntorum , mouebitur furfum aut dcorfiim,
yei ad rriedium : in corpore autem infinito , vel
in cius ioco non cft tales afHgnarc difFerenrias.
Quintum ibi, Adhuc omne, fcilicet, quia fenfibi-
le corpus , & difFcrentiie loci funt determinata» :
vt fijrfum, & dcorfum , &c. Hacc autcm corpori
infinito non conueniunt. Sextum ibi, Totaliter
autem , fcilrcet , quia impofnbiie eft corpus efle
infinitum, cum hnbeat determinatas difFercntias,
fiuc parres, vt prsdiAum cft.
^. 5 } Conclufio ibi , Infinitum autem , cft , quod

Infinitum per fhtts dicitur demagnitudine quam

de motH , & de motu efuam de tempore. Mcdium
huius patct : continuitas enim ineft motui per
magnitudinem, & tempori per motum, vt patct
ex 4. Phyf t.c.99. & 1 1 ?• hoc tamen medium hic
nortcxprimit.Deindeproponens ibi, Permutatur
auteTH,c. 10. quod tribusmodis dicitur aliquid
permutarj, fcilicet pet accidens, vt muficum am-
bulat ; & fecundum partcm ,"" vt corpus fanatur
quiaocuius; & fecundum fe , vt iapismouetur
deorfum. Proponensetiam ih\,Efl autern ali^utd
& in mouente , qu6d fcilicet totidem modis dici-
tur moueri aliquid , oftendens nihilominus ibi,
Efi autem ali^uid rnouens , quod quinque requi-
runtur ad motum : fdlicet mouens, mobile,tem-
pus , & duo termini : fcilicet a quo , & ad quem,
ipfius motus. Proponi^tandem.
J4 Conclufio ibi , Qttt autem non fecundum
accidensy(ci\icet qucd Mutatio fecundUm fe,non
efinifiin contrariis, vel in mediu,vel in contradi-
Roriis. Huius autem probationem ex induifciono
dicit elleaccipiendam.

S$ Conclufio ibi, Permutatur autem, eft, quod
Tresfmt permutationes ,fcilicet exfuhieSloin non
fuhieiium , cjuod efl corruptio ; ex non fubieElo in
fuhie£lum , e]uod eft generatio ; & exfubieSio in
fuhteSlum. Medium, quia toties poffunt tcrmini
mutationum opponi : nam non fubie<5lum non
opponitur non fubiedlo , fiue negatio negatio-
ni ; fimul enim verificantur de eodem duae nega-
tiones.

5 6 Conclufio ibi , Si ita^ue non ens , eft, quod
Generatto non efi mottts , nec ejuies. Medium du-
plex. Primum, quia non ens, fiue ens in potentia
fimphcirer , non mouetur, nec quiefcit :qu6d
autem generatur eft nonens , fiue ens in potentia
fimpliciier. Secundum medium ihi , & fiornne,
eft, quod omne quod myuctur, vel quiefcit eft in
ioco : quod autem gcnerarur , cum fit non cns,
non eft in ioco.

f 7 Conclufio ibi , Neejue ttaejue corruptio , eft,
qu6d Corruptio non tft wor»<f .Medium quia motui
opponitur motus,vel quies ; vt patet ex ^.Phyfic.
t.c.jj.generatio autcm quae opponitur corruptio-
ni, noneft morus, vel quies,vt patet ex pra:mifla.
j8 Conclufio ihi,^^omodocun<^ueautemomnis
tnottts, eft, qu6d Illa mMtatio,ejuteft exfubieiio in
fuhieEium , mottts eft , fed non HUmtitatio ejua efi
ex nonfubieSio in non fubieEium, vt patet. Voca-
tur autem fubieftam quicunque terminus muta-
tionis affirmatiue propofitus, vt albiun, nigrum,

6 huiafmodi. Deinde proponens vnam conclu-
fionem, quam probat irierius ex quibufdam aliis
prius oftendendis probat tandem ibi , fecundum
fubftantiam autern non.

j 9 Conclufio , fcilicct , qu6d Aiotfts non eft in
fitbftantia. Medium,quia non eft ibi contrarietas.
Et nora qu6d motum efle in aliquo generc non
appcllat aliud quam rem illius gencris pcr motum
induci.

60 Concl u fio ibi ,Nee]ue in ad aliejuid,t(^, qu6dl
Mottts non eft in adali<]iiid. Medium , quiarela-
tio potcft inueniri in aliquo firic ipfius mutatio-
ne, vt ftliquid fit fimile , & aequale altcri, non pcr
fuam mutationcm, fed altcrius.

61 Conclufio ibi , Ntque facientis , eft ,^u6d
in aEiione, & paffionenan eft motus. Medium,quia
moms non cft motus , ncc rautationis mutatio.
Hoc autcra medium quatuor modis probat. Prj-
mum ibi , Duplicitfr enim , quia motus non cft
motus vt fubic(SH , eo qu6d nioms non mbuctur:

nec

Trittitntu
proxime trit
concluf. h»~
bentur c. y;
Pars I o. lib.

65

Fro his c»».
clufionibm
iege cim. \ o.
x.fhyftc^
commenttui-
rem ikidem.

Metaphyfics.

487

66

nec vt tennini, hoc enim non poteft eflc , nifi fc-
cundum quod vna mutatio fucccdit altcri ; & fi
poft vnamquamque altcrara contingit cftc , vna
mutarctur in quamcunque alteram quod non cft
vcruro, cum quaflibct mutatio habeat cenos tcr-
ininos.Et prztcrca ciim mutatio fit in oppofita,vt
patct cx j4. huius ; fi vnamutatiomutctxirinal-
tcram , mutarctur in oppofitam , vt sgrotatio in
fanaiioncm , & ita fimul aliqubd tcndcret in duo
oppofita. Secundum ibi , ASiuc in wfimtum,
qoia fi vni mutatio eft tcrminus altcrius , cadcm
ratione & illa prior crit terminus alterius prio-
ris, & fic in infimtum ; in infinitis autem non eft
primum ; fi autem non cft prima gcneratio , ncc
confcqucns, & per confequcns tollcretur gcncfa-
ri,feu mutari k rebus. Tcnium ibi , Adhuc eiuf-
dem , icilicct cum oppofita habeant fi^ri circa
idcm, yf motus oppofiti, & quietes oppofitx , &
gcncratio 5c comiptio ; crgo aliquod cum gcnera-
tur tendit ad corruptioncm ; hoc autcm eft im-
poflibile : oponet cnim ellc quod corrumpitur :
vndc nec dum generatur corrumpitur, ncc ftatim
dum cft gcneratum. Quanum ibi, yidhuc oportet
materiam , fciHcctqudd ciim in omni niutatione
duo requirantiir, fcilicet fubieftum mutabile, fcu
xnateria , & tcrminus : fi gencrario gcncrctur,
oportct ifta duo dare : fed generationi non cft
aUignare matcriam, ncc eriam terminatur gcncra
tio, ficut nec tcrminatur difciplinario ad difcipli-
nationep, (cd ad (cientiam.
61 Conclufio ibi , Qu»num dutem neque fub-
ftanti£,t.c.io.efi,<i\ihd /n felif rribm frtdiatmen-
tU\ fcilicet ^antitate , J^alitate , & Fhi eft
ntotus. Medium eft dupleac. Primum,quia non eft
in aliis , vt patet ex tribus conchifionibus irame-
diatc pranniflis.Sccundum ihi-yHorum fwi»i,fcili-
cct quod in tribus eft contrarietas : talis autem cft
terroinns motus. Et exponit, quod non intcllexit
de qualit.^te fubftanriah,qu2 idcm cftrquod forma
fubftantialis : fedde accidentali, (ecundiim quara
fubie<Jhim eft poflibilc , ieu alterabile. Et nota
LtgtlocAt{u* quod fitus non addit fupraVbi nifi dctetminatum
""'**'-"* panium ordincm ad inuicem. Vlterius, quia Ha-
* bitus dicit quandam habitudinem indumenti ad
indutum,ide6 eiufdem rationis videtiu: cftequod
tion fit motus in Ad aliquid , & in his duo-
bus prsdicamenris. Item, quiaquando fignificat
cfie in icmporc , & tempus eft numcrus motus,
& adionis,& paflionis. Ex hoc quodprobat mo-
tum non efle in AAione ; nec in PaflSone , fbne
fupponii non elfc raotum in Quando , quod cft
verum.
Cmcl. itcem Dcindc oftcndens quot modis dicatur ahquod
frtximi frt- cfle immobilc , quia tribus modis, ibi , ImmebiU
cedentet h»- autem,t.c. 1 1 .prooat.

Vusii^b ^^ Conclufio ibi , fciUcet quod inter mobilia

fcu mota lUudfolitm ^iefcit, quod eft aptum na-

tum wowrri.Mediiunjquia quics,& raotus habcne

ficri circa idcm,cum quics fit priuatiomotusDc-

inde oftcndens ibi ,ftmiliteit autem, c.i 1. quid fit

cfle furfum , &quid dcorflim , &quid tangi , &

quid intcrmedium,& quid contrarium fccundiim

locum, & quid cfle confcqucntet haberc, & quid

habitum cfle.Probat tandem ihi,.Qnoniam autem

cmnupermutatio.

Seqntntts 64 Conclufio , fcilicct, quod Mediafunt inter

qnatitcr con- contraria. Mcdium , quia mcdia funt intcr ca in

clmf. Mhtn- quibiis eft muurio, vt patct cx diffinirionc mcdii

^4timt. prartcrmilla m textu : mutatio vcro cft mrcr op-

pofita : aut crgo in contrariis, aut in contradido-

Scoti Oper. tom. IF.

riis. In contrarifs autem non cft mcdiom, vt patc' '» ^"tt^- t-i»

cx quadragefima oAaua,conclufione decin:ii.Dc" £*^««/#

inde oftcndens qiiid fit c6tinuum,quia illud cjiiu*

partcs copulantur ad cundemtcrminum,ibi/^flw|^"

nuum autem, concludit ex hoc ibi, Giuare palam-

6j Conclufio , fcilicet, qu6d Continuum habet

ejfe in tllis, qua natafunt vniri ad inuicem.

66 Conclufio ibi,C^^«»<Pnw*»i,eft ,qu6d ^".^'T^

Ejfe confequefrter eft pritu a^uamtangi , & tangi

frtui quam coitinuumejfe. Medium cft, quia illud

cft prius aquo non conucrritur confcqucntia : hi

autem termini fic fc habcnt, quod ad continuum

fequitur tangi, & ad tangi fcquitiu- eflc cofcqucn-

tcr, & non c conucrfb, vt dcclaratiu: in litcra.

(>-; Qonc\\^\o ihi, Quare non ,<^xc6i PunRm, ridetMqud,

& vnitai nonfunt idem. Mcdium duplex cfl. Pri- y»ui «>fri

mum ibi, Hi* quidem, fcilicct , quia pundis con- **J^^^'*'

ucnit tangi , vnitatibus autcm non. Secundiim

ibi , & horum quidem , fcilicet , quia inter duo

punda , & in codcm continuo oportct cfle ali-

quod mediiun,fcilicct, lincam,vt patct cx6.Phyf!

intcr vnitaecs ver6 ciufdcm numcri non oponct

efle mcdiura.

Conclufiones Lihrt XII.

r
Libcr duodccimus , in quo Philo ophus agit Cj

fecundum fliam opinionem dc fiibfhi^tiis fcpara-
ris principalitcr. In ahis cnim libri^ diiobus (c-
qucntibus ponil opinioncs antiquorura de hu-
iufmodi fubftantiis, & cas improbat:& 8. panes
habct.In ptima dicit,qu6d huius fcietiae fit prin-
cipalitcr dc fubftantia confidcrarc.In fccuda ver6
ibi , Suhftantia vero tres i.c.$, agit dc fiibftantix
principiis, fcilicct de matciia & forma. In tcrria
ihi,caufe autem & prineipia t. c.19. a^t dc idch-
ritate, & diucrfitate principiorum fubftantisc, Sc
aliorum cnrium.In quana parte ihi,Quoniam au~
ttm tres ermt, t. c 29. oftcndit ahquam fubftan-
tiam fcmpitcmam cfle,& immutabilem.In quinta
panc ibi,»w««r <f«rfyZr«r appetibile,i.c. }6 detcr-
rainat pcnincntia ad pctfedioiiem iftius fcietia:.
In fexta ibi, rirum autem vnamponedam. t.C42.
inquirit dc numero fubftantiarum fcparatarum.
In fcptima ibi, ^/ vero circainteUeSlum,tjC.^ i.
^crc videtar de prima caufa, inquantum cft in-
teUigcns,& intclledualis.ln o€taua,& vltinu ibi,
Perfcrutantur autem, t. c. 52. a^tde ipfa prout
ipfa cftbonum, fiuc appcribilc , fdlicet prout eft
finis & vltimum bonuratdrius vniuerfi. PofTunt
autcm huius Ubri conclufioncs ad 78. rc-
duci.

I Conclufio cft , quod In hacfcientia a/ritur ^'V ^
fnncipaltter de fubftantta , & de pnnctptts etm. ^^„ hiu
Mcdiura , quia fubflantia eft primum , & princi-
palc ens, & cft eadem conclufio cum tcrtia,quar-
ri, & prima feptimi. Mcdiumidem. Hocautcm
mcdium hic non expriminir,fed probat camqua-
druphcitcr.Primo ihi,Etenim fi totum,t.c.t.,Cci\\-
cet,qu6d fiuefitquoddam totum vcrcvnum,fiuc
fit vnum pcr quendam ordincm fuarum partium
confcquentcr /c habcntium , oponct fubfbnriam
cflc priorem, & alia cnria circ pofteriora , & con-
fequentcr fe habcrc.Secundo ihi, faniliter autem,
t.c.}.quia fubftantiacft fimplicitcr ens, & pcrfc-
ftum cns , ah'a vcr6 non. Tcnio ibi , Ampltm,
t.c.j. fcihcct ,qu6d fbla fubftantia cft fepnrabilis
pcr fe cxiftcns. Quart6 ibi, teftantur autem,t.c.^
fcilicct , quia antiqui , qui dc hoc tr.idaucrunt
S s 4 toca

488

Conclufiones

fits xM.

hu'tu4 le»*
hunci. <j» 1.

6%

§^*ff. penul.
i.VhyfSroti

Co. ll.huiuf
t^ l.Vhyf.t.c.

Idftn Jg.i.
hahet,^ 1 4.
W.i.^.f.fV
€i,ti.t.btuu

T. c. i(f. t.

Phyf-& ^*'
concluf, 8.
huiut.

^9

totalitcr , & prindpalitcr dc fiibftantia , & eius
principiis inquircbant , licct difFcrcnter affigna-
rent fubftantias, & principia. Alij enim ( vt Pia-
tonici ) poncbant vniuerfalia magis cfle fubftan-
tias, & principalirer, alij vero particularia. Dein-
dc in tprincipio fccimdae parris diftingucns fub-
ftantiam in fcnfibilem , & corruptibilem , ficut
funt pianta ; & in fubftanria in(cnfibilcm,& iem^
piternam, ficut funt corpora caelcftia*.^ in infen.-
fibilem , & incorruptibilcm , fiue immortalern,
cuiufinodi funtfubftantiz feparatae ibi, Sttbjtan-
tU verh tresyX.c.$. probat tandefn ibi , IIU quidem
natMrales,t.c.s.

1 Conclufio, fciKcer, quod Primi du<efuhfian.T
titjint de cotifideratione naturalu. Medium, quia
vtraque cft mobilis. Tcroa ver6 non perrinet ad
vnarn fcientiam cum illis , nifi inquaptun? redu-
cuntur ad vniim commune, vtpote ad cns.

3 Conclufio ibi, Senfihilis vero fHhftantia,t.c.6.
cft, qupd Jn fenfihtlthut fuhftantiis efi materia,
Mcdium duplcx. Primum,quia fubftanria fenfibi-
lis eft mutabilis:mutatio vcro cft ab vno cotrajio,
vel medio in aliud ; cum ipfa contraria non fint
fubiedum mutationis , oportet prxtcr ipfa cfle
aliquod aliud,quod ipfi mutarioni fiibiiciaturrhoc
lautcm eft materia. Secudurjiibi, u4mpliuSyCcilicct,
quod in omni rautationc manet aliquid : fed ipfa
contraria non mancnt : oportet crgo przter ipfa
efle aliquod tcrtium quod eft materia.

4 Conclufio ibi, Si itaqut tranfmutationes,t.c.
y.eft, quod Materia eft tns in fotentia. Medium
quia cum quaelibct quatuor tranfmutationum,
quas fcilicct funt fccundum Subftantiam, Quali-
tatem,Quanritatem,& Vbi, fiat per contrarietate
alicuius generis , oportet fubieftum ipfius tranf^
mutationis efle in potentia ad vtrumque contra-
rium, aljas noneflct fufceptiuum vtriufque.

7 Conclufio ibi, Qmniam autem duflex,t.c.Z.
eft,qu6d Omnia qH<tfiunt,fiunt ex ente.MtAvxm,
quia duplex eft ens, in adku, & potenria ; ea verd
quae fiunt, fiunt ex ent^ in potentia.

6 Conclufio eft,qu6d Antiqui fuerut locfuuti de
materiafied imferfeHe.Wzac primodeclarat tan-
gendo opinionem aliquorum antiquorum,ibi, &
hoc eft Anaxagort, t. c.9. Secund6 eam concludit
ibi, Quare materiam,t.c.\o.

7 Conclufio ibi, Omnia vero , eft , qu6d Licet
tamfuperiera, qttam inferiora haheant materiam ,
vt patet ex j. h\.\'ms,tamen materia fuperiorum eft
alta. Quiamateria fuperiorum non eft fubieftum
generationis, & corruptionis. Deinde ibi, Duhi-
tahit autem,t.c.i i .oftendens,qu6d nec ex non en-
te quod eft purum nihil ; nec ex non enre , quod
idem eft quod prinatio , nihil fit , nifi fortc per
^ccidens ; fcilicet inqnantum fit ex matcria , quae
cft iubiedum priuationis : fcd fit cx non ente,
prout non ens dicitur illud, quod non eft in aftu,
fed in potentia. Probat tandem ibi, Attamen non
tx quocunc}ue,t.c.i 1.

8 Concl ufio, (cilicct, quod Diuerforum diuerft
funt materia. Medium, quia fi eflct tantijm vna
materia,& vnum agcs, ficut ponebat Anaxagoras
vnam materiam , & vnum intelleftam efle prin-
cipium rcru,non poflet tanta diuerfitas rerum efle
produdta. Nota tamen, qu6d haic conclufio non
eft accipienda fimpliciter tanquam vera, fimiliter
neceius medium : non enim concludit , nifi con-
tra Anaxagoram forte , dequo hic loquitur , qui
ponebat ihtelleftum illum limitata virtutis in eo
quod ponebat ipfum indigere materiaad produ-

(aioncm rcrum, & non producere ipfam mat«-»
riam. Nam fecundum veritateni, quamuis inteU
lc(Shis primus fit vnus : quia tamen eft infinita
virtutis , & habct irifinitatem , & pluralitatem
idealium conccptionum , poteft ex eadem mate-
ria produccrc diuerla, & infinita quantum cft cx
panc fiu.

9 Dcindcdiftinguestriapjincipiarcrumimrin- j^ ^,<
feca, fcilicet materiam, formam, &priuarionem, muuTetUm
ibi, Tresverofunt M«yi,t.c.j i.probattandem no- d.i.par.i,
namconclufioncmibi , i^o/^M quodfit materia, ^'^''>*q-7-
t.c.i i.quac cft , quod Forma nongeneratur , ficut ^'",**' '"*"
neemateria, Quod cft intelligendum de vlrima vit.T.rhy^A»
forma yt vlrima materia. Medium,enim in omni hec i.rhyf.
mutarione oportet efle aliquid quod tranfinuta- q^^comc
Uir,quod cft materia, & aliquid ^ quo tranfinuta- ' 7-7^«"''>
tur, quod eft mouens primum, & id quod tranf-
muratur, quod eft fpecies, & forma. Si ergo ipfa

forma, & materia gener?ntur,& non totum,quod
eft aes rotundum,fequitur quod tara formaquarn
materiahabeant.raatcriam,& formam ; &ficibir
tur in infinitu in materia, & forma, quod eft im-
pofSbile: neccfle eft ergo qu6d nec prima forma,
nec matcria prima generenmr. Haec eft cadern
cum 2 1 . fcprimi.

10 Conclufioibi, Po/?w^«<eriV»r, t.c.2}. &eft ^®
cadcm cum 17. fepriroi , & mcdium idcm , licet yJ^J^ ^'^*"
hoc medium hic breuiter pertradatur. Ant^Andrei

1 1 Dcinde diftingucns fubftantias per raateria , £th.q.^.pr»-
forraara , & compofitura ibi, Suhfiantia autem, ^■?'-

t.c. i4.ponittandem ii. Conclufionemibi, »« i^^^' ^*""'
quihtifdam igitur , t.c. 1 4. fcilicet qu6d 5» aliqua T.c.t.i.Thyf.
formafeparatafitficutponehant Platonici,h<tc non ComentMfr
erat artificialis. Medium huiui: patet ex quadra- "•^-^- buiiu,
gefima feprimi, & ex decima oftaui,fcilicet,quia
forraa anificialis eft accidens , quod habetur ex
tcxtu illarum duarum conclufionum : vnde non
eft practer materiam rei aitificialis , nifi prout efl
in mente arrificis,

12 QoncXndo ih\ , Mouentes quidem , t.c.\6. Videuluic,
eft,qu6d Quamuijcauftejficientesfintprioresfuif "tpofitumdi'
effeilihHi,cauf<ttamenformalesfuntfimultempo- ""'"» 8./««
re cum hisyquorumfuntcaufeformales.Hanc de- g*^*^ ' '^X,
plararexemplaritcr, fcilicet, quia fimul eft fanitas
cura fano, & figura cum figurato.
I } Conclufio , quara videtur intendere ibi, Si
autem aliquid tnanet pofieritii,t.c. 1 7.eft,qu6d Li-
cet nulla forma prior fit quam compofitum tempo- Tro ij. «»-
re : aliqua tamen manet corrupto compofito , hcec ''*/ '«J*
autem eft anima , «0« au^cunque, fed tntelle^iua. ff "*'^/'^*»»

Tj 1. 1 - • n. r ■ "b.i.d.16.

Hanc non probat htc : quia non eft praelentis nc- ^ ,y
gotij difputare de incorruptione anims.

14 Conclufio ibi, Palam itaque, t.c. 1 8. eft ea-
dem cum vigefima 'tertia feptimi , & medium
idem, & concluditur cx dccima huius.

1 5 Dcinde in principio tertiae partis proponcns
qualitcr principia funt eadem , & mouens dchoc ^"* J-'*-
dubitationem ibi, Duhitahit autem, t.c. : 9. & ar- ' ,,.,
gucns duobus mediis ad panem negatiuam. Pri- au.l'!^ lok.
mum ibi, Sed incotiueniens,t.c.ic/. Secundum ibi, Can.q 5.1.
ampliui quoque, r.c.20. probat tandera decimam- ^hf
quintam Conclufionem ibi , aut igitur dicimtu,
tex.c.22. fcilicct, quod Quamuis prtncipia rerum

nonfint penitus eadem fecundum rem ,funt tamen
eademproporttonahtltter. Medium, qi^ia ficuti
in genere Subftanria: eft darc caufara moucn-
tem , & materiam , & forraara , & priuationera,
ita & in aliis generibus. Hoc medium declara-
tur , primo cxemplarirer quanttim ad principia
reriun intrinfeca , fcilicet raateriara , & fonnam,

&

j.i. e^

cif

Mayro. Au-
reo de cau.

Metaphyfic^.

489

TA49. 1 1.

ft^r.x.ffAui.
ijrut fu*. c,
A.y-ihyfj.
t.%.

JiMtmahm'
iut concluf.
habttHr 9.
hmm fer t»-
tut», diftin-
gue t»men de
dilu ^ fo-
ttnti» cum
Sctt.itJA.

iUtttm »i

k*CCMclMfu-

mitf.lmeif.

Pais 4.1ib.

i%.d.i.q.^.
•ti.q. Centi-
Ugij Ock^*m
T.e.io.lih.4.
fhyf.

r.f.119. <^
infr».

Lege hunc
lib.2.jt.i.f.i.

ABtufunt
fingularium
i.huim, fjr
principi» j.
huim.

x.dift.i. f.i
&i.T.c.ii.
&,com.q. j .
de Atum».

& priuatioflem,quae prxdi^b funt ibi , Quoniam
inttem non folum,x..c.t^. Secund6 autem ifta qua-
tuor docetad tria reducere , inquantum mouens,
& forma coincidunt in idem fpcdc,ibi,.^iMaM«»
Mtttm mouens in Phjf^ts,t.c.i^

1 6 Conclufio ihiy!Adhucpr£Ur,t.c.ii.c^,qxi6d
Frincipia rerum aliquo modofunt eadem numero.
Hanc declarat triplicitcr. Prim6 per hocqu6d
primum mouens eft vnum numcro, ibi , Adhnct
Secund6 per hoc,qu6d illa eadcm quac funt prin-
cipiaalicuius fubftantiaj.funteriam principiafuo-
rum accidcntium '^XyQ^niam 4utem,uc.ij .Tet'
tio per hoc quod in fubftantiis corporeis eft dare
aliquas priores animatas, quae funtcaufac,& prin-
cipia aliorum,vt corpora cacleftia, quae fecundum
opinioncm Ariftotelis hic,& in z. Ca:li,&mundi
«preflius,funtanimata, & funt caufa generario-
nis,& corniptionis in iftis inferioribus ibi, Dein-
de hoc erit.

1 7 Conclufio ibi, Amplius autem alio modo,x.c.
x6. cft, qu6d Mioetiam mtdd ejuod diiium ejl in,
j 5. huiui funt principia reritm proportionaliter ea~
dem, Medium , qu|a ficut a(3ais & poteniia func
prima in vno genere ; ita ctiam alio gcncfCjlicc^
difFcrant in diuerfis duph'citcr. Primo , quia non

jrcperiuntur codcm modo ; in quibufdam fubftan-
riis , vt in gcncrabihbus & corruptibilibus cft a-
€tn$ in pptcnria. Sccund6,quia in diucrfis funt di-
ucrfa ficut diucrfbrum diuerfa; funt materia; , &
formaE.Vndc ifte modus identitatis principiorum
poteftreduci ad illum , qui dcclaratus cft in i;.
Luius , fcilicet inquantum aftus, & potentia ppf-
fimt reduci ad illa tria principia intrinfeca,dc qui-
bus ibi diifium eft.

1 8 Conclufio ihi,Adhuc autem videre,tcx.com,
i7xft,qu6d Principia rerumfunt eademvniuerfa-
liter. Huius dedaratio eft, quia a£tus & potcnria
funt principia omnium principiatarum : fed ta-:
mcn licet eadem fint vniucrfalircr,ditrerforum u-
men fpccic , & diuerfbrum numero diuerfa funt
principia numero , vt declarat in littera. Dcindc
rccapitulatea quae dcclaraucrat inhac partc 4 dc
identitate pfincipiorum ibi,^<«r* yerg <jux prin-
cipia, tcxt. com. z8.

1 9 Conclufio ibi, ^uoniam autem /r«,tcx.com.
ip.cft , quod Eft darealiquam fuh^ahtiamfempi-
ternam immortalem. Medium,quia funt aliqua ac-
cidetia fempiterna,vt motus,& tempus Jlcut pro-
batur in 8. Phyf.& hoc probat etiam hic de tem-
porc-quia fcilicet fi tcmpus inciperet & defincret,
poflet cfTe prius,& poftcrius antcquam ipfum te-
pusellct;& hoc cllct dare prius , & pofterius fine
tcmporc. Et nota quod hacc conclufio eft vera;
fed eius medium falfum eft, ficut & medium ali-
quarum conclnfionum fequentium vcrarum , de
quarum tamen falfitatc difputare breuitas iiichoa-
ta non finit.

20 Conclufio ''Aii,At vero/t,textx.yi. eft,qu6d
Huiuflnodi fMbHantia eft femper aEtu agens feu
mouens. Medium , quiaalitef motus non eflet x-
ternus.

1 1 Conclufio ibi, IVihil ergo, tcx.c. 3 o. eft,qu6d
Adfaluandam aternitatem mottu non valetpofitio
Platonis, ponenti* vniuerfaliafeparata.necetiam
pofttioaliorumponentium alitjua aliafefarata , vt
Mathematica. Medium, quia nec vniuerfalia,ncc
Mathemarica pofKintefle principia motus.
XX Conclufio ibi, Adhuc nequefi <fgf f ,eft,qu6d
Huiufmodi fnbftamia eft idem ejuod futu aEltu,
fcilicet intrinfecm. Medium, quia quod eft in po-

tentia conucnit non cfle.

2 3 Conclufio ihi, Amplius igitur, tcx. c. ^ o. eft,
K]a6d Huiufmodifulfftantia eftimmaterialU, cjuia
eft fempiterna. Mcdium,quia non poteft non efle,
vt patet ex decimaquinta feptimi huius:fi diHgcn-
ter anendas huius vigcfimamteniam conclufio-
ncm,& cius mcdium,non «xcludit omncm mate-
riam k fubftantiis fpiritualibus : fed fbliim illam,
qua: cft fubiedum gencrationis & corruptionis:
n cnim dc omni materia hanc cum fuo medio
conclufionem intelligas,fcquerctiir nullam mate-
riam cfle in corporibus fupercasleftibus , quod ell
contra tcrtiam huius.

24 Conclufio eft , quod ASiiif eft fintplicior,
quamfuapotentia , &prior. Circa quam lic pro-
ccdit. Prim6 mouet dubitationenj ibi , Igttur
(jttamuu duhitatio. Sccxinab ibi, Videtttr enim^-
guit contrarium,fciIicet,quia fequiranfi eftadus,
cft & j)otcnria,& non cconuerfo. Tenio ibi , At
verofihoc,tex.c.iO. Arguit ad propofitum,quia fi.
potentia fit fimpUciter prior quam a»ius ; fequc-
rctur,qu6d aliquando nihil fuiflct,ficut aliqui an-
riqui volcbantjdiccntes no^em.id eft,fimplicem
priuationem rcrum fuiflc temporc infinito : &
ctiam fequcrctur,qu6d motio ruhil cflet, qifia ni-
hil quod cft in potcntig potcft ad adum reduci,
nifi pcr aliquid aUjid aCtii cxiftens:quia marcria a
fe ipfa non mouctur ad adum, fed per aliud flcut
dcclarat in lirtera:& per hoc abqui antiqui ficuti
Lcucippus & Plato pofucrunt femper aliquem a-
&u fuifi[e,Iicct dd hoc imperfe(9^c dixerint. Quar-
t6 ibi , Potentia quidem igitur,tex.c.ii, Rcmittit
nos ad fblutioncm huius qusftionis , ad prscc-
denria,fcilicct ad tcrtiam partem Kbri noni,vbi dc
hac plurcs conclufioncs habcntur. Quint6 ibi,
QuodautemaBus, tcx.co.31. Confirmat hanc 24.
conclufioncm.

2 j Conclufio ibi , Gluare nonfuit,tex. com. 3 2.
eft , qu6d Falfa eft optnio antiejuorum , dicentium
chaos , vel noElem , ia. eft ,fimplicem priuationem
rerum >fuijfe tempore infinito : femper enim fue-
runt eadem in fpecie , qiiaj flmt modo fecundum
opinionem Ariflotelis ponenrisgencrationcma:-
ternam. Hxc vigefimaquinta , fequitur cx vigefi-
maquartajfi cnim a<9^s eft fimpliciter prior quam
potentia, oportetquod fempcrfueritaliquid adu
ens , perquod ca qux fimt in potentia , ad aAuni
reducjmtur : & ita non eft darc quod aliquo tcm-.
pore fuerit nihil.

26 Conclufio ibi,//<j^«f periodo femper, t.c.34.
cft,qu6d Oportetfcfnperefte aliquod .fgens vntfof-
miter. Mcdidm, quia cx quo motus generationis
eft perpetuus,oportetqu6d habeat caulam perpc-
tuam mouentem adlu , quam intelligit efle pri-
mum mobiIe,& motorem ipfius.

27 Conclufio ibi,5» autem deheat,text.<om.^S.
cft,qu6d Oportet ejfe aliquod agevs dtHerfimode fe
hahtns ad ifta inferiora. Medium,quianon fblum
inuenitur in inferioribiis perpetuitas generatio-
nis,fcd ctiam corruptionis ; & ide6 oportct quod
caufcmrab aliquo diucrfimodc fe habentc ad hxc
inferiora, perhoc autem intclUgiturcorpus mo-
bilefecundum Zodiacum.ficut & SoI,& alij pla-
nets:qui fccundum approxiinationcm,& elonga-
tionetft ^ nobis caufant diiicrfitatcm pr^diftam:
jta quod primum agens eft caufa perpetuiratis, fe-
cundum vcr6 caufa diucrfitatis.

28 Conclufio ibi , Digniui ergo, cft, quod Pri-
mum iftorum eft digniw,t]uamfeciiduw. Medium,
quia primum ctt caufa pcrpetuitatis , fccundiim

S s 5 vcr6

Zegtt.d.t.
q.l.

Htc m/Ue-
ria difcuti-
tttr * Stotiftie
ydift.x.
Cemmitator
•J.huiM com..
ii.Com.lj.
9.huim hane
txfrimitjq.l.
i.d.i.

PtincipU ttt

fuf» ckaosfi-
ne imagiag
moUsExtitit.
Heftid. in
Thtogtnt».

Hsheturv.d*
Gen.»dfitsem
leee com. i ^,

f»ctunteti»nt
fro fequmti-
bm conclu-
fienib

84
Idcm enim
inqitMttum
idem femfer
f»cit idem.x.
dt Gene.
Tc,^6,

Auic. met.
d.v.

490

Conclufiones

vpro cliucrfitaris:vtruinque autem fimul fiimptura
cft cau(a vtriu(quc limul fumpti.
Isctt *^P"- ^n Gondufio ihi,Erffo fificfe habct, tcxt.c.?^.
tid*c»ufis. e(l,.quod Oportet <jMfr(re aUa priftcipta rerum,
rf.hulm o» ficut Plato ponebat ideat , 0" Empedocles ittent &
Am.y.mtt, timicitiam. Hanc dcclarat duplicitcr. Primo ibi,
*•»• &i »>*- {^uomam autein , (cilicct , quia ifto modo poteft
mUimMtina- ''^1"*" gcncratio rcrum.Sccundo \)ai,& finon,(ci-
tit,nifi feeut licet,quia hoc non poHto, quod (ciiicet Ariftotc-
inttUiituwr. les pofuit dc motu cxlefti, vidcntur (equi incon-
ttiicom ix. uenicntia qua: poncbant antiqui ,(cilicec qu6d
I»^ '*«*#- ^"crit aliquando nox , vt praedidium e(i, & (ic dc
turji:cdi. al"S'

T,c. 1 8 . e^ /»- 30 Conclufio ibi, Soluentur, tex.c. j 4. ,cft,quc»d
^*' Ifio modofoluHntHr dubitationa , ponendo fcHicet

motum fupery>rHm eaufare generationem,& corru-
ptionem in ifiisinferiorihtu.
3 1 Conclufio ihi,§ltiarefempiternum, tcx.com,
34. cft, quod Trimum mebile,fiue ctelum efifem-
piternum:Sc hoc concludit patenter ex condufio-
ne huius quartae partis.

3 1 Conclufio ibi ,£/? ergo ali<]uod,tex.c. 5 j. eft,

i^uod Prirnum mouens efifempiternum & immobi-

le. Medium , quia ficut eft dare aliquod motuni

non mouens,ita oportet dare aliquod moucns pri-

nium non mobile, & fempiternum , (cih'cet ciim

cau(et motum,qui eft (empitcrnus (ecimdum opi-

nionem Ariftotelis:& huius primi mouentis fiab-

p«$ j.lib. ftantia,eft a£lus,vt patet cx 12. huius. Deinde in

principio quintae partis ibi , Mouet autem, t.c.36.

Oftendens pcr qucm modiuti primus mouens

moueat , fcilicct licut appctibile , 8c intelligibile

mouent appetitum,&intelle<Slum nonmota ; pro

eo (cilicct,qu6d Intelligentia quae mouet calum,

per intclligentiam, fiuc cognitionem, & amorem

primaE caurae,cuifeconformarcintendit, motum

An autem iftum continuat. Probat tandem ibi , Horum au-

fnoue»t effe- tem prima , trigefimamlecundam Conclufioncm}

£lum Itsnon quod ipfiim appetibile,quodeftprimum moucns,

*(*T%d ' ^^ ^*^*^ ^ appetibili,& a concupi(cibili fecund um

^.difcutitur. (enfiim. ^fedium, quiaappetibilia fccundurn (en-

Ltge Lttn- fiim cx co,qu6d dcfidcrantur, & deleciantur, cre-

iulphumibi- duntur cile bona. In primo autem mouente non

*""' cft fic , imo cx co defideratur , vnde principium

dcfiderandi eft prindpium ab ipfo intelligi mo-

tus.

3 3 Conclufio ibi , InteHigibilu autem ,t. p. 37.

^5 eft,qu6d Primum mouens eftprimum in ordine in-

telligibilium. Mcdium, quia eft (ubftantia fimplex

fccundum adum , fua adtio , vt patet ex his qux

habita funt in qiurta partc.

pe vniiatt 3 ^ Conclufio ibi, Eft auttm vnum, tex.c.^y.cft,

multtpUct Q\io6i Vnum, & fimplex non Cunt idem. Mcdium,

htbest.d.i. ^ . r -c r r r

p. i. vnum 4^'^ vnum iignihcat metram,nuc menfuram:(im-

tnimvidctur plex autcm non, (ed di(pofirionem quandam,(ci^

fiipetiue ad jicct (ecuudum quam aliquid non eft ex pluribus.

fmfUx. j^ Conclufio ibi,v4f 'Wfrfl,tex.com.}7.eft,qu6d

Ipfum primum mouens efi prius in ordine appeti-

kilium. Medium, quia appetibile, & inrelligibile

fiint idcm in rc, vel (e habent proportionabilitcr:

& ita quod eft primum in intelligibilibus , crit

etiam primum in appetibilibus.

36 . Conclufio ibi, .Quod autem eft quod cuitu

T,c.x. met. gratia, tcx. com. 5 7. cft , qu6d In immohilibmpo-

Sed»n jp- fgj^ fjpg f-aitfa finalis. Mcdium eft pcr diftin£tio-

^1T.\^!. "^ ''"'^ • T^^3 etfi non fit ibi finis , qui pcr mo-

tum , (cu opcrationem tcndenris in finem induci-

rurjncc etiam artc,vt (anitas pcr operationcm me-

dicjnalem ; eft tamcn ibi (inis qui motui,(eu ope-

rationi tendencium in finem , praeoxiftic. Deinde

<f«« «»/«.

rcpctens modum pcr quem ipfum mouens mor
uet mobile,& pcr ipfum alia mouetiir,probat c6-
fequeter '^ait^^itjuide igitur aliquid moueur,t.c.}i.

37 Condufio , fcilicet quod Mctus localis eft

primtts omniummotuum. Mediurnj quia eft motus Infrincifin
primi mobilis. Cum enim primum mobile fit ♦•'^/«^
Fcmpiternum,vt patet ex 3 i.huius, oportet qupd ^tT /»j^*e'*
tnoueatuc tali motu , qui non variet cfie ipfius, iittfdem.
nec aliquam dilpofitioncm i;itrin(ccam : (olum
autcm motuslocaliseft huiulhiodi.

38 Condufio ibi , Quoniam autem eR quidem
»w«^w/,ccx.c.58.eft,quod Primumeftnecefiarium. ^«f-' ?•"»-
Medium,quianon conringic alitcr (e habere,ciim

fit omnino immobile,quod probat:quia fi moue-
retur, mouerctur primo motu , (cilicet locali cir-
culari,(ed hoc raotu «nouet^nullu autem primum
moucns mouetur motu quo mouet,ficut primun»
alterans non altcratur. Deinde ibi , Et necejfitas^
t. C.38. Oftendit qus fit neceditas primi mouen-
tis inquantum cft principium primi motus, fcilir
ect ncceflitas finis. Intelligentia enim quse eft
motrix caeli, mouctpropter ipfiim tanquam pro-
pter finem, fine quo bene cfte non poteft:necefia-
rium enim cft illud quo cft violcntum,& illud fi-
ncquo res non poteil bene efle , vel omiie illud
quod non contingit aliter (e haberc.
35) Conclufio ibi, Ex tali igitur principio , ccx, 8<
com. 38. eft, qu6d ji primo mouente dependet ca-
lum , & videmr (cqui Deum efre cau(am efficien-
cem omnium (ecundum mentem Ariftotelis pcr
confequens alia natnra inferiorum , quae a ca:lQ
dcpendct : hoc tamen (equitui ex eo, qu6d mobi-
lia dependent ab immobilibus, &ex co qu6d ca
quae funtad finem,dependent ab ipfb fine.

40 Conclufio ibi, DeduBio autem, tex.com.3 9.

eft , qu6d IntelUgentia apprehendente, fiue intelli- tj.ii, d.i.
gente ipfum primum rnouens, esl perfe^ijfma delc- '*"** ■^**''*
RatiojCjuam ibi vocat deduBionem,eo quod peream
intelleSius , & voluntas ipfius Intelltgentiiz dedtt-
cuntur,& redipiuntur in ipfumprimum inteSigihi-
le. Mediiim duplex. Primum,quia fcmpcr ifitelli-
git , quod nobis impoflibile eft , ibi , Sic
enim femper. SecundumJ ibi , Quoniam &
dileHio, fcilicet, quod cum dcle£btio fequatur ex
adu (vnde & in vigilia fenfiis & intellcdusmag-
nae deleftationf s fiunt j ifl fpecie ver6 , & in me-
moria , qua: iion fuat de rebus adu exiftentibus,
non eftdcle(5btio , nifi inquantimi prsterita, vel
futura,ingeruntdpled:ationem tanquam praefen-
cia)oportet quod in nobiliflimo aitu fit nobiliffi-
madele(5katio:nobili(Iimus autem aftus, eft intel-
Ie£his in apprehenfioneoptimi intelligibilis.

4 1 Conclu fio cft , qu^d In ipfo primo intelligi- Cauf» efi
hilife ipfum intelligente, efi multo altior,& perfe- ^^"^it
Elior deleSlatiqjquam in aliquo intelleEtu ipfum ap~ ."l"^'*'
prehendente.Medium dupIex.Primum ihi,Seipfum

autem intelligit , tex. com. 39. Scilicet qu6d cum
intelledus intelhgit (eipfiim , cx hoc attingit ad
fuum intelligibilc , ad quod aptus natus eft accin-
gere : quia comparacur ad ip(iim,tanquam potcn-
cia ad aChim : ctiam cum attingit ipfum , tunc ad
ipfum rcducitur ; & ita intcllcdJus Intclligcntis
rcducitur ad aclum , & dcledarioncm magnam
afiequitur, vt patet ex prxmifia ; multo maiorem
ipfiim primum incelligendofeipfiim:quiapropter

3uod vnumquodque , & illud magis. Virtutem
lius primi mcdij tangit ibi ,Sluare illud. Secun-
dum ibi,^« »^«"<^y2r,tex.c.35).SciIicecquia mult6
maior deic^btio eft in Deo , (eipfiim (emper in-
cdligence , quam pofTit eile aliquando in nobis:

fed

Metaphyfic^.

491

fct! in nobis eft hoc,<5n6d cum dcipfo, vcl dc ali-
qua exccllenri vcricate aliquid intclligimus , cft
quandoquc iucundirasmaxima.
41 Conclufioibi,£f vttaoMtem vtupte, cA^qaod
Eft vtta. Medium , quia adtus intclleifhis^fiuc in-
telligere eft vita; Deus autcmcft fuus adus, fiue
fuom intclligerc, vt patct cx 11. huius, & patcbit
magis infta 6o.ooncluf
45 4) Conclofio ibi, AStu autem qttod. fecMndkm

^,tx.}9.cft,qu6d Detu eft vtta opttma. & fempi-
terna. Hsc (equitur ex j r.}i-& 35. & ex 41. hu-
ius. Additcriam ibi,I>»c«w» autem Deum. Aliud
mcdium per figniun , fcilicet qu6d ex eo qu6d
Detis eft vita oprima, & fcmpitcrna , & vita apud
nos in folis animalibus apparct , & inde cft,
quod a vul<^ dicitur animal fcmpitcrnum, & op-
dmum:vndc manifcftum cft,qu6d vita, & diiratio
conrinua,& a:tema cft Deo,hxc enim cftDeus,vt
vt hic dicit exprcfsc.
Legeqin hB- 44 Conclufio ibi , ^iatn^ue avtem pMtabanty
bentnr <j. i .8. t.c.40.eft/iu6d Falfa eft opinto PythjgartcorMm,&
i.i.fciUceti* £gMcippfJtcentiHm non efe nobtlttatcm in prtnct-
9*^*^"^. pio hniMCtKodt. Conclufio hxc patct ex pratmiflis
reel,& «>»• conclufionibus iftius qutnta: partis : addit tamcn
ftrfeaitne mcdium,(cilicct quia ipfi non habent rc5him mo-
ctuft. intriit- liaam ad diccndum hoc;pofuetunt enim iftud ex
/***• j. hoc qu6d aliqua principia, (vt fperraata , & fcmi-
^UrMir r* na)e(rcni imperfe^fhota fuis principiaris : hacc au-
& i.d.j.q.j. tera non funt prima prindpia , vt dedarat in li-
<y ***"•» teta.

"'*Zr^*' ^^ Condufio \hi,OftenfMm eft autem,i.c.^ i .eft,
Thf.cir(*fi- 4"^ PnmMm mouens nullam hahet mag^ttMdi-
ntm. nf"- Medium,quia neque finitam , ciim virtutcm

Pais 6.li\>. infinitam habcatjmouet enira per tempus infini-
j)e nmntr» tum;neque ctiara infinitam,quia nulla magnirudo
^K^ cft a<au infinita,vt patet cx quinquagcfiraa vnde-

erreres ^. dmi.

quts lege i» 46 Condufio ibi,v4r vero ijuiay tx.41 .eft,quod
LMdMlfh. <primum mouent nec eft pajfibile , nec alterabile.
^■^- ^•**' Mediura ,'quia k quo rcmouctur prius , & pofte-
gg rius : morus autem localis,qui.cft primus,yt patct

Lete t.etli cx }7. huius,reraouetur ab eo,' vt patct ex } 8. hu-
Tx.t7.i!yi»- ius. Deinde in'prindpio fcxts parris ibi , f^/r«»»
^' aMtem vnam, t.c.^i.o{iendens necc(Iitatem,& nu-

r«d»«i»«< j^gjynj fcparatarum (ubftantiarum ponebat tan-
i^jM. clr ' dem ibi yNobi^ oMtem ex fuprapofitii, cc.4 \ .
ArifiJtoc «/- 47 Concktfio , quod SMnt plMres motores atemi.
ferMt habtt Medium,quia pluresfunt motus C2lcftes,qui funt
LM^lfh. fecundum opinioncm eius 2temi.Hoc autcm rae-
^.hfwt» m dium, prim6 late penra(9at : fecundo fnfiirt con-
fdt Ctuholi- clufioncm i\^,NeceJfe & harum Utionum.
ca.cMif*lfum ^g Concliifio ibi y Etmouens fempiternMm ,&
fi^S* '^» primufnytex.Cj^. cft,qn6d Huiufmodt motoresfunt
mififit^- fubftantia. Mcdiura, quia ipfa mobilia quibus ipfi
fuf» i4.f. fimtpriorcs/unt fubftanris.
V^-& »*• 49 Condufio ibi , Palam itaque, eft, qu6d Tot
**'• funt fnbftantia immabiles y fitte feparatd motrices

erbium , i]uot funt motui earum. Hzc fequitur ex
duabus immcdiatc pracmiflls. Ex quadragefinu
{eprima enim habetur quod (unt plures motores,
& quadragcfima odlaua qu6d funt fubftantiac.

50 Conclufio ibi, §luod ^uidem igiturfintfub-
j?4«fi*,tcx.c.44.eft,qu6d Huiufmedi motores funt
inter fe ordtnati fecunditmprtits,& pofterins.

5 1 Conclufio eft , qu6d t^b Aflrologia debe-
truu accipere numerum motuum cileftium^ihi, Plu-
ralitatem vero. Mcdium, quia harc fola intcr Ma-
themaricas de corporibus caclc(tibus , & motibos-
eomra confiderat.

i f i Condufio ihi,Gj^d ijuidem igfr»r,eft,qu6<l

Plures TtKtMsfMnt incalo. Medium, quia videmns
ad (enfiim vnumqucmque planetarum diucrfis
motibus ferri. Deinde dicit , qa^d wlt affignare
nuraemmmotuura caclciHum (ecundum opinio-
nem antiquorum Aftrologomm,qui(ciUcetcrant
fanofi tcmpore fHo,ibi,5r<i <juod fMnt ,xcx.c.\s -^
addit qu6d fi non perfedc dixenmt:ca in quibus
defecerunt,vel pernos ipfos quacramus.vcl addif- . .
camus ab iis porifllimc dodoribus. Poft hoc ponit y^^ '<*V\.
opinioncm cuiuiHom Afbologi Eudoxi,qui ponc- i.Ctli ^mid
bat in ca\o (phzras }5. & per con(cqucns toti- CemmttHttr
dcra motus ibi, EMdoxus (jttidem igitMr, tcx.c^y. /*>'''•
Deindc ponit opinionem alterius (ciUcet Callip-
pi,ex cuius pofirionc colligit cfle (ph«ras 50. vel
alio modo 47.1icet videatur qu6ddebcat collige-
re 56.fi perfcde pofitio Callippi rcfpiciatur : led
non eft de hoc curandum , quia parum valet. Ex
his pofirionibus condudit ibi, ^uare exfubftan-
tiis , t.c.48. g

5} ConcluCo,(cilicet,quod To/o^crtrtf/Tfyi^- stn eiH
ftantia/ feparatat , & immobiles inctlo , tjut fint InteOigtMtid.
prtnctpta caleftium motuHm,fiue tot principiafen-r fnntfruisi
fibiliaM eftycorpora cdlef}ia,ficut cjuot funt fphirt "^* ^*^ "^
mobtles in ctdo yftMefint fot tjuot pofuit Eudoxus, *'**''
fiue CaUippus^fiue cjttotcumquefint.
^4 ConcluiiO ibi,5f autem nuUam, tex.c.48; eft
qu6d Non funt plures motores huiufmedi yCjuam
fint motiu caleftes. Medium,quia quilibet taliseft
finis,& complcmcntum ahcuiusmotus:quiaquae-
libet talium fubftanriarum (eparatamm cft (inis,
& compleracntura alicuius raotus cxlcftis. Hacc
condufioaun fuo mcdiofalfacft:vndc & Arifto-
tdcs fub dubio,& coriditionaliter pofuit ip(am.
j j Conclufio ihiySed 4/1 Af,tx.48.eft quod Non
plttresfunt motus caleftes , cjuitm fint fphtr£,fiut
mobilia. Mediura , quia non cft lario proptcr (c,
(cd proptcr illud quod ferrur ; & ideo quot bu<*-
nes funt,tot lata efle oportet.

f 6 Conclufio ibi, Qvod autem vnumfit calum, • q.imoJU-
t.c-40. eft, qu6d Tantitm vnus eft mundtis,cjui cttli !J^ ^' ^
ndmine defignatur. Quia fi eftcnt plures in fpedc f]^ i^it^'
conuenicntfe, diflPercntcs autcm numero, videtur qutMtHmi.
quod codem raodo oponcrct efle pliira prindpia
prima difFercnria numcro : hoc aurcm eft impof^
fibile : quia quxcunquc conueniunt in (pccie , &
diiFcrupt in numero,habcnt raatcriam. Licct au-
tcm quinquagcfima (exta conclufio fit vcr.i, me-
dium tamen eius non eft cfficaxjnon enim opor-
tet mulriplicare prima principia ptopter multi-
plicationcm mimdomm,quia ab vno pcflunt efle
plurcs. Deinde ibi, 7raditafuntautem,i.com.fO»
oftendit pcr qucm modum fiii anieceflores tra-
dbauemnt dc hac fdentia : (cilicet magis per mo-
dum fabuljc , & narrationis , quara pcr modum
fcicntiac. Aliqui criam dixerunt Deos multos e(tc
fimilcs aliquibns rebus (enfibilibus , vt homini-
bus rudibus,qui dcrebus immaterialibus non po-
terant intelligerc,fuaderent mclius,cx huius ima«
ginarionc obleruantiam legtim. In hoc tamen re-
&e omncs diccbant , qu6d Deos primos appella-
bant. Et quia Ariftoteles ponebat mundum actct-
nura , dubitari poflet quomodo icicntis ita tardc
eflent inuaitaisRcfpondct (acpc fuiflc inuentas,&
facpc cas dcibtidias, & librosearum , (cilicet pro-
pterdiluuia,& alios cafiis. In principio 7. partis ParsrJib.
proponens ihi,§lua nota circa intelUEium, r.c. 51.
quod ea quac penincnt ad intclle£him prijBx cau-
fx dubitationcm habent, vidctur enim quod ip(a
fit digniflima : quomodo tamcn hoc fit , difficilc
eft viderc. Subiun^it tamai duas conclnfioncs.

Prima

492.

Conclufiones

^i* i.d. I. Prima ihUNamfi non inteBigatScXxctt quomodo

t-^&d.^^. fe habcat intcUeAus primi ad fiiura imclligere:

JrJ^T "^"^ ^ ^^ "^ potcntia , & non in acStu fempcr, non

fl->»fitt? ' videtur c(Ie quid dignifl[imum;fi etiam fit femper

jn adu intclligcndi , & tamen eius a<flus fit alius

ab eo, adhuc non videtur eirequid nobililTimum,

cum nobilitas infitei per aliud,fcilicet pcr a6him.

Sccunda ihi:^mphuj autem, fcilicet quomodo ie

habeat inrclle&us primi ad fuum intelligibileifi-

ue enim fiibflantia ipfius primi fit qusdam fub-

flantia intelle&iua , fiue fua intelligentia , id eft,

iuum intelligere,quacritur quid intelligat, (cilicet

vtrum fc ipfum,an aliud ? & fi aliud, vtrum idem

femper,aut mod6 vnum,& mod6 aliud ?

90 57 Conclufio,quam per modum quxflionis

proponil ih\,Aut vtritm dtffert yt{i,(\\\od Nshtli-

fM a^tts inteUeHut efi ex nohtlitate alltu intelligi-

bilis. Medium,quiainconueniens,& indi^um efl

meditari,fiue occupare intcUeftum circaqu^damr

fcilicet vniuerfalia, quod non eflet inconueniens,

fi ipfiim intclligcre ex fe hateret nobilitatem , &

non cx fuointelligibili : ex hacinfertur

B*fit enim jg Conclufio ihitPalam fr^o,fcilicet, qu6d Citm

alftupoten^ i„fgllgQ^ CJ-/««w intellifrthtle fit quid nobtUfi-

ttz CBgnttlU* > ( /- * ;;• r J /■

fittturam fftum , oportet quodjuum tntelh^e fit quid nobt'
frinclfiorum lijfimumy& honorabilifiimum.
*t^'*»^t^ d- ^9 Conclufio ihi,Et non tranfmutatur,eQ:,(]u6d
i^-&91>"i»f Jntelletlus primi non tranfit de vno intelltgibtli ad
^liud. Medium duplcx. Prinium ibi , lidtgnius,
fcilicct, qu6dcum intelligat quid digniflimum,vt
patet ex ptaEmifTa, fi tranuret in aliud, rranfirct in
indignius;quod fuae nobilitati non conucnit. Se-
cundum ibi,C^ jnotus ^«j^«»,fcilicet,qu6d tranfi-
re dc vno intcUigibili in aliud eft quidam motus;
tnotusautemprimo mouenti noucompetit,vtpa-
fet ex 4.& ;. partc huius duodepimi.
». ^ i.d.i. ^o Conclufio ibi, Frimum ^utdem igitur,tcx.c.
i» priptis j , ,eft^ qu^ j IntelieStus primt non eH differens po-
**"■' ' tentia af aEfu intelligendt : fed efi idem quodfua

iniefligentia.fiue futtm intelltgere. Et in hoc folui-
tur jjrima illarum duarum quaiflionum, qu£c mo-
XX fuerunt in princjpio huius 7. partis. Medium,
quia d fu^ poteptia difFerret ab a<3u , videretur
qu6d€-ontinuatio , fiuc adus intcHigendi, eflet ei
C*Hf» laht- laboriofa ficut & nobis. Nota tamen, quod licet
tiit^ctfnor- ^^^" ^°' '^°"<^l'^^o ^t vera , medium tamen eius
t«nteiu*ftp. non efl necefiarium, fed probabile. NoneiVmfi
potentia difFerat ab adtu , ptopter hoc adus ipfe
erit laboriofus , nifi vel ipfum , vel aliquod aliud
concomitans ipfum,fit contra naturam. Ponit er-
go hic Philofophusmedium probabile,quiafupe-
rius iuquaEftionepofuitnecc(?arium,fcilicct quod
(1 intelledlus primi cflet aliud a fuo intclligcre,
non eilet nobilifllmum, cum fuum intelligere lu-
beret ab alio.
gj <3i Conclufio ibi, i>«We/>/i/^w7,text. coin.ji.
eft,qu6d Jpfumprimum nointelUgit aliud afeip-
fo. Et in hoc foluitur 1. quarftio, Medium , quia
cum ipfum intclligere nobilitctur a fuo intclligi-
J3ili,vt patet cx quinquagcfima fcptima,& non ex
fc,(alias intclligere vniuerfalia , & occupari circa
vniucrfalia intelligenda eflet quid nobile)fi inccl-
lediis primi c^m fit idcm quod fuvim intcUigcrc,
leirehunt t. 9"°^ ^" pra;mi1Ia patet,intelligcrct aliud aic ipfb,
4t.f»r.i (y- "obilitatcm haberct ab co. Confidcrandum qu6d
L^ndulfhum Philofophus inccndit quod Deus non intelligat
4i s-f^r.fui ^liud a fe ipfo, inquantum intelligibile eft pcffe-
lt'r. l 7'!' ^^^ intcliigentis, & eius nuid, ?ft intelligere ; ta-

jut c ".(y 7. ^•- . \ 1 i. r •

tnc 4.16, ^^^ "°'^ leqmtur quoa ahqua fmtei ignota:narr

Trt hacnn-,
clufitne yida
D.Thomant

Franc ■

fonfq 4. c um ipfe fi t priraua? principium omnium,iutelli-

gcndo fc,& fuam viitutcm,perfccbe intelligit om-
nia ad qua: fua virtus fe cxtendit. Deinde ibi , &
efi intelltgentta,ohiicit contra pr^mifTaduplicitcr:
quia fi primum intelligit fe ipfum , & ipfum efl
idem quod fuaintclligcntia,fiue fiium intelligere;
ergo in tali intelligerenon eft aliud quam intelli-
gentis inteliigentia:fcd hoc non videmr,quia fcn-
fus,& opinio,& fcientia , & medWatio fempcr vi-
dcuturefre alteriusjprincipalitenetfi aliquod ifto^r
rum eft fui ipfius , ficut aliquis fencit fc fcntirc,&
fcit fe fcirc,hoc eft exanncxo.

61 Conclufio ibi , Aut tn quibufdam, cft,qu6d T.c.9.y d»
In ipfoprtmo cumfit cjuid immateriale,efi tdem in- -^»"»» *''■
telltgens , & tntelligtbile. Medium, quiain rebus 3**'"'^»
materialibus prout funt fcita:,fiue fccundum fcie^
tiam pra6ticam,fiueTheoricam,idemeft fcicntia,
& res, fcihcet rcs fine materiajvtidem cft domus
vt domus finc materia,fiue qux eft in mentc arti-?
ficis , & fcicntia domus , vt patct dccimafeptima
feptimi in textu. Et fimiHter in Theorica ratio
rei,& ipfa res,proutipfa eft in anitoa,& cius intcl-
ligentia idemfunt,flue cognitio j efgo mult6 mar
gis in Deo. Et in hoc foluuntur praEiT^iflae dubir
tatjones. Patet enim qu6d folijm in Deo eft in-
telligentia intclligibilis, cum idem fit intcUedus,
& intelligibile:& idem eftin cointelligcrc, & in-
telligi a feipfb.

63 Conclufio ihi, Adhuc autem refiat,tt\.c.^i.
quampcrmodum dubitationisproponit. Eteft,
qu ud IntelleElus primi tntelligit non componendo: 'f.x"qTvi.
fed permodum imelkiius fimpUcis apprehendentis art.x^.
fimpUciter cjuiditatem rei. Mcdium triplcjt. Prir
mum ibi , Tranfmutabtt enim, fcihcct, quia intel-
ledus qui intelligit componcndo , tranfiniUatur
dc vno intelligibili in aliud , modo intclligcndo
vnamcomplexi partem, mod6 aliam. Itcm, inrclr
ligendo modo parcem , modo totum. Secundum
ihi, Aut indtuifibtU,(ci\ictt quia omnc quod non
Iiabct matcriam(ficut cftprimum)eft indiuifibilc;
& idc6 compofirioncm circa fe ipfum non potcfi
faccrc, ficutintelledus humanus:fuper quo vcrbo
nota cxpoficionemS.Thomx. Tenium ihifsyf ut
tjuod quidem,£ci\ictt quia intellcdus , qui intclli-
gitcomponendo,non habct fu^m pcrfcdioncm,
fcilicct verum continuum,cum veritasnonfitnifi
circa. complcxioncm:ipfum autcm prirnum fliam
perfedioncm ,& nobilitatcm continuo, & a:fer-
naliter habflt. Dcinde quaerens in principio ,8. Pars I Jib.
partis ihi,Perfcrutandum autem, tex.coiii.ji.quo-
modo bonum fit in vniuerfb;fcilicet vtrijiii fit bo-
num intrinfecum, quodcft fbrma uan bonum cx-
rrinfccum feparatum , quod cft finis. Probat pan-
dcmibi,v^«f vtroque modo.

64 Conclufio,fcilicctqu6dl^ro^«f</?or««i»w- ■^rgu^Htnti
dorum eft dare bonum in vnitterfoi Cuius declara-
tio eft a fimiii : quia ficut in 9xercitu,qui non h^-
bet vnitatcrn. (jontinujtatis , fed vnitatem cuiuf^
dam ordinis,fic & in vniucrfb. In excrcitu autcm
eft darc bonum intrinfc<;um , fiue bonum formx,
fcilicct ipflim ordinem , fiue difpofitionem excr-
citus \ & bonum exttinfecum cum fiia forma,quac
confifHt ih ordinc , & difpofitionc panium ; bo-
num autem extt infccum eft finis , in qucra totuiQ.
vniuerfiim ordinatur.

6 j Conclufio ibi,£f magU i/?f ,eft,qu6d Secun-
dum iftorum bonorum eft magig finis prtmo. Me-
dium cft , quia primum eft propter fccundum,fi-
cut in cxcrCitu ordo ipfius eft propter Ducem.
66 Conclirfio ibi, Omnia verh,ttx. com.ji. cft,
^uod Omnia <^u* fttntinvniuerfo funt ordjtnata

feu

i

« mtntrt c.
x7.t1.Hiff.

MetaphyficjE.

49S

intelSti vt f"* '^*"*** *^ »f«»f wr^Mediamjquia ordinantur
hic exfmit omnia ad vnum nnem.

dift }o.i.f<t 6j Conclufio quam proisac ibi ,fed qHemddmo-
imfcn. dxm, eft, qu6ci Non omnutfunt dqHoltter ordind-

93 /4. Mcdium,quia qudrundam adboncs, vt corpo-
rum coeleftium,& fubftantiarum fpiritualium, fi-
ue Intelligentiarum ordinatz funt omninp:vnde
comparantur adionibus liberorum in domo pa-
trisfamilias:(cd adiones infcrioru frcquetcr defi-
ciunt i ie6ko ordinc, fcilicct aui propter libenate
.arbitrij, vt in hominibus ; aut propter indifpofi-
done matcriiB.Vndc huiufmodi adtioncs copara-
tur adtionibus {cruoru,& beftiarum, qui no intc-
dut ad bonum commune,{edconferuationem fiii
ipfius,vel conftitutione , ira6 frequcnter ad con-
trarium. Et addit ibi , Dic» OMtem puta , t.c.J3.
quod quantum ad inftitutionera omnia funt
xqualitcr ordinata : (cd quantum ad hoc , qu6d
jcommuniceiit, fiuecomparentur ad bonum vni-
uerfi,non. Haec enira duo requiruntur in ordinc
«liquorumordinatonun.diftindlio fcilicct, & di-
fHndorum conucnientia ad bonum commune
totius. Deindc inicndensprofequi de ordinc vni-
oerfbrufB fecundum opinionem aliomm mani-
feftat prirao quid intcndit ibi, Qtucitnqiu veri,
t.c. j 3. Deindc ponit quandam opinionera anti-
<juofum,(cflicctqu6dorania funtcx contrariis:&
dicit eos in tribus dcfedfrc, & quia dixerunt rcs
dlc cx connariis , &quiadixcrunt omnia ex eis,
& quia dixeiunc quod omnia gcncrantur ex eis,
ibi, Omnes enim ex contrariU.

\.d*Gs». 68 ConcluGp ibi , Impojftbilid enim , eft, quod
**J°* Opinio dieenttum ret ejfe ex contrariis efi incon-

Meniens. Medium , qnia ea ex quibus aliqua fiunt,
debcnt eflc pafEbilia ab iouice,vt (cilicctper hoc
rcducantur ad vnum mcdiura:contraria vero (e-
cundi!»ra (e furapta non pariuntur ad inuicem,nifi
ratione materix cis fubicdbc , quod ipfi non adi-
gnabant ; & idc6 ratio eftcontra£os,non autem
contra Ariftotclem qui tria principia pofuit , vt
patet coHclnfionc 9. huiuc

94 69 Conclufio ibi,-^/j; ffro. tx.5}.cft,qu6d F4/-
I , thyf. ttxt. fa efi opinio difentittm alterum contraru^rum ejfe
'V^: S^ & matertam fiau dicebant ali^Mt antitjui. Alij in-
'c^Z ** ''luale , & aquale , &vnum ponebant multa ejfe

frincipiayattribuentes ituqttalitatem, & multitu-
dinem materia,aii]tMlitatem vere,& vnitatemfar-
m^,. Medium^quia cum maceria vna,& eadem fit
fufceptiua concrariorum ( vr patet cx 4. huius)
non poccftin fua cirentia contrarictatcm habere
ad altcrxim illorum.

70 Conclufio eft, quod Optnto dicentiitm omnia
ejfe ex contrari» efi inconueniens. Medium du-
plex. Priraum ibi, Amplitu, (cilicct cum in om-
ni contraricutc includatur priuatio' , vt patct cx
31. decimi; pcr confeqaens (Jcqucrctur qu6d raa-
lum cilct principium oranium , practcr quam ip-
fius boni, quod eft principium. Sccundura ibi,
Altj autem , fcilicct quod ifta pofirio difcordat ^
famofis Philo(bphis , qoi poiuerunt folum bo-
num etfe principium.

7 1 Conclufio ibi , Altj vero hac tfuiderit. t. cora.
54.eft, qu6d0^fo alieiuontm dicentium folum
honttm ejfe priacipittm , efi infufiiciens. Medium
quia non aiHgnauerunt qualicct fit principium,
vtrum vt fini$,auc vt mouens,aut v^ forma.

72 Conclufio ibi , Inconuenienter autem , cft,
quod Opinio Empedoclis dfcentts litem , & ami-
eitiamejfe prima principia rerum eft ineoueniens.

Medium duplex. Primimi ibi , vf Mtn/M «» m,
(cilicet , qu6d cum dixit amicitiam tam princi-
pium moriuum, quim marcriale , non declaratur
per quem modum hoc poftet cfte , dato qu6d fic
vcrum , cum tamcn ifta diueda fint. Sccundum
ibi , fnconuemens atttem , text.com. 55. (cilicer,
qu6d lis habet natunm mali j inconucnictu au->
tcm cft ponerc ptincipium rerum ip(um raalom.
7j' Condufio ioi, Anaxagoras asttem ,x.c.$^. cft,
qu6d Opiffio Anaxagora dicentis intebilltm, re-
rttm prtnciptum ejfe, eft infufiiciem. Medidm du-
plcx. Priraum ihi, InteUeflitt enim , (cilicec, qu6d
ciiirf intelle^his agat propter finem , debuit afli-
gnare aliam caulam prxtcr intcllcdhim , fcilicct
finem propter quem agit ; nifi dicat ficut dixit
Ariftoteles6z. &63.huius:fcilicct inDeoidem
cft intclIe<Stus,& intellcdxrai,& ide6 non agit in-
tclligendo , (cu concipiendo fincm alium a fc
ipfo:(cd propter feipfum. Sicut ars medicinz,fiuc
(anitas , qusc cft in mentc mcdici , agit propter
(eip(am,inquanmm agit proptet (aniratem,quam-
uis non propter eandcm in numero. Secundum
ibiylnconueniens autem , t. c. 5 5 . (cilicet , quod fi
vcracftopinio anriquorum , dicentiura princi-
pia renira eflc concraria , dcbuic aflignare aliud
principiura , quod cllec concrarium bono , fiuc
intcllcdhii ; hoc autem medium non arguit ab-
(blutc , (cd ex conditionc.

74 Conclufio ibi ,Omnes autem coatraria , tcxt. 9^S
com.^6. cft ,qu6d Opihiodicentium principia re-
rum ejfe contraria fuit infufficiens. Medium qfia-
druplex. Primum ibi, & ^uttre hac <]uitUm,l[ali-
cet, qu6d per eam non poteft reddi rario , quare
qucdamcntiurofiintcorrupribilia , &qu2dam
incorruptibiliajCum fintex cildera principiisjvn-
dc ad euitandum hoc incoqucniens quidam di-
ccbant res efle ex non enrc , aliqui vcr6colIencc8
diuerficacem a rebus dicebanc omnia cfTe vnura,
vc Parmenides,& MclilTus, vcpacec in i.^hyfic.
Secundum ibf, AmpUmpropter cjuid , (ciliccc,
quiapcriftam pofirioncmnon poceftreddi rario,
quarc generacio rerum fic perpecua , nec poteft
oftendi , quac fit caufa vniucrfalis gcncrarionis.
Tenium ibi, & duoprincipia,(id\icet , qu6d cum
ipfis concrariis diucrfa conucnianc, vcpoce diucr-
fae adioncs , & diuerfi cfFe^hus ordinari ad aliud
principium principalius ipfis concrariis, quod
fic caufa huius diucrficaris; & hcc quidem fcqui-
tur concra ponenccs Ideas. Cuin enim fin^aria
ahquando finc, aliquando non finc, & per confe-
quens ahquando panicipcnc ipfis Ideis, aliqnan-
do non^oporcebacaflignarc aliquod alind a feip->-
fis,quod caufec iftam varictaccm in fingularibus
ipfis. Quarcum ibi, & aliis ^«u^,fcibcec quod
cum prima Philofbphia fic de primo principio,
& non dc (ccundo concrario,, fi primum pritxri-

!>iura habct conttarium , oporrebar aliam eile
cicntian ifU conttariam,qux fit dc illo c5trario:
(ed hoc eft inconueniens , vt (equitut ad opinio-
ncra Ariftotelis,qni ponit prindpium non habe-
rc aliquam contrarictatem:omnia autem contra*
ria habent matcriam,vt patct ex 46.10. vndc (e-
cundum eura>& fccundura veritatem,huic fdcn-
tis non cft alia contraria , fed folum igno-
rantia.

7/ Conclufio ihi,Amplitu fi nonfi(i,qn6d Opor-
tet alitfuat fubfianttat aitas a fenfihthbtu efieiAe-
dium ,quia alias non edet primum ptincipiu, nec
ordo in rcbus , vt afligtutus eft , ncc gcncrario

perpccua.

494

Conclufiones

perpetua>Aec motorcs:fed fiOTper vnius principij
comiptibilis e(Iet aliud principium corruptibile,
Scficin infinitum , vt vifum eft aliquibus Meta-
phyficis,& naturalibus,& videtur hacc yj.eflcea-
dem cum 49. huius.
og 76 Conclufioeft, f{\i6AOpimoponetttiumquaf-
damfubJiantiM fep4ratM & nunuros, eft income-
aiens. Medium eft quadruplex. Primum ibi , Si
autemejent. t.c. 56. lcilicct , quia talianonpof-
fimt erie principiareru,vel (altem non fimt prin-
cipia motus, cumfintvniuer/alia. Secundum ibi,
Adhuc quomodo , firilicet , quod /ecundum hoc
non videtur pofle aflignari principium magnitu-
dinum , cum non fiant cx non continuis. Non
enimpotcft dici, quod numerus fit principium
efficiens , vel formale ipfarum magniwdinum.
Tertium ibi , At vero nullum , firilicct , quia circa
Ideas & numeros non innuitur contrarietas , fi-
cut principium agendi , ncc ficut achi mouentia,
feuagenria ; indc fequeretur ipfaprincipianon
cfle a"du, fed potcntia , & ita generario noncflet
pcrpetiu & ipfa gcncrabiiia , comingentia , nec
etiam fempcr : fed continuantur , vt fcilicet fuit
conclufum 35. huius; crgooportct darcahqua
principia rcrum. Quartum ibi, Adhuc tjuomodoy
eft qu6d per iftam pofitioncm , non oftcnditur
proptcr quam caufam numcrusfitaliquod vnum,
vel proptcr quod anima & corpus, & gencralitcr
forma & materia fiant vnumjnifi dicatur ficut di'
xit Ariftotelcs ii. o£bui huius.

77 Conclufio cft, qu6d Opinio dicentium diuer-
fos ejfe ordines rerumy& in qualihet ordine ejfe ali-
^juodprincipium,ficut fitit opinio Pythagort, pofi-
tainfine i.partiifeptimi,t.c.^. eftfalfa. Mcdium
duplex. Primum \\)i,Dicentes <iM/m, fcilicet quia
tunc fubftantia vniucrfi cflct inconncxa,quod cft
contra66. huius. Secundum ibi, &principiay
fciliicet , quia tunc non eflet vnum rerum princi-
pium, fcd multa.

78 Conclufio eft , quod Fhu^ eft princeps totius
vniuerfi. Mcdium , quia cntia panicularia vo-
lunt clle bene difpofita , vnumquodquc (ecun-
dum naturam fiiam ; .ncc pati difpofitioncm fibi
contrariam; crgomultomagis crit difpofitio bo-
na in toto vniucrfb. Scd contra bonitatem difpo-
fitionis eft multitudo principioriun , fiib aliquo
vno non contcntorum : ficutcflet inconueniens
efle diuerfas familias fibi inuicem non commu-
nicantes;oportet ereototumvniucrfum efle ficut
vnum regnum,velficut vnusprincipatus,&qu6d
ab vno Rege , feu Principc gubernetur , qui eft
Deus altiflimus. Prim6,praemittitmedium huius
78. ibi, Entia vero nolunt. Sccundo , infert can-
dem ibi, Vnus ergoprinceps, qui eft benedi^s in
iscula.

Finita iam colledione Conclufionum illarum
Metaphyficac , quas aflienare curabam, quae funt
in vniuerfb 378. nunc fupcrcft dubitationum fb-
lutioncs , quac inprincipio vndecimimotacfue-
runtfubiungercpaJrsufquc hufus fcicnriae ex qui-
bus folutiones huiufmodi poffijnt haberi ( provt
mcmoriac occurrunt) annotare , ex quibus etiam
dubitarionibus , fi diligenter infpiciantur , patc-
t^ilnt nihilominus fbluriones illarum rarionura,
quai contradubitationes illas contincntur in tcx-
VtntM X. tu,contra argucntes. Eft ctgo veritas dubitario-
qiuftMuu. jjjj prini«,qu6d Sapientia e/t vna fcientia , fcili-
cetfcientia vniuerfalis^ejua confiderat ens,& prin-
cipia eiui , & contrarietates eius communes , vt

TW. 15.
OfiC4i» ton-
itm3iotu t.
CeMelogij.
Senttnti»fa-
fr»exx IUm-
dts Homeri,
vt in textu
netam.

97

idcm,& diuerfiim,prius,& pofterius,& fimilia,vt

haberi poteft ex 5. 6. & 7. conc|ufionibus primi,

& ex 8.quarti,&cx j[.fi;xti,&px ^.vndecimi. Se- VerUu %.

cundac aurem dubitationis veritas eft , qu6d Fna j«*/?i»»« .

eft fcientia-yfeilicet Metaphyfica,quit priHcipaliter

confiderat principia demonftrattonis prtnta .-cuin

ad ea pertineat confidcratio communium , qua:

funt termini iftorum principiorum , ficut cns &

non cns,totum,& pars,& huiufmodi.Hacc antem

vcritas planc habetur ex decima 4. libri , & cx

cxStauavfldccimi. Tcrrix autem dubitationis; & vtritiu t.

fimul quanae vcritas cft,qu6d Vna fctenttas fcili- j«*)f.(j» 4,

cet htc,eft de omnibus fubftantiir,& accidenttbtu:

Licet fit principalius de fubftantiis,& inter fub-

fbmtias principalius agit defubftantiis feparatis,

& infennbiUbus,& de omnibus iftis, inquantum

ha?comnia conucniunt in vno gencrc, fcu potius

in vno gencrali fubicdlo, quod eft ens. Haec au-

tcm patet cx 3. & ^.quani , & fineprimae parris

quarti,& feptima vndecimi. Veritas quintae du- Fm//«r j.j|^

bitationis haec eft , quod H^tc fcientia confiderat

omniagenera caufarum : De efficienti,& materia-

li, & fmali fimnl patct ex j. partc feptimi:de ma-

teriali, & formali diuifim per totum od:auum:de

finali autcm patet cx vndccima primi , & ex 36.

38.64.65.66. duodecimi,& in 36. duodecimi hu-

ius fbluitur argumcntum in contrarium fadum:

demoucnte, fiue efliciente ; patet ex 16. 30. 5 j.

j6. duodecimi, & ex nonnullis aliis eiufdem

libri ; & de omnibus caufis infimul patct ex 2.

parte 1. libri.

Veritas fextae dubitationis eft, qu6d Licet hac 98
fcientia principalius agat de fubFlant tUfeparatis; ^'«'V« 6. ^ «.
tamen deomnibus confidcrat , quamuis non de
fcnfibilibus,inquantum funt (enfibiles , & mobi-
lcsjhoc enim proprium Phyfici eft : fcd inquan-
tum funt fubflanrijEjVcl inquantum funt entia,&
hoc patct ex 36. feptimi,& in primo libro in op-
pofitionibus in illo capitulo ibi , quicuncjue qui-
demigiturvnum, text.com.ii. in finc,fcilicet antc
illud capitulum, Pythagorici quidemigitur voca-
ri,text.com. 1 9, vbi dicit, quicunque vero de omni-
bus. Vcritas feptimaequarftionis cft , quod Afa^ f^tritat 7.5«.
thematica nonfunt feparata fecunditm rem afen-
fibilibus,quamuisfeparenturfecundiim rationem
abeii. Et hoc patet in principio 13. libri , vbi de
hoc difputant vfque ad illud capitulum De ideis
autem, text.com.2, Veriras o^aauae qusftionis eft ^*"'*' '•?*•
quod Citm nuUa fcientia particularis demonftret,
quod quid eft fuiproprij fubie^i,nec fi eft , vtpa-
tetex i. & i.fexti , relinquitur , quod ad hanc
fcientiam,qua principia aliorum confiderat, perti-
tteat de eis inquirere , ficut concludebatur in ea-
dem odliaua dubitatione circa principium vnde-
cimi. Vnde ratio hoc concludens ibidem eft vcra.
Vcritas nonacdubitationis eftjquod Htcfcientia V*rittu$.^u.
nonfolum confiderat communia :fed etiam princi-
pia rerum intrinfeca , fcilicet matcriam , & for-
hiam,ficut patct ex fblurionc quinrae. Confiderac
autem haec intrin^eca non fblum fingulariter:f^d
& vniuerfaliter. Veritas decimac eft , quod Fhum Veritae 10. j.
& ens non funt genera ,fed analogice , ficut patct
ex 2.quarri,4z. fcptimi,&ex 12. & 1 3. decimi,&
cx prima vndecimi. Veriras vndecimac eft, qu6d Vnltat i i.j.
'Provt vniuerfalia funt principia , fcilicet in co-
gnofcendo:genera funt magis principia , quamfpe-
cies, cum fpecies diffinianmr per ea,& non ^con-
uerfb,ficut patct cx 38. fcptimi:funt enira fimpli-
ciora. Quod enim genera diuidantur in plura,

hoc

Conclufiones MetaphyCc^. 49^

VeritM it.
AL»9.

VtriiM T j .
fiitnit.

59
VeritMi I y.

VtritMi I 6.

quiftJtUMn

f»nititr,ipd»

hoc eft , quia contincnt plura in potcntia , ftd
ipccicsplura inadhi; fpecics tanacn funt magis
(Uuifibiics per modum rcfblutionis compofiti in
fimplicia. Vcritas duodccimac cft, quod Nthil efi
in ' renun fiaiura exifttns frtxer fi,:ful*rtd , ficut
patct cx 39. & 40. feptimi ,& cx i8. duodcciau,
led omnia vniucrfalia fiint in confidcratiouc in-
tcllcdus abftrahcntis communia i propriis. Vn-
dc dc rebus non vniuerfaliccr exiflcntibus , fcd
vniucrfalitcr cohfidcratis fimt fcicntiz. Vcritas
1 3. & 14. efl , quod AlujHafiA^'Mntiafeptrata k
fenfibtltbitt eft yfcilicet frirru motoris , ficut patct
cx 4. parte , & cx 14, conclufione feptimi , & 6.
par. 11. libri, & ex yj. concluf. eiufdcm : non ta-
mcn funt idex rcrum fenfibilium , vc l^btonici
pofiicrunt; quoram pofitio improbatur i. libro,
in oppofitionibus vcrfiis fincm in illo capitulo,
.^iji vero ideat pofuerHnt, tcx. com. zj. Improba-
turctiam 14, 13. 14. 38. 39. &40.concluf. fcpti-
mi,& in 4. panc o^ui , & ii.concluC noni , Sc
in 3. parre dccimi ,& in 11. z i . 19. 76. conduC
duodccimi,& latius in 15.& 14. libris Mct.

Veritasquintacdccima: efl, quod Forma eft ma-
gii princtpfitm , tjuam materia , & perfeQint , vt
patct ex j. hbro, vbi difbnguicur nomcn naturae,
& cx 4. feptimi, ficut & a^is cfl prior, & princi-
palior quam potencia , vt patct cx 3. panc noni,&

24.concluf duodecimi. Veritasiy. 18.&19. cfl, exveritate
quod Nec vnttm , nec ens , nec Mathematica , nec * ' • *«*««"
Unea,nec fuperficies funt principia rerum, citm non 'f "* '
fint JMbftantuc , licut patct cx 41. lcptimi ,& ji. ,j ^^ ,-^
vndccimi,& exprincipiodiiodecimilibri. Vcri- qtufi.
ras vigefimx efl , qu6d Prima principia rerum Vtritai xo.
funt JuhftantiaSicut patct ex 4. j . & 6. pane duo- ^"fr
dccimi, & defubflaiitiis vniuerfalitcrcompofitis aiufl.
potcfl cflc fcienria quxdam , & fubflanriar fim-
plices , & infenfibilcs , & fcparato: pertincnt ad
cognirioncm intelicdhialem, & fcicntialem , cura
& imaginaiionem cxccdant. Veritas vigcfimx
primx , cfl ficuti in 3. parteduodcdmi libri , pa-
tct , quod Principta rerum intrinfeca,fcilicet m*-
teria,& forma, dtuerfafunt itt diuerfis : fed prin-
cipium cxtrinfecum , quod cfl primum moucns,
vnum cfl omnium , quamuis mouenria fecunda,
fiuc caufara fint diuerfa , quod quidem mouens
primum efl vltimus finis ,qui efl Deus gloriofus.
Ipfe namque,ficut cx 31. 33. 35. 39. 78. conclufio-
nc duodecimi , efl Primum mouens immobile,
primum imelligibilcprimum appetibile, cxli na-
turxquc principium , ac torius denique Princeps
vniucrfi,& quomodo cx ipfb,per ipfum,& in
ipfo fimt omnia,!pfi honor, & glo-
ria in fiecula fxculorum.
Amcn.

Fims Condufwnum Metaphyfcarum.

?e#

i

R P F

lOANNIS DVNS

SCOTI

DOCTORIS SVBTILIS

ORDINIS MINORVM

Qu^ftiones fubtiliffim^ , in Metaphy-
ficam Ariftotelis.

(um fiArmotationihM

R. P. F, MAVRITII DE PORTV HIBERNI
eiufdem Dodoris fideliffimi quondam interpretis.

Vi^mter nco^lte^ahmfinitisnjltiisyf^ mendu^uibuj ijbiquejcatebantycapigatt,
Hotu marginalibtu^Scboliu-!^ Summariu in textum infirtu ,
magno Ubore exomatA.

PwR. P. F. HVGONEM CAVELLVM HIBERNVM

Ordinis Minorum in Conucntu Sandx Mariac dc Aracacliin Vrbe

S.ThcoIogijej>rimariuni profcflbrcm emcritum,

c^uAttiin hacimfrefmne Adduntur liher decimui ^ duadecimui
^ui bttcujifue defiderdb^ntttr.

Si0ti Oftr. tem, IV. "^ '

m/ H vr.:

IQM

*w'A

R. P. F.

LVC.E VVADDINGI

HIBERNI

De Qu^ftionibus Dodoris fubtilis
in Metaphyficam.

C ENSVRA,

VLLVS ctrcaiftudoptisJcrupulu^occumtjDm^
nes Scoti effe fatentur. Ctrca tempUs duntaxat
aut fcrtfttonu ordinem duhium inde exoriripotefty
Cjuod tn Commentariis Oxonienftbus in Magi-
^ftrum Sententiarum , opas hoc , ^ vicifttm in tBo
opere Commentarios citet Oxontenfes, In 4. dtfii,
qu^, 5. /. Secundum hoc ad primam rationcm , citatfe tn ith. 9,
Metaphjf, ^f cpuod ihi ait : ad vltimam formam ^fifimul tempore
cum altis formis introdi4Citur , non effe mUtationem , traBat Ith. 9.
quaft. 14. numero ^.*vhi ad veram mutationem docet requiri ^ quod
priuatio duratione pracedat formam. ^Deinde lih. 5. ^tetaphjf
qudft^j.numero i^, citat DtftinBionem X 1 1 1. Ithri fecundt Sen-
tentiarum , ^ ni^nero 17. DifHnBionem X VI L Lthri prtmi. At
fipe occurritpVt notat Maurititis hoc loco ,Scotum citare in aliis
operthus , cpiod communtter in talthus lihris , 'vel lihrorum diftindio-
nthas ifiue capitulis , non afe ,fed ah aiiis tra^kttur •, idqtie ex ipfo
modo citationis coUigt poteft\ his enim 'vtitur 'verbis dicitur , tra^a-
tur , ponitur , nonje dtxtjfe , tracfajfe, pofiiijfe , aut expoft^fffe refert,
atque ita eo loci att ponitur Diftind. XIII. feamdi lumen eflc
Scoti Oper. tom. V L Tt 3 (pe

foccicm lucis. Jtaque ante Commentanos Oxonienfes , quAftionei
has etim fcripfijfe opmor ,fedpofi alteram elmuhrattonem tn Meta-
thyficAtextumstn comperto efi-^quippe tliam frequenter in hoc opere
citat, vt videre licet ex Itbro 7. quAft. x. ad prtmum» ^ qnifi. 7.
numero 5. ^ qu^fi, i^.adprimumy^ Itb. 8. qu^fi. ^.jf. Ideb aliter.
Opuf efido£tifiimum, ^ luculentifitmum , fedincompletum :hucuf
que enim circumferebantur qu&fitortes in nouem duntaxat libros
priores j de reltquts,qua in hac imprefiione adduntur^ meum iudicium
adeafdemprAfgam,

»— ^

r i.

ri

ZL

,<>,

\\ ,.T- ,^>Mt»

INDEX

I N D E X

QViESTIO NVM

/ K
METAPHISICAM.

QvjiiT.t

IL

III.
IV.

V.

VI.

VII.
VIII.

IX.

X.

LIBRI I.

Trum fabic^um Mcu-

phyficae Ciz cns, inqua-

tum cnsjvcl Dcus &

Intclligcntiac? 510

Vtriim h«c fit vcra : Omnes homines

naturafcire d^Jiderant ? 5x4

Vtrum prudcntia fit in brutis > 518

Vtrum cx cxpcricntiis gcncrctur

ars> 5»9

Vtrum cxpcrtus non habcns artcm,

ccrtius opcrctur , quam artifcx

incxpcrtus ? 537

Vtrum omncsgcncrationcs & aftus

fint circa fingularia ? 559

Vtriim Mctaphyfica (It pra^icaPj^i

Vtrum (pcculatiua fit nobilior pra-

(k\z3i} 544

Vtrum ad Mctapfcyficam fpcdct

Cognofccrc omncs quiclitatcs?545

Vtrum vniucrfaliora fint nobis no-

tiora? j49

LIBRI IL

QVifST. I.

II.

UL

tv.

VTrum prima principia fint na-
turahtcrnota? 551

Vtrum difficultas cognofccndi fit
cx partc intcllc^lus , vcl rcrum
cognofcibilium ^ 535

Vtrum (ubftitiac immatcrialcs pof-
fint incclligi a nobis lecunaum
fuas quiditatcs pro hoc ftatu?
ibid.
Vtium fit ftatus in gcnere caufa-
Scoti O^er. tom. l y.

rum?

61

V.

VI.

Vtrum fit proccdcrc in infiniti;m in
cfFcdhbus? ^C%

Vcrum infinitum poffit cognofci a
nobis ? ibid.

vnica.

V

LIBRI IIL

Vrum Gcnus pra:dicctur pcr

fc dc DifFcrentia.^

573

LIBRI IV.

QyjtiT. T rTrum cns dicatur vniuocc dc

omnibus? 574

■ y

1 1. Vtriim ens & Fnum fignificcnt can-
dcmnaturam.<? j8o

1 1 1. Vtrum hoc principium : Imfojfibile
eji idempmul effe O* non ejfe, fit fir-
miffimum? 589

^ ^* Vtrum inter contradiAoria fit mc-
dium? j9i

V. Vtrum pars fupponat pro toto.*' y 94

LIBRI V.

QviesT.

VTriim finis fit principiuni , &
caufa ; & Vrriim fit caufa
ipfi agcntb&maximc caufai 59 ^
II- Vtriinicaufa in adbuj&cffedtusin
aitufintfimul? 599

m- Vtriim nccclfaria haboant caufam
fuicfrc.*' <>oi

I V. Vtrum diuifio Vnius in vnum gcne-
rcjfpecie, & numcro, & propor-
tionc fic conuenicns ^ 604

Tt 3

Index.

V.

VII.

VIII.
IX.

X.

1

XII.

XIII.

QvyEST.

ir.

IIL

XV-

Vtrum cns cJiuidatur fcnmdumfc
indcccmGcncra?* 60 C

Vtru g Prscdicamcnta rcalitcr di-
ftinguanturf* 607

Vtrum poflibilc frt aliqil^ accidcn-
tia lolo numcrp diffcrcfltla cflfc
ijicodcmfubic^ilo? 615

Vtrumhacc fitratio comunisPrio-
ris : Trius efi qmdfrinciftoeB^ro-
pnquius ? (J13

Ytrum propria ratio Quantitatis,
fccundum quod gcncraliffimum,
fit diui(ibilitas,vcl ratio mcnfuracJ

Vtrum Quantitas qua motus cft
quantus fQrmaliccr fit ccmpus^
(J31

Vtrdm Relatio fit aliqu?i rcs,cui
conucnit modus cffcndi ad aliud?

Vtrum Philpfophus cQnucnjcntcr
ponat trcs mpdps Rclatipnis, fi-
uc Rclatiuorum ? ^43

Vtriimtcrtius mpdus diftinguatur
afccundo? 647

Vtnim idcm rcfcratur ad duo pcr
fc? ibid.

LIBRI VL

L T TTrum diuifio fcicntise in Phy-

y ficam, Mathcmaticam , &

diuinam fit fufHcicns ? (J49

Vtrum dc cntc pcr accidcns poflit

cffcfcientia 659

Vtrum Verum fit obicduni Mcta-

phyficJE ? 66^

Vtrum Metaphyfica fit de cmz^6-ji

LIBRI VII.

Qy>B8T.

IL
IIL

4... IV.

Trum inhasrcntia fit dc effcn-
tia accidentis ? cjt

xo^

y

Vtrum fubftantia fit primum om-

nium cntium tcmporc r* ^74

Vtrum fubftantia fit primum om-

nium encium cognitionc ? 6jj

Vtrum fubftantia fit primum om-

3

nium cntium dcfinitj^nc Cyt

V. Vcrum matcria fic ens > 6%o

VL Vtrum forma fii: prior compofito

& matcria ? c%t

viL Vcriim quod quid eft fit idem cum

cocuiuscft? ($85

V U L Vcrum maceria pcr fe generecur?(J85

I X. Vcrum forma gcncrccur pcr fe ? C%C

X. Vcriim compoficum generecur pcr

fc,&primG,in omni gcncrc.ibid,
X L Vtruni ratio Philofophi contra pla-

tonem valcat,quam ponit dc

idea? c^o

XiL Vtrum in maceria rcrum natura-

lium fit aliqua pars format genc-

randajjcoa^cns ad compQfiti gc-

ncratiortcm ? 695

X I IL Vtriim natura lapidis At fc fit ha?c,

vel perafli(^uid cxrrinfccumJ ^97
X I V. Vtriim fingukre pcr fc intclligatiu:^

71Q.
X V. Vtrum fingulafc firpcr fc intclligi-,-

bilc a nctbis ? yn

XVL Vtrum inrcbus maccrialibus maic-«

riaficpars quidicacfsrci** 716»
XVii. Vcnim difFcrentia diuifiua gcneri?

infcrioris includat difFcrentiam

diuifiuam primam ? 719

xvinVtrum vniucrfale fic aliquidinrc-

buS f yii

X I X. Vcrum conceptus Generis fic alius 4

conccpcu Dilferentiaj ? 718

XX. Vcrum parccs organica» animalis

habeanc diftinifias formasfpe-
cie difFcrcntes s 731

Qy^sT.
L

IL

IIL

IV.

LIBRI VIIL

VTriim accidcns fit forma fim-
plex, vcl fii: compofitum ex
aliquibus eflTcncialicer diuerfi?^^^
Vtriim forma accidcntalis fufci-
pjac magis & minus fccundum
cfrenciam fuam.^ 739

Vcrum fubftancia , fcilicct forma
fubitantialis fiifcipiac , magis &
minus? 74J

Vcrum cx mateeia & forma fiat pcr
fc vnum ? 755

LIBKI

Index.

QV^ST.I,

II.

IIL

!V.

V.

VL
VII.

VHL
IX.

X

XL

XII.

XIIL
XIV.
XY.

QvJtsr. L

IL

LIBRI IX.

VTrum potcntia& adus oppo-
nantur f 759

Vtrumopponanturrclatiuc.<? 670

Vtrum potcntia, vt dicit principiii,
fufficicntcr diuidatur a Philofo-
pho ^ y6$

Vtrum potentia a^ua bcnc dcfcri-
batur ? ibid.

An potcntiaa(5liua,(iuc pafliua , io-
quantum prior cft naturalitcf
principiato , includat cfTcntiali-
tcraliqucmrcfpc(fium? 770

Vtrum potcntia a(fliua fundctur in
omni cntc f 774

Vtrum rclatio potcntia: aStiux fun-
dctur immcdiatc in fubftantia ^
77<J

Vtnim qualitas prima: (pccici fic
potcntia a(fliua / 777

Vtrum potcntia poffit tcrminariad
quodlibct? 778

Vcrum potcntia pafliuafitin quod-
libct? 779

Vtrum potcntia pafliua pofGi tcr-
minari ad quodcunquc cns cau-
fatum «* 780

Vtrum potcntia pafOua diuidatur
in naturalcm & obcdicntialc^^Sr

Vtrum potcntia paffiua diuidatur
in de quayCmc ex qitaidc in qua ? 783

An aliquid poffit moucriafcipfo?
784

Vtrum diffcrcntia quan; ponit Ari-
ftotclcs intcr potcntias rationa-
lcs & irrationalcs, quod illx fint
pppofitorum,ifbe vnius oppofiti,
fitconucnicns?* 79^

LIBRI X.

VTrum Vni , quod cfl princi-
pium numcri,dcbcatur pri-
mo ratio mcnfiira: <* 807

Vtnim id quod cft mcnfura in ali-
quo gcncrc , fit principium &

caufa cactcrorum in illo gencre/

8og
Vtrum prima caufa fit in gcncrc/

809 >]

Vtrum fcnfus & intcllc^aus fint

mcnfura: rcram,vcle conucrfb

810
Vtrum ynum & multa opponantur

conafaticjvcl alitcT'/ ibid.

Vixumynum fit prius multitudinc?*

8ii
Vtrum omne ad omnc fit vnum,vcl

diucrfum^ ibid.

Vtrum diffcrcntiac fit aliquo modo

difFcrcntia ? 8il

Vtrum illa fint diucrfa , quorum

matcria cfl vna ^ ibid?

Vtrum contrarictas fit maxima di-»

fbntia? 814

Vtrum contrarictas prima fit habi-

tus&priuatio? 815

Vtrum tantum vnum vni fit con-

trarium .«* 816

Vtrum dc ym dicatur quod fit paa-

cum? ibid.

Vtrum multituio fit in plus quam nu-

w^rWitanquam gcnus cius ? 817
Vtrum mcdia fint in codcm gcncrc

cumcxtrcmis? 818

Virum tantum intcr contraria fit

mcdium? ibid.

Vtrum mcdium componatur cx

contrariis cxtrcmis.** 819

Vtrum diucrfitas, qua: facit difFcrrc

fpccicSjfitcontrarictas j? 8ro
Vtrum dua: diffcrcntia: difFcrant

inter fc ? 811

Vtrum omnis contrarictas faciac

difFcrcntiamfpccic? 8ii

Vtrum corruptibilc & incorrupti-

bilc faciant diffcrrc fpccic? 815

LIBRI XL defideratur.

LIBRI XI L

Qy^sT. T rTrUm gcnitum fit fimilcgcnc-
^ V rantifccundumformam?8r4

Vtrum

IIL
IV.

V.

VL
VIL
VIIL

IX.

X.

XL
XIL

XIIL

XIV.

XV.

XVL

XVII

XVIIL

XIX.

XX.

XXL

Index.

'II.

lU,
IV,

V,
VI.

vn.
viu.

r-
IX,

. , <i

v

XI.

Xlt,

Jb-
XIII,

XIY,

xv,

XYI,
XYU,

Vtrum aliqua forma , vcl intcllc-

(ftus , poflit rcmancre corrupto

bominc? 8^5

Vcrum principia omnium fintca-

dcm ? 8id

Vtrum oportcac poncrc aliquam

caufam cfiicicntem fcmpitcr'

nam } ibid'

Vttum in prima fubftantia fit po-

tcntia? 8i8

Vtrum in prima fubftamia fit ma-

tcria? ibid,

Vtrum fubftantia prima Ht omni-

no immobilis j? 83.^

Vtrum primum moucns moucat

per modum appctibilis ? 830
Vtrum idem fic primum moucns,

primum appctibilc,5c primum

intclligibile ? 83?

Vtrum intclligere prin^iifo fumma

dclcdatio ? ibid,

Vtriim ^ primo principio depcn-

deat cdum S>c natura ? 831
Vcnim primum principium fit pcr-

fc^um ? 83^

Vtrum primum principium dt vir-

tusMnita? ibid,

Vtrum primum principium habcac

magnitudincm? 834

Vtrum primum principium fit fim-

pliciterfimplcxf* 835

VtriJm motQf primus approprictur

mjmQmobili? 8361

Ytfum pr^ccf- primum mQCQrem

oporccac dari aliquam IntcIIi*
gcntiam primum mobilc mo-
uentem cftcaiue .<' 837

xviuvtrum ipfumc^iumjvel primum
mobile,moucatur a voluntatc
pure intcllca:uali , & intranfmu-
cabili.*' 838

XIX. Vtrum oporccat poncrc aliqucm

numerum excedcntcm in ipfis
motoribusfeparatis? 839

XX. Vtrum Intelligcntia? difFcrant fpe-

cic i 840

XXI, Vrrumordofubftantiarum fcpara-

tarumfic (ccundum ordincm cor-

porumlatorumf" ibid.

^ 1 1. Vtrum primum principium intdli-

^atfc} 841

XXlli,Vtrum primum principium fit fuu

intelligerc ? 842,

XXIV, Vcrum primumprincipium intelli-

^ataliaafei* jbid.

XXV, Vtrum primum principium intelli-

gat omnia alia proprie Cc diftin'
&c ? 843

XXVI, Vtrum intcllcte primifltdifcur-

fiuUS > $44

xxvu, Vtrum entiafint ordinataadfcin-

uicem i 845

XXviii.Vtrum omnia ordinentur ad pri.-

mum prindpium ? 84^

xxiX,Vtrumhoc principium , Qupd eft

fummum bonum , fi% vnum,^

847'

s.^i

.tH,*.'

50S

R P F

lOANNIS DVNS

S C O T I

ORDINIS MINORVM

Qu^ftiones fubtiliffimx fuper libros
Metaphyficorum Ariftotelis.

rum ^notationibHS F. Mavrith de Portv, Hthemi,

eiufUm Ordinis.

Adieftis fcholiis , 8c notis R. P. F. Hvgonis Cavelli,
additifque libris duobus qui hucvfque defiderabantur.

TROLOGFS.

M N E s homines nd-
turafcire dejiderant.
In principio Meta^
phyficac , quam prx
manibus habcmus ,
prasmirrit Philofo-
phus hanc propofi-
rionem ,dignitatem
& nobilitatem Y»x-
ius fcienrix conri-
rentem , ficut patebit ex proccflu, Ad quod vi-
dendum. Prim6 propofirio in fe eft declaranda.
£t (ecundo ad condiuionem intencam cft appli-
canda.

Declaratur autcm propofirio ifta dupliciter in
genere, videlicet a poftcriori,& ^ priori. A pofte-
riori declarat eam Philofbphus in litera per fig-
num quoddara, dicens:5>^w«m autem efifenfuHm
AtleElio : pr^er enim vtilitatem,frof>terfeij>fosdi-
liguntur. Quafi dicat : (cnfus naturalitcr diligun-
tur, non {bium inquantum vtilesadvitx fiiftcn-
tarionem;{ed inquantum cognofcitiui.Quod pro-
bat in litcra per hoc,qu6d iUe fenfus maxime di-
T^^f"* ligitur naturaUtcr,qui maximc cft cognofcitiuus,
Tuk^lni^.i vidclicet vifus , quem dicit maxime cognofci-

Mufcnfibuf)

tiuum,propter duo,proptcrcognitionis cenitudi-
ncm , & cognitorum mulritudinem. Cerritudo
prouenit ex immaterialitate : quanto cnim virtus
Scoti Oper. tom. IV.

cognoidriua cft immatcrialior , tanto eft in cog-
nofccndo ccrtfor. Plura eti^ obie<fb per hunc
fenfum cognofcuntur : quia omnia corpora tam
fuperiofa,quam infcriora4uccm,vel colorcm par-
ricipant : non autcm alias qualitatcs fenfibiles,
tangibilcsjfcilicct & audibilcs, & huiufinodi. Eft
igitur virtus probarionis Ariftotelis in hoc:Si ma-
gis naturaliter diligimus fenfus niagis cognofci-
riuos , non proptcr vtilitatcm vita: tantum , fcd
propter cognitioncm;ergo fcire magis naturaliter
defideramus;quia hxc cognirio eft nobilior cog-
nirione fenfiriua , & cognirio nofbra fenfiriua n-
naliter ad han* ordinatur.

Declaratur fecundo propofirio prxaffiimpta a i
quibufdam "i. priori,fiue a caufa tripliciter. Primo
fic : omne irapcrfcihim naturaliter appcrit fiiam
perfc<9ioncm,ficut haberi potcft ex i. Phyfic.
cap. vlt. tex. c.%\. Anima autcm hominis de fe
imperfedba eft fecundiim intclleftiuam potcn-
riam, cum fit velut tabula nuda , in qiia nihil de-
picfhim cft fecundum Philofbphum j. dc Anima,
tcx.com. 1 4. ergo naturaliter defiderat fciie,quod Vnwu^uU-
cftperfedHociusfecundijm hancpotenriam. Sc- ^u*fm*maf~
cundo declaratur eadem ficVnumquodque natu- ^^^^J^*'
ralitcr apperit fuam propriam operarionem , vt

fraue moucri deorfum : propria autcm opcrario
ominis cft intclligerc , quia pcr hoc ab ah'is di-
flinguitur ; crgo, &c. Terrio uc : Vnuroquodquc
Vv natu

5o6

Prologus.

4

J>#j «/?* rx-
tiones funt
D.Th.hic in-
fer quM ofie
dit Docior.
ffinam tan-
ff^f» valere.

fiuenuJo te-
jrttluxvn»
vifiene vi-
ievtur t

nacuraiitet appetitconfunginxo pcincipio : homo
autcm coniungitur fubftantiis reparatis pcr intel-
ligercjficut probat Philof.io.Eth.c.io. quiain (pe-
culationc veritatis maximc afllmilamur fubftantiis
feparatis, & in hoc concludit beatimdine noftram
confiftere ; ergo homo nawralitcr appetit fcire.

Sed non videtur qu6d iftae tres probationes eo
mod&vquo valent, muhum diftinguancur ab inui-
cem:quia iic»teft duplex adus ; primus,& fecun-
dus,vt pacec i.de Anima:cexc.c.z. & j. ica eft du-
plex perfedlio ; prima,& fecunda. Prima quidcm
eft forma, vcl habirus ; iecunda eftoperacio:&v-
numquodque naturaliter appetit vtramque perfe-
6Konem,'cum operatio fit finis habitus. Hacc er-
go propofitio : P^nHmquod(jue naturaliter appetit
fuamperfeBionem : concludit propofitum tam de
fcientia,de qua procefEt prima racio,qukm de in-
telligcre,de quo proceflic fecunda;nec videcur efle
aliqua neceflicas fecundae,quare operacio naturali-
ter appecacur, nifi quia eft perfedtio. Pra:cerea fi-
cuc pocencia dicicur aequiuocc de potencia eflen-
tiali,qu2 eft ad formam,& accidencali,quae eftad
operacionem;vt pacec i.de Anima:cex.c.55.ica vi-
detur efle aquiuoce defiderium, illud quod eftad
formam, & illud quod eft ad operacionemconfc-
quentem formam;quia in primo non poceft ha-
beredefiderans ex fe defideratum fine adioneali-
aiius excrinfeci agencis : in fecimdo autem poteft
amoto irnpedimento : Ci igicur prima probacio &
fecunda concludanc hanc propoficionem efle ve-
ram,caquam diftinfta: probaciones;(equicurqu6d
in hac vnapropoficione accipiacur defiderium x~
quiuocc , quando dicitur : f^numqtiodque appetit,
&c. Item tertia probatio non videtur differre a fc-
cunda , quia homo hon eft natus coniungi fuo
principio, nifi per operationem : nec videtur efle
alia ratio defiderandi operationem & talem con-
iunftionem.

Ex his igicur tribus probarionibus poceft col-
ligi vnacalis : Vnumquodque nacuralicer appecic
fuam perfe(5Honcm cam primam , quam kcun-
dam ; primam canquam fuam propriam formam;
&cund4mcanquam fuampropriam operacionem,
per quam eciam coniungicur fiio principio ; ergo
homo naturaliter appecic fcienriam , quas eftper-
fetStio prima : & incelligere , quae eft perfediio fe-
cunda,per quam coniungicur fuo principio.Ec eo-
dem defiderio vel falcem vniuocc di£to , ficuccx-
ponecur poftea : appccicur fciencia immediacc &
inrelligere mediante fcientia : quod quidem defi-
derium correfpondet potentix e(Tentiali;quia non
habens formam eft in potentia eflentiali ad adum
primum & fecundum. Eodem eriam defiderio
ellentiali poteft appeti immediatc operatio , vt fi-
nis,& formapropterfinem , quan^oneutrum ha-
betur , vel faltem dcfidcrio vniuocc di^o. Fortc
enim non cft eadem volitio entis ad finem , & fi-
nis,vt vtrumque eft illud quod appedcur,fedcan-
tummodo vt finis eft,quo aiiud appecicur:ficuc co-
lor & lux non vnica vifione vidcncur vc obiedla,
fed vc vnum eft t]uo,aitehimquod. Alio autera de-
fiderio & aequiuocc dido appecitur fcienria im-
mediare, & intelligere immcdiatc : loqucndo dc
defidcrio accidentaU. Primum correfpondet po-
tentiae efl6ntiali,fecundum accidentali. Primum
poteft dici dcfidcrium ad formam:(ecundum de-
fiderium confequens formam. De obiedionibus
quibufdam contra hanc propofitioncm vidcbitur
in quxftionibus.Tantum fufficiac dc declaracione
prppoficionis.

SCHOLIVM I.

DiGNiTATEM MetOphyfit* probat , quia.
eius obieElafunt prima & certi]fima. ^uoad pri^
mampartem^id, intelUge de prtmitate cognitionu a-
fiualis diftinEl* : hac enim cognitione , quo alifua
funt fuperiora, eofunt priits cogmta. Acquiritur
enim eognitiodifttnElaper diftinitionem,cjua inqui-
ritnr per diuifionem, incipiendo abente, vfquead
conceptum definitt. Ens ergo,circa quodprAcipue
verfatur Metaphyfica, eft ornniumprimupi cogni-
tum hac via. Verum cognitione confufa,id eft, qua
res concipitur, vt exprtmitur per nomen,& non vt
exprimttHrperdiffinituinem, obieEia Metaphyfica
funt vltima,quia primum cognitum hac via',eft vl~
tima fpecies\& ideo ex Auicenna i.Met.c:^.Me-
taphyftca eft vltima fcientia in ordine do£trin*,de
tjuovide DoEloremi.dift.^.q.i.^.Adx.quitft.n.ii,
2.4. §luoad feciidampartem,etiam patet,quia prin-
cipia MetaphyftcA, vt, Quodlibec cft,vcl non eft,
& ftmiliafunt magis certa,quam aliarum fcientia-
rum principia;magi3 enim repugnat eis fubefife fal-
fum,de quovide Scot.i.d.^.q.^.Art.t. vbiagit de
veritatibtu finceris contra fienr. Tres rationes,
quoi docet n.7,.vnam ta»tumvalere,funt D. Tho-
tnt htCyCohtra quas agunt Anton. Tromheta lib. i.
quaft.i. & Antonius Andreas,qudft.i,adyprin-
cipale.

Nunc aucem propoficio ipfa eft ad propoficmjl ,
applicanda,videlicec ad oftcndendum dignicatcm AUximifcU
& nobilicaccm huius fcienriae fic : Si omncs ho- hiUdupUci-
mines nacura fcire defiderant:crgo maxim^ fcien- '"■/**"'*«
tiam maximc defiderabunt. Ita arguic Philofo-
phus^riww huins cap.i. & ibidem fubdic , quae fic
maxime fciencia : illa,fcilicec,qu£E eft circa maxi-
mc fcibiUa. Maxime aucem ditunctu: fcibiliadu-
plicicer : vel quia primo omnium fciuntur finc
quibus non pofHmt alia (ciri : vel quia funt cer-
tiflima cognofcibilia ; vtroque autem modo ifta
fcicntia confiderac maxime fcibilia ; igicur hac
eft maxime (ciencia , & pcr con(equens maxim^
defiderabilis. Probario minoris , quanciim ad
vtramque parcem. Quoad primam partem fic: Communitrm
Maxime fcibilia primo modo funt communiffi- funt pri^
ma , vc eft ens inquancum ens , & quascunque ""'*•
fequuncur ens inauancum ens : dicic enim Aui-
cenna i.Mecaphyfxap.5.a. qu6d ens & res impri-^.
muntur in anima prima imprejjlone , qut non ac^
quiritur ex aliis notioribtu fe. Ec infira b. Qua
prioraftint ad imaginandum per feipfa ,fiint ea
qua communiafunt omnibus : ftcut res & ens dr
vnurn ; & ideo non poteft manifeftari aliquod
horum per probationem , qua: non fit drcula-
ris:ha:c autem communiffima pertinent ad confi-
derarionem Mctaphyfic^ fecundum Philofophum
jn 4. huius in Y^incii^xo'. Bft enimfcientia quxfper
culatur ens inquantum ens , & qu* huic infuntfe-
cundttm fe,&cc. Cuius veritas,vcl ncceflitas poteft
fic oftendi:Ex quo communiffima primo intclli-.-
guntur , vtprobatum eftpcr Auicennam,(equit«i;
quod alia fpcciaHoranon pofruntcognofci,nifiil-
lacommuniapriuscognofcantur , & non poteft
iftorum communiu cognitio tradi inaliquafcicn-
tia paniculari 1 quia qua rarione in vna,eadem &
in alia , cum ens & vnum dicanmr jcqualitcr dc
omnibus,io./7«»«*,f<»/».3.^.tex.coram.7.& 8.& ita
idcm multotics inuriliter repeteretur : igitur nc-
ceilceft e(Ie aliquam fcienriam vniuerfalem ,qu«e

pcr

Prologus.

507

per fe cotilidcret illa trsm/cendcnria , & hanc

Ttrm»l*ei* "^cnriam vocamus Mctaphyficam, qux dicitur a

iiaafiyfr. meta , quod eft trans , & fhyfis , fcicnria , quafi

f' tranfcendcns fcientia , quia cft dc tranfcendcn-

dbus.
E X T R A. ^'^ iftapnhatU non vidttur efficax , <]uia ens
ftr frim tUfitnr dtfubftantia ex ^JnuMi,& vnum
Jimiliterfi eft tranfcendens.-SioHtem vnum eft tan-
iitm ingenere Quantitatii,vt diceturinfra in qu*-
ftione quadam fuper ejuartum , non fic aqualiter
dicitur de omnihui. De inteUeSu fropofitionit hu-
ius require in efuarto , in duhitationihus, Refptn-
fio,fi ens Oijualuer dicatur de omnihus tunc eftpro-
kaiio euidens. Sed fi non aqualiter , fed primo de
vno aliquo, igitur in iftafc$entia de illo primo tra-
Sahitur ,& dehis qut funt entii fecunditm fe &
non in alia fcientia, fcd de aliejuo pofteriori, & ita
vt priits , vna erit jfcientia vniuerfalis : non tjuia
fubieSium elt vniuerfale in prddicando , tjuia fic
nondifferret a Logica , fed fecunditm ordinemper-
feilionii.

Secunda pars minoris probatur ficCertiilima
cognoicibilia fimt principia & cau&,& tanto (e-
cimdum fe cerriora quanto priora ; ex illis enim
depcndet tou cerritudo pofteriorum: hxc autem
fcientia confiderat huiuiinodi puncipia & cau-
faSjficut probat Philorcphus i. huiuscap. i. per
hoc quod ipfa eft (apientia , vt patet ibi in litera.
Sic igitur patetqualitcr hxc fcicnriaeftcirca ma-
xime fcibilia : cx quo fcquitur quod fit ma\im^
icienria, & itamazime appetenda , ficut prius de-
dudhimeft.

$C H OLI V M TI.

ExpLicAT optime tjuatuor genera caufa-
^^ rwn Metaphyfict , & rationtt adducit fuadentes

UnapbfftL. ^ vnamquamque earum pertinere ratioaem ebie-
£ii,de quo determinate in fttjuentihus.

£x przdidtis poftimt elid tres caufz hoius

icicnriac;finalisrcilicet/orraalis,& matcrialis. D6

caufa efficiente inftrumentali non eft magna cu-

ra, dummod6 fdcntia fit benc ttadita, dicitur au-

temfuiflcArift. Efficicns autem prindpale Deus

f ftwlc quo habctur i.huius cap. < . Scientiam iftam

folus Deus m4xime hahet, etfinon folus haheat,

quia diuinum non eft natum inuidere, quia inuidia

pon ftat cimi funmia bonitatcproptcr ouam bo-

nitatcm voluit Deus iflam fcienriam , ncut alias

Omiuvermn pcrfcdHones communicarc homini : Otnne enim

a Spirit» verum a quocumque dicitur, a Spiritu fanHo dici-

fauSo. /«r,ficut in glo.ad Corinth, fuper \\\\A:Nemo po-

teft dicere,Dominus Iefus,nifi in Spiritu fanEle. Et

Aug,8 3 .qq-q- 1 . Omne Vfrum eft a prima veritate

verum. Et Damafc. c. 9 1 . Si ah hu qui foris funt

fcilicet extra Ecclefiam,vti[e quid ftuRificare po-

terimus,non obijciendum eftypurum d* naturale au-

rum ceaceruantes,contaminatum autem refutanta

fjfumamus fermones optimos:Deos autem derifihi-

les & fahulad alienas canihus proijciamus ; pluri-

mam enim exipfis aduerftfs ipfos fortitudinem ha-

bere poterimus.

g De caufa finali fcicndum qu6d finis huius (cie-

TinHMet»- ^'35 ptoprius , eft opcrario fecundum habitum

fbyftet du- iftum, fpcculario fcilicet eflentiarum reru A prae-

fltx. cipuc altiffimarum caufarura,& fubftanriarum fe-

paratarum,in quarum fpecularione pofuit Arifto-

teles felicitatcm lo.Eihic.cap.io.Finis autcmex-

trinfecus funt principia, caufa,& fubftantix (epa-

tata:, quibus coniungitur intelledus nofter , mc-

$coti Oper, tom. J y.

diantc habira hnius (cienrix. Non aotem ordina- Mettpfyfif»
rur luEc (cienria ad aliquam aliam tanquam ad fi- *fi fi*u sita-
nem , (cd alis ad ip(am : vnde non cft vrilis ad a- ^**/"**"*-
liam,(ecundura I-^hilofophum in litcra, prout vri-
lc propric dicitur ordinatum ad fincm : Sed eft
qualibet fcientia vtili dignior & nobilior , tan-
quam finis.

De cau(a formali notanduro , qu6d caafa fbr- <;

malis huius fcicntiz cft raodus pcocedendi , qui
hic ficut in aliis libris triplcx eft,diuifiuus,diffini-
riuus,&colIc£Huus.Proprium autcm huius facn-
tiat eft, diuiderc & diffinirc pcre(rentialia fimpH-
dter,& colligere , feu dcmonftrarc per caufas ef-
fenriales fimplidtcr priores & notiorcs , & nuxi-
mc pcr canfas alridimas.

Contraidicititr infra quod omnis fcterttia diffimt E X T R A
& demonftrat per effentialia,vel priora. Refponfio:
concedo,fedproprium eft huius fcientia demonftra-
reper caufas vmMerfali(fimai , & paffiones vniuer-
faliffimas ,& per effentialia cuiuflther, non inquan-
tum huius\fed inquantumfuhftantia, vel accidens,
&c. hoc tamen eft dubium;quare de hoc in oclauo,iu
ilttbitationihus.

Hoc modo cft Metaphyfica (ccundum (c (cibi-
lis:non tamen fic eam (cimus,nec fic inucnitur ab
Ariftotele tradita : qujere fi in toto libro inuenias
vnam demonftrauonem Mctaphyficam propter
^«u^,quiapropter impotentiam intcUe^lus hoftri
cx fenfibflibus & minus noris fecundum fc, dcue-
nimus in cognitionem immaierialium , ouac fc-
cundum fe riotiora fimt & tanquam principia co-
gnofcendi : 4ia in Metaphyfica cflent acdpienda.

Quxritur quae cau(a fit fubicdum in (cicntia? 10
Quod cfFe<f^ua vidctur , quia in codcm gcncre
caufas eft aliquid relpctShi potentic,& refpedu ha-
titus dus.ExcraplDra,vt bomun cft finis refpedhi
'voluntaris & charitatis , quia habitus non variat
ladonem obie<% potcntiae , (ed dat modum ope-
randl:fed obieftum intclligibilc vidctur caufaef-
ficiens refpc<lu intcUedtiua: pOtenii« , cum fk
pafliua. Quod autcra fit firiis rcfpeihi fcicnriae, Sj^dfnhU-
viddtur,quia obic<fhun voluntatis cft finis,crgo & ^';' ''"""
fdcnrijc. Probatio confcquenriar:quod cft finis fi- ^^^
nisjcft finis ordinari ad fincm:adus voluntatis eft
finis a<5his intelle<flus.Item cognitio fubicdiprin-
dpalitcr intcnditur , alioquin cflTctfcicntia parti-
cularis. ltcm,a fine denominatur vnumquod<3ue,
& a fubie<ao fcicatia:ergo,&c. Quod autem (ub-
ie<fhim habeat rationem czuCx formalis re(pc<5lu
fcienriae,videtur ; quia fubie<Shim tribuit (pecicro,
vnitatcm, & ordinem, & dignitatem : hac autcm
conueniunt formz. Quodauicm habeatratio-
ncm materia communiter dicitur , (cd cft difFe-
rcntia,quia (ubie<^m pta;cognofcitur confusc,&
diftinde quxrirar : materia nuUo modo prxcog-
nolcitiu: in a^ , ficui materia & fitbioShim in
materialibus. Similiter a fubicdlo habet fcicntia
vniutcm & difrin<iioncm & ordincm, & neccffi-
tatem,nonautera a materia.

De caufa matcriali notandum , qixhd non lo-
quiraur de matcria fdentiaf ex qua:cum acciden-
tia talcm raateriara non habeant (ccundumPhi-
lo(bphura in 8. huitts , capite j . lexiu coinmcnt.
I }. & 1 4. nec de materia in qua : Illa eft enim a-
nima , & hoc (ecundum potcntiam cius intcUe-
dhuara. Scd loquiraur de matcria circa quam
eft (cientia : qux dicitur a quibufdam fubic^um
fdentix , vel magis propric obic<flum : ficut &
illud drca quod eft virtus , didtur obiedhim
virturis proprie , non fubie^im. De ifto autem
V v 1 obie

Um--' Meta-
l

5o8

.Prologus.

obiefflo hiiius Cclentix , oftenfiim eft prius, quod
h.Tc fcientia eft circa tranLfcendentiax^ftenfum eft
cnim quod eft circa akiilimas caufas. Quod au-
tcm iftorura debcat poni proprium eius obieftum
varis funt opinioncs : idei de hoc inquirendum.

Epiftolaproccmialis Mauritij.

^auritiw HiberyicMS Ordinis Afinorum , Antth-

nio Irombets, Theologorum maximo eiufdem

Ordmu , cum obferttantia,

Salutem.

fi T^ T|iantcaHonoratifIimePatcr,Qu^-
A I. Ii; -t-' ftiones Metaphyficas loannis Scoti,
quae tot annis, nefcio ne temporis iniurii
an hominum neghgentia , fiuc etiam ea-
rundcm difficultate, quafi abieftje in oc-
cultolatitabantjAnt Andreaseius difci-
pulus , vt crat magni ingenij , exquifitas-
que doftrinip , acutc fcirequecaftigauit
primaria praeceptoris fui difta accuratc
cligcndo , acin ordinem refolutum fide*
Jiter dirigcndo. Ego tamen nuper cuni in
jdopus Scotiincidifircm xgvh ferensrem
jcam prarclaram optimamqu^ a rc htera-
ria exulare c fitu,tenebrifqueinapertum
lucemque vcndicaui : idquc l^ctro Baro
/cio Patauino Pr.tfuh dicatum efTc volui,
Huic adiunximus opufculum ciufdem
Scoti 4e Primo principio, & Theorcma-
tt.Bone lefpjcum quantp labo eltum ob
exemplariavetera , mcndofa , rara , tum
quod fcnfa ipfa breuia funt & occuIta,&:
quibus,nifi totus adfis, facillim^ halluci-
Scot.^ neris. Neque id arroganter a me fadum
i!nZ'r7er. cxiftimcs vclim t mouitenim nos,&: Do-
frgo HibeTni.^Q.otis Scoti contcrranci mei fingularis
bcneuoIentia,& eius dodrinae,cuius lade
abincunabulis fum nutritus , amor non
roediocris AdJc qu6d cx hac re &: reli-
gioni noftrarplurimii dccusaccedere in-
telhgebam:&' Scotifcdaror bus maxima
vtilitatemEtfienimquod Ariftocelesob-
fcunus,pre(riufquefcriplcrit,Thcmiftiu5
Alexander,SimpIicius &: vtdenoftrisdi-
cam, A Ibertus ille cognomcnto Magnus,
ac alij plcriquc additis , auc immutatis
vcrbis clarius,fufiufque traftatunt, Quis
tamen Peripateticorum hj^ riuuhs fitim
fibi exhauft^m putet , nifi latices cx ipfo
Ariflotclicofontc deguftauerit ? Vtcum-
quc Anconius Andreas,vtin Dialedicis,
ita hic & pbfcuriora , &c difficihora prae-
tcrmifit.
Acccdic ad hoc qupd vcrbji ipfa Scoci-

IX

cahabcnc ncfcioquid lacencis energiac,
quo fir, yt qui fc huius viri difcipulu ap-
pellari cupic,i$ eius fcripca legac , necefle
fic. Quiaaqcem multa in huiufcemodi
qujpftipnibus pcrtradantur adc6 ardua,

difficiliaque Sc fevh fupravires humanar
facukatis inucnta , cextufque ipfe vari^
corredus crat,nunc additione,niic detra-
dionc vc moris eft antiquis fcriptoribus
idin marginc annotantibus, non modica
perplexitate anxius era.Verum quia tam
cxccUetisingcnij hominem nihilfruftra,
vel cogitafTe^velfcripfifre arbitrabar om-
nia fuislocis appofui,muItaadditione,aivt
extradione fignare volui,plura etia omi-
ii,ab ahis ramen appofita , qua» omnia in-
fra huic opufculo mgeffi : nc quid a cam
excof icato, elaboracoquc opcre detradu
effc vidcacur Loca ver6,fcu audoricaccs
Ariftocelis,Auerrois,aliorumquc fapien-
tum, confusc olim more anciquo addu-
da , propcer curiofos huius cemporij
Scholafticos(vtinam ita dodos)in margi-
nc quibufdam literis annotauimus : labo^
riofa ea quidem j & vt videcur procer-
uiencis induftria^.

Ad maiorcm camen operis clucidatio- »1
nem, compendium, quod fequituradfi-
nem earundequaeftionumappofu; ,quas
caftigationcs Scoticac Mccaphyfices pla-
cuic infcriberc : in quo quidem opufculo
& mendas omnes,&. confentaneaintcrfc
di<n:a,vthic,itaahbi!&refponfionesquo-
rundam dubiorum mbre fuo alibi quje-
rendas , atque argutias, feu inftantiasf^vt
aiunt)abaducrfariis norandas , cuacuan-
dafque opinioncs quoque &: opinantes
nonexprcftbs ,quanrum mihi per libro-
rum inopiam,dat m eft : &: deniquc vbi.r
cunquc, vel additio , vcl extradio figna-
ri folet, ea diligentia , qua pot imus , an.
notauimus Cum aurcm huic noftrje lu-
CubratiunculiE parronum inquirercm ,
qui & literis &:audontate plurimum va-
Jeret,tu te mihi, Honoratiflimc Patcr, in
primis obtulifti , qui &: dignitate amplif-
fimus, & dodrinacruditiflimus, &: efifes,
&- diccreris. Sed vt in te multa prseter-
mittam , quis in Scoticis difciplinis , in
quibus Patauij tot annis publice doces,
atque decertas , fiuc id Philofophia: fit,
feu TheoIogiaj,tib! confcrri potcft J.quis
iudcjc in his rcbus finc;crior?quis cen-
for grauior ? quis defenfor acrior ? quis
caftigator politior i Ea igitux , quac cgo
(vt ingenue fatcar ) per ingcnij fidcratio-
nem , imbecjliitatcmque inchoaui , non
yt tibi aliqup modo prasircm , fcd ma-
gis vt te ad maiora concitaj^m , tu abfol-
ucs, atquc confummabis. Intercatamen
accipc has mei laboris primitias,qua: tuo
raunitxpracfidip cauillatprcs , calumnia-
tor^fque tanti facicnt, quanti induscle-
phas cuhcera. Munufculura id quidem

perexi

Prologus.

509

«4

pcrexiguum cft,fcd quodtibi plurcs dc-
uincict »cum tuis aufpiciis fc opus cgrc-
giumconfccutos animaducrtcrint. Valc.
Ex Vtino,KaIcndis Scptcmbribus.

K^NNOTATIO M AVR JTI I
in Prolo^umBtiforif.

QVoniam vtinquitPhilofbphas ^.Topicci.
Omneobfcuntm ejuod inMjitatum , & $ .To-

i;

pic.c.j. §l*od multipluiter dtcitHr obfcMrumfMcit

quod diEbtm efi : quarc cum Qu«ftion.Mctaphyf.

Do^loris fubtilis dc Primo principio , tradatum,

atquc Theoremata ipfius impreilbris artis pcriti

iummi Dei prouidcnria,& mci ingcnioli lucu|?ra-

tiuncula ad fingulorum manus fint porrcduri,

qa« hadlcnus rarifHma erant inquibus ardua , &

vt ita dicam,(cnricofa pluriroa & inacccfla minus

prouoiis prxrupta,acrauliipliciter intcrpretanda

in{cruntur,procommuni fcholafticorum vtiliute,

pauca,quz icquuntur, adderedccreui. Qua; cpi-

romata caftigarionum,{eu correcloriam,aut cen^

elucidarium quoddam lceentibus cnmt.vbi & li-

tcrx corrcAioncm , & {cntentias principales , &

vbidefunt rciponfioncs.quas plerunquc omifit,&

opiniones varias diucr{brum,vt potcro fuis in lo-

cisjdifcurrcndo pct modum tabuls annotabo.Ali-

quando etiam concordanrias neccftarias , & in-

ftandasatque lemiflloncs, & dcfendendi modum

adiungam.

Scdanteqaam ad literam Dodoris accedam,

Tn*thftr- qusdam gcncralia documenta probabilitcr pro-

tundAtnhte ponam,quorum primum eft talc , videlicct qu6d

Mtufiyfits. Quatftiones Meuphyficat,& expofirionem in ip-

iam prii^ quam m fentenrias fcriptum Dodor

fiibtiiis edidit,quarauis oppofitum ccnfuerint plu-

rimi Scotifbe , & prbbabilia plura pro eis unt,

quod videri poteft cx 57. difLj. q.vnica,an.2.par.

Trikt firipfit i'& ^ 1 •d.+.q. J .att.i.par.a.vbi remitrit di>^ ad q.

ScetMt Mtt*- 6,8c 9. Metaph.& fi alicubi in quxftionibus Me-

fhyfitMm , taphyf^ inueniantur remifliones ad Sentenrias, in

quMm Thtt- Jq^Jj ^jjj j tangam4mm6 vt credo, in fatculo adhuc

S^\» tm» dod.anium,aut iunior hoc fcripfit.Vndc proble-
StftMttppr* .,.,"., I . . / ,'■

bUmuieMt maacc m auquibus locts mcedit more boiue m-

n» Mttafhj- doiis,& minimc arrogantis,maioribus & antiquis

morem gcrehs,iuxta do^irinam Philof.z. C£li,&

Mundi, t.c.i. & lic^ fundamenra propriz vis tc-

tigerit pluribus in Iocis,& ftabiliuerit,non tamca

ita plerumque afleruit,& in vnam pancm {e peni-

tus detcrminauitjficut poilmodum fccit RcK-

giofus & prouedtioc effe^s , dum {entcnriasle-

git, £x quo corollaric {cqui vidctur,qu6djbbilis

do^hiiu huius viri maximc fuper Sententias ha-

bctur , vnde plurimi {cquaces adia omnia paruifa-

ciunt. NihiIominus,quia principia fcholaftica.vt-

pote LogicaIia,&Metaphy ficalia^que Naturalia,

quac miro ingcnio edidit iunior , iunionbus fenfii

anriqua, Ucet vocc tzdiofa, abfqucquibus nemo

re<fte fpcculamr , ip locis fuiscopiofius habcntur,

przmittcnda & prxuidcnda funt , & fi ad vtram-

quc partcm interdum difputauit nobilitati animi,

& cxccllcnti ingenio anribucndum eft , quod ta-

men in vno loco problematicc, in alio affcrriue

inuem'es , vt infri ikpc patcbit. Supra humanum

fcrcingenium principia Logicac, & Mctaphyficae

tiadidit,qu3e qui attingcre non valent,refpuunt.

Scctmd6 notandum , qu6d roodum do^bihaE

Atiftorelis communitcr imitatur , & brcuitate &

Scoti Oper. tom. IV.

c» DtSir,

obfcuritafC,& vbi non eft loctis proprat determi-
nalionis alicuius veritaris,famosc loqucndo anti-
quos fcmpcr prarponendo ; & inde cft quod ca ex
quibus fequi vidcnmr contradidioncs plurinuc jfi
di^s dus minimc implicant, vt in locis fuis tan-
gam.

Tcni6,praEm{ttcndum,qubd non habentur c6-
mimitcr quacftioncs cius in Mctaphyficalib. nifi
ad ^Jib.inclufiuc : & hoc vd quia imiutuscft A-
uicennam ; vcl quia ea quat fcquuntur 9. librum
funt iam fcrc habita in 5.& in aliis prztcr ii.quf
Theologus cft. Quare in Sentenriis dc materia
1 1. lib. difputauit, vt patc.t intuenti, in aliquibus
tamen originalibus anriquis habentur quacfliones
fupcromncsii. !,»/-««-

Nunc ad Utcram accedojpratmitutur commu- j^utt »» fc#e
nitcr quatftionibus prologus, vel pracfatio,vcI in- tfere vtJtM
trodudio Utetz,vel more anriquorum ledio , fi- t^^mtr»M'
cut varie in fequenribus DwfLipfum nominat,vbi r^^^^ x.
dcclaratur prima propofirio texras, & tota illa li- q^e.
tera patct darc in cxpofirione fua, quam commu-
nitcr attribuimus Antonio A ndrcz in principio.

Aduenendum ergo primb cum didt infra:P;-
clttrtttur fecundi ^ qmbufdttm i friori \ qubd illa
cft probario Theologiat in expofitioncfiu hic.

Quod infri ibidcm tangit in applicadone pro-
pofitionis de cognirione vniuerfali^Iimorum, dc-
clarabis ficut habct 3 . dift.primi de primo cogni-
to:& q.io. primi huius.

Ibidem jKjflct dubitari ex di£tis Auiccnns quat Q_ *•
notat,qubd fcilicet cns,res,& vnumiiint commu-
ni{Iima:& qubd nuUum horumpotcft manifcfta-
ri,nifi probadone drculari : cum tamcn vnum fit
pafEo cntis^paflio vcrb pcr fubio^um manifeftc-
tur,&de qao vidc infr^ in ^.huius q.i.&q.i .pri-
mi huius.

Ibidem parum poft,notatur vnnm extra ab illo »7
locOjfed ifiaprobatio,\C(iac ihi, fecunda pars mi-
noris, &c. Utera tamen bona & notanda , vt alibi
fWpc acddit in additionibus & cxtra ; quarc om-
nia inferuimus.

Intendo Dodoris in hoc prologo cft reddcre
auditorcs attentos, nobilitatem & vtiUtatcm hu-
ius fdcnriac manifeftando,& dociles" quatuor eius
caufas expUcando ; & fecundum hoc duo facit in
hac panc libL Ex prtultElis,8cc.

Ibidem infra in parricula de caufa formali ibi,
ContradicitHri»fra,8cc. vfque ihi,hoc modo Me-
taphyfic4 , 6cc. ponitur extra ,fed notanda Utera,
vt patct.

IbiinAr^in dubio i. Qiuritttr tftucaufajh
ftthie£ium, &c. Quod dimitrit infolutum jfcd ar-
guit pro omni caufa : nbtabis pro refolurionc ea
quz habct in ptolog. qu. j. {bluendo argumenta
prindpalia,& q.dc praxi. & q.i j.quod. & q.7. &
<;.3.dift. priroi:vcrius cnim didtur cauf^cmdens
& finalis quam fbrmaUs & matcrialis, fed cocni-
tio cius cft potius finis propinquus formaUtct
faltcm , quam ipfiim. Moriua pro caufa formali
faciUter {oluuntur , aliud eft darc fpcdem vnita-
tum & ordinem , & aliud formalitcr cflc talcs:di-
fHnguc etiam de dare incrinfecc & fbrmalitcr,&
cxtrin{ccc& virtualitcr:poteftcnimappcUari fbr-
ma cxemplaris faltcm. Moriiu pro caufa matcria-
Ir {bluimtur cx diflindtionc matcrix,quam tangit.
SimiUtcr dc cauia finaU pondcra omnia veiba
Dodloris & fcntcntias pracclaras vbiquc in Uicra.

Vv }

LIBER

EXTRA

1

LIBER PRIMVS.

%l M yS ifie liberefitotuifroosmialui in quo c,l. e^ r. dgitur de digni^
tate huiMfeientia ifj generalii^fifeciali 9 inreliqms fequentibw cap.tra"
Siaturde opinionibM <T>ariti Philofephorum de rerum principiii. rboSior
dijj>utafdecem quaBiones prooemiales , circa primam fartem libri , no»
traSians iUasopiniones deprincipitirerum.

Q^VjESTIO I.

Vtrumfubie^um Mettfhyfic/tfit ens inquan-
titm ens ,ficut ens pofuit Auicenna ? vel
Deus , dr Irjtelligentid fficut pofuit Com-
mentator Auerroes?

Arift.4 Met.ttx.\. Commcnut.ihid.(^ lib.i.ctmment.14.
<^ ltb.\x.c0mm. i .Auiccnna i.Meu»p- 1 . Albcn.Magn.
j^.Met.cttp i.dr i.D.Th.om.ibidUa.i.SonciiUi&ibid.^'.
10. iftgid I, Met.q.^. A.aiomas Andrcas ibid.q iJtrt )>
Flandna ibH.ei.i .»r.i .^ fequen. Fonfeca ^.Met.cap.t.
q.9feci.}.Sw. difp.i. Met.feB.^. Hartid. ibid.diff.x.
fea.i. (^4. Mcuriffe i. M$t.q. 4. Aucrfaj. %. Philof

feci. j d' fiqq.

QYbd ncutnim probo , de fubietSto fdcntix
pportet notum elTe fi eft, & quid eft , fecun-
dum Philof.i.Pofter.text. com.i.<i & infra cillo,
DifficiU autfeji «9j/f;t.c.i4 fed in ifta fcientia,nec
de Deo eft notum : fi cft, vel quid eft, nec de ente
quid eft : ergo,&c. Minor habet tres partes. Pro-
batio primx dupliciter. Prim6 ficut probat eam
Auicenna i. Metaph. c.i.b. quia Deum elTe, non
eft per fe notum , cum concludatur ex effedibus,
8. Phyfic.& it.Metaph. ncc eftdcfperatum cog-
nofci , quia figna habemus de eo 5 & etiam fi fit
defperatum,tunc non praccognoicitur, ncc ifiqui-
ritur eius efte,in alia fcicntia,rtec morali , necdo-
flrrinali, & fic de ahis , igitur inquiritur eius cfle,
jn ifta fcientia. Secundo probatur eadcm pars mi-
noris Cxc.ln fecundo huius, t.c.5'.&; 6. probat Ari-
ftotplcs ftatum efiein caufisefficientibus. Probat
igitur primacaufam cfficienremelTe:iIla cftDeus.

Probatio fecunda partis minoris , dupliciter:
tum, quia Deus non habct quid , fecundum Aui-
cennam 8. Metaph. c. illo,opus eft vt rcpetamus.
Primni mn habet geiHS , nec qmditatem,nec diffi-
nitionem, ^ui e/? altiffimu» & gloriofus. Tum,quia
fi haberet quiditatem,illa non eilet praecognita in
hac fcientia, quia fccundum Philof. i. huius c. i.
iex.com. I . Sicut oculut nyclicoracisfe habet ad lu'
men diei, ftc anima, noftrd inteUe^tu ad eaquafunt
omnium manifeftiffima.

Tum^cfuia Commentator dicit i. Metaphyfic^ c.
18 ajtffinitio ftgnat res terminatat in dtffinito\ni-
htl in Deo eft terminatum,quia omnino infinitUeft.
Probatio terfi«,partis minoris duplicitcr.Tum,
quia ens cft xquiuocum , ficut dicit Porphyrius,
cap. de Specic. 5» ^uis amnia entia vocet, aquiuocc
nuncupabit.Ex. de hocamplius infra,quandoquac-
retur dc vniuocationc cntis ^.huius. Tum,qnia fi
fit vniuocum, eft commuuiflimu, nechabens ge-
nus,ncc diiFerentiam ; per confequcns nec diffini-

tionem:diffinitio enim indicat quid.Itcm,ad prin-
cipale , omne fubietStum habet paffiones de ipib
demonftrabiles fecundiim Philolbphum i.Pofter.
vbi fuprai:nec Deus,ncc ens fiint huiufinodi:crgo,
&c. Probatio priraac partis minoris. Tum , quia
paffio eft extra cftentiam fiibiedi^nihil eft in Deo
quod non fit eius eftcntia:tu quia Auic.8. Metap.
vbi prius:iPriOT«* non habet ciualitate, nec e^uanti-
tatem,&c.Sc non poteftfieri demonftratiode «*.Pro-
batio fecundaf partis minoris.;Tum,quia,vt prius,
pallio diflfert elTcntialitcr a fubiedojenseft dc ef-
fentiacuiuflibct : tum, quia paffio praedicatur de-
nominatiue de fubie(Sto,& fubie<5hira depaffione,
non nifi per accidens : ens prsdicatur in quid de
quolibct,ockauohuius,tex.com.vltim.

Irem ad principale:fubie6lum cuiuflibet fcien-
tia: habet propria principia & partes fecundum
Philof.i. Pofter.t.c.4}.c.illo:c«-/wr aute eft fcten-
tiamcc Deus,nec ens eft huiufmodi:crgo,&c. Pri-
ma pars minoris patct, cu Deus fit primus & fim-
pliciflimus.Probatio fecundac parris,quia fi cns in-
quantum ens , haberet principia, igitur quodlibet
ens haberet principia,ficut arguit Philof i.Priorii,
cde Reduplicatione, t.c.3 j. St iuftitia effet bonum
in eo quod bonum iuftitia efjet omne bonum.

Ad oppofitu pro ente eft Arift.4. huius,in prin-
cipio vbi videtur manifefte ex intcntionc dicere q»
aliqua fcientia fpeculatur ens inquantii ens,& ilU
n6cftaliquaparticularis.EtAuic.l.i.Mct.c.ii.dicir.
Primu ftwietium huitu fcietia eft ens ine\Hantuens.
Adoppofitii proDeo eftComentator i. Phyfl
com.vlt.dicens,.^«j dicit quod prima Philofophia
nititur probare entia feparabilia effe;peccat:g«ntu
enim entiitfeparatoriiejjeynon declaratur nifiin na-
turali fcientia : h*c enim entiafunt fubie^a prima
PhiIofophiay& impoffibite e(} altqua fcientiamjpro-
barefuu fubieStum effe, fed coccdit ipfiimefle,aut
quia eft manifeftii perfc, aut qiiia eft dcmoftratu
jn alia fcientia.Vnde pcccauit Aujcenna qui dicit
Philof primii demonftrarc primiiprincipiumcfle.

SCHOLIVM I.

A L L A T I s optimis argumentis fuadentibui nee
ensy nec Deum efje obieElum Metaphyficer,aliifqMe
oppofitum probantibtu.ponit fententiam Auerrois,
tenentis Deum,& fubftantiasfeparatas effe eiusob-
ieElum;quam variis rationibus probat ^& refbondet
rationibus in contrarium adduElis n. i.& 1. Nota
quodait hic ad fecundum principale.proprietatem
re diftingui afubieSoin creatis;apud ipfum etiain
Theologia non ejfe cert*i,quia q.) .proLad i.pro.q.i,
&i.d.i.q.4.§.De fccundis cogno(cibilibus,».9J<iff
di^uod hicfed x.</.i6. J.Quia \h,n.ij,& ^.d.i j.
q.i.a.yn.i^.& expreffius i.d.} q.^jtd i.fro opinjt.i^.

eppofitum

Quseftio I.

S»

0ff*fitii tenrt,& fMrt ^.d.i7.foluirg.& ^n^uf.
jo.vbt, & dliijpajftm docet^mUnMtones reru non
Mfttrrgiii dh ipfts,eftt£ tamen videtur ejfe proprietd-
tes. Et hanc partem tenet commHnis Scottjiantm.
fnde loca UUex ci.^. prol.^tr d.^.primt, txplicari
fojftmt depreprietate large fumpta , pro accidente
commMni : quia fecundo loco mentto eji de tali her-
ba,^uod fit fecwtdMm fuam fpecttm caltda i&pri-
mo loco lotjuitur de pajfiombtu correfpodenttbiu at-
trHmtu:& tales in nobufunt accidentia communiOy
vt bonitat, iufiitia,&c.rernm difficile efific Ucttm
bunc interpretari, quia agitur de pajftonevtre fci-
bili ; fi tamen quie tta glojfet, dtcet non agi depaf-
fione fcibili firt^e y agitur ftcundo Uco citato de
herba fecunditm fpeciem calida , & tamen calor
non efi pajfto eiutfiri£ie fumpta. Qjtod fubiungtt,
in diuinis proprietates ratione dtfiingui a ftibteSo,
& in creatis realiter : inteUige , rationt formali a
parte rei, ne dtftinSionem formaltm in dtuinit ne-
gtt, quamadmittit i.d.i. <j.y.num.^^.& d.Z.q.^
&paffim. T)um autem admittit realem difiinllio-
nem in creatis inter proprietates , & fiAieSium,
inte^ge dt froprtttatibm large fumptis , vt di-
^timefi.

Ad quaftioncnm iftam patetquod {unropinio-
4. ncs: vna Commcntatoris dicentis, qu6<l fubftan-

Tnmafm- jyj fqjarats , fdlicct Dcus , & Intclligcntias funt
hic fubic(5him, quod confirmatur. Prim6 audo-
ritatibus Ariftotclis hic in prooemio , vbi pt obai
iju6d fapicntia cft (pcculariua circa principia pri-
ma , Sc primas caullas cx dc(criprionc (apicnriz,
&infi:aca.}.tx.iA ^.Hacfcientia maxtme tUui-
na efi, quia efi diainorum \ 8c infra in 6 huius c. i .
diftinguft Ariftotcles trcs panes fcicntiac fpecula-
riiue , diccns Phyficam effc circa infcparai)iha &
tnobilia ; Mathemaricam circaimmobilia & in(e-
parabilia ; primam ver6 Philofbphiam circa fepa-
rabiha & immobilia , aiiufmodi funt fubftanriz
ieparatae. Si ieitur ha:c diftin£bo fcientianim fpc-
culariuarura ut conucniens,videnir qu6d fit circa
propria fiibie^ iplarum , quia (ecundum Philo-
ibphum }. de Anima, t.c.j8. Scientia fecantur vt
r«:hoc eft, ficut fubicAa confidcrata in fdcntiis.
Item ibidem in tf .t.c.i.vocat hanc (deriam Thco-
logiam,& probatduplicitcr. Primo,quia fi alicubi
diuinum exiftit, in tali natura exiftit : hoc eft, in
immobili & feparabili.quam dixitiftam {cicnriam
confiderarc. Secundo probat fic , quia honorabi-
lifilmam idenriam oportet dte circa honorabi-
lifEmum genus : hacc cft honorabiliflIma,vt pto-
batimi eft in primo ; & genus fublVanriarum fe-
paratarum, cft honorabilmimum:crgo,&c.

Primo dt Generatione , cap. i.debis tjumtitm
dtcety vel conuenit dicitur ; dt immobili Principio
tjuidtm alterim efi, & prima pbilofophia diutdere
opMt, &e.

Practerea confirmatur pofirio Commentatoris
rarione, primiS fic : Subftanrix feparatat non funt
nobis omnino ignotat , cum dc ipfis multa figna
habcamus : igitur cognitio earum traditur in ali-
qua {dcnria; non naturali, vel Mathemarica;igi-
tur in ifta:cum fint tantummod6 trcs partcs fden-
riac fpeculatiuq cx 6,huius,t.c. i .Itemjfcicnria con-
fiderans aliqua multa attributa ad aliquid vnum
primum , maxime confidcrat illud primum, tan-
quam proprium fubieihim , ad quod alia aari-
buuntur, vt didt Philof4.huius,c.i.t.c.i. Vlnqut

EXTRA.

veroproprieefifcientui : tx (ftto alia depe»dtnt,&
propter «juod dicuntitr:Ced prima cauia cft illud ad
quod omnia enria attribuuntur ; iginir de
mo maximc proprie cft ifta fcicntia , vt dc ful
kOo.

Sccundum iftam opinionem refpondetur ad ^

rarioncs in concrarium. Ad primara, patct quod
minor eft falfa, quoad vuanquc panera : dc Deo
enira naniralitcr & fecundum fe notum fi eft. £c
adprobarioncm in c6trarium,didrur quod Dcuni d,^ ff, ^
cllc defperatum cognofd non eft , ncc quacfitum fit tmum ftr
in alia faentia, ncc in ifta, fccundum fc,quainuis fi '
quoad nos,fiat notum cx cfTcdibus, ficut procedic
rario ; poteft enim aliquod fecundum fc nouus,
fieri nobis notum cx aliis norioribus nobis. Pcr
hoc ad fecundam probationem patct : illa cnim
demonfhario in i. huius , non proccdit nifi ab
cfFedu, fiuc illc cfFcdhis fit medium naturalc.fiuc
Metaphyficum. AUtcr .ad fccundara probatio-
nem dicitur , quod in i. huius non oftcnditur eflc
de Dco , fed oftenditur flatus dc caufis cffidcnri-
bus : & quamuis harc duo conucrtantur , tamen
vnum potcft eflc prxcognitum in fcienria ; aliud
autem oftenfum j fic diffinitio & paflio fubictfti
conucnuntur,& tamen vnum eft medium demon-
ftrandi ahud. Alitcr videnu: Commentator re-
fpodcre com.vlt.i. Phyficorum, quod Deum cfle
non oflendinu nifi in fcienria naturali;& fi ad hoc
oftendendum fiat aliqua ratio in ifla fcientia, hoc
non eft,nifi aflumcndo aliqua cx oftenfis in fcien-
ria naturali , ficut per expofitioncm eius patct z.
huius/-om.6.vbi exponit demoflrarioncm Arifh>-
teUs de flatu in caufis efficienribus, vbi dicit:J>f-
claratum tfiinnaturalibui, (fuod omne motum ha-
bet motorem : & totam rarioncm pettradat dc
moucnte & moto.

Per hoc patct ad primam probarioncm , quia 7

Deum cfle, quacfitum cft in fcicnria naturali,non
in ifta.Ad fecundam,quia illa dcmonfbaiio fccun-
di huius procedit cx mcdio naturali ; videlicct ex
carionc moucnris & moti ; non autcm cx mcdio
Mctaphyfico. Tcrrio modo refponderi poteft ad
iftas duas probarioncs , quod benc potcft aliqua
fcienriademonfharc fuum fubie<5him eire; & hoc
a pofteriori, ficut in lib. Elenchorum demonftra-
nir fyllogifmum fbphifticum cfTe pcr fimilc : &
fimilitcr Prifdanus Ub.i.ConfbTidtionum, often-
dit orarioncm conffeudtam cfle pcr fimilcm ftio-
dum habcndi fyllabarum ad di<9tioncs ; & didio-
niim ad orationcs : tamen nuUa fcienria demon-
(h-at fuum fubiedum dfcdemonfh-arione propter ^^*^'*^*'
quid, Sc a priori. Ifla tcrtia refponfioconcordat T^fgJ'^
cum prima : declarat enim fccundam pancm eius. ^ ^Mmtd» ?
Similiter non videtur facere nifi ad fecundam Se»t.infr»L

f>robationem. Vnde cum rcquiratur prscognitio f- J-*^ '•>••}•
bbiediantctotarofdcnriam, quam prxcogni- — '"•
tionem nuUa refponfio ponit,nifi priraa, fbla illa
eft fufficiens ad vtramquc probationem. Com-
mentator enim tantum fugit , fi ponit Dcum
efle tantum nobis praccognitura ex aiiquo raedio
nanuali ; fi autem ponit Deura eflc fimpliciter
praccogra'tum cx tali medio;& hic prafiipponitur
inquancum fit cognitum, iginir fcicnria naturalis
fimpUciter crit prior ifla, quia notiffimo hic , cfl
aliquid ibi fimplidter notius.

Ad aUam panem minoris , de <juid eft , did o
potcft , qn6d licct non habcat quid , quod cxpri-
mitur pcr diffinitioncm , quia talc (fitid eft hmi-
tatum , ciim omnis differenria diffiniens habeac
aliquam oppofitam ( omne autem habens oppo-
V u 4 fitum

5ii

Lib. I.

Metaph.

jln "Dem h»-
bet quii, vel
di^nitionii

Tie hoeiJ.^.
q.ijtd i.fro
%.qiufi.n.lf.

Anproprit-
tas difiin-
Suatwifub'
ieHei

SubieStm
Idtnti*., M»

neceffitrib h»-
ket prindfi»

An fiJneBu
b*bet pnrttf.

fitum eft Umitatum ) ti^men ficut Deus habet
clTcnriam illiraitatam , ita habct tjimd illimita-
tum. Primo modo potcft cxponi audoritas Aui-
ccnnac praiallcgafa , cum dicit , »ec quiditatem,
&c. & fubdit, «0« hahet diffinitionem, & hoc lo-
qucndo dc diffinitione propric difta, quxcftcx
^cncre & difFcrcntia, quac a Dco reraoucntur
luperius in eod. cap. Per hoc patct ad primam
probationem. Ad (ecundam probationem , ficut
piiusdcji efi fecundum primam rcfponfionem,
ejfe Dei eft naturaliter praccoguitum in ifta (cien-
tia (ecundum (e , licct non quo ad nos : ita de
^uid efiy poteft tamen vtrunquc a poftcriori in
hac fcicntia manifeftari, ficut dicit tertia refpon-
fio. Illa autem propofitio fecundihuius r^/cKt
oculmnySlicoracii , &c. concludit*de notitia qui-
ditatis quoad nos, non fimpliciter. Vtrum tamen
illa fimilitudo debct inteUigi quoad impofilbili-
tatera , ficut quidam exponunt , aut quoad diffi-
cultatem j ficut dicit Commentator , dicetur
in loco fuo : vndc ficut ipfc exponit cam ,
^on eft multiim hic contra opinioncm
cius.

Ad fecundam rationem principalcm dicitur ,
qu6d Deus habet multas proprietates, vt ejfe ap-
fetibile , effe intmobile, ejfe perpetuum , Scprimum
meuens 6c huiufiiiodi ; ha:c autera pofterius ali-
quo modo concipiuntur (ecundum (e , quam
eftentia Dei abfblute , quia dicunt refpedum ad
cxtra, Ad primam probationem, qu6d non opor-
tet fcmpcr proprictatem cffe aljud eflentialitcrab
illo cuius eft ; licet hoc fempcr fit in creaiuris,
vbi propter imperfedionem , habens non eft
quicquid habet , vnde cft in eo corapofitio adus
cura potentia: In Deo autetn omncs perfcd^iones
exiftentcs illimitatae, funt idipfumquod eftentia
cius, proptcrfiimmam fimphcitatem,tamen quae-
libct ratione difFert ab eflentia, & talis diffcren-
tia fiifficit ibi inter proprictates & fubicdura , fi-
cut in creaturis differentia realis. Ad audlorita-
tem Auicennx non efi de Deo demonfiratio,potctt:
exponi, quia non per caufam priorcm, vel fic, per
dimnitionem eius quae fit rnediumj quianou ha-
bet diffinitioncm.

Ad tcrtiara rationem principalem. Ad roafo-
rem dicendum quod non oportct quodlibct fiib-
ieftura habere principiapriora fc, fedprincipia
pit)prictatum per qu« Cux proprietatcs fibi inbac-
rcant: fi de ipfb fit demonftratio />ro^ffr ejuid.-At
Deo autem folummodo cft dcmonfhratio quia : Sc
idc6 loco talium principionun fumuntur cfFe-
ftus pro medio : per quos concludimus pcrfe-
dtionem Dci de Deo tanquam per m^diumnotius
nobis.

Quod autem dicit Philofbphus fubief^um
habere principia & partes : Vcrum cft vt in plu-
ribus :.non tamen el\ de ncceffitatc fubie<2i fcien-
tia:. Poflet enim forte de vnitatc efle dcmonfbra-
tio Mathcmarica , quanquarn fit primum inge-
nere fuQ & indiuifibile , & ita iniUogencr^ , nec
habcn^ principia , ncc partcs. Alitc): diccndum,
quod fubic(fhim fcienti^ dcbct habere principia ,
intclligcndum cft de principiis complexis, cuiuf^
tnodi funt pracmiffie d^monftrationis. Dc omni
enim fubie^ fcientiae , poteft aliqoid przdicari
in propofitione aliqua , quae poteft fiimi pro prz-
niiila in demonftratione de fubie&o tali : & de
tali principio prirao oportet praccognofci quia
eft, hoc eft, quia venim cft, i . Poftpr. a. t. cap. i.
6c infri tcx. c. 2.1. c. /Uo, Non efitx alto ginere.

enamcrat fubie£tum & paffionem ; & pro princf-
piis dicit altcrum ante cUgnitates. Et idem vuk
c. i.DifficiIe.d.t.c.i5.omnis fcicntia demonftrati-
ua circa tria eft, fcilicet gcnus fubicdum , & quae
communes dicuntur dignitates,& terrium pafno-
nes: talia autem principia poflunt haberc cStCtai
iUius fubicdijde quo eft demonftratio pro termi-
nis fuis. Sufficit enim ad tale principiura , quod
ftatim cognofcatur cognitis terminis ; & talc
principium poteft eflealiquodad demonffarandura
aliquid de Deo.

SCHOLIVM IL

Refutat fubtilijfimejententiam Auerrdis , pro~
bans nec Deum , nec Intelltgentias ejfe fubie^unt
huiui fcientiit , quodetiam docet q. ^.prol.adfe-'
cundumq.i.lateral. nu. zo refpondet ad argumen"
tapro illa fententiaadduBa nu.^.& ^.explKatnu.
I ^.fub qua ratione agitur de Deo, & Intelligentiis
in M etaphyftca,& nu. i j uu feqcj.illam dimjionem
fcientinfpeculatiui. in naturalem , & IHetaphyJi-
cam de qua Philofophtu 6.huittt t.i.habetpulcheT'
rimam, & vartam doQrinam.

Contra iftam pofirionem fecundum Philofb- 'I
phum I. huius in prooemio, fapienria eft certiffi-
ma fcientia : cenior autem cft fcicntia propter
quidc^^ fcienria quia,i. Pofter.t.c.zi.jo.&4z.
ergo Metaphyfica , qux cft propric fapicntia fe-
cundum Philofophum hic , in prooeraio ; eft
fcientia propter quid : de Dco autem non efk
fcieniii propter quid , vt de primo (vhitSto j &
nulla fcicntia confiderat Deum vt caufam , cum
nihil caufeC neceflario fccundura vfcritatem ,
quicquid fit dc Ariftotele ; igitur ncutro modo
cbnfideratur Dcus in aliqua fcientia, ncc vt cfFc-
€his, nec vt principium complcxum : ccrtum cft
igitur nuUo modo , vt concedit rcfponfioad tcr-
tiam rationcm. Et hoc probatur : ccrrum cnim
cft quod nihil de Dco fcitur pcr caufam priorem
ipfb. Si autcm caufa accipiatur pro mcdio, refpc-
dax alicuius concludendi dcDco , aut iUud con-
cludendum, eft proprietas abfbluta Dei , vtfa-
pientia, potentia,xternitas, immutabilitas , &
huiufmodi ; aut dicens refpcifhim ad extr^ , vt
appetibile , primura mouens , prima caufa , &
huiufmodi , fiue fic f fiue fic , oportet iUud
dcmonfhrabilc de Deo cfle idem cflentialita* ci;cQ
quod nihil aliud cft vcrum dc ipfb: fed illud quod
eft idem cflentialiter Deo , non habet ahquid
aliud a fe prius naturaUtcr ipfb : caufa autcm eft
aliud a caufato ; & prius naturaliter ipfo : igitur
liihil quod eft in Dco poteft de ipfb aliquo modo
per caufam oftendi,'nec per cauum qua: fic caufa
in eflendo, nec in inhxrendo , quia neucro modo
potcft cfle flliud ab ipfb , & prius naturalitcr. Si
autem aliquid tale per efFe(Shun demonfhratur, de
Deo,non eft demonfvratio^rtfpr^ quidyCtd quia,
ex primo Poftcriomm,tex.c.}o.

Scd ifb ratio non mouet : fi cnim prius natu- j ^
raliter & aliud poteft efle mcdiumfciciidi poftc- Anpemp.
rius naturalircr & aliud , hoc non eft inquantum tefifciri i
aliud,quia hoc accidic , fed inquantum hoc , ficut f"*"-
^ft aliud, ita prius eft naturaliter , & prius notum
fccundum fc , & illud poftcrius : fcd ita eft inuc-
nire in proprietaribus , vcl attribuus diuinis,igi-
mr, Scc. Refponfio,qu6d vna proprietas Dei eft
prior alia r^uQnc. Contra ; hzc dii^K^tcntia rario^

nis.

Quasftio I.

513

M

nis,non fufiicit ad rationcm caufar, nec ad priori-
tatcm , ncc ad modum demonftrarionis. Prima
duo patent ex didisrtcrtium propter pcritionem,
quia idem refpe^^ fuidiuerfimodc coniideratum
poteft cfle prius & pofterius rarione. Item con-
tra Commentatorcm ; Deo & Intelligcnriis non
\idcrur efte aliquid communc vniuocum , quia
tunc illud in eis Hiftingucretur difFcrcntiis , & ita
Deus poftct diffiniri, igiruf non potcft vna (cicn-
tia cfle de Deo,& de Intelligetiis, vr de Cahic£to,
quia vna fcientia eft vnius generis , i. Poftcrio-
rum cap. i. rcx. c. 43. Ctrttor , Scc. Ircm aliud
fubiefhim poncndum eft in Mctaphyfica , ficut
oftendctur eriam pcr Commcntatorem , quando
tangctur Auicennx opinio ; non igitur Dcus ,
quia non poflunt eftc duo prima fiibicda eiufdcm
fdcntii.

Ad illa igitur , qux vidcntur faccrc pro Com-
menratorc , ibluenda , notandum quod (cienria
non foirim dicitur eflc drca aliquid , Mnquam
drca fubic^Slum principaliter confideramm , fed
ctiam circacauias fubicdi , ficut in Phyficatra-
)6tatur de natura , quamuis nec Commcntator ,
nec Auicenna ponat naturam cflc fubieftum il-
liuj fcienria; , fed aliqnid cuius natura eft princi-
pium. Similirer in lib.dc Anima rradatur de dif-
SAentt» ntn finitionc anims, & paflionibus, & parribus cius,
*Aiea»i)Ti- <1"*'""*5 fubie<lum illius ponatur corpus anima-
m»n». f""* > cuiu» anima cft principium. Similitcr in

Viie Se»t. l. Logica trafbrur de mulris qua: funrprincipia
'^•fJ' (yllogifini, quamuis fyllogifinus ponatur ibi fub-
ieSbjan prindpale , & in lib. Perihcrraenias tra-
Aanir de Nomine & verbo &orarione, qux funt
prindpia Enundarionis, quat ponirur fubie^im
illius iibri, ita in aliis. Confimiliter in propofiro
circa caufas alriifimas , eft confideratio iftius
fdenriar , tanquam circa principia fubietSb , non
autcm tanquam drca fubie^m principalc; vnde
habctur in prindpio 6. huius, tcx. com. i. frin-
cipia & cauft ejiuntntur entium inqHantum entia.
Et Philoibphus in 4. huius oftcndit hanc icien-
tiam efle circa ens, ex hoc, quod eft circa primas
caufas , quia prima; caufic lunt caufs fecundum
/c effedus primi , quod eft ens , inquantum ens.
Contra ifhid : InrcIIigenriae nihil producunt nifi
pcr motum , igitur non habent rationem caufae,
nifi mouenris proprie didVx ; igitur non debent
confidcrari vtcaufae , nifi folum in fcientia naru-
rali. Item : rantiim per caufam neceflariam in
caufando fcitur aliquid de cfFedu : Deus nullius
cfFnlus eft talis caufa, fed tantum voluntaria &
libere agens. Primum argumentum potcftconce-
di. Item , (ecundum argumentum accipit falfum
fecundum intentionem Philofbphi , qui pofuit
Deum eflc agens ex neceffitate naturaj , vr dicit
Rabbi Moyfes. Contra hoc, in hoc primo infe-
rius didtur : fi Deui eft inutdm , reliejui omnesab
ipfo erunt infortunati : fcd hoc non fequitur ni fi
bonum rcliquoruni fit ab ipfo volunraric agcnte;
fi enim ncceflario agit,quantumcuraquc inuidcat
aget.

Aliudeft notandum.qubd fubflanriae iramate-
14 rialcf & immobiles , non penincnt ad confidcra-
tioncm alicuius fcicntia panicularis ; non natu-
ralis, quia non funt mobilia ; nec Mathemati-
ca: , quia non funt quanta : fed eorum confidera-
tio pcrrinct ad aliquam fuperiorem fcientiam,
cuius confiderario abftrahit a motu, & a quantoj
vnde in ifta fcienria confiderantur non tantum
tanquam fubicdi caufa: : fed tanquam principa-

EXTRA.

les partcs (iibic£ri,quat funt fccundum efte abflra- ^^t/mdefiA
Ctz illa abftradrionc , quar propria cft huic (cicn- Jl»>itt*fepM.
ri«c : quae etiam abftradio fccundum rationem *"*" etnpd*-
compctit,aIiis confideraris in hac fcicnria. Confi- /^j^j^ f
dcraturcnim quicquid hic confiderarur , non in-
quanrum,qu3ntum,nec inquantum mobile : & ita
quodlibet confidcranira abftrahinir fecandum
confiderationem , & a quanto & a motu , & pet
(fonlequcns pratcipue confiderannu- hic illaqux
{ecundum efle abftrahuntur ab vtrifquc : huiuf^
modi funr fubflantix feparatae. Secundum hoc
patet ad auftoritates Philofbphi, Dicicur enim
hxc fcientiaefTe circa alrifHmas caufas & diuinas:
quia dc Dco , non tanquam de fiibied>o, fed tan-
quam de caufa fubic£ti : ita quod de Intelligcnriis
cft tanquam de principalibus partibus fiibie<5H,&
non caufis : quia non caufanr nifi mouendo ; de
Deo autem tanquam de caufa ; & non de panc
(ubiedi, quia in nullo vniuocatur cura aliis.

Contra, fi nihil Detu caufat,fecundum ratio-
nem Artftotelu nifimotundo, igttur non confidera-
hitur htcde Deo, vt de caufa. Refponfio. Detu eft
caufa fubftantiarum feparatarum,non per motum^
tir omntum aliorMm,non tatum intjttantum mobilta,
vel quanta,fed inejuantum entia,fed nonfine motu:
fecundum Ariftottlem IntelUgentianulliUi eft caM"
fa nifi inquantummohtle. Notandum tamen cjtud
in ef.%.infra,qui dicertt partem affirmatiuam lUim
quajlionii quod tantum ad Met^phyftcum pertinet
confiderare quiditates rerum,eiiam tn parttculari,
dtbtret dtcere quod non tantum hic confideratur
Detuvtcaufa,fed AngtlM,Sol,& ignis,& omnia
agtntia,fifint caufa alicuitu ftcundum entitatem:
quod quidem oportet pontrt : quta aliter nihtl cau-
fant : vt arguitur in illa quaftiont dt cognittone :
fic axguo dt crtationt. Iiefponfio,quod Dtiu in quo-
Itbtt caufat tntttatem quodlibet aliud agtns tali-
tattm tntttatis:dthoc altbi. Si teneatur tnquaftto-
ne tlLa S.pars negatitu, tunc nullacaufa particula-
rii entuatis eji hic confideranda : ficut nec hoc ens
ftcundum quod hoc tns:ftdftcut tantum Conftdtra-
tur htc tnsinquantum tns m communi,tantMm tllud
confideratur pro caufafMbteUt,qHod eft caufa en-
tis tn communi:illud eft tantum Deus. Hoc teneat
nifi forte ponas Intelligemtai non tantum inquaii-
tum entta ,fed tnquantum InteOigentias hic confi-
derart, vt pradi^um eft ibi.

Aliudtft notafidum,& tft:fi tnim dt InttHigtn-
tiis,inquantum InitlUgtntt£,tft altqMafcitntta pof-
fibilts,& non tfta,ntc naturalis,ntc Mathematica,
vt pattt,infufficttns ergo eft diutfio Phtlofophi in 6.
huii4s,t.c.i.8c.i.fcientikfpecHlattua. tntria membrd:
& tta vtdetur quod Intetitgentia inquatum huiuf.
modi,ad confiderattonem Mrtaphyftctpertineant.
Sed contrk-ens fecundumfe ita abfirahtt ab tmma-
ttrtaltbMi:JicHt a materialibMS.-ergo ij}afctitta,qua
ptrft tft dt tntt,tnqHanri tns,non magis eft 4t tjlit
ftcunditm proprtam rationtm.quam de tilu.Confir-
matur : quia omnu conclufiopropria hutut fcientia
eft pramijfa,tta ad concludendum dt tmmattrtali-
busficMt de matirialibm:trgo ipfa fubaltemat fihi
oqHaltttr vtramqut fcttnttam:ntc valtt illa ratio,
qutponiturprtus tbt.Altudtft notandum:quiaifta
fcientiaficut conftderat altqHa,tnqHantum abftra-
Ha a materta , tta etiam tnquantHm abftratia ah
tmmatertalttate : trgo confidtrahtt ttia , qux in
extftendo hahent hanc ahftra^tonem ah inunate-
rtalitate ; non ftquitHr.

Confirmaiur : quta fubftantia , quam tu ponis

fnbie

hutMt (y\,
d.x.q.X,

t6

A» imaatt'

ridliaferti-
neit' Md h»n<
feientiAtn ft-
etualiat

«7

5H

Lib. I.

Metaph.

18

§luimtdo di
fHngMuntm
fcientit.

^9

Quomcdohu
fctenti» efi
cirea immo-
'bilia.

§iji»re hte
Jeientia dici-
iitiThtoUgi»}

fubittlHmyiiuiditur inmateriaiem, & insmmate'
rialem ; ficut tnfpecies oppofitat., fcientia autem de
genere tcfualiter videtur effe de duabm fpeciebm
proximif. Conceditur /ecMndttm illud quod tenes ad
"'8. <\uAfi. quod nonplus efi htc fcientia de IntelU-
tentia incjuantum Intelligentia, efukm de igne, in-
quantum ignii, nec vt de caufa, necvt defubieElo,
tjuiafecunditm lede neutro : ficut fiscundum oppo-
fitttm,q.%.de vtroque efi vtroejuemodo^fivtrumcjue
caufat aliquid intjuantum ens. Sed quomodo sunc
faluas diuifionesin 6.de triplici fcientia fpecula-
fiua ? Item quontodo efi circa altiffitnas caufat , fi
tantitm efl circa Deum vt circa caufam?Refponfto.
Deus dtcitur c^ufaproptermultiplicemrationem
cattfalitatis in ipfo. Ad Philofophum patet refpon-
fio inferiits de dtutfione fcientiarum 'peculatiua-
rum. Tenet enim de illis , qut a nobis per ratio-
nem naturalem poffunt trahi' , non de omnibtts
poffibiltbus , ex parte natura fcibilium. Euafto,
qttod fcientia degenere efl de primafpecie fub pro-
pria ratione, non de fecunda fpecie \ &tunc hitc efi
ab Intelligentia vt frima fpecie fubftanti* , non vt
de caufa.

Ad au£loritatcm prfmam (exti huiuSjt.c.j. di-
citur quod fecundum Philofbphum primo Pofter.
c.i. Certiorautem efifcientia altera ab altera.quo-
rumcunque principia necfue ex eifdem :nex ex al-
rcr«y«;7?.Diftinguuntur ergofcientix nonfblum
. penes diueria uibieda , fed etiam penes diueria
principia j Et fone ha:c diftin<Stio per principia ,
eft prior & eftentialior ; quanquam per fubieda
aliquando fiat diftindio, uicut auftoritas illa ter-
tio de Anima probat. Sic igitur poteft intelligi
diftindio illa trium fcientiarum fpeculatiuarum,
fexto huius, quod licet duarum, fcilicet naturah's
& Mathematica: ponantur ibi fubieda diftin-
guentia , vcl forte principia : tamen huius (cicn-
tia; ponuntur ibi principia non fubieda, pcr qua;
ab ahis diftinguitur.

AHter poteft dici qu6d fcicntia ifta confidcrat
omnia illa, quae & alii fcicntis particularc<;,licet
fub ratione c6muniori,& magis abftrafta : aliqua
tamen confidcrat,quac in aHis non confiderantur,
quibus conucnit tanta abftradtio in e(Iendo,quan-
ta non conuenit confidetatis in aliis fcicntiis ; &
ideo quando diftinguitur haec (cicntia ab aliis,
cpnucnienter hoc fit pcr illa coi-jfiderabilia , in
quibus non conuenit cum aliis fcientiis , fed in
quibus diftinguitur. Vndc hsc (cicntia eft circa
feparabilia & immobilia, non tanquam circa fub-
je£b, fed tanquam circa principales partes fubic-
&i, quae non participant rationem fubiedi alicu-
ius alterius (cicntiae.

Rc(pondctur alitcr tcttio modo , qu6d haec
(cicntia cft circa immobilia & feparabilia : hoc
eft • circa quaecunquc fit , circa illa cft confidcra-
tafub iftis rationibus, abftradkionc fcilicetamo-
tu , & i materia naturali quae c(t principium gc-
ncrationis & corruptionis,ficut Mathematica di-
cifur eftc circa immobilia ; non quia quanta in
eflendo fint omnin6 immobilia , fcd quia (cicntia
Mathcmatica confidcrat illa (ub raitione priori
abftrahendo (cilicct a motu.

Ad alias aHdloritatcs fcxti patct quod hccc
(cicntia poreft dici Theologia ,non autem a fub-
iedo ; (ed a cauia , ficut naturalis fcicntia dicitur
anatura, quae non eft fubiedum illius fcientiae,
fed principium fiibiefti. Ad primamrarionem,pa-
tct quod fubftantiac feparata: hic confidcrantur &

qualiter, quia non vt cauiae : fed tanquam prlnci-
palcs partcs fubicdi , qua; fic funt abftradbe in
e(Tendo,ficut omnia hic confiderata abftrahuntur
fccundiim confiderationcm. Ad aliam rationem. i^idt foluth'
Ad maiorcm dici potcft,qu6d (cientia qtiac eft dc »"» ?• J •/"■•'.
mulris attributis ad vnum primum maximc cft *^ »■•»»• *o.
de illoprimo,vt de fubicdto, fi i(hid primumha-
bct condiriones requifitas ad fubicdum in tali
(cientia , puta fi fcientia fit propter tjuid , & tale
primum habeat aliquod dcmonftrabile dc eo pcr.
cauiam : ira non c(l in propofito , cum hsc fic
fdentizpropter auid, Sc dc Dco nihii per cauiam
demon(trari poilit.

Sed adhuc videtur (brc illa ratio , & confir- ^O
matur fic : quando aliqua attribuuntur ad alia,vt
ad prius & poftcriiJi fimplicitcr ,prima confide-
ratio eft de illis , vt attribuuntur ad fimpliciter
primura , accidentia autcm omnia immcdiate at-
tribuuntur ad fubftantiam , (ed ad Deum vt ad
prius : quia & fubftantia ipfa attribuitur ad
Deum ; crgo fimplicitcr prima confideratio de
enribus cft dc illis, vt attribuuntur ad Deum , & ^»>«doeU
non vt ad fubftantiam ; ereo Dcus eft fimpliciter fi"'"*^"*'

/-L- rL T, r ° r f ,. . * . enttavtat-

pnmum lubicaum. Rciponho.Simplicitcr prima tribuMmur
confidcratio eft de cntibus , inquantum attributa adDeum i
ad Deum ; non vt fubie£tum, quia non potcftha-
bcrc conditiones fubicdi Cciendx propter quid,
fed vt adcauiam. AlitcrarguitunSimphcitcrpri-
mum,cui omnia attribuuntur,eft Dcus:igitur iliud
eft fubicdum primae fcicntiac. Rciponfio : fcquc-
rctur , fi habcret alias conditiones fubiedi fcien-
tiae : (ed quid fitillud primum ad quodomniaalia
attribuuntur : quod fit hic ponendum fiibiedum
principalc , dicctur in fequenribus : & Pliilofo-
phus in 4. tex. c, i. vbi allegatum cft ; conclu-
dit ftarim: Ergofi hic efl fubflantia.fubflantiarum
oportet principia & caufas habere Phihfophum,
Vndc primum illud ponit fubftantiam non Deum:
&idem habetur in principiofcptimi.

SCHOLIVM IH.

Secunda fententia efl Auicennt, ens vt ens, effe
fubteHum Afetaphjifica , ejuamtenet DoQorrefo-
lutiue infra l. G.ef. 1. &vlt. & q. ^.prol.ad ter-
tium quafiionis prima. probat eam ht' vrgentijfi-
mis locis Arifiotelis & duabtts .rationibtu. Trima,
quod oportet aliquam fcientiam ejfe de commu-
niffimo : Secunda , fi hxc fcientia effet de aliquo
fubie^o, qko dart poffet dliud fuperius , tnnc ipfa
non effet prima ne^ fuprema , fed inferior ad
illam , qu* effet de illo fuperiori , & communiori
fubieQo, num. i j. ibi, Ad aliam rationem. Fide-
tur velle quod ens pr^duetur inquid de pajfioni-
hm, fedftatim poft, ab hec recedit. Tenet enim i .
d.j.q.^,num.6j.non prkdicariin qutd defuispaf-
fionibus, neque de vltimts differenttis, de quo pojtea
l.^.q.i,

Alia cft opinio Auiccimar, 1 .Met.c. i .quod pri- 1 1
mum (ubic<Sfcum huius (cientiae cft cns inquannim
ens. Hoc videtur Philoibphus probarc in princ.4. ^-^enfwia,
huius.t.c.i. Eftfcientta qusdam, Scc. Vbi fecun-
dum Commentatorcm intcndit ftabilirc fubicda
iftius artis : ad quod innuitur ibi talis ratio : quia
Metaphyfica confidcrat primas cauias : vt proba-
tum cft in primo huius : ide6 debet confidcrare
c(Fc<5bum (ecundiim (e primarum cau(arum:primz
autcmcaufae fiint cau(ae (ecundiim (e entiiim in-
quantum entia : ergo cns inquantum ens conitde-

ratut

Qusftio I.

515

IX

deratur hJc vtCuhle&mn. Irem Certo huius, t.c.}.
poftqua diftinxit crcs partcs fdcnti* fpcculatiuae
tnouet dubicarioncm , vtrum prima Philofophia
fic vniuerialis^ut circa aliquod gcnus dercrmina-
tum :& videtur rolucre qu6d eft vniucrlalis; & in
finc folutionis dicitxx^ Decnte irKfuantum ens:
fBuitu etit vtitjue fpecuUriJteva ibidcm t.c.}.dicit,
fi non ejfet fubfiattia olterMfrdiernMHrk ctnfijien-
tes : tunc Phj/fica erit vritna fcttntid : quia Phyfi-
ca cflct tunc de oranious entibus , ficut nunc cft
4le omnibus naturalibus : quia tunc omnia enria
dlent naturalia : fed nunc cft ica de omnibus na-
turalibus , qu6d primum fubie^m eius cft ali-
quod commune omnibus luturahbus : & non
aliquod primum , ad quod omniaaliaattribuun-
tur, ficut patct pcr Auicennam primo Metaphyf'-
czx.i.&primo Phyficar rua:.c.i.& pcr Comroen-
tarorem.4.huius : commento primo:& (ccundum
alios loqacntcs de fubicclp.Primum igitur fiibie-
&um prinue fcienriz cft communifliroum : abo-
quin non vidctur valere confequenria Ariftot.

Itcm dicit Commentator in prooemio tenij
hxa'ix&, fubieHum vtrtufqut fcientia efi ensfimpli-
citer huitu : fcilicet (cientije difpatariuz. Item, ad
hoc videtur cftc rario rtum quia oponct eflc ali-
auam (cientiom per (e confiderantero communiG-
nma, fine quibus non po^unt parucularia cogno-
ici:tum quia pafHonesnic confidcratx,pura vnum
& mulra ; potenria & a<ftus , & fimilia , non vi-
dcntur efTe alicuius determinati prim6 ; fed cu-
iuflibct inquannun ens : illud autem videtur pri-
vah efle fubie^him, & proprium:cuius primi mnt
j>a(nones quz per (e confidcrantur in (cienria.
Itcm fi Kb fcientia eftct dc aliquo gcncrc deter-
miiuto , auod quidem genus haberet aliud fupe-
xius ad ip(um ; tunc aUa e(Tet (cientia fuperior &
priorifta; confequetu eft (alfum ex fexto huius,
t.c.i.& j.Probatio con(cqucntiaE : quia illud fupc-
rius habcret aliquam pafuoncm dcmonftrabilem,
dc ip(b in alia fdenria : ergo eadcm pafllo e^Tet
demonftrabilis de fubiofto illius fcicnris : acd-
picndo pro medio , jdcuius prim6 eft : & ira illa
{dentia de fubicAo communiori , dcmonftraret
aliquid,tanquam conclufionem,quod acciperctur
kic pro principio ; & ica illa fcientia ellet prior
& fuperior ifta.

Secundum opim*oncm Auicermac ad argumen-

ta rc(ponderi poteft. Ad primum qu6d minor eft

falfa. Ad probarionem cum arguitur de aequiuo-

cationc cntis, videtur negandum (ecundum Aui-

AJL mg. ftfi- cenna i . Mctaphy ficx c. y . vt prius allegatum eft

M«M.t. in lcdKonc ibi , rtunc propofitio adpropofitum efi

MpplicMfidM ,&c.iul.Et ad audoritatcm Porphyrij,

& confimiles pto alia panc refpondebitur in 4.

^ quando qusrctur de «quiuocatione entis. Et ad

i * * aliam ptobationem , cum dicinir qu6d cns non

h^bet (juid, quia cft tran(ccndens. Re(ponfio:hoc

concludcret squalitcr de omni generaliflimo,

quia nullum gencraliflimum habet quiditacem

proprie didilam : ramen quodUbet habet qutd :

C*nerMtiffi xx\m quia habet cflcntiam ; tum quia aliis non

m^» bMie: praedicaretur dc aliquo in tjuid : vnde probario

ifta cft infufficiens, qu6d (cilicer fi non habet dif-

finitionem prnpric didam, non habcr tjuid : non

fequirur , nifi dc quiditare (pecid , cuius proprie

eft difiinirio.

Ad aliam rarioncm refpondeo , quod ens in-

Ew hatet quantum ens poreft habcrc pafHonem aiiquam,

^ '' quac cft exrra cflendam dns inquantum cft ens ;

ucut cfle vnum, vel roulta ; adlus vd potentia^

»}

cxtra efTcnriam cninflibet,inquantmn eft ens,fiue
tjmd m fc : ramen ens acccptum fccundum quam-
cumque rationem gencralitcr prxdicaturdc quo-
libct.in qutdyii cft de cflentia cuiuflibet. Pcr hoc
pater ad aliam rationem , qnia ens pratdicacur in
ifuid de quolibet acrepto, vt tfuul dl : rion tamen
accepto fccundom quarocunque rarionem,fecun-
dum qnam cft pafHo encis.

Ad tertiam racioncm diccndum , qu6d cum ^

didcur principia enris inquantum cns,non intcl-
Lgitur ly in^uanrum, rcduplicatiuc, ica qurd v.fe-
nocet caufam : fcd fpecificariuc,vt fit fenfus,entis
inquantum cns , id cft, cnris fccundiim fuam cn-
tirarem ; ficut didmus , hoc videiur inquantum
album,hoc cft fccundum fuam albedincm: confc- c»nft^M*ti*t
quentia auicm non valci, ab inquantum ad vni- »b i>ufiiiti,m
ucrfalc, nifi quando tcnctur rcduplicatiue:dc hoc •dvMMerfa-
ampUus m principio 6. Enna cnim non lolum
funt cau(ata(ccundumaliquapofterioraipfa en-
rirace ; fcd eciam fecundum fuam cnritatem ; ita
qu6d in caufaris , enricas eft primum caufacum,
pcr hoc tenet ratio in prjncipio quarri,t.c. x.Quo-
nutm MMtem principia, &c. ficut exponitur ibiex-
tri. yd vniucrfalitcr tcnet : quia hic confidcrarar
caufa enris in commimi , fcilicet Deus, aiius pri- yHt Sttti «,
mus cfTcfhis cft cflc. Et nota quod primz caufae hiettxiui»'
fdendi funt primat propofiriones immcdiats.Alio
modo primac cau(ae non tanrum fc)cndi,fed cflen-
di , dicuntur media in dcmonftrarionc , quae de-
monftrant padionem in e(Ic, & cogno(ci de fub-
icdbo. Aho modo dicimtur caufae primac cflcndi : prim* cMmfa
nonramen fbrr^ proprii fciendi aliquid de fubie- tnmUifUttu
£lo:quia non funt mcdium in demonflrationc ;
fcd principia intelligcndi fiibiedum : quia pcrti-
nent ad quid fub'c(fb' ; ita quAd intclligcndo illud
(juid, iflie caufae intclligimtiir ficut intrinfccx illi
quiditari :_ vt mareria vcl forma; vel cxtrinfccs,
& illx intclliguntnr pritis fubicdo, fed non inrd-
liguntur inrra quidicatera flibiecH.

Harc, fcienria eft drca primascaufas primis
duobus modis , quia illi duo modi non differunt,
nifi pencs totum & panem , propofirionem &
tcrminum,& dccommunifllmis fiunr propofitio-
nes ptimac : & communiflima funt priraamedia
in demonftrarione. Ifto modo, cntis inquanmm
ens funt prindpia : tencndo, intfuantitm redupU- Jl^*^ j
catiuc ; etlam licct cns fit vniuocum ad omma.
Aliis Juobus modis non eftiftafcientiadrcapri-
raas caufas entis , inquantura ens : fi in^uMitum
tcnctur reduplicatiuc : quia non omnis entis funt
caufz tales cxtrinfecae , vt patet , nec intrinfecx ;
quia non fimplidura : fed fic opottct intjuAntum
tcncri (pccificariue.Vbi notandura quod quatuor
caufz, inquanturaquzlibet in fiio genere dat efle

circurafcribendo rarionem monis & rautarionis, ^

pcmncnr ad Mctaphylicum : matena & fonna , yi confmetA-
inquanium funt partes eflcnriac : cfficicns , in- tMrmMti»-
inquantumdatcflccircumfcribcndomotumjicct thf^* O"
cnim non agcrct nifi mouendo , tamen ratio dan- ?"''*'*** '
tis eflc , prior eft rationc mouenris : finis autem,
inquantum rcs fcaindum fui enritaccm , ad illiul
ordinancur : licct non poffint iUud attingcre : nifi
per motura , vcl opcrationcm , prior tamen eft
ratio ordinis (ccundum eflc,quam (ccundum ope-
rationcm. AUter dicitur ad hoc, cum didturMr«
intjuantum ens , funt principia , non intelligitur
nifi de entccreato ; & fi condudatur, erro cuiuf-
Itbetentis talii funt principta , nihil maS acdciit
de taU ente.

SCHO

5i6

Lib. L

Metaph.

SCHOLIVM IV.

A R G V 1 T fubnlijftmecontrafolutionem ddtam
infauorem Auicenn* ajferentii ens ejfe obieElum
Afetaphjf/ica , num. 1 3 . frobans non ejfe vniuocum
ad decem Genera ; & contrafolutionem adfecun-
dum, quod non habet pajfones ; ^uia tunc ens non
imhtberetur in eis , velfajfioforetfuiipfiMspaf-
fio , fi includeret ens , quia pajfio fupfrioris efi
inferioris. ytddit rationes vrgentes contra iBam
fententiam , fuadens fubfiantiam ejfe primum
obieHum , fed difputatiue procedit , <juia ens ha-
berepajfiones, de quihHt non dicitur in quid ; ha~
bet i.d.^.q.i.num. 6.7. & ens ejfe vniuocum Deo,
& creatis habet ibidem, & aliks pajfim, de quo in
lib.^ij.t,

jg Contra reiponfionem ad primum argijmen-

tum, fupponatur quod ens non poffit habere coh-
ccptum communem ad decem Geneia , proptcr
audoritates Philofbphi, & rationes qus tangun-
tur inprincipio huius 4.tex.c.43.tunc cum vnius
fcientiz fit vnum filbie£tum ex i . Pofteriorum,&
probatur fic, iecundiim vnum habitum conuenit
©perari vno adlu ; vnus autem a£lus intelligendi
jlrg. ens nm jjon potcft efte nifi circa vnum obiedum ( non
eft vmutcu. ^^^^ poteft efle vnus adus intelhgendi circa om-
nia attributa ad vnum , quia tunc vnum inrelH-
gere eftet omnium entium , cum omnia attri-
buantur ad vnum primum ) fequitur ergo opor-
tct poncre ahquod vnum ens , cui alia attribuan-
tur , proprium fubiedum , ex cuius vnitate fit
icientia vna.

Item contra refjwnfionem ad fecundum : fi ens
fecundum totam communitatem fuam addecem
Genera haberet aHquam proprietatem. , puta A,
iequuntur duo inconuenientia ; vnum quod ens
fecundum totam communitatem fuam fit extra
eflentiam ilHus A , ficut fubiedum extra effen-
l^ tiam ipfius paffionis , cum cadat in diffinitione

tanquam addiium, ex 7. huius, ^,^4.15. Sc 19. &
ita ens fecundum totamcommunitatem fuam non
prardicaretur in ejuid de quohbet. AHud incon-
ueniens, fcihcet quod A eftet paflio fui ipfius , fi
Arfi.ens non ens ahquo modo pracdicaretur in quid de A:quic-
habere f»f q^j j enim eft paffio fuperioris,& inferioris ; licct
non primo,&per conlequens A ellct demonftra-
hi\t propter ejuid de feipfb per ens , tanquam per
medium , quia paffio , qux eft primo fuperioris
eft demonftrabilis propter qutd , de quohbet in-
fcriori per illud fiiperius, tanquam per medium :
ergo A, eflet fimpHciter notius dc ente, quam de
feipfb , & eflet propric qujcftio proptcr quid,A,
jcft A. quia eflet terminabilis per demonftratio-
pcm propter quid , quod eft contra Pliilofbphum
y.huius^c.vlt.tc.yjj.Vidctur ergoquod ens fecun-
dum totam communitatem fuam ad decem Ge-
neranon fit alicuius fcicntis fubieftum,
„ Si dicamr ad hoc qubd ens m communi fccun-

dum qubd ens.dicitur habere in comuni aliquam
paffionem : quiaquodlibcr ens , inquantum ens,
habct aliquam paffionem cxtra ellentiam fuam :
ahud enim cft inquolibetentitas eius, aliudvni-
tas vel adhiahtas.

Contra iftam refjjonfionem dupliciter. Primb
videtur concedcrc propofitum,fciIicet qubd ens,
fecundum totam communitatem fui, non fit fiib-
ie<3aim,quia non habet (ic paffioncmrhcecquod-
libet p^rciculare ens , confideratum fecundum

fiones.

quiditatem fuam,habeat ahquam painonem. Se-
cundb, quia fcquitur idcm e(fe paffionem fui, vct
circukriter idem elle paffionem & fubiedum,
quorum vtrumquc cft impoffibile. Probatio coxlh
fequentia:, cum omnia entia fint finita,accipian-
tur gratia exempli, tria,A3,C,fccundum rcfpon-
fionem , quodhbet illorum habet paffionem, fit
ergo B paffio A,& C paffio B,fi C habet ahquam
paffionem , aut igitur fcipfdm : & hoc eft vnum
inconueniens; aut A, vel B, & ita eft circulus , &
iia eft aliud inconueniens.

Refpondeo ad hzc. Sit A vnitas, B aduahtas :
neutrum fequitur inconueniens. Vnitas enim cft
aliquod ens in adtu dcnominatiua prasdicatione. •

Similiter aduahtas ejl ahquod vnum denomina-
tiua prasdicatione : nec eft hic circulus , quia
vnitas in vniuerfali dcnominatur ab adualitate
aliqua : & ita a<2:uahtas in communi non deno-
minatur ab vnitate in communi: fed adluahtas in
communi ab aliqua vnirate. Contra: fi vnitas in
communi denominatur ab aliqua adualitate,
f icut \ paffione , ergo & quaihbet vnitas , Ijcet
nonprimbrquia pafuocommunioris eft paffio p^/},-^ ,^^.
cuiuflibet inferioris : hcct non primb,& aduali- munioru, efi
tas in communi denominaturabaliqua vnitate, i»firioris,
ficut a paffione , fecundum refponfionem : crgo
aliqua eadem vnitas refpedu adualitatis eft ftjb-
iedtum & paffio.

Propter iftas rationes , videmr concludendum ^g
qubd cns fecundum totum ambitum fuum,prouc
dicitur de decem Generibus , non fit hic fubic-
itum : tum , quia nullam vnitatem habet maio-
rem quam habeant decem PraEdicamenta , cum
non habeat conceptum communem ad illa , licct
accidentia attribuantur ad fubftantiam : tum quia
fecundum omncm communitattm fuam non po-
teft haberc aliquam proprietarem , vt probatum
eft dupliciter , propter diuerfitatem ellcnrialera
paffionis a fubiedto : &quia idem eftet paffio fui,
vcl circulus foret in paffionibus & fubiedtis,
quod cftcontra Philofbphum i. Pofter.c.dc ftatu
principiorum: t.c. ; f . Ampltusfi hic noa efi huius
ejualttas, & illud huiHt : vbi fequitur de quaHtatc:
nullum aliorum , fcilicet fubiedorum, nififecun-
ditm accidens pr<edicahitur. Ex his fequitur qubd
oporcet ponere aliquod vnum , quod paffiones
proprias poteft habere , de ipfb dcmonftrabiles
propter ejutd, elle fubiedum iftius fciencia: : quia
h.Tc fcientia vna, & fciemhpropterquid. Opor-
tet etiam illud vnum cllc primum ens , ad quod
omnia-alia attribuantur, alioquin non confidera-
ret ifta fcientia de omnibus entibus. Probatio
confequentias : omnis enim fcientia confiderans
multa pcr fe , non vt paffiones, vel vt caufas , vel
eft dc communi ad illa, vt dc fubiedto, vel de pri-
mb ad quod attribuuntur aha: con^quens aucem
probatum eftcfte contra intentioncm Philofbphi Subflatia «s
fupra ,quando arguebatur pio opinione Auicen- fubieitHMe-
nx : illud autem quod habet onines alias condi- '^Ph^f'^* '
tioncs non eft nifi fubftancia : fubftantia ergo po-
nendaeft hic proprium fubicAum.

Iftud confirmatur per Philofophum jw 4, hu- i^
iui : t. C.2. vbi poftquam diftinxit ensj& qualirer
ifta fcientia confiderat omnia entia , quia vna
fcientia eft omnium didorum ad vnum , fubdit :
vhique vero primi proprie efi fcientia ex cjtio alia
pendent : & propter cjuod dicuntur : & concludic
ex hocergofihtc efi fuhfiantta fubfiavtiarum,
oportet prtnctpia & caufas hahere Phtfofophum.
Item in principio feptimi,t.c.4. & c.c.;.pofIquam

proba

Q.usfl:io I.

30

I

Ji

Arputu»
fuhftsiuiMm
»•» ejfe »He.
*ww Meta-

probauit fubdantiam «fleprimum entium co-
gnirione , diffinirione , & tempore : conclndit;
S^uaprafternthu maxime & prtmum & ftlumy
Vt efi dtctre ie fic entt , fcUicet de ftthftojitta Jpe-
cnUfidaum tfi. Benc autem dicit ftlum , vt tfi
dicere, quia nonfblum confiderat ifta lcientiade
fubilantia , quamuis illud iblum /it principale
liibic^m : fcd confiderat ctiam de omnibus
aliis inquancum attributa fimt ad fubftantiam.
Item in 4. cap. i. text.comment.4. dicit Philofo-
phus quod tot panes funt Philo{bphi^,quot fub-
ilanris , innuens per hoc qu6d fecundum diftin-
^onem fubftanrix,vt principalis fubicdii diftin-
^irar fcicntia hxc.

Omnes igitur audoritates , quac addtidhe
funt prius , quod haec fcientia eft de ente , in-
«uantum ens, concedcndx funt hoc modo , quia
/cientia quar eft de primo ahquo , tanquam de
proprio mbioflo , confiderat eriam de attributis
nd primum , non tanqnam dc principali fubie-
4fto,ficuf exemplificat Philofophus 4. huius text.
commcnt.z.de (2no.Vndc in prindpio quarri,vbi
principaliter prjcfigit Tubie&im fecundum Com-
mentatorem , poftquam dixit hanc fcienriam
cflc de omnibus cnribus , fubdit exponendo (e,
quid flt proprium fiibie£him : 5»/« primitm ex
«H» alid fendent : vt privis allcgatiim eft. Non
lohjm aurcm fubftanria eft primum , fcd eriam
pafliones hic confidcrat^ communes primo ei
jnfiint , & p«r naturam eius attribuuntur aliis
pofterioribus. Aliaeriam i fubftanria non fo-
lum hic confiderantur tanquam paffiones de-
rnonftr^iles de fubftantia } (cd etiam inquan-
tura quacdam cnria in fe habenria paflSoncs:
vnde & paffiones eorum deipfis in hac fcien-
ria polTunt dcmonftrari. Non eft enim incon-
uem*ens palTionem ahcuius fiibictliprioris, pofle
ede fiibic^m alicuius paflionis poftcrioris , fi-
cut apparet in pafllonibus ali^s accidenribus
ordinaris ; duplici enim rarione confiderantur
accidentia in ifta (cienria ; vnde omnes rariones
ad vtramque partem addu^fae conciudunt vnam
veritatem primat , quia harc (cienria eft de om-
nibus enribus. Aliar vero quod non de omnibus
cntibus iftis tanquam de vno,nec de aliquo com-
muni omnibus iftis , (cd dc aliquo primo ad quod
alia attribuuhtut.

SCHOLIVM V.

D I s p V T A T ingenioftffme contra fenten-
tiam fonentem fithfiantiam effe ohieBttm hnitu
fcientit , tjuiit non videtur , quod aliqua faffto
Jfoffit de ea demon^rari. Sed re/pondet non effe
fftbieSftm eo rigwre , ijuo ponitnr i . Pofler^ext.^.
& explicat qna vnitas recjniritMr in obieSi» fcitn-
tia continentis multes hahttttr.pnlcbrat habet dif-
ficultates nihil refoluens.

Sed contra prsdifta inftawr , fi em"m fub-
ftanria ponarar fubicihmi in Metaphyiica , de
qua pamones Metaphyficales dcmonftrantun
dic vbi oftcnditur aliqua paflio de fubftanria?
dices quod in principio fcptimi , tcxt.comment.
4. vbi oftendirar qu6d lubftantia eft primum
ens tripliciter.

Contri : cuius ^encris eft ifta paflio, quar de-
monftratur de fubftanria ? Non quanriratis, quia
quanritas non incft omni fubftaiuiactnec alicuius
Scoti Oper. tont. ly.

generis pofterioris ; quxa illa 6mm'a pwfuppo-
nuntquanritatem. Rcipondco, qu6d harc pamo,
fcilicet primum omnium enrium , eft relatio : &
relatio non prarfupponit quantitatem : qui» (ub-
fVanria (i non eft prima, nifi vt eft fub quanritate,
ergo fubftantianon eft prior quantitaie:ficut ho-
mo albusjion eft prioralbcdine.

Contrknn quinto huiustcxt. com, lo. ponun-
nuniur trcs modi relarionum tantum , qui ptr-
fupponuntquanritatem. Item,per quod medium
fiet dcmonfbario demonftrans paflionem de fub-
fbmtia in comniuni ? Non pcr diffinirioncm,
qifia eam hon habet ; & tamcn ponirar quod po-
tifEma dcmonfbrario eft pcr diffinitioncm ; crgo
hacc non eft certiflima fcienria. Item pcr diffipi-
tioncm vt medium nihil vidctur demonfhatum
de fubflantia:in qua enim figura hoc fieret ?

Ad hoc potefl dici, qu6d dc fubiedo fdentix
proprie di(ft2C fbrtc fimt multa vera , qux ac-
cipiuntur de libris Pofteriorum. Illud cnim
efl fubiedum conclufionis dcmonftrarionis,
xjua concludirar paflio eius dc ipfo. Sec ac-
cipiendofcicntiamalitcr , provtcftvna aggrc-
gario tradita cx cognirione multorum cogno-
lcibilium , flmpKcium & complexorum , prin-
cipiorum & conclufionum , ficut Gcomctria
didtur vna fcientia : fic fubiedhim fcienriac
didtur vnum commune ad omnia ifla fiibie-
dia fdenriar proprie di£bc : vcl vnum primum,
ad quod omni» alia attribuunrar. Pone cnim
^Tiam (cientiam demonftrantem de figura om-
iies pafliones eius in communi ; aliam qu« de-
monftrat omnes pafEones (pederum figurs de
ipfis ; harc videtur fubaltemaprimx : nec in hac
aliqua paflio oftendirar de figura in communi:
& tamen huius fubie&mi vidcrar efle figura
in commimi : quia illud fblum cft comraune ad
CMnnia confiderata in fcicnria illa. Si harc di-
fKn<^'o eft bona , ranc Deus poteft poni htc
fubietfhim fiait in Theologid : licct nuUa paf^
fio fit de ipfb demonfkabilis : quia omnia con-
fidcrata hic reducimtur ad ipfum , vt ad fimpU-
citer primum , Sed fiue Deus , fiue fubftantia,
ponarar hic fubie<fhim , nunquid de aliis pofte-
rioribus hic confideraris , funt aliqua prindpia
fimpIidter?Videtur quod non,quia omnia pofte-
riora,quoad quodlibet quod ineft ns,habet<ausa.

Refponfio : de pofterioribus vere fimt prin-
dpia coroplexa , propofiriones fcilicct immc-
diatas. Ita cnim immediatc ineft diffim^tio nu-
mcri numero , ficut Angeli Angelo : vnde in
quinto cap. de per fc text. comment. ij. h»-
ninis multafunt cauft , ftd tjnare homo efi ho-
mo nuIla,Tunc conccdo qubd pofteriora funtcau-
fata feamdum fe , & quodlibet fui fimplex ; ta-
men compofirioncs aliquz de ds , non habent
alias compofirioncs priorcs caufas veritaris , per
quas pofnnt demonflrari ; alioquin eflet tantiim
vnum prindpium proprium in vna faenria , in
quo diffinirio fubie£H de ipfis prxdicarcrar.

Contri : pcr principium aliquod de quanrita-
te, dcmonflranrar pafliones quanriuris, ficut pct
prindpium de fubftantia , pafsiones fubftanrix;
igitur fi principia funt acqut prima , quia nul-
lum eft caufa akerius ; & conclufionescrunt x-
quc primb fcibilcs : & ita arquc primd fcienria
hfc «1t de fiibflanria &c quantnate.Ircni nunquid
aUqua veritas complexa incaufata, cft caufa veri-
taris coropicx^ caofatarjficu incomplcxa incom-
X z plexac.

§lifid fdftia
fr«friidiSal

StAUaum
fcientit mui-
tori ctjntf'
cibiliii quo-
tneiovnmmf

qnsfi.i.ffol.

33
Hnmitk
tnulu fmu
cauft , fed
quart hemo
jithomt^tnl-
U.

5i8

Lib. L

Metaph.

plexas , cum nulla fit Deus ? Ad primum , quod
principia non funt asque prima , licet nuUum al-
terius vericatis fic caufa : ncut patet de vnitate,
& pundo : non etiam ambo aequc fecundum le
nota ; quia principia funt notiora , qua! habent
terminos notiores , Sc termini vniiis funt notio'-
rcs naturaliter terminis alterius : ita etiam vna
cft verior alia ; vnde immediatorum eft ordo in
^nicMlifidei vcritatc, b"cet non caufalitas. Sic etiam cft de ar-
»0 tquifri- ticulis fidei : quorum non omnes funt aeque pri-
w»' mi , quia non funt de Deo immediatc : & tamen

omnes fimpUciter funt principia Theologia: : &
fimihter indcmonftrabiiia. Ad fecundum,veritas
complcxa caufatur a Deo, quia termiui caufantur
aDeo,qui funt caufa veritatis complexae : fed non,
quia Deus eft Deus, ideo homo eft homo:lic^ a
Deo fit homo.

SC H OLI VM VI.

T E N E N D o cttm Auenroe 'DeHm ejfefuhie-
Bum Atet.iphyficAiOftenditprimoipswnmet Auer-
roem male dixijfe , nullam fcientiam probare fuum
fuhieSlum ejfe. Secundo, contra Auicennam^ hoc
oftendi in fcientia naturali. Tertie, contra Auer-
roem oFfendit in Metaphyftca. jQuarto, contra
Amcennam arguit Deum ejfe fubieSlum Meta-
phyfics,,ex Philofi>pho,fupra,num.\G. & exratio-
ne adduBa pro fententia Auerrotsnum. ^, &ex
confirmattone tlltus rationis pofita ad rejponftonem
etHsn.io. & adducitnouam rationem contra ipsu,
ijuod Deui non confideratur in hacfcientia vt ens,
quia non eft principium cognofcendt ens , fcientta,
quia, Addtt rattones pro Auicenna adduiloi
Tium. I r . fuadentes Metaphyficam ejfe , propter
quid, nonvalere, quia 'Deus, propter quid, fciri
nequtt Item rationes de pajftone , & prtncipiis , fo-
lutas effe,vt habet num.^6. & feciq. Quinth,reticit
Ausrroem ponentem omnes fuhftantias feparatoi
obiettum hutus fcientitt , alioejuin , ponenda ejfet
vnafcientia de omnibta fubiiantiis corporgis.

Tenendo qu6d Deus fit hic fubieiSlum , aliter
eft ponencluin quam ponit Auerroes. Circa
quodduofunt facienda. Primo enim oftende-
tur quomodo peccauit Auerroes , & Auicenna
in opinionibus fuis. Secundo dicetur modus,
quo Deus potcft poni fubiedtum in Metaphyfi-
ca. Circa primum (ciendum , quod Auicenn^
& Auerroes habent hanc propofitionem com-
munem , nulla fcientia probat fuum fubieftum
efle, Secundo , Auicenna dicit tantum Philo-
fophiam primam polle probare Deum efte ; non
naturalem. Terti6,Auerrocs ponit econtra,qu6d
tantum in fcientia naturali hoc dcclaratur : npn
in Philofbphia prima. Quart6, Auicenna ponit
Deura non elTc fubie^m in Metaphyfica. Quin-
t6,ponit Auerroes genus entium leparatorum ibi
clle fubiedum.

Contra primum iftorum argiiitur fic : {cien-
tia , quia, demQnftraffuum fubiedlum cfle : quia
pcr effeftum dcmonftratur aliquid de caufa fic:
cx hoc enim quod efiR;£his non potcft eflc fine
tali conditione in caufa , cfFedlus non po-
teft efl^ fine caufa caufie , «rgo caufa eft. Pa-
tet etiam qu6d primum quod concinditur de
caufa pcr efte£lum , eft eflc : fed fcieniia , quia,
iupponit conceptum aliquemapud intellcdhim
de fubie^ : & de illo conceptu , arguit ptim6

•Uf^l.l^i

34

quod fit ; fecundo quod alia fibi infiint.

Contra fecundum & tertium fimul : omnis
proprietasconfidcrata de effcclu, quam impofli-
bile eftfibi inelTe , nifi talis caufa <k : concludit
caufam elle , efuta : fcd tam propriecas confidc-
rata in fciemia naturali , quam in ifta , de ef-
fe(Stu , non poteft fibi inefle , nifi primiim mo-
ucns fit , & nifi primum ens fit ; ergo vtraqiie
fcientia poteft probare ipfnm cfle. Tamcn ifta
imraediatius , quia generales proprietates en-
tis creati , fecundum quod confiderantur hic,
magis ducunt in cognitionem pofitiuam pcrfc-
6kionum primi cntis , per excellenriam , quam
fpeciales conditiones confidcratae in aliis fcien-
tiis : quiaifbc magis ducunc in cognirioneni pri-
iiatiuam: vel aliquam pofitiuam minus exccl-
lentem : minijs enim excellcns videtur primitas
modi tantum , quam eire primum ens fimpli-
citer : vnde vterque ncgetur, quo ad tertium,
fed magis Aucrrocs. Hoc etiam probatur fpe-
ciahcer contra ipfum :quiatunc illaqux eftfim-
plicitcr conclufio in Phyfica , edet hic fimplici-
ter prima propofitio omnino indempnftrabilis,
& ita Phyuca efletprior ifta. Si dica^,hic non de-
monftratur , propter tjuid , nihil ad b , nec in
Phyfica : igitur asqualiter : negatur hoc poflc
demonftrari ibi,ficut (iic.

Contra quartum eft ratio fundata fupcr au-
£l;oritatem Philofbphi,^. Metapl ^fica,text.com-
ment.i. & }. 8c vltima rafio addita pro opinione
Auerrois cum confirmatione illius rationis pofi
t£ in relponfione ad eam.

Iccm , contra ipfum arguitur fic : Auicenna
concedic quodMetaphyfica eft dc Deo , & qu6d
confiderac de ipfb , & quod eft de ente inquan-
tum ens : fed Metaphyficns non incendit confi-
derarede Deo proprer confideracionem enris,
inquantinn ens ; quia Dens non eft princirium
cognofcendi ens in fciencia , quia. Similiter
tunc feqncrecur quod vltimus finis illius fcientiae,
non eflcc fpcculari caufas akiHimas & primas;
necin adu fapientiac principali cflcc felicicasj
naturalis ; ergo Metaphyfica principaliter con-
fiderat de ente propter primum ens : led illud
eft fubietSbum in fcientia , cuius cognit io prin-
cipaliter quaeritur quantum ad proprietates ^
perfediones eius , & etiam quantum ad elTe in
fcientia ^uia ; crgo &c. Ex hac rarione patet
quod Dcus non confideratur hic vt principiura
ftibiefri : fic enim non confideratur aliquid in
aliqua fcientia, nifi fit principium fcicndi fubie-
Aum in illa cuius cft nomen , vt didio refpe^
{ka propofitionis , & natura rcfpedlu entis na-
uralis : vnde glofTa ad dida Ariftotelis de <f.
Metaphy ficx addufta pro opinfonc Anerrois pa-
rum valet.

Rationes ctiam pro Auicenna principales , de
^«»4 eft : Scwid eft , nihil valent : cum Meta-
phyfica neceflari6 fit fcientia <juia de Deo , fc-
cundum omnes : quia Deus non eft alitcr h. no-
bis cognofcibilis. Rationes ver6 de paflione
& principiisjbcne fblutae funt priias, in fiiftincn-
do opinionem Commcniaroris. Ratio ver6 pri-
ma fada pro Auicenna contra Commentato-
rem fiipcrius , non valet. Licet enim Metaphy-
fica confidcrara a parte fcibilium , hoc eft fi fic
fciretur ficut fi;ibilia nata funt fciri , cflet fcientia
propterquid : tamen Metaphyfica , vt cft a nobi^
fcibilis , eil neceflari6 fcienda quia dc Deo,
■" ' „ . vt

Scientia ntt'
turalU probat
Deum effe,Of
etinm Menfy
fhfictt.

3^

>» BcuscIt
Jideratur in-
t)uant*im ent
in hde fcittt-
tiai

37
Metmftfyjtca
neftra fcieni-
tia ^uia.

Qu^ftio I.

Jl T

OUtSifri-
mnrium M»
pimefMmmi

J8

tutatimtm.
rtifeenndmm
ct9fwfitftttn
ofmitTttm^o
idittr.

CtKfDtm
xtmift.

vt patebft. Primam dqjingit Phflofophus , vix
fccundam tradit. Ad illud etiam quod areuit
Henricus in Summa , 19. quxft. i. quod fubie-
dum in fcicntia dcbct cflc primA (citum, fub cu-
ius rarionc oronia alia (ciuntur : ficut obie&im
rcfpcdu potcnriae : Dcus autcm non cognofdtur
htc, nifi ex cfFe«aibus : quia neccx cius coenirio-
nc cognofctmrur alia. Rcfponfio : quod hoc cft
vcrum de primo fcito , primitare prindpalitaris,
& intcnrionis,non cxccurionis:patct de Nomine
& Verbo, primo Perihcrmcnias. Itcm ,TOtcft fic
argui : noriria fincnrisc , &: habitus (abilis vir-
tualiter includitur in noritia fubiofti primi , &
formalis illius habitus : quia in cius nori-
tiam omnia poftcriora rcducunttir , {ecundum
eorum cognitioncm : fi crgo cns , & non Dcus,
ponimr fubicdum in Mcuphyfica,fequitur quod
iioritia fpcdalis , qux habcmr in Mctaphyfica,
virtualiter includatur in noriria cnris:fed impof-
Jibilc eft cognirioncm pcrfcdiorcm indudi vir-
malitcrincognitioncimpcrfei^ori: crgo cogni-
tio cnris pcrfc<fiior cft , quam cognirio circa
Deum & fubftanrias feparatas : cum igirur in co-
gnirione Dci & fubftandarum feparatarum pona-
tur felidtas naturalis, vt patet 10. Ethic cap.io.
iequitur qu6d fclidtas confilHt in cognitionc
cntis, inquantum ens ,quo<l cft falfum, cum illa
iic impcf feciinima.

Sic igitur patct iraprobatio quarri,& quomo-
4o pofirio contraria mftincremr : dc quo magis
patebit inferius , & quomodo ad ilk pco quano
lefpondetur.

Sed contra pofitionem contrariam funt dabia
alia a prcdidis,qu2 inferius tagiitur poft refpon-
fione ad quarftionca). Contra quintam : fiiperius
argutum eft dc vniuocarione.quomodo Dco , &
IntcUigentiis non videtur elle aliquid commune
vniuocura ^cundum communem opinionem:
crgo non poteft eflc vna fdaitia de ah'quo com-
muni Deo & Intclligenriis. Confirmatur:qtiia in
nullo fpedali magis vniuocantur Deus & fub-
ftanria; fepararac , quam Deus & fubftantiac cor-
porca: ; ergo fi propter aliquam vnitatcm fit to-
tura iUud genus enrium ponendum vnum fubic-
€cxxm : pari ratione & genus fubfUntiarum cor-
porearum. £t confirmatur , quia fcienria com-
munis non cft magis de vna fpecie quim de alia.
Si ver6 dicatur quod fit vna fcientia de illis fe-
paratis , propter vnitatem attriburionis : igimr
primum erit pcr fc fubiedhim igitur non magis
in fpedali de Intclligentiis quam de corporali-
bus,nifi fonc quia funt nobiliora enria, & imme-
diatius attribuuntur adprimum : aut nifi dicatur
qu6d dc cognofdbilibus dc ipfis in fpedali , non
cft a nobis fpcdalis fdenria tradenda : & ide6
m^s congrueret illud modictim quod de cis eft,
loqucndum , dicere in fdcnria de primo : tamcn
quantum eft ex natura fcibilis , ita eflct diuerfa
fcientia \ Metaphyfica,flcut de fubflanria corpo-
rca. Et fecundum hoc diuifio Philofophi de fpc-
culariius fcicntiis fexto huius text. com. 1. tenet
dc tradiris ; & ^ nobis rationabiliter tradendis,
non dp omnibus ex pane natura: fcibilium:igitur
Intclligcntia: non funt hic fubic<fium , nec pars:
(ed hic funt confiderandz, proptcr propinquita-
tcm ad primam , cum hoc qu6d de cis modicam
pofTumus habcre noritiam naturalcm. Adom-
nes authoritates Philofophi pro quinto,dicendu,
quod Deum vocat primas caufas multas, propter
Scoti Oper. xom, IK

multas perfedUones caufaliratis : quia Angcli fc-
ctmdum ipfum nihil caufant , nifi moucndo. Ad
rationes pro illo , patct cx didis fupra rpfpon-
fio.

SCHOLIVM VIL

P o N I T modum dtfendendi Demm effefnhit'
Bipm condufionis fcientificd proptcr quid, & quia
tu etiam fcientid Afetaphjtficdjitmptn pro aggre-
gduione multorum htibituitm , principiontm , &
conclufionum. Primdm pdrtem fttadet ratione
attatafupra num.cf. (p- alia ratione allata numero
iz. Secundampartemexplicat optime , declarans
propter quid , & quia , Metaployftcam effe de
Deo , cr de omnihui aliit , vt attnbuuntur ad
iUum.

His fic penraftaris,videndum cft dc prindpa-
ii propofito , quomodo fcilicet Detis poteft efle
fubiedhim Mctaphyficat?Et dicendum qu6d fiip-
pofita difHndtionc fdcntii : provt didtur habi-
tus Conclufionis , & provt dicimr aggrcga-
00 multorum habituum , tam principiorum
quam conclufionum , aliquam tamen conuc-
nicnriam habcnrium , deqiudiflindtionc patet,
quzftione i . fcxri , quod Dcus potcft eflc lubie-
«um huius faentiac , primo modo propter quid,
tam fcctmdum refponfioncm ad fccimdam ra-
rionem prindpalcm , fccimdum opinioncra
Commentatoris , quam fecimdum illam additio-
nem fliperius pofitam ad impediendam ratio-
nem primam fodlam contra opinionem Com-
mcntatoris. ■Quoniam ficut ibi di^m cft : fi
prius naturahtcr ad aliud potcft clTe mcdiura
fdcndi pofterius naturaliter , & aliud , hoc non
cft inquantum aliud , quia hoc accidit : fed in-
quantum hoc ; vt ibi patct : & ideo non cogit illa
ratio prima fzGta. contra opinionem Commen-
tatoris. Similiter poteft cllc fubie(fhim primo
modo in fcicntia quia . Suppofito enim quid di-
citur pcr nomen,fi tale cft caufa talis efFc<fhis,cx
cfFcifhi poteft concludi tale & cfle ex cflc, & hoc
ex hoc , tam quantum ad eflentialia , quam
quantum ad proprietatcs : & hoc dcroonfkatio-
nc^/»i«».-fednihil ficdcipfo potcft concludi ef-
fcifhi, nifi illud fit , fiiie quo non poteft eile talis
cfFe<aus.

Potcft criam dlc fubie<flum fdcnris fcamdo
modo dicbc : vel qua: tantiim aggregat conclu-
fioncs de Deo propter tjuid , vel tfuia , ofteufas:
& talis fcientia , fi qua eilet , eflet vna , maximc
in illo gcnere , vnitatc fubic<ii : vel qux aggre-
gat multas conclufiones Sc principia dc Deo,
& de aliis attriburis ad ipfum , vt ad pri-
mum ,inquantiim ad ipfiim attribuiintur ; 8c ta-
lis ellet vna cx vnitate fiibie<fti', non licut prior,
fcd quia ad rarionem fubie<3i alia attribuuntur,
cum confideratio illa de aUquo , fit fimpliciter
prima , qu*e confiderat ipfiim fub prima ratio-
nc , fub qua eft confiderabile : & cns caufatum
(licet fit vniuocum fub ratione primi entis) con-
fidcrari potcft inquantum attribuitur , & ita
prima confideratio de omnibus entibus erit talis
inquantum attribuuntur ad priramn cns , non
ad fubftanriam : igitur fi Mctaphyfica eft pri-
mafcientia, erit fcientia de omnibus fecimdum
hanc rarionem ; aut igitur confidcranttir ibi
inquantum attributa , quia ex notitia Dd
ibi cognofcimtur i aut quia ex coaim noti-
X X i tia

39

Sitfr» m$t. 9.
Nmn. IX.

Deumptft
ejft fukitau
fciemi* cttt'
clufionis, frt-
fttr qMid, df

40

§iMimtJt
Tietti tfi tb-
ieaum Mt-
tafhyfict i

Mitaphyfica
ie Det frtf-
ttr qttid fjr
qui».

7)eia quimo-
mfdo MetA'
fhyficm i

Anfeli an
peffmt 'fe
Mrtaphyfici;
tx notitia
iptir

4'

■>%- ^v

Sci»nti»,tiuin
non rtippon't
chieBum elfe.
fei proptcr
quid fic.

4i

520 Lib. L

tia Dcus cognorcitur. Prirao modo cflct ifta
xic Dco : & cllet fcientia propter quid. Sccundo
modo , ejuia. Primo mcdo , natae cflent iftac
res cognofci , & hic fcientia eflet priraa de
cis : quia cft dc cis inquantum attribuunturad
/implicitcr primum : non fic , qu6d ibi non co-
gnofcerentur rcs omnes fecundum propriam
jcftentiam : Caliter enim non cognofcerentur) fcd
cognitio eflentiae eorum habcrctur inquantum
«ttribuimtur ad ipfum Dcum. Talem Mctaphy-
iicam habct Dcus , fed non eft fibi fcientia , quia
non eft cx notiria fui difcurliue de aliis acquiiita:
quamuis enim fciat alia eflc pcr ipfum , non ta-
men fcit ea , quia fcit fe , quod requiritur ad fci-
re. Talem Metaphyficam potucrant forte Ange-
li habuilfe fi fuillent multo temporc viatores,&
cx notitia natnrali Dei potuillent difcurrendo
aliorum notitiam acquirCre.

Secundo modo tantum poteft homo nunc
Metaphyficam habcre ( quicquid fit de notitia
naturali beati , vel in ftatu innocentiae : ) quia
nunc omnis noftra cognitio oritur cx fenfu : tan-
tum igiftu: fic potuit tradi a Philofopho. Poteft
igitur prima fcientia , poflibilis homini , per ra-
rionem naturalem acquiri, & poni fcientia ^»»<«,
& de Deo , vt de fubiedo primo,& de omni en-
te , vt de materia inquantum attribuitur ad pri-
mum ens : quje ncc fupponat Deum cfrc , nec ab
cius notitia incipiat ad cognofcendum alia , licct
vtrunquc oporteret fi efret fcJentia propter quid.
Sicut cnim in fcientia ^»»<t , proprie di£ka , non
praefupponitur de fubiefto , nifi tantum quid
dicitur per nomen:& concluditur tam cfle quam
quid eft , vt pracdidum eft : Similitcr potcft
cfle in fcientia quia , aggregata : quod cnim in
alia fcientia pollet probari Dcum elle cjuia , &
non in tali , eftec inconueniens : cum talis con-
fideret cfFedus ita immcdiatos cius , ficut ali-
qua alia ; quarc etiam fcientia quia , non probat
fropterauid , fubiedum cfTe : & quid eft : cum
hoc pol^t probare per principia fubicdi,fi habec
principia.

S C H O L I V M VIIL

MovET aliquot dubia contra ferttentiam
fonentem 'Deuvt ohteflum Metaphyfic* , quam
non tmprohat. Trimum efi quod videtur confi-
deratio aliorum in fe ejfe prior confideratione eo-
rum,vt attrtbuuntur ad pr\mum ens;& refpondet
confiderari in fe prtus prioritate originis , non in-
tentionii. Secundum dubium , fecundum cjuam
rationem in primo ente confideratur ipfum a Me-
taphyftca ? & refpondet quodficundum rationem
prtmttatii vnttiut, continenti<e excelientis , & fe-
cttndum iilam , alia attrtbuumuratd ipfum. Ter-
tium dubium,cjuare hAcfcientia non ordinatur ad
primum ens vt ad finem,ita vtfit circa ensvtfic,
vt circa materiam ? refpondet materiam circa
ejuam , effe finem fcientia. Ad quartum dubium
docet Metaphyficam noftram non effe de JDeo
proptcrquid, & rationem affignat.

Scd circa hanc pofitioi^em fimt aliquae dubi-
tationes. Prima cft circa hoc quod ponitur Deum
clle fubicdum in Mctaphyfica , & quod confi-
derentur cntia vt attribuuntur ad Dcum : quo-
niam confidcratio cntium , inquantum cntia, vi-
detiu: cflc prior 3 quam inquantiun attribuun>

Metaph.

tur ad primum ens : iginir aliqua cflet Mcta-
phyfica prior , quac confiderarct cntia , inquan-
tum enria , quam illa qux ponitur dc Dco vt de
fubicdbo. Anteccdcns probatur , tum quia ab-
(blutum cft antc refpcdum : tum quia pracmilla
cft cognofcibihs ante conciufioncm , & aiite
rationem conclufionis : &cxefle£ntium ^ in-
quantum entia, tanquam cx primo cfFcdu , con-
ciuditur cllcde Deo ; tumquia ex quo cnria,
inquantum cntia , vidcntur cognofcibilia abfque
illa attributione , cumfinr abfoluta, & rcfpc-
dus non eft de eflentia abfoluti : quae ergo cllcc
iila fcientia , qux confideraret entia inquantum
entia finc tali attributione ? videtur cnim qu64
fit poncnda alia Metaphyfica. Item , itaattri-
buuntur omnia entia in fpeciali ad pr imum , fi-
cat in vniuerfali, fub ratione cntiscergo illa fcien-
tia vna erit de omnibus , & in vniuetfali & in
parriculari. Confirmatur : quia Deus, qui habec
Mctaphyficam propter quid , ita per eirenriara
fuam cognofcit omnia in particulari , ficut in
vniuerfali. Itcm terti6 fic : cntia non attribuun-
turad primum ens ,nifi in triplici genere caufae;
&hoc non neqeflc eft fecundum veritatem;ficuc
igitur non poffet cfTe Metaphyfica de cis,inquan-
tum attribuuntur primo modo , itancc fetundo
modo.

Ad primam rationem iftius dubij , dicen-
dum eft , ijuid illa confidcratio , qqa confide-
rantur cntia in fc j prior cft prioritate origi-
nis ; ficut probant duat prpbationes : fed non
prioritate intentionis : & primum fubicduni
ponitur , cuius cognirio principaiitcr inten-
ditur, vcl adquodjvt adprimum principium,
totaaggrcgatio muitarum conciufionum prin-
cipaliter ordinatur. Ad tertiam probationen»
diccndum , quod ilia fcientia ellct pars Mcta-
phyficae ; ficut fi traderctur cognitio dc materia
& forma , & reiinqueretur complexa tradario
dc ente naturaii , ciret Phyfica imperfeda : vel
dc nomine & dc Vcrbo , & nihii de Enunciatio-
ne ; rciinqucretur enim confideratio principalis
confiderabilis : non cnim eflet fimpliciter aiia
fcientia , quia ilia quac cft dc primo,habct dc iiiis
ttadlare inquantum entia:vndc ibi confiderantur
in attributionc , ibi in fc,fed tamen in fc confidc-
rantur propter primum.

Ad fccunda rationcm diccndum, qu6d condi-
tioncs principalcs conciudcndae de cnte primo,
fequuntur cx proprietatibus cntis , inquantum
cns ; fpeciales cnim conditiones entis non con-
cludunt primo aliquid de ipfo : ideo tantum
confiderat dc cnte in communi.

Contri : quascunquc infunt enti , inquantoni
ens , ivfint Deo : igitur per iiia non conciuditur
aliquidde Dco. Ad tcrtium iicct non fit necef-
faria caufa rcfpeftuefle aiiorumjtamcn eft nccef^
faria caufa qu6d proprictates aliorum infunt
ipfis : quia enim ipfe eft adus pufus , & idco cns
diuiditur pcr adum & potenriam.

Contra : quomodo conditioncs cntis intclli-
guntur , cum non fint feufibiics ? Itcm fecunda
dubitatio, quae cft iiia ratio in primo cnte fccun-
dum quam confideratur , vt per fe fubicdum in
Metaphyfica.

Ad hoc diccndum , quod non cftrario natu-
raiitcr cognofcibilis ; tum,quia haec ratio cftac-
cidcntaiis : ita qu6dnatura cius in fc non confi-
dcrabitur ^ ficut nec corpus fub motu : tum

quift

jfn ens prtiu

confideratur
vt ens,cjuar»
vt at tribui-
tnr ad prir
mum ens.

Vtfufanprol,
4J

44

Qusftio I.

521

HffitMt KM»

ffieadit dari
au frimitm.

4S

fltuirtMH*-

fhyfictt ntn
trdinMitr md
msvt tuifi-
»tm i

ftturtfdm-

tittdeDteefi

^MtMm^idta

quia illa pertinent ad modum (cientis ; & ra-
tio fubiedi pratfupponitur modo fcicntiaf : tum,
quia illa ratio comraunis eft omnibus fubic-
^s fcientiarum 4 tum , quia illa ratio nihil po-
nit in natura cius ; fed tantum fonc circa co-
gnofcentem refpeiflum ad ipfum. Ncc ctiam
ratio ifta pt imi moucntis , vt /it dc aliqua ra-
tionc , ad quam peruenit nattiralis : quia quam-
uis in codcm concurrant primitas mouendi , &
eiTcndi ; tamen ex rationc ipfbnim, non includi-
«ur contradidio , qu6d non ncccflarib cidcm in-
cllcnt : & ita nunquam Naturalis oftcndit pri-
mum ens cfte , niu per accidens : ita qu6d non
oftendit aliquod ens cfle primum ; (cd aliquod
moucns eflfe primum : fic nec aliquod cns efle
vltimum : (ed aliquod vlrimum motum. Si vcro
nihil caufaret primum cns, nifi pcr mutationem
quod fortc non eft verum , (ecundum Philofb-
phum ; adhuc cflScicns , inquantum efficiens,di-
cit totum vniiicrfale rcfpolu mouentis , vt quo
ahquid eft : finis etiam eft , non tantum motus,
fedcnritatis. Vndcfoncnon poneretur fubic-
«fhimfccimdum rarioncmhuius duplicis primita-
tis , fed fecundijm rationem primitatis vnitiuac
conrincntia: cxcellcnris , qus cft primitas aliqua
formalis : & (ecundum iftam rarionera alia atcri-
buuntur vcriflime ad ipfum.

Contra : (ecundum illam rationcm habct po-
ni fubieclum,qu£ primb concipitur,& fecondum
quam demonftraturprimo efledcip(b:& omncs
ali.x proprietates : fed talis non eft hacc primitas
formalis:quia ifta probatur , vt videtur , pcr alia
priiis oftcnfa ex efiedlibus.

Ic^ , tertia dubitatio eft , quareMetaphyfi-
ca non potcft ordinari principalitcr ad cognirio-
nem primi entis , vt ad finem , &tamcn efle dr-
ea ens , inquantum ens , vt circa matcriam,
cum materia & finis non coincidant ? Refpon-
deo , quod hoc ideo eft , quia materia , circa
quam principalitct agit fcicntia , cft finis cius,
quantum ad cognitiongn pcrfeckam eius pra:-
fuppofito quod dicicur:fiuc quancum ad aliqucra
conccptum.

Icemquartadubitarioeft : cum fcientia de en-
tc, inquantum cns, Citpropterquid; quare (cicn-
tia de Deo eft tantum tjuia , ex quo Metaphyfica
eft propter qmd ? Quare eriam de Dco non cft
fcicnria pro^ter qmd? nam habita prima proprie-
tate eius de ipfb , pofliint ahac , vt videtur, prop-
ter tjuid , oftcndi ? Refpondco , qubd tota illa
icientia propter quid , quas eft de entc , inquan-
tum ens, ordinatur ad g«»4, de Deo : Metaphy-
fica verb , vt eft nobis poflibilis nunc , non eft
principaliter (dcni\3.,propter qutd, de Dco ; fcm-
pcr cnim prima proprictas habctur qnia, Sc licet
ex ifta demonfhretutfecuhda^^ro/^rfr (j«i</,tamcn
fecunda non cognofcitur fimpliciter propter
^uid; quiaeius cognitio dependet cx-cogni-
rione quia , primz pafTionis. Ahter poteft dici,
qubd paffio prius conclufa tfuia , dc Dco (emper
eft pofterior & rcmorior ab eius eflentia : quia
propinquior efFedui , ex quo concluditur ; ita

qubd fcmper in paflionibiis proceditur ^«<«i,

cuius fignum cft, quia Trinitas,quae

Uli cflcntiac fingulariflimx in-

eft, ex nullo efFe<iu

concludi-

lur.

5«/» Oper. tm. IF.

SCOLIVM IX.

A D djthium quintum ait^deo ens, eftofit vni-
ttocum, negart pojfe,quod fit ohieBum Metaphyfi-
Cdjqttta etiu cogmtio non imendttur principaltter;
necdKitur a^ualiter de omnibu*.^ Hicnotaqu^od
Doilor nihU ajferit de vniuocatione entis. Ad du-
hium fextum difputat , (jitomodo eflc, & prtnata-
temclTe , dem«niirat Metapioyficiis de Deo ; &
osiendit \iufdemfciemut ejfe , demonftrare paffio-
nem communem fimplicem defuhieiio, & alteram
partem paljlonis difiunfia ; cmufmodi eft refpetlu
entis , prtmum , vel non primum. Certe , qut in
hac qiuRione tradit Dotior , videntitr humanum
ingenium fuperari ; & cjuamuis firmiter non refol-
uat cuifententia inhdrendum fit , coUigitur fecua-
dum ipfum ,prohabtlem ejfe fententtam Auerrois,
tfuod Demfit buiiufcientiaobieElum,pro qua,vr-
gentijfima adducit argitmenta, eamque vlttmoloco
pontf. Tenet tamen fx. } ■ prolog. & clariitj tbi tn
Report. ens effe eim obieElum , & his,qua in Theo-
logta habet , magisftandum eft ; quta tamen reni
hanc ex profejfio in Theolologta non trtUiat ,fe»-
tentiam hic pofitam iuxta ipfmt mentem, licet te-
nere , & qma prohabilijfma eft.

Item. dubirario quinta cft. Si tns eft vnius
rarionis Deo & aliis , quare noupoteft poni cns
ptimum fubiedlum , fub quo continentut om-
nia cognita, tam primum , quam alia "r Refpon-
deo , dato quod (\i vniuocura , adhuc princi-
pale fubicdhim eft hic Deus .: quia non tradi-
tur fcientia propter cognirionem de entc in (c
habcndam : tunc enim asqualiter intenderet co-
gnitionem omnium fub ip(b : quia propter cor
gnitionem eius totam , ficut in ahis fcientiis,
nunquam principale fubicdhun ponetur genus,
quando de ipfb & de aliis fpeciebus traditur
fcientia principaliter , propter cognitioncTO v-
nius fpeciei : (ed tantum tunc quando aequc
ptimb de omnibus proptcr cognitionem dc
genere habendam , qiuntum ipfum eftcognof-
cibile.

Item (exu dubitatio cft , quoniam nihii de
quiditate Dei panicularius ip(b ente a nobis
hlc concipitiu: : imrab quscunque paniculari-
fatio eft pcr raodum dcfcriptionis : vt animal
rifibilc : fic cum dicimus cns primum ; igi-
tur fi Metaphyfica fit de conceptu , qucm de
Deo apprehendimus , vt de primo ente , cuius
conceptus eft vt animal tifibile , fequitur qubd
fit de ente per accidens. Itcm , dcmonfhatio
qua demonftratur primum dc entc , naiuralitcr
prafupponit conceptum primi cnris : ita qiibd
non iit fimpliciccr tario in fe falfa , (ed hoc ne-
ceflc eft prasfiipponerc de fubiedo : quia alias
animal inanimatum poflct poni fubie<9tum ; hoc
enim non tantum prsflipponitur ipfi efle exi-
ftentiac , fcd ipfi eflc quiditariuo. Vnde qubd
dicitur qubd per Mctaphyficam oftendinir
Deumcfle, fi intelligitur dc aihiali cxiftenria,
non eft demonftracio , ncc prxmjfla eft necef-
faria : fi autem intelUgatur dc cfle quiditariuo,
verum eft : & fic pramirta non cft fumpta de
exiftcntia creatura: , fed d^ aliqiu proprietatc
quiditatiuc inhxrentc , ex qua fequitur prinium
inefle cnri , vel fummum , vcl pcrfedifli-
mum ,veIoptimum,& cx hociequitur rationera
illam pji imponicur ^hoc nomen Dcus non
X X 3 cfle

46

§!uMre tns
ttiMn fi fit
'vniMevm.tii
fcjfittjfefui'
leHiPnMita^
ftyfict}

48

Ztufde 'cieth-
tid , demon-
ilrnre pxjfto-
nem fimplke
eommune-, ^
MlterA,tarte
fajflonii dif-
funHt,

49

E»i vtfie
frim» occur-
rit iiutUe-
Bia.

511 Lib. 1, *"

effe rationcm in fc falfam , & ita alicuius quidl-
tatis circumlocutiuam , &ita Dcum habcrc enti-
tatem quiditatiuc. Sed dcmonftratio concludens
primum dc ente, cum fit particularis, non poteft
eflc pcrnaturam entis : igitur dcmonftratiopaC-
fionis tranfcendentis de entc ,prior cft ifta ; hcut
vniuerfalis particularirficut medium medio : ficuc
omnis demonftratio de numero in communi,erit
ante illam qua probatur numerus aliquis elle
primus : igitur. Metaphyfica tranfcendcns eft tota
prior (cientia diuina , & ita efient quatuor (cien-
ria: fpeculatiujB : vna tranfccndrns , & alis trcs
^eciales.

Contra : eiufdem eft demonftrarc conclufio-
nem vniuerfalem & panicularcm de eodem fub-
iedo, Hoc conceditur,fed qu6d medium huius
demonftrationis , omnis paflio difiun<ila ineft
communi primo & omni , ied non prscisc , vc
commune (ed vt in pluribus ; fic ens primum vel
fecundum,quia entia funt ordinatarigitur aliquod
cns eft primum. Sed fi vi.s habcre pafllonem
difiundtam , da medium probandum omne cns
efle primum, vcl fecundum , negabitur. Si enim
negctur ordo , per qaid probabitur ordo^nifi per
fpcciales quiditatcs? & ita non per cnsjordo enim
prasifiipponit multitudinem , per quid probatur
multitudode entibus? Ah"rer vero daturmedium
fic , hoc non negatur:omnc ens cft primum, vel
rion primum, vltra hoc ens, vt lapis non eft pri-
tnum : ergo eft non primum : (ed omne non ens
primum prifiipponit ens primum,Ied vnde hoc?
hoc enim ex primitate debct probari. Dicetur
quod prima: propriae paffioncs cntis,siit indemo-
ftrabiles, & propofitiones immediatae. Scd quo-
modocunque fit dc hoc, fi de ente primo oftcn-
datur aliqua paflio fpccialis , puta vnum , vel (a-
piens,fi non ponitur tranfcendeps.vidcbittir cxi-
re Mctaphyficam,quia prjcfiipponit cognitionem
quiditatum {pecialium,quarum ha:c funt. Vndc
ciufdem fcicntia: eft demonftrare paflionem com-
niunem & fimplicem, conuertibilem cum fubic-
d:o,& paflionem difiun6bm conuertibilem cum
fnbiedfco ; & alteram panem illius paffionis di-
fiundae de fubiedo : demonftratione particulari:
ideo ipfius Metaphyfici eft dcmonftrare paflio-
nes enris,vt vnum &c. de entc,fi poflunt demon-
ftrari de eo,& primum,vel fecundum,de ente, &
efle primum dc ente : demonftrare vertS aliquid
de Deo, vt Deus , & de aliis fubftanriis feparatis
confiderare fecundum fe, ad aliam firientiam
particularcm ptrtinet , quantum eft ex parte fci-
oilium.

Contr^ : finis cognirionis Metaphyfica: eft co-
gnitio entis in fiimmo , & hoc cft in primo ente:
ergo ad Metaphyficum pertinct de primo ente
confiderare. Item , felicitas cft in adu cognof-
ccndiMetaphyficaH, & fapienriali , ex lo. Ethic.
Cap. 1 0.& eft in cognitione primi cntis:ergo &c.
Ideo vitando quatuor efle fcientias (peculatiuas,
& hancponendo de Deo , omnianaturalitcr co-
gnofcibiUa de ipfi> funt tranfccndenria:finis huius
cft pcrfcda cognitio entis, qua: cft eognitio pri-
mi. Sed prim6 occurrens noriflfimum intellc-
diii , cft ens in communi , .& cx ipfo probatur
primitas,& aha, in quibus eftconfiimmatio. No-
tandum ver6, pro dcmonftratione dcmonftrante
paflionem difiuniflam dc fiibicdto aliquo,qu6d Ci
difiungantur corrclariua aUqua , vt caufa& cau-
fatum,prius,& poftcrius , ex prarmifl^, quac dicic
vnum illorum incfle aficui,fequitur alterum illo-

Metaph,

rum incfle alij:non de exiftentia , fed de cfle qui-
ditariuo. Notandum etiam , qu6d Naturalis dc-
monftrac aliquod mouens efle primum,& ex illa
ratione oftenla in fe vera,moucns primum oftcn-
ditur immobilc, incorruptibilc &c. igitur Meta-
phyfica & naturalis fcientia funt dc eodem per
accidens : fed dc Dco eft naturalis magis per acr
cidens, quia fumma dcfcriptio,ad quam pcrucnit
de ipfb,quafi remorior eft a quiditateDci, quam
fumma Metaphyfici. Sicut illa fcientia eft pcr
accidcns de hominc, quac eft de ipfo , inquantuii)
complexionatus , vt medicina , refpedu illius,
quac eflet de ipfo inquantum homo : tamen con-
clufiones ca:dem de eodem realirer,quod cft pri-
mum cns,pofl'unt probari per medium Mctaphy-
ficu & Phyficum , fieut terra rotudapcrmedium
naturale & Mathematicum ; & illa conclufio di-
ccnda eft Mctaphyfica &naturalis , vel fimplici-
ter talis,qualis eft medium immediatius,fiuc ma-
gis per fe^refpedu^eius^ficuttcrrarotundafimpli-
citer eft Qaturalis,quiamedium propter qmd fim-
plicitcr cft naturale:mcdium autem Mathemati-
cum non cft fimplicircr propter quid. Sed quis
probabit quod idem eft primum moucns & pri-
mum ens ? Metaphyficus in^. metaph. text. c.j,
& 12. fi idem homo & homo albus.

ANNOTATIONES
Mavritii.

dd ^£siionem printam.

SEquitur quaeftio prima primi Iibri,in qua ve-
natur fubicdum' Metaphyficae^cuius rciolutio
eftfcreproblematica. Trescnim opiniones pro-
ponic probabiles : vna eft Auiccnns. Alia Aucr-
rois , vt & ibi patet in littera. Tertia eft modcr-
nior quam fequuntur plures Larinorum,& Albcr-
tifta: , & Thomiftx quod fcilicet fubftantia cft
fubieduni hic. Primaracommuniter fequuntur
Scotifta::vt infrk in fexto , (^iaeft.i , fe determinat
Dodor & quaeft. finali cxprefsc , licet faluari &
elofTari poilent alis duae. Secundam dupliciter
fiiftentat , vno modo ad mentcm Auerrois. Alio
modo fpccialialiter imaginando , & fubtili-
ter , licct in pximam opimonem vltimo vidctur
incidere. TenebiS tamen primam opiiiior>em,
vt in Prolog.quaEft. j. fc dererminat , & praeferc
Auicennx opinionem contra Auerrocm cxpref-
se. ^efblutc tamen poflet diftingui dc fubicd;o,
vt pracdicationis dicatur ens principaliter j vel
continentia: virtualis , fcu attributionis gcneralis
fiibftantia , principaliffimae ver6 confiderationis,
& vltimatae attributionis , diccns vcl genus cn-
tium feparatomm : vcrius tamen dicitur Deus,
quam genustale , vt imponitur Auerroi dixifle.
Poteft excmplum adduci dc fiibic(5lo triplici Lo-
gic2. Primumcftens rationis. Sccundum ^Uo-
gifrnus. Tertium dcmonfh-atio,fiue fyllogifrnus
demonftrariuus. Multum tamen rcfen ad veri-
tatem di6torum,refblutio difficultatis nodofae.de
confidcrationc videlicet Mctaphyfici , an fcilicct
in vniuerfali,an cene in particularifpeculatur, vt
tangit notanter in littcra Doftor. Multa hic tan-
gat lcAor curiofiis, quia ampla & copiofa & vni-
uerfaliS difputatio : fi enim tantum in vniucrfali
confiderarct Metaphyficus ens , cflet ponendum
fubieftum omni modo dxQto, vt patct induccnti,
fecus fi in particulari.

Tribus

Slvnum eor^
rtlMiuH iikffi
vni>&»lttri
Mlieri.

NMurMlig
ffitti» mMgit
f*r MCfidens
fie T>eo qu»m
Httttfhyftcm.

EsJem coK-
clnfio rnediti
rhyfico e^
Metafhyfict^
frobttitr.

f"

Qu^ftio I.

.V. T

5^3

Tribus rationibus antc oppofitum arguit coiv
tra duas priinas opiniones in quarum (ecunda
ponitur paruum Extrd ,ibi : Tdtnen quut Com-
mentator.vCqne ihUPrtlfMtio tertidpsrttt, &c. li-
tcra tamenbonaad propofirum.
f , Conicquenter parum poft prindpiom fblatio-

nisquafi fonitudoopinionis Auerrois poniturin
aliquibus originalibus quoddam paruum, Extrs
ihv.primode G eneratione, s(c^c ibi, Prstered con-
firmatHr, &c.

Quod ibi tangit foluendo rariones prindpa-
Jcs-, vt funt contra Auerrocm de lib. Elenchor.
& lib. I. Conftrudtionom Prifciani jvWcc. i'.
primi Elcnchor. vbi ponit hoc pro condufione
idlicct quod fyllogifmus Elcnchus cft , & probat
rationequadruplici,& exemplo mulriplicirin mi-
nori vcro voluminc Prifdani , lib.i. la prindpo,
habetur illud aliud;& licct quidam conctur illud
hic cuaderc cx iEgidio,& ahis : videat tamen di-
fcrctusmoderaror vbique rcplicas & cuacuet.
5t Quod ibidcm conlequenter habct (bluendo

fecundum principalc , dc diftindtfonc propricta-
cum a fubiedlis in crcaturis , aliter quam indiui-
nis,& {acpius in hacqusftione tangit,dubiuro vi-
dctur , quia videtur controucrfia in do^inacius.
Nam communiter tenent Scoriftic identitatcm
rcalcm paflloms , & fubiedi , hic vidctur diccrc
oppofitum, maxime in crcaturis. Hoc idem ha-
bct in prolog. q. 5. fblucndo argumenta princi-
|>alia;& ficut ibi faluatur controucrfiacommiini-
ter , ita dicit hic euadi,vel qu6d loquitur famosc,
vel dc proprietaribus , &non proprio^, modij
vel quod capit realitcr ,& dTcnrialiter cxtenfine,
& fimiliter diftindtionen rationis in diuinis } vel
quod eft (ermo comparariuui-, co qu6d dantur
gradus in identitate reali : eo qa6d alia cx infini-
tatealtcrius , vel vtriuiquc extremi identificatur,
alia cx conuenienria in terrio,qualisconununicer
eft in crcaturis. 8.dift.primi.

Confcqucnrcr ibi impugnando opinionem
Aucrrois in ahquibus originaUbus ponitur tota
priml rario,vfque ibi : Item contra CoTnmentator,
dlc extra , vel addirio , in aliquibus vero fblum
illa \xitzz,fed iSta ratio non mouet , &c. \fque ibi:
Refponfio qtthd ifntt proprietM, &c.

Ibidcm parum poft in primo notabili , num.
i^.afllgnatiir vnum paruum Extra , quod fic
indpit : Contrahoc in hocprimo tnferitu dicitur,
&c. viquc ibi : AUud ejl notandum , &c. & eft
bonum argumentumcontraPhiloibphum denc-
ccfEtatc addonis diuiiue ad extra. Poilet tamen
fblui a defendentibus ipfum, maximc fi loquatur
denccefHtate immutabiIitaitis,non coa<iionis;vcl
recurjendo ad caufas fccundas : & vide folucndo
primum dubium poft quartarapofirionem>in hac
quxft. ad rertium.
^ ' Infra ibi : Contra , fi T)eiu nibil caufat , &c.

vfquc ihi:./id auBoritatem primam 6. huim, &c.
affignatur Extra ab aliquibus;& quod ibi fequi-
tur in quadara rafponfioncde hoc alibi. Quacre
infra,in hac quatft. & 1. & ;. huius. & in Theo-
remaribus, & dc primo principio, & in i. dift. i.
&4. & alibi fiepc de caufis eflenrialitcr ordinatis,
& in eadem addirione pondera ad qucm loqui-
tur,cum Aicii^tenes & ponu:8c applicarefponfio-
ncs ad fua loca ordinaie : quae ibi confusc ha-
benrur.

Qijod tangit inferii^s, num.zo. Ad aliam ra.-
ti^»em:3d maiorcm etiam,vbi videtur vellc, quod

Dcus non habet conditiones tcqaifitas ad fubie-
€tum fcienrix , videtur comradicere his qna; ha-
bct in prolog.quxft. de (ubicdlo Thcologiz ; dic
ficut ibj copiosc habctur : quomodo Theologja
eft fcieniia , & quomodo noii , & qualis faen-
ria, Videtur ctiam Ipqui hic cjc fdcntia viatoris
lururaliter 3c<IJuifita , & fptcuLatiua , qusrc infra
in fexto libro.

Kota v«lde illud, quod habet tn fblucndo ar-
gumenta prindpalia mflincndo Auicennx n. ij.
ib} ;■ Ad altam rationem: Sc ibi : perJhoc patet, vbi
vidctur vellc quod ens praedicatur inquid de fuis
paJTionibus , & confimilitcr fonc poflct diei dc
modis intrinlecis , & difFcrcntiis vltimis furaptis
vt qnid : licct non vt modus , quod vidctur cfle
conrraipfiim 3. qusft. 2. & 8. dift.xjuxfh^.primi
Scntcntiaruni. Tamen fcntentia cft ifta & ncccf^
faria : quam exponit fiibriliter , quare infri q. i.
4.1ibri.

Ibidcm parum poft in fblurionc }. prindpalis
ihi:Vel altter tenet: & vfquc ibi : Contra refpon-
fionem ad primnm argumentMm , &c. affignatur
Extra ab aliquibus.

Confequcnter ibide initz:Sed contraprtdiH»
infiatttr , vcl fecundum alios ibi : Tenendo e^nod
J)eHi /itfMhte£lHm,&c.\{qi\e ad fincm quxft.po-
nitur , Extra in ahqiubus ojiginalibus , matcria
tamcn fingularis cft,ide6 totii-n lege. Argiunenta
fzSta. contra opinionera Auicemiac quam taicnt
communiter Scotifts fadliter fbluuntiir.

Infra •afHjjnando quanum modimi diccndi in
quaeft.ibi : hisfic pertra5tatis,&cc. aducnc bene ad
totum digrefliun,& fpedaliter ibi:vbidicit:n40.
Talem Afetaphyficam habet DeMs,8cc. cum tarae
j.q.prolog. habcat Dcum nuUam fcientia habere
practer Thcologiamjhoc tamcn non obflat , quia
Metaphyfica talis , cft vera Thcologia, licct non
dicacur proprie fdetia,vt loquitur Philofbphus i.
Pofterioru ^e faenria, vt inquit Do<£fcof,eo quod
non pcr difdirfiam : qui qualitcr rcquiratiu", vide
ibidem. Vidcturnihilominusexprefsc tcncrein
prologo,& maximc inRcponationibiiSjq.j.quod
Dcus non cft fubie^imi Metaphyfica: , qux fa-
cilitcr concordabis cx his quae notaui a princi-
pio , & difcurrcndo dc Mctaphyfica fcicnria , &
fiibic<5to,& fic dc ahis,vt altius le<-lor notabit.

Aduerte ad fex dubitationcs quae fcquuntur
in finc fblurionis ; & ad fblurioncs earum ; & ad
quafdam rcpHcas , quas non fbluit , quac tamen
faris patcnt : & infert cx omnibus vltiraatc in-
tcnrioncm Dcx^loris & condufionera quxftio-
nis principalcm.

In aliquibus originalibus habcntur hxc vcrba
in marginc in hac quacftione , fcilicct : Nota de
ordine generum 9. accidentium inter fe : fpeciali-
ter relationisad alia. Itera,de racdio deraonflra-
rionis potiflimx. Itcm , dbdiftin<5tione fcientix.
Itcm iuxta hoc quomodo Dcus poteft poni fub-
ie<fh]m Thcologiz : tam cnim ratio facicns fi-
dcm condufionis ex prxmifla crcdita , quam
demonfbatio , concludit aliquid de fubic<io per
mediura aliud nb extrerao. Itcm 5. quomodo cft
ord6 principiorura iraraediarorum. Dcclararc
tcrminos quaeftionum , & infiftere drca fingul»
di<Sb DcK^oris in htera', & diuiderein parriculas
dctcrminationes quxltionis, & depcndcntiam,&
ordincm quacftionis inueftigare , & actcra, qujc
incumbunt lc<flori , ad prxfens non intendo , fcd
aliks , fi ptium & lcgcn<li munus ocairrant : fo-
Xx 4 lum

f*

5^4

Uim enim grariji neceflaria: correftionis , & ela-
cidationis opcris hic pauca notare curaui.

Ex tMtu Omncs homincs natura fcirc defidcranc,
P'° ^S' fignum autem cft fcnfuum dilcftio»

praeter enim vtilitatcm proptcr fc-
ipfos diliguntur. £t maximc alio-
rum, quieftpcr ipfos oculos. Non
enin> folam vt agamus , fed &c nihil
agcrc debentes , ipfum vidcre prx
omnibus , vt dicam , aliis , eligimus.
Caufa autem eft , quia hic maxim^
fenfuum cognofcere nos facit,& mul-
tas rcrum difFcrentias dcmonftrat.

Lib. I. Metaph.

Q^V iE S T I O II.

ytrum htcfit vera: Omnes homincs na-
tura fcire defiderant ?

ArSiotc\c%hicc/tf\. Ciccro i. d» %. de finihtu. Albc«.
fc/cr.4 e^ V-D.Thom.fW /«!?.i.Handria5.i.*rM.
Fonfecac.i.^.i C^ i. Suar. difp. i. vtlfeS.i. Murud.
fbi^.feS.f. AuerC q i . PhitoC. fe^.i.

ff.Tri.t.a {^ ^^ "°" probatur,quia fi fic,ergo natura-
vj[ liter fcirent fe {cire : confequenria patet:
quia nihii defideratur nifi cognitum. Item,fi fic,
crgo amoto impedimento omnes fcirent; confe-
quentia patet de ignc ; quia naturahter inclina-
tur fiurfum, ftatim afcendit furfiim, fi fit extralo-
cum , amoto impe^mcnto, Irem ,CiCic , igitur
omnes habent fcientiam, vel faltem habens non
defidcrat , quia dcfiderium eft refpcftu non ha-
biri. Itcm,aliqui dcfiderant ignorare:quia aHqua
cft i^norantia afFcdata. Item,funt rjtiones Gan-
denfis in fumma : niiiil appetitur nifi fub ratione
boni : igitur appetitus non naturalitcr inchnatur
adverum. Itera,voUmtas diftinguitur contra na-
turam. Item^naturadetcrminaturad vnum:igitur
vuk tantum vnum (cire.

Dicendum ad primum iftorum, (cire eft com-
modym intelledus. Ad fecundum, vcrum eft de
vohii)ratc,yt hbcracft. Ad terrium,ad vnum in
generc,ficut materiaad ^iiodejnid eJi,Cub rarione
forma; : Cic intelledus ad ieire.ficutignis ad fur—
fum elle, noii tamen ad hoc furfum. Ad ojipofi-
tum eft Phiiofophus in htera pcr fignum.

Contra probationcm Philofophi , quod non
jnaxira^ diligamus (enfum vifiis,probo:quia fen-
fum illum magis dihgimus , cuius oppofitum
magis odimus : quia i. Prior text. com.i i . c.illo:
.Quomodc autem conuertantur extremitates. in
vhima regula dicitur : magii eligendo magisfu-
giendum opponituriCcd magis odi^Bus oppofitum
tadus quam oppofitum vifus ; quia oppofitum
tadus deftruit animal : non oppofitum vifus : er-
Vif nhre 8° ^^' ^^^"^''^^"'^'^^ ^11"«^ ^"Of' dicit, vifum ma-
feSJr iudi- ^"^^ faccrc fcirc : quia PhilofophusinHbrode
f#. Senfu & Senfato,cap. i .adfin.dicit quod ca^ci nati

habentcs auditum , funt magis fapicntes , quam
furdi nari habcntes vifum ; igitur fi (cnfus magis
dihgitur, quia eft magis cogno(citiuus,{ecundum
quod cognitio ordinatur ad fcienriam , fcquitur
qugd auditus fit magis dihgcndus. Si vcr6 non
loquitur dc cognitione fimpHciter , tunc videtur
qu6d non eft ad propofitum,quia cx hoc debcret

eancludere qu6d naturaliter defidcramus fcire,
Itcm in fcrmone Pafchx Leo Papa prasfcrt ta-
£tum Thomae vifui , quoad certitudincm cogni-
tionis. Rciponfio,non quoad pcr fe,& proprium
obiedum vtriufque,fcd forte quoad corpus illu4
Chrifti experiendum. Irem.contra hoc quod di-
cit vifum plures differentias demonftrare : ta<fhi$
cnim plurcs demonftrat , quia tadus^ft duairum
contrarietatum.vifus vnius. Itcm, Philofbphus z.
dc Generationc , prims qualitates funt per fe
tangibiics : pofterius autem non inuenitur fine
priori : igitur vbicunque inuenitur qualitas vifi-
bihs , & quaUtas fangibilis , & non cconuerfb;
igitur plures difFcrcnrias dcmonftrat nobis ta-
dlus,quam vifus.

SCHOLIVM I.

Resolvit, hominem ttaturaliter defidera-
refcientiam , & prohatum efi fupra in prologo,
quodfequitur,{fecundum Maurittumeft additio.) *">.
continet nos habere infalltbilem cognitionem de
aEHbuinoftris , ejuod hene traElat DoQor i. d:^.
^.4.$. Deteraiscognofcibiiibus««»» 10. Plde
ipfum qutft. ^.prolog. num. 1:^. & i.d.%. qudft.
vlt.num. 24. ^uihui locts docetejfe perfenotum,
feu verum immediatum,quod habeamtu iftosa£lus,
tjuia etfi poffit effe iliufio in medio , vel organo,
femper notum eft operantife hahere aitum. Fnde
rationes , quas hic adducit DoBor in comrarium,
facilefolui pojfunt. Ad primam patet de contin'-
gentueffe certttudinem non ex vi terminorum , fed
ex eorum , & vnionis intuitione. Ad fecurtdamy
conftat nobis in vigilia nos habuijfe a^tus in fom-
no , (^ cjuod illi aBusfuntfalfi; qut enimfomniat
fe aliqujd ohtenturum vigtlans non profequitur tl-
lud, quia iudicat notttiam fomnij falfam. Ad ter-
tium ab intelleEiu. Ad quartumfi cognofcaturin-
tuitiue, perfuas entitates fit,fiabft>aQiue perjpe-
cieSfde quo i.d.^. quAftion.6.& j.& i.d.^. q.\o.
& ii.de quibfts locis, & altis, intelltgit , dum hic
ait , contra hoc quaerc in quaeftionibus de intel-
lecka. Adquintum concedttur iiiatum,fi potentia
non eftfiparata. f^tde eum i.d.^. qu^ft. ^.ad^.
fro Henr.num.i^.

Refpondco ad qujEftioncm,veritas primac pro- ,

pofitionis patct ex didis in introdudtionc. EXTRA

Notandum ctrca ordtne inuefttgandt veritatem
circa fctbilia, quod antequam qutcraturdefcthtii-
bus,oportet qutrere de modofctendt,ex i.Metaph.
text.comj-14, &ci$.& ante hoc impoffibiie fit tiia
fctbiiia fcire , de qutbus determinabttur':& an ne-
ceffarium ? & ante hoc an contingit nos aiiquid
fcire , & an omnia ? & quomodo ? & ante hoc,an
pojfitfciri aiiquid nos fctre.vei pojfeaiiquidjcire?
Namfinon poftt Uludfciri , frujira quaritur , an ^„ pojpmus
contingtt nos fcire ? quia quafiid ifta non eft fcibi-^ fcire rusfcirt
iis,contrai.Poffer. & ante iiiud generait/ts , an "velU.fentire,
poffumus fcire, ideft, certam & infailtbtiem cogni- ^'•'^'^'^foh
ttonem habere de aiithus nojiris, & de quihus ? an
denoftro effe?an de vtuere ? an de vigtiare ? an de
fimpiici inteiiigere ? an defcire ? an de crederet
an de duhttare & opinari?& de cttteris aElihus in-
telie£ius}an de veile & noiie ? & CAteris ipfius vo^
luntatis ? an de fentire & phantaftari, &c. ? an
de aUihus motiua & vegetatiua, &c. ?

Quod mn commumter de ornnibus videtur: a

quia contingentes funt : tgitur non eft certitudo de
eis,quodinfunt. Item qtttcquid ponatur,per qutd

Qu^ftio 1 1.

525

erimui eerti deeis,frtttr vittere ijimtle ineft mbis,
M ijua ido non infunt,ficut injomnio. Item, 4 ^«47 co-

gno/CMntur ? non ab tntelleciH , quiM Jingularut
funt : nec afenfu , vt patet de mtdtif. Item,quo~
modo cognofcerentur ? aut per ejfentiam : contra
hoc c^udre m qua,iiombu4 de tntelUStu^atit Per fpe"
cte: quomodo venient fpecies multormm ad intelie-
{ium, quorum nunquamftterit fpecies tnfenfu ? 5»
dtcaijccgnofcuntur per expertentiam-jtut iguur,vt
frtits, per ejfentiam, aut perfpeciem. Jtem, fi cer-
tum ejfet ailui tnejfe, part ratioife & quales ejfent:
& tta femper ejfet certum , qua inteiUilio,& tjua
fenfatio ejfet vera:& quafalfa. Contra de viuero
.jiug.ij.de Trtn. cap. 1 z. de vigilare. Artji.^
hutuj Z.C.16. Sunt autctn quidam qui dubitant,
&c. irrationabilcs funt talcs dubitaiiones : vt
vtrum nunc dormimus , vcl vigilamus : quxrunc
cnim rationem principij dcmonftrationis. Con~
tra Petrm vigilans extjiimabat fe vifum videri.
De credere Aug.i^. de Trmtt.cap. i.&i.Dedu-
hitatione ij.de Trin.cap.ix. FidietMrquod oportet
fonere certitudinem de multu iftorum,& hoc ftcut
de per fenotii & primts indemonjtrabtltbtu :Junt
tnim ali<ju£ propofitiones conttngentes prima i» ge-
nerefuo ,Jicut necejfariatnfuo , & bocvidetur
uirijioteles velle ^.huius vt aiiegatum ejitvbi com'
farat boc princtptis demonjiratumis.

S C HO L I V M II.

R-EsoiviT locum iUum Philofophi omnes
homines natiiraliter , &c. etiam inteUtgendum de
dejiderio , feu appetitu naturali , non de elictto,
^uia quodltbet naturaliter appettt fuam perfe-
tiionem , vt explicuit inprobg. num. 4. IHeau-
temappetitiis , feu dejidertum , non eji aliqutd re
dtJitnSum a dejiderante, vt docet ipje 5 . diji. 1 7 .
fium. 3. C^4. diji. 49. quaji. 10. & alias pajfim,
vnde ad id , quod att rejpondendo adprimum ar^
fumentum Henrici , u appetitus grauis eft rg-
latio , vel potentia ; circa hoc ftude : dicendum
ejiejfe in re ipf/tmrem appetentem , vel relationem
fundamentalem , vt habet primo loco citato , qua
*dem eji. ^uod vero hxc relatio non dijiinguatur
reaitter a re , patet , quia fpiiis non habet ter-
minum exijientem , & ita in terminis habet
Dotior j. dijima. 18. in Jine , neque feparari
foteji ab appetente , vt hic habet ad tertittm, ma-
net emm babtto deftderato , alioquin appeteretfui
corruptionem.

Ad fblutioncm ramcn huius quzftionis , no»
Nm»» »nt ^*"**"™ * ^^^ *• Phyhcor. tcxt. commcnt. 61.
fnfter^ probatur naturara agcrc propter fincm : aliter
ibi non accidcrcnt crror , nec friiftra ; igitur in-
tendit fincm : igitur appctit : & tamcn non co-
g^ofcit ; igitur eft aliquis appctitus fine coeni-
tione , & cum perfe^fio fit aliquo modo finis
pcrfesaibilis , 1. Phyfic. tcxt.commcnt.ij. quia
cft finis motus : idco ponitur dciidcrium natu-
rale pcrfedibilis ad perfedionem : eft igitur de-?
iiderium naturale in omnibusordinatisad fincm
alium i fe : & perfeaibilibus perfeiHone diffc-
rente a fua eftenria : cx hoc igitur proccdunt pro-
bariones huius propofitionis fupcrius pofita in
prologo : tamcn omnes illx rationes Thom«
ibipofitz videntur oftendere quod iftud defide-
rium fit ipfius intentio. * Contra , Henric. in
fumma qua:ftione 14. ad tcruum argumcntum.

Al.IntcUc
ftus.

Idem a£his fpedc & eiuflem obiedi fpecic,
videtur eftc ciufdem potentix defiderium , prjc-
cedens cognirionem , & (equcns cft adhis idera
fpccie , & eiufdem obicdi : quia boni &c Itcra
14. in folutione : mouens fupcrius refpicit finem
vniuerfalcm,& cius cft moucre & inclinare mo-
uenria infcriorain fuos adlus & fincs ; iqitur vo-
luntas inclinat alias potcntias ad fuos ^nes : fed
hoc non poccft nifi appetat illos. Itcm i j. dc
Trin. y.cap. voluntas vult fibi & aliis , ficut in-
telle<aus infclligit fibi & aliis. Ad hoc rcfpoiv.
lio cft dc vellc elicito , quod eft vnius partis
imaginis : non dc vclle naturali : dc quo lo-
quimur.

Contra Gandau. naturalc defidcrium con/c-
quitur omncm naruram ordinatam ad finem
alium a fe , & perfedibilcm pcrfeftionc alia i
fe; igitur pcr aliquid communc omnibus , illud
non poteftjwni voluntas,igitur , &c. Itcnrintcl-
letfhis a cllet fine voluntate,ciIct perfei2ibilis, &
ad talem fincm ordinatus. Item , anima natura-
liter defiderat vniri corpori , vt vidctur,illud de-
fidcrium incft immediatc cfTentisc anims , quia
fic immediatc vnitur. Iftac rarioncs concedun-
tur , quia non omnc defidcrium in homine eft
cantum voluntaris ; & tamen voluntas prim6 ap-
petit naturaliter fuam perfedionem , & ex con-
fcquenti omnium infcriorum , fine quibus fua
pcrfedtio habcri non poteft. Vnde homo primo
naturaliter vult fc intelledu,& voluntate cx con-
fcqucnti.

Ideo relpondendum eft ad rationcs Henr. de
Gandauo. Ad primum argumentum , minor tft
falfa.quod cft achis. Item, non eft nifi bonicom-
modi,non vt potentia obie€ti,qiua non eft poten-
ria,fed vt abquid eft fui finis naturalis:fi igitur cft
appcritus grauis, nunquid grauitas;nunqiTid rela-
rio , quac cft potcntia , vel alia rclatio ; circa hcc
fhidc. Ad fecundura argumentum , ad maiorem,
noninclinat iflacontra nararam.igirur fccunduro
naturam,crgo in eis eft inclinario namralis ad il-
lud,ad quod a fuperiori moucnte inclinantur, &
ita ipfa appctunt & non illud mbuens. Vltcrius,
cum dicitur : hocnon poteft,&c. faifum eft , quia
tunc Deus nararaliter apoeterct pcrfedionem
creaturanim,vel fi non ipfe, qiiia non mouet nifi
voluntarie , timc Sol naturalircr appeterct perfe-
Aionem parricularis agentis , quod vidctur fal-
fiun ,quia ranc fi illud agens non confequercrar
illam , Sol viderctur impcrfcdior , fic cnim non
confecurio defiderati defiderio clicito , fiue in fc,
fiue in alio : eo modo quo defidcratur, contriftat
defiderantem : ita vidctur quod non confecutio
naturalitcrdcfidcrari in fc,vclin alio, ponat ali-
quam imperfedioncm in defiderante:Sol autcm
non cft impcrfe<ftus, fi aliquod inferius non con-
fequatur fincm ; igirar finis raouenris infcrioris,
cft finis fuperioris indigens,non perficicns :ficut
nos fiimus finis crcaturaram : ad talem aurem fi-
nem naturale dcfidcrium non eft , fcd tatuum a^
fincm pcrficientcni.

S CHO L I V M IIL

I N folutione adprimum diffinit deleEiationem,
de qua agtt j . <i. j j . $. Aliter poteft dici num. 8.
^$. Vltcrius de triftitia. ridefcholium noftrum
ad vtntmque locum , vhi quedam de deURattone
eiufque caufts annotaui , de quo fujiiu egt in com-
mentario ad queft. 1 1 . Scoti de Anima, Annot. 4.

Ad

jtffntilHf
natitralu itS
efi aitMi.

^gensfufe-
rim nen mo-
uet inferius
niji (OTtformi-
ter ad eiut
natur*0.

5^6

Lib. I. Metaph.

J).t(ideriMm
fii*ndi,n4t$<-
f»lt.

&md eft ie-

Jeiiatio.

Al.pcrccpto.

^omcd»
torrupt» vi»'
Itnter delt
&*titr ? Vide
}.d,l^.n.i6.

Hepdiriutit
p»tur»U e-
iufdtm ratior
nu :n 'volu»'
t»te ^ l»fi-

Naturttlittr
am»'- j. »p-
fetitu innn-

10.

Sctt. i.d.^9.
q. 10. $ fed
fftne Militii

num.j.

8

Difiderium

ffi refpeHu
tu» habiti.

AdfecundHTn cUrius refpondttur , allum fequl
timoto impedimento , quando inclinatum hahet in
fe principium effeSiuum completum , vt in exem-
plo de igne } tale non femper eft in homine , faltem
refpeBu omnium fcihiltum. Vel aliter, ailtufe-
quitur defiderium ceffante impedimento , quando
defiderans eft inpotentia accidentali ad illum,
fecMfyfi eft in effentiali ; vtraque folutio in re ea-
dem eft cumfolutione Doltorts. De duplici hac
potentia vide S(ot. i. dtftin^.x. tjtuft. lo. num.^.
uid quartum , dum ait voluntatem non poffe veUe
ignorantiam , nifi ratione alicuitu adiunBi conue-
nientu , fupponit honum effe obieEium voluntatisy
efuod etiam tenet } .dtft.^ } . num.6.& 4. ^.49.^.10.
$. fed eft h?c vnum , numero 8. & 1. diJiinSl. ij.
tj.vn. ^. Ad qiixd. num. 4. manfit tamen aliis lo-
cis duhitsi an poffet velle malumfuh ratione mali:
/juod tenent Nominales , de qtto dixi dijput. x. de
lAnim. fe5l. 3 . & difput.^.feii. 1 1.

Ad primum arguracntum principale in con-
trarium diccndum , quod confequemia tenerer,
/i illud defiderium fciendi, cfTct ipfius voluntatis
aftus clicitus ; modo non eft , fcd illud defide-
rium fcicndi cft quxdam inclinatio naturalis ip-
fms intelleftus ad fciendum , cuius cft ctiam na-
turaliter dclcdari in fcicntia,cum habctur : ficut
quaelibct potentia habet naturalem incUnationem
ad fuam pcrfedionem , & delcaatur in ipfa cum
habcttu". Hoc tamen quod praedicitur de dcle-
Aationc dubium eft, licet illud dicat Auiccnna
8. Metaphyfic. cap. vlt. Scias quod deleBatio
cuiufiihet virtutis plena eft actjuifitiofua perfeflio-
nis. Itcm, dcledbtio pcrficit opcrationcm vt ac-
cidcns infcparabile : igitur ciufdcm fubici^i eft.
Refponfio : omnis dfcTcdbtio cft virtutis appcti-
tiuae paflio ex piaccnti pcrcepta. Contra : quo-
raodo tunc corrupta violcntcr delctStabitur ? Ref-
pondctur -, non deledabitur fccundum volunta-
tcmifed fccundum propriam potentiam appetiti-
uam conicquenfcm z&am : omni cnim potcntiai
apprchcnfiuae corrcfpondct propria appctitiua
clicitiuaadlusappetcndi,non(oium appctitus na-
turaiis,nec illius eft deledari, lapis cnim non de-
lccSbtur deorfiim. Vnde delcdatio tantum vide-
tur cfte eius , cuius eft dcfiderium elicitum:vndc
non tantum cftdubium iliud de dcie£baonc,fcd
Ctiam impertincns ad propofitum de naturali dc-
fidcrio. Et cum accipitur , nihil dcfidcratur nifi
cognitumiverumcft dc dcfidcrio voluhtatis elici-
to ab ipfa : noo autem de dcfiderio ; quod cft fo-
lum indinatio naturalis : taic cnim velle naturaic
vnius rationis ,. cft in voluntatc & in iapide, ncc
enim voiuntas damnati aliquem adum arooris
eUcit in Deum,qucm naturalitcr amat,nec volun-
tas paruuii circa bcatitudinam , tamcn aiiqtlod
ycilc eiicitum k voiuntatc praefiippofita cogni-
rione potcft dici naturaic, quia cft (ccunduip in-
clinationem naturacficut vciic dicitur vinuofiim,
quiacft fccundum inciinationem virrutisjfcd ilic
non cft ptopriiffimus modus dcfidcrij naturaiis
voiuntatis.

Ad fecundum argumcntum , illud vcrum eft
dc defidcrio confcqucntc formam , &pcrfe6tio-
nem primam,non autem de defidcrio przccdcn-
te formam. Et nota dc a:quiuocationp potcnrix,
Oc defiderij fupcriOis in icaionc. Ad tcrrium,eft
diccndum qu6d propofitio inteiligitur dc orani
hominc fccundum fc confidcrato : ficut anima

ptnuntur,
Scot.d.^^,
9.10.

dc fc femper cft nuda ab omni cognitione , &
fic confequens cft vcrum : quia non omncs iio-
mincs fciunt fecundum (e confidcraii. Vcl aliter,
qu6d dcfiderium cft rcfpc£tu habiti , ne gcnete-
tut (aftidium; ficut dicit gloflaPctri primac. i.
In quem defiderant Angeli profpicere : ilia gioila
loquitur de dcfiderio , quod cft acShis elicitus k
voluntatc : & iiiud forte non manet cum defi-
derato,nono d c Trin.vltim. Appetitus inhiantis
fit amor tenentis , an ficut imperrcdhim fit pcrfc-
«5bum idem roancns in fubftantia;an quod defide-
rium cormmpitur, quia eft ficut acShiaiis motio,
quas cotnimpimr aducnientc termino , dubiura
cft?Sed dcfidcrium naturalc no corrumpitur,ha-
bito ipfb voiito ; quia tunc ipfum eflct ptinci-
pium appetendi fuam corruptionem ; ficut ar-
gnitut de priuarionc primo Phyfic.t.c.8 1 . Vnde
idem omnin6 videtur defidcrium naturaic &
diiedbio naturaiis : quod cx hoc patct : quia I^iii-
lofophus probat primam propofirioncm pcr di-
lc(5tioncm naturalcm fenfuum , quos non ap-
pctimus tantum non habitos , fed habitos ama-
mus. Afpetitm e-

Ad quartum,dicendum quod flant fimul quod ^"^««. & «»-
homo naturalitcr dcfidetat fcire:& tamcn aftua- "*'** "* *?*
litcr & voluntarie veiit contrarium ; In nobis
cnim voluntas ex libertate poteft contra inciina-
tionem namralcm moucri , nunquam tamcn per
fe vult non fcire , /ed per acddens : quia aliquid
aiiud vult magis a£tuclicito; vt pigririam , vcl
vt rcmorfum confcicntix : quam fcirc aliquid ad
quod eft inciinario naturalis.

S C H OLI V M IV.

S o L V I T argumenta contrarationem Arifto.^
telisyprobat omnes naturaliter defiderarefcire,fka-
d^ntia quod non magis dtligimus vifum , quama^
/iosfenfus, pulchra docet aliquid effe meltus , quod
tamen minus neceffarium eft, vt hene viuere quam
viuere:& fic vifus e[i prtftantior taElu. Videeum
cfu. 6. de Anima,vhi prohat vifum cxteris fenfihtu
perfeEliorem, de quo ihi dixi in Comment. Amot.x.
vhi etiam oftendi vifum ad acquirendatfifcientiam
cateris fenfihui efje aptiorem , quia vniuerfalitate
ohie^i,im7naterialitate,di[fantia,celeritate,&fa-'
cilitate excedit Cttteros , qitod tenet hic Doilor ad
fecundum,de quo optime, &fuse agit in expofitia-
nf text. prol. vhi prafert vtfum altis ob cogmtionis
certitudinem,& cognitorum multitudtnem, &folr
uitrationes in contrarium, Vide Antorr.Andream
hic q. 5 .qu* eft de hac re tantum,& Ant. Tromhe-
tam qu. 4 . de eadem. Ad tertium,optime explicat
quompdo nuditui per accidens fuppofita inftitutione
vocum adfignificandum ,fit magis apttts ad difci^
plinam captendam. Nota eius exemplum de filen-
tio A(onachorum,quod tempore Scoti melius quam
hodieobferuabatur. Scio tamen in ejuihttfdam Mo-
nafteriis hene difcipltnatis , vt in plurimum certis
locis,Monachos fignis tanttfm vifihilibus ftws com-
municare conceptus idejue vtdi in celeherrimo San-
Eliffimoejue ClarauaUenfi Afonafterio obferu^ri-y
ejuod intfr alia,antii]ua Monafticadifciplinsi , ex-
empla.xum in hoc SanHorum habitacttlo\(vbi "Ber-
nardtu , cuptnoftro Aialachia ,prtftinam confer-
uanf pietatfm) hofpes , harerem j pro ntea tdifica-
tione , notaui. Ad quartum, taEtum effe duarum
contrarietatum , humidt & ficci , calidi & ftigi-
di,docet qtuft. i. de Anima. f^t ettam ter/ft duds

4»i

Qu^ftio I.

JfiftttmMgit
f*crt md fcir*
^uiiUii ftn-
fm.

^btiiiiti yr
lutident iM-
git *d fcten-
titun qttim
vifm.

Ktt» i* fi-
ItntioMmM-

chtnop.

lO

TMatn efi

dutntm c*n-

tr»ri*t*tfim.

Scet. ij. i. de

dari ta^M, dici tdmen vrmm fmfKm,ie qtta ^»*-
dam ibi notaui.

Ad illud contra fignum Ariftorelis , dicen-
dum qu6d fallir per inftanriam : quia melius eft
benc viuere , quam viuere , tamen maeis odimus
oppofirum viuere , quam oppofitum oeneviue-
re : quia oppofitum viuere deftruit & viuere , &
bencviucrc. Vnde Philoibphus 7. Topicorum
cap. 1. gloflat illam propofitionem (ic.NtJi citm
alterum infert altcrum : & vult quod illa regula
non teneat quando magis eligendum includit
minus eligendum ; ficut in cxemplo propofito
bcnc viuere includit viucre. SimiUter & in pro-
pofito,(cnfiis vifiis includit (ensii tadus,& oppo-
fitum ta£tus deftruir tadum Sc vifiim. Ad aliud
diccndum,qu6d vifiis magis facit adcognirionem
per fc, fiue ad firienriam , qux eft pcr inuenrio-
nem,finir vult Philofophus ibi. Ad Philofbphum
dicendum,qu6d flcut ipfe vult ,auditus peracci-
dens (olum magis facit ad cognirioncm , fiue ad
lcientiam , qux eft per do<5h"inam in hoc, qu6d
vox aud<bilis,qus moucr andirum,eft fignificari-
ua coHCcpruum , & hoc accidit voci fccundum
qu6d mouet auditutn:6c cft immutariua auditus.
Sipnim caedem vocesformarcnturqux mod6,&
non eflenr figna inftiruta concepribus , audirio
earum oihil iuuarer ad difi:iplinam:fi eriam figna
vifibilia cflcnr impofita ad fignificandum conce-
ptus omnes,ficut de multis habentMonachi , vi-
fiis ntnc per iiium modum conferret ad fcicn-
tiam , per qucm nunc confert «uditus. Sed vo-
ccsfimtfignapronjpri^ima : & proprer iliudvi-
detur lingua data efle hominibus , fircundo dc
Anima, text.com.88. Sic patet quomodo auditm
pcr accidens facit ad (cicntiam : quia fuum obie-
Chim ex inftitutione foEtum eft ngnum concep-
tus : per quam inftiturionem, nihil fibi accrefcir.
Vnde pcr accidens audirus facir magis (cire ; vi-
fus al«em per fe & dircfte , medianre luminc
naoirali ipfius inreliedlus.

Ad aliud,qu6d verum eft quod r.idus eft dua-
rum conrrarierarum , & vifus vnius : & ex hoc
fonc fequitur qu6d tadhis non fit fimpiiciter
vnus (enfiis , taroen ex hoc non (equitur , qu6d
tafhis plures difFerentias rerum demonftret:quia
obie€him ipfius vifus,fcilicet lux & color in piu-
ribus corporibus rcperiuntur, qu«tm omnes qna-
litares rangibiles,fi cllenr mille:& quia cognofci-
mus fubftanrias per accidenria fua , & obicdura
vifus in pluribus corporibus rcperirur,quam ob-
ic£kum radhis , vel alicuius alrerius fcnfus parti-
cularis , ide6 vifus plurcs res demonfbrat , Sc
magis facit ad fcientiam : & ide6 magis dili-
gitur.

Ad vltimum dici poteft,qu6d illud habet veri-
tatem,quando illud prius cfi de etrcntia pofterio-
ris , ficut animal de cflcntia hominis : fic non eft
inpropofiro : qualirares enim primas non funt
dc cflenria lucis. Similiter illae qualitares rangibi-
lcs non funt fimplidter primac : fcd prima? fimt
rcfpe^ fufcepribilis earum fufccpriui,cuiufmodi
funt hic inferiora : imm6 fimpliciiermaleallcga-
gatur auftoriras illa ad hoc. Didr enim ibi qu6d
quasrir principa corporis fenfibilis : & illud eft
tangibile. Ideo fblsc contrarietatcs fccundum ta-
£him faciunt fpecics corporis,puta corporis fcn-
/ibilis.dequoibiintcndit. Scquitur T^oKUjMamuit
vifm prior taElu ijuapropter & fuhieSbim priui,
id eft,obie6hun:fed non eft obioium vifus , cor-

$2-7

poris tangibilis paflio fecundfim qu6d rangibile,
led fecundun^ aliud : & fi conringat natura prius»
fcilicet (ecundum aliquam natiu^am communem
corpori gcnerabiIi,dcquo ibi intcndit,& corpori
<;oclefti,cuius eft natura perfpicui fbne. Ad aiiuti
quod fuit tertium in ordinclde Leone Papa , leC-
ponfum cft fuperius.

A NNO T A TI ONE S
Mavritii.

SEquitur quacftio fecunda de naturali apperitu
bmnium hominum, immo omnium intellc-
(Shialium naturarum, refpc<^ fcirc. Vbi aduerte
prim6,qu6dDodh)r hic incidentaliter poftoppo-
fitum difputauit illam difiiculratcm , quam in
quiftionibus Antom'j Andre^ inrcr quacfhoncs
enumeranr:liccr ipfcpro dubio Uttcrali eam ha-
bet in expofirione litterx , vaum videlicet vifus
magis facit fcire:& adducit f . rarioncs:& cas fbl-
uit in fine qu^eftiom^s.

In prindpio fbiurionis ibi : NotAndum circa 1 1
ordinem. vfque ibi : Adfolutionem tamen huiuj
<7««/?. &c. totum ponitur eflc Extra, vel additio:
& aliqui habenr eam infra ad finem 4, qusft. fcd
cft fingularis pafTus , quare legatur hic.

Obicdiones quas ibi inducit,qu6d non com-
muniter de omnibus,&c. faciliter foluuntur. Pri-
ma ex his quaehabet, quxft. j.&^. prolog.&
quacft. 4. j. dift.primi.& 4;. difl.4. & aUbi facpc:
nam conringenria ccrto cognofcimtur & infiUi-
biiirer. Similirer feamda parer. Ad tertiam dic,
qu6dabinreUe<Slueriam intuiriue (ecundum ali-
quos. Et vidctur intentio huius. Ad quanam,po-
teft concedi primum, fi intuitiuc,vcl perfpedem
fui , vel alterius , fi abftradtiuc. Quod ibi didt,
jQu€re, fcilicet in quafiionibtu de inte/leBu : vidc
vbi fupra,& 3. dift. j& 9. eiufdem,& in quiftio-
nibiis CoUarionum , & in qusft. lib. de Anima;
fed fc remirrit ad alios , maxinie qui neg.mt co-
gnitioncm per cllenriam. Ad quintam potcft con- ,

cedi quod infenur,rcmoto impedimento. Quod
obiicit de Pctro , fiiit cx infoUta AngeU vilione
attonitus , vt Paulus in raptu. Vei dic aiiter, rc-
currcndoadcaufasnaturalcs vchemenris pairio-
nis, &c.

Infira fblucndoprimam rationem Henrid , ibi:
Circa hocjiude. poteft did ad iliud dubium , vt
patet cx (equentibus hic , &aUbi facpc in do«£hi-
na huius,qu6d apperitus namralisgrauis , vel al-
terius,nihil aliud eft quamtendenriajquac non eft
aliud a natura ipfa , qua fi fitrelatio , eft tantiim
fundamentalis.

Quod infra tangit,exponendo illud Auguft.j.
Trin. defiderium inhtantis : & Ucct vttaque ex-
pofirio (it ptobabilis , primatamen magis placet:
icd vide curiose in j. <iift.i6.& alibi.

Intenrio Do<5h)ris in hac quzft. eft,qu6d defi-
derio naturali,liccr non animaU,vcl inrcUcdtiuo,
omnes homines fcire defideranr.

Ex fcnfibus autem quibufdam quidcm '* '**"»
ipforum mcmoria non fit : quibufdam ^*^'
vcro fit. Et proptcr hoc alia quidcm
prudentia func, alia vcro difcipliuabi-
liora non poccncibus mcmorari.

5i8

Lib. I

n

Metaph,

Q^V ^ S T I o III.

Vtrumfrudentiafit in brutis}

ATA.hiecAp.\.& lib.i. ithifi.»nim.c.^. & lib. ^.e*f.6.&
frqutnt. A)bett.hicc»l>.6. D. Thom. /*<9. i. Elandr.
qutfl. ii.anic 4. 6" S- Fonfcca caf. i. S\Xi.x. diJpHt.i .
Mttttfh. ftil.f.

QVhd non,tu, quiapradentia cft reftaratio
agibilium fexto Ethic.cap.6. fcd brata non
habcntrationem ; tum , quia prudcntia includit
prouideniiam de futuris ex memoria praeterito-
rum , quod non poreft eJTe fine collatione prap-
teriti ad futurum,conferre autem eft ipfius ratio-
nis:tum , quia nihil cognofcunt nifi per fenfus;
fenfus non eft per fe nifi {enfibilium proprioram
& communium : nociuum autem & vtile circa
quac eft prudentia,nec funt fenfibiiia propria,nec
communia; ergo &c.

Oppofitum vultPhilofophus inlitcra.

S CH O L I V M IIL

Prvdentiam metapharice , non proprie
tjfe in brutii. Optime explicat qualittr multa
faciant eofere modotquo homines,non tamen prop-
terea habere prudentiam, vel prouidentiam , quia,
carent deliberatione , necjue cognofcunt futura
^ua talia. In fine tangit an habeant memonam
necne,iubent (juarere reifonjionem, quam inuenies
apud eum 4. dtfiinEi. 45. qud.ft. 3 . J. luxta hoc,
num.j. & feq. Problematicuiefi an detur memo-
riajenfitiua ex diuerfis aElibu» brutorum puiuf-
modifunt prouidentia, vindicatwjbeneficiatio, ni-
dificatio , ac difctplinatio ^fuadetur ea habere me-
moriam,fed htc omnia faluat ibi DoBor,negando
ab eii omnem memoriam. Vide eum in expofitione
textw,qut praponitur huic qusftioni,vbi habet ex-
quifita circa rem hanc. De quo Anton. Andreas
quxiiione 4 .

Refpondco quod pradcntia cft in bratis me-
taphoricc : & hoc non refpedu ilioram quaj
protquuntur vel fugiunt cx naturah inftindu,
ficut agnus fequitur matrem & fugit lupum : &
hirundo facit nidum , & formica coUigit grana
contra hyemcm : tum,quiaifta non fiunt cx mc-
raoria:formica enim generata in aeftatc nunquid
mcminit hyemis?& tamen grana, colligit:memo-
ria autcm eft pars pradentii brutoram , hic in
litcra : tum , quia talia qua: fiunt cx naturali in-
ftindu confequunrar totam (pcciem ncceflario;
& circa ilia non contingit fic & aHtcr agcrerpru-
dentia autcm ficut in nobis, eft habitus conhha-
tiuus ; non de fine; fed de his qua; funt ad finem,
non circaneceflaria, ied concingentia , ita ctiam
inilHs cftcircailiaquacpoflunt fic aliter faccrc:
puta qu6d congregct,vcl rcponat,hocin ioco,vcl
illd:&cx hoccumulo,vel illo ,ex memoria loci,
vbi primum granum rcpofiiit , & cumuli vnde
primii fiiftulit : & qu6d aranca magis facit telam
in loco vbi maior eft copia mu(carum,vcl hiran-
do nidum vbi difficilior eft acceflus.

Ad argumenta:ad primum patct quod illa cft
diffinitio prudentix propric didb:. ^d aliud in
h"tcra,cxperirnenti param participant:& ficut ali-
qoo modo habcnt cxpcrimcntum,ita & collatio-
licm aliquam , licct non illam qus appropriatur

tationi quae cft pcr difcurfum k noto ad ignotfi.

Ad tcrtium, per cocnitionem (enficiuam incc-r
riorem aliqiud co^nofci , quod non cogno/citur
per fenfum exteriorem ;. licct fortc fpecies illius
fit in fenfu exteriori,ficut ponitur de cognitione
fubftantix pcr intclledum , quam nuUus fenfus
cognoicit : licct, iccundum quolciam , fubftantia
miUtiplicet fpeciem fiiam cum fpecie acctdends.
Quod autem fcnfus non cognofcat pcr iUamfpe-
ciem, qux cft in ipfo , hoc eft propter defedura
virratis cognofcitiu2,non fpcciei repracfentantis:
ficut mcdium nonvidct colorem,licetibi fitfpc-
cies coloris.

Contra rcfponfioncm ad fecundum argumen-
tum : bruta multa faciunt ex cognitione eodcm
modo quo ficrent ab homine cognofcente per
difcurfum rationis ; ergo videntur habere fimi-
lemcognitionem. Anteccdens patet : ficut ho-
mo fyllogizans argucrct : Per breuiorem viam
peruenitur ad incentum:hacc eft breuior;ergo &c.
Et ex tali difcurfu breuiorem eligeret ad aliquid
obtinendum.Similiter videtur canis cligere pro-
fequendo leporem:& fic de aliis. Ad hoc dic-icur
quod licec fimiUtcr agant quxdam , ficut homo
ageret cx dclibcratione,non tamen oportet quod
fimilcm cognitionem habcant : nam illud quod
elicitur ex deliberationc , pollet etiam idemnon
eligi , ex dcUberacione , fed cx folo appccitu fen-
ficiuo : & fimilicer , ficrct vtraquc adio cxtcrior,
fed non fimiliter foret vterquc dominus fu«
adionis, Contra hoc,ergo a fimili poflRmt bru-
ta agerc , quafi habercnt prudentiam , fiue coUa-
tionem practeriti ad futurum ; licct nullam ha-
beant : prouidit enim formica concra hycmem,
quafi cognofcerec hyemem fucuram:cum camca
hoc non videacur cognofccre , cum non habeac
efle in fe, fed tantum in fua caufa, vel neceiraria,
fi eft neceflarium ; vcl contingenci, fi eftconcin-
gens ; non videcur crgo quod furarum ei cui eft
futurum,pofIic cfle cognitum neceflari6,vcl pro-
babiliter coniedurando , nifi ex caufa : cognicio
auccm efFe(£tus pcr caufam eft per collacioncm
propric ditStam , qua: negata eft a brutis ; ergo
prudentia illo modo,quo eft in illis , non vidctur
cflc prouidcntia futurorum cx memoria prstcri-
torum. Refpondeo quod iUud potcft concedi,
cum in omni adione fua agantur , & non agant:
& ideb cum nullius adionis fint domini propric,
nihil agunt prouidendo fibi rcfpcdu fiiturorum
cx memoria praeteriti, fed vidctur quod fimiliter
agunc ex natura,quafi fic mota agerent.

Contra : quomodo ergo ponit Ariftotplcs
gradus cognitionis in brutis ? Refpondeo quod
fecundum vcritatem omnia bruta carent proui-
dentia futurorum pCr cognitioncm. Scd qua;-
damtantum pra»fentia cognofcunt, & nullum
inftindkum habent ad faciendum illa , quae vti-
lia funt in futurum ; quaedam cum cognitionc
prasfcnrium , inftin£bum habcnt ad opeiandum:
quafi futura prouidcrent , tamen ncccflario
agunt , non cx praccognitione , ncc liberc , vn-
dctantum fimilitudinaric pradentia funt. Sed
tunc quaercs fortc , quare talia non confequun-
tur totam fpeciem ? Refpondeo : quod diffor-
me cft pertinet ad fenfum , puta ex hoc cuiriulo
coUigcre grana,& hic reponere:fed quod vnifor-
mc cft cx inftindu naturs cft , puta fimplicitet
colligere quafi prouidendo , vnde fcnfus .idmi-
niftrat inflindui Naturali. Sed cx hoc videtur

fcqui

Bruta qtttida
fnciunt ficut
htmo, no ta-
men ex deli-
beratimt.

Brut* c»reint
frouidenti».

4
Brut» non
cognofcunt
futurum:fti
ex cognitione
frtftntium
quttp frtui-
dent futur»»

Quxdio IV.

5^9

Jn qtu mSm
hntti fimilli-
miM fruie»-
tit.

BmtitJteft

deliktrtui0.

SibrtaMf»-
titmt *liqn*
frt tunc iit

non ■vtiUa,

vidmtnrpro-

tudere.

^are vrtum
fh*»tafm»
fttiui mouet
tnaum quM
ttliudf

videtur Tcqui quid niinus fit prudcntia quo ajl
difForme , quim quo ad vniformc : quia in ap-
prehcnfionc fenfitiua nullus ponit prudcntiam,
quod autem difforme ibi eft , pcrtinec ad fenfura
prsecisc.

Alitcr vidctur faluari Ariftotelis intenrio, quia
ipfe ibi nihil loquitur de prouidcnriafuturorura,
(cd tantum dc mcmoria, & cx hoc concludit , &
■propter boc ttlia prudentia funt \ quafi ille non fit
gradus aluis vltra memoriam.

Notandum eft etiam, qu6d hic non diftineuit
intcr phantafiam & memeriam, ncc inrcr fenfura
& zftimatiuam : quia omne animal ficut habcc
{cnfum , ita & aliquam sftimarionem ; & tamen
omnis potentia apprehcnfiua habct propriam ap-
petitiuam ; ergo omnc animal habec duplicem
appctitum : vnum fenfitiuar , aHum «ftimariuar.
Sed vbi iftx virtutcs funt finc aliis retcnriuis, ibi
ncc eft appctitio , nec apprchenfio conuenienris
^nfibihs, nec conuenientis natura!,nec fcnfibihs,
quod pcrtinet ad zftimaiiuam , nifi tantum in
pracfentja lenfibiHs. Pro(cquens autem ratum aU-
quid prxfcns, nullus poteft dici prudens propric,
nec umihtudinaric : quod autem habet phanta-
fiam retemiuam fpcciei ienfibihs, & memoriam
rctentiuam fpcciei conuenientis acftimati , fi in
abfentia adu phantafietur de lenfibih',a£ku etiam
zftimabit de conuenienti. Et Hcet appetitus
phantafiz non impcUat , quia fortc phantaf iatum
.non cft fenfui deledabile ; tamen i\ eft conuc-
niens naturx appetitus xflimatiux impellcr. Et
tunc cx tah mcmoria & zfHmationc, & appetitu,
profequendo abfens , non deledabile fenfui , fed
conucniens naturs , eft adus bruti fimiilimus
iScai prudentiac in nobis : quia quantum ad
executionem fimilis : fi enim non profequeremur
cx prudenria , fed poft apprehenfionem alicuius
conuenienris , per longam deliberationem deter-
rninarcmus illud efle conucniens ; & quia tale
profequercmur, non quia dclcdabile, nihil vide-
tur eis deetle , nifi ifta deliberatio ; fcd propter
hoc non eft in eis difllmilitudo in profcquendo.
Sicut enim dicitur fupri , multa nos non dehbc-
rando aeimus , fimiliter quafi deliberaremus :
furama fimiHrudo eft, fi illudconucniens eft con-
uenicns eis, non pro tunc vtendo , quando qua:-
runtur, fed pro futuro , tunc videntur prouidere:
fed nunquam hoc faciunt propter cognitio-
nem futuri , fed propter cognitionem nunc
praefentem in acftimariua dc aliquo prasfcnti , vd
prarerito.

Sed contra hoc otiicitur fic : quarc magis oc-
currit eis vnum phantafmamouens, quim aliud?
Refpondco , quod fortius fuit impreiliTm , primo
occurrit ceilantibus motibus fcnfibihum cxterio-
rum. Item arguirur : quare non nunc , ficut alias
mouctur phantafia& aeftimatiua ? In hycme enim
non colligit formica grana. Item quare fugic
delphinus concra tempeflatcs , dato quod illas
prius non fcnfcrit ? Item , tunc quandocunquc
ccflabunt vchementiora fenfibilia, extra impellet
phantafia & xftimariua , & femper idem faciet
quodlibct animal. Item, nunquid cognoicit prae-
tcritumfub ratione praeteriti, aut tanturapracfen-
risificut cft phantafJae cognofircrc ? quacrerefpon-
iloncm alibi.

ScotiOper.tom.ir.

K^NNOT. MAFRlTir.

SEquitur tertia qua:fUo de prudenria bruto-
rum, in qua ponit conclufionem, cuius priitia
pars eft aftirmatiua , & fecunda negatiua contra
Thom. hic in proiog. Metaph.in oppofit.

Ibi infira , fbluendo tcrrium principalc, tangit
opinioncm Henrici , & aliorum phirium de
cogturione fiibflanriz, & fufFocatione quadarn
fenfus interioris,& ioquitur famosc vc patet:quia.
aliccr inferius derecminac(e,refbiuendo intendo-
nem Philofbphi.

In fine quacfHonis,vbi dick\ efu^re refponjionem
alibi. lUud potcft quari apud Ariftotelcm in lib.
dc Am'malibus , & Albcr. Magnum , & Auic. Sc
alios Mctaphyficos. Sed breuiter ad primum di-
catur,qu6d non conciurit in hy eme apperitus fen-
fitiuus cum arflimariuo : quia non dcledac tcm-
pus , & alia impedimenca occurrunc , inftindhi
etiam aliter agence, aliccr operacur. Ad aiiud re-
ciirrendum ad idem & ad vircucem cacleftem,qua
reguncur plurimum bruca. Ad cerrium,pofIec con-
ccdiquod infcrcur,idem faltem fccundum gcnus.
Ad vlcimum 8c quodammodo ad praecedencia :
quarre 4f . d.4. &in libro de Memoria & remini-
fccntia : & nota valde fubtilem dcterminacionem
I)o<aoris , ad fincm iblurionis huius quacftionis,
quia iapit.

Hominibus autera fcicntia &: ars per ex-

pcrimentum eucnit. Experientia qui-

dem enim artcm fecit, vt Polus

rc(Ste diccns : fed inexpe-

rientia cafum.

Ct V M STIO IV.

Vtrum ex experlentM generetur*rs\

KiSiMiccuf. i.^\.Teft cmp. 1 4.^ tt.D.Thom.hu leS. t.
AlbcnJbid.cMf.7.(!y t. YbiDdi.tf.4 Mr.^.HonTuap.i.q.^.
fe£i.i.^feq.SaZT.d. i .fea. 6.Vidc Scot.q.1 .Pffter.

QVod non,fecundum Philofbphum in licera:
habere quidem in multis fingularibus expe-
rimenti eft, liaberequod in omnibus, anis cft:fcd
cx multis non poflunt condudi omnia : ied c
concra ; crgo, &c. Itcm , in licera habecur quod
expeni fcfunr tjuia fbium ; artifices yero propter
cjuid , fed ex cognicione , tjuia , non conciudicur,
propter (juid. Item , fi ars fir ex multis expcri-
mcntis , quacro ,quam circunftantiam caufaedicit
ly, ex, non caufac formalis, nec finaiis : conftar ,
ergo vel matcrialis , vel effidcntis ; non primo
modo , quia materia cft pars rei , & immanet rei
fadbe : cognicio experimcniaiis eft finguiarium,
quac non eft pars cognicionis vniuerfalis , qua:
haijcrur per anem : ncc iecundo modo , quia
runc, aur ficucex efficience vniucKO, & cunc elfe-
dus & caufa effcnt eiufdem fpeciei , quod fal-
fum eft; aut ficut cx cfficiente aequiuoco, & tunc
effidcns eflct nobilius cffedu , quod falfum eft,
quia ars cft nobilior. expcrimento. Irem , fecun-
dum opinionem Platonis , ars & fdenria infunt
homini a natura;ergonon gencratur cx experimc-
tis.Probario anrecedenris cft : quia Plato quacfiuit
ab vnopuero direde prindpia Geometrica , qui
mmquam didicit ea , qui rcde interrogarus

Yy dc

530

Lib. I.

Metaph.

Tutrlntmo- jJe principns & conclufionibus Geometricis
g»tM4M fU- j.g^^ refpondit ad omnia. Sed tunc arcuitiir :
tipiuGeomc. nuUus leAc intcrrogatus redtc rclpondet ad ca
/ru, reat rtr qu« ignorat , fcd iUc puer rcAi inrcrrogatus
ffondit, tcdc refpondit ad ea, & tamcn nunquam didicit,

crgo.&c,
1 Itcm , non vidctur ex litcra , qu6d ex vno ex-

pcriracnto ars gciicretur, ficut ncc ex vnamemo-
moria experimentum ; ergo ncccflario cx mulcis :
icd multa cxperimenta lunc multac cognitiones
eiufdcm fpeciei ; muita (inguiarium in eadem
/pccie, qux ciuxi fint accidcntia eiuidem (pcciei,
non poiliint fimul cfle in eadem potcntia cxperi-
mentiua fcilicet cogitatiua , vel alia, quaccunque
fit ; crgo nunquam ex cxperimentis , cum non
podint cfle plura fimui, generatur ars ; crgo, &c.
Jtcm , Auguft. S^.q.q. 9. ex fenjibiltbw non tft
txpetendafyncera veritM : quod primo probar,
quia omnc fenfibile ell continuc mutabilc, fcd dc
falibus non eft ccrta apprclienfio fenfitiua ; & Ci
fic , nunquam ex talibus liabetur experimcntum,
& perconfcqucns nec ars. Itcm, arguit ibidcm 1.
cum omnia fenfibiiia fentiantur pcr fcnfus , non
potcft fcnfus paticipere, an patiacur ab obicdo
vero , vel tantum a fpecic : fed a potcmia nuUa
apprehcnfiua , cfl expeftanda certa veritas , qux
non potcfl difccrnerc intcr obicdlum vcrum &
falfum ; ergo ex cognitionc expcrimentali fenfi-
tiua,nunquam habcturcertacognitio vniucrfalis,
cuiufmodi efl ars.

Oppofitum vult Philofophus in litcra,& in 2.
Poflcr.vit.c. vbi popitcundem modum gpncrandi
artem, ficut hic.

SCHOLIVM l.

P ». I M V M diElum huitu liter<t:Scientia actjui^
ritur nuncper inuentionem, nunc per difcipHnam,
dr exemplo fanationis declaratur vtrumque, . Se-
cundum di£lum:Ad cQgnitiontmftmplicem intelU-
ilu4y neceffaria eft cognitio fenfui, tjuta nihU eft in
fniielUElu,c[Modnon futt in fenfti,! . Poft. jj. de quo
vide Doli.i.d.^.q.6.nu.icf.& q,^.nH.i^.& ^.d..{f.
C I .ad .pro opin.Tertium: Poteft inteUelhu virtu-
te propria, fine cognitione fenftu, componere, & di-
uidere,tam quoad prineipia,quam quoad conclujto-
ites,modo prthabeat cognittonem fimpltcem , id efty
fpecies terminorum , quoadprinctpia ; & notitiam
medij quoad conclufiones : reqnirttur tamen (imul-
tanea cognitio phantafix, quia nihtl inteUigimm in
vniuerfalt , qupd non phantafiemur in particulari,
vt expertentia conftat , & tenet Doilor i.d.^.q.G^
ad l-pro opin.Henr,nu.i^.ex Phil.}.de An.tex.i.
<^35>. J^artum diilum : luuat cagnitio experi-
mentali4ftnfui,vt citius quis affentiatur principia,
v.g.hutc Totum efl maius fua parte , quando vi-
dentur totum, &partes : tamen fi fenfui erraret in
apprehenftont ttrminorum , vt tudicando quod eft
remotiui , tffe mintu ee,quod propinqutHs eft , citm
e contrafit, nan ideo intetUEtui falleretMrinfuo iu-
dicioyfed carrigeret fenfum de quo Doilor 1 .d.^.q.
4.§.Rcfpondco aut circa,n.\i.videAnt.Andream
hic q,$ . qm fufiitj ita explicat.

Ad quiftioncm diccndum,qu6d dupiicitcr g€-
nerctur fcientia fcilicct per inucntioncm , & pcr
doftrinam fcilicct iiia qux pcrinuentioncm prior
cft : nullus cnim docct , nifi qui didicit : vel per
dodlrinam, vci per inucntioncm : & fi pcr doiiri-
nam,adhuc habuit ab alio prius fcientc. Eft autcm

Scitii/ia nt-

de iftis duobus modis addifccndi , ficut de fana-
tionc:quandoqueenimrutura eftitapotens,qu6d . ..

r j- • . r •!•/-• ^ qutntur jier

Imc adiutorio extrmfcco mducit ianxcatera:quan- inntntionem
doque indigct adiutorio extrinfeco : fed adhuc '■^tidoarina,
iUud extrinfecum non eft nifi inftrumentum, cJ* qMmoh.
& natura principaliter eft fanans : ita in quibuf-
dam naturale iumen intellcdus cft ita potens,
qu6d ex fe fufficiat quod applicet principia ad
omnes: : & tunc dicitur fcicncia acqujri per in-
ucntioncm. Quandoquc non potcft, & tunc iu-
uaturquibufdam fignisfbnfibiiibus propofitis fibi
i doccnte : perqux doccns cxprirait appiicatio-
nem quam apud fe habuit, & addifcens concipit:
& in virtucc luminis propri j conciufioni confen-
tit : quam dcdudbam clle videt ex principiis fibi
prius notis.De gcncrationc ergo pcr inuentioncm
dccerminat luc I^liilofophus.

Sed ho': non eft verum , fciltcet quod tantitm de ^'"ietur ad'
ifta determinetur htc : quia addifcens non poteft •
addtfcere mficognofcat ad qutd tnftttutafunt figna
qutpropentt docens, & nifi illaftgnata aliqualtter
conciptat ; igitur tam quantum ad apprehenfio- *

nemfimplicem eft fibi necejfaria cognttio fenfitiua,
quam , quantitm ad cognitionem principtorum per
modum occaftonui : quam ettam quarftum ad co'
gnittonem conclufionis : quia vera eft : nifi enim
eam nouerit ptr experientiam, tantitm credtret do-
ctnti ajferenti eam : necfciet eam quia ; nec pro-
pter quid, donec demonftretur : & talis fides fufti- . ^

cit ad demonftrationem addifcendam ab alto plm 1

qnam ad perfe inuemendam: quta non inuenire- **

turperfeforte ; ntfi prafuppofita certa cognitione,
quia , qua habita quitretur caufa inuentenda per
viam diuifionis.

Vbi fcicndum , quod prima operatio intelie-
ftus, vt habctur j .dc Anima t.c.i i .cft apprehen-
fio fimpiicium, quam confcquitur compofitio, vt
aAus fecundus; Sc argumentatio, vt tertius acfius:
fimplicia autcm fi func fcnfibilia , hoc dubium
cft:quia forte fecundum Auiccnnam fexcofcilicec
nacuraiium , parc. i . & fecundum Auguftinum Ci -^"foxfitio
quis viueret, Sc nihii viiquam fenfifrec,&e(Iec in ^"^**^ 1"^*^''
fiacu perfed;x a;cacis,cognofccrec fe viuere,& efle; f^^J^
ergo hic falcem ccrcum eft , quod cognicionem
incelle(fkiuam non prxcedic fenficiua , vc origo ,
cciamfi aliunde pollcc oriri , non poilec intetligi
in vniucrfali , nifi prius fcntirctur in fingulari :
quod probat Philofbphus piimo Poftcriorum:t.c. ^*"*^
3 j.quia dcficiente fenfu , dcficit fcientia de fenfi-
bilibus iUius fenfus : quam impoflibile cft acci-
pcrc. Si autcm illa fimplicia non funt fenfibiiia,
puta fiibftantix &c intenciones fecundx, & huiur- ,

modi,cunc aliaconcipiuncur ab incelic(itu, primo
aCtu inccilciftus , non llne apprehenfione fenfibi-
lium, cx quibus cognofcunrur vel per difcurfum,
veIquxd3miIiorum:c6qu6dmuitipiicantfJiecics
fuas ciun fpeciebus fenfibilium, fecundum diuer-
fas opiniones; igitur nuUo aftn inteileftus co-
gnofcitur aiiquid a nobis, nifi prxceflerit cogni-
tio fenfibilium in fenfii , hac autcm cognitionc
prxcxif^entc generantur confequ^nter pofteriorcs
cognitiones in fcnfu communi & phantafia.

Et viterius ; quia iilud quod exiftir in virture
phantaftica, vc ihi exiftic, eft improportionatum, ^xperientia
vt moucat inteilcftum poflibilcm , fccundum quomodofn^
quofdam ; ideo attribuitur pi aiiqua forma ab dt ndpfinct-
intelledtu agente, virtute cuius potcftmouere in- P"^ "f'^'
teilectum poflribilem.Iilc igicur,ficconcepcis fim- ■''"' " '
plicibus , poceft vircure propria, ipfa componcre,
vcl diuidcre : conceptus autcm talcs complexi, fl

fiiit

Qusftio IV.

531

mgmntittfi

ntctfari»

txftritMti»

htttHtSm
gmfitnspif-
fUctnm ntti-
tunm k pf»fu
errMtutf etrtf
^vtriiu-
dieart pettfi.

i

Admirgti»
ttinkt tfi
^nim txft'

I

fint primonnn principionim , cognofcunrar efle
Tcri lumine nararali inrellc^is : qahprincipU
co^ofcimw intjHdrtttm ttrminM ngmfeimtu , ex
primo PofterioTuro; tx.6.fctiam cognofcrpoflunt,
«juia vcri funt ex frequenri cognitione /cnfitiua,
n>emorariua , & experimentali : perquascoeno-
(cimus terminos talis principij , in fuis fingujari-
bus in re efie coniunchos ; ficut fcnfu frcquenter
vidit hanc tocalitatem , & hanc maioritatem
coniungi. Sic ergo patet qualitcr cogni; io cxpe-
rimentaiis valet ad cognorccndum illud , quod
cftprincipium anis & tcienriac , de quohabierur
fcamdo Pofteriorum : tex. c. vlt. quia & pro-
ptcr cognlrionem fimplicium , qua cognirione
£;nfiriua apprehcnduntur , & propter cogni-
fionem vcritacis in corapofirione ; ucuc di&um
cft.

Quoad primura non eft cognitio erpcrimen-
talis, fiue frcquens acccprio feniibilium, necella-
ria : fed aliqua apprehcnfio (cnfibilis eft iu ne-
cedaria , quod finc iUa impolEbilc eft vel fim-
plcx , quod cft terminus principijjvd copofitura
ipfiim ab intellc^ condpi : & idem etiam «quc
▼crum eft de conclufionc ; ficut dc principio.
Quoad (ccundim^ iuuat cognirio expcrimentah"s:
vt cirius aftenriatur pruncipioaffirmariuo , fi per
^fimi cognofcatur coniundlio extremorum in
fineulo : negariuo , fi difiundio : fed non eft ne-
ceflarianecipta, nec aliqoa apprchcnfio fenfiti-
«a. Licet enim nunquam pcr aUqucm fimfiim vi-
dcatur hiEc aflfcmario , vcl neeario, neceorura
icparario in re , fi tamen ex (cnfibiHbus appre-
henditur affirmario, velnegario, & inteUedus
componat hanc propofitionem, Dtomni eft affir-
vtMtio, vtl negdtio ver*, aftcnritur ifti. £t ctiam
vbi fenfiis percipit coniun£tionem fingularium
tenninonun in re, adhuc cerrius adhatrctur prin-
cipio complexo per naturale lumcn intelle<fhu«
quam propter aliquam apprchenfionem (enfus.
Si enim in apprehcnfione (enfiis edet error , &
intcllcdus iudicaret fenfum errare in hoc , & ta-
men \. fenfu errante accciperet noritiara fimpli-
cium , & illa componeret ex fua virtate , adhuc
intellcdus circa illud principium non erraret,
quantvun ad veritatem compofirionis. Quo ad
conclufiones,cognirio (enfiriua eft neceflaria pro-
pter apprelienfionem fimpUcium , ficut priis di-
€axm. eft ; (ed non eft neceflaria quoad veritatem
compofirionis: Sed quoad veritatera compofitio-
nis , intcrdum iuuat cogm'tio expcrimentalis , ex
frequenri memoria genita , & hoc tantummodo,
quiaconclufio vera eft, & cum intelle&us afleu-
tiac condufioni , quia vera , id eft , ex frequeiiti
acceprione fenfibibum: & confiderat illudcul
aflenrit non efle per (e noturo , nec primum prin-
cipium , cogno/cit illud efle verum habens cau-
iam:& fic excitatur ad inquirendum^r0pf«r quid
illius vcri. Vnde expeni conclufione , <jui4t eftt
videnttir (e habere circa illara , ficuc admirantes
ncfcientes adhuc caufimi eius quod cognoicimt,
quia vcrum eft, & ex hoc incipiunt philo(bphari,
& cauiam inquircre. Admiratio tameu minuseft

quara cognirio experimentalis : quia admi-

ratio potcft c(Ie ex ynico adu (ca-

dcndi : cum adhuc non habea-

tuc pro certo , qoia iu

fcroper eft.

Sctti Optr. tom. IF.

SCHOLIVM 11.

ExrtlCAT pnlcherrime tfHom^do tx mul-
tif experientiif generatMr grs , feu cognitio vniuer"
ftlufoBiua : & quomedo mduEiie , & an h*c ge-
nerat fcientiiverMm, Vide ipfiim in pojhione tex-
tui huim <}M4tftionii &fe<f. voi circ* htc exM^e, rfr
cUre procedit, & 1^^.3.^.4.$ J)c (ccundis cogno-
(cibilibus, num.^.

Ad prifum argomcntum prindpale poteft
dici (ecundum Philo(bphum 8. Topic. cap. 6,
quod induccnri in mulris fingularibus op>ortet
vniucrialcm concedcre, vel fcfTc inftantiam,alio-
quin proteruit re(pondcns;cxpertus habet cogni-
tionem in multis, & in nuiio fertur inftanria:igi-
tur poteft accipere; quia ita eft de omnibus.Con-
cra : quamuis dialedtice concludatur rcipondenri
fecundum ancm nunc didam , tamen (cienti:i
non generatur per hoc : licct ita eriam fit in mul-
ris , noncft neceflc itaefleinoranibus, quamuis
nc(ciac quis fcrre inftantiam : & quamdiu non
eft nece(lcefle ita in omnibus , non cft firma ad-
harfio,qu6d fit ita in omnibus..^d hoc diccndum,
quod argumcntum probat vcrum , quod experi-
mentaliscognirio quannuncunque frcquens,non
infert ncce(lari6 ita eflc in omnibus , (ed tantum
probabilitcn & ex hoc (equitur qu6d non fit fuf-
ficiens caufii ad generandam anem , vcl fden-
tiam : quod concedi poteft , (ed tantum coadiu-
uans&occafio. Pct hoc eriam dicitur ad Cccan-
dum , quod ex experimento non fequiwr noritia
finentifica , propter quid : (ed ^uiM , cx cxperi-
rocnto cogno(cente , quia eft , datur occa(io fic
inquircndi cauiam : & fic inucniendi propter
tjuid , 8c pcr conicquens (Jc eflc in oronibus fin-
gularibus. Vndc expcrtus pcr fingularia arguit
per firoile , qu6d ficut cft de vno fmgulari , & de
pluribus ; ficut eft in multis fingularibus , fic eft
in omnibus. Quod autera fimile fit de \*no fin-
gulari , & de aliis , idcm acdpitur , quod (ubic-
dhmicomparaturad pracdicatum, non (ccundum
accidens : nec (ccundiim illud in quo diffen ab
alio fingulari , (ed pcr fe & (ecundttm nacuram
fiii commmus.

Contra : quomodo pcr experienriam (ciam
qu6d przdicatum ineft rouitis fingularibus per
naturam fiii comrounis , cum conringat dubitare
de aiiquo fingulari non viCo , qu6<r ipfiiro non
confequitur prxdicaturo. Itero,rupponerequ6d
finguiare per naturam fiii comrounis in qua
aflimilatur aUj fingulari, fit tale, hoc eft fiippone-
re quod commune fit taie pcr fc : (cd lioc cfi pe-
tere : quia iiiius noritia acdpitur i fingularibus.
Item, arguitur confirmando (ccundum argiunen-
tum prindpale : fi eniro quia in multis fingulari-
bus vifuro eft hoc conlequi iliud , ideo arguitur
ira efle in omnibus : quafi cau(aiiter ; hoc non
tenet , nifi quia rutura communis eft per (e cau(a
illius in comroufii ; (ed illud eft dubiiun magis,
vci sque curo conduilone.

SCHOLIVM IIL

P o N IT treffMlfoi epinionts de fcientui gene-
ratione. Prtma ait nuUam ejfe verMm,ftd apparen-
tem tMntum^uam tenuit Anaxagorat & Homerm
ex Artft.^ MetJex.xi.vbivtdetxpofitionem Do-
Hortt. Contra hanc optimi difpHtat 1 . d.y^.4.a §.
Y y l J*rm«

LtditSU »0»
gtntrat fa»'
tia.

Zxferttu

qttomotUtx

ftnguUriktlt
coUifrit v»i-
utrf»UmcoH-
tlHftonem i

531

Lib. I.

Metaph.

T, e. 6i. 6"
fiquentibia.

Pritiu ««fm. 4. Secunda ejl Auicenrtd de i/tfiuxu
fveeiertm , det^Ha hic mmtratlat. Tertia eft Tla-
tonUyfdentiam non acquiriyfed ejfe nobu innatam.
fianc refutat ex uiriftotele,Atiguftino,& rattoni-
btu cUrii.

^ Ad complctiorem ereo & ampliorem {blutio-

neni iftias quxftionis , lciendum cft prim6 quod
opinitnes niodum ponendi Ariftotelis de generationc
gnti^itorhm. (^jgjjjjg. jj^ nobis pet expcrimentum & inuentio-
nem neg^nr tres opiniones. Quarum vnaeftdc
veritate apparemium , propter mutabilitatem
feniibilium , & deceptionem (enfuum , qua: fuic
opinio antiquorum, dicenrium apparentia omnia
eile vera : de quorum opjnione habetur 4. huius ,
t.c.i I . & probabilitas opinionis tangitur 6. & 7,
arg. principali, quae funt Auguftini. Secunda cft
opinio Auicennae de influxu fpecierum ab Intel-
ligentia, quam ponit 9. Metaphyficz fiiae : quam
improbare non eft praefentis negocij. Tertia eft
opinio Platonis ponentis {cientiam nobis inna-
tam : cuius vna ratio ponitur fuperius in argucn-
do ad quaeftionem, & eft ratio quarta ad quacftio-
nem. Alia ratio innuitur i. Pofteriomm,t.com.4,
quae talis eft : NuUus quasrens ignotum, inucniet
DiCi <l cafu : quia fi ihuenerit , ne(ciet qu6d illud
quxiiuerit : crgo omnis diiceus quaercns aliquid,
prius fciuit illud. Confirmatur , quia non vide-
tur quod natura dt minus foUicita de homine,
quamde brutis, im6 per Philofophum 1. Casli &
Mundi , perfedtiora fuperiora perfedioncm fuam
acquirunt paucioribus , vt orbis fupcrior , quam
inferiores; fed fenfus in brutis ftatim acquiric
fiiam perfedbionem vnico 3iObi;ago multo magis
intelledus in hominibus.

Contra opinionem Platonis arguit Ariftotelcs
1. Pofteriorum cvlt. fic: inconuenicns eft cogni-
ciones ccrtiflimas demonftrantem latere : Ccd. an-
tcquam addifcamus , non percipimus cas in no-
bis ; ergo non infunt. Confirmatur maior : quia
habitus intellcdualis etiam debihflimus , non
eft in nobis, quando cerii fumus de ilio quod no-
bis ineft : ncc latet , omnis enim opinans, dubi-
tans, & credens certus eft fc opinari, dubitarc,&
ja:edcre. Vnde Auguftin. i },. dc Trinit. c. 1. &: j.
Jidem vnufquifqHe infe videt , &c. vide ibi qux
habentur.

Cofitra: erfo omnU fciens fcit fefcire, cutM op^
pojitum dicitur in refponjione ad fecn^dum princi-
pale.Prohatur etiaTn:quia Apoftolifciuerunt viam*
^uia Qhrifttu dixit, viamfcttu\& tamen nefcierUt
fefcire^ cjuia tunc Thomoi mentitus fuijfet, aefci-
mui ejitovadis. Auguftiniu fuper \.Ioannii.

Item, contra Platonem arguit Auguft. i.de
Trin. c. vlt. vbi multum loquitur de ifta matcria
iic : fi puer idc6 rcftc rcfpondet de conclufione,
quia prius (ciuit ; crgo fi priiis intcrrdgaretur de
ea, antequamdc principio, vel de conclufionc rc-
mota k prinyipio , rcfte rcfpondcret , quod fal-
fiim eft : nmiquam enim reft^ refponderct nifi
ordin^te intcrrogatus : vbi principia ftatim vide-
rct & connexioncm ordinatc propofitorurn , &
fic dcmonftratiuc docctur. Item , qu^rc inrerro-
gatus de (enfibilibus, vel dc aliis,non demonftra-
tiue fe habentibus, non rcibe refpondebit. Item,
,Q terti6 contra Placonem : natura videtur prim6
fiicundum origincm intendere perfedlionem po-
tentiarum inferiorum , quam fiiperiorum : patec
de intelleftu & voluntatc ; crgo fimiiiter cft dc
fcnfu reipc(3w intellcftas, alitcr non videtM

A<^tio.

^iwtte puer
ad aliqua re-
ffondet ordi-
»»ii, ad »lia

ncceflaria coniundio animx ad corpus ; uec Cen-

fus nobis necelTarij. Sed hoc non mouct : quia

poflent eflc neceffarij proptcr perfedioncm com-

pofiti ; licet pcr ip/os fcicnria non acquircrccur :

ficut potentia augmentatiua eft ncceflaria in

perfedo quanto. Item quaito arguitur fic conpra Pluralitsi

Platonem : cft aliquod fciens quod eft fuafcien- fi'"»"'!»*^

tia : aliquod fciens quod non eft fua fdentia : fed ' *' ■'

fua (iientia eft fibi innata ; ergo. rationabilc &

poflibile eft poaere terrinm gtadum,aliqaod Cci~

licet fciens quod nec eft fua fcientia , nec fcien-

tiamhabetfibiinnacam , fed fcientiam quaerat.

Item , nunquam eft ponenda pluralitas fine nc-

ceflltatc i.Phyficorum,tex.c.fo. definitate prin-

cipiopim , &de Anima j.tex.c. 60. natura non

abundat infupetfluis ,"nec deficit in neceiniriis ;

fed nihil jipparens in homine concludit necerta-

rio fcientiam fibi cfle imiatam ; crgo non cft hoQ

ponendum.

SCHOLIVM IV.

Intellectvm pojfe accipere notitiam a
fenfu errante, &ftrmar« inde propojitionescertat,
tam mediatas , eptam immediatat : v.g.ft caco ift
fomno imfrimeremur ffeciei colorum , acctptret
tntelleStu eiiu apprehenfionem ftmplicium a phan"
tajia errante-, cjuta vtente phantafmate , pro re,
tamen eodem modo pofteaformaret certat notttias,
ficut ^& is , qui acctperet notitiam fimplicium k
Jenfft non errante, de o^uo optime traiiat DoBor 1 .
d.^.q.j^^. Refpondeo ,4f»f circa, num. 1 i.hine
infert eognitionem inteUe^tu ejfe certiorem fenfitir
ua , ejMtafenftu nonrefieBtt , nec proprie iiuiicat,
deejuo dtxi in comment. ad queft. 9. Scoti de An^
annotjid ^Mrg.nec abftat^quodatt Arijiotelesx,
An. c. j.fenfum non pojfe dectpi , quiainte&tgttur
fecundiiMje , & circapropriumfenjibtle , exclufis
impedimentu, vt hahet htc DoElor, num. i f , de qu9
in tomment, quafl, 1 o. eiut de An, con.j.vbi de hoe
plura.

Itcm , quatc diucrfi contraria opinintur , &
non omnes omnia fciunt ? Secundo dircdkc ad
clariorcm intcUedum quacftionis.cftconfideran-
dum , qu6d ^ fenfu fiue crrantis, fiue non, poteft
intcUcftus* apprehendere fimplicia , & flatim
vniuerfaliflima ; quia ad quamcunquc apprehen-
fionem fenfitiuam imprirauntur intcllcdhii ens
&Tes , fimplicibus apprchenfis a fenfii vero , vel
falfb , propofitiones fiunt virtute propria intelle-
^i ptimd de vniuerfalioribus , poftea de aliis.
De vniucrfalifl^mis ver6, fadis communibus
conceptionibus , ftatim intellcdus illis aflcntit,
non propter fenfiim , im6 ccrti^s quam poflet
per fenlum , dato qu6d a fenfu accepillct agni-
tionem vcritatis illaram propofitionum , alias
propofitioncs facit, & immediatas de minus vni-
uerlalibus j fed non ftatim notas , nec fcitas cflp
immediatas , qnia termini non cognofcuntur,
Inquirendo ver6 quid intelligitur per terminos,
regulatur intelledus dinidcndo & amouendo
vnum , & attribucndo aliud pcrcommuncs con-
ccpriones : cognito quid dicimr pcr nomcn ,
cognofcitur fi propofirio cftimmediata: &ffci-
tim ei proptcr fe adhaeretur. Cognolcitur etiam
de mediata ex cognitione tcrminorum , quod
ipfi fit mediata, quo cognito intelle^This fiia pro-
pria virtutc potcft omnes propofitiones imme-
diacasdeterminis illius conclulionis, vcl alterius

ordt

rr

Afenfuer-

rantefoteft

inteUeaut

»cci/>erijim^

plicia.Seot.i.

/nteHeffig
terminit eo-
gnofcitur fi
fropofitie efl
immediat*.

QucEftio IV.

535

mihm err»n-
tibm.Sctt.i.

ocdinare finaul oranino, modo quo poflunt ordi-
nifi ; & fi inueniac alias immcdiatas de terminis
illis, quas cognouir e(Ic immediatas ex cognitio-
ne terminorum anrecedere ad illam roediatam,
ftatim virtutc luminis fiii atlcntit conncxioni :
quia fyllogifraus pcrfedus eft , qui nulio eget,
5cci.Pofter.t.<;.i. & conclufioncm cognofcct, fic
vltra ad alias ; igitur cum , quocunquc crrore
pofiro in fenfu , poffint fimplicia apprchendi,
licut Sc modo , & propofitiones formari , & de-
ucniri ad hoc quac iijuncdiara, & qux mcdiata,&
^U^*^*- rocdiatarum illatio cx immediatis cognofci , fe-
u^a^trfa- quitur quod omnes concliifiones ruturalitcr no-
hiUs.nptfci bis cognoiHbilcs pcr demonftrationcm , cogno-
t^"^ ' ^ fci pollcnt ; ctiam fi omncs fcnfiis crrarcnt , vel
aliquis fic , & aliquis non. Confirmatur ilkid,
quia fi pcr fomnium cflcnt cxco nato imprellae
omnes fpecies colorum , quamuis accipcrct ap-
prehenfionem intcUechialcra dc coloribus a fcn-
fii crrantc , quia a phantafia vtentc phantafinatc
pro rc : tamen omnes propofitioncs poftct ipfc
formarc de coloribus,quas alius, mcdiatas Sc im-
rocdiatas, & pcr imraediaras ad mediatas dcocni-
re : & in nuUius fimplidter dcmonftrabilis noti»-
ria , deficeret ; (cd tantiim in coenitionc propo-
fitionis alicuius , qux non cflct UDi dcmonftrari-
tiuc pofEbilis probari , fed tantum cognofcibilis
cx frequentia fenfus , & conclufiones dependcn-
tcs cx tali propofitionc ignoraret.

Secundum ifta videtur concedendum qahd in
nobis cognitio intelle(5Hua fit ccrtior fimplicitcr
quara faifitiua : quod probatur , nnn quia dc
omni fenfitiua potcft intellcdus iudicarc , qualis
ipfa cft : tum , quia ccrtitudo nunnuara eft in ap-
prehcndendo vcrura , nifi talis laat vcriutem
Apprehcnlara : vcl Iciat illud cfle vcmm quod
apprchendit : nam fi opinandoapprchcndam pri-
tnum principiura ; licct illud quod vcrum eft,
nccellan^ apprehcndam , tamen non fum certus:
folus autero intelle<^ rcfletititiu iudicando fe
apprehcnderc vcrura , & hocconcordat ieciindx
Senfat run radoni Auguftini , fupcrius pofitx ad quacftio-
^(t*^ty*- ncni quod pcr fcnfum nondifcemitur vcruma
"** *^ ■' ■ fidfb, non quin verum apprehcndat ; ftd non po-
tcft iudicarc illud efle vcrum , dilccmendo jp-
fum a fallb : tum , quia fcnfiis nunquam pcr-
cipit immutabilitatem obiefti ; licct illud quod
imrautabilc eft , fentiat : non enira pcrcipit nifi
tantum obicihim vt dilponitur tunc^uando (cn-
rit:& ita non eft ipfe ccrrior de imrautabili,qu6d
Ct irainutabile , quam fi conrinuc mutaretur.
Hoc confbnat primac rarioni Auguftini ad quac-
ftionem pofitx ; non quod fcnfibile fcmpcr mu-
tetur , fed perindc eft refpcitu fcnfus^ ac fi conri-
nue mutaretur,

Scd contra hoc arguitur fic : Prim6,^uia nul-
Jus intellc^us iudicat dc a(fhi fcnfiis nifi pcr nori-
tianj aliquam acccptam a fcnfu, foac veriori , &
tunc iudicat fenfum nunc non errarc , fed fi in
omni a"^ fenfixs crrarct, intclledus non habcrct
pcr quid iudicaret fcnfura nunc crrarc Refpon-
dco aid hoc, qu^ intellc<3iis iudicat de zQxl fcn-
fus pcr noririam ab adhi fcnfiis acceptam occa-
fionaliter, vcl quoad apprchenfioncm fimpli-
ciura : non quoad compourioncm principiorum
& conclufionum. Itcm arguitur fic : fenfus fem-
per cft vcrus rcfpeihi proprij ohitSd , licet non
aliorum ; adus autem rcflexus qui ponitur in in-
ttUe^ non eft vcrus, nifi a veriute primi adhis ;
crgo propter iUum a£hira reflcxum, non cft dan-
Sceti Oper. tom. IV.

I»

tdUainMctr-
fttr qnmm

«}

14
Cmituia

da rnaior ccrritodoin intcUcdu. Item, quarc non
potcft fcnfiis communis fic iudicarc de fenfu in-
feriori ? Rcfpondco quod non tantum propter
adum reflcxum danda cft maior ccrrieudo intel-
le^hii quam fenfui , fcd propter compoficioncm,
& diuifioncm, qux vcl nota cft pct^c intcUcdui,
vel cx pcr fc nocis infertur, in quanim ncutra dc-
pcndet cognirio inteUcdus a fcnfu , nifi occafio-
nalitcr. Pcr hoc patet ad aUud. Item 8. Phyfico-
rom, t. c. 16. & 17. parum ante iUud, mtueHtium,
8cc. vidctur vocare fcnfurndigniorcra rarione, &
qu6d fufficicns eft fidcs contra iUos, contra quos
ibi arguit , quia vidcmus aliqua nunc quicfcerc,
nunc moueri. Item, fi feamdum AugufTdnum in-
telle<£his difccmit verum ^ falfb , & pcrcipit im-
mutabiUutcm fui cogniri : quxro per quid ? atit
pcrnoridamacccptamafenfu , & flat primum
argumcntum fupra ; qu6d fi omnis taUs cft falfa,
intellechis malc iudicabit : aut pcr noririam aU-
quam innatara non acquifitam pcr fenfum : taUs
non ponitur.

Ad primum horum dicendum , quod dignius
rationc cft intclledus , quo aliquid eft pcr lc no-
tum, non fenflis. Ad aUud dicendum quod ccrri- )^^^ ^g^
tudo proprie , non eft nifi drca compoliririonem ftjitimt.
Sc diuifioncm,quaE ad intclletfhim tantum propric
pcrtinct : prima operario inteUcdhis femper vcra
cfljUcct fcqucns fcnfum crrantcm : ita cnim con- jf^p,ff,enru
dpitur albcdo , fi vifus apprchendit Ulud cflc ftquensfen-
album, quod cft nignimy ficut fi albcdo concipc- fnm err»»-
rctur kfenfu verc vidente alburo; quia furadt tem,-vern.
qubd fpccies verc reprasfentariua albi , vcniat ad
intclle<^um , ad hoc vt fimplici apprchenfionc
album verc apprehcndatur. In compofirione au-
tcm & diuifione, ficut diihira eft fupra, crrat in-
tcllc(^s fequens fenfiim crrantcm , fed non circa
priroa prindpia; nec circa condufiones, quas cx
prirois prindpiis deduxit ; fed drca alias conclu- Hi**^ in-
fioncs, quarum aliam noririara non habct hifi a ' - f r
fenfu cirante. Scd adhac circa talcs, licct aUquis errmuem
fenfus crrct , tamen non oponct inteUc£him fc- errnti
qui, fed oppofitum tcnerc fi iudicct hunc fcnfiim
crrare.

Scd quomodo iudicabit , quis' fenfus eft verus, , .
& quis crrat ? Refponfio. Gandcnfis in Sum-
ma (Ucit , qubd oranis fenfiis eft verus , cui non
contradidt alius fcufiis vcrior : vcl ipfcmet aUas €)MmUe M-
meUus difpofitus , vcl noritia aUqua intdlcdhia- Jcemiturquit
lis accepta ab aUo fcnfu veriori ; vel eodcm aUas /«/«« err»t\
meUus difpofito. Scd quomodo iudicatur quis ^*^* i-^-5-?.
fenfus cft Dcnc difpofirus? Refponfio : per fe *"****'■
notura videtur qubd narura , cx quo eft caufa
pcr fc , & non Ubcra , vt in pluribus leOtJc agit,
& crror fi conringat , in. nunori panc accidet}
quod ergp fcnfus vt in pluribus didt , hoc cft
vcrum.

Contra : vnura non oponet pluralitatc iudica-
rc , quia tunc fi tantum eflcnt tres fani , & omnes '""* ^"*'
aU) infirmi, iudiduro fanorum refiitandum cflet.
Itcro , fcropcf vifus crrat de quantiutc SoUs
& Lunx , & fira^fhone bacuU in aqua, &c. Itcra,
pcr illaro radoncm fuperius pofitaro de firoplid
apprehenfionc inteUe(lus , videtur oftencU qubd
fenfus fempcr fit vcrus , curo dus apprchcnfio
fit fimplex , & ilUus cuius habet fpeciem vndc-
cunque gcnitam. Hcx: etiam cofirmarar ; quia
fcnfiDfle agit fccundum qubd eft in adu , &
fenfus cognofcit fcamdura qubd mouctur a fenfi-
biU ; crgo fcmpcr vcre cognofirit. Ad primum
non pluraUutc feniuuni Umul; fcd pluraUtate
Yy 3 fenfa

554

Lib. I.

tn

Metaph.

Pifiu non er-
r»t cfc» poa-
priumfenfi-
hili.

l6
Conclufio per
fyllo^ifmum ,
frinciprpm
co^nofcitur
fer induiHo

fenfatiQniim hoc eft , quia fenfas frequentius ita
fentit. Itemyhasc cfl: aUa cognitio accepta a fenfit
ccrtiori, quam fit fenfiis inhrmi , per quam iudi-
catut fenfum infirmum errare. Ad fecundum per
idem , quia fenlus dicit diftaihs niinus apparere,
& ratio naturalis dicit, quja rcmotius agens, de^
bJhus agit , c<im fit finita: vittutis. Ad tertiura
concedatur conclufio dc icnfibili proprio : tamen
circa fenfibile comniune , & per accidens,
vel in componcndo hxc iUis , decipitur foi-
fus.

Item contra jprxdifta arguitur, dicit Ariftote-
les I. Pofteriorum,t.c.i. Omnia cognofcmtHr fer
JyllogifTnum: velper induEiionem : conclufiones per
fyllogifmum : prtncipia per induBionem : fed hoc
tu negas , quia principia noriora funt fecundum
te fingularibus inducentibus, Potcft refponderi
ad intelledum eius ibi , quod (enfus eft necefla-
lius propternotiam terminorum, Vnde vniuer-
faHa non cognoicuntur finp indu£lione , id eft,
/ine cognitione abcuius fingularis , quod non
cognoCcitur fine fenfu in (enfibiUbus , ergo in
iUis fi dceft fenfus, deeft fcientia : non oportet
autem accipere induCtionem ibi pro fpccie argu-
menti ; faltem Ci fit argumentum : veritas prac-
mifli non cognofcitur a fenfu,fed rantum extrc-
mum compontionis accipitur a fenfu : intelleftus
autem accipit idem , & facit compofitionem , &
adhaeret, Sc inde arguit indudiuc. Contra;faltera
prius tempore intelledus adhxret fingulari pro-
ppiitioni, antequam principio probato pcr indu-
«Sfcionem. Dic quod verum eft de cognitionc
ienfitiua , qua cognofcitur coniunftio termino-
rum extri. Sed ifta cognitio eft occafio cognitio-
nis principij , non caufa ; vnde indudio eft hic
non fimpliciter , quia vniuerfah"s forte eft prima
& immediata : fingularis tantum per fe & me-
diata : ncc forte probatio dicitur, fed manu-
duftio : quia quandoamqup ifte intelligit prih-
pium , magis adhae:fct illi , quam fingulari indu-
ccnti.

SCHOLIVM V.

OccAsioNE confirmationu fecHndi argu-
menti pofitA num. 9. totafe(\uens difputatio de
fcientia ', atque de dependentia cognitionis intelle-
ilui kfenfu, 'Oel eim experimento, inferta efi , &
fiuncfecundo refpondet ad primum crincipale , &
licet in modo explicandi folutio videatur diuerfa,
re tamen ipfa coincidit cumprima folutione. ^uod
hahet ibi, item dato quod »«?». 1%. prohant ifia
argumenta tria E,F, Q.per has litera* vult fignifi-
cari tres infiantiaspofitas num.ij.contrarefponfio-
nem ad duhium ejuomodo ex ejfetiu fenftjfili deue-
Tjitur in cognitionem caufx. Solehat Do^or, vt hic
^duertit Mauritiw , argumenta , & folutiones in
margine per literai notare , & computare, Expli-
catoptime adfecundum etfi non ita clare, cfuatuor
rradui cognitionU & tres ignorantia. ^d tertium,
tcet videatur fupponere intelUEium agentem , &
poffibtlein realtterdtfiingui, tenendum efi oppofitum
ex ipfo 1 .d. 1 6.& ^uodlib. 1 5 .a.\.de quo dixt com-
ment.adcj.i7,,de Anj;on.^.Circaea cjut. ihidem ait
dt caufalttate phantafmatii in inteliet}u,vel e con-
tra, vide comment.ad t]. 1 y.de uin.vhi a nu.^xon-
tra Caiet.ofiedo nihil caufari ah intelleEiu inphan-
tafia,nec[ue e contra. Probabilita ettam ejfe ofiendi
vhantafma n«n efiicere Phyfice fpeciem tntelligtbi-
'!m, neque ad eamjic concurrere.

»7

f;

Ad primum argumentum prindpale dicen-
dum , qu6d ex milltis fingularibus cum hac pro-
pofiriOne , natura agit, vt in pluribw , nifi impe-
diatur , fequitur vniuerfalis : & h noti fit caufa
impedibiUs , fequitur fimpHcitcr qu6d in omni-
bus. Ad fecundum dicitur : qu6d cx cognitionc
experimentaii non fequiturcognitio faiciens fcire,
propter ejuid, fed expcrto, quia , ita eft de princi-
pio j fufficit , quia illud non cognofcitur propter
quid, Sc ftatim cognita conclufione cognitione
^«»4 efi , experto datur occafio inquirendi cau-
fam-: 8c fic inucnicndi propterquid , & pcr con-
fequens de omni , quo ad proEcedcns argumen- §^modo t»
tum. Conirk, quomodo ex t&cdxi fenfibili deue- 'J'^*' fi^fi:
nitur ad notitiam caufae ? Refponfio, diuidendo ^^ c/tu^'
fic, in A funt B,C,D,fi vis fcirequod eft caufa D,

B. an C fepara hic , vbi inuenies B, fiue C. Si ibi
D confequitur B & n0n C,ergo in A, B fuit cau-
fa D ; fic etiam contingit caufam cognofcerc , fi
pUira eflent coniunda. Contra, volo vt B, C, D,
vbique fint coniunda : tunc non valet ha?c via.
Item ponc qiiod vbi cft B, ibi eft D,& non vbi eft

C. Ex hoc fequitur negatiua : qu6d in A, C, non
fuit caufa D : fed non fequituf affirmatiua quo j
B fuit caufa D, propter fallaciam confequentisr
habet enim antecedens aliam caufam veritatis
duplicem , vel triplicem : vnam quod D fit cau-
fa ipfius B : aliam qu6d F, B, & D, fint dqo effe-
ftus neceflarij eiufHcm caufae : ita quod ncutra
fit caufa alterius, ficut fe habet lucere & calcre in
jgne. Tcrtiam quod B, criarafi non fitprius temi-
pore ipfb D, adhuc poteft dici qu6d non eftcau-
fa proprie : fcd tantum cft finc qua non: vt priua-
tioinmateriarefpecSlumutationis , intclleOTore-
fpedu volitionis , & multa alia : fcd hoc non
valet ; quia fbla cauf^ fine qua non , nunquam
ponit cffedtum.

Si dicai : efttia B efi pritu naturaliter ipfo D
vnde hoc prohabitur?S-efponJio : quia B efifuhfian^
tia, &T>efi accidens : vel ejuia B eft ahfolutum D
autem non inefl , nifiin comparatione ad ad aliudz
vel cjuia B efi aEltu primm, Dfecundta, vt aliqua
oper/ttio : vel quia B, efi propinejuiui alicui tertio
fimpliciter primo. ^uare adhoc conjiderationet
omnes tertij Tvpicorum > qutfunt de comparationa
magii & minits,

Item , dato qu6d in ifto vidcas quod ad B fc-
quitur D , non ad C , nefcis ita elle in ornnibus,
nec potes fcire, fed tantum credere per argumcn-
tum a fimili. Nunquam ergo poteft fcin aliquid
efle neceflarium, & per fe caufam alrerius , & it?
nihil fciretnr. Dicitur qubd bene inueniretur per
viam diuifionis illud quod eft caufa neccflaria
effcdtus , fed non poteft demonftrari ipfum cflo
cauf^m ; ficut probant ifta argumenta tertia E, F,
G, & ita aliquid fcitur : quia per caufam cogno-
fcitur, fed non fcitur a me aliquid fcjri ^ me ; fcd
tantum hoc credo ; non tamen cft opinio quod
hic fit caufa huius , fed cft intelledus : quia fem-
per illud implicabitur in praemifla demonftratio-
nis etiam poriflimx. Vnde quia per nihil potcft
probari dc caufa immediata , quod fit caufa huiu«
effedhis; ideo prafdicando hunc efFe<^um de
hac caufa , eft propofitio immediata in quar-
to modo pcr fe : vt calor calefacit : fi tamen
per fe poteft inucniri fine neccflario , ficut in
caufls non neceflariis naturalibus, fcilicctquac
funt in pKiribus. Item,ad hoc poffunt induci ra-
tiones pofitac in ^.huius de veritate apparcn-
tium : &hocquoadapprehenfionemfimplicium;

quoad

Addicia

QucEftio I V.

19

dw, eog-
msigacrtM-

CrMim »i-

difcendiiM-

§lu«med» in-
uenittur mt'
tUtm dtmi-
ftratienu.

An inteUf'
Clud agensfit
CMMfa efecii-
M» netttti ,
vtlfofibiiui

quoad probatioties &"argunicnta , qu6d vni dici-
cur demonllraciojalij ver6 fbphifina > vel peccare
in tnateria.

Ad iftam igitur rarionem (ecundam principa-
lem dicendum , quodinexpenus demonih^aaone
carens , tantum crederct de conclufione f «w efty
expertus vero demonftrarionc carens, fciens quia
eft , cenitudinaliter flne demonftratione cognof^
ceret.quia vidct,& certus eft naturam, vt in pluri-
bus , vniformiter agere, & ordinate : principium
vero intelle<5his fine applicarione ad conclufio-
nem,(ciet virtutc : deroonfharionem vera habens
{cietpropter quid. Anteiftos qaatuor gradus cog-
iiofcendi condufionem, fui^tignoraintianegario-
nis,quando nec termini apprehenduntur;& igno-
rantia difpofirionis , quando fcilicet oppofitum
crcditur;& mera ignorantia, quando neutro mo-
do de conclufione opinatur , terminis tamen ap-
■prchenfis, & propoudone formata. Cum primo
autemquatuor AvStooxm graduum , ponaturopir^
luo,quia illi afllmilatur antequam fonc eft dubi-
tario. ErgQ o<ao, vel nouem fimt gradus in addii^
cendo. Primus autem didonim quatt»r quan-
tumcuraque inqiurat per viam diuiuonis ; aut per
hoc,& hic,&c. In fine non fciet , fcd tantum cre-
ciet:nifi fortc diuidcndo veniat ad propofitiones
immediatas communes;ex quibus iUud quod crc-
Hit deducat. Sectmdus veto ptrr viam diuifionis
lciet condufioncm propter cjuid : fi:iunt enim ita
e(Ie:&pcr viam diuifionisfcitquod propter aliud
nihil ita eft , nifi proptcr hoc : fcict crgoproptcr
hoc ita cflie. Tertius vero applicando prindpium
fciet propter cjuid , ergo feamdus eft diipofitus ad
iciendum propter quid difpoCtionc propinqua:
/ed tertius propinquiori:{ecundus enira quafi ira-
ciediate demonftrabit caufam per efFe<3um quem
Jlouit;& ex hoc vltta cognofcet effefhim pcr cau-
{zn\:Ccd tcrtius iam immediate pcrcauiamnotam
cognofcetefTcdhim : nec tamen cognirio principij
eft caufa cognirionis conclufionis , fed difpofitio
condufionis.

Ad inflantias tefpondeo , hcet procedant de
c^ufarealijquam difficilc cftprobare quae cuius fit;
non tamen de prjndpio fdendi. Diuidendo cnim
multa prxdicata diifia de fubicdo propofirionis
mediatae probandz , inuenietur vnum quod rae-
diat intcr ipfum & praedicatiun de ipfo proban-
dum,quod vnum,an mediate,an immediatc infic
fubiedo.patcbit ex rationc terniinorum.& fimili-
rcr fi przdicatum fibi immediatc infit,vel non.

Ad tetciam rationem prindpalem diccndum,
quodly ex potcft notare ibi caufam effidentem
jnfh:uracntalem,nec.talem,qualis eftnoritia prin-
dpiorum rcfpofhi ccMiclufionis,(ed minorera oc-
cafionalem. Prinp ipalis autem caufa efficiensin
omni acquifitionc fcientijc tam hic , quim eriam
f onclufionum ex prindpiis , eft ipfe intcUedius
virtute luminis naturalis:propofitiover6allegata
decfficientcveraeftdc cauia principaliori fccun-
dum Commcntatorcm 1 1 . huius. Sed dices:fi in-
tellcdus fit principalis caufa in acquifitione fcien-
tiae,autergo intclle<aus agens.aut poffibilis?Ref-
pondeo,qu6d in demonftrarione,intellc<5tus pofli-
bilis cft principalis caufa, quia in ipfo eft habitus
principiorum , & conclufionum. Scd quid hic ?
Refpondeo fi experimcntum fit in panc fenfiti-
ua,tunc intcllc<5his agens abftrahit incomplexa,
& intellcvaus poffibilis componit illa, & ad-
hasrct illi complexioni per fc , fi cft principium,
vd cx cognirione icnhriua , qua vidit cxtrc-

535

ma coniimgi in fingulari facpc. Contra,igitur no-
ritia coniun<Skionis extrcmorum cauiatur in intcl-
le(Shi poffibiU immediatc a fenfu,quod cft contra
praedi<^ fuperius.

Item , qu6d dicitur intcUc^him agentcm ab-
fh:ahere incomplcxa , quxro fi per talem abfha-
^onem aliquid. caufat in phantafmate , vt iUud
infhumcntalitcr moucat intelIc<Slum poffibilem:
& fi fic, cum inftrumentum non raoucat nifi mo-
tum , prius naturaUtcr mouctur phantafma ab
agcntc, qaam ipfum phantafina moucat poffibi-
lem:in illo pribri aliqua forma imprimitur phan-
Cftfinari ab intcUcdhiagente, illa noneftnifi vni-
uerfalitas : quia terminus a(^onis agcntis eft vni-
uerfaUtas , u autcm nihil caufat in phantafinatc,
fluim ahfh-ahcrcnon erit aliqua a<5Ho vera.

Item , fi phantaftna moueat intclle<^m poffi-
bilem pcr inftrumcntum : illud jnftrumcntum
nuUam habebit opcrationem propriam mouendo
inceUedhjmpDffibilcniprzter illam , quam habet
per formam fibi iraprellamdliam autem habct in
virtute principalis agentis.

Ad fecundum iftorum trium dicitur , qu6<i
vltimus terminus axfhonis inteUe<5bus ageinis eft
vniuerfalitas :.non autem tcrminus proximus,
quem producitin phantafinate , vt mediante illo
inducac vltimum terminum : itnmo produdhim
in phantafinare cft aliquod lumcn ; imra6 fim-r
plicirer intelledtus agcns non caufat vniucrfalita-
tcm fccundtira te : quia priraum obic<5hun poffi-
bilis eft fingubre,(ed poftea cx cognirionc fingu-
laris, confcrendo pcr conucnientiam & difFeren-
riara, abfbrahit vniucrfale,ita qii6d abftrahcrc cft
coonitiua iStio ; qualis non eft aliqua a<^io in-t
rdlc<5bus agentis. Ad tcrrium iftorum cft dicen-
dura!,qu6domnc habens a<5Konem,non in virtu-
te altcfius, in iUa eft principalc agens:ergo rcpu-
gnarc videtur qu6d infhurncntaliier agens in-
quantum infhuracntura , habeat aliquara aftio-
nem propriam,non in virtutc principalis agcntis:
vnde dcbile videtnr fundamentum Thomar de
creatione. De hac autem opinione , fi forma ali-
qua phanrafinari imprimatur ab intellc<fhi agcn-
tc, & ad quid ponitur inteUe(5lus agens pertracfca-
rc propriura non eft hic:fed in 3 . de Anima.

S C H O LI V M IV.

I N folutione ftquentium argumentorum , haba
fele^am doBrinam. Ad quartum opttme explicat
cjuomodo docens inducit dtfctpulum ad ajfentien-
dumproponendii , & ad co/Tcipiendum ea, qu£pro~
ponuntur , fi non babet difcipului proprias eorum
fpecies. u4d quintum vide in corpore quifiionii nu.
^•& ^. Ad fextum bene explicat fcientiam immu-
tahilem acquiri pojfe de ooteElo mutahtli , qui.t
hoc non mouetyCfHa mutabite,fed qua naturai&fi-.
militerfpecies,& 4nima,& fimutari pojftnt ab ejfe
ad non ef}e,generant fcientiam immutabUem,id eft,
non conuerribilem in errorem , df quo vide eum i,
d. 5 .q.^.a. 5 Ji num.x j . & q.}. prol q.^. lateral. ex-
plicat primo locofitse < j. $. yid qtuiftionem quo~
modo iuxta mentem jiuguftini dtcimur intelLgeft
fincerai veritates in regulii eternis , etiamfi eat no-
ftrii virtbui cognofcamu{,qtticquid dicat Henricui,
contra quem ibi late dtfputat ctrca id quod htc
dicit,num.x^virtutemfuperioremfenftttua,nempe
inteUe^tum iudicare de bona , & rnala difpofitione
fenfui. Vtdeeum iui.i.q.^.art.i. num.1'1. vbt e.x-
plicat quomodo intelle^u* corrigii fenfm externos\
Yy 4 iir

x\

556

Lib. I.

11

§ljiomtdo
decens ducit
fudieitffs ad
tffimfMrn ?

An docens
f»MfUt jpecii
in intelleffu
difcipuli,fi
mnprihabet

t»7!f }

ii*mer't»fA-
cit cognofctre,
quia, (^ in-
quirere, pro-
ptcr quid ?
.1.7.

Mut*hile,»n
fciturimmu-
fttbiliter ?

€^ art.ynum.i^.vhi ait intelUSlum cognofcere ejuo-
modo phantafia efi male difpofita. Giupmodo ftn-
fns decipitur,vel non. Qtud hic tangit infine, dixi
fufius Comment.adq.io.de An.circarationemeins
ad oppofitum a num.j.

Ad quartum principale dicendiim , qy6d Plato
docuit puerumi Nihil cnim poteft docens face-
re quo ad aflcndim prxbendum complcxis , nifi
debito ordine proponere illa principia nota difci-
pulo ; & alia (equentia ex ipas in illo ordine quo
icquuntur, & ill.c fic propofitis , propria virtutc
intellc6fcus acquicfcit : quia fyllogifinus perfe6his
nullius cgct. Sed quomodo docens cau(at (pe-
cicm in intcUedu difcipuli , alicuius fenfibilis,
quod nunquam difcipulus (enfit ? Hic fpecies cft
nccelTaria,noH tantura ad fcicntiam , (edetiamad
eredcndum magiftro j puta aliquis docct me de
colorclndico , vcl alio confimili : quomodo crc-
dam fibijcum nuUam apprehenfioriem habeant
de fimilibus:quia nec illorum (pccicsjergo a ma-
iori quomodo (ciamrRefponfiojfi fimile illius vi-
derira, vel exccdens, vel reminum : potefttamcn
dicerc illudde quo mihi loquitur cft huic fimile:
vel fic,vel fic (e haberc \ vt formcm raihi aliquam
phantafiam illius per compofitioncm,ficut mon-
lis aurei.AIioquin fi cx cognitis nullo modo pof^
fum cius fimilitudinem mihi caufarc , nunquam
addi(cam, nifi habitum vocalcm j ficutcacus na-
tus de coloribus potcft habcrc.

Ad quintum principalc didhim cft (upcrius in
fblutione quxftionis,nu.4.& f .quomodo vna no-
titia fenfitiua fufficit ad notitiam principij. Si vl-
tra intelle£tus abftrahat & compoivt ad notitiam
conclufionis , magis valcnt plures memorix , &
pluraexperimentajvt facicntes cognofcerc ^«»<«,
& incimxertpropter cjuid. De multis autcm ac-
cidaitibus fpeciei eiufdera in codem (ubiecio,ha-
betur inquadam quxft.huius libri.

Ad fextiun principale , quod eft de 8 j . Qux-
ftionum, fcihcet quod defcnfibilibus, & mutabi-
libus non potcft efle veritas certa. Ariftotelcs
contra hoc arguit 4. huius c. 5 .t.c.6i.& feqq. quia
motus fenfibilium eft per fe fcnfibilis ; igitur ali-
qua veritas poteft haberi per fenfum de fcnfibili-
bus continuc raotis , hxc fcilicet quod continue
rnoucntur. Similitcr non femper continue mo-
uentur fccimdum omnia ; Sol cnim noncontinue
mouetur fecundum fubftantiam,ncque fecundum
lucem,fecundum quam cft (enfibilis ; ergo (ecunr
dum aliquid fenfibilitcr cognofcibilG>cft pcrma-
ncnsjlicct feratur continucjmulta autem funt ibi-
dem ad hoc. Item, fecunda ratio Auguftini vide-
tur quxrcrc : quare magis fanis credendum cft,
quam infirmis,& furiofis;vigiIantibus,quara. dor-
mientibus ? Vnde ad rationcs ilhs', vt fum ratio-
iics, dicendura, quod ncc fcnfibilia omniaconti-
nuc moucnturfeamdum omnia; nccitaimpri-
muntur fpccies , vt ab ipfis phantafrrfatibus non
pofllt difcemi , quando obiedtum eft prxfcns , &
quando non : prxcipuc de fcnfu particulari , qui
non tenct fpecicm in abfentia fcnfibilis. Sed ad
audoritatem Auguftini faluandam , dici poteft,
quod finccra veritas non cognofcitur a fcnfu , ita
quod lcnfus percipiat immutabilit.item veritatis,
quam apprehcndit, nccobicdura inquantum ira-
mobile : fcnfus cnim nonpercipit nifi prxfens,&
dum eft prxfens ; & ideo non cognofcit ex fe ali-
quid fc haberc, nifi dum prifens cft;& non fcm-
pcr prxrcns eft fcnfui corporali:nam de ifto fenfu
(cxponit lc Auguftimis Rctraft. i . c. ij. ideo non

percipitur hoc itafcmper efie. Pofito etiam quod
fcmpcrcontinuarcrur vifiomca circa A obiedbam,
ficut in priroo inftanri,non percipio imrautabili-
tatem A,qnia pro tunc non percipio A , nifi quo-
modo A fe habet pro tunc;quia hon pcrcipio nifi
ipfiim, vt tunc eft prxfcns:ita ctiam in tota vifio-
nequantumcunquecontinuata , nunquam perci-
piam iramutabilitatcm A,fed pro omni nunc pcr-
cipiam quomodo fc habct pro tunc.

Contra:fic probaretur quod cognitio intuitiua
intellcdus in patria , non pcrcipit immutabilita-
tem obicdli : quia non eft per deraonftrationcra:
n^c (cit videndo quod fic cft, nifi pro tunc quan-
do videt. Re(ponfio:intellcdus non videt immu-
tabilitatcm Dci , quia fempcr continuatur adtus
vifionis:tunc etiam in primo inftanti non videret
eam ; fed ipfa imrautabilitas cft vnura vifura in-
tuitiucjficut & bonitas. Hoc quoad primara pro-
bationcm Auguftini, non fit de intellcdlu , fcd de
(enfu,quoniam in hocnonpoflura intelligcrc rem
fecundura quod feraper immutabilis cft , & cius
immutabilitatcm.Quoad fecundam probationem
Auguftini,diccndura:qu6d forte (enlus non rcflc-
ftitur fupra (peciem, & ideo non difcernit vtriam
tantum (pecie inforraetur:vel vtrura obicAum fic
prxfcns fpccialircr de phantafia. Similiter ctiam
dc fcnfu cxtcriori : quia fccundum aliquos ex vc-
hemcnti imaginatione , poteft fpccics imprimi
imaginati in /enfum , fcd cft alia virtus fuperior
ipsa fcnfitiua , qux fempcr iudicat dc bona & da
mala difpofitione fenfus. Ad rationes diccndum
eft fccundum Ariftotelera ibi,qu6d bene conclu-
dunt quod non fit impodlbile cfle aliquam vcri-
tatcm finccram dc (enfibilibus , quod imponitur
illis contra quos arguit , (ed illam veritatem fyit-
ceram eiTcfiue cius fynccritatem, fiue immutabi-
litatcm, & a falfo diftinitam , non pcrcipit fcnfus,
ficut dicit Auguftinus : vndc fibi non obuiat Ari-
ftotelcs. Aliter exponitur fic : a fenfu non eft cx-
pedbnda fyhcera veritas, t.inquara acaufaprinci-
palicfFedliua : (ed taraenkcognitioncfenfitiua,vt
ab occafione acquiritur fynceritas veritatis , &
immurabilitatis : quiaomnis noftra cognitio or-
tum habet a fenfu , \ich non totam , vel totalem
caufalitatcm:tamcn dicitur qu6d Philofophus lo-
quebatwr (ccundum cognitionem natiualem co
modo quo expcrtus cft : Auguftinus vcro de qua-
dam cognitione fuperiorum indiuinis,vel regulis
;ctcrnis , in quibus folum perfedc vidctur verum:
quia illx funt rcgulx iudicandi de omni vcro,
perfedo iudicio,& ad illas non pcrtingit cognitio
noftra (enfitiua,

Notandum autem proptcr di«^a , qu6d potcft
quis dubitarc Ci fcnfus fanus,& non impcditus per
indifpofitionem organi.poflit impediri , vcl illud
per informationcra fpcciei fine prxfentia obicdli;
ficut C\ infbrmarctur ab obicfto prx(ente:fiue illa
fpecies infitorgano,ab aliquo illuminanic imme-
diatCjfiuc a phantafia forti : faltcm nunquam vi-
dctur ficilludi:quoniam ficut mouctur immcdia-
tc fcilicct per fpeciei informationcra , fic fentir.
Quandoq; tame crrat circa hoc,aquo illa fpccics
cauTamr , & in quo fit,dum fortc albedo , vcl ali-
quod altcrum fubtilc interpofitum vifiii , & cor-
pori nigro vidctur , & crcditur illud corpuj cftc
album;quandoque autem organum eft indifpofi-
tum per qualitatem intrinfecam impcdicntem o-
perari,vt linguafebricitantis, & oculus irati : ad-
huc autem (entit illud , cuius fpecic informatur,
licet non ab obiedo extra. Dico igitur ad propo-

fitumj

SenfM non
fercipit im-
mohilitMtm
tbieiti,

i4

n

Conetrdat
Augufi. cum

Arifietele.

A fenfu nm
efifyncera
"verit/u^ex'
ponitur^

S^uomodo 4-
liquid in re-
gulis Ater}>iii
l.d.}.q^r

3-S
Vndeftiifu*
errnt 1

Qu^ftio V.

StnfM MM (irum , qu6d lcn/us nimqotm illuditur , inqoan-
i«tfitw,vt xxsa fcruic intcUcchii , quoad firaplicium appre-
uktSm^ hcniionem ; nccquoadprmapionim pnmorufti

veritatcmifcd conclufionum quamdiuillac cxpri-

mis principiisnon inferuntiir.

ANNOTATIONES MAVtHTlI

z6 OEqoiturquartaqusfUo de generarione ards

iJcx^cxpcrimenris. Vbi aduertc , quod mulciim
varie in originalibus habctur litcra huius quz-
ftionis & admixta multis addirionibus & Extra.
Incer argumenta eiiim prindpalia H^letu poni
quacdam rariones pro opinionc Pbtonis ,quae fic
incipiunt : JtanaliMd argumentHm eitu, i . Pefitr.
&c. viquc '\hi Item n«n videtur ex litera : & quia
inira in corporc qujcftionis habentur,idc6 fiipcr-
floa efle cenfentur in pedc : quare ip6 penitus
omittc.

Infira in pdncipio (olurionis ihi.Sed hoc non efl
verum, viquc ibi, vbifciendum , &c. ponitur cfle
addirio,& alia parum pdft ibi,Jboc dubium efi, Scc
vfqoc ihi-.Non Pojfunt intelltgi^ifi,6cc omnia ta-
mennotanda/unt.

Infra poft {blurionem z. principalis ibi : Quod
MUem fmUefit de vno,&cc. vfquc ihi:Contrd,^uO'
tnodo ex effeBu, &c. inquaru columna lequenti,
totumponitur addirio& £jfrr<i;omnia taraeii lc-
gc. volucrunt ^am aliqui litcram plemmquc il-
lam hinc inde tranfinutandam efle in quzftione
ad varia loca;fcd fatis benc ordinatur.

Communitcr ibi infra : Contra ergo fciens fcit
fefcirej&cc viquc ibirCw/rr* Platonem,S<.c.^m-
tur ExtraciA. moriuum in fe feciUcer refpondetur
dccognirione v\x,&c ignorantia ciufdem diuetfi-
modc in Apoftoiis,quod etiam infeitur in princi-
fio,poteft concedi.

Ilia eriara litera infrk ibi : Ad frimitm argi^.
mentumprincipale,8ic vique ibi : Contra,quomodt
0X effeEiu fenfibilit&cc vi<ietur omnino fupcrflua:
led poilet addi ly dUter. Incideiitaliter enim poft
iblurionem 2. principalis, prius intrtxiuxit totam
illam dilputarionem fuper quam nouui , adduio,
vel .£.v/ri« priiis.
1 7 Aduene infr i ibi : dicitur ejuod bene tnuenirf'

tur, &c.. & iequimr ficut probant ifta argumenta
tria in aliquibus libris icquitur ibi : E F G , quod
confiietudo huius Do<5ofis crat riotarc argumen-
ta in marginibus, & foluriones aliquando per hu-
iuimodi Uteras.vcl {altem computarc, maximein
hac Mctaphyfica, & Thcorem uibus, vnde infiir-
git nuxima intticado litcrz , & obfcuritas , quia
fcriptorum neghgenria & longitudine temporis,
omifliim eft fic affignare, diligens ergo ledor ad-
uertat ad fingula.

Infr^ etiam fuper illa UzeiiiAd iftam ergo ru-
tionem fecitndam,3cc. vfquc ihi,Ad tertiam ratio-
nemfrincipalem^SiCc. ponitur,£x/r4,in aliquibus,
fcd cft fingularis fblurio & fubtih's : & fecundus
modus dicendi ad argumcntum fecimdum prin-
cipalc fuperius proptcr inftanrias omnes vitandas,
igitur legamrrmulta namque hic afllgnanda duxi,
£xtraj&c additioncs, quae tamcn in originali im-
preflb omifi aflignare.

Confequentcr parumpoft ihi:SedcUces,&cc.\^-
queibi, Ad ^uartum prtncipale,8cc. ponitur Ex-
tra. Et ad obiedioncm primam trium , quas ibi
inducic , qu^ non fbluitfacilitei , dic ex prsce-

denribus qu6d ilJud quod infcrtur non eft incon-
uenicns fmc cxponendo.

Deinde ibi infra:5r<^ ejuomodo docens^&ccM^e^t
HhiiAd tptintttm prtnnpale,8cc.zS\2ri3iar Extra:
fatis tamcn ad propofitum,& fingularis do<fhina,
ide6,&c.

Infra ad finem q. ibi : Notandum atttemficc.\t-
quc in fincm didtur cflc Extra.

Dcterminario Dod»ris in hac quzftione iati»
clara eft; fcd pro maiori forritudinc & declarario-
ne corum,qua tangit hicquaerc eam in ^.dift.pri-
mi,q.4,& 3.dift,2.q.finali.&: ^.dift. ciufdcm & 14.
di.}.& 45.4. &colhgc plurafingulariaex proccf^
fu quzft. huius vbique vtilia.

Ad agcrc quidcm igitur expcricntia ni- ex ttxtm
hil ab artc difFcrrc vidcLur ; fcd & cx- f'*^'
pcrtos magis proficcrc videmus finc
cxpedentiarauoncm habentibus.

Q^v .« $ T I o V.

Vtrum expertm non babens artem certius
eferetury(jMafn arttfex inexpertus >.

Kn^Jncemf.i. D. Thom. Aid.lta.i. Flandr.f.5.«rr.i o>
3. FoaC«t^.i.

Vldetur quod non, 6. Ethic. cap. j . & 6.ficut •
prudentta efi bahitHt cognofcuiuu* circaagi-
bilioy ita ars orc/t/<ifl/^i/M.fednulluscerrius agit
drcaagibilia quam prudens ; crgo ncccirca fadi-
bilia quam arrifcx. Itcm, agens per cognitioncm
quantocerrius cognofcit , tantb ccrritis operatur:
fcd arrifex cerrius cognofdt : quia cognofcit pcr
caufam , & prtprer qutd : expcrtm autcm fblura,
^«Micrgo,&c. Adhocdidtur,quod argumcntura
proccdcrcr, fi arrifcx ccrtiiis cognofccrct fingula.-
re, drcaquod cft opcrario per fe,quarn expertus}
fcd non eft ita : fed anifex certius cognofirit vni-
uerfale , quam expertus : cxpertus aurem cerrius
fingularc , drca quod-cft operario per le, & ided
certii^s opetamr experrus quam artifcx. Contra:
tunc viderur quod arrifcx non cognofcit parricu-
larc per {c;quod eft contra aliquosivel fi uc:argu-
mentum procedcret:quia tunc cognofcitponicu-
lare^rfl^/fr ^KM^jficutvniuerfale ; quod nonf ,^'r
cxpertus,& per confequcns , tunc certius cognof^
cit opcrabile,& fic idemquod prius.

Ittm,quiperftthusfctttjuiditatrmalicuius,per- EXTE A.
feQiusfcit illud : fed artifex fcit ^utd efifa itat,
perfeQtus cjtiam expertut ; ergo fcit perfeQtUs fa- t
nare. Trobatio minorts:(^\io6. quid cft fanatto^it,
efi vniuerfale , tjT per fe etiam refpicit obiellum
vniiterfale,tale magisfcitur ab artifice. Refponfio',
vera efi maior de fcirefpeculattue,& minorfimtli-
ter in conclufione, quando fctre confiruitur cttm tn-
fiiitiuo fignifi^ante operationem,ex communi modo
loquendi,non pottfifumi ntfi pro fcire pr^iico:ide0
nen fetjuitur. Si autem conclufia wteUigatnr defci-
re fpeculatiue fumpto, concedatur. Coatra tSbi4:
artifex inquantum talisnon cognofcit fpeculatiue,
ftd praiiice.quia ars efi habum cognoJcttiuM p^
lltcut ; ergo minor vera efi de cogmttone praikica,
& mator vera efi de vtraque;qttacunejue entm ?:o-
titia cognofdtttr perfcQius, cjuid efi altqutd\eadtm
cognefcuur tUudperfecitus ; ergo conclujio ent vera
depraiiica. Item ,fctentia praQtcafi efi babitus

intetie

5?8

Lib. I.

Metaph.

iai€He[ius, &obic[htmferfe inteUedus efivniuer-
fale^ergo fcientia praflica magu eji circaperfe oh'
ieQum vniHerfde,(juam fingHlarr.& fetfuitur pro-
fofitum cjued perfeBiorem fcientiam praEiicam
hahet.ifui cognofctt perfe vniuerfait.

Ad primumxCciie pradicum efi duplex ,fcilicet

fcirt operari,& fcire ordinatum ad operari. Pri-

Traliicum mum eft proprie praHicum. Secundum dicitur

dttfUcutrju- communiter praHicHm : & fic fecHndo modo omnu

tnitMrScot.l. r r n.- ' J e J

^ g «V «4. ^^ttftx Jctt prficttce ,non primo modo. SecundomO'
frol. ».44. do , Ccirc potefi dici fpeculatiuum refpeBu primi
modt,&fic tntelligatur refponfioad primumargu-
mentum pracedcns. Adfecundurn ifiortm , fcire
pra£ticum primo modo , eft perfe circa fingulare,
fedfecundo modo potefl ejfe circa vniuerfale :fal-
fum eft igitur tjuod nihtl perfe intelligitur nifivni-
uerfale. f^el dic cfuod fcire pra5li'.e primo modo,
nunquam acnjutritur nifi per expertentiam : vnde
eft eiufdem potentit,CHius eftcognitio experimenta-
lis\putaforte cogitatiuA potenttx : fed fcire pra^i-
cum fecundo modo, eft tn intelleHu extendente cog-
nilionem ad vniuerfale operabile.

Oppoficom vulc Philofbphus in licera.

SCHOLIVM L

ExpERTVM fine arte certius operari artifice in-
$xperto,qHfa hic vniuerfale , illefingulare confide-
rat.Quod vero fingulare fit per fe cognofcthtle tenet
Scot.i.d.y^.6.adfecundum,& ^.8 ad i.& ^.11.
ad 1.& tradit exprofejfo j.huiusqu.i^. & ej.ii.de
uinima,vhi vide noftrum Comrhentarium. X^uod
ait infine hahitum in memhrU ponendum ejfe , do-
cet j .d.^ .ad 3 .idaue tenent Occam,Gahr.Aiaior,
Palac. /J enric.ijuos ihi citaui infcholio, num.ij.
vide tyfnton. Andream hic q.6.

Rcfponfio. planura eft qu6d expcrtus cerrius
. operatur artificc inexpenoiqui^ cognitio expcri-
mentalis eft pfir fefirigularis, circ^ quod cft ope-
ratio pcr fe : cognitio autem artis eft vniuerfalis
per le,& {\ cft fingularis,hoc eft ex confequentij&
peraccidens:quiaigitur expertus certiiis cognof-
cit operabile quam artifex,ide6 certius operatur:
& hoc eftquod dicit Philofophus in litera:5» igi-
turfine experimento rationem ^uis haheat& vni-
uerfale quidem cognofcat , in hoc fingulare ignoret
multoties cjuidem curatione peccahit.

A d argumcnta. Ad primum dicendum , quod
jn aUquo eft fimilitudo,(ciliciet qu6d ficut pru-
dentia eft habitus cognofcitiuuscirca agibilia,fic
ars circa fadibilia: & eft in aliquo diflimilitudo,
(cilicct quod ipfa prudcntia non gcneratur in
aninu,nifi ex aftibus noftris : ide6 nullus eft pru-
dcns quin fuerit cxpertusjars autem gcncratur per
cxpcrimcntum,& pcr dodrinam finc cxpcrimen-
to : & fic poteft aliquis liabcrc artem, qui non cft
expcicus : & fic minus ccrte opcrari quam cxpcr-
cus, cum minus cercc cognofcat operabilc perfi;.
Ad aliud ficut prius.

Adargumcntum in contrarium , prim6often-
ditur ex intcntionc Philofophi oppofitum , fcili-
cct qu6d fingularc poteft per fc intcUigi : quia fi
certiusagit , qui plus per (e cognofirit fingulare;
ergo agcns,vt Dpus Sc Angclus , quod ccrtifllme
agit , certiflSime cognofcit pcr (e niigularc& roa-
ximc:(ed eft aliquod agens certiflime, quod tan-
tum habet cognitionem intellcftiuam , quia non
habct aliam 5 crgo lale pcr ic cognofirit fingularc.
Tunc ad formam rationis dicitur, qu6d artifex cx
hoc folo cft pcrfedu5 , quia habct pcrfcdtum ha-

Trudentia

non efijine
fxferttntia,
trt fic.

iingitUr* l>9-
tcfiferfe in-
telligi.

ifCot.-L.d iq.
6.»di.(^q.

biiuiu in vmuerfHi ; potcft autcm haberc perfe
O^am habitum in vniucriali non applicando ad
fingulare : quia fecundum Philofbpnum.iprimo
Prrptum ccx. com.zo..conuenit fcire insniucria-
li, ignorarc autem in parriculariicrgo pofllbile eft
aftinccm ellcperfedum artificem , & tamcn per
fe non cognofcerefingularcjcirca quod cftopera-
tio : expertum autem non contingit eflc pcrfedi
expertum,nifi per (e cognofirat fingularecqaiaco-
gnirio cxpcrimentalis cft per fe ipfius fingularis»
Ergo artifex ex hoc quod eft artircx;non oportct
quod cogno(cat opcrabilc , ficut expcrtus ex hoc
qu6d eft cxpcrtus , & ita faluatur intentio Philo-
iophi.

Contra.fi artifex applicando artem ad diuerfa
fingularia,vt per fe intelligihilia , poteft de ilUs ha-
here duas intetle£Hones perfe : & ex multii a5iihut
generatur hahitus ; ergo poteft perfe de illii hahere
duM artes , ejuod videtur imPoJfihile. Hoc auterk
tangitfifingulare pojfitperje intelligi:& ad argu^
menta ejna ad hoc, & ad contrarinm tlltus fcrtpta
funt inj.in tj.vtritmfingulareperfe intelligatur.

Tamcn cx hoc non lequitur quin poiubilc fit
arrificem ita per fc & perfedle cogiiofcere fingula-
re , ficiu cxpcrtum , fi applicct cognitionem vni-
uerfalem,quam habet ad fingulare. Eft crgo com-
paratio Philofophi intclligenda de iftis habitibus
prascise comparatis ad iIla,quorum funt principia
cognofcendi cx fe:non aincm de his, quje poflunt
cognofci ab habentibus iftos habitus,pcr applica-
tioncm iftorum habituum ad alia. Alitcr dicitur,
qu6d in fingulari,ciica quod eft opcratio pcr fe,
umt multa prastcr naturamillius communisindi-
uiduatam,quac multa diuerfificantadionem. Ali-
tcr cnim oportet agcrc circa hunc infirmum in
hoc loco,& hoc tempore , quam circa illum infir-
mum eadem infirmitate in (pecie , in alio loco, &
in aho tempore : ifta enim armexa cognofcet ex-
pertus ex multiplicata cognitione fingularium &
in (e , & quantum ad annexa : hic autem annexa
non oportet artificcm ex hoc folo cognofcere

J|u6d cft artifcxtquia licct de per fefingulari pof^
it coonoCcert propter quid, Ci applicet:non tamen
de annexis per habicum artis. Ideo expertus cer-
tius fingulare cognofcit inquantum operabile :
quia inquantum eft annexum illis accidentibns,
quae variant a£tionem. Quicquid fit dc cognitio-
artis &experimenti:expercus cx frequenter agerc,
habec habitum in>potentia motiua , qua cxercet
operationem : vel fonc in membroquo agit , vt
citharifla excrcitatus in manu : talcm non habec
artifex incxpertus : multum illafacitad expedito
agendum.

ANNOTATIONES MAVRITIL

SEquitiir quinta quaeftio de companitionearti-
ficis inexperti ad expenum non artificcm , in
operando:in cuius principio poftfecundum prin-
cipalc, & rcplicam eiusin aliquibus originalibus,
in aliquibus vcr6 ad finem fius , ponitur vnum
f.xtra,yf\ vacat, o^o^ Gcincipit: .Quodjingulare
per fe inteUigitur patet , &c. vfque ibi inclufiucL
tanto perfeEiiits cognofcam vniuerfale, fcd quia to-
tum habeturiiifra in 7, lib. q.14. Kc^ aliqualitcc
variatio hinc inde in litera.ide^ hic omittatur,fed
non minus valerct hic quam ibi , quiaquxfUouo
I f . fequens ibidem fatis eft ad propofitutn.
Tcrtium euam arguraentum principalc ibi :

liem

Seiturvnu
uerjile, igntr
rtuo Jin^Mf^

EXTRA

4

Artifex ex-

fertut ftrff-
iiits cognofcit
Jingulare ,
qua tAntum
exfertuc.

Datur hahi-
tu* in mtbrk
eitharijit.
Scot.iJ.fy
adi.

Qu^ftio VI.

559

Item epu ftrfcEfutsfdt tjHtditdtem , &c. quar fe-
quontur v{que ibi : Offofttnm vult Philajhphusy
&c. ponitur £xtra,ab aliquibus, vd addirio,litc-
ra tamenbona,idc61cgatur.

Infra ponitur quoddam Extra.quod Cic incipir:
Contrafi artifix,8£c. vfquc ibi inclufiuc,y*w^i<^e
ferfc tntelltgatur , & fequitur immediat^ in ali-
<imh\is,tamen ex hoc, 8cc. in aliquibus vcro alitcr
dicitur fecimdum quod diucrfimodc in origina-
libus locatur. Scntcntia Dodoris in hac quacft.
claracft.litcradiuerfimodc ordinatm in diuerfis
librisjfed {aris bcnc hichabctur.

Vltcrior curiofa inucftigario in duabus his
quxft. quxratur apud antiquos Philofophos , &
Mcdicos , fcd minimc deicratur vcritas Scotica
vbiquc.

A£tus autcm &gcncrationcs omncs
circa ringularc func-

Q^V ifi S T I O VI.

Vtriim omnes generationes^dr' Aitusftnt
circd fingitUrU ?

hn^-hiecAf. t.D. Thom. iUiif^.i.Flandr. q.^.M.t.
fon£.eMf.i.q.^.fea. i.i,(^ j. HutuiW.S. tkff.ftd.i.
fHbfifi. ,.

QV6d n<Mi : a£his intclligendi eft proprius
aftus fcienti.T & anis, &c tamennon eft cir-
ca fingulare, fei circa vniuerfale dum intelligitur.
Itcm fi fic;crgo fmgulare eft pcr fc fubiedhim mo-
tus & gcnerationis,& talium pa(Conum:& fic (b-
lura pcr (c infunt fmgularijcrgo illx non pofTunc
pcr fe cflc pafllones dcmonftrabiics dc aliquo
fubicAo in finenria , cum fingulare non fit per fc
iubiedhim alicuius artis, fiue fcicnrixrquia lecun-
dum Porphyrium c. de fpecic , fingularia relin-
€jMendafHnt ab arte. Item , ficut cx vnitatc ner
le obie€b', vcl diuerfitate, eft vnitas vel diuerfitas
adusjita cx vnitate,vel diucrfitatca^his , cft vni-
tas,vel diuerfitas potenriac:fi tunc fingulare fit per
fe obieifhim adhis ; ergo alius cft a<9kus circa hoc
fingulare & illud ; & per confequcns alia poten-
tia,& fic alia eft potenria,qiwvidctur hoc album,
& illud albumjficut alius & alius eft aftus. Item,
Socratcs per fe fanatur:Socrates pcr fc cft homo;
ergohomo per fe fanaturfcd homo non cftpcr fe
fingulare;crgo non omnes adus funt circa fingu-
lare per fc. Item , fi fic : aut circa hoc fingubrc
tantum , aut circa fingulare abftra(Shim ab hoc &
ab illo : Si primum detur ; crgo non circa aliud:fi
fecundum detur;crgo circa vniuerfale:qnia fingu-
larc abfb:a(5him ab hoc & ab ilb,eft vniucrfalc.
Ad oppofitum eft Pliilofbphus.

SCHOLIVM I.

AcTVS tranfeuntes verfari circafingHlaria\im-
manentes autem poffc verfari circa natHras com-
munesyfeu vniturfales negatiMe. Tangit an aQio fit
>n agente,& affirmatiMerefoluit 4. d.i^.q. i. ».14.
& ef.j. de An. vhi idfitfiitsexplicHi. Ad tertium
efuomodo vnitas fotentu , vel aBHsfumitur ex ob-
ieSlo. ndetpfum ^.d.i^.tj.i. num.6.& 1 . d.y (y.-j .
*di.froopin.&i.d.i6.adx.& d.i4t.<fMAfi.i.ad i.
Dicendum tjuod tantHmextrinfece. feHcaufaliter,

& quandoqHet4fitum,Honfemper,vtfifunt diutrfi
generit *, vtfenJAile refpeilHfenfus,& intelligtbtle
cum hoc rejpeiin inteUeilust de <juo Doilor d. 9. 5 .
adi.de auo late egi dtfp. i . dt An. fec. vlt. Ad-
uerte (juod Doilor hic num. 6. »egat exprefse vni-
uerfale a parte rei,ejuod etiam habet i. d.^. t].i.&
6. de quoetiamfuse agit c^.hums qu.i^. & iZ.&
altas pajfm ; vndemirumefi , quomodo multitri-
buant et , ejMod ptfuerit vniuerfale aparterei, htc
differit ftne refoluttoncan intellcEius agens,an ver»
poffibtlu vniuerfale fabrtcet, de cjuoltb.y.ti. 1 8.

Dicendum qu6d propofitio eft vera de a^ljus i
tranfcuntibus in extrinfecum ; & hoc de illis fe-
cimduni quod cxiftunt extra in rcbus;non de illis
lcaindum quodconfidcrantur k rarione.

Duo dicuntur in gloflando propofirionem. Slif«m*d»»-
Probatio primi : quia cum a6tio tranfiens in cx- r'"'*!^'.
trinfecum fit pcr fc fingiilaris , & exiflat in ali-
quo , fiait in lubicdo, oponet quod illud in quo
cxiftit,fit pcr fc fingularc:fingularc enim non exi-
ftit in fubl£(fh> vniuerfali.Non fic de aftu manen-
te in agcnte : quia non eft in obie(Slo circa quod
cft:& ide^ talis a(flus fingularis cft.quia cft in fin-
gulari fubie(f^o,ficutpatet de intelligere:licct ob-
ie(^um circa quod eft , fit pcr fe vniuerfalc. Sed
hxc probatio non valet Ii f it omnis a(iio in ageii-
te,vt in fubie£ko,

Pcr hoc patct ad artrumentum primum : quod
propofitio non intelligitur de adibus manentibu^
in agentc;cuiufrnodi eft intcUig^irc.Ad leaindum
dico,qu6d quodlibct nioucri in naturj, eft in ali-
quo paniculari:tamen ex \\ocmoHeri,Sc illo poteft
abftrahi vnum commune moueri ; & illud potcft
cfTe pafHo dcmonftrabilis pcr fe & primo de ali-
quo fubiciko communi in alic]^ fcicntia , cuiiif-
modi eft fiibic(flum Philofbphiz luturalis,

g^uod probatur fic : quta quod inefi multis vni- E X T R. A,
Hoce,&nullieorHmperalterum, oportct quod pri-
mo infit vni communi ilUs, per cmus naturamin/it ^f"*''i'**
tlus multts. Contra, tufic non magts eft attm alt- ^,, aliauod
CHiusfingularis, ejuam quodcunque accidens reale, tommim*
vt albedo : quodltbet enim tale vt exifiifin rejin- *^^f^-
gulare efi,& alicuiusfingHlarii.

Ad tertium dicendum eft , quod non ex qua- }
cunque diucrfitatc, vel vnitate obie<fki , vela(ilus,
fequitur diucrfitaSjVel vnitas potcntii;fcd cx vni-
tatCjVel diuerfitatc fecundiim gcnus. Quod con-
firmatur , quia ficut potcntia receptiua materiz
leCpeOxL formarum cft eadem rcfpcifhi omnium
formarum ciufHcm generis:fic & poteiiria cogni-
tiua refpe<^ obie(5lorum. Probatio primx partis
fimilitudinis : quia inter omnes formas eiufijem
generiieft tranhnutatio ex Tahuius,tex.com,ii,
tranfinutatio non cft inter formas , nifi quia ha-
bent idem fufcepriuum per fc. Confirmatur eriam
per Philofophum 1 Joftcr.in finc,diccntcm,qub<I
fenfjus efi vniuerfalis ,vt hominis, non Callia nomi-
nir.fentire verofingularis.

Contra iftud , cx hoc fcquuntur trb inconut-
nicntia, Primurn,qubd aliquid fecundum rario-
ncm vniucrfalisjClIct pcr fc obiedum fenfus, Pro-
batio confequentiac , obic^him fecundum vjiita-
tcm gcncrisjcft pcrfe vniuerfalc, Probatio falfi-
tatis confequcnris : quia tunc non difbngucretur
fenfus & intellc(^s penes obictfhi fecimd^ ra-
tiones formales : fic qubd proprium eflet intellc-
dlui eflje circa vniuerlalcquod eft contra Philofb-
phum i.dc Anima,t.com.6o. Sccundum cft,qubd
vniucrfalitas praccdcrct omncm opcrationem

intcl

540

Lib. I. Metaph.

intcllcdus -, quod eft cpntra Commcntatorcm i.
dc Aniraa,com.8.diccnrcm:/»rf//f^/M efi quifacit
vmHerfalitdtem inrebm. Probatioconfequcntiac:
quia fcntirc in nobis pracccdit omnc intcUigctc;
& obie<ium {cnfusjlecundum quod cft obie6lum
fcnfus, prxccdit aftum fcnrus;ergofccandum ifta
rationem,praEcedif zCcwci intellcdhis, & quicquid
eft prius priore.cft prius pofteriore:obie<Skum au-
tem eft (enfiis.fccundum qu6d vnitatcm habet ge-
neris , cx rciponfionc , qux vnitas eft vnitas vni-
uerfalis.
A Tcrtium inconuentenseft,qu6d potcntiae cog-

niriuae (it aliquod per (c obieftum,{ccundum ali-
quam rationem > (ccundum quam impoflibile eft
illam potentiam cogno(cere illud obie6kum per
fe. Probatio conlequentia: : quiafcnfiis nihil cog-
iiofcit,nifi {entiendo:fentire vero eft fi)Iius fingu-
laris per fe ; ficut dicit refponfio, & Ariftoteles 2.
de Anima,tex.com.6o. Contraprimam confirma-
tionem iftius pofitionis : hcet idem fit fubiedrum
omnium potentiamm , quae fimt ad formas eiuf^
dem generisjficut probat ratio(alioquin non eflet
tranfmutatio per (e inter illas) tamen non oportec
candem pfle potentiam refpecSku omnium illarum
formarum ; imm6 oppofitum videtur fecundum
Philof 3 .Phyftcx.com. lo.dicentcm; 5» poffe fana-
ri & pojfe Agrotare ejfent idem,fanitAS '& tgrituda
ejfent idem. ex quo manifcftum eft, quod poten-
tiae diftinguunturfccundum diftindione aiVuum;
non folum generc,fed fpecie:quia fanitas& aegri-
fudo funt ciufHem gencris ; ita quod intcr illa per
fc tranfiTiutatio eft. Contra fecundam confirma-
tionemde 2. Pofter.in hb.i.c.i. dc Somno& Vi-
giha habetur,C»(Mf eftaElns eius eftfotentia\ergo,
&c. Irem, fequitur, quod non fit idefn obic<3:um
potentke & a6tus:& ita nondiftinguuntur poten-
tia: per aotus;ficut idnxs per obie(9ta,quod eftcon-
tra Phil0C2.de Anima,tcx.c.j 3.

Ad primum iflorum duorum , cxponitur pro-

pofitio Philofbphi dc potcntia , quse eft ordo ad

a<3:um;ficut porentia& a£bus funt difFerentiae en-

tis:quia iilo modo idem fubiediuc,vel obie<Sliue,

cft in potentia ad aliquid,& poftea in adVu fecun^

dum illud;non de potentia cognitiua. Exemplum

de potentia operatiua non valet, cuius cft poten-

tia operatiua,eius eft agere,vt fubiedli ,fi a6lio fit

in paflb.ex j. Phyftext.com. 18, Dico igitur aliter

ad argumentum, quod vniras obiefti fenfus, non

eft aliqua vnitas vniuerfalis in adbu ; fed aliquid

OhitBum vnum,alia vnitate priorc,fbJlicet reali , a qua mo-

se(ui vnum, uctur intellccSlus , ad canfandum aliquid commu-

m'<nnri vni- nc, abftradum ab hoc fingulari , & illo, eiufclem

**" '}'**''' fpeciei,ma£;isquamdiuer(arum ; aliter vniuerfale

Sc»t 1 d i '^^^ fictio (blum. Circumicripto cnim intellectu,

j. i.tf. 'Hud alburn magis conuenit cum alio, qu<lm cum

aliquoalterius gcneris. Vnde dico, quod illud v-

num reale pra:cedens a(Stum intellc6hjs, eft vnum

in multis : non tamen de multis , (ed fit vnum dc

niultispcrintelledum;& tunceft vniuerfale,prius

non:quiaex i. Po(ter.t.c.2/.ambaeconditiones rc-

quiruntur ad vniuerfalc.

De ifta vnitate fi debet poni, vel nonjquarrc in
7. quxftionc de Vniucrfali,fed hic arguitur contra
ip(am , quantiim eft ad propofitum : quia firilicet
pcripfam non faluatur difncultasde obie<3:o fcn-
fas.
I Contra diikam in folutionc ifta,arguitur fic:Si

illud vnum eft aptum natum pracdicaridc pluri-
hus ; ergo eft aftu vniuerfalc. Rcfponfio. vcrurn
eft apcitudine remota : fitd aptum apticudine pro-

pinqua fit ex confidcrationc intcllc(^s:& hoc cft rmuerMt

quod dicit diffinitio de multis, &c. Contra, illud »»» <■/« »

obic<flum vnum rcalitcr,aut eftfingulare.aut vni- /"»'"'"■«•

uerfale.(non videtur pofllbilc ponerc mcdium ,a ^'"^■■^i'

nuUo enim Philofopho ponitur medium)fed non ^' ' ^ '

vniuerfalc per re;ergo fingulare:& tuc,(icur prius,

re(pe(Sl:u diuer(brum fingularium diucrii potcn-

tiae. Ad iftud argumentum nota^qubd Auiccnna

non negat in hac au<Storitate vniucem fimpliciter

de quiditate, (ed negat vnitatem numeralem , ad

quam , & multitudinem fibi oppofitam , quiditas

cft indifFerens,& ita ex fe ad neutrum determina-

tur. Similiter necad vniucrlalc , ncc ad fingulare:

& ita vt in fe confideratur , fine vtroque illorum

cft obie<ftum (enfiis : omne enim ens.de mundo,

fiue quiditaSjfiue quicquid fit , eomodo quo ens,

& vnum.

Vnitate fihi profria , fic enim fe hahet vnitat E X T R A.
cjuiditatis ad qutditatem ,flcut vnitai fuppofiti ad
fuppofitum:& ita natura, vtfub vnitate fibt pro-
pna,poteft poni obieElum:fed iUa eB realis,non vni-
uerfalis:vel fi pomtur cjuiditoi intelleBualis fine il-
la vnitatcqud etiam eftpajfio eius,poteft poni quod
ipfnfic etiam eft ohielium:non fecundiun rationem
vnitatis fuperadditit fibi ,fkut nec fecundum ra-
tionemaUnsyvel potentiA ■■, fed abfolute jratione qu/t
talis quiditas eft.

Secundum Auiccnnam j.Metaph.c.u difflisc»
nec humanitaSjiiec alia quiditas eft a(Stu , nec po-
ientia,nec vnum,nec multum, necvniuer(alc,ncc
fingulare:fic dico de ifto obie(5to (enfus. Contra,
fcquitur tunc quod idem & fcciindum eandem ra-
tionem , per ie fic obiedum fenfus & intelle(5tus:
quia fecundum illam rationem , qua eft quiditas,
tantum eft per fe intelligibile,&,pcr te,pcr CeCen-
fibile. Item,fen(us erit per (e cogno(citiuus qui-
ditatis & non fingularis, quod vidctur contra lite-
raminfra,qu2 dicit,qu6d fcnfibus funt cog-
nitiones fingularium maxime propriae. Quomo-
dq ? non quia (bli (enfus funt illorum, per te, nec
quia illorum fblorum per (e. Rc(pondes , quod
non fine fingularitatc.

Aliter dicendum quod fenfns perfe eftfmgula- ^ X T R. A.
ris,Lompofiti ex natura & dijferentia indiutdHali:
tamenmateria eft ratio formalis cognofcendi, Con-
tra:ratioformalts magis cognofcitur : propter quod
vnumquodque enim,&cc. \ih.i, ?o{i.t.c.^.Item,tHnc
non erraret fenftu dtfltnguendo hoc ab ille. Adpri-
mum , confequentta tenet de intelleEiu,qui natus eft
cognofcere ita rationem,ficHt illud cuius eft,non de
fenfu:propofitio vero Poneriorum intelligitttr delf
propccr, effeEliue. Adfecundum , non errat circn
rationem formalem ,fiHe ctrca hoc , quantiim ad
illam.

Ad primum dicicur , quod (J 3i(bi vniucrfalc
eflec per fe obie^aum intelle<aus pofIibilis,& cau-
faretur vniuerfale per fe ab intcllcdtu agentc;tunc |

non fequcrctur inconucnicns. Alitcr dicitur,qa6d 1

intcllc6tus agens non caufat vniucrfalc , fed intcl- 3._

lc(£tus poffibilis confiderans illara quiditatem il-
limitatam, caufat in eo vniucrfale ; ita quod vni-
uerfale non cft per fe obie<^m intcUedhis »Ccd.
confequitur etiam a6tioncm primam intcllc<^j
poffibilis ; itaquod quiditas fecundiim fe,ficutcft
obic6tum fenfus,fecundiira przccdcntcm rcfpon-
fionera,ica cciam & incelle<5tu$.

Contra : quiditati fecundkmfe concepta^conue,- E X T R A.
nit dici de multis;igitf{r eft aftu vniuerfale. Itemy
finon , quid facit imelUElus pojfibilis confiderans
circa iliam,vtfisu oElu vnifterfalcfolum enim eem-

parat

.rio Quasftio VI.

f/trnt ad hoc,vel ad ilbtdM quiitu efl frtMJ prtdi-
eahUu, & ita vmturfdis ? Item , per iftuoncitfi<ju€
imelUEiionem quam notum fpecim hahelrit irrtel-
UStis,& vnde ilU ?

Et tunc diccrcnt aaod «on eft iBconaeniens,
qucxi intcile^his per Ic cognofcat fingularc, ficut
omnem rcra/juam cognourit (enfus vifus in albo,
cognofcit ienfiis communis , fed non folum fic.
Similiter inteliechis pofllbilis cognofcit illam
qui(litatcm,ficut fcnfus, fed non folum fic, fed vt
a«5hi fit vniucr(ale. Sed tunc ad arguraentum
quod fit , quod potcntiac diftinguuntur pcr obie-
iki : dico quod potcndjc ordinatje diftinguuntur
fectmdum iJlud, quod cft communius : fed potcn-
tiae difparatac pcr obic<ia di/parata. Ad aliud di-
citor , non cflc inconucnicns quod inferpir : &
probatur fic ; omnis potcntia cognoiccns obic-
chun fccundum aliquam rationera , magis vide-
tur illam rationem cognofcere. Tunc arguitun
icnfus pcr tc cognofcit , non quiditatcm , fcd fub
A,aliquo fcilicet accidente:hmc quxro vtrum per
fccognofcit A , & tunc per fe cognofcit quidita-
tem:li enira fub alio,tuBc in infinitum, vel flabis:
tamen fenfus tantum fcntit illud quod eft color,
intcllcifhis cognofcit quiditatem di£nicndo , &
attribucndo difl£nitioncm diffinito , diccndo,hoc
eft tale quid : & fic videturcognofccrcquidita-
cem,non tantum quid.

SC H O L IVM IL

ExpLicAT hiie (£iv^:Senfus eft vniuerfalis, fen»
tire fingularis , & quomodo aBmfenfM4 eft circa
fingulare , npn vt circa prinmm ohieSttm. Ad id
quod qHerit,anJmgularita«JttperfefenJibilis, ref-
fondet negatiue i.d.y<]. i . Vide e^m infia l.j. tju,
\^& 15. Sicut enim eft conditio,non ratio agendi,
vt hahet iffe i.d. j. qu.6. ad frimum frincipale,
num.i^.ita eft conditio^on ratio terminandi. Ex-
fticat in fine difflici via , quofen/it obuEtumfen-
fm fit fingulare, & ^uo vniuerfale^Et reffodetad
tria inconuenientia , adduita contra reffonjionem
ad tertium frtncifalejitfra , num. }. Fide de bis
yinton. Andream bic <j.7.& Anton. Tromhetam,
q.j. qui cUriitJ ifta traHant.

Ad quartum principaie, dico,qu6d confequen-
da non valet:quia uon eft fimile ; quia ncccflaria
conclufio non poteft fequi,nifi cx neceflariis, nifi
falfura fequerctur cx vero:&: anteccdcns non po-
tcft cflc vcrum fine confequcntc ; ncc feparantiu,
nifi quantiun ad cauialiutcm ; & ifta caufalitas
eft in propofitionibus pcrfe veris:vnde in propo-
fitionibus per fc cft accidens, quia non valet:licct
duo conueniant in vna caufa ; crgo vna eft caufa
alterius. Ad aliud , hic adhis circa hoc fingulare,
a£his fingularis in commimi , circa finguLarc in
communi , & zStxis fecundum naturam circa ob-
ie^him fccundum naturam , & adhis vniucrfalis
drcaobiedum vniuerfalc abfhadhim a fingulari-
bus. Et pro tanto potcft faluari illud 2. Pofter.fu-
pra allcgarum ,fen/m eft vniuerfalia : fentire vera
fingularii : quia quilibct vnus adhis fentiendi, cft
circa vnum fingulare tantum , naulti autem a<fhis
drcamulca;& omnes illi a£lus funt ab cadcm po-
cenda : ex quo concluditur quod nulliun vnum
flngularccft primura obicdum potenti«c,fed ali-
quid vnum in multis fingularibus, quod eft qub-
daramodo vniuerfale , ficut prius cxpofltum cft
Scoti Ofer. tom. IK

541

Licet autem quodlibet fentirc fit tantunti circa
fingulate , non tamcn vt circa priraum obic<5h]m,
fed circa illud vnum , quod exifht in fingulari.
Alitcr non idcra obie<fhim potcnriar , & adh]s,fed
non eft circa illud vnum,nifi fiib iingulatitatc ; fi-
cut color non viderur nifi in quanritatc : a mulris
tamcn adhbus potcft abfhahi vnum communc,
& illius obie<fhim poneturaliquod vnincrfalc ; fi-
cut didhira cft in refponfionc ad fecHnduro arqu-
mcntum principalc. Contra: fi fcnfusnonfcntit
obie<ium finc fingiJaritatc , quomodo fc Iiabet
fingularitas ad obiedum,vt ad colorcra?Nunquid
eft pcrfc fenfibilc,licetnonproprium,ficutquan-
ritashiunquid fingularitas cft tantum pcr fc intel-
ligibilc ? fhidc. Nobindum vcro circaprardi<5b,
quod terria rario principalis non habet diffiail-
carera fpecialem ad hanc quzfhoncm : fbluitur
enim ficut primum argumentum prindpalc da
aftu immancnte.

Scd circa iftam lireram Philofbphi inferius in
ifto i.libro:-/^OT^/»if/ auteTmfenfuum, nftjue inum,
&c. Eft bona dubitario , vtrum obie<fhira pcr fe
fcnfiis fit aliqutd fub rarione fingularis • Vidctur
quod fic : quia ibidcm didtiir quod fingulorum
cognirioncs fcnfibus maximc propriat funt. Et 2.
de Anima,tex.com.6o. didtur fingularc dum fen-
ritur.2.eriam Pofler.tcx.com.vltimi.yf wr iVf eftfin-
gularii : & cius cft a£his,aiius eft porcntia ; er^o
fenfus eft ipfius fingularis. Quomodo etiam aJi-
tcr ponctur diffcrcnria fcnfus ad intcllc<^m ? Scd
contrarium argnirur pcr tcrrium argumentuni
principale de diuerCtate potcntiarum,& per con-
firmarioncm primara refponfionis primx, ad tcr-
tium pfincipalc,de diucrfitatepotentiarum;& pcr
coniirmarioncm primam refponfionis primx , ad
terrium prindpale , per fimilc de potenria realij
quia vnitas potenriac reccptiux matcnx acdpitut
per fe rcfpcdhi vnitaris fbrmarum dufdem gcnc-
ris, inter quas eft tranfinutario ; igitur vnitas po-
tcnrix fenfitiux fimilitcr iudicabitur re(pe<fhi v-
niuris obie<fli fecundum genus. Hoc ctiam pro-
barur per feaindam confirmarioncm dc 2 J*oftcr.
Itcm , fingularitas eft vnius rarionis in colorc 5c
fbno ; crgo non cft forraalis rario obie<fH , quia
per illara diftinguunturpotentiac. Item, non h«c
fingularitas cft ratio fbrraalis obic£H fcnfus; qnia
tunc aliud fingulare non fenriretur : fingularitas
vcrb in communi vidctur vniuerfaic , qaia huic
fingulariuti in hoc colorc, quae non cft res feain-
dac inrenrionis,eft aliqtud fimile in alio colorc;er-
go ab iftis duobus ita abflrahitur vnura vniuerfa-
ie,quod cft fingulart ; ficut a duobus coloribus v-
nus color. Ad hanc dubirarionem refpondeo,
quod vtraquc via conccdit , quod fingulare non
eft pcr fe obie<ium potenria:,& prin^ura;fcd prior
via dicit quod aliquid fecundura vnitatem gcne-
ris,cft obicdhim potenrix. Sccunda vcrb via vi-
tans vnitatcm vniucrfalis,dTc propriumobie<fhmi
fcnfus, ponit fibi correfpondejc vnitatcm realcm
nindamcntalcra' vnitatis generis , inquantum eft
obicdhim , non tamcn quod illam vnitatcm po-
nat obie(fhim ; fed naturam,cui finc confideratio-
ne intelle(fhis conucnit talis vnitas. Secundum
hoc ^itur confirmationes ambx prirax vix , po-
fftac ad cbnfinnauoneni rclponfionis tcnij argu-
mcnri , fiuit pro fecunda via. Principium cnim
pptcntiale materiale non dicitur primb ellc
idem formarum talis gcncris , vt gcnus cft ali-
qua inrcnrio fecunda , caufata ab intclle^ ,
fed tannunmodb formarura lubemium vnam
Z 7. natu

f*»/m *f tir-
tMfimjpiLml

10

AaJin^iiUr»
fti ibiectMm
fnjmf

Reftlittif.
Sceti t.«/.j<

Sttfra «.}.

54i

Lib. I. ' ^" Metaph.

txfooiiur.

Guiijs cft
potcntiajSf
A&\is,txfo-
niiHr.

naturain tali vnitate itAi, qua fit fundamentum
vnitatis generis , qiundo intclleftus illam natu-
Sentus cft rani confiderat. lllud ctiam de {ecunda confir-
Tamerfalis. ,j,ajione ^^ ^. Pofter. glolfatur quod fcnfiiseft
vniuerfiilis , id eft, vnius vnitatc rcali fiindamen-
tali vnitotisvniuerfalis.

Tria inconuenientia addudlacontra rcfponfio-
ncm ad tertium principale , fijnc contra priraam
viam,& non contra iftam fijcundam. Argumcn-
tum etiamcontra primam confirmationem quod
accipitar ex j. Phyfic. tex.com.io. quod potentiat
contrariac fijnt diucrfie , vt poflc fanari , & pofic
«egrotare , fijphifticum cft:quia illa prima con-
firmatio debet inteUigi non de rerpcctu poflibiU,
ficut inteUigitur didum iljud Philofisphi de 5.
Phyfic.fcd dc principio po{fibili,in quo cft refpp-
€i\xs ad formam : quia nec potentia cognofi;itiua
efttantum rcfpecStus.

Ad ilUid argumentum fiiperiiis faftum contra
fecimdam confirmationem rciponfionis ad ter-
tium principale, dicendum eft, quod illud Philo-
lophi dcSomno, & vigilia ; cttiuseji potentia eius
eji aSlus , intelligitur fubiediue , it a quod cuius
fubie£):iuc eft potentia , eius fubicd:iuc eft ad^us.
Probat enim ex illa propofitionc , quod ficut
adiio icntiendi eft compofiti , ita & potentia , &
non animae tantum:tamen vera cft ctiam propo-
fitio ciufdem , quod eiuiHcm obie6tiuc eft potcn-
tia & adias, ficut probatur pcr argumcntum aliud
qu6d fcquitur illud:quia aliter non cfiet idcm ob-
iedum potentia: & adtus.
li Hic etiam patet per tertium inconucniens fii-

pra addudtum , contra rcfponfioncm ad tcniura
principale , quia aiitcr aliquid eflet obiedtmi po-
tentias cognitiuae fccundum aliquam rationcm,
fecundum quam impofllbilc cft obicdhim illud
ab illa potentia cognofiri. Vndc ficut negat illa
fecunda via de potcntia, quod fit per fe, & prim6
circa iingulare, ita negct dc z(h\. Vnde gloflan-
tur,ifta (ecunda via, omniain contrariumrvt cura
dicitur quod fentire eft fingularis , & confimilia
de fingularitate,pery?«f ijuo nan ; ficut de quanti-
tate. Ponit ergo jUa fccunda via primum obic-
6tum fenfus coIorcm,vcl luccm,illud quod ipfum
eft. Similitcr & ipfius aftus non fine fingularita-
te. An aurem potentiae finc fingularit^te , du-
bium cft. Rciponfio : ficut dc quantitate, immo
fine quantitate cft motiuura, iicet non pofllt adu
agcre.

ANNOTATIONES MAVRlTtl.

^Equiti^r quaeftio fexta dc obicdto a6hium&
o operationum. Vbi nota iftam inftantiam Do-
dtoris parum poft principium folutionis , ciim di-
cit : fed h/tcprobatio non valet,&cc. 8c Colue ficut
benc refpondet Antonius Andr. h\c. Sedvidctur
Extra,vt patet in multis originalibus.

Parum poft ibi : Comra tunc non magis,8zc.vC-
que ihi: Ad tertium dicendum, &c. eft Extra., (ed
potcft folui faciliter qu6d infercur conccdcndo,
fcd fpecialis difficultas crat de aftione.

Infra afllgnatur quoddam paruum Extr^ ibi:
De ifta vnitate,8cc. vfquc ihiiContra illud^&cc. Sc
parum poft aflignatur aliud ibi: Fhitateftbiffro-
pria,8cc.\Cquc ibi : Secundum Auicennam,8cc.ta.~
roen litera bona 8c dcpcndens iatis.

Coniequcntcr infra ibi : Refpondeo quod nonfi-
pe,8cc. vfque ihiiAd prmttm dicitur quodfi atiu

vniuerfale,8cc. ponitur efle Extra : fcd fatis ben^
ad propofitum & vtile : non tamen cft bona dc-
pendentia literaf.vtpatct.Et parum poft ibicCo»-
tra(]Ufditatiferundumfe,8cc.vC(i\\xe ibi : Et tunc
dicerent ,8cc. ponitur Extra.

Aduerte qualiter debct fialui illa obicdtio infra,
T^i:Contra fi fenftti non fentit obieElu,8cc.vhi dicic
inRnc:ftude,8c quaerc infrain y.q.i^. 8c 15. & 3.
jdift.primi. q.6. & in Thcorem»ribus,piopofitione
3 .eft enim conditio agentis, non ratio agendi,fin-
gulsritas ipfa. Similicer non eft ratio terminandi
a(3:uin , (cd conditio tenninamis : eciam refpedtu
incel\c(Stus viacoris pro nunc. Vide infra ad fincm
huiuc q.vbi fiitis cxprcfse pacet fialutio.

Ad nnem quaeft. ihi:Sed circa hanc literam,8cc.
viquc ad finem,eft motiuum odtauz qusft. quam
format Antonius Andr.hic & nota fingulariffime
qualirer paucismulta perftringit fubtififlime.Vn-
de patet clare eius intentio in toto proceflu quae-
fliionis, Ibi vero dum facit mcntionem de dua-
bus viis in quicftione, aducrte qu6d fiint dus rcr-
ponfioncs ad rercium principale, in quibus rcpli-
cando fedilatauit. Prima ibi : yid tertium dicea-
dum. Sccunda ibi:D«-o igitur aliter, 8cc,

Oportet enim hanc primorum principio- e^ tex.praL
rum & caufarum efiTc fpcculatiuam.
Summum etenim bonum , &: quod
cuius gratia,vaa caufarum cft. Quare
vero non adiua , palam ex primun)
philorophantibus.

QJMSTIO VII.

Ftrum MetafhyftcafttfraSHca ?

Arift. hic cap. i .Ub. i..e»f.z. dr Uh. 3 • eap. i . D. Thom. hit
Uci.i. Fonf. hicc»p i. ^ lib 1. m^.i. Suar. difp.iMet.
fe£l.%. Hurt. difp.i. feii.9 Mcuiifle i. Met.q.j. AuecC
q.l. PhiloffeS.^. Vidc Scot. q.i.trologi.

QVod Gc videtur,quia eft vt boni fiamus : cfl
enim ad felicitatem immediarc,qu? eft fum-
mum bonum noftrum,crgo,&c. Item i.huiusha-
betur, quod hasc ordinat alias. cx fexta conditio-
ne fapientiat ; fed ordinarc eft adtus fcientia? pra-
dticasjcrgo, &c. Item, ficut Theologia fupernatu-
raliscftad pcrficiendum nos ineile fupcrnatura-
li,fic ifta in efle naturali; fed illa ponitur pradtica
propter amorem charitatisicrgo, &c. Item,com«.
munis eft fpeculatiuis & pra^ticis ; crgo nec cfl
fpeculatiua ,necpradica. In contrarium arguit
Philofijphus hic , & in 6.huius , textu commcn-
tat. 1.&2.

SCHOLIVM I.

Primvm diEbtmhuius liter*: Praxis cftomnis
operatio,quaE non cft fpcculatio, de quo ej. 4. proL
numero } . vbi nota., <]uodaBus intelleRus quando'
ejue eft praxis , vthic habet Dotlor, & obfertiauiy
^.4. prolog. num. 3 . infcholio. Secundum : Subefl
volutati,& idc6 operatio naturalis, vel vniformis
noncft praxis. Ita ij.^.prol.n.^^ .Tertium.Opcrz-
tio cognitiua intelleftiua,& fcnfitiua : itcm appe-
titiua, fcnfitiua, & intelle£tualis,atquc ctiam mo-
tiuafunt praxes ; vegcratiua non, quia non fubcfl
voluntatis iraperio , & ideononomnes operationes

prafatc

Qu^ftio VIL

545

Qifidefipr»-

tUnesfuh-
funt imferio
nofire ?

Cognitio
^UMiruplex.

Cignitiofen'
fitiu» quo-
m«d« fradi-

frttfattfttnt proJtts ,fed tantum quatemj /iibfiint
imperio voliintatts;vnde fenfitttui aperatto tantitm
tfttoad appltcationem pra^ica eji. ^Martitm : Ope-
ratio voluntatis in qua contingit crrarc,praxis cft,
feciu de altis. §luintitm : virtuces mor ales non
funt principalitcr in appctira , fcd potius in vo-
luntate. De quofuse i.d.%^. contra D. Th. Sex~
tum : Scientia pradica rcfpicit opcrationcm , vcl
opcrabilequk tale. De quo cjttafi.^.prolog. Septi-
mnm. Non pctit hatc otdinari ad nobilius , fed
tantum quod fitdirediua pra^is , fcu opcrationis
liberz. De <juo ettam ibi. Oiiauum dttbium , an
cx amore naturali generetur habitus, «j»»* ex vna
parte nulla efi dtfficultas, vel neceffitat, ex alta vi-
deturfufiii erz Itbertas . Fide DoH. 3 . ^. 3 i- num. 1 7.
vbi an virtutes Htorales poffint pom tn Angelisy vt
dubtum relinqutt,& idem habet lui.yq. 1 9. adfc'
CHndum,pro Henr. num. 1 8.

Ad fblutaoncm huius qusftionis & iequcntis
prim6oponet videre quidfit praxis.a quadicitur
lcientia pra(9ica , &: fecundo qualiter (e debet
fcientia habcrc ad illara praxim.vt ab illa dicatur
pradica. Dc primo eft fcicndum,qu6d praxis cft
omnis operatio,qua noncft per eflentiam fpccu-
latioifllioquin diuifio fcientix in {peculatiuam &
praiSlicam,clIct infufficiens:qu«Elibetcnim opera-
tio eilentialitcr diftinguitur a fpeculatione.quan-
ttim ad illud , quod eft fpcculationem efte finem
vltimum, velnon alterius gratia : oportet tamen
quod illa opcratio non fit mere dcterminata a
natura j fed quod contingat in ea errare , & rc^fle
agcre: Quod patct cx iecundo m.inifeftando:
fcientia enira pradbica fe habet ad praxim , vt di-
recliua in ipfa : non eft autem opus dirc<5tionc
vbi nulla eft difformitas : operationes autem qux
fubfunt imperio noftro , funt operationes cog-
nofciriuac ,tam intelletfius , quam fenfus : opcra-
riones etiani appetirius tam intelle(^iu£ , quam
fcnfitiux : operariones etiam moriuae : operatio-
nes vegctatiuac non : vnde de eis non eft fcientia
pra(5rica.

Si inftes per hoc quod Metaphyfica vidctur ef-
fe de illis. Refpondco , quod eft de aiftibus no-
ftris refpicientibus illam , quomodo fcilicet talia
oppofita, ficipfam difponcrent. Operatio autera
cognitiua intelle<liua cft quadruplcx : quaedam
ad nihil ordinatur , vt cognirio conclulionis vl-
timx ; quasdam ad aliud vt caufaeius , vt cogni-
tioprincipij ad conclufionem ; quxdam ad aliud
vt ad finem , vt fcientia minus nobilis ad Meta-
phyficam ; quzdam autem vt in alia dirigat , vt
Logica ; omnes tamen illac fimt fpeculatiux, quia
non ordinantur nifi ad fpeculationem. Opera-
tio vero cognitiua fenfitiua aliquo modo fubcft
imperio noftro ; puta Cic , vel fic imaginari; fic,
vel fic difponerc oculum ad videndum: & fi
fcientia de hoc daretur,pra(fiica eflet docens quo-
modo eflet fic operandum : pro quanto autem
non fubeft noftro imperio quando organo difpo-
fito fenfibile pracfens neceflari6 fentitur nullo
impediente , non eft (cientia pra£rica de hoc. O-
perario vero appetitiua voluntaris circa finem vl-
dnvim naturalem , vnicaeft & vniformis fcilicet
complacentia quxdam fimplex : in illa ergo non
indigemus fcientia dire<friua ,quia ,vt prius di-
<Sbum eft , non eft opus diredrione , vbi nnlla ac-
cidit difFormitas. Circa vero enria ad finem in
a-iu naturali conuenit crrarc : & circa illa funt
virtutes & fcienria moralis pra(5tica. In zQxl ve-
Scoti Oper, tom» I V.

th fupcmaturali voluntatis tara drca finem,
quam circa illa quar funt ad fincm conuenit erra-
re & re<fte agere , quia ibi non reikh. agitur finc
multis circunftanriis adusjcrgo ibi requiritur di-
re<flio in vtroque : & fcicntia ibi dirc^ua cft
Theologia fupcrnaturalis ; crgo iila fccundum il-
lara viam poncnda eft pra(fHca.

Operatio vero appetitus fenfitiui poteft eflc
te«^,& non re(3a:vnde circa dire<ftionem,eriam
in illa , cft moralis , pro quanto virtutcs moralcs
funt ibi , liccrfonc non ita principaliter ; ficut in
voluntatc. Opcratio aurera motiua quardam cft
fimpliciter immancns,vt faltare , equitarc ; quz -
dam autem tranfiens, nihil tamen rclinquens , vt
cantarc in primo gradu,& cirharizarc in fccundo;
quaedam aliquid rclinquens:harc propriiflimc vo-
catur hSdo. Haee igitur fcicntia , cixva. fit de pri-
mo entc,nuIIo modo cft pra<fbica, nifi quia ordi-
natur ad a<^m naturalem voluntatis circa illud
cns : fcd eam ad illud ordinari,non faciteam pra-
<5licam,ajm non ordincrur ad illum vt dirc£riua,
cum ille aftus fit naturalis , ceAus , & vniformis.
Quod eriamprobatur alitcr:nulla fcicnria cft pra-
(5rica,nifi confideret operationem , vel operabiie,
inquantiinB opcrabik,hajc ncutrum facit.Non fe-
cundum,quia primum cns fub ntionc , qua tale,
non eft opcrabilc. Contra : fic Theologia fuper-
naturalis non eflet pra£Hca- Ideo refpondeo,ope-
rabile,vel circa quod eft operatio,elIe amabile,eft
efle circa quod eft operatio,ficut efle fanabiIe:hoc
fufiicit ad pra<^cam. Contra : ratio amabilis , ex
quo dicit aliquam relationem fecundura ratio-
nem in Deo , non poteft efle prima ratio in ipfb,
fecundum quam omnia ad ipfum attfibuuntur,
ergo nec fic confideratur hic. Refponfio : idem
argumentum poteft fieri dc Theologiacnon cnim
poteft poni hk fubiedhira fub rationc nobiliori,
quara ibi. Ideo refpondeo,qu6d fiib ratione boni
potefttam hicquam ibi confiderari,quaceftratio
abfbluta, fupct quam fundatur ratio amabilis : fi-
cut medicHS confiderat corpus inquantum cali-
dum & frigidum,in quo fundatur fanabilitas : &
hoc flifficit ad rationem pra<5ticaE : vnde ex partc
obie<fbi , non videtur elle ratio , quare ifla etiam
non eft pra(3:ica. Nec valet ponere ideo Meta-
phyficam elle fpeculatiuam fecundum Ariftote-
iera quia ponit fapientiam efle nobiliflimum ha-
bitum ex d. Ethic.cap. 8. & per confequcns non
ordinatura ad alium , nec ad aliquid , nifi ad pro-
prium a<^m, & ita non ad praxim, fed ad (pecu-
Jationcm tantum.

Hxc autem ratio , quamuis fit apparens , non
vaIet,conftat enim quod omnis fcientia fit nobi-
lior a<^ibus potentiae motiua: tranlcuntibus in
extrinleca , & tamen re(pe<5hi talium a<5hjum po-
nitur fcientia pra<^ica : vnde patet quod ordo , fi-
cut ad finem,vcl ficut ad nobilius , non cft de ra-
tione pra(fiic2 : fcd quod dirediua fit in aliquo
aftu,Iicct minus nobili quam fit confiderare : im-
m6 nullam poiiit Ariftoteles pra<5bcaro, nifi dire-
£tiuam in 2£bx miniis nobilis potentiac , quam fit
intelledlus : nifi forte moralem, fi virtutcs fint in
voluntaic. Itcm , in alio peccat ratio , conftac
qu6d Ariftoteles ponit appctitum intelle<5tiuum
in nobis 6. Ettiic. capite i. & 3. & i. Rhetor.u.
fi autcm illa potentia fit nobilior , a<5his eius erit
nobilior a<au intclle<iius ; & ita adus intclle<5his
ordinabitur ad illum:& illacft praxis,vtpra:habi-
tum efl,ergo,&c.Ncc valet probatio de fapientia:
licet enim verc fit nobilifumus habitus ; tamen
Z z z adus

Circ» mt\a

*dfin*mfmm
virtiaot tm~
raUs,^ ftii*
tiamortttii.

?
Optratifiru-
tiufHUU itrf
mAneni, »lin
trMifiint.

Non tfi d*
ratione eint
ordmari ad
nobilim.

Dt h»c Stot.

544

Lib. I. ■^i,. Metaph.

^idus voluntatis naturalis , & ita nonabhabitu,
potcil e(Te nobilior aftu intelledus ab habitu , fi
voUmtas llt nobilior mtelle<flu:non enim hocau-
fcrt nobilitatem ab adui quod fiat a potentia finc
habitu medio,prxcipue fi efl: naturalis Sc vnifor-
mis. Exemplum : vifio eft nobiiior adas, quam
adus fcribcndi , qui cft ab habitu in manu , quia
vffijs cft nobilior potentia motiua : & ramen hoc
Cflet , dato quod habuus fcribendi ellet nobilior
omni habitu:quia in potcntia vifiuanuUus cft ha-
bitus. Contra:qaarc ex amore naturali, id eft,ex
puris naturalibus, & tattien libero frequcnter eli-
cito , non poteft in voluntatc generari habitus a-
moris naturalis , ficut in mtelledu ex intelledio-
nibus naturalibus indeterminatior cnim eft vo-
luntas , quam intelledus , faltem rcfpedhi princi-
piorum, quorum tamen fuqt habitus. Refponfio :
quod Ci habitus gencrci:ur,hoc cft cx foecunditatc
adus : non autem proptcr ncccflitatem aAus ; ita
quod inter potentiam & habitum actus medict,
non autera habitus inter potentiam & adtum ex
nccellitate. Ariftoteles auce no poneret forte habi-
fum,nifi vt requiratur propter a(Sbum caufandum.

SCHOLIVM II.

CiKCA folutionem ad tertiuni dijjicile eji ojten-
dere-^cjuare hac fcientia nonfit praEttca,ficut Theo-
logia,ejuia (vt hic dicit in fine) Dens quatenn» ho-
Tiui ,& fecHndum cjitamcumque altam rationem ab-
folutam,potefi ejfe obieEium fcientia praBicd. Di-
cendum tomen hanc effe fpeculatiuam, <juia, vt ait
yirifiotele ; htc in prooemio omnibtu necejfariii exi-
ftentthtu,inuenta efi,non autem vt operemur opera-
tiones nobis necejfarias , & fic eitts finis efi purum
fcire : Thcologta autem inuenta efi,vf iuxta eam o-
peremur. .Quod hic ait in fine, praElicam,& fpe-
culatiuam non dtJlingui obieSlo;inteluge,materiali,
veiremoto,quia in q./^.prolog.^. Aliter dicitur,»».
I o.tenet praEticam dici ah obieElo. Vide eum ibi,
de fctentta praSlica fatis fuse difputantem ifed
^Utt/fto magii molelia efi , e^uam vttli4, vt notaui
ihi vlt.fchol. Vide Anton. Andream h]c q. \\. &
expofitioium DoEioris in textum hutus ejuafiionis.

Ad primum argumentum quasftionis dicen-
dum,qu6d hic eft vt boni fiamus fpcculando. Ad
iecundum dicendum,qu6d hic ordinat alias,vt fi-
nis ordinat entia ad fincmjnon vt fcientia diredbf-
iia. Ad tercium dicendum , qu6d non cft fimile,
non propter fecundas rationcs improbacas , Ccd
propterillam de naturalitate amoris , circa quam
non eft diffbrmitas. lUa tamen ratio eft dcbiUs,
fJcut pacet per argumentum deamore naturali fii-
prk. Libertas enim eft rcfpe<Sku aftus ex puris na-
curahbus, vt ciiciaturcum circumftantiis debitis,
vel fincfcilicet fiiper omnia, vel propter aliud,li-
cct iftcE circunftantias non ponantamorem in eflc
fiipernaturali. Similiter vnde probatur illudde
diredione. Philofophus nu.i.huius dicit, tex.c.5.
finis praEHc£ efi optu : non dicit dirigere in opere.
Adquartumdiccndum,qu6d modus tradandi eft
vnus, & finis vnus quanturacunque (ubie(9«m fit
commurte. Ad argumentum de obiei^o fcienriac
prafticacjdiccndum, quod noneftobic(fhimeius
opus noftrum , fed dirc6tiuum per ipfam:ncc ob-
ie<Stum eius eft opcrabilc , fcd qu^libct conditio
abfoluta poteft effe ratio obicdli fcienria: pradH-
cacjfccundum quam conditionem poteft opcratio
noftra,quac non cft fpcculatio,eIIc circa illud : vo-

Htio autcm poteft efTe circa obie<3:um , rccundum
illam abfblutam rationem eius,ficut & intellecSlus.
Sic patet quomodo Deus inquantiim Dcus , vcj
inquantum bonus, vel fecundum aliam rationcm
abfolutam,potcft ede obie(5tum fcientis pra(fticaej
ergo fcientia pra(£tica & fpeculatiua non diftin-
guuntur penes obie(ftum;quia nuUum eft intcUir
gibile,circa quod non poffit efle fecundum ratio-
nem abfolutam eius, ita opcratio voluntacis ficut
operatiointelle(ftus. Richar.i.q.4. vultqu6d ma-
gis diftinguatur a fine quam a matcria,&: hoc lo-
quendo dc finc eflentiali , quem fcientia ex fc leC-
picit, non accidentali , quem fciens fibi prasfigit,
quod probatunquia de quantumcunque operabili
poteft efle fcicntia fpeculaciua. Sed hic reftat du-
bium de fcientia Dei:quarc non cft pra(5tica:&: dc
hoc alibi patet.

i^NNOTAT. UAVRITlI,

SEquitur feptima qusftib de fine Metaphyficar,
in qua commnniter non affignatur corre(5tio,
licet in aliquibus illa litera, infra ^v.Contra^c^ua-
reex amore naturali, &c. vfque ibi : Ad primum
argumentum,3cc. ponatur £jfrr^,litera tamen bo-
na & fingularis.

Aduenctamen quod hscquaeftio in aliquibus
fequitur quaeftionem fequencem de comparacione
Ipeculatiuae & pra6ticx,& ex litera Do(5toris, pa-
tet qu6d fic deberet ordinari ibi ad finem quaeftio-
nis. Ad argumentum de obic<5to fcientiac pra(flicsB
&:c. vbi aliqui libri habent , Ad argumentum, 6^
alij ad argumenta,&c fubditur prima: qusftioni il-
lu(i enim argumentum eft in quzftione lila ibi :
Alij dicunt quod nuUa voluntas , & fequitur, c^uod,
probatur,eiuia obiedum fpeculatiua',Scc. vnde ma-
nifeftum eft, vel qu6d illa refponfio deberet poni
ad finem fcqucntis, vel quod illa dcberet pra*cc-
dere ifta,ad hoc facitordo tcxt. Philofophi fuper
quem mouentur,vt patet;quia tamcn communitcr
ordo qua^ftionis cft talis , non mutauimus ipfum.

Adfinemhuius quxftionis nota folutionem
dubij:quod dimittit infblutum,quia crat Thcolo»
gicum, ide6 dicitde hoc alibi. Quxrcin prologo
q. de praxi, vbi de fcicntia Dei eftproblcma fatis
intricatiun : fi autem non ponatur pra(fHca , hoc
ideo eft, quia potentia pra(5ticans non eft regula-
bilis aliundc, fed vniformis , & non poteft caderc
errorin eiusopcrationem. Igitur idem iudicium
eft de ipfa ficut de voIunt.-ite namraH , de qua lo-
quitur Do(5tor in litcra.

Sententia Do(5toris clara cft hic , fcd vidcatur
profundius in prolog. vbi fupra.

Maximfe vero principalis fcientiarurn, & ex ttx. pni.
magis principaliter fubferuientc eft,
qux cognofcic cuius caufa func agen-
da fingula.

QYMSTIQ VIII.

Vtritfn fpeculatiuajit mbiliorpraffica >

Ati{i.hic cAp.i,^ A-Poft.e»p y./tfx.i} D.Th.i.Afef./*5 i.
Ant.Andi.ibid.q. 1 1. ¥Undi.ij.6.»rt i . Fonf. cttf.t.Suu,
difp.i.f*ii.i.Huiz.di/p.i.f*ii.f. VidoScot.5.4 Prol.cit.

Q

V6d pradtica nobilior:quia finis eius eft bo-
num edcjfinis fpeculatiuae vcrpm fcire : fed

primum

.rlq£j Qu^ftio IX.

primum cfl: melius Ceamio. Item,{cicnria duilis,
<px cft pradUca, ordinat fpccuktionem , vt patet
in Ethic.fcH ordinans cft mclius.

Dicitur qu^d praxis diciiur commtmitcr ad
fcicntiam fa<fHuaro,& adcfTcdiuam/maccftope-
ratio.

Ali/ dicunt qu6d nuda voluntas non dicitur
praxis-.ctiam dicunt qu^ fpeculatiua eft nobilior:
6c probatur fic ab obic^ : quia obicdhun fpccu-
latiuac,quod cftquiditas rei , cft nobilius obicdo
prafticat,quod cft opus noftrum:quiditatcs rcrum
intcllcAorum funt nobiliorcs.

Alij diccrcnt ad hoc , qu6d Deus fub 'ratione
opcrabilis, idcft, ^mabilis , cftmclius (cipfo cog-
nolcibili. Alitcr probatur a finc:quia finis pra<fki-
CK cft vfus gratia : fpeculatiuat gratia fpcculandi
vcrum:fed fccundus nobilior cft primo. lo. Ethic
cap.io. illud cnim cft nobilius , pcr quod conuc-
nimus cum nobiliflimis : icd hoc cft pcr intcUc-
Aionem vcritatts,qua conucniraus aim Diis,non
enim faciunt (Icut nos, ncc aliqua aguntcomrau-
nianobifcum. Ad argumcnta in contrarium.

SCHOLIVM I.

Resolvtio D0£ioris,nobUiorem ejfe fpicuUti-
Mam,qu4m prdBicam,fi htc tanttmjtt circa aQw
appetttur.vhi innuit hanc ejfe nohilicremfi ponamus
voluntatem fubie^um virtutum moraltum , efuod
tenet ipfe j .i. 4 j . $. Ai, quafi. nu. i tJe ejuo tjuid-
^id jitfTheologia quapra^icaefi.nobiliorefi om-
7u fpeculatiua,& Philofophus ideo pofuit fpeomla-
tiuam nobiliJftmam,i]uiA negauit voliffttatemcirca
finem habere praxim y fed motionem natMralem,vt
docet Scot. «jtufi.^.prolog. num.14. in cjuo erratfit,
& ideo difcordandum efi ab eo : Ita habet Doiior
ibtdemad 4. mtm. 41. vbi explicat fcitntiam, qua
efi gratia a£hu nobilioris fuo aSlu , ex hoc nobtlio-
rem effe , qua ratione fenfititu hominis nobtliorefi
fenfitiua bruti\ fecus efi fi fit gratta a£luuminfe-
riorumfuit , & fic pofuit Phiiofophus praliicam,
quia refpeEiu oRuum extemorMfn , vel appetttus;
ex pradiBo errore Philofophus pofutt feltcitatem
in fpeculatione 10. £thic.cap lo.vel a fpeculati^nt
tmn excludit aSus voluntatis , vt innuit doElor ex
jittgufi.q.^.prol.^.§luinta via,nttm.x6 .Fide An-
ton. Andreamde hacmateria htcq. iz. (fr expofi-
tionem 'DoHoris in texmm huius qitafiiorns,

Ad primum dico quod fcientia ifta,cft vt bo-
ni fimus non fimplicitcr , (cd fecimdum virtutcs,
id cft,moderari in partc fenfiriua,fi ponitur qu6d
fit fubiedum vinutis:& illud non cft ^num fim-
plicitcr : quia fecundiim Philofbphum ordinatur
ad maius bonum noflrum fcilicet vt fpcculcmur
fubftanrias feparatas, &quietcmurin fpeculatio-
ne earum : illa autem fpeculario cft fummum bo-
num nofh:um,quiaeft lelicitas, fccundum Philo-
fbphum 10. Ethicxap.io. Ad aliud ciuilis ordinat
quis audiat ifbm, non iflam ; vnde aliud cft ordi-
narc vfum alicuius , & quis debet intcnigerc &
«cccerc:aliud cft ordinarc ipfam fcientiam in fc.
Vnde excrcirium ordinat ciuilis : 8c ordinans cft
mclius:vcrum cft in aliquo fenfu.

ANNOTATIONES MAVKITII.

545

tandam , nifi quotirc op}m'ones varias quas rcd-
tat , quatrc in prolog. in materia de praxi omnia
apud ifhim,& antiquos dodorcs , & in hoc pro-
logo. Vidc Albcnum , & alios cxpofitores anri-
quos4uc,& QuzfUonifbs.

SEquitur odaua qu2ft.de comparatione fpecn
lariux & pradica: , in qua nihil occurritno
Scoti Oper. tom. IF.

no-

Primutn iuiquc cxiftimamus fapicntem Exttx.fr$L
omnia maximc fcirc, vt concingic, ac-
cipimus cnim non fmgularem fdcn-
tiam corum habcntcm.

Q^V iE S T I O IX.

rtrttm ad Metdphjftcam Jpeaat cognofcere
omnes quiditates ?

hvA.bu CMf.x.^ i.TtJler.c^p.ii. Auctr.& D.Thom.yi«-
ftr t»4em Itc», ^ hii fuftr Btetium de Trinit. in qu*jk
d* iiuifioue fciefUi»rMm,art.^ jui 6. Aner.x. fhyfetmm,
xi.(^ 4. Mct. comment.9. iEgid. I . Uet.q.xx. Miran-
duL lib.i i.d* eu*Tfientft>nul.ctrt»m.feS.6. ^ 7. Amo-
nius Andr. hicq^. Fonf. i\nd. c»p.xJj i.fia.i. 6"/<^.
Suar. diff.i.Jea.i.. MeuiilTc i.Uet.q.$.

QVod ficjin fcxto, text.c. i . nulla alia fcienria >

facit confidcrarionem de ipfo cjuod tjuid efi:
fi crgo quiditates funt notaj, & in nulla alia fdcn-
ria,fequitur qu&d in ifla. Itcm,cognitio in vniuer-
fali tantum, eft imperfc^a, auia confufa & indi-
fHn(5b;crgo fi fapicns cognofcerct tantiim in vni-
ucrfili,effctimperfe<ac fci6s,& alij pcrfcde^qnod
eft contra Ariflotclcm in hoc primo. Itcm,fimile
videtur de habiribus ordinaris & potcnriis:fcd ita
eft in potenriis , quod potcniia fuperior poteft
omnem illam rationemcomptehendere,quam in-
fcrior ; ergo fimiliter habitus fuperior cognofcct
omnia, quat cognofcuntur in habitibus inferiori-
bus : fcd inferiores habitus cognofcunt in pani-
culari;ergo & fupcriores. Contra, in primo dici-
turqu6d fapicns eft cognofcens omnia , vt con-
ringit;& exponitur quod non oportct in fingula-
ri,fed vniuerfali. Item,fi fic,runc ali« fcicntiae fu-
pcrfluunt,

SCHOLIVM I.

Sententia tenens ad Metaphyficam fpeBare
cognofcere ejtutmltbet quiditatem , non tamen acci-
dentia tiuidttatis,& poniturfundatmntum vtriuf-
tjuepartii , ejuod clarius vtdere potes apud Anton,
tA^ndream hic 5.9. fitse contra hanc dtfputat , &
foluit argumenta pro ea adduSa n.x.

Refpondetur communiter quod Metaphyfico
perrinet cognofcercquamlibct qniditatcm,fcam-
dum quod quiditas,& fccunduw quod hacc : non
tamcn fccundiim omnem rationcm cuiufcumque
acddcnris huicquiditari.

Primum fic oftcnditur ; hxc quiditas eft prior
cognirioncdiffinirionc,tempore,& moru, & qua-
titate;crgo potcft confidcrari abfque illis:fcd non
in fcicntia naturali ; quia confidcrat mobilia : ncc
Mathematica ; quia confidcrat quanta ; ereo il-
lud confidcratur i. Metaphyfica. Item , fi hsc
quiditas non per fc confidcratur a Mcuphyfico,
tunc ab aliquo alio:& nmc fequiturquod illa
fdenria eflct fubaltcmata Mctaphyficx , quia
confidcrat de parriculari quiditate : & Mctaphy-
^ca dc quidiutc in comrauni. Similitcr fcqui-
Z 2 3 tur

546

Lib. I.

Metaph,

tur qu6<l per fc infcrius & fuperius ad eandem
fcientiam non pcrtincant, cuius oppofitum vide-
tur in aiiisadem enim confiderat numerum & bi-
narium.&c.-.
E X T R. A. Jtem frima cogmtione de aliquo cognofcitur il^
lud quodprimofibi imfl.quia illud eflomninopri-
mo oflenfibile : alia omnia demonftrahilia per illud,
ficut paJftones,vel etiam oflenfibilia,ficut pritdicata
ejfentialia at%a,fed c^uod primo inefl vnicuiejue, efl
quiditas fua propria:qutt exprimitur per diffinitio-
nem propriam j ergo ad Metaphyficum , cuius efl
prima cognitio dealiquo, peftinet iltud confiderare
de tllo. Maior patet:quia cognitio oflenftbilufer a-
liud de A nofi tBprima de A. Prohatio minoris,
licet ens ftt primurn quod inefl hornini : non tamen
frimo ineU homini : tum quia oflenfihile efl , licet
non demonflrabile per diflinitionem hominis ,fed
hominem ejfe animal rationale per nihil oFtenfihile
efi : P^nde hoc quArere nihil efl quArere,ex j. Me~
taph. tex.com.69. cuius non eflalia caufa,vt homo
eflhomo,^. Afet.cap.de perfctex.com.i]. tum,cjuia
fi A conuenit "Sprimo , nulli alij conuenit , quod
non efl B ; igitur fi ens primo conueniret homini,
nulli alij conueniretperfe. Fhdeficut in fecundo
?nodo per fe tantitm vnum wefl vni , fic in primo
% modo,quqd non potefl ejfe nifi proprium quid. Con-

fra illam ratiohem\ergo hoc : Homo eft )\ovao,effet
frius pnncipium quam ioc.-Ens eft ens;quia prima
ofiendit fecundam , non econtra , principium hahet
pflendere conclufiones. Tamen htc dicitur quodpri-
mum principium complexnm includitur in omni-
bus conceptibus complexis ,ficutprimumincompU-
xum in omnibus incomplexis. Ideo oflenditur per
^uodlihet , non autem demonflratur. Aliter dici-
tur,(^uod de conceptihus communibus fiunt propofi-,
tiones yniuerfales,& fic fuperior diflrihutus inclu-
dit inferiorem,n0if econtra. Ad hanc igitur ratio-
vem dictndu7n;quod prima cognitio vel efl vniuer-
falu,v4 particularis. Prima vmuerfalis cognofcit
illud quod primoinefl fibi tn vntHerfali:prima vero
partiiularts , quod primo ftbi inefl in particulari;
J\^etaphyfica non efl prima fcientia particularis de
homine,fim de homine in particulari,fed prima v-
niuerfalts de ipfo inquantitm ens , vel fuhflantia:
& fic cognofctt quod prtmo fibi inefl in vniuerfali,
vt ens efterjs. Contra,faltem cognitio particularis
de hamine oflendit hanc,tm eft cas. Ad hoc ref^
ponfum efl prius.
« Secundum dcclaratur fic : Hxc quiditas prior

cft accidentibus , & accidentia per (e refpediu
eius, priora accidentibus per accidens : licetergo
fecundum quod haec quiditas,& quantuni ad per
feaccidentia eius, pertineat ad Metaphyficara;in-
quantum tamen mobihs, vel huiufinodi , hoc eft
formaliter intelledta fiib aHquo accidente per
accidens , pertinet ad fcientiam aUam : quia fic
cft pofterior feipfa intelleda fine illis. Per hoc
ad primum : fapiens cognofcit omnia,non (ccun-
dum omnem radonem cognofcibilitatis , led Ce-
cundum omncm rationem quiditatis cognofcit,
jion tantum in vniuerfaU, fed etiam in particula-
ri. A d aUud , aliae fcientiae confiderant quidita>
tcs fccundum accidentia fibi. Contra pofitionem
fcquitur quod aliae fcientix non confiderant nec
quiditatcm,nec hanc in (c , fed tantumfecundum
accidentia fibi:cum ergo quiditas cum accidcnti-
bus , fit ens per accidens , fcquitur qu6d omnes
alia: fcientix a Mctaphyfiea,cflent dc cnte per ac-
cidenSjfcd de illo non eft fcientia 6.huius,tcx.com.
4, Et probatio, quia ncccfre cft pr «cognofcere dc

EXTRA.

fijbieiSto quid eft ; cns per accidois non habet
quid : quia omnc tale vel eft genus , vel in gene-
re,fed ens per accidens noneft in genere:quia di-
fHnguirur contra omnia deccm. Genera in hbro
<J.jccx.com.4.

Htc refpondetur quodlicet corpus mohile fit ens
per accidensmon tamen corpus fecundum quod nfo-
hile: quia vna ratio formalis facit vnum cognofci-
bite (^ vnius fcientit. Alifer dicttur,qupd Thilo-
fophus in 6. negat fcientiam de enteper accidens,
qmd non hahtt caufam determinatam, quod efl in
pauciorihus;nonfic hic. Contra:vna cognitio efl v-
nius cegHofcibilis ,fed non magis vnum efl corpus
fecunditm quod mehile , quam corpus mobile : aut
ehim pracise intelligo corpus,aut priicise mobile in-
telligendo corpus fecundum quod mohtle,aut vtrun-^
que & terttum erit propefitum.

Itcm Philofophus dicit in Elenchis quod hic
eft accidens:Co^/;o/rw Corifcum,& ille eflvenies,
ergo cognofcts vententem , {iant ergo firoul quod
cognolcis venientiam , qua; eft in Corifco,& ac-
cidens : &tamen ignoras fubieftiun eius. Sic ex
parte ifta fimul ftant , qu6d Phyficus cognofcit
mobile illud accidens , & tamen ignorat corpus.
Dicitur quod ifta cui accidunt,non cognofcuntuc,
nifi per accidens : ramen illas rationes cognofcen-
di,quibus cognofcuu.tur illa alia,per fe cognofcun-
tur, Contra:fi mobilitatem quia cognofcitur cor-
pus per fe cognofcit , aut tunc cognofcit mobili-
tatem inquantum quid ; Tunc propofitumjfi non
inquantum quidjergo non per fe,& runc per ac^
cidens : & tunc qua^ro de illo accidente, & fic do
oranibus aliis in infinitum. Item,Naturalis cog-
nofcit per te corpus fecundum quod mobile:auc
crgo-illa eadeni fcientia cognofcit mobile fecun-
dum quod mobile : & tunc cognofcit inquantura
quid : fi vero cognofcit mobile inquantiim quidj
tunc (equirur quod idem fub eadem rarione for-
mali cognitum , confideratur per fe a diuerfis
fcicntiis:quia eadem rariocognitionis eft,qua co-
gnofcitur cqrpns inquantum mobilc , & raobilc
inquantum mobile , qnia mobilitas eft ratio cog-
noicendi formalis in naturali , & fimiliter in Me-
tapkyfica. Tertio fic arguitur : Si non confidera-
tur in Phyfica mobile inqiiantum mobiIe,& mo-
bile inquantiim mobiie confideratur in alia
fcientiajergo eadem ratio erit formalis in duabus
fcientiis.

Dicitur quod non eft eiufdem fcicntiae confi-
derareraobile inquantum tale,& corpus inquan-
tym mobiIc:quia dicunt quod non eft fimile,quia
ratio mobilitatis accidit corpori , & per fe incft
mobiii. Sed illudnon valet, licet bene dicat ifta
refponfio quod illa ratio habet diuerfas compara- '^''o formn-
tiones ad coenita fub ea : tamen non vitat quin ^p. ""'«'W

, . r i.-ii r ■ •• r 1 Jctentiu cott»

eadem ratio formalis m duabus lcientus coniwe- /j^^^^f^,
retur per fe. Eadem enim ratio , non variata quae
accidit vni,eft eadem elfentialiter alij : & tunc re-
duco argumentura , fictit prius. Similiter ex quo
diuerfae fciaitis habent diuerfas rationes forma-
les , non poteft efte vna ratio fonmalis pcr fc con-
fiderata ab vna & ab alia. Item , ad vnitatem
fcientiae requiritur vnitas rationis formalis , fal-
tem primae : non tantiim in fe,fed vt comparatuy
admaterialia, quorum eft ratio firilicet quod non
diuerfimode comparetur ad illa fecundum fe &
per accidcns : licet diuerfimodc fortc fecun- ■^'^ 'vnttatf
dum diuerfos modos per fe. Vnde ad eundem per- -^"'^^^y^^,-..
tinct confiderarc rifibile inquantum rifibile , & ,^, fernmlu
hominem inquantum rifibilc : quia cadem ra- eki*ili.

f

jin eadenf

.f

QucEftio IX.

547

tio fortnalis vtrinque : & eodcm (ecundum pcr fc
vtriqiie coparatur, licct non eodem modo pes fe:
tunc ficut arguitur infcrius,ibi,Aof concedunt, ni-
hil videtur remanerc cognofcendum aliis fcietiis.
6 Reipoufio : licet nullum accidcns pcr accidens

dicatur de ente , quia etn ponirur in diffinitionc
cuiuflibet, non in lua commumtate,fcd vt inclu-
ditur in aliquo inferiori : ficut figura in diffini-
tione habere tres ideo (bli non omni : & illc mo-
dus peninet ad pcr ic. Tamcn lincsc cft ahquod
accidens per accidcns : vt vifualitas , qus tameft
non tantum eniis,fed ctiam alicuius fubie«fti infc-
rioris, vt coloris , vel lucis, eft per (c , ergo licct
Metaphyficus confidcret cns, colorem, lucem in-
quantum vifibilia , fiue vifualia : non tamen U-
neam inquantum vifualis : & dc hoc cft pcrfpe-
£tiua. Contra : haccpofitio videtur vocalis : tum
quia argiiitur vt prius, ita videtur cognofccrc li-
ncam cire vifualem ; ficut lineam inquantum \i-
fibilis : tum quia fi de linea inquantum vifualis,
cft fcientia , aliquid dcmonftrabitur de linea pct
aliquod mcdium non fumptum dc materiali;ergo
ex formali ; ergo oportet cognofcere formale le-
cundum fe.quanttim ad mcdium quod fibi (ccun-
A\im fe ineft. Similitcr de infinitis eftct quilibct
fcicntia fi fua ratio formalis poflit accidcntaliter
accidcre infinitis , quia vna ratio vttoque modo.

EXTRA, Notandum vtro , quod ad illHd fupcritts diShtm

fcilicet quod ad vnitatem fcicntix requirinir vni-

tas rationis farmalis^/tc^^fVwr faltem prims : t^nia

aliter p0jftto Jihi contradtceret : qma alia efi ratio

D* 'vntMeea- formalii entif, wquantitm ens, df hominis inquan-

ti«nt tntis titm homo : tamen inter omnes rationes formales,

aicetur lib.i. ratio entii efi prima & vna. Contra : /equiuocatio

" enfis. Aliter refpondeo, <juod ratto hominis non efi

fimpliciter alia a ratione enti4:quia ipfum includit.

iftn »mnis
qniditat frier
ejl tmni aeei-
dtnte.

Mehilitiunon
efi ratio for'
malufubieSi

fhjfjlcut eon-
fidn/umobi-
lia vt tali»,
txfonitur.

Ad argumentum opinionis dico ,qu6d quidi-
tas'quaclibet non eft prior omni quantitate , fed
tantum quiditas fubfbmtia: , fed quantitatis non.
Arguitur contra fic : quiditas ignis eft prior om-
ni motu j ergo, vt Hc, non confidcramr nec ana-
turali, ncc a Meraphyfico. Dico, quod mobiHtas
non eft rario fbrmah's fubiedi quod confidcratur
in fcienria naturali : Cuius probatio eftquiafub-
ie<Shim fecundum rarionem fubicdri prius eft na-
turaUter paflione : tunc pafHo non cft ratio fbr-
malis confiderandi ipfum , ex quo eft pofterius :
mobilitas autcm cft paflio naturalis in naturaU
(cientia.

Dico ergo, quod quidiras ignis cum illo quod
appropriat, quicquid fitiUud, vt fit proprium
fubiednm motus, confidcratur in fcicnria natura-
!i : iUud autcm,qu6d appropriat ipfum,vt fit fub-
ie<^m motus, non cft motus : quia prius natura-
litcr habcr rarionem iUam , quam fit fubici^m
rootus. Contra : Philofophus dicitqu6dconfide-
rat mobiUa, inquantum mobiUa. Dico, quod hoc
dicit,quia non habet notam iftam rarionem quam
habet , vt cft fubie<5tum motus , fed virms mom
tanquam magis noto. Vel cUco, quod confidcrat
mobilia inquantum mobilia, fecundum quod in-
quantum , ibi dicit conuerribilitatem paflionis
cum fubiedo , &c. Ad aliud dico, qu6d neccfle
cft ipfbs conccdere fubalternationem. Probario ;
conditio vna fubaltcrnatz fcienriac cft, qu6d fub-
ioflum fuura fit fub fubicdo fubalternantis ; alia
cft qu6d Ccit,(]uia, vbi fuperior Ccit,propter cjuid,
Sc a fupcriori accipit fua principia , ad proban-

dum conclufioncs. Aiiquando autem fubie£him CMdkiantt

addit fuper fubie<fhim (iifFerentiam cflcnrialera, fciitu fthaU

ficut binari-us fuper numerum ; aliquando acci- '*^*»*- '»«•'•

dcntal^,ficut fbnus numero;fcd nunc cft ita,qu6d ?|f ^ '"*•

in oranibus fcicntiis difcurrcnri patet , qu6d fu-

balrcmata tantum addit fupraaltcrius fubicdbim,

acddentalcm dilFcrcnriam : ita cft communiter

in omnibus fcientiis , qu6d magis fubaltcmatx

addunt diflerentiam accidentalcm,quara eflentia-

lcm. Vndc omnis fubaltemata duabus fubaltcr-

natur , fccundum duo , qux in eius fubicdlo inr

cluduntur : vt patetde Mufica refpc<fhiNaturali$

& Arithmcticar : ergo fic hic cum fecundum eos

fubie<fhim aliamm addunt acddentalcs rationes,

Bc per mcam pofitionem addit cflentiale aliquid,

puta hanc quiditaiem fupcr quiditatcm , raagis

fequitur fubaltematio per iUos, quam pcr mc

Itcm, fi fbla hsec confidcrct quiditates tunc ^

Hoc conctdunt fine argumento : tfuia vt patet EXTR.A.
fupra, cuiperfe inefi alnjua pajfio, illudfub ratio-
ne eiui confiderahitur a Afetaphj/fico, quiconjide-
rat pajfionem omnem i» fe A inquantum A ; ergo
dr cjH odltbet incptantttm perfeA, fequitur quod
nuUa omnino Jitpajfio, nec prima,nec pofierior,qu€
alicui fubieElo per fe inefi , quin Metaphyficiu co-
gnofcat iUud fubie£lum fub ratione iliitu pajftonit j
tgitur non rejiant alicjua cognofcenda aliii, nift ac-
ctdentia per accidens : qua nulti per fe infunt : fi
tamen altqua funt talia , maxime citm ponat ad
fecundum modum per fe pertinere quatuormodos
Propr^JecundUnfPorphyrium. Saltem nuUum efi
acctdens per accidens refpeEtu entis, vt conredunt:
quta diffinit quodlibet inferiwy igitur ens cognofce-
retur hicfub ratione cuiujlibet accidentis omnino »
Cr ita , vt dicttnt , non caret pajftontbtu : vt confi- ""^'^^

deratur a JHetaphyfico , verum vtiqtte erit, fed
nulla pajfio remanet conjideranda aliis : imo nec vt
vtdetur, altqttod acctdensper accidens ; ergo Aie-
taphyjica efi omnis fcientta.

Sola hiEc demonfkat primam paflionem de
omnibus quiditatibus : quia prima paflio incft °

quiditari fliac per fc, & immediate fine aliquo ac-
ddente : quia nifi fic , nmc non cflet prima : fcd jm^urdtn'
aUx fcientia: confidcrant fiibiec^ fiib accidenta- titu fuhalter-
libus rarionibus ; ergo non confiderant per fc nari Meta- *
primas pafliones : fed femper confiderans pofte- P^fi^*'
riores pracfiipponit primam efle; ergo nuUa fcien-
tia confidcrans , demonftrat primam paflionem
ineflc; fed pracfupponit ipfam demonfkari in alia:
fed conclufio vbi demonfhamr primapaflio ; eft
prindpium in inferiori fcientia,vbi demonfbatur
pofterior : fcd hzc eft conditio fcicnrix fubaltcr-
nanris,& fiibaltematac : ergo omncs fcicntiac aliz
fubaltematac funt Metaphyficx:(ed fecundum po-
firionem meam, fi hasc quiditas cfTet per fe fubic«
(Shim naturalisjcum habcat per fc propriam,iflam
poflct demonfharc

SCHOLIVM ir.

E % difcurfu difputationif in hac quafiione , &
argumentorumfolutione,fatispatet,etfi DoHor dim
relle non refoluat , eum vetie Afetaphyjicam non
agerede quiditatibtts rerum in fpecie , fedtnvni-
uerfali,hoc efi,in rationeentis,iuxta loca eius cita-
t* q.i .fchol.^.& fuadetur ex authorttate,& ratto-
ne ad oppofitum nu.i.& habet Dotlor exprefse in
expofitione texttu,circa quem mota efi quefiio.Fide
uinton. Andream hic q.9.

Zz 4 Ad

548

Lib. I.

Metaph.

IXTRA.

^XTRA.

^XTIIA.

lo

Cqtingttfcire
in 'vniMerJali
Cr noinpar-
tiffffari.

Ad priraum principalc fcilicet tcxtum Arifto-
^clis dico , qiiod folum intelligit quod nulla alia
fcientia conndcrct cns , fiuc quid , in communi
jiifi hic. Ad aliud dicendum, qu6d Ariftotelcs i.
Pofteriorum,t.c.}9. vbi comparat dcmonftratio-
nem vniucrfalem particulari, dicit in epilogo
quod dcmonftratio vniuerfalis facit magis (circ,
quam particularis. Hoc noneft ad propofitum.

Cqnclujio enimfufrk, licet improhetur de veri-
tate propojitponii primAopinioniiy non tamen de co-
gnitione particularis , vt pracisi accipitur confra
fognitionem vniu&falis.

Idco alitcr dicitur qu6d licct melius eft cogno-
icerc in particulari , prout particulare includic
vniuerlalc , quam in vniucriali tantum , tamcn
vbi particularc nonincludit vniuerfalc , non cft
mclius.

Sicut hahetur a Dionyjio, ejuod ejfe, efi nohilif-
ftma perfe^io Dei : quhd verum e^ prxcise fum-
ftum : tamenvt alia tncludunt ipfam , & aliquid
vltra, nohiliora funt.

Alia rcfponfio, licet aliqua cognitio particula-
jris fit pcrfe(!Hor in fe prxcisc fiimpta tamen co-
gnitio vniuerfalis de propofito cognofcibili , cft
ccrcior fecimdum proportionem , quam cognitio
particularis de fuo cognofcibili : quiaplus vniucr-
lalc cognofcitur , inquantum eft cognofcibile,
quam particulare.

Ad aliud, non eft fimile de potentiis & habiti-
bus : quia ex qu6 fuperior potcntia habet maio-
jcm virtutcm ; & fi habet fpccies plurium,poteft
illa ^ura cognofcerc : fed habitus non eft ratio
cognofcendi, nifi rcprsfentando rem : fedpoten-
tia non tantum habet maiorpm virtutem, fedpo-
teft recipere alias fpecies.

Per potentiam efi potens , & per fupenora efi
circa CQmmunim ohieBum, & quodlihetfub ipfo efi
fotens \ fed per hahitum efi determinatus adohie-
fl-um , non oportetfifit determinatus adfuperiut,
& ad inferim : idem efi fufceptimm colorts, & hu-
itucolorii cuiufiihet : non taiken ft color informat,
& ^uilihet color inforpiat.

Quod autcm habim vniuerfali , non cogno-
(cantur quae funt habitus infcrioris. Probatur,
quia contingit fcire in vniuerfali , & ignorarc in
particulari : hopnoncontingeret fi habitus vni-
uerfalis eftet rcpracfentatiuus illorum particula-
riura. Ad aUud pro contraria opinione , quod
eiufciem eft confiderare genus & fpecicm ; dico
quod eft falfa : licct in aliquibus cft eadera fcien-
tia, hoc eft , quia habent eandem rationem : fed
hic & alibi, vbi non eft eadem ratio, non eft hoc
ycrum. Vel dico fjmplicitcr , quod funt diucrfae
fcicntiac, non tamcn difparatx, fed ordinatae. Vel
dici poteft , quod fcientia de binario , fi binarius
habcrct multas paflioncs , tradcrctur panim ii^
Arithmetica, & partim in alia.

II

ANNOT. MAVRITII.

SEquitur nona quzfKo de modo & menfura
confidcratiqnis Mctaphyficalis, qux & fequcs
dccima ordinc tcxtus in quo fundantur , dcbc-
rcnt prxccdcrc duas praEcedcntcs, fed Do£tor pa-
rum curauit ,de ordine , dummodo veritas appa-
reret , licct forte curiose inquircndo poflct ordo
cius fufti^ri : de quo non modo.

Sentcntia Dodoris in hac quxftionc licct vi-
dcatur clara, tencndo partcm negatiuam,vtcora-

munis fchola ; cx didis tamcn cius alibi, fequaccs
^jpfius varie fcntiunt.co qu6d verba eius in diuer-
fis locis diuerfimode interprctantur , vc patetiii
prologo, q.i.& }.& i.di.primi.q,i.& }.di.fecun-
di,q.i.& aiibi fxpc. Si tamen fiibtiliter confidc-
tetur diftinguendo de Metaphyfica in fe,& in no*
bis ♦, vniuerfali & parciculari ; & quod refert di-
cere cOnfidcrare in vniuerfali & vniucrfale ; &
in particuUri & particularc , & c contr.-i : & pon-
dcretut fecundum fuppofitum fupra in principio,
quod prxmifi in hoc negocio , faciHter omnia
concordabuntur. Vcrba tamen Dodoris fupra q.
I .multum mouent ad partcm affirmatiuam in hac
quxftione,& proccfTus AriftoceHs defccndendo in
parciculari ad decem Genera , & fpecies eorum j
& prxfercndo fubftantiam accidenti in confidc-
ratione Meraphyficx ,» & muItaaHa. 'Quicrgo
vellet tencre affirmatiuam hic polTet dicere iuxta
illud fecundiimnotabilcfupracxponendo Dofto-
rem vcl quod loquitur non de vniucrfalitatc prx-
dicationis, vcl communitatis, fed prxcifionis, vel
abftra(5tionis : qux verba poftunt ponderari, qaia
placcnt. Non curo impcdirc chartam, rccitando
varias opiniones diuerfbrum & Grxcorum &
Latinorum , vt multi Sophiftx moderni faciunt,
quia hocpotiusvacui reciratoris,veIhiftoriogra-
phi, qukm fubtiHs indaginis , vel fpcculatiui offi-
cium ccnfetur.

In principio fblutionis ibi : Itemprima cogni-
tiont de aliquo , &c. vfquc ibi : Secundum decla-
ratur Scc. aflignati)r Extra : fed Htcra fatis bona
cft, ide6, &c.

Infra Ctiam ibi : Htc refpondetur , &c. vfque
ibi : Item Phtlofophus dicit, &c. ponitur Extra»
& infraibi •.Jtem ad vnitatem fcienti<t, &c. vfquc
ibi : .4d argumentumopinionis,S>cc.iSi\^3X»x Ex-
fra. Et infra ibi : Hoc concedunt , &c. vfque ibi :
Solahicdemonfirat,8cc.dicitut Extra ,veladdi-
tio. Et infra fbluendo fccundum principale ibi :
Conclufio enim, &c.vfque ibi ; Ideo aliter dicitur,
8cc. ponitur etiam Extra. Et panim poft ibi :
Sicut hahetur a Dionyfio,S>cc. vfquc ibi : Alia re-
fponjio, &c. eft ^xtra fecundikm aHquos. Et vlti-
mo infri ibi , per potentiam efi potens, &c.vfque
ibi 't Quod autem habitu vniuerjali,8cc. afligna-
tur Extra. Qux omnia licet vocc txdiofa, non
tamen infru£luofa, ideo ruminentur. Poflet fieri
vis in illo exemplo quod tangitur de Dionyfio,
quomodo vim eflc fumptam cum aliis pcrfe£tio-
nibus diuinis, fit nobilius fe ipf b prxcisc accepto,
cum infinitum non poflit excedi , fed videatuf
ifte I.& j. q. QuodHbeti, & 8.dift.primi,& aUbi
fxpe ad hxc.

Quxrannir hic AJberms , & Paulus Venetus,
& loan. Buridanus , & Alcx. de Alex. quem prx-
fijpponit plcnimque in hac Mcfaphyfica : & Fra-
ter Adam, & Nicolau* Boneti, & alij plutcs pto
opinionibus, quasrccitat Dodor : vide Franc. de
Mayronisin proIo.Conflatus,q.i4.

Id qudd vidctur velle Commentator dc fub-
ftantiis fcparatis qu6d confidcrantur in particu-

lari hic : fecus aurcm de materialibus , nul-

Jum colorem vidctiu: habcre, loqucn-

do dc intcllcdku vi^toris ,& dc

cognitionc quiditariua>

vt patct difcu-

dend.

Fec^

Qu^ftio X.

Fcrc autc & difficillima funt hominibus

ad cognofccndum, quac maixmc func

vniuerfalia. Namafenfibus

func remociflima, &c.

Q^V iE S T I O X.

Vtrum vmuerfaliorajint nobis notitral

filiithic cMf.x df Ub.^ cMf.xi.ir i fffier cMpt.tex.s.^r.
Phyf. CMp. 5 . Auic. i .Met.cMp.^ .Tiii\opoR\Xs & Thcmi-
{iias,i.Thfic D.Tixom.h!e US.i.dietjU tntt ^ eft.
f.I. loBLhiccMf.i.ii i feS.l.^ feq.SviX. diff l.Mtt.
/ta.].U\iradJiff.i .Mtt.fea.9.yide Scot. l difi.j.f.t.

QVod non, primo Phyficorum , t.c.i. ipnaca
cft nobis via procedere cx notioribus no-
bis : & intendit ibi , vt patct per litetam , qu6d
vniuerfaliora funt nobis magis nota , fingularia
minus nota. Item , confu(a & indiftintb , funt
nobis magis nota ibidem:t.c. j.& ibidem fimiliter,
t.Cw<..totum eft magis notum nobis, quam panes :
vniucrfalcefttotum. Item , illa citius oairrunt
intelle<^i , quorum fingularia dtiijs occurrunt
fcnfui : ied fingularia magis vniuerialium dtiiis
fentiuntur ; ergo & illa vniucrfaliora priiis intcl-
liguntur. Probatio minoris per Auicennam & in
i.Phyficorum,t.c.y.pueri primo appellant omnes
viros patres, &c. Similiter i.Phyficorum, t. c. i.
jion fiint eadcm magis nota nobis, & fimpliciter:
fed minus vniuerfaUa fimt noriora naturac ; ergo
nobis minus sota. jQuod fint fimpliciter minus
vniuerfalia natura: magis nota , probario :
quia vnumquodque magis cognofcitur per
tiaturam quod eft magis perfeftum , & magis
cns : minus vniucrfale addit fupcr magis vniuer-
fale aliqnam perfcftionem. Irem,fecundum Aui-
cennam i. Mcr.c.5.comraunifIima pritna imprcf^
fione imprimuntur; ergoprius cognofcuntur : &
fic de aliis fecundum ordincm. Itcm, fi non, tunc
Icientia dc eis clfct minus certa : hoc eft contra
vnam rationem fapientis. Contra Philofophum
in litera. Similiter compofitiora funt nobis magis
nota quam fimplicia : ficut patpt in i . Phyfico-
rum, t.Cuf. quod totum quod eft compofitum eft
nobis notius quam partes : Sed nilniis vniuerfale
componitur cx magis vniuerfali ; ergo; &c. Itcm
6.Topic.cap.4.diffinitum eft nobis miniis notum
quam diffinientia : fcd diffinienria fimt magis vni-
uerfalia quam diffinitum. Itcm, diffinirio eft per
fimpliciter priora : vt habctuf, 6. Topic. fcd talia
(unt minus nota nobis j crgo priora funt nobis
minus uota.

SCHOLIVM I.

P R I M V M diclum j Vniucrfalius in caufando,
cft nobis minus notum quia perfedius, & a fenfi-
bus remorius. SeatndMm ; Singulare eft notius
notitia sefus,quam vniuerfale,^Kt<» hoc nen cogno-
fcitur afenfu, ni/i per accidens cjHatentu ineft fm-
gulari. AdMcrte tamenfenfumno cognofcere fingM-
laritatem, vt diilum efl ^.^.Tertium ; Si teneatur
fmgulare efle per fc incelligibile , eft notius vni-
ucrfali : de hoc nihil affertt htc , fed fMse tta tenet
^. ii.de An. qMod ibi in comment. late explicui.
^uartHm •, Singulare raagis vniucrfalis , notius
nobis fingulari minus vniucrfalis, vt citm a longe
video ammaltpriMsfcio ejfe corpuf, quam animal.

549

& animal.qMam eejUH,vel afinM\fed hoe eft ratione
indehtta diftatia,vt expUcat DoEior i .d. j .ej. i .n. 1 7.
Quintum ; Inter vniucrfalia , magis vniuerfalc cft
norius cognitionc diftindla : vcl vr diffiniens.
^Mia cogmtto diftmcla habetur per dtftinttionem,
tjua re<jutrtturper dtutfionem tncipiendo ab ente,de
tjtto DoElor lam citartu §,Contra dico nM,i^.Sex-
tnm ; Magis vniucrfale , vt indiftindhim conflisi
conunens pluia, cft magis notum nobis. Hocdi-
Uttmnon efttenendum iuxtaDoEioris mentem,tMm,
quia hac <]M<eftione nthtl refoluit , tum etiam, efuia
1 .d.i.ej.i..^. Ad fecundamquxft.w«.zi. ©* deAn.
q.i6'.& ii.tenet fpecianvltimam ejfeprimHm co-
gnitum cogniticne confufa , tunt tertio, qnia in ex-
pofitione texttu huitu ejuaftionis docet vniuerfalio-
ra effe nobis cognitu difficiltora.Adde etiatnfi affer-
tiue hoc dtclum hic teneret,ftandum adhuc iis,c]ua
in Tneologia hahet ratione affignata in noftra prs,-
fatione.

Dicitur quod cft vniuerfale per prardicario-
nem , & illud diffinitur in Perihermenias , t.c.5.
& i. Pofter.t.c.ij.quod eft vnum in mulcis, & dc
mulcis. Aliud cft vniucrfale per caufalicacem, cu-
ius vinus fe excendic ad pUires effc£lus:ficuccau^
fa prima,qusc cft tamcn fingularis,ncc prxdicanir
de pluribus flngularibus. Secundo modo incelli-
gendo magis vniuerfale caufalicate, eft minus no-
bis nocum , quam minus vniuerfalc caufaliracc :
quiamagis vniuerfalecftperfc(5tius,& pcrfcdio-
ra funt minusfenfibilia ; ficuc pacec de Incclligen-
tiis & a matcria feparacis , fed caufi vniucrfalio-
rcs func minijs fcnfibiles:crgo nobis miniis notae.
Dc vniucrfali per prsdicacioncm,aut comparatur
ad fingularefimpliciter, aut vniucrfalc magis ad
vniuetfale miniis,ficut genus ad fpcciem : de pri-
mo vniuerfali , primo diftingucndum cft dc co-
gnirionc , prout communis cft ad cognitionem
fcnfitiuam & intcllccbiiiam, quas dicitur cognitio
ingenere : & tunc fingularefimplicirereftnoriiis
nobis, quam vniuerfalc : quia illud eft notiusno-
bis , quod eft notius cognitione prima in nobis,
hajc cft fenfitiua. Si aucem non coparecur quan-
tum ad cognirionem in gcnerc, fcd ad vnam:ranc
quancum ad fcnfitiuam , fint*.ilarc cft magis no-
tum nobis. Si aurcm quantijm ad intellcdiuam,
tunc fecundiim illos qui ponunt fingulare non
incelligi,nifi pcr accidens,pofterius intelligerccur:
quia pcr acddcns pofterius cft per fe : vc dicit
Philofbphus 1. Phyfic.t.c.66. Si aurcm alia opi-
nioficvcca, quod perfeincclligicur : runcelTet
qua:ftio,& poteft dici quod fingulare magis:quia
conclufio non cognofcicur nifi per principia,quac
funr magis noca fccundum Philofophum i ,Pofte-
riorum , r. c. y . & fecundum eum principia acci-
piuncur perindudiionem; induAioaucem ex fin-
gularibus.

Si auccm comparatur magis vniucrfalead mi-
nijs vniucrfale : vc quando vcrumquc eft fimplici-
tcf vniucrfalc : auc ambo comparantur ad inccllc-
dhim : auc fingularia corum comparanrur ad inui-
cem : (\ fecundo modo, nobis nocius cft fingula-
r e magis vniucrfalis ; quam fingularc minus vni-
uerfalis. Si vhiucrfale vtrunquc compararctur aJ
intclle«fhjm : tunc vcl cft loquendum dc fuperio-
rijVt eft quiddam indiftin£tum conflise contincns
plura, ifto modo cft magis notum nobis, & hoc
probant trcs ptimac rationes. Si autem accipitur
magis vniucrfale, vt fic diftinftum quoddam dif-
finiens : tunc difiinitum cft magis nociun : cogni-

uone

VniuetfMle
dtifUx.

SinguUn
tnagu imi-
uerfalu at-
tius nthtf^

Friiu coftu-
fcitMT dlffi'
nitmm ctnfu-
ii tfuktn dif-
finUntiM,

550

Lib. I.

Metaph.

Arguitur

tfmgit vni-
uerfale csui-
falitate , non
tjfe nobn tni-
KHi notum.

Irofunquim
t^li, ma^it

tionc taincn indiftinda : quia prius cognofcitur
diffinitum indiftindc quam diffinicus. Adomncs
authofitatos. PrinMe tres probant qu6d magis
vniuerrale compararum ad minus vniuerfalc , &
{ecundum cognitionem intelledtiuam , inquan-
tum indiftindtc raagis vniuerfale continet minus,
eft raa^is notum nobis. Magis ergo vniucrfali^
funt prius nota. Ad duo iequentia dicendum,
quud probant quod fingularia magis vniuerfalis,
iingularibus minus vniuerfalis citius cognofcun-
tur , & hoc (Arundiira cognitionem fenfitiuam,
& fimiliter vniucrfalia eorum correfpondenria
citius cognofcuntur & intelligimcur, Ad ahud
comm»mjJima prima irnprejfione , &c. Concludit
quod magis vniucrfale eft magis notum", inquan-
tum indiftindtc continet minus vniuerfale i igi-
turj &c,

Ad argumcntum in oppofitum, intcUigendum
eft de caufis vniuer(alibus per caufahtatem. Ad
ahud de fimphcitate , procedit qu6d vniuerfalius
ieciidumquoddithnics.Ahter potcft negari pro-
pofitio ; quia materia eft flmplicior quam com-
pofitum j & tamen non perfcAior. Vnde ahqua
compofita funt perfeikiora fimphcibus , aha
non. Ad ahud , intcUigitur vt diffiniens , fi-
mihter illud de 6, Topic. quod diffinientia
{unt nobis noiiora : verum eft , inquantijm diffi-
nientia.

SCHOLIVM U.

O B 1 1 01 T triplicitercontra tria diSia inpr<t-
cedentilitera , & foluit fatis clare . Vtde fat ad
longHm de materia huitts ejuttft. inq.i6. Scoti de
jin. & in eiui commentario, & ivc^.ii .vhi varia,
iuhia circaprimum cognitum refoluuntur. Vide
etiam Anton. Andream hic ej. i o.tjui clariits non-
nihil. cjua DoSlor infuhjiantia hahet, traHat , &
Anton. Trombetam q. lO. e^m fatis prolixc rem
profequitur.

Contra : illud quod dicitur magis vniucrfale
caufahtatc eft minias notum nobis , quod fit fal-
fum. Probario i. huius, t.c. i . dicitur ; in forihus
quis delin^mt f Vbi ex inrentione habetur quod
principia fcientiar priora , funt nobis faciUime
nota ; crgo caufac vniuerfahffimaE funt ijobis
nots magis. Probatio confcquentiac , qvua prin-
cipia vniuerfahfHma dicunt propter ^utd , re-
fpedu conclufionum plurimarum : fcd illud
quod dicit propter cjuid, dicit caufam ; crgo vni-
ucrfalifTiraum principiura caufam vniuerfalifli-
mam : fed caufa vniucrfahfllma eft caufa plu-
rium cfFe^kum , eo enim quod eft vniucrfalifli-
roiim principium , fe ad plura in virtuie exten-
dit,&c.

Conrra ahud : Ci fingulare fimphciter eft ma-
gis notum ; ergo quod eft propinquius iih fingu-
lari , eft nobis notius , fecundum iUud tertij To-
pic. cap. 4. quod eji propinejuii^ firnpHciter tali,
magts efl tale : fed hoc eft vniucrfale minus ; ergo
eft magis notiim nobis , cuius oppofitum proba-
tur , &c. Contra aUud : verum eft quod cognitio
fenfitiua ahquo modo prxccdit inteUe^biuam,
tanquam caufa finc qua non ; fed hoc efl in ge-
ncrationc fcicntiae , non tamen in perfedlione,
quia inteUcdus eft virjus perfcdior ; tunc Cic :
virtus perfedior intenfiiis , & magis cognofcit,
qua imperfcdioninrcUcdtus eft pcrfedjor; ergo,
&c. Hoc etia dicit Philofophus in ptoa-m huius

l

qitod artifex ccrtiijs cognofcit, quia caufam ; ex:»
pertus non : (enfus ergo cum neCckpropter ^uidj
ergo minvjs perfefte cognofcit.

Ad primum : principia iUa non habenr caufts
vniuerfales pro tenwinis ; fed habent tcrminos
communiffimos -fecundum praedicationcm.Tunc
ad formam, ficut vniucrfaUs paffio habct vniuer-
fale fubicdum ; fic vniuerfahor vniuerfahus :
tunc fecundijm hoc vniucrfalc prajdicabile magis
6icit propter quid , quam minijs : non tamen fic
quod dicat caufam eficndi minus , &c. Sic hic de
principiis demonftrationis. Ad ahuddico, quod
rcgulaiUafumiturk j.Topic. in chgendi^, & di-
co qu6d inteUigenda eft fi fit propinquius iUi in
eo quod tahs cft , fingulare autem eft magis no-
tum nobis, quia cft fenfibile. lUud ergo quod eft
propinquius in fenfibiiitate fingulari, iUud eft no-
bis magis mtum : fed in hoc raagis vniucrfale
propinquius eft quam mintis. Notandum tamen,
uod non loquor qu6d ahquod viiiucrfale fit
enfibile propric : prout tamen habent efle ia
fuppofitis , vnum efi magis fcnfibile quam aliud.
Ad aiiud : verum eft quod inteUeflus perfedius
& verius .cognofcit , fiiie certitis , quam fenfus j
tamen cum hoc ftat quod fenfibilia flmt priori'
nobis nota & faciUus, quia faciiius cft iUa cogno-
fcere qux ducunt in cognitionem aUorum. Con-
tra : viderur quod non potcft dici norius, qnia
notius fonat imperfctnioncm. Ad hoc dico, quod
eft notius feciindum proportioiiem cognofcentis
ad cognofcibile : nongiitcm fecundura pcrfcdlio-
nem cognitionis in fe:Exemplum : oculus infir-
mus fecundum proportionem cognofcit magis
candelam , quam aquila Solem , (ecundtim pro-
portionem vifibilitatisvtriufqne , fed aquila per-
fe<Stius, fic hic. Nota in litera: vnttfnefuodcjue tunc
ejt perfe£ium , ejuaudo potejl geuerare fihi fimtle.
Contra : cunc Deus alium Deum. Sidicasquod
non eft fadibilis. Contra : Angelus cft fadibilis,
& tamcn non poteft. Dico , quod fallit gnando
aliquid ita perfe<5tum eft , quod rcquiric caufam
acquiuocam, & hoc eft propter pcrfciStionem : &
fimiliter adhuc in vniuocis deficit , quando ibi
non eft potentia adtiua. L apis enim durus non
potcft fibi generare fimilem : quia tantum habet
potentiam paffiuam ad refiftendum : durum enim
eft quod refiftit impellenti, fed non habet princi-
pium agendi qualitatis adius. Tunc ad propofi-
tum, licct fequatur quando poteft perfedum, ra-
men fallacia eft :perfe£ium eji. ergopotefi. Nota,
quod in litera dicitur, fingularium cog;iitio eft
maxi)-nc propria fenfui:hoc dicir, quia tantum eft
fenfus, &non dicitur propter intenfionemadus :
quia intcUciStus poteft in illa perfedius , & in
alia. Ad vnura argumentum dimiflura , quod ifta
fcientia eflet minUs ccrra, dico , fi concludit vni-
formiter, non concludit quod fit incerta in fe/cd
ficut vniucrfaliflima fiint difficiUima , eo modo
& fcientia de illis eft difficillima; fed illae caufae
prims fimt difficiles nobis, fic &fcientia. Con-
tra: hicdiciturquod ha:c fciencia eft per caufam;
dicit enim quod principia & caufs quairun-
tur nobis ; ergo non funt notae , &c.
Vcrum eft qu6d non fiint nota
nobis qusfita ; tamen in
ie funt nota> &c.

ANNO

ImteUtam
tettiu* co-

gnofcit quofif
/infM.

Notiu4 fecU'
dittn frofor-'
tionem cegno-
fcentit ad ct-
gnofcibile; ^
fecun-'ii fr0.
portionem ci'
gmtionif.

ferfeEiumt
quod generti^
repoteflftbi
fimile, exfO''
nitur.

Sin^uhrium
cognitto quO'
modo profrin
fenfuii

Qu^ftio X.

5SI

K^NNOT. MAVRITIL

SEquirur quarftio dccima & vltima huius primi
in qua difputatur ctiam problema (atis diffici-
le , de comparationc magis & minus vm'uerfa-
lium,in prioritatc& diflScultatc cognofcendi, fed
Do<9torisTentenria ^ris clara cft , & videatur al-
tius }.dift.i.q.i.& aliqualiter inferius iny.

Opiniones , quas tangit ibi de cognitione fin-
gularis,patebuntinfra, in 7.q.i4.& 15.

Non fiuit corre£rioncs in litera notabiles. Sed
aduertc ad illud, quod dicit comparando inter (e
fingularia magis & minus vniucnalis , qu6d fin-
gulare, vidclicet magis, prius intelligitur, & quia

videtur repugnare his qua; didt in primo loco
pracallegato. Ad quod dices, ficut ibi, foluendo
obie^ones , dicit ad argumentum faiflum ex
experimento,Auic. &c. vel confidera altius, quia
{atis dubium, & difficile.

Aduertcquod duo notanda incidentaliter ibi;
«^^«CTn^«<f/?««»»f induftapoficntaifignari Ex-
tra,(c<i eft dodlrina fingubris,; idco lcgantur,&c.

Opinioncs cxtremaj in hac matcriaiuntTheo-
logorum, & aliorum pUirium antiquorum , aflc-
rentiura magis vniueriale primrv cognofci , &
Nominaiium, dicenrium fingulare efie tale. Sco-
tus videtur medium tenere,(cd vt a principio no-
raui,multum in his quiftionibus imitatur anti-
quos & problemadcc incedic.

LIBER SECVNDVS.

Ic Liber eiiam adproatmium ^Siarc-uidetur^^^t colligitur ex^
iAriJl.lib.i.tex.t. '-vbi referensfe adhic di6ia, in iisjinquit, quar
proocmij loco didba funt; agit de diffcultatenjeritatt^ inda-
■^andiy ^ quis modus in hoc tenendud^O* quoprincipio Titerdum.
DoSior fex quajiiones 'VtUtJJimas circa ijia diSputat, inquibus
multa habetfitu dignijjlma , Theologis, ^ Philofephisjummene-
cejfarta, maximajuhtilitate traSiata,

AmtHMdtft
t»bul» r»f».

Quarc fic fc vidctur haberc, vtproucr-

bialitcr dicimus : in foribus quis

dclinquct ? tex. com. i .

Q^V i£ S T I O I.

Vtrum frimAprincipUJint naturatiter notd.

Arift. hic emp.i. CommcQat. ibid.camment.i. D. Thom.
X. A/et.US.i.Yhn(ii. t. AfW.^.it «rr.i.^t. ^. Metq.6.
turt.^. Fonf. 1. Met.ctf t. Suar. difp.i.M.et.fea.^Hrxa.
difjf.^JMet.fea 3. Mcuriflc 1. Met.c«f.i.^.t. Vidc Sco-
tum i.dijt.i.q.4.(jydili.}9.

QVod fic : Commentator i . Metaph. com.i.
fuper illud : NmB,m ignoritt locum ianud in
domo , dicit quod prima principia fimt nobis na-
turaliter cognita in quolibet gencre entium.Item,
fimt cognita a nobis non per inaenrionem , nec
per do^'nam ; ergo naturaliter : quia non funt
plures modi cognoicendi. Probario affumpri :
quia omne cognitum per dodlrinam , vel per in-
uentionem , cognofcitur per aliud prius notum,
i.Pofteriorum,tx.i.iedprimis principiis nihil eft
prius.

Ad oppofimm Philofbphus j.dc Anima,t.c, 14.
Amma de fe eft ficut tjuddam tabula rafa , vel
nuda , in qu4 nihil depingitur ; crgo fecimdura
fc , & per naturam fuam non habet aliquam co-
gniuonem.

SCHOLIVM L

P R I M A principia modo moueant fenfut ad
terminorum apprehenJionem,funt naturaliter netay
itavt circa ea errari nonpoffit , de cjuo vide Do^
Borem i.d.^.q. ^ a. i. num. 8. Adde iudicium,
feu compofitionem de his effe certam , licet appre-
henfionem terminorum acciperet inteUeElM a fenfi-
hui erramihus , vtihi hahet DoQor, dc quofupra

Dicendum qucSd non habet aliquam cognitio- ^

nem naturalem, feamdiim naturam fiiam, neque
fimplicium , neque complexonim , quia omnis
noftra cognitio ortum habet ex fcnfa. Primo
enim mouetur fenfiis ab aliquo fimplici , non
complexo, & a fenfa moto, mouetur intcUedlus,
& intelligit fimplicia , quod eft primus aftns
intelle<^s : deinde poft apprehenfionera fim-
plicium , (equitur alins a^s , qui eft com-
ponere fimplicia ad inuicem ; poft ilbm autcm
compofirioriem , habet intellcdlus ex lumine na-
turali, qu6d afientiat illi veritari complexorura, fi
illud complexum fit principium primum.

Ad Commentatprem tlicendum , quod pro
tanto dicuntur nobis naturaliter nota , fiue co-
gnita:quia pras(ciu compofitione fimpliciura
terminorum , ftatim ex lumine naturali , intelle-
dlus acquidfirit , veladhsret illi veritari ; tamcn
cognitio terminorum acquiritur ex fcnfibilibus,
& ifte intcUe^s dicitur habitus principiorum, Htbitmpri».
quo adhzret primis principiis. Ad aliiid : cogni- ">*«'«^^
rio prindpiorum quantumad fimplicia acquiri- '-^'
tur ex fenfibilibus. £t ad illud quod ailuminir

quod

552-

Lib. II.

Metaph.

Cegnitio
frincipiarum
tx ftnfibiU-
biM,

frin^Mprin'
fipia a nemi-
pc ntgMttHr.

qu6d non acquiritur per inucntionem , nec per
dodlrinam. Dicendum, quod illa diuidunt acqui-
fitioncm fcientix, qus eft per prius notum , non
intelledus , qoi eft habitus principiorum. Con-
tra refponfionem ad primum : fi homo ex lumi-
ne naturali aftcntit veritati principiorum , tunc
omnes homines xqualiter a(Ientirent:quia quod
confequitur hominem , vel intclle£tum noftrum,
iecundum naturam fuani , illudasqualiterreperi-
tuE in omnibus habentibus intelleftum, quod eft
eontra Commentatorem fuper ^.Phyficin princ.
vbi dicit , qu6d aliqui propter confiietudinem
negauerunt prima principia : & exemplificat de
Chriftianis.qui negant illud principium de nihilo
nihilfit. Ad hoc dicendum, qu6d ratio illa pro-
cedit de principiis fimpliciter primis : cuiufinodi
funt , Impojjihile eft idemfimul ejfe & no» ejfe , &
Onfne totum eft maiu* Jua parte , & huiufmodi,
circaquae impoflibileeft errare (ecundum Philo-
fbphum in ^.huius, t.com.8.nonautem procedit
de principiis , quae pofiunt efie conclufiones re-
fpecStu principiorum primorum : talibus cnim
poteft vnus homo afientire magis , quam alius,
inquantum aflcntire talibus fubeft imperio vo-
iuntatis , visa connexione iftorum ad primaprin-
cipia.

■ SCHOLIVM n.

^ P o N I T oSio dHbiafatts acuta, circn materiam
huiut quafttonu , ad quit refpondet Mauritius in
fua annotatione bremter,& doEle.yideq.i.l.6.vbit
dr in noftru notUfere omnia hac fufius explican-
tur. V%de etiam expofitionem DoHoria ad textum
huiui qu*ftionis prafixum.

Hic ponuntur multa dubia. Primum , fi ille
afienfus fit alius adtus intelle6bus , quam appre-
henfio ? Auiccnna enim in principio Logicae fuae
videtur fiimere pro eodem ajfenfum, Scfcire. Se-
cundum , fi ille aflenfus fit ab intelleftu agente
clicitiue, qui ponitur lumen intcUedtualc ? Ter-
tium , fi adhaefionis conclufionis formale princi-
pium, fit fdem quod adhaefionis principij? Quar-
tum, vtrum habitus principij,qui dicitur intellc-
<5tus , fit principium per fe apprehcnfionis , vcl
adhsfionis ? Quintum , quomodo adhaefio eft
jiaturalis, & non apprehenfio, cum adhaefio prx-
^pponat apprehenfionem ? Sextum , an compo-
pere difFerat ab apprphenfione complexi , & an
^mul fit , & an fimul cum ipfb fit apprehenfio
fimplicium, vt circa principium fimul fint quin-
que adlus , fcilicet duae apprehcnfiones fimpli-
(rium , compofitio , apprehenfio complexi , Sc
adha:fio ? quaerc alibi hxc. Septimum, fi intclle-
^us eft aftentire & diflentire : quare non deleda-
ri & triftari ? 0£tauum , quare fimpUcium eft
rantum apprehenfio , & non aflentitur eis , nec
diflentitur ? Ex hoc forte patet quomodo cft vc-
Xum in compofitione & diuifionc , 5c non in fim-
plicibus.

ANNOT. MAVRiril.

Clrca primam quaiftioncm z. lib.de naturali-
tatc cognitionis ptimorum principiorum,&
orirur ex t.com. i. Aduerte primo , qu6d princi-
pia prima complexa funtinmuItiplicidifTercn-

tia, vt habetur i . Pofter.t.c.6. & in libello Boiftij
de Hebdomadibus ad loannem Diaconum , &
alibi faepc : hic cnifn vidctur loqui de fimplicitgr
primisjvcl maximc notis , faltcm cx terminis ap-
prehcnfis.

Et non cadit aliqua corrcdtio in quaefb*onem.
Nam fentenria Dodoris cftclara, tenendo par-
tem ncgatiuam ; licet cautc exponendo poflet
afiirmatiua teneri ex di6tis cius , & aliorum ;
qua:rantur Albertus , loanncs landunus , & alij
anriqui, & modemi hlc. Vide hunc j. diftin.pri-
mi, quaeft.4.& q.i.& 5.proIogi.& 4;.diftin.4.q.}.
& i4.di.5.& alibi facpe, vt propofitum alrius elu-
cefcat.

Ad finem quaeftionis mouet o£to dubia ; &
non foluit : & totum ooflet aflignari Extra , fed
quia funt notanda fubtilia & finguIarifHma, le-
gantur. Et brcuitcr pro nunc ad fingula refpon-
dctur,faIuo femper meliori iudicio. Ad primum,
potcft conccdi pars affirmatiua ; vt patet ex dodri-
na Arift.4. Mctaphyficae,& huius hic, & fiipri q.
4. 5 . diftin. primi , vbi prius. Prior enim eftap-
prehcnfio terminorum , quam aflenfiis. Ad illud
didtum Auicennae poteft dici , qu6d loquitur de
fcire impropric.

Ad fccundum poteft dici , quod eft intellcdlus
pofTibilis talis affenfiis, licct ifte videatur dubius
vbique in hoc problematc, vt 5.dift.primi,q.7.&
1 j. q. Quodlibcrij& alibi faepe : fed magis placec
ad mentem Ariftotclis , & fecundum veritatem,
illa pars,qua: ponit omnem clicitioncm efle intel-
<Stus poflibilis.

Ad tertium pofTct dici, quod fic, licet refpcitu
vnius , vt principij principaliter , & refpe<5tu
altetius , vt conclufionis fecundari6 : veritas
cnim, fcueuidcntia principij & conclufionis , vc
8. diftin. primi , q. nnali , habet iftc , non difFe-
runt, nia ficut pars & totum. Sed qui po-
neret habitus principiorum , & conclunonurri,
efle principia formalia talia ; alitcr habcret
refpondere. Scd tunc dubium eflet de prin-
cipio formali primae adhsfionis huius & il-
lius; nam priufquam generatur talis habitus,fit
aflenfus & adhaeuo. Si etiam ponatur tale prin-
cipium lumen naturale intelledlus, patet quid
diccndum.

Ad quartum , poflet dici quod non ; maximc
apprchenfionis , nec ctiam adhsfionis , faltcm
primae : fed an apprehenfionis , vcl adhaefio-
nis conclufionis difpofitiue , vel formaliter, con-
fidera.

Adquintum poteft dici,qu6d non inconuenit
pofterius cfle naturale , & prius liberum, feu vio-
lcntum. Exemplum primi de igne , naturaliter
comburcntc , cuius approximatio ad lignum ne-
ceflario praefuppofita, eft merc libera. Excmplura
fecundi de graui pofito violentcr furfiim, narura-
litcr tamen moto dcorfum. Sed licet hoc fit pro-
babiliter di6tum , poflet tamcn dici quod vtrun-
que eft naturale , licct vario modo , vt patetfpc-
ciilanti.

Ad fextum poteft concedi , quod fant diucrfi
a£tus illi quinquc, de quibus loquitur , licet No-
minales aliicr fentiant. Sed an fint fimul , bona
difficultas cft ; & fatis probabihter dicirur , qu6d
fic, maximc loquendo do principio, fecus dc ah'is
complcxis : fed videtur communis fententia hu-
ius Doctoris , qu6d non pofTuntcfle plures adus
pcrfedli in intellcdu fimul. Poiler concedi fbrtc
qu6d hoc verum eft de adibuseiufdem racionis ;

licit

Quxaio III.

licct etiam ie illis fit difficulras. Brcuiter poflct
dici, quod hoc maxiine verum efl: de adlibus ob-
kclorum difparatorum , quorum vnum non in-
cluditnr in alio , nec intcilechis vnius dcpendct
ex intellcdu altcrius : mod6 intellecfhis comple-
xi hic dependet cx incomplexi notitia , & con-
clufionis cx prsmiira,& fimiliter dc aflenfu &c.
Scd alia via poflet fuftineri probabiliter : cura
omne noft^rum. intelligerc fit cum continuo &
rcmpore , vt liabet Philofbphus in dc Meraoria
& Rcrainifccntia:nullum igitur inconucnicns (i
ponantur huiufrnodi a(fhis, ordine quodara tem-
poris.licct fortc impcrccptibiIis,proptcrconnc-
xionem eorum. Et quod ibi addit Do€lor, <}iure
alihi hoc &c.Vide q.collationum,(ed non fempcr
ad (iia } (cd ad alios fe remittit. Vide curiosc ad
h.xc Gcrardum Odonis, lupcr i. Ethic. lcdionc
1 1 . q.i . qusrc etiam fupcr lib. de Anima quara-
plures,vt expcdit.

Ad {eptimum potcft dici quod dcleftatio &
dolor , gaudium & triftitia funt paflSones appc-
titus fcnfitiui&intellediui ; vt habet videri lo.
Ethic.&in 3.dift.iy.prxfupponunttamen adiio-
iicm cognitius.vnde 6. Ethiccap.^.Quod eftin
njente afHrmatio & ncgatio, hoc in appetitu cft
profecutio& fuga:vcrius cnim dicitur voluntas
confentire , vcl profequi quara aflentire , Hcet
Poclor iftcin i.dift. i.qua:ft.'j. ponatdupHcem
aflenfum intellcchis , & dupliccra voluntatis : &
fecundura illa verba poflet dici hic,qu6d allcnfus
& delcdario funt in codcm , puta in voluntatc
licct non in intelledhunifi idenricc.

Ad o<2auum facilis eft folutio,quia aflcnfus eft
veritatis complex<E foliam , qujc habet eflc in
compofirionc,& diuifloncjvel fi incoplcxae , non
camen vt talis. De quo vide infrk in 6. q. j. vbi
fore omnia ifla dubia pofrunt fblui in mirabili
digrcflu,quem facit vltra ingcnium,dicimne An-
gclicum-faltcm ccnc humanum, vide ibi.

Porfan auccm & difficultate duobus

modis cxiftcnte non in rebus,

fed in nobis eft cius caufa,

Text.com. i .

CLViESTIO II.

Vtrum diffculttts intelligendi fit ex parte
itttelleSftta vel rerum cognofeibilium ?

Arift. 1. Met.c.i, ^ lihtAe*p.% ■ ^\hcii.i. Met.e.x. Alcn.
ibidemcaf.i. textu.i.D.Thom. leS.i. Ant.Andr.^.i.
"iXxa^nz. Hiufl.i.Mrt. } . Fonrec.cii^. \.q.\ .feB.%. Suar.
diff^.Met.fe3.i. Haiad.d:f^.7.Met.feah.- Mcuri/Te
x.Met.t.i. q.y.

QVod cx pane renun,probario : res funt co-
gnofcibilcs inquantum funt in a(fh],& ccr-
tae infe,& dcterminatae,cx 9. huius, cap.vlt.text.
com.i I . & fcq. fed muha: funt res de fe potcnria-
les,vt nsatetiajincertacjVt motus,& tcmpusjinde-
tcrminatac, vt infinitum ; ergo difficultas intcUi-'
gcndi talcs rcs, cft ex panc rcrum , non cx partc
intclle^s nofhi. Confirmarur ifla rario per
Commentatorem i. Metaph. fccundum ttanfla-
tioncm fuam , Cora. x. qui dicit qu6d difficultas
intelligcndi formas nuteriales , eft ex pane ip-
farum formaaim , non ex parte noftra. Itcm,
quando materia eft fumme difpofita ad fufcep-
tioncm formi, non cft difficultas cx panc tiutC'
Setti Oper. tm. IK

553

riae recipiendi formam , CicMt patct dc luminc in
medio;quia enim medium cft fummc difpofitiun,
quantum eft de fe,ide6 difficultas non eft ex par-
te medij rccipiendi formam,fcdintclle<2;useftdc
fc fumme difpofitus ad cognofccndura res , quia
ibi non eft nifi fbla priuatio cognitionis:n6 cnim
cft ibi aliquod contrarium cognitioni rcrumiquia
fi fic , in panc intcllc<ftiua poiret efle alteratio,
quod ncgatPhilofbphus y.Phyficor.t.c.io. Itcm,
difficultas non eft cx parte intcllc<flus cognof-
cendi , vcl intclligcndi excellentia intelligibilia:
ficut ex panc fcnfus fcntiendi exccllentia fcnfibi-
lia,quia intcIlctShis non corrumpitur ex exccllen-
ti inrelligibiir; fcd habilitatur ad intclligcndum,
quia noneft virtus organicaex ^.dc Anima:tcxr.
com.7.67.& 68.i.de Anima. text.com.i j 3. fenfus
vcro corrumpitur cx excellenria fenfibilis , quia
eft virtus organica ; ergo &c. Ad oppofitum cft
Philofbph.in z.huius,cap.i. tcxt.commcnt.i.non
cftin rebus difficultaris caufa , fed in nobis :fi~
CM ny^icor/Kum oculi *d lumen diei , &c. fic
Mmmt. mfirt. intelleSui ad ea qutfiim manifefitf-
fima naturt.

S C H O L I V M.

Resolvitvr W tjutfiio in ejUdfiiorie
JeijHentinum. i6. & ar^umenta htcfofita ibifol-
uuntur anum.ij.

Sicuccnim ny<^icoracum oculi adlucem

diei fefe habent : fic & animx no-

ftrz intclledus ad ca qua; func

omnium naturz manife-

f^iflima. /.r. I .

QViESTIO in.

Vtrum fubstantid immateriales fofint in-

telligi 4 nobis fecundum fuas quidi-

tatesfro hocjiatu ?

Arift. hicc*f.l.O-Ub.9.caf.i t. & lib.n. f«^.7./V W.j.
de Anim» ctf.f. Auerrocs ibidem. D.Thom. i .^.^. 1 1.
»rt. ii.(y tfHtfl.%%. »rt.i. Caict.i Yctni: iniifdtmU-
cii. Caprcol. i.difl. i qHt.fl. 1. l-onfeca 1. Met.cAf.i..
if.x.fea.i. ^ fex fequtnt. Suil. diff. ^0. MetfiH.ix.
Vide Scotum in i . difl. i-q.l.

QVbd fic : quia dicit C6racntator hic Com-
mcnt.i. hocfcilicctcxcmplum Ariftetelis,
non demonfhat rcs abfh-adas intclligcrc , nobis
elfc impoflibile, ficut infpicerc Solera cft impof^
fibilcvefpcrrilioni:quiafi ita cflct, ociosc cgiflet
narura,quia feciflet quod in fc naturalitcr cft in-
tcIle<5hmi,non intelle^m ab aIio,ficut fi feciftec
Solem non comprehcnfiim ab aliqno vifu. Item,
inteIle<^snofternihiI inrclligit nififub rarione
immaterialis 4.de Anima;text.c.4.& ii. crgoma-
ximc intelliget fimpliciter immatcrialia:quia vbi
cft ratio formalis obie^,illud cft apprehenfibi-
bile a potcntia. Probatio anteccdcntis,quianon
oportet ponerc adhonem intelle<fhis agcnris,nifi
adhoc , vt obie<fhim materialc fiataliquo mcxk»
immateriale, vt aptum natum fit mouerc intelle-
<5him poffibilem. Itcm, Commcntator.j.de Ani-
ma,Comment. 30. & 35. recitat opinioncm
Aocmpaca: ad hoc tale;lntclle<fhis poreft abfha-
here formale i materiali:& fic <3uiditatcm mate-
rialis fubftanriz a fingularibus:fi autera in quidi.>
taie fic abfhafib , remanet aliquod matcriale,
adhuc potcft intelle<ihis" abfh-ahferc formalc
a nutcrnli , & Cc fcmpcr ; ergo tandcm deue-.
A A a niet

E X T R A.

Potentiaa-
aiua natu-
ralis no nc-
ccrtario cor-
jrefpondet
pafiiuz na-
turali. Scot.
q.i . prol. ad
j .prin. & ad
i.pro opin.

Cigtthu /v*
tuittu» ^
0hjlr»iliu/t
fpeiie liifff
ftiat.

554 Lib. II.

nict ad quiditatem fimpliciterimmaterialem, &
hanc cognofcct : quia hanc abftraxit i fingulari-
bus } ergo &c. Ircm , multa dcmonftrantur a
Philophis de fiibftantiis feparatis : putainii.
huius, t.c.jo.56.j9.fi.48.deDeo,qu6dfitfcmpi-
temum , quod mouet ficut appetibile non mo-
tum , qu6d eft vita , qu6d femper iSta. intcUigit,
qu6d (eipfum intelligit tanquam primum obic-
^um &:c. ibi & alibi,& ibi dc numero Intcllige-
tiarum iuxta numcrum orbium, quos mouent:de
fubiecfto autcm dcmonftrationis oportct praco-
gnofirere quid cft,ex i . Poftcr. tcxt. commcnt. 2.
ergo quiditatcs omniura iftorum cognouerunt
PhilofoplM. Oppofitum vidctur in litera:tcxt.c.r.
Jkut ocului ve^ertilioBU ad lucem Sotis vel diei,
ita attinu mfira inteUeSius ad ea qutfunt mani-
feftijfima in w<«r«r4,huiufiTiodi funt fiibftantis (e-
paratz , fed primum eft impoflibile ; ergo.& fe-
cundum.

Jtem, de intelligibilitate *Dei,vel non : retjuire
poft in ^fuaftione de cognitione »wji«>w.q.vlt.huius,
Jrem,plw diftat intelligihile increatum abintelle-
Eiu creato,quaminteiligthile creatum afenfu : fed
tale intelligibile nonpoteft apprehendi afenfu;er-
go multo minits intelligibile incredtum ab intelle-
£lu. Rejponjto,verum eft in efte,non in cognofcibili-
tate,ttec inproportiane obieiii. Jtem, potentia paf-
Jiua nonfe extendit nifi ad ea, ad qudfe extendit
aBiua eiufdem generU ; igitur nec intelleBus poffi-
bilis ad ali(\ua,nifi ad ea ad qutfejxtendit intel-
le^magens , vtfaciat ea inteUigibilia , talia/unt
phantafiabilia. Reffondeo , quod maior eft falfa
depotentia aBiua,qut tantitm eft vniui, & paffi-
ua contrariorum, vt patet 11. huitts commento 19.
udliter reffondetur quod intelUgibilia fiunt per
intelUElum agentem inquantum in ipfo,vt lumine,
pojfunt fuM fpecies imprimere pojfibili ific intelli-
gentiafiunt inteUigibites, quia pojfibilis nihit reci-
peret nifiin luminejibi conriaturati , quod eft in-
telleSitu agens. Sfdiltud non fatuat intelteSlum
agentem habere ^Elionem circa fubfiantiasfepara-
ta4,fiue intelligentias\fed circa imeUeEium poffibi-
lem quifpecies earum non poteft recipere nifiinta-
lilumine. j4titer refpondetur quod intelle^tu pof-
fihiliiin a£iu,non dicitur amptius paffiuuj , & vt
fatlui in aBu circa effeElum qturit cognitionem
tftorum. Jtem arguitur quodfific , homo tunc na-
turattter pojfet attingeread beatitudinem.Refpon-
Jio ad hoc pafet ex folutione qut, habetur injrkf
quia heatitudo habet t^iftfinem qua eft inteileBiOy
Vt intuitiua,non quacunque.

Contra h6c:eiujdem potentit circa idem obiej
Eium non eft ntfi vna aEHo;ergo cognitio nofira nuc
no diffifrtab iUa viJionefpecte;& tunc quauis mi-
nits beatijimt4i,tamen beati, quiaetiam vnui bea-
ttu minus clare Deum videbit atio. Probatur pri-
ma propofitio , quiafiue aElio habeat fpeciem ab
(igente,fiue ab obieElo ,fi vtrOque eft idem,& aSlio
eriteadem infpecie. Confirmatur ex S.Metaphjf-
fic* t. c. 1 1 . & 1 1. Refponfio : quod iUa vifio dif-
fertfpecieab hac cognitioncy & cognitiofidei dif-
fert fpecie ab vtraqtte iiiarurn. Ttinc ad primam
propofitionem dtcendum , quod vera eft quando
vtrumque eft idem non fAniiim fub'teEio,fed fecun-
dum quod agit,& fecunditm quod eJiobieElum, &
eodem modofe habentiayinuicem erit vna aEliofpe-
cie. Exemplum:aqua injrigidat & humeEiat : Sol
ponftringit lutum & nongtaciem.-ignii tignumpro-
pepofitum comburit,& non renuturn ,fed fantitm

Metaph.

ealefacit. Jn cogniiiuii etiam eji variatio propter
organttm omnino indtfpofitum,vt febricitantis lin-
gMa;atiquatiter indifpofitum , vt oculus fenii;beni
difpofitum, vt oculus hominU iuuenis ; optime, vi
ecutus aquitd.;propter medium , altter videt oculus
per aerem & aquam:attter Sot videtur mane &
meridie propter medium vaporofum : propter lu-
men,attter in tumine candett, attter in tumine So-
lii,vit rfidio,propter rationem cognofcendi , atiter
per fpeciem propriam reElamWet rejlexam:htic au-
tem vifio & iUa,hahent diuerfa turnina, & diuer-
fa reprafentatiua obieEti.

SCHOLIVM I.

SvBSTANTiA s^eparatoi nonpojfe anobii
pronunc fecundum fuas quiditates intelltgi , pro-
bat dupticiter , primo , quia nihil nunc intelligi-'
mus, nifi per phantafmata , & iUtefubilantia non
faciunt phantafmata , neque ex caufis eorum pof-
funt difiinEie cognofci : ergo. Secundo adducit ad
hoc fundamentum D.Thom.x.p. q.ii. a.i. & q.
84. a. 7. ajferentis quiditatem rei materiatis ejjc
ohieEium inteUeEius noflri , qttod refutat i , dift.^.
q.^jt.^.& Qttodlth. i^.a.i.&Jiise q.i^.io. &
1 1 uie An.vbi nonnuUa circa hoc adduxi.

Refpodeturad quasftionem; quod anima con-
iundfca corpori non poteft intelligere quiditatcs
fubftantiarum feparacarum propter duo. Priraum
eft:quia fic coniuncfia nihil intelligit nifi per ab-
ftradWonera a phanrafinatibus ; fubftantia: autem
feparatx non faciunt,phantafiiia , ncc ex his qusE
faciunt pbanrafina poflLint cognof^i ; ergo &c.
Probatio primae propofitionis duplicltet : tum,
quia ixCo organo virtutis phantafticae impe-
ditur intelledus ab addifccndo incognira , & k
fpcculando cognita : hoc non videtur ; nifi quia
indiget phantafinatibus in vtraque operatione:
tum, quia dum volumus aliquid inceliigere,for-
mamus idolum in quo illud infpicimus , & 3. de
Anima , text. comment. 30. dicitur : Phan-
tafma ad intelleElum ; ficut fenfibitia adfenfum.
Secunda propoficio habetduas parces.Prima pa-
tet , cum phantafma fit motus fadus a fenfu fe-
cundum aiStum, z.de Anima text.c.i6o. fubftan-i
tia: autem feparata? non f^nt fenfibiles;ergo &c.
Secunda pars probatur dupliciter:tum,quia efFc-
d^usqui non adsquat potentiam caufa: non ducit
in cognitionem quiditatis cauf^ , fubftantis fc-
parati,fi cognofcuntur per illa qu? faciuntphan-
tafmata in nobis,tantu cognofcunttu: per huiuf^
modi,efFe<fhis quiafcilicec no sut adacquaces cau»-
fam ; ergo &c. I^rima propofirio patec,quia qni-
ditas talis caufae cxcedit talem efFe£kum:tum,quia
finiti ad infinitum nulla eft proportio : ergo nec
alicuius fenfibilis ad quiditatem Pei.Si ergo qui-
ditas Dei qui eft prima caufa efficiens non poflit
cognofci per efTedum^raulto magis nec alicuius
fubftantis feparatae quiditas , cum quaclibet alia
caufa minus caufet quam prima fccundum pro-
pofitionem primam de caufis.

Secundura principale , pro ifta pofitionc po-
nitur,qu6dquiditas fubflantiac matcrialis eft pro-
prium obiedii intelledus nofhi pofnbililis,ergo
nihil potcrit pcr fejntelliei ^ nobis:quod ncc eft
talis quiditas , nec cognolcibile pcr talem quidi-
tatcm. Primum manifeftum eft de quiditare fub-
ftantiarium matcri.ilium. Secundum proba-
tur vt prius , per non adaeqtiationem & impro-

portionera.

Variismo-
dis fit varia-
tio a£luQ in
potftiis co-
gnofcitiuis ,
cxpartc or-
gani, mcdij,
luminis, ra-
tionis co-
gnofccn^i.

4

Nihil inteU
ligimttt nifi
fer fhgntttf-
mttttt.

jMJnimM.
'Ifxtxom.66

i.de jlnimtt,
T.com.i^l.

Anejfeam
ducit in nvtl-
tiM quidittuk
ettufti

Sentetititt D.
Th.quam re~
iictt ScoJ. I,
i<3,j.}.».x.

Qu^ftio III.

5T5

portionem. Prlmum hic ainiinptum oftcndirar,
quia obiedhim proporrionarur vimiti cuius eft:
intcUedhis autem eft virtus exiftens in materia,
tamen non operatur roediante organo : ergo ob-
iedum cius erit aliquid exiftens in materia , non
taraen cognofcittir inquantum exiftcns in mate-
ria:talis eft quiditas fubftantiac materialis abftra-
€ci per inrelle^m agentem. Confitraatur hoc:
quianifi illud eftct obiedhmi intellc(fhis poflibi-
lis, non vidctur ncceflarium poncre adhoncm in-
telle^his agcnriSjcirca obicAum intclledus poC-
sibilis. Item , non videtur quibuflam qu6d aliud
pofsit conuenientius poni obietfhim.

SCHOLIVM II.

PoNVNTV R

^t

rttmetita contra

ique tPTk
conclMJionem fojitam , fMadentidfuhilafitiM fep/i-
rataifecMndum fMOt qMiditates ffro nuncpojfe a no-
ku itjteSip-

Contra ifta : prim6 contra pofitionem in fe
per quinque rationcs. Prima talis eft : Omnes ho-
mines natura fcire defiderant. i. Met. ergo maxi-
mam (cicnriam maxime dcfidcrabunt. Ita ar-
guitur in codcm primo : maxima firicnria cft cir-
ca maxime fcibilia , qu« fimt caufic primic , &
priraa principia , quia per hxc alia (ciuntur non
cconuerfb , ibidem in primo : crgo fincnria pri-
marum caufarum maximc naturalicer defiderabi-
lur ab horainc : defiderium naturalc non cft ad
irapofnbile ;. Metaph. Comment. i. timc enim
eilet fruftra : crgo &c. Itcm ro. Ethic. cap. lo.
probat PhilofophuSjquod felicicas hominis con-
fiftit in fpecularionc vcritatis:& concludit in finc
capituli , qudd fapiens erit vrique felicifllmns:
& fectmdum ipfum in 6. eiufHcm cap.S.fapicntia
cftcirca alrifllmas caufas:crgo in fpecularione al-
tifsimarum caufarum maximc confiftit felidtas
hominis, ad fdicitatem autcm,cum fit finis pro-
prius hominis, non eft impofsibile homini atrin-
gcre : quia i.huius t. com. 8. dicitur quod nuUiu
conahitur ad terminum nonfMturus venire:Sc na-
tura dcdit fibi neceftaria ad aningcndum hunc
fincm , ficut probari habct cx Commento jo.i.
Coeli & Mundi, dc ftcllis.

^ Ad iAas duas refpondctur , quod pofsibilc eft

hominem fcirc fcienriam maximc fcibilem pro

prima rationc , & fpeculari alrifllmas caufas pro

fccundajion tamcn in hac vita,fiait omnes defi-

derant bcaritudinem fccundum Aug. 13. dcTrin.

C.3. ad quam non poflunt in hac vita perringcre.

_ Concra:illafelicitasdc qualoquitur Philofb-

fmtfelidtMe phus in lo. Ethic. cap. 10. haberi potcft ih hac

in ffecidMio- vita : dicit enim : J^uare erit vti^ue filicitat fpe-

nejr» hoc culatio ejuadam/iput autem erit,& pro^eritate ex~

^ *■ teriori,&oportetcorpmfanumejfe,&cibum,&re'

liquttmfamulatum exifiere, &c Certum cft hzc

non habcii nifi in vica ifta. Item,non eft certum

cx intenrione Philofbphi quod pofuerit aliquara

aliam vitam : quia in diuerfis locis,i.dc Anima.r,

C.11.& ii.huius,t.c .17. vidcrar loqui dubitaliue:

fied ccnii cft fccundum ipfum fehcitatcm efle fi-

ncm homiius , & per confequens poflibilem at-

tingircrgo hxc dcbet poni in aliquo flatu , quera

ccrnun cft ipfiim cerritudinaliter pofuifTe. Itcm,

potentia improporrionabilis alicui obieclo non

potcft,pcf aUqucm habiram fibi aducnicntcm,

<Scfti Oper. tom. IV.

An Thil. po

cognofcerc per fe illud obiedum : crgo {i potcn- Teien^ im'
ria inrcUe<fliua anima* coniun<fbc , fit impropor- pnfenienM^
rionabilisrcrgoquiditari fubftantisfcparatx, pcr ^'f"" **'
nullum habitum,quem rccipict, cum eadem ma- ^J^ r^
ncbic feparaca,potcrit fieri proponionabilis:crgo ptunieuM-
incclledtus fepararas non cognofcet fubflancias bibi.
ilks feparacas. Probacio maioris : omnis habiras
rcccpcibilis in aliqua pocentia , vel refpicit pro
obic<f^o proprio,obiedium illius potenrix,fi fufli-
cit ad elicicndum omnes adhis illius potentis in
rarione proximi principi) formalis eUciriui : auc
aliquod paniculare conrentum fub obiefto po-
tentix, ficutpatet de diucrfis habitibus potcnriac
intelle€riu2:ied nulius habitus refpiciens proob-
icGto aliqnid improporrionabilepotentiar,poterit
rccipi in tali ootcntia.

Iccm , fi incello^ts fepararas cognofcercc ah'- ®

quod obie(:^him per fe , quod modo non poceft *

cognofccre , vc quidicacem talium fubffcmriaram:
ergo non crit cadem potenria , quia eiufdem po-
tenriac eft idem obiedum,i.dc Anima. text.c.3 j.
Icem,concra pofirionem ;. fic Philofbphus in 1.
huius cext.c. 8. arguit fic -.ftfines ejfent infiniti,
nuBnm ejjet agensver intellehum.H^c confequcn-
ria non valct , nifi agens per intcllcdimi intcnde-
rct non fblum proximum finem , fed omnes fincs
cflcntialiter ordinatos : fi hic propofitio fumpta
in argumento Philofbphi eft vera , & nullum
agens per intellc(fhim intendit agcre proptcr fi-
nem,quem noncognofdt : ergo omnc agens per
intelletfhim cognofcit non folum ptoximum fi-
nem:(cd omncs fines efIcnriaIitctofdinatos,& iu
vlrimum. Si ergo non pofllt illum cognofcere,
non crit agcns pcr intcllc^him , quod eft incon-
ueniens Philofbpho. Itcm, quan6,|fic, in i.hu-
ius , tcxc commcnt. 13. arguit fic:fi caufk cflcnt
infinitaf^nihil cflet cognofcerc : & confimilem
confequcntiam facit i Jhyficorumtexc- com.jj.
concra Anaxagoram:ha:c confequentianon valct,
nifiadcognirioncm cuiufcunquc oponcrer co-
gnofcereomnes caufas cius , ergo fi non contin-
gat intelligere primam caufam , qux cft roaximc
caufa cuiuflibet cfFcdus , nulkim effe<Shim con-
ringetct cognofcete.

Item , quintb fic : veritas aut eft conformttas
rei ad proptiara mcnfuram , aut non cft finc illa:
ergo fi concingac cognofccre vcritatcm ahcuius
rci nararalis , poflibilc crit inteUigere conformi-
taccm iUius rci ad propriam mcnfuram. Iftamc-
fura eft ideain mence diuina,conformicatem au-
tem ad hanc ideam non conuenii inteUigere, nifi
hac inccUc^jCum rclario no inrcUigacuc abfbue
tcrminorcrgo fi aliqua veritas eft a nobis intelli-
gibilis : pcr confcquens & idea.Confirmaciir pcr
Aug.83. Qu2fhonum,q.46j7<»w eftverifimile,aut
nuUos fapientes fuijfe ante Platonem , oMtresqu^
Plato ideas vocauit non inteliexijfe :fi ejuidemi»
eis tanta vit conjhtuitur : vt nifi tUit intelkths
fapiens ejfe nonpoffit fecundumpriarem pofitionem.

SCHOLIVM III.

Respondbt DoSior primo argutnentit
principalibM , & poji tjuinque argumentis dd-
duilu cvntrafofitionem , (jua inctpiunt numij.
vriica folutione. Sed repltcat varie , & fubtilif-
fime contra foluticnes datat , dijputand» &nihtl
refoluendo.

■K^.

AAa

Rcfpon

556 Lib. 11.

Refpondetur ad argumenta fadka in contri-
rium principalia : & ad ifta quinquc ad primum
principale diciturjqu6d in argumcnto Commen-
tatoris eft duplcx dcfcdus. Prirao eft fallacia
Confcqucntis : non enim fcquitur, fi natura non
fcci(Tetcas imelledas a nobis ; ergo non ab ali-
<quo, fcd deftruirur antecedens. Eftetiamalius
defe£kus:fruftra enim dicitur quod ad finem or-
dinacur, & ad ipfum non ppteft attingere : ficut
habetur z. Phyfic.cap.decafu & Fortuna. text.
com. 6i. fed fubftantisc feparatae fccundum in-
telligibilitatem fiiam , non ordintntur ad in-
telledionem noftram, vt ad 'finem;ergo non funt
fruftra intelligibiles; licct a nobis non poiHnt in-
tclligi. Excmplum:Sol non eft fruftr^ vifibilis, Ci
no poflit vidcri k vcfpcnilione. Hic dicitur quod
intentio Commentatoris noncft , quod fubftan-
tia: ifts non fint nobis cognofcibilcs , quantura
eft ex parte earum,& hoc probat rario fiia , quia
tunc natura fecillet eas intcUigibilcs , quantiim
eft ex parte earutn , & tamen nobis non intelligi-
biles,quantum eft ex parte fui;ergo fruftri.

Contra hoc cft litcra Commcntatoris prius
allegata non impojfibile nohis &c. ficut impojfibtU
itjivefperttliomvidere Solem : fed non eft impof-
fibileei quantura eft cx partcSolis, fcd quantum
eft ex parte fuirergo cx alia pane non cft irapofli-
bile nobis , cx parte noftra : alioquin fimpliciter
impoflibile hinc & indc. Item eft adhuc fallacia
Con(cquentis,ficut prius;non enim fcquitur,non
funt intelligibilcs, quantum cft ex pane fui a no-
bis ; ergo non funt intelligibiles ab aliquo. Rcf-
pondetur d« firuftra , quod finis carum eft , vt
quantum eft ex parte fui,fint cognofcibiles ^ no-
bis , ad concludendura fruftra oporiet haberc
quod ad hunc finem non pofllint atringere , er-
go opprrec Commehtatorem infcrrcqu6d na-
tura feciflet eas fruftra qua; funf intelligibiles,
quantiim eft ex fe nobis:tamcn qu6d non poffibi*
les intelligi,quantum eft ex fe,a nobis:fed hoc cft
inferre contradiftorium de contradidorio, quoi
pon potcft fieri , nifi contradidio includatur in
prsmiffis.

Ad fecundum argumentum principalerefpon-

detur,qu6d non intelligicur aliquid ^ nobis, nifi

fiib ratione immatcrialis,hoc cft confiderati non

vtin matcria,quod tamen cjciftit in materia,ficut

dicit pofitio de obiedo intelledus nofW. Ad ter-

tium fecundum vnum modum,abftra6lio non eft

ab aliquo intellefto in a(Sha,(cd tantum ab aliquo

exiftentc in virtute phantaftica.

AhHm^Mm Contri : faltem intellcdtus refoluit cau-

tiufdim rn- fita in incaufata,compofitiora in fimpliciora , vt

tknis cum iu manifcftum eft de diffinito & parribus diffini-

sqtubMab- lionis : fic crgo abftrahit immaterialc a ma-

' ''"'^' teriali , pcr refolutionem fi dcbeat dici abftra-

Oio.

Rclpondcturidco aliter , qu6d quanturacun-
quc abftrahitur illud quod cft immaterialc in
quiditatc fubftantiae fenfibilis ,i materiali abftra-
^um fcmpcr cft eiufHem fpccici cum fingulari-
busjkquibus abftrahitur,& per confequens nun-
quamdcucnitur ad quiditatcmfubftaniiie imma-
terialis,fed tantum ad quiditacem fubftanriae,qna*
eft in materia , non tamcn confiderataE vt cfl in
materia. Ad quarmm qu6d non demonftramus
gliqua de fubftantiisfeparatis:nifi ^uia fcilicetper
(tffedus , & in tali demonftrarionc non oportet
fubic(5fcum efleprxcognitum,^»«i eJi:Ccd tantura
jn dcmonftrationc^ro^r^ ^m^.

Metaph.

1«

Ad alias quinquc rariOncs contra pofitionem,^ 1 1

refpondetur,qu6d vel concludunt qiiod cognof- •^»*'' «'w»*-
fcimusdefubftanriisfeparacis,quiafunc, vcl in- ^/t!,'"' ^
quantum funt cauf? iftorum infcriorum:non au- fJ^^l^nU
tem propter tjHid,cum effedus deficicns non fuf- fi,qtu*.
ficiat , vt pcr ipfum cognofcatur quid eft caufi.
Vcl alitcr rcfponderur, quod nos cognofcimus
de eisquid non funt,quia fcilicet non umt aliqua
iftorum inferiorum propcer hoc quod cognoki-
mus ipfas elle excellentes caufas refpedu horura.
Contra iftas refponfioncs fimul. Prim6 fic
fecundiun Philofbphum 4.huius:texcxora.i8.ra-
tioquam fignificat nomeneft diffiniuo:diffinitio
exprimit quid eft effe rei;ergo vbicunquc intelli-
gimus rationcm.quam fignificat nomen, ibi pof^
lumus intclligcrc quid cftres;fed vbicunqueim-
ponimus nomen ad fignificandum , ibi pollumus
intelligere rationem quam fignificat noraen:nul-
lus cnim fignificat per vocem quod non intelli-
git : fubftantiis aucem feparacis imponimus no-
mina propric fignificaciua ipfarum ; ergo &c.
Vlcimum afTumptum pacec , quia de nullo func
vera illa,qu2 de Deo affirmamus,nifi dcillafub-
flancia feparata cui hoc nomen imponitur.

Contra primam refponfioncm fic t. Pofter. i*
cap.6. tcxt.c.8. fecundum*expofitores antiquos.
Jterum autem Jpeculandum , vbi tra(Sbit Philofb-
phus de cognitione, quid eft,&cfi efi, dicit qu6d
quando cognofcicur , cjuia efi , \elfiefi , pcr fe;
tunc cognofcicur ^ttid efi : quandoaucem jfi efi,
cognofcicur per accidens , necefle eft nuUo mo-
do fc haberc ad quid efi ; quia ncque , ^uia efi;
fcimus. Quafi dicat fecundiim cogmtioncra pet
accidens,nec cognofcimus <juid efi , nec <juia efi:
& fubdit paulo poA:.QuorumcHme]ue quia eft ha-
bemta, quid eHfactle efi hahire : quare quemad-
modum habemuf ,qui3. ed : fic habemti & ad quid
efi:ergo cum de fubftatiis fcpararis cognofcamus,
fi efi : non tamen per accidens, quia hoc non eft
cognofccre ^uia f^;fequicur,qu6d de ipfis pofTu-
mus cognofcCre <^uid eft : maximc de Deo vbi
vtrumquc idcm eft , {fuid efi fciUcet & <juia efi.
Item vldm.cap.9. Metaphyficae. Vult quod circa
incompofita non cft decipi,fed aut touattingcn-
tur,& eft fcientia ; aut nihil de illis attingitur, 8c
eft ignorantia, non dcceprio. Item efle ineft im- ^"'^fi^^fj*-^
mediacc quidicacijconxmergocum cognolcimus „>j,
efle ineflc quiditaci ipfarum fccundum ipfos ; &
non contingat inccUigere compoficionem nifi
cognitis extremis , quia fecundum Philofb-
phum. I. Perihermenias, cap. deverbo. Ejfe
fignificat quandam compofitionem quam ftne
compofitis non eft intelligere ; ergo fcquirur
de neceffitatc quod cognofcimus quiditates ipfa-
rum.

Itcm , omni propofitionc negatiua , prior eft ij

affirmatiua.z.Perihermenias,c. dc vlt.t.c.i6. Hacc
enim "Bonum nm eft malum , eft vera : quia hasc
affirmatiua prior.cft vera,fcilicct "Bonum eft bonii.
Et PhiIofbp.4.huius i.cap.quod inci^ix.: AmpliHS
fi eontradiitione notior vticjue erit diBio cjuam op-
fofita negatioyergo fi cognofcatur dc Angelo quid
non cft : oportct praccognofcere quid eft. Itemj
contra primum fundamentum dc phantafmatc:
tunc non eflct intcUedlus fuperiorpotentiaphan'-
taftica,quia habercnt idem obiedum primura, &
a:qualiacontines:Itcm,autintelIigit opiftio quod
nihil iiitclltgimus , nifi cuius cognitioncm acei-
pimus k Pnantafmatibus , & tunc ftat qu6d
de fubftantii^ feparatis poflumus cognofccrc

q^iiid

Qu^ftio I.

J4

qiiM fum , ficut poftea probatur : aut inreUigit
quod nihil intelligimus,hJfi cnius fpedcs fccun-
«4um fc prius fuerit in pbanta/ia : & tunc contra
hoc fcquitur , quod nihil per fe cflct intelliei-
bilc-, niil per fc feniibile , quia nihil aliud hi-
cit propriam fpccicm in phantafiajquod cft con-
ttaeos.

Itcm , multas quiditatcs rerum intcUigit ani-
ma, quae non faciunt ipeciera propriam in phan-
tafia,fcilicet incorporeum , vt anima ie ipum &
potentias animi , Sc fecundas intentioncs : pro-
batio primi , fecundum Boctium de hebdom.
J^erfe nAum eji fapUntibut incorporea non ejfs in
ioco:non autem omnibus,<juid termini nonfunt no-
tt omnibui. Probatio (ecundi : Philofophus i. de
Anima text.com. <f. diffinit animarruquod non cC-
fet nifi cognofcendo ejuid <r^,ipfius.

Ad quod poflet dici qu6d non diffinitiit pro-
pric, fed per fubiaftum. Contrsualiquid ponitur
iu diffinitionc cius fcilicet quod cft a^s,& hu-
iufmodi,quac non cadunt fub fenfu , nec faciunt
fpecicm in virtutc phantaftica.De potcntiis patet
quod intelledus poflibilis cognofcit fe ficut alia.
Ad hoc dicitur , quod vcrum eft,quia per fpe-
ciem aliorum,non per quiditatem. Contra : quo-
modo inteUigitur intelledus agens , qui non re-
cipit fpccicm.ncc cft in achiper aliquam fpcciem
receptam ? Item,refponfio dicit falfiim , quia co-
gnofcere inteUedum pofEbilcm per fpeciem la-
pidis quac accidit fibi , non eft cognofcere eum:
cum illa nunquam poffit diredc repraefentare
aUquid , nifi lapidis cuius cft , ficut cognofccre
Corifcum inquantum venicns fblum , cum vc-
nientia accidat fibi Jequitur quod non cognofco
ipfum fimpUcitcr. Item dc habitibus patetquod
per intcUeihim , qui eft habims principiorum,
quo potefthoraoadhsErerc primis principiis:ctia
poteft fcire fe adhaerere. Itcm pcr fcientiara fint
fc cognofirere conclufionera per caufas. Item pa-
tet de adibus : qiua notior efl diledtio, quam illc
quidiligit fecundim Auguft. Item reflcxio fit fu-
per a(5lum intcUedus non iraaginabUem.

Item Augufi. ad Nebridium de tternitate &
, fimiliter fuper Gin. 4. cap. i^.de intelle^tione fe-
narij , tfuare intabulU , & de beatitudine cjudre
i^.de Trinitate ^. & de Anima qu4t debe{fefe-
cemereavhantafmatibMiVtfe intelligat lo.Trin.
io. Reff(mfio:debet fefecernere in ratione intelle-
Si, vt non credatfe phantajma., Similiter in ra-
tione principij tnteliigendt primo quod fcilicet
fhantafma non eji principium intelligendi pri-
mo animam,<]uia tu»c anima ejfet corpm ,fed non
debetfe fecernere aphantafmate in ratione princi-
fij intelligendi ex confequenti,& ailu reflexo,vnde
ihtdem dtcit de phantafmateihoc fe putat ejfe,fine
quo fe non peteft cogitare. Jfto ettammodo refpon-
dttur vbicjue ad Auguftinum de fecernendo &
4bftrahendo aphantajmate , ficut ettam de intel-
lelhonefenar)) & vnitate , qua non inteHiguntur
fine phantafmattbue corporum : tamen inteUeRui
fecernit quod phantafmata non funt per fe iilo-
rum;vnde iUa negatiue intelUgit jfic de aternitate.
Similiter quando dicit quod imagines corporum
funt caufa deceptionis & erroru &c. Intelligen-
dum eft fi credatur fpirituale , intelligendum ejfe
frimo reprafentatiem per ifta,vel idem iUis.Contra
hocvidetur manifeftare i^.fciltcetfenon cogita-
rfper imaginabile figmentum : fed qtudam tnte-
riore vera prafentta. Non enim ilti quicquam e^
ffiffam refrdfentans,

Scoti Opcr. lom. I V.

SS7

Itera de intentionibus fecondis eft hoc certum
quod ccnifErae diffiniuntur.

S C H O L I VM IV.

R E F V T A T ofinionem D.Tnomjenentis qui-
ditatem rei matertalii ejfe obieQum intelle^Hi. De
quofuse agtt Schol.ixttatii.

De fecunda propofitionc pro opinionc qu6d
quiditas fubflanti* matcrialis eft per fe obie-
€tam , patct quod hoc eft falfum , fi obicdum fit
illud priraura , fub ratione cuius omnia intclli-
guntur : quia probatum eft multa alia per fc in-
tcUigi a nobis , & fecundum quiditatcm fium,
quomm nuUum eft quiditas fubflanris materia-
lis. Si autcm accipitur primum pro co quodpri-
mo tcmpore inteUigitur , patet qu6d hoceft fal-
fum j fed Ula priiis inteUiguntur , qux priusfen-
tiuntur,cuiufmodi funt accidentia. Item fi quidi-
tas fubftantiz matcrialis eflct pct fe primum ob-
ie^um intcUc€his noftri , proptcr proporrioncm
obifcdi ad virtutem, ciira intelledus Angcli , fe-
cundum ipfos , non fit virtus in corporc ; fequi-
tur quod Angelus non cognofccrct quiditatera
fubflanria: matcriaUs , quac cft in raateria. Itcra,
tunc non cognofceret inicUcdus nofter quidi-
latcm rofae, rofa non exiftcnte , cum taUs quidi-
tasnon fit tuncin rruteria. Itcm,Auicenna i.Mc-
taph.c.j. ens & res & huiufmodi funt cjtu frima
imfrejftone imfrimuntur ia antma : qux tamen
non funtquiditatcsmaterialesJtcm y.huius t.c.4.
probat Philofbphus qudd fubfbntia cft prius co-
gnirionchoc nonintelUgimr de primitatecxccu-
tionis, fcd dienitaris : quia fciliccteft perfedifli-
mum cognofcibile fccundum ipfum ibiicrgo fub-
ftanria eft maximc proprium obie<ftum.Loquitur
autem ibi dc fubftantia in communi , provt cft
vnum dcccra Gcnerum , provt patct cx intenrio-
nc cius in 7. in principio.

Item aliquando dicit Thom. venim eflc pro-
prium obio^m intcUc^s,co quod fic fc habet
ad inteUedura,ficut bonura ad voluntafcra:Item,
quandoque ponitur vniuerfale elle obicdlBm, fi-
cut in 1. de Anima , tcxt. com. Go.Jingttlare dum
fentttur,vmuerfale dum intelligitur. Refpondeo,
licet vniuerfale fit propria paffio obiedi inteUe-
<5l:us,nontame eft obie6hmi,ficut nec vifibilc vi-
fusjfcd color. Sed ad hoc alitcr potcft dici,qu6d
nec cft cius propria paffio^fcd omncs auchjritatcs
intcUiguntur, quia in hoc excedit intcUcdhis fen-
fum.idco in hoc cft difFerentia. Ad iUud crgo de
proponionc inter obicdhim & potcntiam, diten-
dum , qu6d non requiritur proponio in cflcntia,
nec in modo eflendi,fed ncc in natura ; tunc ocu-
lus corporalis corruptibiU.s quomodo viderct So-
lcm incorruptibilem?& quare ftclla,vcl Lunanon
cognofcitSolcm?& quomodo Angclus cognofcit
quiditatcm corporcam ? & quomodo intellcftus
noftcr quiditatcra non exiftcntcra ? fed requiti-
mr proporrio motiui & mobilis. Si autcm cor-
pus poteft moucre inteUcdhim ; multo magis in-
corporcum,

SCHOLIVM V.

C06NOSCI Deum aliquo modo a nobii

frobat:primo,qMiafi nihil cognofceremus ,ntft qued

fpecies accepta per fenfus reprafentaret , neque

iffam fuiyaatuim matertalem cognofceremut.

A A a 3 hic

16

Actidemtia

prius inttUi-

fiuiditiittta
rei tnMtria-
lis nen ejjt
thitHum m-
teHecim'

CitraD.rh.

VniufTfkle no
eji tbieaum
intetteHus,
ntc tnJibH»
vijm.

pitfrtfr.
tit rt^MSTituT
i»ter fotiti£,
^ obieiiitmi
StM.x.d.i.

558

Lib. II.

Metaph.

|8

nnvuvMWWt^

§lucmtdo ex
tffeBu cogno-
fcitftr caufiii

»9

Ctgnitio fen-
fus , aliii in-
tuiiiua alia
tbfirniiiu».

Tbtmt^a

fompomt mo-
t$m nMreum.

l/UelltBio
Dei intuitiu*
impofftbilu in
vin.

Htc tertet nop dari Jpeciem propri/tm fubTtantU
pro nunc , tjuod etiam docet i . d. 3 . ^.3. num.<).&
d.xi. ij.i.num.i. &<}.!. prolog. num.ii. & ^.17.
de Anim. vhi in Comment. num.i x.rem hancfu-
fiits traEiatti. ^ecundo quia effeSliu ducit in
eognitionem cauftt , & mavu in cognitionem
primt. PofitU fex cognitiontbus c^nftenientihtti
fenfui , docet primo intelUthtm non pojfe in~
telhgere 'Deum pro nunc intuitiue .-fecundo neijuc
abHraEHue,cognitione propria, <fuia nulla cognitio
fex nHmeratarum , ^««r fenfui conuenitmt ad hoc
fe extendit , neque habet intelleiiui nifi aliasfeXt
hu proportionatas , &fmiles. Literafatis ohfcn-
raefi.

Ad quaeftionem dicendum , qu6d poteft co-
gnofci a nobis , quia 9. huius cap. vlt. text. com.
vlt.ignorantia de illis , non eft in nobis,vt ca?ci-
taSjied innon habentibus intelledum:quia fini-^
hil cognofcitur,nifi cuius eft fpecies intelligibilis
accepta per fenfus, nunquam fubftantia materia-
lis cognofcerctur , quia per {enfum non eft alia
notitia,antccon{ecrationem Hoftis & poft.Item
fi eftedtus ducit in cognitioncmcaufx^quiacau-
fa, ergo magis caufae magis. Probatur : quiama-
gis dependet abilla,cum magis fitcfficicns quarn
mediata,quiaDeus pofletfacercillud finc me-
diata cau(a,nec potcft efte fine efficicnce rcraoto,
ciim non poflit fieri fine iUo.

Contra:igitur fpecies lapidis magis reprsien-
tat Deum quam lapidem. Refpondeo argumen-
tum procedit de cognitionedifcurfiua , quas ha-
betur per hoc tantum.quia cft efTc^lus : fi autem
eft effedus , tunc fpecies iam eft principium co-
gnitionis intuitiuaE,non difcurfiuae. Item,quando
arguit ab effedu ad caufam,in quo ftatjnon in cf-
fedu, illud eft prjccifa caufa, qua immediatc in-
tcUigitur conclufio demonftrationis.

Notandum,qu6d in fenfu cft vna cognitio in-
tiiitiua, primo propria : alia prim6 & per fc pro-
pria per fpeciem, fed non intuitiua : vtrique cor-
refpondct fua cognitio per accidens , fcilicet per
priuationem cognofcibilis per fe. Exemplum
de primo : vifus videt colorem. De fecundo;
phantafia imaginatur colorem. De tcrtio : vifus
videt tenebram. De quarto : phantafia imagina-
tur tencbram. Quinta cognitio phantafiac pro-
pria , eft per conipofitionem fpecierum diucrfb-
rum fenfibilium; vt imaginado montem aiureum.
Sexta cognitio eft cognitio per accidens alicu-
ius ; vt hominis pcr figuram & colorem, &c.

In intclledu notitia vifionis vel intuitiua,quac
cft prima cognitio,non cft in via poflibilis , quia
nulla potentia referuans fpeciem, velformale
principium cognofcendi in abfentia obiedi, po-
teft fic cognolcerc , quia illa idem habet princi-
pium re pra:fente, & non prasfentc ; & coenitio
ifta intuitiua eft tantum de re pracfcntc,& fub ra-
tione praefcntis ; vnde fi vifus pollet habcrcfpc-
ciem in abfcntia obic(9d,nunquam illa fpccies ef^
fct principium intuitiuc cognofcendi. Itcm , vt
videtur,nunquam cognitione intuitiuacognofci-
lur immutabilitasalicuius. Quaere i. lib.quacft^.
Sid 6. Secunda cognitio eft accidcntium fcn/ibi-
liurtj folum , quia illa fola faciunt fpcciem in in-
tclledu,non autem fubflantix , vt patet fupra per
jllam confequentiam : fi mhil cognofcitur Scc.
Tcrtia cognitio & quarta qua: idem funt hic, eft
priuationum propriarum rerum inteUcdkarum
per Cuccics habituum, rcmoucndo,quomodo co-
goofcuntur inteUe<5tuaiiccr pciuacioncs rcrum

fenfibilium. Quinta cognitio cfj forte rcrum ^omodotiy.
feparataru, vel fiibftantiarum,qua8 cognofcnntur gnofcuntur
per hoc, quod mulca appf ehenfa fimul concipiu- f"**""**'-
tur , qu2 nufquam alibi omnia inueniuntur : fcd
propter hoc , nulla effentia fpecifica alicuius co-
gnofcitur ; nifiin vniuerfali,& forte accidcncali,
vd per fe fuperiori. Sed efTentiaE propriz fe ha-
bcnt in hac cognitione quafi fenfibilia per ac-
cidens in cognicione fenfitiua , vbi eft fextus
gradus.

Ad argumentum in oppofitii ,ficut ocultts &c. * o
Refpondeo : fimilitudo quoad impoflibilitatem
intcUigirur de notitia vifionis, quia iUa non per-
tinct ad fenfura,& forte nodkua pofliet imaginari
SoIcm,fi Deus daret fibi fpeciem. AUter pofset ^icut oculu»
dici,qu6d ficut oculus ad lumen Solis,qui necef- "'"^"* &c.
fitate fccundum totanr fiiam virtncem agit,ita in- '*'^*""""'*
teUedtlis ad cognofcendum illa,fecundum totam
rationem cognofcibilitatis;aliter non tenet fimi-^
litudo. Alitcr dicitur , quod inteUigitur de po^
tencia recipicndi propriam fpeciem obiedi , pcr
quam fit fecunda notitia ; & tunc impofsibila
vtrinque, ibi abfolutc, hic fecundum ftatum reci-

{•iendi tantum fpeciesafenfibiUbus. Alitcr intel-p
igitur de quinto gradu notitiae intelle£kus quan-
tum ad difficulcacem , non quanciim ad impofsi-
bilitatem fecundum Commentatorcm.

S C H O L I V M VI.

S o t V I T argumenta pofita num.^. (^ttatenta
probare videntur nullamnos habere poffe notttiam
de fubfiantiis feparatis y & per folutu>nes videtur
fauere fententia ponenti Jpectes proprias fubfian-
tiarumpro nunc de quo quxfi.ij. de Anim.videri
potefi , cumnofiro Commentario. Adprobandam
hancpartem,Addttctt locum comtnentatoris cttatum
q.vlt.Li. prohantem ens cjua tale , ejfe fuhieEium
intelleElus,& confe^uenter omneenspoffe ab eo in-
telligt ; occafione cuitu , dijputat de entis vniuoca-
tione de qua /.4. ciu^fi. \ . agendum erit. Afauri^
titts inftta Annotatione folutt aliquot argumenta
hicpofita contra eam. Vide Anton.Andreamhic
htc ^. 3 . cjui doBrinam 'DoBoris clariits explicat,
nihtl infuhftantia defuo addens.

Ad argumenta prima: opinionis,patct quomo-
dointcUiguturomniaper abftradlionem a phan-
tafmatibus : quia nec in tcrtiam,nec in quartam,
ncc inquintam , nec in fextam cognitionem ve-
niret intelledus,nifi fecunda cflet,vel prima ; ta-
mcn multa nunquam inteUigit primo modo, ncc
fecundo modo:& ita non abftrada a phantafma-
tibus,fcd pcr abftrada^qua: cognofcit aliis modis
fequcntibus. Ad illud dc laefione organi refpon-
fio:non cft caufa squalitas obiedorum vtriufquc
potentiae, fcd caufa eft ordo naturalis , ficut non
intcUigimus in fbmnis , proptcr quod &c. A4
iUud dc idolo formato:bcne vcrum eft, qu6d in-
de incipit cognitio , fed vltra progreditur ad non
habenria idoIa,refpuens idola. Ad illud Auicen-
naeMctaph. 5. quod ens & res facitmt prvmam
impreffwnem in anima : quod videtur , quia pri-
mus habitus potentias hahct pro obiedio , obic-r
&\im primum pocentiae primi habitus ; vt Meta-
phyfica: obiedhim primum , eft cns inquantunj
ens 4. Mecaph. cext.commcnt,i. Itcm,nihil aliud
eft comune omni per fe intcUigibili nifi ens;nifi
fonc alia conuertibilia entirante qua» omnia, fta-
turaliter priuscft cns imcUigibilp , vt fubicdlum

1}

ante

Quxftio III.

559

ctntr* vni' ante pailioncs, fiue proprictates : Contra : tunc

Mficuiontm cns habct vnum conceptum, quia potcntia poteft

tntit^ haberc aliqucm adum vnum , drca proprium

obiedum. Itcm , tunc non edet fomialitcr alia

ratio obic<5li intclle^s , & voluntaris , quia ra-

tio obictfti voluntaris ; eft aliqua ratio enris

ergo pcr lc intclligibilis. Itcm , tunc omnia

dknt a(5ku intelligibilia , quxcunque funta^hi

enria:& tunc fupcrfluerct intelledhis agcns.Item,

tunc fingularia cflcnt pcr fc intelligibilia,fimiliter

corporalia,quo<i eft contra Auguftinum 1 3.ruper

Gen.cap.z8.19. Agens eji nobilitu patiente.ltan,

tunc intcUciflus polTct naturalivinutc incogni-

tioncm omnium entium , &cogitationis cordis,

11 & futurorum conringcntium &c.

Adprimum, cuafio:coIor eft prirau obicdkum
vifus , tamcn circa colorcm in fc nullum a6him
poteft vifus habcrc,(ed femper circa fingulare.

Contra hoc cft , qu6d vifus non cognofciti-
uus vniucrlalis. Refpondco , fic ncc intelle<fius
vnico zStvL cft alicuius acquiuoci cognolcitiuus
fecundum logicum, licct analogi /ccundum Me-
taphyficu,(ed tantum primi inter illa analogata.
Contra : illud eft fubftantia , crgo illud facit
*, ;-»A j 4 «^ propriam fpcciem ; quia alioquin non ccrtifsime
cognofccretur, quod cftcontra illud quod pracdi-
£tiim eft. Similitcr albcdo non intcllieerctur in-
quantura albedo , (ed inquantum eft lubftanriac.
Similiter primum obieftum poneiidum clTet pri-
mum, ad quod omnia alia attribuuntunalioquin
vtide eft vnitas potenti2,ibi concedc , fi cns non
eft vniuocura. Refpondco , propria (pccics fub-
ftantiae cft in fenfu , vt defcrcnte , non vt perci-
pientc;vel fubie<5Hue,non obie£riuc. Ad primum
aliter didtur,qu6d cns eft vnius rarionis, vt tagi-
tur in illa quaeft^^ huius:alioquin non eflet cenu
quM aliquid eft ens,& dubium fi fubftantia, vel
acddens. Ad{ecundum,idcmeft obic<flum intcl-
lcdus & voluntaris,quacre in 6. quaeft.^. & in 9.
q.j. Aliter ifta rario intclliginir,fed non eft ratio
intclligibilis,ncc fub qua aliquid pcr fe intelligi-
tur. Ad quartum , prirru conclufio conccditur.
Auguft.exponitur in tabulis.

S C H O L I V M VII.

Resolvtio; de fnhfiantia feparata{idem
eft de materiali) nos non habere pro nnnc notitiam
intuitiuam , netjue abfirailiuofH fer fpeciem fro'
friam ab iffa genitam, neque ferff^ctemfatiam
ab inteUe(bi,<]Hompdo fhantafia facit muntis aurei
fed tantttm conceftum entis.-cui addimns acciden-
tia fofitiua, &friuatiua qu* exfenfihus cognofci-
mus , ex tjuibus conceftui entis coniunElis, facimm
defcriftionem,qud nulii alij conuenit, tjuod oftime
exflicat,vide iffum i .dtfi. 3 . ^. z. $.} . Dico,w. 1 6.
17. vbi docet nuilum nos h^bere conceftum fro-
frium de Deo in farticulari,tamen mitttos habere
de eo concepttts, ^uorum ferfeElijfimus efi entis in-
finiti ; omnes autem ifios ejformamiu per conceftu
^tis , addttii proprtetattbus pofitiuis , velprtu^
tiuisr, altas nobis notis via fenfuum. Vide ipfum
etiam de hocquafi.i. prolog.& QwtAltb. i^.Duas
infiatias hicpofitas foluit Maurtttus. Adprtmam
tx Scot.i. d.^.qutfi.Z.adprtmum ,&altas paf-
fim,animanofira tn patria non dependebit afenfu.
uid fecundam,vt dubium relinqutt i.d.^.tjunfi.i.
numero 18. an fpecies tnferioris gradus,vel mtnus
vniHerfalis reprxfentat gradus fuperiores : de quo

plttra videri pojfunt in Comment.if. 1% Scotitle
An.& ej.ii.

Ad pleniorem igitur folntioncm iftius qox- ^.

ftioniseft dicendum,qu6d quator fimt gradus in
cognirione (cnAriua : primus eft intuitiux cogni-
rionis quae eft dc re praefcntc , non tantum per
fpecicm , nec tantum fiib rarionc cogno(abilis,
(ed in propria namra. Secundus gradus eft rei co-
gnitar pct fpcciem propriam cx le genitam. Tcr- ,

rius gtadus cft per fpccicm aliam fadam a virtu- i^^^^ii» pm-
te cogniriua,& hocex (pcdebus, aliquorum pro- fitiut.
priis impreffis fibi. Omnes iftx cognitioncs
fimt pcr (e : vcrbi graria , de prirao gradu , vifus
videt colorcm;de (ccundo, phantafia imaginatur
colorem vifum ; de terrio , phantafia imaginatur
montem aureum:vel cx nigro debili , quod videt
imaginatur nigcrrimum. In i(Hs cognirionibus
eft aliquo modo vniuerfale & paniculare , ficut
patct I . Phyficac Auicermac & cognitio in vniuer-
fali eft adhuc cognirio per (e maxime in intcUe-
Oca. Vltra hos gradus cognitionis , cft cognirio
pcr accidcns , & hoc vel oppofiri , pcr remorio- p'sntti«ntm
nem : fiuc fubic6ti per acddcns , fecundum alias '"J'""**'*
qua:ftioncs. Dc pnmo gradu , lciucct mtuitiuac itBu. Sctt.x.
cognitionis ,an lit in intclle<5hi in via dubium d.f.q.f,
eft. Vidctur tamen qu6dfic:quiaquicquidpctfc-
<5Uonis fimpliciter cft in infcriori ponendum, vi-
dctur ponendum in (upcriori;& perfedionis lun-
pliciter cft incognitione (enfitiua,qu6d cognof-
cit aliquid inquantum pracfens cft pcr ellenriara.
crgo huiufmodi cognirio viderur hic compctcic
intclle<ftui.

Sed contri : nulla potcnria rctenriua fpcdci
in abfcnria obie<fri , cognofcit rcm cognitionc
intuitiua , inquantum praclens cft pcr eUcniiam
fuam : fcd intcllcdus rctinet fpcciem fi ponatur:
ergo &c. Probatio maioris : quia (pccies,qui co-
gnolcit-talis potcntia , vnifbrmiter (c habet ad
ip(amrcprac(entc fccundum ellentiam , &non ^^
prajfentc : ergo &c.

Scd hoc argumcntum probarct Deum non vi-
dcri in patria per fpeciem, qiur pofsit con(cruari
in abfenriaobie(5H:quia nmc non cftet vifio , ne-
que elTe poflet. Si vcr6 tcncaturqu6d intelleftus
hic poflet cognofccre intuiriuc , poteft dici qu6d
omncm adum diftindum fenfus concomitatur
aliquis iGtas intclle<fhis, drca idem obiedhim:&
ifla intcllc^o cft vifio,fed faltem feamdum pri- Ve fiAjUlti»

raum gradu cognitionis,nulla fubftantia /eparara ^f^^V"*** *f^
hic a nobis coenofcitur.Nec fccundo modo,quia ,.''"' J'

\ t r • .11 • j^ ' • • ccfnttto n-

oportcrct quod Ipccies illa imrae<liatc ongma- tuitiu».

rctur ab illo obicfto, «aiiod non fit : nuUamenim
fpecicm rccipimus niii vel per fenfus , vel quara
intelle<fhis fadt ex recepris. Terrio eriam modo
non cognofcitur , quia oporteret qu6d ptoprias
fpedcs habercmus parrium illius conccptus com-
pofiti : ncc iftae tres inteIIe<friones in paniculari
funt de aliquo,nifi ab acddentibus. Qwto mo-
do intclligitur quodlibet cocipiendo cnsin com-
muni , quod eft hoc cns,id cft,fingularc ens. Sed
vltra conceptum enris nihil fpedalius intelligitur
de qualitate alicuius fubftantiae , non fblura (epa-
ratac , fed nec matcrialis. Qua cnim rarione fub-
ftanria materialis fubie<^ acddentibus poflet
mulriplicarc fpedem propriam fui , aira fpecie-
bus accidcntium ; pari rationc & fubftantiaim- ejjumedtu-
materialis cum fpcciebus fuanira a^onum : non gnofctmus
enim miniis dependet a<fHo ab agcnte , quam ac- fubftamiam}
cidens i fiibie£h>:fcd ipfi enti coniungimus acd-
A A a 4 dcntia

'560 Lib. IL

denriapofiriua , vd priuariua, qux cognofcimus
ex CcnCii ; & facimus cx ente & mulris talibus,
vnait\ dc{criptioncm,qu2E tota nunquam inucni-
tur,nifi in tali fpecie; & conceptus talis defcrip-
lionis eft perfcdipr conceptus , quem habemus
dc tali fpccie fimplicitcr. Verbi gratia, cx elTe in
aliquo loca!iter,concipimus circ inalio, ficutac-
cidcns in C\ihicd:o\&c cius oppofitum vlterius pcr
accidens , per non efle in fabiefto , compo-
'*V"^* Himus ; non ensin fttbieilo efi fuhfiantia. Nihil

tamcn aliud concipimus, nifi ens:vltra dimenfio-
nes fcntimus cns non in fubiefto , natum rccipe-
re dimenfiones ; & eft conccptus corporis , non
natura reciperc , fubftantia incorporea: itaquod
in omnibus iftis fiquarritur , quid cft illud quqd
eft aptum natum , vcl cui conuenit non elle in
fubiedto rdicimus quod eft vnum ens, quod eft
aliquid,quod eft res ; non habcmus fpecialiorem
conccptum dequiditate eius. Sed fic vltra amo-
ucndo omnia corporibus propria , & cx intel-
lcftione & volitionc noftra ,quas experti fumus,
cum imperfcftione , abftrahendo intelledtioncm
& volitionem in communi, & intelligendo amo-
tionem illius imperfe(Skionis,attribuendo iliis po-
fitiuc ; habemus vnam defcriptionem ex priuati-
uis & pofitiuis,vbi nihil eftde quiditatc defcrip-
ti,nifi ens:alia omnia alia funt proprietates eften-
tis talis.
^^^ . Sic igitur patet, quomodo nuUa fubftanria in-
. !.. ** teUigitur per fe,nifi in vniuerfaliffimo conceptu,
fi intellUitur CaiKtt entis ; per accidens autem mtelligitur in
ms. particulari , intelligcndo , fcilicet proprietatcm,

vel multas proprietates illi foli conuenicntes.
Dcus tamen aliquo modo perfedius intcUigitur;
vt vidctur , omni alia fubftantia. Scd contra
praediAa arguitur , quod fubftanria k nobis per (e
intelligitur : quia ita diffinimus fubftantias, ficut
accidentia pcr genera & difFerentias proprias.
Item , quomodo intcUigimus accidentia vniucr-
(alia cum tantum fingularia fcnriamus?

Ad primum horum dicendu quod de fubftan-
tiis habctnus habitumvocalem:ficutc£cusnatus
fyllogizat de coloribus : quia ncc ipia gcnera in-
telligimus , nifi ens. Ad fecundum dicendum,
quod abftraftio vniuerfalis k particulari fit vir-
tute intcUe£tus;& idc6 accidentia vniuerfalia in-
telligere poftumus.Itcm, contra illud dic^xim fu-
pcrius , quo dicebatur quod iUjc tres intelleAio-
nes in particulari non funt de aliquo nifi dcacci-
dentibus,arguitur:quia fecundum hoc videtur fe-
qui qu6d nunquam naturaUtcr inteUigercmus
aliquam fubftantiam , nec ctiam in patria : nunc
enim cfti ntcUeftus capax,ficut timc, quia cft ea-
dem potentia,nunc etiam eft ipfa fimiliter potens
gigncrc fpecicm, fi timc poterit. Itcm, quomodo
mnc intcUigctur ens , nunquid perfpeciempro-
priam ? ftudc,

SCHOLIVM VIII.

R E s o L V I T ejmad qu4t,fi. fecundam difficuUa-
tem cognofcendifubflantiam,tam mattriale,i]uam
immaterialem ejfe exfarte inteUe6fttf nolhi , &
non exparte rtrum , vnde froueniat ex naturaan
ex peccato. yide ipCum i.dtft.yqtftft.%.a4 i.fil-
uit argument4 iUiw qUAft.

^ Ad aliam quasftioncm rcfpondctur , qu6d

Comnicntator vult qu6d ex parte intellcdus no-

Metaph.

Bifficultae
cognofcendi
tft tx nobiif.

ftrieft difficultas cognofcendi fubflantfas fcpara-
tas,non ex parte earum. In intcUcdlione fubftan-
tix materialis eft ex parte rei,quia vnumqiiodque
cognofcitur, vel eft cognofcibilefecundumquod
eft in adu : illa ergo , qujc non funt fimpliciter
in aftu, habentex fe difficultatem vt co^nofcan-
tur.Contra,fi fic;ergo erit comparando iflas rcs ad
quemcumque intellcdumxonfequcns eft falfum
rcfpedu intcUeflus dmini : probatio confcquen-
tiae, da oppofitum huius,fcilicetqu6ddifficultas
cognofcendi eas cx parte rei, non refpedu cuiuf^
Ubet intcUedus, fed refpedtu alicuius fcilicet no-
ftri;tunc ciim ifta fubftantixifint csdem ad quem-
cunquc intelleftum comparentur, fequitur quod
non cft difficultas ex par te ipfarum , fed ex parte
inteUe(5lus noftri cui comparantur. Item non eft
difficultas ex parte ref, in illo quod immediate
confequitur rem fecundum quod rcs eft ; fcd co-
gnofcibilitas ftatim con/equitur ens fecundum
quod ens, quia per idem eftens,& cognofcibile,
cx i.huius,t.cap.4.

Concedo igitur quod in materialibus,& imma-
terialibus dinicultas cognofcendi eft ex parte in-
tcUedus noftri : materialia autcm non funt arque
in a6hi, ficut immaterialia : ideo non ita perfe£te »»» exrebus.
cognofcuntur , tamen cognitioquae potefl haberi
de illis aequc faciliter habetur , ficut de immatc-
rialibus , quia ita faciliter mouet materialc intcl-
ledum fecundum cognofcibilitatcm fuam , ficut
immateriale : non tamcn asque intcnse mouet:
ficut ignis paruus jeque faciliter calefacit
(ecundum proportionem caloris fui ; ficut maiot
ignis fccundum proportionem caloris fui. Ad
rarionem quod vnumquodquccognofcitur fecun-
dum quod in a6hi,vel inquantum ens : dico qu^d
quia fiint iroperfe£biora in entitate, ideo non ha-
bent ita perfedam cognitioncm : tamen cognitio
eis proportionata ita faciUter eft de cis ex parte
catum,ficut de immatcrialibus cx partc earum.Ad
aliam rationcm diccndum qu6d minor cft falfa.
Ad probationcm dicendum qu6d non cft indif^
pofitio proptcr contrarium : ficut oculus noftusc
ntm habct contrarium luminis fbUs : fed propter
debiUtatcm virtutis fuac in cognofcendo ; & ita
virtus cft formale in cognofcendo. Ad aliud quod
ratio probat quod non fit difficultas , quiadebiU-
tatiu: ita in cognofcendo proptcr organum : fed
quia virtus dcbilis cft in cognofcendozfcnfus au-
tem poteft habcrc vtnimque irripcdimentum.

ANNOTAT. MAVRITII.
adqitaji.2.. & 3.

SEquitur q.i.dc caufa difficultaris cognofcendi *7
intcUedus crcati,tcx.c.i.poft cuius argumcn-
ta ad partcs mouct tria dc cognitione fubftanri^-
rum fcparatarum ab intcUedu viatoris,t.c.j.quam
priijs fbluit qqara fecundam,quod fape accidit in
dodrina huius , vbi fblutio vnius quajftionis de-
pendet exalia;vel quado vna cftgcneralior quain
alia. Vbi aducrtc,qu6d quamuis communiter po-
natur in principjo ilUus 2. q. luxta hoc, &c. bcnc
tamen abfblute poncrctur, J^m>«r,&c.In prin-
cipio ver6 terriae congruc ponitur:/».vr4 hoc tjutt-
r4tur,&cc.

Vbi prim6 aducrte quod poft argumcntumpri-
roum in oppofitum illius tcrria: quasftionis affi-
gnatur quoddam £xfr<i,quod fic incipit : Item de

intelligibiUt4

Qu^ftio III.

561

inteJllgibilitate 1)11 &rc. & darat vfqae ibi Ref-
fondetur ad <iMtfi.SccScd lircra bona cft pcr totu.

Opiniones antiquorumin hacquxftionequx-
xancurapud Aucr.^.de anima. Com.}6.& opinio
quam tangit Dod.in princ.cft maximc Tho.in 3.
p.q.ii.& I par.q.iz.&8f.& i.i.q.x8.&inCom.
lib.de caufis,& alibi (zpc.

Scntcntia DodJn q.clara cft ; fed vide ad hoc
eum }. dift. i. q. i.& }.&i.& j.&q. prolog.
& in Quodlibero.q.i 4. & alibi facpc.

Infra ibi : Item ^.metaph.c. vlt. Scc. v(que ibi:
Item ejfe immediate^.^omtia.Extra in aliqui-
bm.

Itcm infira ibi : Item Aug.ad Nehridium, Scc.
vfquc ibi: Item de intentiomhns fecundis , & afE-
gnatur Extra.

Quia inferius ibi tangit allcgando Thomam;
licct non habcatur coramuniccr in originalibus,
cum Aiciv.Item aliquando dicit Taomat &c.quzre
i.pane. qu. 16. & 6.Mctaph. & in q.de veritatc,
& I. contra Gentilcs. Eft ctiam opinio ./tgidij
Quodlib^^q.io. quarre in Henrico.
j^g Ibidcm parum poft aflSgnatur ab aliquibus

pro Extrailla litcra : RelfonJU vniuerfale Scc.vC-
•queilluc : jid illud ergo de proportione : quae ta-
rocn faris fingularis & bona eft,quarc lcgatur.

Confequcntcr infrajvbi ad mcntcm propriam
ibluit qasEftioncm,applicando gradus cognitionis
ienfitius ad intellcdiuam , dicens quod prima
quz eft intuiriua non eft podlbilis in via in intcl-
ledu &c. Aduerte,qu6d cautc iftud intclligendu
eft.propter ca qiue habct in,).dift.prim.q.4.& 4j.
dift4.& 3.dift.prim.& 14. Quodlibcri,& infia in
bac q.paru poft. Scd loquendo de potcntia natu-
rali in atringendo, & de fubftanriis fcparatis , dc
quibus nunc eft fermo. Verum eft qu6d dicit.
Si autem vniuerfalius loquatur exponatur caftc,
qaia illavniucrfalift videtur fimplicitcr falfa:w«/-
lafotentia referuans Jpeciem,8cc. cxpone crgode
intellcdu viatoris , vcl vbi fpccics eft concaufata
vbicunque , fed tota illa litcra : Notandum ejutd
infenfu &c. vfque illuc : yid argumentum in op-
fofitum &c. vidctur Extra, quia infra ibi : Jid
fleniorem igitur folutionem &c. habetur tota , &
meliusad mcnrem Dod. quarc ha:c literaeft/u-
perflua,nifi quod primo ponuntur fex gradus, &
Iccundo quatuor,vtraque faluctur fl placet.

Infra foluendo argumcnmm pofl oppo^tura
prindpaleibi : jiliter pojfet dici (-rc. vfque illuc:
uiliter dicitur, quod inteltigitur &c. aflignatur ab
aliquibus Extra.

^Aduerte confcquentcr ad ea quz dicit infra in
rcplias ySi fblutionibus earum , fbluendo argu-
menta priraae opinionisln qujcftipne vbi tangit
de vniuocatione, & accyaiuocationc cntis ,& cius
anaIogia:nam omnia problcmaticc interprctanda
funt.Infraver6 in ^.veritas rei apparebic,& fimi-
litcr quod ibi dicit dc fpecic fubflanriac , eodem
modo intelUgcndum eft.Vnde neeantes vniuoca-
tioncm cntis habcnt concederc fubftantiam per
propriam fpecicm intclligi ; vt patct hic,& alibi,
apud iftum efficacitcr.
ip Alias rcplicas quas ibi non foIuit,fblue flc : Ad

tcrrium vidclicet , ncgandoconfequcntiam. Et fi
infcratur cft adu ens ; crgo zdca intcUigibilc \ ad-
huc negatur confequcnria , quia nedum cns , fed
modos cius , vcl paffioncs , modificant ali j modi
ciufdem. Vel aliter quod cft mulriplcx,cft z6ca in-
tclligibile , rcferendo adum ad enritatem, vel ad
inteKigibilitatem.Vel tertio & melius,conceditur

confequcntia, & conlequens , abfbluic loqnendo,
licec non quoai nos.ficuc exponicur communicer
i\l\id;yKtiijuode}; ficut fe habet ad effe C^c .Diuifio
cnim incclligibiUs per achim & poceiiciam eft
tantum audienda , fecundiim modum nofhz co-
gmtionis. Vnde maceria prima eft ica proporrio-
nalitcr a&u incelligibile,ficuc inielligcncia,vt pa-
tct 3.di.i.q.fin. Quod infertur de fingularibns &
corporalibus , totum vcrum eft. Ad aud. patec 3 .
dift.primi.q.7. quid dicendum. Quod vlcimo in-
fermr , fbrcc concedi poflec cx nacura potenrix
przcer conringenria , de quibus eft fpedalis diffi-
culcas,& primum ens , quod non cadic flib obie-
<^o moduo nacuraliccr accingibili.

Infra ibi >Ad fleniorem igitur folntionem &c.
Noca finguIarifHmc 'illum procefTura & maxirac
de cognirione fubfhnciz , quia nullibi ica benc,
ficut hic dcclaratur fere.

Ad duas infbancias ad finem fblucionis , quas
non fbluic,vbi dicic^«</f.liccc dicancur ab aliqiii-
bus,bonz tamen flmt, ideo leganmr & foluuntur
fic : Ad primum negamr quod infcrtur : eft cnira
nunc tmpedimencum quod non erit in pacria,nec
pro flam namrs inftimca: fuic, ncc ex nacura po-
tcntiz,vt 3.dift.primi.& }.dift.i.& 14.^. quodh"-
bcti.& i.q. prolog. & alibi fzpc habet. Conccdo
cnim capacicacem paflluam , fed nego acringcn.-
ciam,& a(fHuam caufalicacem pro ftacu ifto,rcfpe-
£bx fpeciei fubftanciz fuftinendo opinioncm h«»-
ius.Ec licec fubftanda flt cauTatiua fpccici parria-
liter nunc,non raracn rcliqua caufa concurrit nc-
ccflarii rcquifica.vt in lods przallcgatis habet.

Ad aliud cangctur infiraquzft.i^. & i;.7. po-
teft cnim vtrunque dari . probabiliter. Vel quod
per fpeciem propriam ; vel quod pcr fpeciem in-
ferioris fenfibilis prirao. vide3.di.i.q.6.vbivide-
turflifHnerc pfimum mcmbrura ^licetvguiriu^
quicquid tcnebis,dic confequentcr.

Et manifeftum cft , quod res habent
principium, &: quod caufac rcrura cn-
tium non funt infinitx. ttxt.com. ^.

CLVifiSTIO IV.

VtrumfitfiAtus m genere caufarum ?

Kn^hic text j.^ UbX.Thyfumpn-^ : Auiccn.8. MetMph.
c*p.i.Alhcit.x. Met»ph.c»p.\. ^ fiqq. D.Tho.i. Mn.
leB }.Durand.i.i/<y?.i.f.i.Flandria x.Met.cf.iJiTt.i,
<^ fetf. Fonfcc.iifi. caf.x. tj. \ ,ftci. i . ^f'<]. Suar. diff.
i9.Mtt:fta.i. H\m.difp it. PfyftcAfta.i.VidcSco-
li\iai,q.6.hMitt,0' iB l. difi.i..q,u

QVodnon. S.Phyflc. text.com. i.&infiri.
motus nunquam incepit, & maximc circu-
laris:& fl hoc,nec gcncratio incipitcxz. de Ge-
nerationc,t.c. j 6.& infra^crgo infinitx gcnerario-
ncs fiunt : & quaelibet generatio habet propriara
caufam efficicntera proximam,& finem & mace-
riara in his qux gcnerancur pcr propagarioncm;
crgo orancs caufae func infinicz. Icera , quando
incer aliqua excrema eft difbmria infinica.pofIIbi-
le eft ibi cilc infinira media , fed incer primum ef-
fidcns,& intfiT quodcunque aliud eftidens, & fic
de aliis caufis , formali & finali , eft infim'ca di-
flantia. Probatio maioris : quanto aliqua ma^s
diflant , tant6 plura poflunt efle media intcr ipfi:
ergofijninfinimm , infinita poflunt eflamedia.
Item,de matcria vtor priori raaiore.Minor.en» in

infiiiimm

30

'*. f

T.cen.5.

561 Lib. II.

Infinitum diftat inihilo 5 ergo intcr nihil & ens,
pofTuntcfle infinits entitatcs potcntiales , cuiuf-
modi eft matcria. In oppofitum eft Philofophus
in litcra, &probatdcomm gcncre caufarum,
qu6<i fit ftatus.

SCHOLIVM VNICVM.

Resolvtio habetHr t].6. 4 ».9. & ^rgU'
menta hic fofita ibi folumtur an.ix.

Metaph.

J^tx.com.io.
^ 6. Phyfic.
Tc-6i.&i-
4e GenerM.
T.c.g^.& J.
Metttph,

QViESTIO V.
Vtrumjitfrocedere in infmtum in effeSHhmX

Arift. • %.c»f'.%. & »•. Fhyfic. cap.x. D.Th«m. i.^ q.^g.
srt.i.. (^ q. 70. Mrt. 3. ^ 4. Suar. diffut. 15. Met»ph.
feB.\.(y Tom. i. »» l.p. difptu. 177. Vafq. ibidem tlij}.
%g. Conimb.3. Pfyf. cttp.i. qiufi.\. tt.i./r %. Phyf.c. 1.
tiu*.fl,-j. Rubi)is l.Phyf,trttil.i.q.i. H^insAMffut.ii,
tkyf.fea.x.& difp.i i.feS.i.

QVod fic vidctunomnis difrerenria alicuius
gcneris habct difFcrcritiam oppofitam con-
diuidcntcm (ecumilludgcnus;{ednnitum inac^
left diftercntia quantitatis ; ergo habet infinitum
pro difTerentianbi oppofita,& infinitum in adu;
hon in potcntia ; quia difFcrentiae oppofitx non
compatiuntur fe : fcd idem cftfinitum a<!hi,& in-
finitum in potentia ; ergo habet pro oppofito in-
finitum in zOca. Item 6.Topic, cap. 19. Ariftotc-
les increpat diffinitionem line* refta:, cuius me-
dium fuperadditur finibus : quia infinita , neque
finem,neque mcdiu habctj xtdts. autem eft linca,
fcilicet infinita ; ergo non repugnat lineae rcdbe
infinitas. Item,^. Phyfic.text.comm.65).quantam
magnitudincm contingitcflc inpotentia, tantam
contingit cfle inadtu : fed in pptcntia contingit
cfle inhnitam , quia i. dcAnima tcxt.c^^i. ignis
crcfcif in infinitum appofitis combuftibilibus.
Item, continnum cft diuifibile in fempcrdiui-
fibilia 6.Phyficor. t.c.^.fcd numerus fisquiturdi-
uifioncm continui cx 5. Phyf. t.c. 68. crgo nu-
merus cft infinitus. Dicitur qu6d hic eft in po-
tcntia,ficut diuifio. Contra hoc.primo dc Ccelo
& M\mAo:e]uodtampoJfibile efifa^um effe,impofft~
bile eft fieri:txgo fi impoffibile eft continuum
efle diuifuni in infiiiitum.-ergo impoffibile eft di-
uidi ininfinitum in potentia. Item.quod dicitur
de numero qu6d eft in pqtentia infinitus : quod
a£hiprobatio:conccflum cft qudd infinitus in
potcntia , fed qualibet fpccie data , poteft addi
vnitas,& cau&tur noua fpecies : crgo fpccies nu-
merprum fimt infinitz in potentia : fed quatiibet
fpecies addit vnitatem fuper aliam:ergo alia fpc-
cies,quz eft in potentia habet in fe innnitas vni-
tates , fed omnium fpccierum , quac ppflibiles
funt , idez earura fbnt in Deo zdax : crgo habet
aiflu ideam alicuius fpeciei, vcl niuncri habentis
vnitates infinitas : fed omnis fpecies,cuius ideam
habetDcus in a6hi,cft fadHbilis kDeo in fuo fin-
gulari : ergo aliqua fpecies infinitas h^bens vni-
tates, erit fadHbilis extra Deum. Contra:^. Phyfl
text.c0m.4x. dicit Philofbphus de numeris,qu6d
mnnis numertu efi nunurahilu , fedomne nume-
rabile,eft pcrtranfibile,& omnc pcrtranfibilc, eft
fim'tum,ergo &c

S C H O L I V M,

H AE c ^uttfiio fere eatim efi cumfrttcedenti,
fedadmaioremexflicatianemfeorftmponitur , &
refoluitur ^uafiionefequenti a num.<).^argumen-
tMfoluunturibifn.ij.

InceUigere ver6 non eft non {latuentan,

text. com. t. Sed fi infinitac cfTcnc

pluralitace rpecies caufarum,

non cfTcc ita cognofcere.

textxom. I 3 .

Q^ViESTIO VI.
Vtrum infinitumfofit cognofci a nobu ?

Kja^tcc.x.& I. Pkyf.c^. D.Thom.t. Met.le8.\.& i.
p.q.%6.tt.t. D. Bonanent. ii» 3. difi. 14. Durand. ^difi.
49. q.i. Marfil. t. *. ^.10. «rf». Ant.Andr. x Metaph.
q.vli.fonCeci ibid. c.x.q.i..fea.i. & feq.yide Scotum
in iJifi.i.q.x. &i» i.dift.i^.q.i.

QV6d fic:Deus eft infinitus^&polfiimus cum
cognofcere,vt fupra habitiun eftj ergo &c.
Itcm,cognitio cft peromnes caufas:crgo per pri-
mam , quac eft infinita: Itcm , infinitum diffini-
mu5,& paffiones de eo afngnamus,& imponimus
nomen ad fignificandum illud:ergo ipfum intel-
ligimus. Item , fpecies omries quorumcunque
generum funt intelligibiles ^ nobis , quia diffini-
bilcs : fed fpecies numerorum & figurarum funt
infinit2:quia vltra quamcunquc fpeciem daram,
contingit accipere aliam in infimtum:& ita infi-
nita,quaE verae funt fpccies,licet non cxiftant : fi-
cut fpecies rofse eftfpccies vera,rola non exiften-
tc:ergo poffimt cognofci. Item ^.Phyficor.cap.de
Vacuo. t.c.76. fi duo corpbra fimul funt & infi-
nita : ergo fi duae fpeciec imcUiguntur fimul, &
infinitae,& qUaclibct cft principium cognofcendi.
Contri : Philof^i.huius text. comm. 35. dicit,
fi formales caufa: eflcnt infinitac , nihil con-
tingcret fcire:& idem dicit i.Phyf.t. c.3 j. contra
Aruxae.de principiis infinitis:mnc nihil eflct co-
gnofcibile. Item,commcntatorhic Comment.ir.
u quis imaginatus fuerit lineam infinitam , non
intelliget eam. Contra , quod poteft virtus infc-
rior.poteft & fuperior:quicquid igitur poteft quis
imaginariipotefi intelligere.

SCHOLIVM I.

ExPLicAT ijuomedo infinitum tripliciter
fumitur,pontttjue eim dtffinittonem ex Philofopho.
Primum diiium: Nonpotefidari numerus infini-
tui negatiueiVel priuatiue ,quia iantum vnitoi efi
negatiue,infinita , & nuUtts numeru» aptut efi ter"
minari,t]ui non terminatur aBu.Secundum : Non
efi dabilis numerttt infinitus contrarie. Dubitat
eirca hoc de mente Philofophi ^uia pofuit mun~
dum ab tttemo,& generationes aternas , & confe^-
quenter, vt videtur, ihfinitas mimas ; fed non efi
certum quid de imrnortali^ate animttfenferit , de
tjuo Doii.^.d.^i.q.i.§. De i.propofitionc, W.15.
Secundum diElum, nonpojfe tiari tnfinitum fecttn-
dum multituiUnem.-in bocvidetur problematicuSf
quiafoluit rationes Arifiotelis pro vtraque parte;
nec inuenio quod alibi ahfolute neget omnipotentia
Deipojfe proditcfre infinitit.imo videtur id ei ce~
cedere ^.Phyfq.xo. &fauet i.d. i .^.^.ad vlt.pro
Henrico , vbi admittit , vt videtur infinitatemfi
creaturaforet abaterno, &poffeejfe ah titernofer-
cundum ipfum ibi teaendum vtdetur.Neque obfiat
quod 3. dift. 13. qutfi. ^.dicat gratiam Chrifii
fuijfe fummam,& non pofitiue infinitam,quia ibi~
dem innuit id non effe certum, $. Quantnmadfe-
cundum, in ic6mendando Chriftum (»»^iM>)malo
excedere , quam deficere, vel quia locutut efife-

eundkm

Qu^ftio VL

563

enftdMm ecHnntunem fententtMH,vt CtfiMs facit^x
frofejfo non difputansMt infinitum prodMci pojfu.
Tum tertip , ejuia ibi agit de infinito fecMnditm
virtMtem, de quo eft matcr dificultat, tandem 3 .d.
14. quafl. 3. J. Scd hoc modo , vt probUmatice
ponitanimam Chrith hahere infinitas fpecies fin~
gulariMm poJftbiiiMm. Vnde banc partem tenoit
Nominales , & ex ScotiHu Mayron i . diflinEt.
4}. & Bajfol. ibi quaflion. vnic. vide Canimb. j.
Thyfic. cap. 8. ^uafl. 2. epii vtramque fMflintTtt
probabiliter.

1 Hic cft noundum in generali,quid dicitur per

iMJitMti tri- hoc nomcn , infinitttm. Potcft enim infinicum
fUdttr/Hmt- accipi tripUdtcr,ncgatiuc,priuariue, & contraric.
Primum patet 3 .Phynt.c.34.pundlus eft infinitus
ncgariuc , ficut (bnus inmiibilis priuariue , quia
priuat finem in apto nato finiri , & vocabulum
hoc ibnatrcontrari^ quod patet pcr Boctium fu-
pcr Pra:dicamenta,cap.dc Qualirate;vbi Philofo-
phus dicit/}u6d Inefl QMaliuti hahere cotrariii,
Jicut iuflitia contrariatUr iniuflitia. Iniuftus con-
trarie dicitur,quia habct contrarium habitum cx
atftibus generatum: fic infinitum ncgat finitatem
cum poutione contrarij , ficut finitum extcnfiira
finc ferminisi& fic loquitur Philor.contraParme-
nidcm & Meliflum.i.Phynt.c.i j.& infra. lUud
infinitum contrarie didhim, dupliciter potcft fii-
jnijvcl qu6d fit in aifhi exiftens finc terminis, vd
quod fit talc in potentia, quod diffinit Philoib-
Infftitum phus 3. Phyfic tcxt. com. 63. Infinitum efl cuiut
di^mitur. cfuantitatem accipicntibus femper efl alujutd ex-
tra accipere.-iii quod quantumcunque accipiatur,
fempcr cftaliquidextraifi efTet tantum negariue,
vel priuariuc non fempcr eftet aUquid cxtra acci-
perc Infinitum iftis duobus modis vlrirais. 2.
principali,& ^icmpcr cftin quanritare raolis,vel
vinotistquanritas omnis propric,vel metaphori-
ce cft magnitudo,vel mulritudo proprie, vel me-
taphorice;ergoomnis infinitastalis eftinmaghi-
tudine,vcl nmlritudine propria,vcl metaphorica.
i De mulritudinc , fiuc numcro , vidcndum eft,

quod infinitum ncgariuc non inucnitur ih nume-
risjfcd in principio numcri : nec priuariui , quia
nulla mulritudo eft, qua: eft apta nata tcrminari,
& hon terminatur. Lifinitura contraric in po-
tenriaeft in numcris, quia numcras fcquitur di-
uifionem cominui. Infinitum ctiam in a6hi eft
difficilc vitarc:Videtur enim fecundum Philofo-
phura qu^d infinitum contrarie in adhi eft, ficut
patct deanimabus hominura, pofita generarione
pcrpetua. Sirailiter pcr illud arguraentum vlri-
mum prius ad illara partcm,& hocconcedit Aui-
ccnna,& Algazel eius (e<5btor. Scd rcipondcnir,
qu6d horao non fiiit ab ztcrno : licet mundus
fiierit. Contra hoc arguitur 2«. Phyf tcxtxom.i4.
nos fimius quodamraod6 finis oranium : vtquid
alia pcr infinitura tcmpus finc fine ad quem siit?
SiraUiter AugufHmis dc Qusftionibus vetcris
teftamenti , viderar illud iraprobarc , qnaeft. 33.
f^t <iifid annua fcecunditas fine homine, &c.

Contra:ranc infinita nuracraha poftunt com-
poni & facere magniwdinem infinitam.Reipon-
fio:nunquam magnitudo eflet maiot toto, ex cu-
ius diuifione rciuluuit illc numcrus,quod totuili
fiiit finitum.

De mulriradinc tranfumprfuc dida, qus eft
in fpeciebus cfrentialitcr ordinaris in omni gene-
rc, fimilecftde duobus rapdis quoad infihitum,
fcilicct negariuc & priuariuecfcd quoad infinitum

contraric in potcnria,cft diflimile, quia talis non

poteft efle in diuerfitate (pecierum,ita quod Deus

pofHt facerc in infiniram fpcciem nobiiiorcra

quacunque fada : quia tunc cflct aliquis gradus

pofllbilis intcnfiuc infiniras in perfedionc : &

tunc cflct crcatura poflibilis fimpliciter infiniu

in cflcnria A tunc iUa fimiliter cflct Deus. QuM

mulrirado in gencre Quanritatis, non poflit efle

z(hx infinita,patct 3 . Phyfic.t.c.4 1 . omnis numc- •'****V"

rascftnumccabilisjergo pcnranfibilis ; erj^o &c.

Itcra impoflibile cft omne continuura cllc diui-

fiira aAu in infiniram : quia aut in diuifibiliayaut

in indiuifibilia:fi fccundo modo, tunc componi-

rarcx indiujfibilibus, cijro refbluarar in ilJa : fi

prirao raodo,poteft vltra diuidi,& ita non cftdi-

uifura in infinitum : fed numcras caufatur cx di-

uifionc continui , crgo numerus non potcft cfle

adlu infinitus. Itcm 5. huius cap. de Quanritate,

t,c.i8. mulrirado fi fit finita , numcms cft ; crgo

omnisnumcras eft mulrirado finita. Item io.hu-

ius, t. c. 2. & 4. numtrm efl multitudo me^tfurata

vno : fcd contra rationera infira'ti eft raenfurari a

finito;ficut probatur fi.Phyf t.c. 1 9. quod infini-

tum non poteft raenfurari a finito ; ergo nullus

numcras potcft cflc finitus.

Ad rarioocs iii oppofitum fupponendo , quod 4

argumcnta iam fa^ concludancAd illud de ani-
mabus , dicendum qubd non aflcrit alicubi for-
mam aliquam,ncc etia intelle€b'uam manerc poft
fcpararionem, Vndeini2,i. cap, text.comm.17.
de hoc videtur loqui dubitatiuc. Ad hoc alitcr
refpondcrar,qu6d fi orancs anims humanx,qus
fuerunt pofita gencrarione perpetua ^ panc an-
te, fiue fi omnes panes in pbtentia in magni-
radine fflent,qubd non eflentinfinitz a£hi, con-
iungendo infinitatcra cnm aOca. Vndc fonc
poflet concedi quod a<Sbi cflcnt infinitaj in po-
tentia , quia in potentia accipicndo vnam ani-
raam poft aliam , quia aliter non competcbat
eis intinitas : fed non eflent infinitx a£tu : quia
non funt tot quin plurcs poffint eflc , infinita in
aiShi tot fimt qubd non poffunt plura corapoGi-
biliacfle. Vndc eft ibi fallacia compofitionis
& diuifionis , co quod ly infinitai coraungatur
cum iy dlhtySc ranc eft falfa; vel feparaturab co,
vndc conccfsis pr^mifsis,confequenrianon valct.
Contri : quot fiicrant homines tot funt ani-
mae : crgo fi homines infiniri , & jnimo.
Dicendura , qubd fuccefsiua infinita fi eflent
fimul,non eflent infinita:vel fi eflent tot homincs
fimul , quot fuerunt fuccefsiue , non eflent infi-
niri adu,quia infiniri liicrant in acdpiendo & in
potenria:idcb nunquain fequiturex illis, fi eflent
fimul , infinitas a^alis , quia alterius rationis
funt infim'ta5 adhialis & potcntialis : idcb ex infi- zx infinitan
nitatc poccntiali nunquam poteft cohcludi inf>- foteii»U nm
nitas a^aualis. Ad aliud , qubd licet effct aliqua ^f ' *'"'■'*'
fpecies numcri intellc<5ka a Dco, habens infinitas ^
vnitates,non pofretficricxtrk fccundum Philofb-
phum quia nihil fadt nifi mcdiantc caufa infe-
riori , quat non poteft talcm cfFcdhim produccrc.
Ahtcr pofita hypothefi , dicendum qubd pof-
fet fieri extrayficut fibi poteft compctere efle, fci-
licet qubd vnitas pofl vnitatem in infinitum,
nunquam tamcn fimul , fi:d fucccfsiue fblumi
ficut Deus firaul habet ideam lotius temporis,
quod tamcn non cft fimul fadHbilc cxtra,fcd tan-
lum pars poft pancm. Contra rcfponfionetn
iftara:Si nnmeras poteft ficri fic,aIiquando erunt ;j

ifbe vnitates fimul cxtra Deura, & ttmc numerus

aliquando

564 Lib. 11. Metaph.

aiiquando a^s infinkus : Ci noH ; crgo iftc nu-

mcrus nunquam crit faftus cxtrk , quia numc-

itis non cft cxtra,nili contincat (imul omncs vni-

tatcs intcgrantcs ipfum, non fictcmpusrcfpcftu

partium.

j Suftinendo qu6d Dcus poiTct faccre numc-

SufitM dnri rura habcntcm infinitas vnitates, Tunc ad ra-

fBlft nMfnerS tjoncs Philofoph. in contrarium , ciim dicit,

tnfinitum. Omnii nmnerM^eftnutnerAbUpf y&c Diccridum

quod eadem ratio poflct fi.eri de numcro infini-

to in potcntia : omnis numcrus in potcntia eft

numetafeilis in potcntia , & oranc nuracrabile in

potcntia cft pcrtranfibilc in potentia , & omne

pertranfibile in potentia eft finitum in potentia}

£rgo numcrus infinitus in potcntia cft finitus in

potentia. Dicendum ide6qu6d eft ratio" proba-

t)iIisfolum,(ccundum quod dicit in litera,m»o-

nahiliter ^ufem , quem modum loquendi habet

quando facit tantum probabilcs rationcs , vnde

Infintiuferi altcra prasmifia ncganda cft. Ad aliud quod fic

fxfinitoinfi. caufatuT ,fcd non lolum fic caufatur , quia potcft

nitiet i&ftQ. vnura nouum continuum fieri, & crckit numc-

nis : ide6 alitcr poteft numerus caufari , quam cx

diuifion<; continui , ideo fallacia Confequcntis.

Ad aliud qucid eft fallacia Confcqucntis : quia

V (equitur ; fi multitudo finita eft, numerus cft,fed

deftxucndo anteccdcns,non valct. Ad aliud,qu6d

nullum infinitum poteft menfurari finito finitics

fumpto,bcne tame finito infinitics furapto,nunc

non eft de ratione numeni quod menfuretur vno

finftics fumpto:quia fecundum ipfum , numerus

in potcntia eft infinitus,qni non poteft mcnfiura-

ri vno finities flimpto , fcd neceUari6 vnoinfini^

ties fumpto.

S C HOL I VM II.

P R I M V M diSlum: An in fpecicbus rerum
detur vltima poflibilis ^fauet affirmatiu* parti 3.
dift. 1 3 . ^.4. vhi tenet dari gratiam fummam , &
idem eft de ffecie fnmma,(\Hodfentimt Durand.
i.dift.4^.(]U!cft.i. Caiet. ?.. 1.^.14. art.y.Henric.
jiureol.Palud. Cantii, <\uos ihi eitaui Sehol.i.fed
vt notam Schol. prxcedenti , nihil ftrmiter in hoc
refoluit, & oppojitutn eftfatis probabile , & com-
mune, quod tenent D.Tham.i.p. ^fuaft.i^.art. 6.
& alij, (juos citat, &Jequitur Suar. in Meiaph.
d.^o.feSt.iy. n.ic}.& feqq. Secundum:\n^n\t\xm
negatiue non eft in aliquo diuLfibili,bene tamcn
priuatiue , vt fi auferretur puniius terminans,
quem dficet poffe auferri. Tertium.-Qoti^MS infini-
tum non poteft clTe a<5tu, ficunMtm Philpfan ve^
ro de potentiaabfoluta fitri pojftt, idemvidetur
refpondendum ac de inftnito maltiiudinis. Expli~
cat optime Philofophi locum : quanmm contin-
git eile in potcntia tantum contingit cflc in a(Stu.
de <juo fuifi agit ^.d.\^.q.^.n.i.& iul.i.<].^.n.ii.
.Quartum dtaum. Non poteft dari raagnitudo
perfedtionis infinita negatiuc , n^qup priuatiue
(tamen ctrca fecundam particulam videtur idem
dehac,& de magnitudirie molii) neque contrarie
a6tu,vel potQmia, fecundum Philofophum.

6

ythyf.

De multitudine eflentiali,fcilicct fpecificaeo-
Tt:c e 6\.»t rum quae habcnt ordinem eirentialera,patet qu6d
5. Mttaph. ibi non eft infinitas negatiue,nec priuatiuc. In-
Tex. c.ti. finitum contraric non poteft ibi cfle : quia tunc
& i^- elTet illud infinitum intcnfiuc in perfcftione , &

Te T " ^'^" Deusrncc eft infinitas in patentia fecundum
Philoibphum tum qui* vniucrfum cft pcrfc-

dum : & fecundum Philofbphum perfcdum cft,
cui nbn potcft fieri additio : tum quia non ponic
aliquid pofte ficri^cuius potentia^affiua non prq-
ecmt injnateria 8c potentia adiua in aliqua cau-
fa efficicme ^itra primam:quia non ppnit Dcum
aliquid poflc facere , nifi percaufam racdiam fi-
cut repcritur a Commentatorc fupcr illud 7. hu-
ius , t.c.30. 3 1. manifeftttm ergo ex dtHise^uomodo
omnequodfit,fit ex conitenientc. infin. Coram.
vbi dKitat.impoJfibtle eft vt agins primum tranf-
mutet materiam, nift mediante corpore altqtto non
tranfmutabili, icilicet corporibus coeleftibus, &
ide6 iropoflibile eft,vt IntcUigentix feparatsrdet
aliquam formam formarum mixtarum in matc-
ria. lUud coneludit de gencralibus , qux produ-
cuntur per tranfminaaoncm raateriae,(ed non de
Intelligentiis,in<]uibusponercntu); gradus in in-
finitum plurcs,fi in aliquibus poncrentur.

Secundum veritatem citca hoc funcopinio-
nes : vna qu6d Deus poteft facere fpccierh vlcra
fpeciem in infinitum in potentia , quia quslibec
fadibilis in infinicum diftat a Dcojergo fi perfc-
(fiiorintelligatur adbuc ftailimcs crcaturje. Alia
opinio tada cft fupra cum vna ratione ad hoc.
Infinjtum negatiuc non eft in aliquo diuifibili,
fed in purwio.

Quod infinitom priuatiuepoteft efle in aliquo 7

diuifibili fcctmdum aUquos, probatur , quia ter-
minus non cft de cflentia diuifibiUs , ficut pun-
Q:as pon eft de cflentia lineaE,& amoto iUo quod
cft extra ellentiam rei,manet rcs. Si autcmaufe-
ratur pun(^us vltimustermirlans , aiit manct li-
nca non terminata apta nacaterminari , auc non:
fi fictunc Jnfinitum priuatiue crit in linca diuifi-
bili i fi non, tunc aliquis pundus eft immediacus
pundo ablaco , & fic duo punda concigna in li-
nca,& ficUneacoroponcretur cx pun(Sis. Iccm,
idcra argumencum poteftfieri de temporc, fi au-
fcracur inftans ccrminans. Contra : quia non po-
teft intelligi linea interminata,i.huius,t.c.i i.«o«
conuenii inteUigere lineamnonftatuentem. Item,
I .Poftcr . text.c.9. illa infiint pcr fe primo modo, |

qu2 infunt rarione quiaitatiua,vt triahgulo ineft
linea, & Uneae pun(ftus : fubftantia^ enim eorum
cx his eft , fcd tale non potcft fcparari a re, ma-
ncnte tc:quia tunc eflet linea & non linea.Itcm in
pcincipio GeomecriaE,Diffinitionc i.line4 eft lon- g^id efi li-
gitudo,cuius extrenfitates funt duo punffa. Ite, 3 . nea i
Phyf t.c.40. de ranonc corporis eft terminari fu-.
perficie,& fuperficici lijica, & lineap pun(5to. Ad
rationera priraam iftarum, qu6d de rationecon-
tinui eft terminus,dicendum,qu6d eo modo quo
ponitur in diffinitione , eo modo cft de cflenria
ciu5,fcilicet in rationc terminancis.non quod li-
nea fic punifkus ., fcd quod .eft cerminaca pun-
(Stis. Per hoc patcc ad aliaj quia orania proce-
dunc non de concinuo abfolucc : fed vc gft tcr-
minatura.

De infinito contrarie , fciendum quod aflu S
non poteft elle in magnitudine ; ficut vult Pni-
lofbphus 3. Phyficorura, text. comraent. 37. &
infira. & i.deCoelo. ccxt. comment. 3j. &in-
fra. vbi argnit de corpore graui & leui,& circu-
lari per rarioncs multas ; quia de rationc corpo-
ris cft terminari fupcrficic , & fic dc aliis magni-
tudinibus , fed vtrum pofllt cfle infinicum in po-
tentia 3 Dicendnm fccundura Philofophum
qu^d non , qui^ Philofpphus ). Phyncprum
text. comment. 69. cjuantam magnitudinem con^
tingit ejfe in potentia.tatttam eotingittffe in <«^«.

Ifta

Quajftio VI.

56T

8 Ifta propoGrio dcclarattirdapliciter. Prim6,

quia potcntia magnitudinis ad augrnentumeft

An dtbUit potenria ad formam , & totum , poicntia ad diui-

mmgnilud» lioncm cft potenria ad matcriam , & ad impcrfc-

infnitm i» ftioncm , & ad panes : fcd form« cft tcrminarc,

pitiatiM matcria: cft efte infinitum, & non lerminare }

idco potcft cfte linca tanta in a£hi, quanu eft in

potaitia , fcd non poteft efle tam parua in adu,

ficm in potentia. Contrk : tunc nutfaerus cre-

(ccns vadit ad fbrmam : quia ad (pcciem numeri,

& numerus diuifus ad vnitatem & matcriam :

ergo quantus eft numcrus in potcntia, tantus

poterit efle in aftu , quod eft conira Philofoph.

qui concedit hoc dc maguitudine , non dc nu-

mero.

ia ptttnti^
tJitum ptttfi

*(fi in iSu ,

tXftlUtUT.

AUtcr declaratur propofido, quamuis potenria
quz cft ad vnam fonnam,poftet rcdud ad a&um:
potcnria tamen ad plura , ficut cft potcnria diui-
fionis in magnimdine , non poteft redud ad
adum ; quia non eft potentia vna , ncc ad vnum.
Dc numais , diuidcndo , cft potentia ad vnum ;
augendo , ad plura : de magnitudinc c contra.
Contra : ficut magnitudo augmentau eft vna ma-
gnimdo, & ide6 poteft cfle tanta in adu, quanta
cft in potcntia , fic namcrus au£his eft vnus nu-
raerus. Si dicas quod fempet eft alia fpedes nu-
meri pct addirionem. vnitatis : eodem modo
raagnimdo cubitalis augmcntata , fi vltra auge-
tur, dcuenitur ad magnimdinem tricubitaiem ; &
fic afccndendo erit variario fpcciei , ficut in nu-
meris. Item , nec rario prohibct quanritatem
conriguam efle infinitam , cum ex illis conri-
guis non fiat vnum conrinuum : ficut nec in nu-
meris.

Ide6, aliterdeclaratur,quiaPhiLj.PhyCt.c.59.
& alibi dlcit quod appofitio non cft infinita , nifi
diuifione contraria exiftcnte infinita ; quia non
poteft m:^nitudo crefccre , nifi addendo ex aHa
raagnimdine diuifii , ficut fi magnitudo pcdalis
diuidatur , & addatur alij raagtumdini pcdali,
nunquam excedet magnitudinem bipcdalem,nec
aliter intelligit Philolophus.

De magnitudine pcrfi:6riom*s , vbi idem eft
roaius , quod melius , in talinon eft infioitas ne-
gariuc , quia fone quilibct gradus eft diuifibilis,
nec infinitum priuariuc poteft efte ibi , quia ibi
non eft aliquis eradus poifibilis tcrminari , quin
terminetur : infinitas contraric in potenria an fit
ibi , eft dubium : infinitas enim mis (ecimdum
Philofbphum nuIUbi eft , nifi in numeto , & ibi
fblum in potenria , a6hi tamen non eft in tSeOd-
bus (ed. in Deo folo.

SCHOLIVM III.

Resolvtio I. eiHifl. ijH£ ejl 4. in ordine,
fonendam ejfe frimam c*ufim,& impojfibilem ejfe
injinitatem in CAuJis ejfentidlittr ordinstu.-de tjuo
Uteagiti.d.i.q.x.^. Ptjmus arricutusjf».!!.^^;
frimo princ.c.t.

a Per hsc ad primam quatftionem, quod infini-

ti*f»lmie I. tas tranfumpriua eft in caufis : quia in primo

qu^li.i.tjMMr- cflfidcnte : cau(ac ctiam acddentahter ordinatac

i*,durtfrt- pofTunt efle infinita in mulrimdinc fiicccfliuc,

'^vUimlm ^°^ ^"*"^ * ^" ca"^ fecundum fpcdem , fiue

ic»t.ijl.i.q. eflentialiter ordinatis , nec fimul, nec fucccfliuc,

ijjxii. quia omnis caufa inquantum caufa , vel in hoc

qu6d caufa , non cft vltima , quia vlrinu nihil

ptodudtj omnis caufaagens in vinute altetius,

Sc0uOper.tm.ir.

In mM/nitu-
dintperft-
Qitnis n«n
tfi infinitM
ntgntiuM, nte
fnuttiu*.

non eft priraa : Ced fi omnes eflent infinitx, quz-
libet agcret in virmte altcrius ; creo nuUa ptima,
ncc vltima , fi;d omnes mcdiz ; fcd orancs caufie
racdiz acceptae habcnt caufaiicatcm ab aliqua
vna caufa : hzc non cft aliqua, vcl vna iftarum
mediamm , quia tunc ideni eflet caufa fuiipfius }
ergo erit alia prima , qux erit caufa omnium :
alioquin vniucrutas caufarum mediarum non crit
caufaca.

Contr^ : rcfponfio indudit repugnanriam,quia
fimile eft de caufls acddentaliccr ordinatis & dc
aliis ; quia acdpiendo omncs patres generantcs,
fi fint infiniri ; ergoomnes func mcdij , & fi func
medij, caufahtas omnium crit ab ahqua vna cau-
(a : ifU non eft aliqua iflarum , quia fi fic idem
eflct caufa fiiiipfius : & arguitur ibi ficut in caufls
pcr fc ordinaris. Item, Commentator z.Mct.co.y,
exponit fic, pet retf^dmdincm forte intcnditea
quz funt vnius fpedd : vt homo eft ab homine ;
fed ifbe funt caufz accidcntaliter ordinatz : & ta-
men ponit quod caufz fic ordinacz in cadem fpe-
de fint finitx : & poft dicit quod caufx accidcn-
talitet otdinatz funt infinitz, & fic videmr quod
dicat contradidloria.

Item fi cffct procefliis in caufis acddcntaliter 10
ordinatis , eflct numctus infinitus , & fpccics nu- *

merorum funt eflentiahter ordinatz ; crgo in ta-
libus cft infinitas. Item, probatio quod rario pe-
tit , quia afliimit in antccedente in minori omnes
caufas cfle medias ; ergo fupponit primum &
vltimiun : alioquin ponit mcdium fine extre- c«»/i medit.
mis. Icem , afliimit quod omnes caufz mcdiz taufttUttu,
habercnt caufkm aliam : dico qubd non, fed quz- *fi* «**/*
libet eft caufata ab ahas fed nonvalet, quzlibet t^'"*'
eft caufata ab alia; crgo omnes funt caufatz ab ..^.«.^-i
alia; fed eft figuradidionis:commutamr enim
fingulare in plurale.

Aliter formamr rario ex litera ad fblurionem
quzflionis qu6d caufalitas mcdiatarum , fit ab
vtu caufa , quia cuiuflibct caufz mediz caufali-
tas , cft ab alia ptiore eflentialiter : nulla eft cau-
fa prior cflcnri^uitcr , nifi fit aliqua prfma eflen- ^^ j^
tialiter, quia prius eft quod eft prindpio pro- frimtfttfiu-
pinquius; ergo nullapoteft habcte caufalitatcra, ^mm.
nifi fit alia prima , a qua oranes habcnt caulalita^
temfuam.

CoDtra iftam rarionem : in tempore & motu
{iint prius & pofterius : & taracn non eft ibi pri-
raum fimpIicitcr.Ad illud rerponderPhilofijpLj.
Mctaphyf. cap.de Priori & Poftcriori.tx.i 6.qu6d
non eft ibi prius , neque pofterius , nifi fignecur
a nobis : alibi cft primum firapUcitcr , quia iflz
fecundus modus arguendi , poceft aliquomodo ju urgptfi.
faluare priorcm modum arguendi ,qui cft Com- tuuu.9.
mentatoris. Idco ad argumcnta quz funt contra
illum primum mc>dum,dicendum.

Ad primum , quod illa confequenria valet ; fi "
omnes caufz funt mediz, quod omnium cauiali-
tas cft ab aliquo vno, fi caufz fimt eflentiali-
tet otdirutz : in accidentahtet ordinaris, non va-
letconfcqucnria. Vel refponfio patct ex feomdo ordtefetiu-
modo : ordo enim eflentialis requirit , qu6d om- fe petitgm.
nium caufalitas fit ab vno ptimo. Ad aliud dc ^^f"** **
expofirione fecunda Commcntatoris , qu6d non ^'^
eft ad intenrionem PhiIofbphi,duas ponit; vnam,
cijm fonc primam non apptobes. Ad terrium,
qu6d non fequitur : nifi qu6d in uumctis^in po-
tenria eftinfinitas, nonina£hi, vt di^m eft. Ad
aliud, inancecedcntcfumiturquodcaufzomnes
enmc mediz pcr abnegationcm primitatis &

BBb finiu

566

Lib. II. Metaph.

II

tur Scot. t.d.

finitaris : vnde non accipit qubd cflcnt infinitae
cauGc medi* pofitiuc, itaqu6dc(Iet aliqua prima
iimpliciter, & aliqua vltima, in quarum compa-
ratione dicantur medix : (cd negatiuc per abne'
gationcm prims fimpliciter & vltimae. Ad vlti-
mum quod forma arguendi non valet, vniucrfitas
non eft caufata , ergo aliqua non eft caufata : fed
tenet gratia materiae : quia fi totalitas non fit
ab vna caufa prima , non clTet aliqua vna
prima omnium , ncc eflct intet illas aliqua
prior edcntialitcr alia : & fic nulU efiet caufa
alterius.

SC H OLI V M IV.

S o L V iT arvumenta 4. qtttflionis pofi folutie-
ntmfecundi , ofiendit optime vik oftenfiua , & ad
impoffibile , rcpugnare infinitatem in caufiipfr fe
ordinatis, non autem in per accidens ordtnatis : &
ponitharumdifferentiamtriplicemjde quo i.d'. z.
q.i.num.ii.

Ad primum argumcntum, quod (ecundum in-

., tenfionera Philoiophi caufae accidentaliter ordi-

qutfi, ' "^^* ^""^ infinitae {Hccefliue , pofita generationc

perpctua; fed de caufis materialibusnoneft vc-

rum , fed tantum tot funt caufx materiales , quot

funt Prxdicamenta fimul exiftentia : fuccemuc

enim generatorum cft eadem materia. Contra,^.

Metzy\i.t.c.iS.generans generat altudpropterma-

Gtneransge' teriam ; ereo in diuerns gcneratis erit diucrfa

tierataltud • Ti r r « r

proptermste- '"^rcria. Relponuo : genernns & generatum funt
rima:expon!- fimul , vndc in ipfis eft alia materia : vtprobat
obiedbio , fed non in generato & corrupto. Ad
aliud vetum cft de diftantia propric diiSbi , fecun-
dum ahquamdimenfionem in gcncrequantitatis;
non de diftantia perfedionis, ficut patet dc con-
trariis,qua: maximc diftant : & tamen funt ali-
qua contraria, quae non habent medium. Vel pof^
fet concedi , qu6d C\ cflent infinita agentia , non
attingerent perfeftionem extremi , ncc plus
probat ratio. Vbi eniminfinitadiftantiaquot-
cunquc dcntur media , nuUum poteft attingere
alterum extremum. Contra ; ergo poteft aliud
efle & aliud medium , vfque in innnitum. Item,
Philofbphus i.Phyfic. t.c. ly.contra Meliflum
dicit qudd finitum & infinitum in adtu quantita-
ri congruunt.

Pro ampliori fblutione iftius qusftionis , pri-
m6 eft notandum, qu6d aliud eft loqui de caufis
pcr fe ; & de caufis per fc ordinatis. Caufre pcrfe
ferfe ^ fer funt, qua? pct propriam naturam , & non per ali-
^eidensordi- q^od accidcns fibi , caufant ; ita qu6d ibi eft
Atffl^ll?- * comparatio vnius ad vnum. Caufac per fc ordina-
tx dicuntur rcfpedhi alicuius efrcctus caufati ab
ambabus , & cft illarum triplpx difFercntia , ad
caufas accidentalitcr ordinatas. Prima eft , qucid
pcr fe ordinatarum fecunda inquantum caufat,
dcpcndet ^ prima caufa, per accidcns non, quan-
tum ad rationem caufandi ; licet quantum ad ali-
quid aliud. Alia differcnria cft , qu6d alia ratio
caufalitatis , eft in per fe ordinatis , cadem in per
accidens ordinatis , fequitur h^c cx prima : &
iuxta hanc dicitur quod caufae per fe ordinats
funt diucrfae fpeciei , per accidens eiufHem : fed
non oponet , quia diuerfus modus habendi for-
Cimftperft ^^^ eiufdcm fpecici , ficut ignis habet calorem
omnes requi- & ah'a, fiifficit ft)rtc ad ordincm per fecaufarum.
rHntnr ftmul. Tertia difFcrcnria fequitur ex fccunda fcilicct
quM caufi per fe ordinatac omncs ncce(Iari6 rc-

Intereaufiu

quiruntur fimul ad efFedum caufandumjalioquin
aliqua ratio propria caufalitatis deeflet efFedui,
in pcr accidens vna fufHcit. Ex hoc fequitur ad
propofitum , qu6d fi eflet infinrtas caufarum per
fc ordinatarum , illa ncccilari6 eilct in adu , &
fimul : infinitas caufarum per accidcns fi eft, non
opon«t qu6d fit nifi fuccefliue , quia nunquam
oportet fimul multa» caufas efle tales ad produ-
iftioncm cfFcdus.

Ex hoc apparct quarc in caufis per accidens
ordmatis, ad hoc vt fic caufent, non repugnat in-
finitas , licct forte aliunde repugnet : cauilis vet 6
pcr fe ordinaris , cx hoc quod fic caufant repu-
gnat : quod oflenditur hic duplicitcr , fed primus
modus eft fecundum Ariftotelem in litera, t.c6.6.
& infra fic : Omniumcaufarum mediatarum ha-
bentium primum & vltimum , necefle eft clle
omnium caufatorum aliquod primum efle caufa-
tum ; crgo omnium caufarum mediarum, necelle
eft aliquod primum , clle caufam ; fed fi caufae
fint infinitae , omncs funt media; ; ergo omnium
neccfle eft aliquam vnam ellc caufam primam.
Hucufquc dcdudio oftcnfiua propofici ex hypo-
thefi.

Sequitur dcdu<5Ho ad impoflibilc c% cadem
hypothefi , concludendo oppofitum confcquen-
us , & inde oppofirum anreccdentis, hoc modo :
fi funt infinitx nulla cft prima , quarc nullacric
caufa media , &c ica nulla caufa> ita qu6d fiimit
medium in minori negatiuc pcr abnegationcm
primi & vlcimi , in prima propofitione accipit
mcdia,quorum primum eft & vltimum,fi C\c acci-
perct in minori ipfa effet falfa:fi omittat in mino-
ri deccrminatione medij, videtur argucrc ex qua-
tuor tcrminis , proptcr hoc arguatur vt hic habc-
tur,fcilicet ^uod cotum illud mediorum fit ante-
cedens. Ad maiorem quia ficut iam probabatur,
& probatum cft , in omnibus ordinatis eft verum q .
quod ipfc accipit in anteccdente. Notandum, cMif»ruc»H-
quod ipfe intendit infinitatem caufarum fic ordi- f»tnrum */|
natamm cxcluderc quodammodo : ex ordine "^^frim».
enim fequitur primitas , ficutipfe accipit in ante-
ccdentc maioris, quod ipfe dcclarat, & minorem
adiungit , & conclufionem ex eis fequentem ta-
cet. Sed ex infinitate fequitur nullum efle pri-
mum ; & ita cx ordine nullam efle caufam , &
hoc infctt : fedtota vis rationis eft in hoc , quod
ficut vbi funt media , id eft, caufa: caufatas (fic
cnim loquitur ) habentiaprimum & vltimum, ibi
primum eft caufa omnium mediarum : ira vni-
uerfaliter omnium mediarum , id eft , caufarum
caufatarum oportet vnum primum c(Ie caufam.
Vel, vt breuius dicatur , minias curando de litera
Ariftorelis tora vis eius eftiniftapropofitione:
Omnium caufarum caufatarum , cum efi alitjuod
vnumprimum , quae ncgaretur ponendo infinita-
tem : femper enim cuiuflibet cflet caufa aliqua,
fed non omnium caufatarum.

Probatur autem propofirio fic:CaiTfarc eft fim- j -

plicitcr pcrfe<5tionis;omni caufae caufatae hoc im-
perfcdbc incft,quia inquantum caufat dependet ab CMfitrt efk
alia ; igitur iftud crit in aliquo, fine aliqua impcr- fimfliciter
fcifiionc ( quicquid cnim eft fimpliciter perfe(3:io- f *^^'«»««»
nis , d in aliquo eft imperfe€lc , eft a perfedborfe-
cundum illud ) fed illud in quo eft caufare fine
aliqua impcrfedlionc , non caufatur , quiatunc
dependeret ; igitur eft primum. Confirmatur
ctiam illud,pcrilludinfcriiis- Prius principio,pro-
pintjuius :fic perfe£iius perfeEHJfimo propincjuiiu .
aliquaillarum caufarum caufatarum efTec prior 8c

pcrfc

Qu^ftio VI.

567

C»mf»f«rff
Sifm» tft
bUtftmitBf.

16

pcrFcaior alia; crgo aliqiu prima. Scdnwrprior
propofirio, nec ifta conhrmatio accipitur a Utcra
Ariftotelis fed "aliunde ad probandam propofirio-
uem, cui tota fua rario inniritur.
fimU ttrfk- Alitet atgnitur pro cadcm propofirionc : ra-
auimftfji- rionabilecftfupponcrcnullumgradumc^tabi-
hiliivmtterfi lem fimpliciscr pcrfcdionis cflc impoflibilcm
▼niuerfo : perfcdc cauiare fmc dcpcndcnria , &
finc caufari , eft gradus cogitabilis funplidtcr
pcrfeSrionis ; creo non eft impofllbilis in toto
vniuerfo : fcd 5 non eft , impoflibilis eft;
quia quicquid non eft, & cft pofllbilc , cft cau-
fabilc ; ergo fi eft, poflibilc cft. Itcm caufa infini-
tx pcrfcdionis in caufando, eft omnin6 indcpen-
dens in caufando, & ita prima : fed fi funt inhini-
XX cflcnrialitcr ordinatz,aliqua cft infinitz perfc-
{rionis in cauiando ; crgo cft indepcndcns , &
prinu in caufando. Prooario minoris , fcmpcr
caufii fiiperior in per fe ordinatis , eft maioris
perfcdionis in caulando;crgo in infinitmn fupe-
rior in per (c ordinaris cft in infinitum maioris
perfedHonis incaufando, fedcx hypothefi,aliqua
in fnfinitum cft fupcrior ifta , fic igitur ponitur
infinita & prihiuro.

Notandum , quod quaclibet pcr (c caufa ordi-
SitMmfdMtd. natur pcr fc ad fuum cttedum , quia pcr (c caufa
Jk t§€ tMtt- cft per (c prius, per (e prius eft per fc ordinatum:
fstMm, ttm fgj {J acddit tali inquantum caiiia , quod fit cau-
*^^ '^*^ fiirum (cflct enim cauia fi cflet incaufarum) tunc
n^tMMdifM, ^^^ ^*" "°" ordinarur per fead pfum inquan-
tum caufa ; & ita cauia eius & ipfum ,-non crunt
caufsper feordinatx , qub non inquantum cau-
fe, licct fint caufa, & cffechxs per fe fic ordinata.
Si autcm caufatum ab aliquo , vel non, inquan-
tum tamen caufatum , per fe dependct ab alia
caufa, puu qilia cft inflrumenaim , & dcpendet,
a prindpali , tunc dicunmrcaufac per fe ordina-
tx ; quia in caufando ordinantur , & fadunt om-
nes vnam caufam fufidcntem, Ex hoc apparet
prima differcnria : fkniliter fecunda; quia fi
cadem rario caufalitaris eftet in eis, fiue in nuihe-
ro, vt in diuinis ; fiue in fpcde, vt in creatmis, &
caufarent eundem effc^hun ; cflcnt per acddens
ordinatz , vcr non ordinatz per fc , fed eflent
vna caufa , quia ordo eft prioris & pofterioris ;
crgo ordo in caufando cft prionun , patct etiara
tetria.

Alia diffcrentia in caufis pcr fc ordinaris :

prior tenet ordinem fuum, refpcdu totius (pcdd

pofterioris , vel (altcm rcfpedtu totius modi ta-

lis habendi fbrmam. luxta fecundam difTeren-

riam pcr acddens tantum habet ordincm rcfpc-

€ta indiuidui ab eo produdi, in quo coniungun-

tur dua: rariones caufz & caufari ab illo per ac-

ddens. Icem in caufis pcr acddens ordinaris,

OrJtftrf* vna potcft in aliquid , in quod alia non poteft :

rtjpieit M/». ^j^ j^Qjj poteft fe producere quod alia poteffcfed

demslitliid- P°'C" *" fimiicm m per f e : nam ordo per lc rc-

inM, ipidt natiu-as, ordo per acddens indiuidua. Con<

tfa : nullius inquantiim caufa , cft caufa aliqua :

quia ttmc cuiuflibet ; crgo omnis caufa cft tan-

tum caufx per acddens , fcilicet inquamum per

addcns coniunguntur rario cau(z & cau(ari.

Item , igitur in ordine pcr acddens , prind-

pium fbrmalc quo eft cauu ; non eft natura , fed

principium indiuiduale. Item , ordo caufarum

per fe eft ordo cuifanrium per fc : i6tus fimt fin-

gularium. Ad priinum : caufz ordinatz dicuntur,.

non quia vnacau(a,altcrius fit caufa, ficut probat

argumcntum ; (ed quia vna non inquancum cau-

Scoti Oper. tom. IV,

fa in coramuiii , fed inqoafitara flslis , eft prior
altera caufa, inquantura talis caufa,ita quod prio-
ritas & poftcrioritas per fe detcrminant caufalita-
tcra : nen flc dc caufa& eflcchi^d aliud diduiQ
cft fupra, num. 8.

SCHOLIVM V.

S o L V I T ArgMmentM ^jqutfi.vttruu tuUlitceut,
& refolmem reflwMt. CircM folutionttn aJl tertimm
tM/iptmr Mn detur mMximum , & mmimum , in
naturMlthm, de cjuo Doii.iji.i.c].t)jtu. \i.& circM
eMndem folutwnem, tMngitur molefiM replicM, quod
continuum foffibUe efi diuidi , in omniM tn tjuA
diutfibUe ej} : de ijuo tbt Dodor , num 1 1 . longam
hahet dtfputMtionem. Bremter dic, eUutdi foffe in
tmnta, tn tjuadiutfiliUe efi, non vnicM,fed tnfinitis
fyncMtegoremattce diinfionibiu, tjua nuntjuMm ha-
hent vlttmam ; dr fic mmejuam conttnuum ertt
aElu dtutfum in omnia,in <jua ditufihtle efi. In fine
huiidt litert antt foluttonem tertiM tjuafitonu ponit
duat replictu, quat nonfaluit. Prtma tjuerit tjuo-
m»de part efi immetliata punEio ; & Refponfio,
efuod efi immediatd , quia inter eamfecunditmfe
totttm,& puHum mhilmedtat,non tjuod fecunditm
fe totam fit cum eo ; qma hoc mido punCium efi
immedtatum parti, de ejuo vtde eum i. d. 1. tj. 9.$.
Aliterrcfpondco num. ) j. Adftcundam, etfidi-
uifio non fit generatto , illapofita generantur pun-
Ha, & indiuifihtUa , tjuihut eUfitn^a indtuteUta
eonfiituuntur : hahet DoSor hoc argumentum i.d.
i.q.9. $. Ad feciudara piobarionem, num. ly. (7
nonfoluitiHud,

Ad priraura principale arguracntum, quod in- '7
finitum non rcpugnat quanriuri in genere , rcpu-
gnat tamcn cuilibet fpcdd quanritaris, Contra
ifhid : licet hzc regula non valeat : Quicquid re-
pugnat antecedcnri, rcpugnat confcquenri,tamen
quod repugnat cuilibet antccedenri , repugnac strouma ejt
confcquenri. Probatio huius : oranc repqgnans veT»,pr»fitr
alicui rcpugnat , quia aliud incft , ficut negariua *S>""^'
eft vcra proptcr affirmatiuam vcrara : fi crgoali- "*"*"
quid rcpugiut aliquibus , hoc eft , quia aliquid
incft illis mulris : (ed nihil incft omnibus fpcde-
bus quanritatis , nifi quantitas, quod eft genus ;
crgo, &c. Itera , orane quod incft raulris vniuo-
cc, incft cis per aliquid primum in eis, cui primo
ineft : idc6 didtur quod fiuitum & infinimm in
adhi , non eft differentia quanritaris, (ed conuer-
ribilc cura quantitatc : (ed finituro & infinitura Sn*
in potenria funt diffcrentiz quanriutis. Ad illud ^^** V*
i.Phynqu6dfinitum& infinitumquamitaricon- ^[|^**"*
gmunt ; dicitur quodloquimr (ecundiim opinio-
ncro Mdifli,qui ponit finitum & infinimm poflc
cfle in a£hi,(eamdum vericatcm taraen infinitum
non eft diflerenria quanritaris in iSta , fcd in po-
tenria. Contra: Commenutof didtprimoPhyfl
cap. I ^.quantum efigeniu infinttt : probat pcr difli-
nirionem ; quia innnitum eft quanmm non ter-
minamm:fed ncutrum iftorum eflet vcrum de.
infinito in aiOca , de quo tantiim dl ibi ferrao , fi
illud rcpu^naret generi quancitaris. Itera,finimm
in potentia ftat cura infinito in potcntia ; ergo illa
duo non funt diflcrcnriz quantitaris. Probario
antecedcnris : finituro in aifhi ftat cura infinito in
potentia , & fequimr finituro adhi ; ergo finitum
in potenria ; ergo, &c.

Ad priraum argumenmm contra aduerfarium

fufiEcit accipere fecundura ipfum , quia tunc

B B b z fequi

18

568

Lib. 11. Metaph.

quatttnm eft
gmu* adfini-
tHtn (^ tnfi-

ViffiniMfi-
nifi.

jU/edt infi-
nit» effet in
ginereScot.i.
d.%.ci.i.n.xo.

19
Linei. diffini'
tt» »n exclu-
ditinfimtate.

2^«)) d»tur
tetminM in

inamm»tit,
tnAgnitudi-
nif,fed hme
in animatis.
Scot.i.d.i.q.

iHonfoffeeffe
ivf.nittu ani-
tntu /tilu,
iuxtafolutit-
nem d»tam
nu.^.fedpoft
ftatim ibi
oftedit fe pro-
llematicum.

fcquftur non inconuemens,nifi proptcr di&a dos
fccundu Mcliirum, fi eirer infimtum,ficut ipfc po-
fuit adu extcnfnm,fine terminis,c6grueret quan-
titati:& ita oportet ipfum concederequantitatem
ciTe : & fi hoc, crgo & fubftantiam, quae eft fub-
ieftura eius,& ita raulta , quod eftcontra ipfum;
& hasc eft intentio Ariftotelis ibiciem,& fic patec
ad argamentumrfic ad primum diitum Comraen-
tatoris fccundum Mehfium, cjHantum effet genns,
id eft , commune ad finitum & infinitum fi efiec
ficut Meliifuspofuit. Ad illud de diffinitione re-
fponfio i.Pofter.t.c.7.antc xWnAjterumautemfpe-
cuUndum,A\x^\ex eft diffinitio rei,& quid dicitur

{ler nomenjfecunda eft non entium & impoffibi-
iura , & incorapoffibilium : & talis eft diffinitio
pracdfda infiniti : tale autem diffinitum rcpugna-
re poteft vtrique diffinitioni , cum includit
oppofitum eius. Ad aiiud finitum in potcntia di-
citur ; cuius quantitatem quantumcunque acci-
pientibus , non femper eft aliquid cius accipere
extra, ficut eft de ternario : fic ppponitur infinito
in potentia; nec fequitur ad finitum in adhi. Ad
aliud de linea : qu6d licet albedo eflet infinita
cxtcnfiuc, edet adhuc in gcnere ficutmod6. Si-
militer fi linea elfet infinita ; adhuc cflet linea :
quia non cffct infinita intenfiuc, & ideo lincje ra-
tio fibi corapetit. Contra : contrararionem lineaj
eft non terminajri : quia tetminatio eft elTentiale
lincas ; ideo Ci eflet non terminata non compctc-r
jct fibi ratio lincje : quia illa linea includeret in-
compofiSbilia, fcilicet terminationera & non tpr-
minationcm.

Dicendum aliter , qu6d diffinitio non vitupe-
ratur,quia eft linea: : quia nulla diffinitio vitupe-
ratur , quia non competit illi , qu6d non potcft
efle fub diffinito fine pofitione incompoflibilium:
fed quia eft linea: reds : quia rationi rcdi in-
quantum linea , repugnat infinitas : tamen rationi
;:ecki fimpliciter pon repugnat infinitas ; licet per
^aturam linea: qux fubeft , repugnet : nunc i^ji
in diffinitione pro redta ponitur , cuius mediura
iion excedit fines ; quafi recfbitudo eflentialiter
importet finitatem. Ad aliud dicendnm , qu6d
ibi eft oppofitum : c^uia omnium natura conjian-
tium efi (ieterminata qHantitas in magnitudine &
augmento , proprcr quod intentio Philofophi eft,
quod ignis nojj agit principaliter in augmenta-
tione : quia augmentatio eft in dcterminata
quantitatc , vcl ad determinatam quantiratem de
fe in tali fpecic '. ignis non agit ad determinatara
quantitatem de fe , fed vltrk poteft : nunquam
tamen ad infinitain quantitatcm. Confirmatur
fecunda rcfponfio ad rationcm de animabus :
quia infinitas adualis includit contradidionem
in omnibus citra Deum , ex poflibilibus autpm
& compoflibilibus nunquam fequitur contradi-
€(.\o , vel impoflibile , fed numerum clTe infini-
tum in potentia , eft poflibile fecundum omnes ;
& animas femper manere eft poffibile & funt
compoffibilia ad inuicem , quia neccllarium ,
pulli eft incompoflibile, nifi impoffibili, fed infi-
nitum numcrura eflc in potentia , cft nccefla-
riura , & animam femper manere eft poffibile ;
ergo numerum cffc infinirum in potentia , cft
compofTibilc huic poffibili , animas femper ma-
nere ; ergo ex iftis , anima femper manet : &
numerus aniraarum eft infinitus in potcntia , non
Icquitur infinitum in a£bu eflc. Itera infinitas in
potcntiaeft , in accipiendo non tot quin plura :
infinitas in adu cft iil ^ccepto cfle tot , quod non

pUira corapoflrbilia : alioquin infinita in aftu
poilent cxcedi & effent finita. Sed nonfequitur,
aninaae fuerunt non tot quin plura in accipicndo ;
ergo funt modo in a(9ai.tot, quod non plura, quia
omnibus iftis adu exiftentibus,pofIet Peus crea-
le vnam aniraara, & addere illis ; ergo non fuc-
nint prius tot, quod non plura.

Contrk : fi aniraae qus fueaint infinitorura
practeritorurn horainura, nunc firaul funt in a«5ku:
aut crgo attu finitae , aut adtu infinitae, fi infinitae
hahetur propofiturn , fi finita ; ergo accipiendo
vaiara poft alcerara , tandem eflet deuenire ad
vltimam, & itanon funt infinitae in accipicndo.
Jd^m argumentum fit de futuris fic : omnia futu-
ra C\ nunc firaul pflent , effent adu infinita , fed
omnia fimul crunt ; tzgQ adbu infinita erunt, pro-
batio priraae, non effent adku finita, quia tunc ali-
quando omnia forent accepta. Probatio fecim-
da:, futurum erit , praedicatum includitur in fiib-
iedlo. Ad aliud quod illa proppfitio, cfuod impof-
fihile eflfaBum ejfe , &c. verum eft de qualibet
fadione vna ; non dc infinitis quje habent tcrmi-
num infinitum in potentia, vbi femper cum tno
fado efIe,neoeffario ftat potemia ad aliam fadtio-
nem ; nunc autem cum quocunqne ; diuifb efle,
neceilario concomitatur potentia ad aliam diui-
ficnem : quia cum quolibet diuifb efle ftat ne-
ceflari6 vtrumque , itaquod diuifum cft totum,
& vcrumque ifiotum i^eceilario eft continuum,
& ita neceflario ip potentia ad diuifionera,
Contra iftud, quando qua:hbet fingularis ali-
cuius vniuerfalis poffibilis eft ; & quilibet cui-
hbet compoffibiiis : ipfavniuerfalis eft poffibilis.
Poffibile eft continuiim efle diuifura fecundum
hoc fignum , & fic de fingulis. Quaelibet etiam
fingularis eft alteri compoffibilis : quia compof-
fibile eft continuum fimulefle diuifum , fecun-
dum quaecunque duo figna ; ergo, &c. Ad iftud
videtur Commentator dicere i. de Generatione,
tradando rationem Democriti , quod non qus-
cunque fingularcs func compoffibiles , quia fa(fla
diuifione in vno figno , prohibctur fieri in aiio.
Contra : aut in alio mediato, quod nihil eft, quia
continuum intcrcipitur ; autimmediato,fednul-
lum tale eft.

Ideo alitcr dicftur quod in eadem pane tempo-
ris impofl[ibile eft duas partcs fimul cfle in ficri ,
idc6 impoffibile eft omnes partes fimul fieri,licct
fimul fit potentia vt omnes partcs fiant fucceffi-
uc. Sed ficutpoffibile eftquafcunque partes tem-
poris , vt duas , vel tres dici, firoul fadias elle : ita
poffibile eft, non tantum omncm partcm dici,fed
omnes fa<flas efle , & hoc fimul : licct non fimul
fuerint in fieri, nec fimul finrprimo fada: : in di-
uifione continui poflibile eft fijnul , fecundum
quaecunquefigna fignata,finita tanien contimium
diuidi , & fimul efle diuifum , fed impoffibile eft
qu6d fecundum omncs partes proptcr rationen»
fiipra di<5bm. Ad formam ergo argumcnti , con-
ceditur quod vniuerfalis eft poffibilis : hoc conti-
nuum diuiditur fecundum quodcunquc fignura,
vel eft diuifiim fecundum quodlibet figillatim,
fed nec diuiditur, ncc diuifum eft fecundum
omnia fimul ; hoc non valet : quia fi nunc
eft in diuidi fecundum pmne fignum , eft adlu
fub tot diuifionibus , ad quot fuit in potentia,
& ita fub infinitis, & illis diuifionibusterminatis
erunt tot diuifa elle, & itaeritomnino diuifum.
Ide6 aliter ad formara argumcnti : quibufli-
bet fingularibus finitis compofllbilibus : ergo

funr

Infinitum in
aBu, ^in
potentia dif-
ferunt.

iO

§l»od impof.
febileeftf».
cium effe.im.
pofibile eft
fieri, exponi-
tur Sco.z.d.x
q 9 adproh,
zjtrg.n.ii.

VideScotum
iam citatum.

An ccminuii
diuidipjffit
feeknttum
omniiifi^uaf

Xt

Qusftio V[.

569

fant etiam alix quslibet rmgulares finitx cora-
pofIibiles,& quxcunquc fingulariter fignata com-
pofljbilis j cuilibet fingulari fignatx : fed tamcn
cuilibet fingulari eft alia fingularis incompoflibi-
lis, fed non harc determinate, nec illa , quia cum
quacunque diuifione , necefle cft ftarc aliam par-
rf '^™ ' '" *1"* ^^ diuifio , & ita aliquod fignum fe-
^ A'«Jii cundum quod tunc non fit diuifio ; imo cuilibct
^feq. lunt mfinitae mcortpollibilcs, quia m quacunque

pane fijnt infinitae potentix ad diuidi , in fiic-
cefliuo {emper,dum durat cum aftu priore.neceC-
fario eft porentia ad pofterius ; (ed tamcn omnes
potcntix terminantiir, non fic hic. Ibi etiam pars
neceflario detcrminata , ante dctcrminatain , &
nulla cum alia ; hic nullus ordo, quar diuifio fit
ante aliam , & quzlibet fimul , poft quamlibet;
licct tamen ,& quiclibct fit infinita in poicntia :
quia pars in quam fuit diuifio, vel partes in infi-
nitum, diuifibilis, vel diuifibiles. Saluatur Com-
mentator fa(^diuifione in vno, prohibetur tunc
fieri in alio, non fignato , fcd indcterminato ,
fcd non prohibctur poft diuifionem ibi pofle
ficri.

Ad aliud argumcntum,i.dc Generationc : vbi-
cunque linea eft conrinna, crgo vbicunquc eft
pundus continuans : con(cquentianon valet, fcd
fequitur vel pun£kus,velpars conrinuata. Contra:
fi non vbiquc pun<fhis, crgo aut immediatc itlxta
punihim, aut mcdiatc fcd non datur primumrno
quia nullum continuum eft immediatum pundo
dato, quia pars eius propinquior illi puni^o,ficut
6.Phyfic. probatur quod nulla pars motus eft pri-
ma. Contra totam refponfionem , diuifio non eft
generatio ; crgo non facit aliquid cflc a£ku, quod
prius non fuit z6kii , licet non feparatim ; ergo
quot poflunt cfle adtu per diuifionem, & fepara-
tim, tot antc diuifionem funt a6lu,b'c^t non (epa-
rarim , & ira infinita a^ in ia contrnuo , & nu-
mcrus infinitus.

SC H OLI V M VI.

P o N I T v R. fententia ntgans infinitnm a nohU
cognofci pojfe, & quatHor rationibus fuadetur ; in
cuitu famrem folHuntMr argumenta principalia
huitufexta tjueft: Rtfutat ftnguloi rationes addu-
iiatpro hacfententia , & fundamentum earum :
Ttepe tjuiditaiem rei mattrialu tjfe tbieEium inttlle-
Bw, improbattm tfi q. j .nu.6.& 1 j.vidt ipfum i .
d.^.q.i.ad i.nu.ic.& >fj. i^.ef.i. num.G.vbi docet
infinitum cognofci pojft ab inttUt^H finito alioqmn
Kunquamfatiarttur,

j^ A<i tertiam quaeftionem dicitur , quod infini-

tum non poteft intelligi a nobis fecundum inten-

rionem Philofophi in litera, quod patct ratione.

Proprium obiedum intcllcdus noftri eft quidi-

tas nuterialis ; crgo nihil cft nobis cognofcibile,

nifi fiib rarionc eius, talc non cft infinitum.

JtHMdvnMtn ^^^> "'^' intcUigitur k nobis vnica intcllecho-

inttUtaioni "c > nifi quod intclligitur pcr vnam fpecicm ;

vn» r*qmri- infinjtum non fic intclTigitur , (cd mulris , vna

turfpectts, poft Ynam ; ergo nullo modo. Probatio prima:

propofitionis ; omncs fpccies intclligibiles funt

fbrma eiufdcm gcneris : & tales funt incompof-

(ibiles in eodcm inftanti ; huiufmodi crgo plu-

rcs non pofltmt fimul perficere intcllciium ;

ergo, &c. Item , quod infinitum non poteft

facerc in intelledhi vnam fpecicm , probo : omnc

agens agit fccundum quod cns ; crgo quckl caufac

Scoti Optr. tom. IV.

vrvam fpecicm, eft vnnm a(flu,& talc habet vnam
formam : infinitum autem non habct formam,
quia forms eft terminare , infinitum non termi-
natur. Item, oporret virtutem proportionari ob-
iefto ; potenria eft finita in eflendo ; & per con(c-
quens in operando ; crgo & obie<ftum potcntix
ncccflario erit finitum. Confirmatur i. Cxli
& Mundi,t.c.<)}.& infta.finitum non poteft mo-
ucri ab infinito , intelleftus mouetur ab obie<5to.

Ad rationcm primam, quod Dcus non cft CO- Aiarptmiia
gno(cibiIis (ccundumqu6d infinitus,quiacogno- qutjlftxu.
(cifur pcr cfFe(flus , fed niiIIusefFc<^isadarquatur
ci , ncc per confequcns repraefentat eum , fecun-
dum quod infinituseft.Ad aliud, quod non valct:
quia nthil fignamus, & tamen nthil non eft intel-
ligibile : vnde diffinire quid dicitur pcr nomcn,
polTumus de aliquo , quod nonpoteft intelligi
fimplicitcr ; non tamcn diffinimus aliquid per
diflSnirioncm cxprimentcm quid : nifi quod eft
fimpliciter intelligibile a nobis. Ad aliud, quod
fblac illac , quarum fpecics poflimt in fuis fingula-
ribus apprehcndi pcr fcnfum.funt a nobis cogno-
fcibiles. Ad aliud , quod non eft fimile : quia lo-
cus eft terminus corporis , & forma inquantum
tcrminans , corpus quafi materia fpecies habct
rarionem formsc , & intellcifhis rarionem matd-
riae : fcd fi vna forma potcft informare duo , parj
rarione & infinita , quia terminatio eft a parte
cius, & per hoc , anteccdens eft impofTibilc : fcd
fi matecia poflet pcrfici a duabus formis non op-
pofitis , non proprer hoc ab infinitis : quia hoc
coBclnderct infinitara capacitatem materias il-
bus. Alitcr, quodconfcquenriaPhilofbphi in-
telli^enda eft quando non maioris vinuris cft
aliquid rcfpe(5tu multorum, quam pauconim;
vcl tanta impoflibilitas rcfpev^ paucorum,
quanta rcfpe(5hi plurium : fic eft in propofica
Philofbphi , quia in loco cft eadcm ratio conti-
nenrix , rc(pe(5fai omnium corporum : non fic cx
panc alia.

Contra illa argumenra dc obic£bo intcllcdhis, 14
iraprobatum eft prius q. j.contraprimamopi- Ki4.6.ari7.
nionem. Item , prima pars minoris fccundac ra-
tionis improbatur : Omne quod potcft cfTc
vnum cxtremum vnius compofitionis apud intcl-
le<5lura, potcftefTe inintcllcihi vnica intclledio-
ne fimplici. Probario : tantiim illud quod appre-
hendit intclle(5tus fimplici apprchenfionc , com-
ponit cum alio , fed poflibile eft aliqua duo , quo-
rura dua: fpccics funt in intcUedhi , ficut mons H»«Viir/*«Wrt
aurcus , componi cum aliquo terrio ; ergo mons mn rtquiri-
aureuseftextremum compofirionis , & conftat turadvnsm
quod mons aurcus non intelligitur vna fpccic, «««^*»«*
cum nihil fit extra tale vnum , quod (pcciem
fiiam faciat vnam in (enfii , & per conlequcns
ncc in intclle^ ; & tamcn mons aurcus intcUi-
gitur vnica intelIc<5lionc fimplici ,vtprobatum
cfl. Itcm, fi valct ratio , aequc probat quod non
pofliimus fcirc multa fimul ; quia cuiuflibet
fciti in aCku , eft fpecics in intellc<fhi in a(ftu
primo ; ergo fi impoflibile cft plures fpccies
eflc in a(fhi primo in intclle^ , ficut probat
ratio , impofl[ibilc eflec fcire multa firaul : hoc
cft falfum exz. Topic. cap. ij.Minor probatur . , ,
vt pnus , quia funt ciuldem gencns mx fpeaes. .^« „.>
Probatio maicKis : confidero vnara concluhoncm
pcr fpcciera in zCtvL , & cognofco per pofTibilc,
duas alias conclufioncs in habitu , fi non habeo
fpcciera illlarum duaruminaiiu; crgo oporrct
mc acquircre (pecicm ilarum conclufionum , (cd
B B b } pono

*;

570

pono per pofTibile quod (ingalare eius non eft
«tra.quod poiret faccre fpcciem eius in fenfu,&
pcr confequens nec in intelle£fcu : vel tunc nun-
qiiam intelligam illam concludonem, vel habeo
fpeciem in a^u, Hcuc de ptima concluHone > nec
cx virtute phantaftica potcft fpecies illius con-
clunonis abftrahi,quia ibi non pofTunt eHc Hmul
dax fpecies per te, Hcuc nec in intelledlu. Con-
tra tertium : Hnitum poteft intelligi per vnam
fpeciem:ergo priuatio eius,quia 7. Mctaph.t.c.13.
ratio eadem oftendit rem & priuationem. Contra
aliud : quasro dc proportione , fi iotelligitur de
numerali , nihil eft ; (1 perfedionis qu6d aliquo-
ties fumpnim reddac aliud , non valet ; vifus
enim inhnities fumptus , non redderet Solem,
quia alcerius rarionis. Si de proporcione iinrci ad
infiaicum {ecundijm mouens & mocum, non va-
lec ; (1 enim aliquid mouerecur a Hnico , poceft
idcm moueri ab infinico,ncuc cslum a Deo,qaod
nunc mouecur ab Angelo.

SCHOLIVM VII.

R E F V T A T folutiones datas num.i^ jid argu-
gumenta princivalia buitts fexta ^uxfi. quatenus
nituntur defendfre infinitum non ejfe a nobis co-
gnofcibile.

Concra refponfioncm primi argiimenci qu6d
cognofcere poflumus Deum {ccundum quod in-
finicus, quia lecundum ce per efFedtus; fed aliquis
cft efFedus , cuius Deuscaufa eft (ecnndim qu od
infinicus, (cilicec creacio. Iccm^^equiciu: qu6d in-
telligicur fecundum quod infinicus )i parce finis,
quia omne agens per incelleiStum cognofcic vlci-
mum finem,feaMidum quod vulc Philof.i.huius,
t.c.8. & 9. de caufis finalibus. Ibi enim arguicur
quod fi fines finc infinici , nullum eflec agens pcr
intelledum,quiar omnccalc agens,cognofcic vlci-
mum fincm , propcerqiiem agic, (ed non eft vlci-
inus,nifi fecundumquod infinicus.Probacio:omni
bono finito concingic incelligere maius bonum:fi
ergo Dcus fecmidum quod vlcimus finis, non fic
bonum infinicum; ergo pofHimus incelligerc ma-
ius bonnm Deo,fccundum quod eft vltimus finis,
faicem ipfepoccft , ergo aliquid praecerDeum po-
teft ellc fibimec finis , icaquod calecric inrerum
nacura , & illud parec pcr argumcncum Anlelmi :
quod ilUtd maitu efi qitod eft in re : & in intell£iu,
&c. Concra aliud : illud eft falfum:nullus eHTedus
poceftducere in cognicionem cau(ae , nifi (ecun-
diimquod ada:quacur. Probacio,effe(5hisad2qua-
rur caufa:;aucprima: firapliciter, & hoc ncgasjauc
iecundae caufx : auc ttinc illa caufa caufac iii vir-
tuce fui,& cuc eft prima:fi in virtuce alcerius,ecgo
ab illo altcro magis dependet , & cfFcdus argui-
riuc per demonftracionem , tjuia, ducic in cogni-
rionem caufx, inquanciim dependec a caufa, crgo
magis rcpraefencac primam a qua magis dependcc
encicas efre£tus. Confimiliter arguicur fuprk in
fblucione q.^.huius libri.

Concra aliud quoddicicur.quodm^f/figna-

mus,quia i .Periherm.cap.i.ficut literas nota: flint

vocum, fic voces pafHonum. Icem, non coqcipio

Hihil&caliqmd efle concradi(fk>ria,nifi incelUgatn

Z>fV« mt nibil vcrumquc, camen vnum pcr aliud. Concra aUud,

dieere.trf^o ifta confcquenria eft bona : Dico me nihil di-

4liquid dift. ggyg . g^gg fiigg oH^uid. Similicer fcio me ni-

hil intelligere ; ergo alicjuid inttlligo. De fpe-

cicbus generum > quod poflumus intelligere

Lib. II. Metaph.

x6

nun:ieros infinkos , fi vnicas fpeciem faccrec

in vircuce phancafKca , poflenc infinici numcri

incclligi per fpeciem vnius,quia pcr fpeciem vnius

vnicads, poceft incelligi alia vnicas,ficuc Augufti- spieittwiut

nus vulc qu6d per fpeciem vniusSolis^poffunc in- soluimu-

celligi, vel imaginari quocquoc volo Soles, & fic prfftnttuflu,.

infinicas vnicaces:& pofTumus poft componcre "*•

dicendo,hxcnaca fiuicfacere vnum.ContraaIiud:

fl cenec conlcqucncia de corporibus : quia vnum

corpus eodem modo repugnac vni in yno loco,

& in omnibus ; fed hic eadem caufa, quia eadcm

racio : quare fi fpccies compacicur fecum vnam,

& infinicas. Icem, inincclle>fiu poteft efle cadem

poccftas infinica , quia in maceria funt capacitates:

ad infinitas formas reales; ergo in incellc(^u ad

infinicas inccncionalcs. Probacio : hacc vnicas eft

in poccncia ad perfedtiones infinicas reales, diffe-

rences a coco , quia eft in pocencia, vt fit pars infi-

nitorum numerorum ordinacorum : omnis

cnim pars in coco , habcc perfec^onem rea-

lem , aUoquin cocum non eftec vcre vnum. Sic

etiam ccncrum cft in pocencia , vt ccrminec infi-

nicas Uncas.

SCHOLIVM VIH.

Resolvtio, & epilogus totius qtufiio-
nis. Tenetprimo infinit\xm,fiui/umaturpro ratio-
ne infinitatiSffiue profubstrato, pofle h. nobisin-
celligi. Secundh ait quod infinicas aiStu non poceft
eflc in magnicudine roolis: quod verii efifecund»
Philofophum,fed an de potentia abfoluta ejfepojftt,
non fe refoluit DoBor,fedper tetam qvttfiione vk-
detur ejfe problematicus; & ad penultimnmargu-
mentum exprefse dicit quod infinics fpecies elle
pofHinc finnul in incelledlu , & in parriculari in
animaChrifti : licet oppofitum habeat }. difi. 14,
quaft.i.num. 18. Per quodetiampatet problema-
ticum ejfe , quia etiam ibiponit aliam fententiam,
vt probabilem. Tertio , quod in ellenriaUccr or-
dinatis nequic elle infinicas a(Shi , vel poccncia;
de quofupra num.i^. & 14, ^arto, in acciden-
caUccr ordinaris dacur infinicas in pocenciajC?*
etiamfecunditm Phtlof a£lu , nonJimul,fed in ac-
cepto ejfe,vt in tempore, tenendo illud efie ab ttter-
no. ^into , infinicas priuaciuc non poceft cflc'
in magnicudineconcinua , vel multicudine : Lo-
quitur fecundttm Philofophum,quia non repugnat
a continuo feparari punBum terminans , vt ha-
betfupra num. 7. 8. quo cafu ejfet infinitum pri-
MOtiue. Sexti.indiaiCihilia. func infinita negariue.
Septimo,ponit remijfiue de contradiSione quomodo
intelligitur. Vtdetur quodpars negatiua contra-
diBionis cognofcitur per ens, ficut priuatio per
fuum habitum,vtbabetur 7. Metaph.text.x^. vi-
de Do^-id. i.q-i- ad auiloritatespro Henr.n.i^.
Oilauo , foluitargumenta principalia conformiter
ad bancfuamrefolutionem. Nono,foluit argumen-
ta aUata num. 1 3 . profententia negante nos pojfe
intelligere infinitttm.

Ad quaeftioncm fecundum pracdidba. Aliud eft ^-
quzrcre de racione infinicacis in fe ; & aliud de
co quod fubeft. Sicuc aUud eft quaercre dc cnce
pcr accidcns;& aliud eft quacrere de eo/juod fub-
cft enci per aCcidens^Philof enim 6.Mecaphyficar,
t.c.4. & 6. probat aliquadc ente peraccidens : ex
quo fequicur quod dc ence pcr accidens poceft
efle fcienria : & camen ibi probac , qu6d de ence
pcr accidens non poceft cflc fcicncia. Primum

incelU

Qu^ftio VI.

571

ifttclligitur dc ratfone rius in Cc Secundumde
eiu»m»it i* eo <juocl fubeft,vcl cui ineft, fic in propofito, Si
tnti fer tuci' quajritur He ratione infinitatis in fe : dico qu6d
dtns tfifdi- ^j^j^j modo poteftintelligi a nobis , quiaimpof-
fibile eft intelligere aliquid ineflc , vel non inefle
alteri ; nifi prius apprehenderetur intellc^
fimplici : fed infinitum omni modo didhun pof-
fumus intelligere alicui inefle.vel non ine(Ic.
Sed qualiter apprchenditur ? Scicndum , qu6d
non per propriam ipcciem , (ed per fpccicm fui
'."■ fj^ habitus,& vnica intclledione. Pro ifto membro
teUi^ur in- vadimt aliquat rariones ad principale. Sed dc eo
jgiiHm.' quod fubeft vttum pofllt intelligi : Dicendum,
qu6d infinitas ficpotcft intclligi ineflc alicui fine
contradidlione , quia infinitas adhiaiis in pcrfc-
£tione , ficut Deusjicd in magniiudinc molis non
potcft cfle infinitas in a<iu:Sed in cflcntialiter or-
dinaris,non poteft efle ncc adhi, ncc potcnria : in
accidentalitcr ordinatis poteft in potentia, & fc-
cundum Philof in adu, non fimiil,(ed in accepto
cfle, ficut infinitum in tempore fi fuit fine princi-
pio. Infinitas priuatiuc non poteft intelligi in
nugnitudine continua, nec difcreta , finc rcpug-
nanria intelle£his:infinjtas negariuc poteft eflc in
jf» cntriiiti- indiuifibilibus. Quicquid crgo poteft fubcfle ra-
atriaintellf- tiooi infinitatis fine contradi&ione , potcft ^ no-
gipajftmt i bis intelligi fub rationc infiniti : fcd non cft intcl-
Stot.i.. d. . ligendiun , nos non pofle intclligere illud , quod
^ , 4^/i»ri- "^cludit coatfadi(^oncm , quia quomodo tunc
tstet fro intcUigeraus aliqua eflc contradiftoria , fed quo-
Hmr nn 4. modo fic,vel nontqusrc in quxftionibus 4. huius.
48 Ad primas duas rariones diccndum^quod con-

cludunt verum. Vnde Damafc. in fententiis c. 4,
hocpojfumus fcire de Dn , qMod efi infimtHS y&
incomprehenfihUis. & Auguft.84. qq.q. J i • ncc fe-
quitur ex hoc quod Deus comprehenditiu' ; quia
in tali aAu , oportetefle tantam intenfionem in-
telleftionis in fc,quanta potcft efle circa talc obic-
^m , ita qu6dcognofcittir inquantum infinicus,
vcl fecundum quod infinitus , & infinite i pane
Diffinittir cognofccntis. Ad alias rariones , qu6d diffinitur
infimtum. innnimm:illa argumenu probant primum mem-
brum , qu^dpomimus cognofcerc rationem infi-
niri in fe. Ad aliud quod de rarione infiniri cft,
vel poteft eflc,demonftrario:de re tamen fubie<fia
Sciomcno non potcft cfllc dcmonfbatio. Ad aliud non fe-
A "reo"n- *i}^^^ '• ^'^^ ^^ "°" intclligerc A ; ergo intelligo
tclligo , A, A,non valet:tame fcquitur, ergo intelligo aliquid.
fnvsUtu Similitcr non valct : fcio me non intelugerc infi-
ninim-,ergo imelligo infinitum:fed fequitur, ergo
iiitelligo aliquid. Ad aliud qu6d fi duo corpora
firaul : concedo quod poflunt efle fimul in aftu
primo etiam infinitac fpecies,quantum eft ex par-
tefpecierum:flmiliter &exparte intelle€his,ficut
. ;^^"*' prajtadhim fuit fupra dc vnitare:& illud concedi-
Sj^inif? turquodpotenriapaflluapoteft ad infinitasper-
i» inteOt^f fediones,ficut centrum poteft efle terminus infi-
niurum linearum : tamen nulla potcnria pafliua
eftadinfinitam pcrfedhoncm intenfiui.

Similitcr potentia adhtu poteft efle ad infini-

tos cfFe6his,ficut Sol ad infinitas hcrbas , fi gene-

rario Jit femper:non tamen ad cfFe(5him infinitum:

rtttntitn- & tunc poteft intcUedus infinita fcire in habitu,

in"*SM ^ eflent qui imprimcrcnt infinitas fpccies in no-

t^Stu. bis:fed intelledhis non potcft infinitas naturaliter

acquirercquia hocfieret a£bibus fuis, quos nec fi-

mul , nec fucceflHuc poteft habcre infinitos , ita

quod omnes tranfierint , ide6 nec tot fpcdes ha-

bere:tamen animaChrifh potuit in habitu,ex quo

Deus potuit impriracrc infinitas fpccics fimul. Ad

aliud argumcntum,qu6d perfpedcm vnitatis po- AnimsdrL
teft intelligere quafcunque vnitates : concedo fi' iffi^"*'
quod poffet inteUigcrc quemcunqiic numcrum, 'j^^/'""*
in cuius cognirionem potcft peruaiirc pcr repli- 5,, j ^ ^^^
cationem vnitarisjfcd nunquam deucnitur ad nu- q.^.ctntrn-
merum Infinitum in adhi,quia nonpotcft infiiii- "««» ^»**"'
tics rcplicarc vnitatcs.

Arguracnta contra aliam pofirionem conce- 19
denda pio pane funt. Ad primum tamen dico, •^dnrgmmf-
qu6dmaioreftfalfa,quiapofrumaliquaintellige- " W*»*
re.quae non habent fpeciem vnam. Ei minot eft
falfa , quia infinitura poteft cognofci per vnam
fpedcm habiras. Ad illud in oppofitum de pro-
portione,eft ibi proporrio perfedibilis ad perfe-
dione , & talis proponio poteft cfle finiri ad in- g«< P^^f"'
nitum. Ad aui^ritatcs Philofophi:qu6d infinita [">fi»*"^
mulritudine , qua: intelliguntur per diuerfas fpe- '"^" **'
cies,non poflunt intelligi a nobis : efto quod in-
telledus naberet infinitas apud fe, quia nonpof^
fct fimul elicerc operarioncs infinitas;nec poteft
intelligete vnum poft aliud, quia non potcfteam
penranfire : vel fi fic , tuncnon eflent infinita.
Vnde magis videtur ad intcnrionem Philofophi
de infinita mulritudine,qH6d illud non poteft in- inteSeStt*
tellici ; ita qu6d hoc poft Iioc. Infinitum cnim "*^'!' '^**'*

° . K ^r r I tntelUrtrt

non contmgit pertraniirc : licut etiam ncc hoc ^„^,^4
poflct intelfC<fhis infinitus ; fed infira'tum fiue in
magniradine , fiue in multiradine proprie di(5U,
veltranfumptiuc:intclligibilecft,quactum eft de
fe , ab intelledu potente ipfum comprehendere,
& habere rationera, qua cognofcatur : vtrumquc
eft inDeo : altcrum,fcilicet habere fpeciem , vel
fpecies infiniti,fic vel ficpofHbile eft nobis,quan-
tiim ad animara & fpeciem , fed non quoad ac- . "^* ^*"^
quif\|cioncm realcra fpecid,vel fpecierura. Reli- *^L'f^^nt
quura , fcilicet habere adum circa infinitum in nobu fejftbt'
mulriradine, non eft npbis pofHbile, propter dc- i* ?
fe6him intelledus nofhi,quia ncc fimul;nec fuc-
ccflduc circa omnia ; fcd drca quodcunque ac-
quifirio pofllbilis eft:eft perDeum in vifione cius:
& de infinita multitudine potuii rniprimcre
afiims ChrifH fpecies omra'ura, quas Deus nouit
ctiam poflibilium. Notandum , qu6d infira"tum
contrarie in magniradinepcrfe<fhora's anobiseft
intelligibile. Infinirara contrarie in multiradinc
^ nobis intelligi , poteft intelligi duobus modis,
velqu6d multitudo infinita intelligarar tanquam
vnum obie<Ekum , vel qu6d multa infinitaintelli-
ganrar propriis intcUedionibus fuis. Sccundo
modo eft ad intentionem Philofbphi : & ccrram
eft de aAibus intcllcdhonis a£hi infiniris , fiuc
fimul ; quia virtus non fuffidt ad tot a£his fimul ^*^* 'f"
habendos , fiue fuccefllueA ita loquirar Arifto- '^^pfj^,
teles habiruaUter auteitj infinita intelligi per fpe- prepriMiMn
des proprias,non naturaliter acquififas,fed a Deo refupuu }
iraprcflas fonc non cft impofIibile,quia vbicun-
que non maior eft rcpugnantia plurium quara
paucorum, ibi, fi duo nmul, & innnita 4. Phyfic.
dc corporibus, & vbi eft aliquid capax vnius for- CsfMxvnittt
mae alicuius generis,& omnium. Intelle<5his ergo ^'^'"* *''" .
eft capax oraniam intcUigibilium , nec omnes 'ZTm^Um'
magis repugnant,quara dua: de aliis membris ; fi-
cut infinitas eft incompoffibilis alicui , ita ipfum
intelligere fub infinitate,eft aliquid intelligcrc
mb contradi<fhone:ficut intelligerc
homincm irrarionalem.

BBb 4

ANNO

57i

Lib. IL

Metaph.

io

ANNOTATIONES MAVRITII.
ad^ti^Ji. 4. T« & 6'

SEquunmi; 4. f . & 6, q. quae funtdepcndentes
c

I de ftatu caularum & efFe<StuLini & cognofcibi-
liiate infiniti& poflibilitateeius,tcxi.c.i.j.&: ij.
ideo priiis mouentur omnes,& arguitur ad parres,
quam aliqiia carujn fbluatur. Vbi aduertc, quod
{ecunda j^arum non iubet locum determinatum
in textu;led incidentalitcr mouctur:vel quxratur
cius fundamcntum in litcra,t.c.6.& feqq.

Ibipoft oppofitum 3.q. Cp»tra ^uodpotefi vir~
ttu wferior,&cc. vfque illuc : Hic eji notandHm in
generali,8cc.\idetut efic Extra.

Confequcnter infra ihv.infinitu etiam in aElu,
(fi difiicile vtwrf ,&c.vfque iWnc: Infinitum nega-
X»«f ,&c.ponitur ab aliquibus Extra^iictz. tamen
tota fubtilis & bona,quare leganir.

Quod ibi taneitur dc infinitate aaimarum, vi-
dc i.di.i.q.;. relolutionem optimc:licet bcne hic
foluatur,& fingulariflime. Et infra itcrum in hac
quacftione.

Quod fcquitur de proccflu in infinitum in (pe-
ciebuSjvide di.44. pri. & 1 3 . di. tertij : fed quaere
^lios ibi,& {pecialiterHcrucii Britonem Quodli.
i.q.i i.&Franc.Ma.di.43.pri. Conflat.& Ocham,
^tque alios qintiquos;& modernos, fed Dodor liic
videtur problenratice loqui : quia materia altioris
B.egocij cft vt a princ. notaui. videantur dcxCtores
iiipcr 3. & 8. Phyf & calculator & alij Sophiflat:
jnammateria iftamultum intricata cft,vide i.dift.
a.q.j.plura ad propofitum.

Praemittit Dodor quandam generalem folutio-
Iiem , fii^e pracambula & documcnta communia
ad has 5 .q. vcl {altcm ad duas primas ab illo loco:
Jtiicefi notandum, &c. v{quc ibi : per hoc ad pri-
7»am ^.vbi fententia (atis clara eft applicando di-
flindionem quam facit a principio folutionis de
jnfinito refijluto per conclufioncs.

Confequenter antequam foluat argumcnta
principalia fecundje rcfpondet ad priraam , vbi
icntentia Dodtoris eft clara.

Ibidera , ad fincm folutionum principalium,
laducrte ad duas inftantias,quas non fbluit. Solu-
tio primx patct cx didis fecundum diuerfasopi-
niones in folutionc gcnerali fupra : fblutio fccun-
das patet iijfra fplucndo argumcnta principalia
fecui^daeq.qusrantur ibi:& applicentur.
1 1 Aduertc quod tota jlla lircra , pro ampliorifo-

lutione ifiint j.&c.vfquc ibi : ^d aliud qutfitum,
&c. afHgnatur Extra , vel yidditio ab ^iquibus,
ied cft rjotabiiis , & ad mcntcm Dodbaris vide 2.
di.pri.q.i.& in tr^6btu dc primo principio, & in
Thcorenjatibus «a quac faciunt ad fb|utionem
iftam totamiibi in aliquibus originalibus ponun-
tur a.b.c, denotando propofitiones in illa ratione
omniuiT^ caufirum mcdiarum , &c. fcd non func
iicceflaria,idc6 &c.

Inkk, antequam fbluat argumcnta prindpalia
i.q.omifit duas replicas fiue obiedioncs, ad quas
in forma non rcfjpondet ad finem, vidclicct addi-
rioriis praididta:. Ad quas poteft dici faciliter. Ad
priman^cum arguitur. Item &in ordineper acci-
dens, &c. neeatur quod infettur,cuiusdecIaratio
patet ex his quae ta^a funt fuprk,q.4. & 6. primi.
Ad aliud patct ibidcm.

Illa lifcra quae fequitur : Ad aliud diSium efi
fupra , poflet refcrri ad rcplicam priraam iUarum

daarum didarum , vel ad ambas. Scd mclius eft
addere , vt communitcr originalia correda ha-
hent: Adaltud quAfitum diElum efi , &c. & debct
refcrri ad i.q.harum trium : eius folutio patet ex
his quae diaafunt fupra,in gcnerali,de infinito,&
fequuntur ad argumentacius principalia foludo-
n&s,ihi:Ad primumPrincipale,8cc.

Infra ibidem afllgnatur quoddam Extra ab Kum. i>,
aliquibus ab illo loco:C ontra Commentator dicit,
&c. vfquc illuc : Ad alntd de linea, &c. litcra ta-
men fingularis& fubrilis,quare &c.

Ibidem parum poft , ibi : Dicendum aliter, vhi
fequitur cjuod HuUdtffinuio, &cc. vfque ibi : Sed
ejuia eli linex reEi^ , illa vcrba aflignantur extra,
fcd funtoptima,vt S.dift.pri.q.i.habctifte.

Illa litera qua: fequitur infra,ibi : Confirmatur ix

fecunda reffonfio ad rOtionem de animabtti,8cc.vC-
que ibi : Adaliud quod iiia propofitio,&cc. vidctur
addirio , fed bene valerct fupra in fblutione gcne-
rali,vbi ponitur illa refponfio fccunda poft ipfam:
hic vcro habet locum quodammodo incidcntali-
ter propter folutionem ^.principalis : fed /i pla-
cucrit ledori legatur vbi fupra : notabilis cnim
do(5trina,& fingularis eft.

Infra in illa refponfione. Ad aliud quod iila
propofitio quod impofflhile, &c. quod fcquitur ibi:
<3uia cum m quoiihet diuifio efefiat,8cc. vfque ibi.
Adformam ergo /ir^«7WMr»,&c.aflignatur additio
vel Extra,{ci fingularis & difticilis. Totum pro-
ceflum illius refponfionis vide curiosc i.di.z.q.5>.
in folut.i.principalis.

Confequentcr infra immediate ante folutio-
ncm 3.q.eftnotabiIis replica,quam non foluit,ibi:
Contra totam refponfunem , &c. poffct fieri vis in
antecedenre an diuifio fit gencratiojfcd ipfb con-
ccflb ncgatur confequcntia loquendo dc adu
fubfiftendijicct non cxiftcndi, vel incxiftcndi,in-
finitus, autadualis : negatur dc flmul fiibfiftenti-
bus , maxime faltem per locum cxtrinfecum , dc
hoc infra iliagis S.Iib.huius.

An autem.intelligitur de partibus fecundum
formam, & non fecundum matcriam , & an exi-
ftentia conucniat illis indifFercnter,& an vna cxi-
ftcntia a£hialIsomnium partium & torius, confi-
dera

Refponfiones quafHam , qtus ibi impugnat de
diuifione continui, videlicct Rogeri"; Bachonis,&
aliorum,vidc in i.vbi fupra fcilicct dift.i. q.p. vbi
quotantur.

Confequenter folucndo 3 .q.principalcm , pri- 3 3
mb ponit opinioncm Thoms ad q.i.& ad argu-
menta principalia confequcnter , quam quicre 1.
parte q.i 2.& 8(>.& in 3Trpar.qu.j0. & alibi pluries,
cuius motiuainducit & impugnat;& confequen-
ter folutioncs eius ad argumcnta principalia.
Deinde opinionem propriam ponit ihi:Adq. Scc,
Et licct quidam conetur fbluere motiua Dodoris
hic contra Thom.& alibi,fi tamen aequus mode-
ratorerit, videbit cos littus arafle. Confirmabis
igitur & rcplicabis vbique. Et ad propofitum 3.
di.pri.& 2.& 14. qu. Quodlibcri.& alibi fjcpe hic
videantur,& fiiper i .Phy ficor.communitcr.

Sentenria Dodtoris clara cft,appIicando fccun-
dum multipliccm acccptioncm infinitatis conclu-
floncs re(ponfiuas,& in fine, vbi fc rcmittit, qui-
dam li.habcnt q.4 huius,quidam 8. quidam 9. fed
ip omnibus illis locis poterit quodammodb re-
pcriri,profundc tamen in z.di.i.qu.3. & di.6.q.i,
& I . Rcportationum di.43. & in Fran. in 1 . Con-
f}a.d.3. q.i I. vidcbis de iniclligibilitatc contradi-

«Storiorum,

Quseftio VI.

575

Aorionim, & Impoflibiliura. Vidcmr in finc dc-
terminarc Cc dc impoflibilitatc infiniti in adu iti
miiltiradine : licct pcr a)tiim videatur problcma,
vti fiipra notaui.

Infira , ibi : yhde m*gis videtur ad ifrtentimem
Philofephi, vfque ad finem q. vd faltcm vfqOc il-
luc : NotandumyScc. affi^tai Exira.vel addirio
ab aliquibus:prarclara tamen do<ftrina cftjfcd illa
littcra \NotandHtn ^uod infinitum contrarie , Scc,

v/quc ibi inclufiuc homt»emifrMtionMlem,fomtai
varic in originalibus in diuerfis locis in (blutionc,
in aUquibus poft illam lirteram in qu.4. huius, in
aliquibus in fincjvt pofuimus , fcd quomodocun-
quclittcracft optima.

Quod ibi tangitur dc intcUcdbionc anim*
Chrifti, vidc i^-dift. j. vbi pluraad propofitum
conuenientia,&iimilitcr i j. di.}. &alibi plcnm-
quc apud jftum.

LIBER TERTIVS.

%lSTOTELEShoc lib.c.u multojfonit quafiiones,^ cafttihuj jeqq.
vartM adducit rationes dubitandijJtuUaj tamen refolutiones ad eoj : ideo
DoS^or htc non b£ret,fed<^nicam tantum quafiionem mouet. Vide i^fem
oftime exponentem totim libri textum:in opereexpofitorio Metaphyftca.

prddicatione ahJiraSlorum,de ayHroBifyVide Scot.
I .d.^.q. I .& ihi LeuchetMm,& Tataretum,& An-
tonium Andream hic <]uaft.i.& "Bargium, & alios
ScotiftatdA.jjci.i.

Impofllbilc autcm przdicari, aut fpccics
gtneris dc propriis diffcrcntiis , aut
gcnus finc fuis fpccicbus,^^Ar.fC»».z .

QViESTIO VNICA.

ftTHm Genuipradiceturferfede
Biffertntia l

Arift. hic text.io.^ W.7.r«rt 41* 4.T»p.e.%.Ti.Thom.
x.Mtt.ha.idy i.c*ntr»Gtnt*se.i-jJiSK.hDii.l>ic^.i.
^ 7. Met.q.iy Soncia.-y.Mtt.ti }7. Mafius hicftS r.
j.j. Rub.^.7.Vi(k SconuB^. hmit*9- 17 & ^•P*fi'
q.i^liria 4-difi.ii.q.i.

QVod fic:homoper (e.*ftrationaIis;crgo ra-
rionale per fe eft homo ; ergo ration^c pcr
fc cft animal. Probario primae confequenrix, pro-
pofitio neccflaria conucrritur in ncceiTariamicrgo
pcr Ce in per (e. Probatio vlrimac confequcnrix,

Siuia homo per fcincludit arumal. Item,homo pcr
c cft animal:homo pcr fe cft rationalis;ergo,&c.
Probario confequcnri£c:ficut ex pramiflls necef-
(ariis conclufio neccfraria : fic cx per fe , per fe.
Item 7.huius,texxom.4}. quando aliquid praedi-
casur dc aliquo pcr fe primo modo, vnum pracdi-
catur dc alio in abftra(5lo : ifts ergo funt verae,
Humanitas eft rationalttai:,Humanttas eft anima-
litM; ergo{€quitur,rarionalit2S cftanimalitas : &
tunc concrcmm cft de concreto per fc primo mo-
do. Item in conicqucntia e(Ientiali,przdicatum
cft de intelledu fubiedH, fed 5. huius dicimr cap.
dcElemcnto,tex.co.4. quod cui incft difFerentia,
& genus, &c. Itcm,fi per accidens dc difFerenria,
& de fpccic. Probatio; quiaquando aliquid prs-
dicaturde aliquo pcr accidens,pracdicatur de quo-
libet per accidens ; quod intelligitur fub rationc
ilUus,ficut fub ratione formali:fed fpecies intclli-
gitur fub difFcrcntia formalitcr;ergo,&c.

S C H O L I V M.

G E N V s non pr^icari per fe de Differentia,
aliocjuin diftiniendo hominem,fjfet nugatto, vel ef-
fetbis anitnal. Ctrca foluttonem ad tertium de

Contra : fi fic , tunc vnum animal ellct multa
animalia:quia fi gcnuscflct inintcUciShidifrcren-
tiac , & animal ponimr in diflinitione cum diffc-
renria:tunc aut idem animalimponareturpcrge-
nus & difFercnriam,& tunc nugatio erit,quia po-
ne rarioncm animalis pro animali , tunc animal
eft fubflantia animata fenfibilis , & rarioncm ra-
rionalis pro rationali ; & patebit nugatio. Si fit
aliud animal , tunc homo erit duo animalfa. Ad
illud refpondct Auicen.j. Metaphyf c.3. licet gc-
nus & diffcrcntia pracdiccntur dc to:o per fcnon
tamen fignificant totum per fe : fcd gcnus matc-
rialcdiflcrentia formale ; fcd vtrumque fignificat
partem fpeciei pcr modum torius : & ficut mate-
rialc eft extra formalc ,iicconccptus gcncris cft
cxrra rarionem difFerenriar.

Ad primum, quod prima conuerfio non valet,
fcd eft fallacia Confcqucnris : quia fiiperius non
habet caufam .quare inferius fibi incft. In fubic-
(ko enim potefl efie caufa inhasrenric prsdicaii,
licct in prjcdicato non fit caofa , quare fubiedum
fibi ineft. Ad probarioncm , quod confcqucnria
non valct : quiaantccedens non poieft cilc verum
ncceflari6,nifi & confequens:quiaalioquin poflct
efle vemmfine illo : tamen antecedenspoteft ha-
berc caufam quarc prsdicamm,vcl conlcquens fi-
bi incft , licct non ccontra. Alioquin vniucrfalis
affirmatiua conuenerctur fimplicitcr, quiiVerfe
prsfupponit de omni. Confimilitcr ad fecun-
dum , non poteft ex ncccflariis fcqui nifi neccfla-
rium , alioquin pramiflac poflent eflc verx fine
conclufione; fcd ex^fr/^poteft fcqui pcr acci-
dens, ciim tamcn illud fit nccefTarimn. Contra i.
Poftcr.text.com.i;. & j j. fi per accidens,non ne-
ceflarium. Rcfpondctur, id vcrum eft dc accidcn-
ribus compararis ad fubie£la;dc taiibus loqiumr,
quia loquimt de conclufionc dcmonftrationis.
Contra : probat ibi demonfbarioncm effc cx per
fe;CTgo loqnitur de prarmiflis primis.

Ad aliud , qu6d pracmifTx funt faKic , fcilicet
HumanitM eft animatitai,8c alia fimihtcr.Ad pro-

bauo

SiSartfTM-

diaui» fer jt
ncn cnmerti'
turi

Ntctfsriunt
femperft^id-
tur ex titctf-
fnrit/tdper
accidens »0-
qnMndt ex
ftrft.

574 Lib.IV. Metaph.

1>»pUxMb-

etntretif.
St«t,i. «'.( .

bationem , ciu6d abftraftio duplcx : & concretio
duplex , ad lubiedum , & ad fuppofltum. Prirao
mpdo , quando aliquid denominat aliquid extra
eflcndam fuam. Concrctio ad fuppofitum , eft
quando aliquid fignificat per modum dcnomi-
uantis aliquid propriae natiurac : ficut hacc albedo
cft albedo. Sic cft de duplici abftradlione. Ad for-
n>am , verum eft de concrptis & abftradis primo
modo:& ratio cft : quia in praedicationcin primo
n>odo,eft pracdicariorationequiditatis, fi pracdi-
catum cft intra quiditatcm fubicdi ; ergo prxcifb
quocunque adhuc eft dc intclledhi fubiciki : fcd fi
lit concretum ad fubieifium , fubie(fium eft extri.
In fecunda aurem cpncrctione , pracdicarum non
pft idem fubiedlo, nifi quia fignificat pcr modum
torius, iftc modus aufcrtur in abftrado. Vnde di-
co , quod hicnon eft idem pradicatum fubicdo,
nifi proptcr fiippofirum quod ab vtroque deno-
minatur,quia praedicatum dicit formam,non fup-
pofitum. Ad aliud,qu6d confequcns non fcmper
cft de intclledu fubie(3d,vel antccedcntis;licet in
confequentia cHentiali. A liter dicitur , quod di-
cit Philofophus ; cui ineft differcntia fequitiu: gc-
nus : & illud cft fpecics , cui ineft difFerentia , &
indiuiduum, & de indiuiduo & fpecie praedicatur
genus per fernon tamen fequirur difFcrentiam pcr
ie. Ad aliud,nego confcquenriam. Ad probatio-
ncm,qu6d verum cft, fi illud quod eft rario intcl-
ligcndi facit cum alio vnum per accidens ,
non fi faciat vnum per fe , ficut
difTcrenria cum fpecie, &c.
):(

JNNOTATIO MAyRITll.

C"^ Irca vnicam quaeftionem tertj libri de prx-
jdicationc & modo praedicandi gcnerumdc
difrercntia,tex. c.io. aducrtcndura quodfentcnria
Dodoris ibi clara eft , & non occurrunt corrc-
6tioncs in littera. Vbi tamen fcire debes , quod
aliae duae quaftiunculas quas Ant.Andr.moucthic.
de immobiUbus, videlicet, & dc inftanti funt du-
bia littcralia,maximeillade inftanri, quam habet
Dodior in i.di.z.qua. incidentalitcr : aliam va:o
collegit hincindc,vt patct.

Infra, fblucndo i. principale , eft qusdam re-
plica , quamnon fbluir ibi : Contraprobat ibi de-
monJirationem,8cc. Ad^quam potcft dici,qu6d da-
to affumpto ic illato, itaquod nedum loquiturde
coaclufione,fed ctiam de praemiflls per fe,non ta-
men fequimr qu6d propofirio non per fe, fit non
ncceflaria,imm6 cft confequens cum neceflarium
fit in plus, vt patet i . Poftcr. loquitur crgo ibi de
feracctdens proprie , cuius aflignat trcs modos,r.
cora.3 j. non zutcm de per accidens tranfumptiue,
quod eft extraneum i. Elenchorum,& alibi fspe.

Quod ibi tanOTtur de duplici abftradionc &
concretione , pofret habere inftantias ex diftis
eius fuper Porphyrio. q.i. vtrum gcnus vcre prae^
dicemr de fpccic infinitatis : fed fuper illo loco
copiose h«cc tradlaui : quaerc. Similitcr j.dift.pri.
q. I. & alibi patct dc gradibus abftradionum, vbi
idem nptaui. Quxre lo. landunum hic , & vide
Nominales, & alios anriquos, & infra in y.huiqs
pluraad hasc notanda habcntur , & fupcr 1. Po-
ftcriorum.

LIBER QVARTVS.

S^jj^ N hoc lihro agtt Philojophuj defubi0o Mffaphyjtca eiufque partibwieffe&i-
'pX<fe btiJi e^ principiu : de quibu4 opfim^ tra^at Do^or in ixpofitiom textw ^

^prmcipm : de quibu4 opftm^
iu quatuor quaHionibuj htc adiunSiu.

Ens autcm multis modis dicitur, fcd ad
vnum , & ad vnam aliqu^m naturam,
& non 2equiuoc^,&c. tex.comm,2..

CXy ASTIO I.

Vtrm ens dicntut vniuQce de omnihui \

Arift. hicttx i.^ 7. Auiccn. i. Mtt.e.\.^ 5. D.Tfiom.
i.f.q. I j .mrt.^ijr 7- Caict. dt An»ltgi» ntimn. e 4 ^
6. Fcrrar. i. cont. Qtnt. ^.34. Capriol. in 1. difl.x. q.-i.
Soto in Praedicam. ^,4.^.1. Fonf. 4. Met.c.x. q ^.ferte-
tHtn. Snzt.dijp.i. Mtt.ft9.i.(^feque*t. Vidc Scotum
m 1 4ifi.hq.i& i.& dift.».q.i..f^ in i,dift.i.q.i .

Qy6d fic : in aequiuocis non cft contradidtio,
in Elenchis ; cns & non cns , comradicunt.
Minorprobatur; Philofli. Pbyficor.tcxt.com. 1 6.
conrra Parmcnidem , rcdudt cum ad hoc incon-
ueniens , qu6d nqn ens fit ens. Dicitur quod hoc
facit ex concefIb,qudd onmia fimtvnum.Contra:

ibi dicitPhilof.t.c.i}.qu6d princfpiii c6tra eos eft,
accipere qu6d ens dicitur mulriplicircr:fed fi ipfi
intendcrent qu6d ens dicerctur fimplicitef , lunc
petcrct Piiilofinipponendo contra eos oppofitum
didi ipforumnon probatum.fcilicct qubd ensdi-
citur multiplicitpr. Itcm.quod ibi fit contradidlio
fimplicitcr probatur;hic cft contradi6Ho,^/i^«i</
efi & nihil eftStA aliquid non eft minus coipmu-
ncquim *»/. Auiccn. i.Meta. c.5. ens& aliqnid
funt nomina multipliciter di^a. Si dicas qu6d
ijon cft h$c contradi(5tio,tunc nunquam erit con-
tradidlio, aliquis & nu/lHs:q\iiz aLi<juis nonpotcft
habere conp eptum coramuniorcm quam altquid.
Item, nulluip squiuoaim potcft determinari pcr
{ijiquid additum ad determinatum fignificatum:
ens potcft. Probatio maioris:Omnc acquiuocum
importat adku quodlibet fignificamm : omne dc-
tcrminabile fft indifFcrpns ^d hoc, & illud. Pro-
batio minoris. Aliter fic;diccrc, ens alhum : non
cflct luaior contradidio quam dicere ens abfo-
lutc fine aliquo addito. Item,fequitur hoc eftfub-
Jlantia ; ergo ens. Antcccdcus non poicft cffe

vcrum

Qu^ftio VI.

57S

veram fine con(cqaente ; in «quiuocis non eft
confcquenria^uia non habcnt oppofita.

Itcm , cns prjcdicatar de omnibus , de qnibus
•02*^ przdicatur, fccundum vnam rationcra prxdican-
J|i,J|*X^. di.quia in qutd;etgp prxdicatur fecundura vnum
intelloaum abftraaum- Confirmatar,quia ficut
pafHo vna realis reqnirit fubicftum vnum fccon-
dum rcm, ita videtur quod p^afHo vna rationis re-
quirat vnum (ubicAum {ecundum rationcm : hoc
eft , quod fit vnum intcUigibile vno conceptu-
Quomodo cnim vna paflio ratiom's aliquibus
roultis incrit pcr {c>nifi infit alicui prira6 , quod
fit communc omnibus illis, ficut arguitur de paf-
fione reali?ltcm,a£his%c potcntia funt differcntiz
entis;ergo potcntia non eft maeis vniuoca,qtum
ens:fed potentia dicitur vniuoce,quia impoflibilc
& poflibilecontradictint , & poffibilc feqnitur ad
necefle efle , fcd nec confcqucntia nec contradi-
^o cft in atquiuocis. Itcm,7. Phyf tcx. com.14,
comparario non eft in xquiuods : fcd fcctmdum
cns,eft comparatio. Probatio minoris : mm qtiia
fubflantia cft magis ens accidenre , & vnum acci-
«Jcns alioiram quia i.huius,tcx.com.4.w»«i»^</-
^Uf efi magii taU.tjMod efi rMtio aliu vt tdi* di-
gantur , idco priiKripia fcmpitemonmi maximc
fiint vera,quia aliis fimt cauia vcritatis : fed ficut
ad efTe,fic ad vcrum-,crgo fi comparantur in vcri-
tatc,comparabilia fimt in enriratc Item, diirifum
cft vnius rarionis in diuidenribus:ens diuiditur in
alia;ergo,&c. Item, fi ensintclligitur abfolutmn,
vel comparatum,addcrc ens cimi infcriori eft nu-
gario, vel improprietas fermonis. Itcm 3. huius,
cns non eft genus , quia cft de intclle<fiu cuiufli-
bet : fed fi eflet scquiuocima fecunduTi vnum fi-
gnificatum,eflet idem aim fub{bmtia,& cxtra in-
teUedum accidcnds. Itcm ^.huius, tcx.com. la
efifdentiavna^tufpecMUtitr enst & fcientia vna
cft circa vniuocum fubie<5kum : cuius probario eft
1. Pofter.tex. com. i. In squiuocis non cadit de-
monfh-atiojdc fubiedo funt demonfh-ariones , in
eodem, t.com.zy. Item,de fubicAo oportct prjc-
fupponercvel prscognofcere qnid efi ; t.com.ii.
aequiuocum non habet ejuid. Itcm 4. huius,text.
com.8. & 9. firmiflimum omnium principiorum
cft , quod impoflibile eft idem fimul eflc & non
cflc : principium nodflimum habct tcrminos no-
tlflimos , <jMi4 principia cognofctmMS ia^ttantMm
terminos cognofnmtu : fcd tcrmini scquiuoci non
funt notiflimi. Confirmatur.omnia principia,qu«
funt conmiuncs concepriones , funt de terminis
tranfccndcnribus:omnes illi erunt zquiuod fi ens
eft aequiuocum, & itaoinnes commimes conccp-
tiones erunt dubis.
2 Conni:Porphyrius,cap.de fpecicy? quis cmma

entia vocety aeftuttoce, inquit, & non vniuoce nim-
CMpabit. Confimutunquia nihil vnum prsdica-
tur dc onmibus propter infinitatem rerum. Ref-
pondeo : ficut zquiuocario dicitur apud realem
Philofbphum , magis adhuc quam in genere , de
cuius squiuocarionc dicitur 7.Phyfic.tex.com.}i.
Contra:Logicus fiut. Re(pondeo,dicimtur multa
in Logica non Logice:ficut z. huius, tex.com4x.
in omni re mota eft materia,hoc perrinet ad Phy-
ficumjnon ad Metaphy ficum. Itcm, in Przdica-
mcntis , fingtUum incomplexorMm , attt fifnificat
fMbfiafitiaiHyAta <jMantitatem,Scc.Ced fi cflct vnus
conceptus communis omnibus entibus : non eflet
ill'jd di<fhim vcnim , quia incomplcxum figm'fi-
cans ilIum,non fignificaret fubflantiam , ncc alia.
Refpondco,fingtiIum incomplexonmi fignifican"

tiam rem aliarius PratdicarBenti : qoia ibi inten-
dit diuiderc incomplcxum in Przdicamcnta , fcd
non incomplexorum fignificanrium aliquod trif^
ccndcns. Itcm 1. Phyfic.tex.comm.i j.cw/ dicititr
multipliciter,\Aem dicirar^. huius.texxom.i. Ad
omnes audkoritatcs de »»j»/f»^/«r»f rr , diccndura
qu^ ideh cft , quia non «quc prim6 dc omnibus
didtur : (cd tamcn non cquiuoce feamdum Lo-
giam3:ita"qu6d non fitvnusconccptus. Itcm 4.
nm'us, tcx.com.4. exifhmt in gcncrc habenria fta-
rim ens & vnum. Ad illud ftarim rcfponfio,qucd
ide6 Philofophus didt qu6d ens ftarim eft quidt
qHalc , &c. quia funt immcdiate panes cntis : ita
qu6d non defcendit ens in alias panes priufquam
in iflas , ficut fubflantia prius dcfcendit in alia,
quam inrarionale& in irrarionalc:vndc illud fla-
rim non ponit aquiuocationcimhocdicit Auici.
Mcta.cap.i.d.Aliter poteftdid.quodideoens fta-
tim cft fubftantia, qualitas , &c. quia pcr nullum
additum defccndit in hzc.

tyfd qM^fiionem ifiam de vniMOcatione concep- .

ttis entis, dicitMr qMod efMefiio efi defignificatt no- Additio.
mittis,tptod efi ad pUcitMm , ideo non potefi per ra-
tionem termiaari,fed tantum fer auiloritatem,vel
fer vfttm^qMialoqttendttm efi vt plMres ex i.Topic.
cap. 1 1 .Sed contra-.qtufiio efifVtrumpofiit ejfe vntis
conceptMs commttnis decem (jeneribtu , qtiocMnqtte
nominefignificetMr ,fiMe per ens ,fiueper alittd no-
men : pojfe autem efie talem conceptum,vel non,po-
tefiargMt ratione.Ad Ulud vero quod dicit^kr qtiod
JigtiificatMm efi ad placitMm. Refpondetur tjtsod
ad placitttm efi huie conceptui hoc nomen imponere,
vel lUud, & idem nomen mtdtis equittoce , velvni
tdntitm , eft ad ptacitttm , fed non efi ad pUcitum
tjMts conceptMs poffit haberi communior ifio,vel non:
immo hoc dependet ex natwra rei. Similiter r>
qnodnon potefi quis concipere, non efi adplacitum
iptod ilti nomen tmponat \ ergofinon potefi cencipe-
rt aliqtud commune decem generalijfanis , non eft
adplactttm impanentis qttod oltqMod nomen figni-
ficet aliqttod commune decem Generibtts , quta Ulud
non concipit.

SCHOLIVM I.

Sententia Auicenna ens ejfe vnittocttm,
& dicere vnum conceptttm commMnemomnibfts, de
qMibus dicitur,qttamfMse proibat aM^oritatibiu,(!r
rationibtts , qMomqtte refolittiMe tenet in Tbeolegia
i .di. 5 .q. ? Mtm.y.& q.l. a mtm.^.& d.i.qiuft.}.i
num.i i.&q.i ijie Anima,vbi in commentarioplu-
ra de hoc dixi a num.^.

In ifhi quzfHone videtur opinio Auicennae i. t

Metaph. fuxci.d. & cf . a.qu6d cns diciturper
vnam rarionem de omnibus,dequibus didtur,fcd
non zquc prim6,quia quzdam funt quafi gencra,
fiue (pedes cnris : quzdam vcr6 vt pafliones,&c. Snskahfo
Ad hoc cft rario illa , quz prima fiint ad intclli- ''***' ***'^
gendum , funt communifllma , quia femper com- ^^^^^
mimius prius intcUigitur, & non eft proccfliis in
infinitum in intcUigujilibus : ergo iUud quod cft
primum intelligibile fimpUcirer, eft commnnifli-
mum fimpliciter. Sed nuUum eft tafe nifi ens:
quia nullum decero Gcnerum , eft communiflimii
fimpUdtcr,quia nuUum przdicarar dc aUo genc-
rc;ens crgo poteft habere vnura concepramcom-
munem. Confirmatur hzcrario:quod primo oc-
currit,debet cflc confufum refpcdu cuiuflibct,vel
cuitt&anque (ecundo occurrenris > quando cft

proccfliis

576 Lib. IV.

piocdlus a confiifb »d dctenninatom : Ced nuU
futn gcnus eft confufum rcfpciku altcrius gcncrii
occurrentis fccund6,crgo,&c. Similitcr ficut ac-
cidcntia per fe ff ntiuntur,ita prim6 vniu£rfali(fi-
ma ipforuin, poCTunt intclliei , fcd illud quod eft
/(xmpliciter primumcft tantum vnum ; crgo illud

I non potcft eflc aliquod genus,cum contingat pri-

mo occurrprp ^Jiud genus , & non flibftantiaro.
Jtem,vnius poteti* eft vnum primum obieduin,
quia potcmia mouetur abobiedo fecundumfor-
mam obiedi , & nifi habcat vnam formam non
pjoucbit , & fi intelledus non intelligit vnuro,ni-
Jiil inteUigit,4.hutus,tex.com.io.(cd primum ob-
icdkun» inteljedus eft ens, vt communeomnibus.
Probatio : illud eft primum obiedum potentiae
cognitiuac , fub cuius rationc intelliguntur omnia
alia ab illa,ficut patct de obiedo vilus:{cd nec ra-
tio fubftantia: , ncc accidcntis rcperitur in omni-
^us intcIUgibilibus.

6 Dices qu6d Deus cft primum obie6him intel-

\e£kas fui:non tamcn incLuditur in omnibus, quae
poflunt ab ipfo intcUigi. Contr^ : fi fufficeret
qu6d obiedhina primum potentix eflct aliquod
primum , ad quod omnia alia attribuuntur , ficut
dicit didla reiponfio ; crgo Deuscftet fimpliciter
primum obiedum,inteIIe(9:us ,quod non videtur
clle verum. Item, patct qu6d potentia receptiua
^cuius formai , ad quam alm attribuuntur , non
pft recepriu^ illarum aliarum ; ficut de materia
cotnparata ad formam fubftantialem , vel acci-
dentalem, Item,fubftantia forte & Dcus non co-
gnofiruntur pcr propriam fpccicm : quomodo cr-
go perfedius cognolcuntur accidcnte ? primura
autem obieftum perfcdfciflimi cognofcitur , &c.
Item,alitcr patet ; expcrimur in nobis ipfis, qu6d
poifiimus concipcre ens , non concipicndo hoc
ens in (c , vel in alip , quia dubitatio cft quando
concipimus ens,vfrura fit ens in {c,vel in aIio,fi-
cutpatet de Iumine,vtrum fit formafubftantialis
per le fubfiftens , vel accidentalis exiftens in alio,
ficut fornfa : ergo prim6 aliquidindiffercns con-
cipimus ad vtrumquc illorum, & vtrumquc illo-
rum poftea inucnimusita prim6, qu6din ifto fal-
uatUF primus conccptus quodfit ens.

Notandum , ejuod illud argHmentum de obieHo
intelleBus , cancludit <juod ens ferfe includitur in
quocunque per fe intelUgibili:ciuantumcuqHe eninf
alicuiejfetidemyfinonferfeclauderetftrineiusin'
teUeStu, perinde ejfet (juantum ad rationem forma-
lem obietbiuam^ fi accideret fibi. Sed quando ob-
ieQufnpotentia perfe accidit alicui , illu4 tantum
per accidens eft cognofcibile;ergp, &c. Tamen i^e
procejfus habet inftantiam in fenfibilibus commu-
ribus , quft nonfmf fenfibilia per accidens : tunc
ftiam /fon tantum deberef efti vnus conceptus cotn-
munisdecem Generibus , fedeiiam Ceneri & Dif~
ferentia,& Vnj & Vcro, &fic nugatio &procef-
(itf in infinitum,

Notandum , quodfifermo eft de re, ens qtilibef

7 eft idem ejfentialiter ,fi autem de conceptu , intra

EXTkA. ejHemlibet clauditur : vbi concipitur alitjuid : vf

quid infe,puta rationalitas & vnitas, &c. Quan-

AnenscUu- ^^ autem concipiuntur per modum denominantif^

Ijy^ j non clauditur intra per fe intelleUum ipforum , fed

tantum concipiuntur vt informatiua entit. Nuga-

tionem & procejfum in infinitum fic .vito,conceaen-

do hfc nugationem,cns animal,^ hic^ns r^tiona-

iitas , & cns vnitas : nifiintelltgaturfpecificatiua

ConSlrM£iio Jic i cns quod cft animal > &c. nec eft

Metaph.

▲iditio.

tune inutilis repetitio. Sed nunejuam in diffinitiont

fit coniunElio Generis & Differentit in abftraEloi

vnde non clauditur ibi idern bis ; & tamen ipfa

Differentia per identitatem eft effentialtter ens, Gettm ^.

licet nonformali pradtcatione , nec per fe primo fjC'''"''*"*

modo ,fed magis per accidens , ficut hic , fapien- rJii!!ll"^

tia eltpotentia Dei. Sedfiarguas deproceffit t»

infinitum fic ; Animal & rationale effenttaliter

in entitate cgnueniunt , & non funt idem ; ergo

differunt aliquo , & illud (Uio , & ficin infinitum.

Irtc dico, quodfe totis conueniunt , & fe totis diffd' Genw ^

runt,quia ensnon dicitpartemperfe^ionis ipforum, ^'ff'^'»ti»Jo

fedtotam : fictu indiuidua fe totis conueniunt & |^ **"

differunt, quia fpecies dicit totit effe indiuiduorum:

fic ergoilla refponfio, qitfi negat illud quod comune

vnum in multis diftinguiturin i/Usaliquo alto afe,

vitat proceffum in infinititej^parte rerum. Hla au-

tem qua ponit ens non claudi in quolibet conceptn

per fe,vitat nugationem, vbicunque denominatiuii

addttur enti, & pradicationem perfe , vbicunque

iltud fubijcitur enti, & hanc faluat effe per fe fe-

cundo modo, cns eft vntun , & tamen quantitm ad '^um eft

realitatem , tam ifta prtdicatio eft per accidens, "'^'*'' P''*'ii'

vnum eft tm.,quam tfta.cns cft vnum, tdenttca eft. ^^^^ j

Tunc ad iftud argumentum contra iftam opinionem,

illud additum efl ens. Dtce quod fic per identita-

temxnon tamenformali pr<tdtcat tone per fe.

Nota etiam , quod ilia argumenta concludunt, g

quod ensfit commune ad ens creatum & increa- E»s vniuo-
tum , quia conftat certum effe de Sole quodfit ens, '*"» ^eatp
dubitvre autem anfit Deus , & hoc bene confirma- ^ *^"'**t9,
turper iUud x. Meta. tex.com.^. Principia fempi-
temorum fiint veriflima. f^bividetur velle verum
effe vnittocum principiiifempiternorum & princi-
piatis. Alioquin quid valet iUud fecunditm quod f-

aliie ineft vniuocatio-Tunc dicitur quod ens,& om-
nia confequentid ipfum, inquantttm ens,vt bonum,
verum, &e> exfefunt indtfferentia ad limitatttm,
vel illimitatum, & vltrafub limitato adfublfan-
tiam & accidens, & vltra , citm omnis res cuiufli-
bet Prttdicamenti neceffariofit limitata, impoffibi-
le eft aliquod tranfcendens formaliter effefpeciem
alicttius generit ; ita quod non denominat oppofita,
fic quod ipfa funt fpecies genentm : fed ornnino in
nuUo generefunt.

Item 5. huius, tcx.com. lo. Ens nonpotefteftc
genus , quia eft de per fe in intelledu cuiuflibet:
ledfialiquomodo zquiuocc diceretur , poflct fe-
cundum 'vnum fignificatum efle extra intclle-.
6tum alicuius. Accipiendo enim ens , vt fignifi-
cat fubftantiam,iia eft extra intelledum diflferen-
tiaE,ficut fubftanria,& fic dc quolibet alio fignifi-
cato. Item , omnia numerata conueniunt in ali-^
uo cominuni:fubftantia & quantitas funt diucr-
aentia, quia idem & diucrfijra-condiuidunt to-
tum cns]; crgofunt duoentia ; igitur cns efVvnus
conceptus ccHnmunis eis. Item, alias non conue- si tnt ttt»
nientius diuidcretur cns in fubftantiam & acci- effet vniut-
dcns.quam in enstjuando, & in ens non quando, 'l'" "*" ^-
quia nec accidefts poflct fignificatic aliquid com- *^^'''*'*',
munenoucm Generibus magis quim cns dcccm qHkmindt-
Generibus , & ita prima diuiuo cnris non eflct in cem.
duojfedindcccm.

SCHQLIVM II.

Ap ny ci T, & foluit ftptem fortiffima^rgu-
menta contra vniuocationem entis , quoad decem
Prddicamenta ,faluans ens non effe genus (fufti-
tfcndoquod nonjit vninocitm generi, & differentia,

quia

l

Qu^ftio I.

ijttU non imbihttur in hde fmnalitfrt vt hahtt ipfe
i.d.^.qM.^. num.6.7.) ntque <Uri nngMtionm tn
dtffinitiontbMrtlege attente tjMta rdttianesfunt opti-
vuy& folMtiones fingulitrt:.

Contra : nmc-cns cflct gcnus. Probarioconfe-
queds^quod proprii przdicarur dc multis.prsdi-
catur dc eis /ecundum rationcm alicuius vniuer-
faiis de numcro y . vniucrfalium ; (ed ens pcr te c(b
huiufmodi ; ergoprzdicatur (ccundum rationem
vniucrfaUs : rton DifTercntix , quia non prxdi-
catur in quale ; nec Proprij, nec Acddentis, quia
funt cxtra edcntiam illius , de quo przdicantur ;
«rgo vt Genus. Ad hoc rcTponlio. Porphyrius
ordinat librum fuum ad Przdicaroenu Anftote-
h's iicut dicit in procemio : loquitur crgo dc il-
lis vniuerialibus , quz aliquo modo inucniun-
tur in ordinc Przdicamcnti. Przter illud poteft
poni vniuerfalc tranfcendens , quod ad nuUum
Przdicamentiun pminct : ic duo vniucrialia
tranfcendentia , vnum autem didtur in tjMid fci-
licct cns , & aliud didtur in ^«4/« (cilicet vnum,
&c. Aliter potcft dici , quod quantum ad diui-
fioncm Porphyrij, fonc ens cft Genus , & twiww,
Proprium , (ed non quantum ad hocquod eft di-
cerc panem Spedei , ita qu6d determinetur per
Differcntiam. ALter , quod comparando ad in-
ferius poteft ens habere rationcm fpeciei fpecia-
liflimx , ficut didt lccunda refponfio poft illud,
ifia ratio ^&c. Itcm arguitur fic : Tunc gcnera
prima fiint fpedes : nam omne illud quod ha-
oetin fiio pcr (e intclledu ahquid materialc , &
aliquid formalc , poteft proprie diflSniri pcr ali-
qua duo cTpteffiua illius conccptus : fed omne
primum gcnus cft huiufmodi ,quia habec in fc
conceptum enris, & aliqidd fbntialcdeterminans
iliud communc ad hoc gcnus ; ergo eft diffinibi-
lc per commune, & illud formalc addioun. Ifbi
rario non probat quin ens fit vniuocum decem
Gcncribus : fed tantum qu6d non fit vniuocum
Gcncri & Differcntia: , & hoc poteft concedi, li-
cct non prirmun. Aliter dici poteft , qu6d ficut
xndiuidua duo fe totis numero difFerunt, & fe to-
tis funt vnum in fpcde , ncc eft aliquid reale in
akero , nifi natura fpedci : fic hic dc gencribus
fub cntc Vndc prima propofirio poteft negarf
de omni vno communi , quod didt totum illud,
quod inferius:vcra cft autcm tantum de alio com-
muni, quod didt partera inferioris:nmc enim de-
cerminatur per aUquid quod dicix aliam panem.
Ens autem didt totnm quod fubftanria , & quod
horao : quia quicquid cft ibi , eft per fe ens primo
modo.

Itcm arguitur fic ; omnc vnum in fe, fi difHn-
guitur in dlucrfis , diftinguitur per alia addita fi-
bi:conccptus entis eft vnus de fc, in ommbus Ge-
neribus , quzro dc addito A aut cftens , & fic cns
crit de intclle^ dus fdlicet A : quia cns przdi-
cat fiibflantiam cuiuflibet enris 4. hmus,tcxt.com.
j. & 4. crgo A, fubflanria eft ens , & fic nugario,
Si fit non ens , tunc omnc genus gcncralifhrnum
eft formaliter non cns , quia illud formale cft non
ens , & omncs fpcdes formaliter non cns. Ad
iftud argumcntum funt quamor refponfioncs.
Prima jconcludit argumentum quod cnsnon fit
communc Gcncri & DifFerenriz. Secunda, qu6d
commune eft per idenritatem , fed non qu6d fpr-
maliter claudatur in concepm vtriufque, ficut cft
commune vni & bono. Tcnia , quod commune
eft fbrmaUter & eflcnrialitet cuicunquc naturz
Scoti Ofer, tom. I F.

577

conccptz , vt cft aliqxiid in fe , nofi tamen concc-
ptz, vt dcnominat aliud , cft fbtmaliter comrau-
ne ; fcd^fantum pcr idcnritatcm. Quana , quod
cft commune cuicunquc quoctinque modo con-
cepto, & hoc tam formahter , quam per idcnrita-
tcm , fcd cft tale communc quod defcendit in in»
ferius pcr nihil additum : fed dicit totum iUud
quod didt inferius. Prima rcfponfio habet dicc-
rc quod c^is acquiuocc didfaun didtur fbrmaUter
de Diflircntia , & tunc argiuncnta pro prima opi-
nioi}c videntur contra hoc. Vcl fi dicat qu6d
nihil cft communc Ditfcrentiz-, nec formaUter,
ncc pcr idenriutcm ; didt quod Differentia di-
ceret rcaUter aUud ab ente fecimdum quamcun-
quc fignificarioncra. Secunda tcfponfio, quainuis
hoc euadat , tamen quare formalitcr clauditur in
vno cntc , & non in aUo ? Tcnia refponfio vitat
hoc : fed quare in conccptu ifHus cnris : quondo
fciUcct concipitur vt denomiiuriuum , non clau-
ditut fbrmaUtcr ens , non didt. Quarta rcipon-
fio , nuUomodocauct nugarioncra : quandoctm-
que aliquid additur cnri , vel aliquid alteri , quia
in vtroque dauditur fbrraaUtcr idem concepms
cnris , cauct tamen ptoceflum in infinitiun , quia
non per aliquidaUud addimm defcendit. Tenia
rcfponfio videmr probabiUs : quia ex quo conce-
ptus enris cft abu>lutus , nort eft incoouenicns
qu6d claudatur in aUquo quod concipitur tan-
quam abfblutum in fc , nonautcm vt concipinir,
vt denominatiuum alterius : ficut in albedine in-
duditut formaliter color,non tamen in albo. Vn-
de non cft nugatio color atbus : & fi iungamr ifti
quarta refponho , qu6d refpedhi iftorum , quibus
dl fbrmaUter commune, eft talc communc quod
non dcfirendit pcr additum , vitatur nugario , &
proceflus in innnitum : primam nota. Nec con-
tra iftam eft aUquodargumentum proprima opi-
nionc , fuffidt cnim qu6d primum inteUigibile
quo ad primuni argumentum ; & proprium ob-
ieCtam inteUedus quoad fccundum ; fit aliquid
communc fbrroaUter cuilibet concepro abfolu-
te: & communc peridenutatem cuicunque quo-
cimqucmodo concepto : & quoad tcrriam, quod
ccrtus fit aliquis de quocunquc , quomodocun-
que condpiat, quod illud per idenritatcm fit ens,
Ucet nefciat in paniculari qiiod ens,ncc quo-
/nodo : an fcilicct formaUtcr claudawr in ip(b,
vt fic condpittir, an non. Hzc etiam communi-
tas tam fbrmaGs , quam idcnrica, faris prohibec
ens cfle genus : fuffidt etiam communitas iden-
rica ad hoc , quod illa , quibus fit conunune pro-
pric, numercnmr:quia numerus magis rationc eC-
fenriarum quam modorum condpicndi : eflentiis
autem vno raodo conccpris,cft cns communc fbr-
maliter.

Item , arguitur qu6d nunquam eflet difGnirio
fine luigarionc , hoc eft inconueniens ex 7. huius
tcxt. comm^.}. Similitcr hic eflcr nugario, homo
albus : quia cns fecundum eandem rarioncm cft
dc per fc intelledu vtriufquc. Hoc non valct :
quiancc hiccft nugatio , homo htananMs : nec cns
quod eft communc decem Generibus , per fe in-
cluditur in albo. Vndc hic fonc cflct nugario,
homo albedo.lzem arguitur f .huius,tJion habente
Coram. Differentia fMnt qu^fMnt diuerfa ali<fMid
idem entta. Si ergo prima Gcncra aliquid didhim
habcrcnt de ds vniuocc, ellent differenria, & non
diuerfa:& tunc nuUa eflent diucrfa^nifi quz diffe-
renria , quia fuperioradecem Generibus,non fimc
diuctfa nec contcnu fub ilUs. Refpondco : duz
C Cc diffc

JmfMpuu

reffonfnt
iatas.

TnsiumJUa
de amni «•
quoicmcifU
tiir,vt den»..
minAtiMtim,

remia.

IX

jlmatim-

clMdititr im

578

Lib. IV. Metaph.

0f tns cUm'
fUrttur in
fmnibui M
»liqua tjfcnt
iiutTf» \

^ttribut» e^
ficuiattri-
^uitur ens eft
(ommunt.

I»

diffcrentia: oppofirat eflcnt diuerfe , & diio indi-
uidiia fpcciei rpecialiilitna. Item arguitur fic:
Tunc noneller negariua immediata , quando ne-
gatur vniim generaliflimum ab alio : confequens
eft falfum i. Pofter. tex.com. ji. Probatio conic-
quenti«,quia extrema elTenr in aliquo toto,quod
non debec efte qiiando negatiua eft immediata.
Refpondeo : non funt in aliquo toto,quod poreft
cfle medium remouendi vnum ab alio , ficut nec
duo indiuidua. Item ^ arguirur fic : omniaentia
artribuunrur ad fubftantiam , inquantum entia:
fed atrributo(ccundumqu6d attribuirur,& eicui
artribuitur, nou eft aliquid commune vniuocum,
quiapraedicatum vniuocumpraedicatut in efuidy
pra;dicatur ergo dc eo (ecundum fe , non fecun-
dum hoc quod attribuitur alteri. Refpondep:ma-
ior fic intelligitur , id eft , fccundum entitatem
fuam , quia entia {ecimdum fe tota, attribuuntur
ad fabftantiam,vt ad priraum,fed non inquantiim
entia,id eft, inquantum ens praedicaturde ipfis:ira
cnim in quid per fe prasdicaturde qualitate , ficut
defubftantia,& fic vera eft illa propoijtio. Exem-
plum de fpeciebus numerorum ; vnde fimr entia
per fubftantiam cfFcdtiuc & non formaliter : &
cum hoc ftat vniuocatio.

SCHOLIVM IIL

V I D E T V R tertere ens »on effe vnistocum , fed
AnAlogum decem G enertbHi\Adaurititu tamen hie
notat eum ejfe problematicum,fed videturhancfen-
tentiam fraferre , cjuandoquidem vltimo loco eam
fonat , fed vltimum argumentum pro prima fen-
tentia Auicenm pofitum nu.6. ejuod efi pncipHum
fundamenfHm pro vnitfocatione entu,& efi de neu-
tralitate conceptus eius, cu certitudine conceptuum
inferiorttm entium,non foluit, quod fignum ejfe vi-
detur,quod fecundam fententiamde analogia, qut
ffi yiuerroif nqn pratulerit , de quo quidquid Jit-y
vniuocationern entis ad creatum & increatum , &
decem^enera itenet in Theologialocis citatisin i,
Schol. & hoc fecundkm ipfum tenendum efi , efio
hic teneret oppofitum. Adde quod potim hic in-
flinat infententiam Auicenna, vt patet ex vltimis
verbis huitu qua/fionu, quibus tandem,pofi longam
difputationem , tenet conceptum entii ejfe vnum,vt
prafcindit amodisperfe,& non per fe,qui funt de-
terminatiui , & mhil determinabilis , vt loquitur
DoElor, id eft, ipfins entit vt fic. Vide Ant. Andr.
hic q. i . qui clartus traUat multa ex his , qu* Ho-
£lor hic tangit,

Ad quxftioncm , concpdo quod cns non dica-
tur vniuocc dc omnibus entibus : non tamen x-
quiuocc:quia asquiuoce dicitur aliquid dc multis,
quando ilia , de quibus dicitur non habent attri-
butionem adinuiccm , fed quando attribuuntur,
tunc analogicc. Quia argo non haber concep-
tum vnuti) , ide6 fignificat omnia eftentialitec
fccundum propriam rationcm , & fimpliciter
zquiuocc (ecmidum Logicum : quia autem illa
quae fignificantur inter fe cflcnrialitcr attribuun-
tut,ide6 analogicc fecundum Metapbyficum rca-
lem.

Ad ptimum, quod minor eft falfa. Ad proba-
tionem,qu6d vtitur hypothcfi Parmcnidis, quod
cft ens dici vniuoce. Ad illud in contrarium,
quando ahquis arguit conrra-aHum , oponct ac-
ciperc oppofirum alicuius coniequcnris ad di-
&am fuum fi fit nodus : & hoc non.eft pctcre>

(cd probare quod ira fit ibi. Suftinenti enim om«
nia cfle vnum,confequens eft dicerc ens dici vni-.
uoce. Oppofitum confcquentis accipit Arifto-.
teles qu6d ens dicitur marerialiter. Contra:tuno
vterctur oppofitis in fua ratione;accipit cnim op-
pofitum confequentis quod ens dtcitur multtpli-
citer, & concKifio,quam infcrt hic fcilicet ens efi
non ens , non eft inconucniens , nifi ens dicere-
tur fimplicittr , ergo ratio eius fupponit duo op-
pofita. DicenduuA , quod non poteft inferri nc-
gatio eiufiem de fe , nifi accipiantur prxmifljc
oppofitae ad iikid concludendum. Ad ahud >
quod non nifi fada diftindione vtendo re pro
fiibftantia,vei p: o aUquo generc determinato. Ec
ad probationem dicendnm , qjiiod aliquid & aH-
quis & taUa fyncategoremata funt res fccundae
intentionis , & poiruntefle eiufdem rationis qui-
bufcunque addantnr, ncc eft asquiuocatio ex par-
re corum. Sed fi fit *quiuocatio , lioc erit ^cx
parte rerum deierminabilium, ficut dicitur , nul-
lum ens,aliquod ens,ex rationc rci hic non : nullut
homo y aliquis horno , quiares vnius rationis eft iii
vtroque.

Ad aliud,dicendum quod aequiuocum nonpo-
teft determinari, Ad minorcm, neganda eft : vel
quia eft nugatio , vcl repugnantia intellcfSkuum.
Scd quoad vtentcs poteil dcwrmin.itio fieri de
acqiiiuoco , quia vtunrur aequiuoco pro illo fig-
nificato , vbi dctcrminatio poteft inueniri. Ad
aliud,qu6d confcqucntia non \ alct ,fubftantia;
ergo ens , nifi ens diftinguatur. Quod probatur:
quia aur ens accipitur pro fubftantia : & tunc noii
valct confequcntia, quia in confequcntia cft or-
do , fi pro quantitate, tunc falfa illatio. Ad aliud,
quod falfum eft , fed eadcm ratio praedicandi in-
tcationahtcr porcft cfle omniam gcnerum , liccc
conceptus fub cis non fit vniuocus. Ad aliud,
quod poffibilc $. hnius ,tcxt. comment. 17. vno
modo cft principium rranfhiutandi ; alio modo,
& ad propofitum , cftaequiuocum ad res fecundae
intentionis & primae. Ad aliud , qu6d compara-
tio propric dida cft fecimdum magis & minris
in eadcm forma : hoc non eft fecundiim ens :
Comparatio enim fecundum cns , non cft nifi fe-
cundum ordincm, fecundumquod aliquid vnum
dependct ab alio in entitatc , ficut accidcntia ad
fubftantiam , idc6 fubftancia dicitur primum ens,
in caufando accidentia. Tamcn Philofbph. 8,
Ethicor. dicit c. i.qu6d rccipiunt magis&rai-
niis altcra fpccie , fcd hoc potcft fecundo modo
ficri. Ad aliud , quod principia corporum caele-
ftium necefle cft illa efle veriflima , fed eiufdem
generis. Contta : d principiis & principiaris en-
titas vniuoca , & omnia funt principia& princi-
piata;ergo, &c. Dicendum , quod principia
& principiata confcquuntur cns non folum in
communi , fcd in particulari genere : vnde Ci fint
principia & principiataeiuldcm generis , habent
vniuocam cntitatcm : alias non. Ad aliud, qu6d
cns non eft genus. Dicendum , qu6d non poteft
cflc genus non proptcr hocquod habct conceptii
communem , fed cns conucrtibilc cum fiibftanti^
cftgenus. Ad aliud de fubicAo vniuoco , diccq-
dum,qu6dfubie£tum eft talc, fcd cnsnop eft hoc
fubie(5tum,fed fubftantia,& illud cft vniuocum,&
nonfblumdc illo hic c6fiderarur,fed de omnibus
fibi attributis , non ficut defubicdo. Ad aliud,
qu6d hoc cft verum,quiacognitis terminis eft cer-
tifl[Ima,quantum ad compo(jtionem , tuncappro-
hcndendo ens fecundum vnam & diftin<^uam

rauonem.

15

Tottft dettlfm
min»tio fieri
de ti^tuiitco».

ComfarMtt
fit feeunduof
eandemforr

Trinctpia ^
frincipitu»
quimd» eiuf-
demitutrki

Qu^ftio I,

579

14

ntionetn,& componendo ipfum cam alio poicil
dlc principiura ccniffimum.

Ad primum pro opinione Auicenn* dicimr,
qu6d communiffima luntprimo inicllcdaA dc-
cem funt communiffima : non umen ifta omnia
fiint prin!>6intclleda,fcd rnbftantia,ad quam om-
nia alia rcducuntur. Et fubftanria eft priiis , non
przdicarione ad dcccm Genera , fcd prius pcrfe-
(frionc & caufa, ncc cft darc aliquod communc ad
ObUSfmm dcccm, quod ptius intelHgatur. Ad aliud , qu6d
pmfrtdiatri maiof c(lfal{a,fcd illud cft fubftanria. Ad ptoba-
lU wwM ^*»^ tioncm, qu6d primum obic£hmi non oportct cx-
ftrdfit f»- j^jj ^j omnia intcUigibilia ptxdicarionc , ficut
**^**' manifcftum dt dc obicdo fcnfus vifus, quod pri-

mum obiedum non prxdicatur dc omnibus, qujc
/cntiuntur a vifu : magnitudo cnim non cft color,
fcd fufficit quod primum obicdum flt ratio cog-
nofcendi alia , quia magnitudo non vidcrur , nifi
quia colorata : fic fubfbmria rcfpedu aliorum gc-
iicrum. Ad tctrium dico , qu6d conuenit cog-
nofccre de aliquo qu6d ipfum cxifHt,non cogno-
fccndo fi in fc cxifHt , vd in alio. Sed illud elle
cxiftcre non cft quid , fcd prardicatur denominari-
uc dc co,ficot accidcns.&illud ponitur de gcnere
accidentis,& ciuiHcra rationis cft in omnibus re-
bus,vt denominans illa:de ente autcm quod prz-
dicatur in quid dc omnibus,non potcft vnu$ con-
ceptus concipi, nifi ih aliquo gencredctcrminato.
Contra : fi conucnit concipcre hoc effe , concipi-
mus hoc cflc quid; quia non cognolcitur cfle,nifi
quiacognofcitur haberc aliquam eftcnciam,& ita
suiquod quid. Alitcr dicitur,qu6d eadcm cflcntia
potcft concipi fub diuerfis rationibus concipicn-
di,& vno modo potcft conccptus cfTc ccrtus, alio
modo non : cns cnim fignincat idem quod flib-
flantia, tamcn conringitcondpereeandcm eflcn-
tiam ftib rarione cflcndi i quo imponimr hoc no-
mcn ens , & non condpiendo' illam fub ratione
fubfbnualitaris,^ qua imponitur hoc nomm fub-
fi/tntia. Contri:coo;nofccnsaliquidinc{Icneccf-
fario alicui , cognolcit illud habcrc aliquam qui-
diutcm,& ifte concepms cft ftbi ccttus,(ed dubi-
tat an iUa quidit^ fit fubftantix , vel accidentrs:
quia alioquin quicquid tale concipcret , fcirct
vttum pcrtincrct ad diffinirioncm illius cui ne-
Ccflari6 incft , vel cffct cius propria paffio , cum
de multis talibus fapicntes dubitcnt. Vndc pri-
mus conceptus vidctur dc cntc , vt opponitur d,
quod eft ni/r</, dctctmin^iUs vltrk pvr fc«vd non
pcr fi, &c

K^NNOT AT. HAVKirit,

«5

C"^ Irca primam quxfUoncm quarri libri , de
^vniuocatioHeenris,tcx^i.quc magnz diffi-
cukaris & ambiguitatis apud anriquos & moder-
nos eft;aducrte qualitcr probabilitcroftcndlt mo-
dum fiiftinendij&vniuocarioncm (ecundura Aui-
cennam ; & analogiam fecundum Commcntaio-
rem & alios,fcu xquiuocarioncm Logicc loqucn-
do , & non detcrminauit fc exprefsc hic propter
caufas, quas affignaui \ prindpio : in primo ver6
Sentcnt.di.}.& 8.fe determinauit.Quxre opinio-
nes antiquonm),&modcmorumhic:vtpotcRab-
bi Mofis,Albcrri,Thomz, Henrid,Nominalium:
& fuper Sentenrias , & in hoc 4. & alibi pluties.
Qualitcr autem fit Logice xquiuocimi , & Meta-
phyficc tranfcendentdte , licet non prsedicemr
vniaocum>&quaUtcrargumenuDodoris pro &

contra, debeam interpretari,& concordia indud,
aliasfuperq.4. Anteprzdicamentorum huius co-
piosc nouui: videantur omnia ibi,ferc eodem mo-
do hic,& in illa quaeflionc fentit,fcd hxc non dc-
bent moucre aliqucm ad inferendum contradi-
^onem in didtis huius:vt fupranotaui.

In aliquibus originalibus ad finem q ponuntur
fblurioncs argumcntonim poft oppofirum q. or-*
dinatc fic. Qui vult tcnerc cns cilc vniuoaim di-
cerc poteft ad argumcnca principalia ^da in op-
pofitum pcr hunc modum : Ad illud Porphyrij:^?
^«*f tmnia tntia vocet, 8cc. Rcfponfio.yJc «r : qui-
tucdttio dicitw, Scc. & fic benc valerent.licct ali-
qui tomm vfque ad finem dicunt Extra : in ali-
quibus vcro immcdiatc adduntur fingulz ad fin-
gulas. Eligat ledorquod volucrit.

Intcr atgumcntaanteoppofitum ponimmr duo
in aliquibus,qux in aliis non habenmr , nec folu-
liones ad ipfa. Primumibi:/r««<^/»'/iw», &c. Se-
cundum ibi : Itemfiens , &c. quztamenfbdliter
foluuntur renendo aliam viamA in Pra^iicamcn-
ris vbi fiipii fbluuntur.

la.ftz,i\iv.Ad tjMtPionem ifiam,Scc.yfque illua
In iFfa <judfiione,SccJi(rignzn\v communitcr addi-
tiOjfacis tamen ad propofiram, bona liccra eft:opi-
nionem quam ibi tangit quacre in antiquis hic,&
alibi.

Confcqucnter infra ar^ucudo pro opinionc jg
Auiccnnz ponitur quzdam addirio in aliquibus
originalibus ibi : Noiaidum auod illid argumen-
tumde^itEto intelUEltu, &c. vfque ibi inclufiuc;
&ficnugatio& procejfusin infinitum, Et fequi-
lurimmcdiate in alic^uibus originalibus , Notan-
dum quodfifitfermo de rt, &c. vfquc ibi inclufi-
Mk-.ftd omnifio in nuBo genert funt, & totum affig-
natur extra. Ad finem tamcnquz(tionishuius,il-
lad fecundum notandum , in aliis originahbus fi'
tuatur,& faris bcnc.quia cx hoc infertur dctermi-
nario intcntionis DcKfiorisin qnzftionc. Nam li-
cct probabib'tcr fiiftinear vtramquc viam , m.igis
tamcn Auicennz vtin firoili fupra q.i. primi hu-
ius,difpuuuit:fiuet namque Auiceimz interPhx-
lofophos vbique, nifi fit contra fidcm & Augufti-
no intcr Dodorcs Catholicos , & Paulo intcr A-
poftolosj&loaruii intcr Eiungeliftas A nimirum,
quia tefte Boirrio omnis umilitudo appctcn-
daeft.

Infi:a,ibi : Ad boc potefi dici quod Porphjtrius,
&c.vfque \\)i:Itemetiamgenerafrima,S<.c. dicitur
addirio : fcd bona.: vbi aduertc in prima iftarum
trium refponfionum,qualiter cautcexponamrcns
cflc vniuerfale ; propter ca quz habct x > . dift. 1.
Reportationum,& alibi fzpejn i refponfione vi-
detur fiindari opin.Boerij in terria vcro modus di-
cendi Francin prolog. Conflat.q. 1 1 . quas omnes
colorabis,& defendes conrra loquentes.

Confcquentcr ibi : Ad ifiud argumentum funt
quatuorreffonfiones, &c. vfque ibi:/rm nuntjuam
diffinitio effirt fine nugationt , &c. ponitur totum
Extra,vel Addirio.fcd Htcra valdc fingularis eft.

Infra etiam ihv.Refponfioxmaior fic inteUigitwr, 17
&cvfquc ihv.Ad <jUdfi.Scc. didrarfxrr/i/ed no-
tabis qu6d in tota hac difputatione contra opi-
nioucm Auicennz.vtoflendanturargumenranon
valere , addidit Do^r refpoDfioncs immediate,
vel in marginc : vnde dicunrar extra , vd in li-
tera fbrmaliter , & poffanodum afSgnatz fimt > vt
fupri. Efficadflinue tame funt,quare defendecas;
& lic^ mnlri conetur infringerc ipfas,& fimilitct
farisiacere argumetisad oppofitu, ra tame afTume
C C c 1 ela

580 Lib. IV.

gladjum folertia: Scoticx,& fcutum fincerac vcrl-
tatis Arjftotelicx , & clypeos confringes , & ca-
pras dirperdes,& garwlos diiHpabis loqu£intes,&
Auerroyftarum vmbrofas euelles frondes.

Sententia Doitoris hixAd ^uajiionem concedoy
Scc. cxponatur vt dix: prius,& dcclaraiii , vbi fu'
pra notaui fatis copiose. Intendit enim praecise
bftendere qualirer,fecundum imaginationem an-
fiquorum^fuftineri poflit entis analogia, vel aqui-
uocationon quod hoc fuftinere velK,nifi fiat (er-
rno de vniuocatione prxdicabili , & proprie Lo-
gica. Vnde tertium aigumentum pro Auicenna
remanet infblutum , in quo (e fundat vbique dc
alienitate , & neutralitate conceptus , dc quo eft
certitudc&c.quare iliam viam confequenter pro-
^ecStus infecutus eft , vlterior declaratio horum,
quia nimis prolixa hic, quacratur vbi fupra,.& di-
mittatur ledori fubtih',

Quod in hac q.& fupra q. i. primi libri tetigit
de prjedicatione cntis de omnibus in (]ttid , cum
accipiunturvt ^«<<i:habetvideri multiim profun-
dc,qaia valdc fingulare, & obieftiones in contra-
rium alibi ex di6kis eius folui,vel aliter declarado.

Si igitur cns & vnum idem & vna natu-
ra,co quod fe ad inuicem confcquun-
pur^ficut principium &c caufa : fed non
vt vna ratione o(kcn(Q..tex.a>tn-^.

Q^ViESTIO II.

Vtrunf ens c^ vnum figmjicent eandem
naturam ?

Arift. hice.t.i^ ydr liy-S.f<tfxi^ & liy-^o.e.j. AuJ-
cen. j.Af»/ c.i.(^ lib.-j t.i.D.Th. hie leit.t. Ant, Andr,
kieq.i CsifT.in i.4i/i.t4.q.J .»n.i.Dnrin(i. ihid.q.x ^
X. Gil^riel q i.nrt.^.iluh.^.Gteg.q.i.»rt.i.\i<ii\t.quoii-
//t.1.5 i.Fonf. r.i^.j. Vide Scotum i» t.<<»/?. j.^.i.

QVod nonrqnia tunc hoc eflet vnanv.tantufn
vnum efi ens ; Confequens eft falfiim, ergo
& antecedens. Confequentis faliitas patet per
Philof I . Phyfic. text.c.6. &infra,quia improbac
Parmenidem,qui ponit tantum vnum elle. Con-
fequentia patet , quia quando aliquid prxdicatur
de aliquo conuertibiliter , prxdicatur de eo cum
didione exclufiua. Refpondetur, qu6d Parmeni-
des conceflit tantum vnum determinatum : con-
tra quod arguit Philoiophus. Contri : fequitur,
Tatttum vnum\ergo tantum boc vnum. Probatio;
antecedens inferr affirmatiuam exponentem con-
fequentis,& negatiua exponens antecedentis, ne-
gatiugm confequcnris. Probatio primi : Tantum
vnum eft ens.ergo omne ens eft vnum. Vltra, er-
go hocens eft vnum : Vltra, conuerte ; ergo hoc
vnum eft ens. Probatio fecundi : fequirur, Nihil
aliud ab vno : ergo nihil aliud ab hoc vno. Pro-
isatio', quia ex vniucrfali affirmatiua fequitur fin-
gujan""; aftirmatiua, fic : Omne aliud ab vno:frgo
omne aliudab hoc vno. Probatio : fingularcs pri-
mx infemnt fingulares fecunda^: fequiturcrgo
hoc aliud ab vno : ergo hoc aliud ab hoc vno ; &
illud:& fic de ahis ; ergo prima vniuerialis infert
fecundam : & tunc vt prius. Item,diuidens non
fignificat eandem naturam cum diuifo: vnum di-
itidit cns. ProbStk) primi : fi fic , tunc condiui-
dens ex quo opponitur condiuidenti eftet non
cns , & ita non dfcerct ens. Itcm , cuius omnes
^ecics fiint detcrmiiiatigcncris, ipfumeft detcr-

Metaph.

fninatl gcneris : (ed omncs fpccies vnius,}dem,fi-
inile,& asquale funt in gencrerelationis;ergo,&c,
In oppofitum eft PhiIof.4.huius, tcx.comm.j,
ens homo, & homo, & vnus homo, idem fignifi-
cant. Probatio , quia non feparantur in genera-
tione & corruptione: Item , cns & vnum praedi-
cant eflentiam cuiuflibct ', crgo fignificant idem.
Confcquentiara probat Commcntator comm. j.
huius cap. I .

SCHOLIVM I.

O p I N I o Auicenn* ens,& vnumdici de om^
mbus,nontamen ejfe eandem naturam ,fed diflin-
gui vt fuhieBum & pajfionem , variis rationihus
fuadetur;& in etmfauorem argumenta ad ofpoji-
tum foluuntun.

Opinio Auiccnnaiy. Metaphyf fuaj,dicitqu6d
ens & vnum praedicantur de omnibus,tamcn non
funtidem lecundiam naturam,(ed (ecundumfub-
iedum : ficut fubieftum &pafllo , quia fi vnum
eftet idem eflentialiter cum ente , fiue fecundum
cftentiamjtunc multitudo eflet non cns. Item,di-
cendojfwj w«»j,efIetnugatio. Ad hoc Commen-
rator dicit,qu6d non eft nugatio, quia non figni-
fieant idem codem modo. Contra : genus & fpc-
cies fignificaiu eandem naturam alio & alio mo-
do : & tamen diftovniucrfali^fi addatur particu-
larccft niigario fccundum Philof 6. Topicorum,
cap. 3. Irem 5. Topicorum, cap.4. quando expri-
mimr diffinitio pro nomme erit plana nugatio,
qu2 prius latuit : vt, fit natura fignificata per ens
Sc vnum A, & modi diuerfi B, C , tunc cft idem
diccre ens vnum : & diccre A A , & B C , & hoc
certum eft qu6d dicerc A A,eft nagatio;ergo,&c.
Jtem,quafro dc iftis modis,aut funt intriaconcep-
tum entis & vnius,aut extra conceptum,fub quo
concipitur. Si extra,nonexcIudit nugationcm, fi-
cut probatur (iipcr animal homo : fi intraitunc aut
ille modus eft totus conceptus, aut pars. Si primo
modo , tuncnon fignificant idem quod cft oppo-
fitum pofiti. Si fecundo modo , pone diffinitio-
nem pro nominibus , tunc crit aliquid idem bis
di<aum;fequitur ctiam qu6d ab vno & ente poflit
abftrahi conccptus vnuscommunior, vcl fimpli-
cior vtroque,& illud crit prius didum. Item,terr
tia ratio pro opinionc Auicennae, quod fignificaf
idem alicui prgcdicatur de eo in qutd : fed vnum
denominariue prxdicatur de entc. Sed dicituf
quod w«»wnon prsdicarur denominariu^,Iicct
videarur.

Contra : fi prxdicatur in quid,tunc abfh:a(5him
praedicatur de abftrado, alterius fadla abftraftio-
ne a fubiecao tantum. Sed vnitas fcilicCt & enri-
tas funt abftradta a fubie6to,non a fuppofiro:quia
hazc eft vera , Hdc vnttas efi vnitas, tunc ha»c cfl
\eri,vnitas efl entitas, vel econuerfo, (cd hasc cft
falfa,quia indiuifio cft dc intcllcftu iJWJw.fedhon
de ratione cnritatis ; ergo non funr idem. Itcm
qiurtaratio ; Omnis vnitas eft dcgcnere Quantir
taris:creo nullum vniuij eftconucrribilc cum en-
tc. Probatio primae : omnis vnitas cum alia con-
ftituit numcrum : crgo omnis vnitas eftdc gcne-
re Qixantitaris. Dicitur quod vnum cft jcqui-
uocum ad vnum quod eft conuenibilc cum en-
tc , & ad vnum quod eft principium numero-
rum, fcd tunc hacc eftfalfa ; omnis Tniras eft d?-
terminati gencris. Et ad illud qnod omnis vni-
tas cum vnitate conftituit numerum , falfum
cft , nifi in continuis , fcd vmtm tranicendens

facit

Aa omnte
vnitns cum
ali» facit
numerHm,

Qujeftio 1 1.

58i

fxcit cum aliomulntadinem. Contra:qu6d con-
ftituatnumcrum propric didhim:in io.haius,tcx.
com.io. hacc cft rario nomcri : Nttmertu ifi mtd-
tititdt mtrtfttrMt* vne. Probario.non mcnfuratur
ttfamtrm ijl numerus vno , niii ikut pcr pancm aliquotam:
multttMd» V nita5 autcm vbicunque cft^ft pars aliguota mul-
'^ * ritudinis , quia aliquorics fumpta , ipum reddir.
hem, vbicunquc cft vnitas, & vnit*s,cft differea-
tia numero, vel fpede, vcl gencrc : & qua diffc-
runt gcncrc,& fpecic, & numeroj& vbidiffcrcn-
cia fpccie, & numero:(cd vbi diffcrcntia numero,
& numerus ; (cd omnia enda difFerunt ipccie,fi-
cut Angclus ab homine. Item, Commcntator. 6.
Ethicor.parum antc capitulum dc Eubulia.cap.9-
commcnto 80. in princ. dicit, qu^d numcrus cft
^nenfura^fiue in corporibus, vt in decem homini-
bus, (iuc in non corporibus , vtin decem anima-
bus. Refpondeo, ptopter inclinarioncm ad cor-
pus. Contra. anima, quia h-cc,inclitutur ad hoc
corpus, non cconuerib ; fiouliter anima hominis
iiiclinatur ad corpus hominis , non econuerib. Si-
piilitudo pata ex j. Mcr^hyficz,tcxtxom.j. de
caoia yniuerfidi & fingulari ad effedus. Itcra JDa-
inaiccnus in Scntcnriis c. 54. Duac natune dicun-
cur fub difcrcu quanriute.
4 SuiHnendo pofirion^ Auiceraue. Refpondetur

ad argumcnta prindpalia. Ad id quod dicit Phi-
loibpnus qu6d ttts & vrttpH fignificant eandem
naturam, uibiungit ficuc prindpium & caufa:tuc
fic eft intcUigcndu.quW iliud quod per fe figni-
£catur pcr cns , illiid dat vmtm intcliigcre >non
tanquam prindpalc fignificatum , icd fignificat
priuarionem pcr fc,& priuado non cft niu in na>
cura^deo dat intcUigerc naturam cx confequcnri.
Ad primum, qu6d confequcntia non valct^hotno
cnsjhomo & vnus homo fum idcm ; crgo cns &
vnum fimt idcm. Probatio per inflantiam , quia
7. huius,tcx.com.i 8. didtur, idem eji nafmfimtUt
tSr rtafiu cmuu, ncc iequicur ; ergo fimitas cft ca-
uitas , quia contrahuntur in tcrrio dacrminando
ad vnum. Didmr tamen qu6d non fic arguit:
vnus horao, & cns homo, fimt idcm ; ergo cns, &
vnum funt idem , fed fic : quia non fcparantor in
gencradoncjioc cft, quia gcnerarioncm entis ne-
ccflari6 concomicatlir indQuifio : tamcn vnicas
(ciliccc indiuifio non gcncramr ficuc cns,itaqu6d
vnitas per fc tcrminct gcncrarioncm , quia vmtm
non didt aliam naturam pofiduam, quam ens. Si
diccret, fonc aliqua prppria gcncratio lerminare-
tur ad vnitatem fccundum prindpalcm opinio-
nem. Ad aliud, quod quzlibct fubflantia cft ens
per fe primo modo , & quzlibet namra eft vnum
per fe feamdo modo,quia indiuifio flatim fequi-
lur quodlibct ens.
Pcf acoJens Ad argumentum Commentatoris , aut vnura
ifi«tf«r tit p^ fc,au£ pcr acddens. Refpondetur,^fr accidtnj
m»iit,^»H dicitur tot modis , quot modis J>er fe. Conccdo
^' qaod per accidens quod opponitur^CT* fe primo

modo , fed non quod opponittir per fe fectmdo
modo,cym dicitjcrgoper aliud.
. Ifla propofitio : Home efi vntu fertdittd, po^

HooM •!( teft duplidter inrclligi:ficut ifla : Hmto efi rifibi^
rifibili* pet lu per tdiud , vel pcr aliud ab vtroquc excrcmo,
alind,n^ quod eft falfum j paflio enim ineft fubie<2» pro-
"""^ ptcr fubicdum ; vd pcr aliud ab aItcro,ficut ho-

mo eft rifibilis pcr aliud a rifibili ; & vervmi cft,
quia per humanitatcm : vndc quia homo eft ho-
mo,idc6 homo cft rifibilis. Hoc fccundo modo,
concedo : fed tunc non fequirur : crgo illud aliud
cft vnum per fe,fed fequitur ,crgo homo, dc quo
Scoti Oper, ttm. IF.

vftum didmr peracddcns , cft homo pcr fe : ita

quod nuUo modo per acddens ; quia qu« primo

modo per fe infiint , ncutro modo pcr accidcns

pqdido inefle pofrunt,quia ibi <ubiedum ptopter

qnod przdicitum fjbi incft a neutro extremo eft

aliud fimplidtcr. Tamen fecundiim tres gradus sMeanm.

in primo modo , eft fubic<ftummagi$ , vel miniis ^^tnllnt

aliud a przdicato , maximc quando pars diffini- ^tfrtdUmi»,

rionis przdicarar de diffinito:mintJS quando dif- tnimi im»dk,

finitio tota de diffinito: minime quando idcm de

fc;vndc ibi eftprimus gradus primi modi. Nota:

bcnc conccditur quod quandocunque aliquid cft

A per acddens, quod aliquid fit A pcr fe, quia A, ^-^ ^P"

eft A. vt fic reducamr per accidens ad per fe , ran- *^ ajiudcft*

quam ad neccflario prxfuppofitum,fed nunquam j^ „j fc^n

tenct3 eft A per acddcns;igimr per aliquid quod fcquitur.

cft A per fc : iu quod per accidens rcdiicatur ad

fer fe quod fit caufii , & hsc a pane prxdicad.

Potcft enim tou cauGi inhzrcnri* per accidcns

Ajcflc in fubicdo : ficut etiam eft communiter in * fnftfiti»'

propofitionibus per fe,qu6d caufa inhxrcntiic pcr *''^ ^^*

fe eft in fubiedo non in pracdicato:non enim ani- ^^j^ ,4 ^,

mal cft caufa,quarc ipfiim incft homini,quia tunc fmkua*.

animalitasin afino, eflet cauia, fed humaniras eft

caufa quarcanimal incfL Potcft tamcn eire,qu6d

inhxrenria per acddens reducatur ad inhzren-

tiam per fe,vel ex panc fubicdi,vel cx panc pra»-

dicari. Vnde argucndo ad alteram panem cft fal-

lada confcquenris : redudmr autcm ad illam , vc

ad caufam une qua , non eft vera ; fed non vt ad

caufam ncccflario infcrcntcm, Alitcr enim om- §i'»miJ» *•-

nc pcr acddens eflct neccflTarium , quia ex neccf- '>*^"^'*f*'

lario , non fequitur neccflari6 , nifi nccefTarium: ^^tm^ad'

vndc comrounitcr ad concludendum inharren- ftrft.

riam per acddens, fi aiTumatur propofirio per fe>

oportet coniungerc aliam per accidens.

Conaa: AjCft propofido pcr acddcns. Si con- 6

ccdatur, acdpictur viuprzmifla per acddens:&
illam concludens per aliam : ergo cft ire in infini-
cum in propofidonibus per accidens. Refponfio: HMtmrfnp»'
eft aliqua pcr acddcns prima,qux non potcft con- -^l^^*^
cludi : non prima fimplidtcr , quia omni tali cft **''**'
alia pcr fe prior:fine qua illa per acddcns non eft
vcra, fed non perquam. Vnde 1. Pofter. cap. vlt.
habctur quod conringit opiniripropter tjuid , &
^M;vndc vbicuquecftordo,eft aliquod primum
in illo ordine:Iicct toco Uio ordinc fint alia prio-
ra. Dctur etiam quod eft vnum per aliud , vnde tiqiuMliiid
illud quo aliud cft vnom,non eft vnum : ficut al- *fi ■vmmmt »<
bedo non eft alba,vd fi fit vnum,eft vnum per fc *Jr *■**» *•
primo modo.T»cc fequimr ; ergo fbndum in pri-
mo : non enim codem modo eft vnitas idem fibi
& fubicdo quod fubfbt vnitad. Contra iftam
rcfjx)nfionem,quia Philofophus in ifto Iib.4. cap.
tcx.comm.14. arguendo fccund6 concra negontes
primum prindpium facit hanc confequcnriam:
Si nullum fit przdicatum fiibflantialc , fi^d acd-
dcntalcomne, itur in infinitum;crgo a fimili hoc
dc vno. Ad illud dicendum , quod Philofophus rrtduMti»
arguit benc , quia fi nullum pracdicatum cflcc per t^ff^fijr^
fc primo modo, cunc nuUum fccwido modo,quia 4^;^ ^
omnis propofirio vera fectmdo modo per fe,redu- fnmum «••
dmr ad aliam vcram pcr fe primo modo , & fi dmmferfi.
neutro modo pncdicaretur aliquid per fc omnia
pracdicantur fimpUdtcr pcr acddcns:& talc
redudtur ad aliud : & iu in in-
finicum : fic non
cft hlc.

CCc 3

SCHO

582 Lib. IV. Metaph.

SCHOHVM II.

I N fsHorem AHtrrois tenentis ens ftr vnumnon
MfiinguiyimpMgnatratienesaddH^M pro jiHicea-
na a nHm.i.& rcfponeUt ad argHmenta prindpalia
fnadentia hac interfe difiingm.

7 Contra opinionem Amcennx concra primatn

rationem feqaitujr ex flla qu6d ens &c vmtm non
conuertuntur. Hoc haberi poteft cx prima ratio-
ne pro opinioncquia non praedicantur dc eifdem,
contradicit nbiipn,quia dicit ^.Mctaphyf. cap.i.
a. ens & vnHmparifcantnr in prttdicatione , cjuia
ijHiccfHid , &c. Item Boctius in lib.de Ente 8c
VnOjOnme ens fiue compofitum, fiue fimplcx eft
vnum. Quantum ad tcrtiam rationcm,improba-
tur qu6d vnitasnon fignificct indiuifioncm : pri-
' uatio cft poftcrior habitu,vnitas prior murtitudi-
'-. v..4^-/M R nc ; ergo vnitas cft pars cfTcntialis , & pars prior.
' ' ^ -*''• Quantum ad fecundam & quartam fimul , qu6d
vnitas non fit dctcrminati generisjficut ipfe dicir,
quia tunc hcc nugatio ens vnum ; quia quicquid
eft dcterminati gcneris , genus pracdicatur de eo
primo modo,& illud genus eft cns , fiuc vniuocc,
fiueaequiuocc dicatur cns;ergo addendo illud dc-
tcrminatum enti,idembisdicitur ,quantum ad
fecundam & quartam. Item,fi vnum fit determi-
nati gencris fcilicet quantitatis ; ergo illud gcnus
prasdicatur de illo in abftra<9» , & dc gencre in
abftradlo ens ; ergo vnitas cft cntitas de prjmo ad
vltimum. Item,vnum parificatur in prsdicatio-
ne cum ente,aut eft conuenibile eflentiale , quod
non potcft , fi fit detcrminati generis fpecies ; aut
vniun praedicatur decntejper {efi:cundo modo.
Tunc idcmpradicarur dc iepcrfe iecundo modo,
^uia idcm erit paflio fuiipfiiis. Confcquentia pa-
tet, fi vnum fit pallio entis in communi , erit paf-
/io illius gencris in quo eft 'vnum:& quicquid eft
pafHo fuperioris , cft pafllo inferioris , & uc idem
paiEo eiufdcm,fi ^ationes concludant.
% Ad primum in oppofitum , dico qu6d harc eft

vera, TantHm vnnm eflens , CvitvnHm accipiatur
proeodem fignificato,fiue incommuni.Adaliud,
Tanmnjy- qu6d Parmehides voluit qu6d tantum vnum de-
uum efl en$, terininatum eps eflet,& illud immobilc. Ad aliud
9:tftiutHr. in contrarium,qu6d non walci,Tantum vnHm-^er-
go tanthmhocvnum. Ad probationcm primx
confcqucntis, conccditur primus procefTus vfque
f ' iWacihoe ens efi vnum.-Ced cum pronomen demon-

ftraduum non fit fyncategorema , fed pars tcrmi-
ni,vt habemr fuper Priora , diccndum quod pro-
pofirio fingularis.conucrtitur in indefinitam : ta-
men de hoc non eft vis. Ad exponentem nega-
iiuam nihil aliud ab A;ergo nihil aliud ab hoc A,
pft fallacia Confcquentis, quia fequitur amoto fi-
gnificatD,& non cconucrfb,ergo fic argucndo de-
ftruitur antcccdens. Ad probarionem neg^ndum
eft:Omne aliudab A, ergoomne aliud ab hoc A,
propter idcm. Ad probationem , conccdo qu6d
fingularcs primae vniucrfali? inferunt aliquas fin-

fjulares fecunda:;omnes fcilicct illas , qase funt a-
ix ab A , fed non infcrunt oranes : multa enim
funt alia ab hoc A,qux non funt alia ab A. Vnde
ex illis fingularibus fecundz , qua: fequuntur ex
Gngularibus prima; vniuerfalis , infcrcndo fecun-
dam vniucrfalem eft fallaeia Confequenris ab in-
fufficicntijficut hic:pW7*/ homo cHrrit,ergo ifte &
iBe cnrrunt,&:c. & vltra;*rgff iUud animal currit &
Hlud,8cc. &c vltra;<rg« omnt anima^cHrrit : cft fal-

ladaCon^uentis.MuItae enim fingulatcs fecun-
djB vniuerfalis dcficiunt , qua non fcqnuntur ex
fingularibus prima: vniucrfalis. Ad aliud, quod
fimpUciter vnum non conuertitur cum eme fim~,
pUtiter f quia vnum non dicirur de fuo oppofito
fcilicet multitudine : lamen vnum aliquo modo Vnum au».
conuertitur cum f;/ff , quia omne eas eft viium modocanner-
fimpliciter,vcl fecundum quid. Ad aliud;qu6d iJ- titnr cnm
lud quod fijgnificatur per vnum non eft rclario, ^""'-'
fed relatio fupcraddimr ei , fiput fimilitudo albc-
dini. De hoc quaere lu^, q.i. vel 3. quae mouctuf
capitulo de Ad aliquid.

SCHOLIVM lU.

S o t V X T infauorem Auicenm tria argHmeu-
ta contra ipfum fa^tt,n.j. fed eundem aliis duohus
argumentts impugnat , & tandem pro eo refoluit,
cns , & vnum non dici conuertthiltter ,fifumatur
\n\xcnflriEle,alioquin multttudo foret vna:cor,uer-
tuntur ta?nen, fumendo vnum fccunditm quid, vel
vt dtftHniium contra fitum oppofitum^quomodo fi-
nttum, vel infimtUm conuertitur cum ente. Solutt
confeeftienter ad hoc argumenta ad oppofttum ex
Phtlofopbo, & duoargumenta propria pofita n.io,

Ad rationes contra opinionem Auicennje , di- 9
ccndum qu6d concedir conuettibilitatcm non Ad^u-
eflentialem , veleflentialitcr , fed qucd idem funt '"'fna^ofua
fubic<Sko,nonfecandumefTentiam:quia fific.mul- ''***'7*
titudo fccundum qu6d multitudo , non eiTct cns,
quia multitudo fccundiim qu6d mulutudo non
eft vna ; ita quod fit cflentialis praedicatio , (ed
vwwOTacciditmulritudini:conuertuntur ergo non
tamen cflentialitcr , vel fccundiim cflentiam. Ad
aliud Boctij : quod omne ens fimpliciter , vcl fe-
cundum quid,cft vnum : & hoc Auicenna concc-
dit. Ad aliud:cui ineft indiuifio naturalitcr prior
eft eo cui ineft diuifio,& illud eft pars multitudi-
nis:tamcn conccptus nominis eft indiuifio. Con-
tra : illud <juo'd eft pars pLcr fe multitudinis eft ali-
quid pofitiuum,cx didis , fi idcm edcntialitcr cft
cum cnte , tunc vnum ens erit nugatio : fi autcm
aliud pofitiuum ab illo quod dicit ens , imjpona-
tur nomen illi pofitiuorillud nomen non fignifi-
cabit priuationem. Refjjondeo : aliud pofi-
tiuum eftjfcd quia incognitum eft , idc6 innomi-
natum,vcl non nominatum pofitiuc, fed priuati-
ue : vnde non tantiim inckidit pofitiuum , quod
cft ens. Ad alias duas fimul, quod idcm conclu-
dunt contra aliam opinionem de vno quod eft
principium numcri. Si crgo vtium in commqni
non fit determinati gencris:ergo nec vnttm quod
eft principium nunieri, fi illa valent. Ad formas,
qu6d fi non ponit aliud vnum quam vnum prin-
cipium numeri ,non cft nugatio,quia non eft
alicuius generisvt fpecics, fed vt pjrincipium ge-
neris , nec genus includitur in intelledu illius,
nec ens vt eftin illo genere. Ad fecuudam fimi-
militcr ; vnitas illa non recipit prafdicationem
per fe alicuiusgeneris. Aliter : dato quod fic,non
ramenin abftrado, ncc dc gcncrc , nifi in abftra-
6to pracdicatur enritas. Ad aliud fcilicct tertiurn
qu6d cft paflio cuiuflibct fpeciei in illo genere,
nop tamen fliiipfius, quia non eft fpecies, ncc in-
diuiduutn.

Contra Auicennam alitcr arguitur,qu6d fi vni-
tas eftdcterminati gencris ex quo non conccdic ^*^
ens & vnum idcm clTcntialiterjtnnc hxc eft pra;-
dicario per fc fccimdo modo,Alhedo eji viia/:olor

Qu^ftio II.

585

Si Tnnm tfl

titat vitUttir
ffUritr »m-

Ens(5»vnum
n»9c»mM€rti'
tur mifi qu»'
jismfitjm.

jUrMtitmM

ftfitffffiti.

II

Ens&Tiiam
qnt finfu cf-
uertiattmr.

SubfiMMtimeJl
'vmMferft,

Vtutmtutie'
ttmmuuiie'

Cremt!» tfi
f»fi» entis
cresti.

eff vHtUytx quo rcquitorquod Quandtas fitpo-
ftcrior omnibus aliis Pracdicamentis , quia vnitas
cft prior omnibus fpedcbus Quanritatis,quia eft
prindpiura Quantitaris (bliim. Scd vnitas eft po-
fterior omni gencrc, quia omnis pafSo cft pofte-
rior rubie<ao : & vnttm eftpafliocuiuflibct gcne-
neris ; ergo Quantitas cft poftcrior omnibus no-
ncm ^cncribus, vcl Pracdicamcntis. liem.fubftan-
ria eft prior accidcnribus ; ergo prior quanritace;
ergo potcft inrcUigi finc quantitate, quia fic cft
▼na & fic poflum tunc intclligerc eam eandcm
flbiipfi , & diiicr(am ab alia , quia ilUc rclarioncs
funt immediatc fiindatac fupcr cflenriam fubftan-
riar , ied impoflibile cft intclligerc idcntitatcm
cflcnrialem, & diucrfitatcm fuic vnitate eflcnriali
& mukitudine ; crgo talis vnitas , & mulritudo
eft fincquanritatc.

Diccndum ad quxftioncm, quod non conucr-
timtur proptcr rarioncm tadlara , quac fuit (cctm-
da ad primam partem qiixftionis, quae etiam fuit
prima pro opinione AuiccnruE, nifi fit vnum fim-
plicitcfjvcl (ccundura quid. Hoc difiundhim con-
ucnitur , ficut potenria, vel acEhis cum cntc, non
alterum pcr (c,ncc funt idem eflcntialiter propter
nugadonem,& proptcr praedicarioncm in abftra-
£to, tum dc (e , tura quia cns in abftrado prsdi-
catur de aliquo, dc quo non vnum, Ccut dc raul-
ritudine. Ad rarioncs pro intcntione Philofbphi
eft, qu6d ad candem (cienriam pertinct confidc-
rare de (Iibic^, & de pafllone difiun£b,ficut de
cnte , & de vno vcl dc multo , & de vtraque parrc
feorfum ; vndc ibi intendit probarc qu6d ad ean-
dcm (cicndam pcrrinct confidcrare Actnte & vno.
Ad hoc probandum non requiritur pro antecc-
dente , quod vnMm fit idem eflcnrialitcrmt.-nec
ctiam qu6d conuerribilc cum entt , (ed quod ip-
fiiro difiun&um contra oppofitum conHcrtatur
cum ente» Sc cx hoc (cquitur conclufio Philofb-
phi.

£t tunc ad argimventum, quod non fiint idcm
nec fimpUdter conucrribiliaci&nrialitcrvnum &
ens : quia didt Philofophus quod con(equuntur
fe ficut prindpium & caufa. Et quod dicit quod
idera eft dicdre tns homoScvntu i«»M.Dicendum,
quod funt vnum fubiedo, quia idem didtur ciun
didtur homo Sc rifthile. Ad aliud, quod cuiuflibet
fubftantia eft vna,tK)n (ecundum acddens,verura
eft , quia nonpcr aliud;tamen non ponitur primo
modo pcr (c de co, (ed (eamdo modo ficut pafEo
dc fubicAo. Et poteft dici, quod vnum eft deter-
minad gencris, ficut dicit Auicenna cuius proba-
tio eft : acdpio vnum in gencrc fubfbnriz, quod
cft paflio , illud cft aliquod ens : aut ens in fubie-
&o, aut ens non in fubiedo. Licct cnim homo al-
btu, & honw nondbui , non contradicant : tamen
drca hominera album , & non album , contradi-
ctmt : a fimili contradicunr drca ens in fubiedo,
& non in fubie<5lo. Si fcciido modo,tunc cft fub-
ftanria : vel ergo eadem cuius eft vnitas, vel alia :
non alia j quia vna fubftanria non eft paflio altc-
rius:nec cadera, quia nuUa eft pafllio (ui : (cd fi fit
ens in fubietflo ; ergo cft acddcns in aliquo gene-
rc detcrminato. Conccdo tunc qu6d onuic vnum
eft detcrrainati generis fdlicer Ouanritaris : ficut
enim omne aliud a Dco , didtur crcamra ; ita
quod creatio paflio, didtur proprietas enris crca-
d , & taracn crcatio eft vnius gencris, vr rclario-
nis , & detetminata fpedes in illo gencre : fic
vnum poteft eire dcterminari generis , & tamcn
conuenirc tod enri ilmplidtcr, vel fecundura

quid. Nec cius ratio pcr (c ▼ariatur propter diaer-
utatem (ubiedlorum quibus incft:alioquin zqua-
le it fimile non eflent in gcncre : quia infimt rc-
bus cuiuflibct Prsdicamcnd , vcl gcncris ; vnde
hoc nihil concludit contra Auiccnnam.

Ad rationes duas in contrarium. Ad primani
rcfpondeo , quod omnis pafllo practer hoc quod
eft pafllo, eft aliquid in (e : fimilitcr dc Relarione
poteft concedi , quod fundatur fuper omne Pra:-
dicamcntum, fcd confiderata, vt eft Prxdicamen-
tum (ecundum (e,prius cft,quam (ecundum quod
cft paflio : vnitas autem (ecundum (c confidcrata,
prior cft quoctmque aUo accidente : licct crgo po-
fterior fit fubie€h) inquantura paflio , fecundimi
fe tamen eft prior. Vel alircr uc , qu6d cft ordo
eflcntialis qiuntitaris ad fubftanriam , & in com-
paratione ad fubftanriam , didtur quanritas prior
aliis accidentibus,quia immediarius incft fiibftan-
riac , quam aliquod aliud accidens : ordo autem
aliquorum accipitur (ecundijm id quod cft in ipfis
cflenrialc, fiuc principale , non (ecundum aliquid
accidcntalc ipfis : accidencalp autem cft fibi com-
parari ad alia eenera acddcnrium. Ad aliud,qu6d
fi tantiira intclligas fubftantiam , non intelliges
idendtatem, nec diucrfitatem. Sed fi vclis intelli-
gerc rclarionem , neccflari6 praeincelligesaliquid
prius reIarione,pofterius tamcn fub(bnria,fdlicet
fundamcntum rclarionis, & dabo ribi fundamen-
nun,(cilicet vnitatem : quia ficut vm'tas applicata
fiippofito, fadt vnitatera fuppofitalem, ita appli-
cata eflentis fadt vnitatem eflcnrialem:& tamcn
vnitas (craper eft paflio , & in generc Quaniita-
tis. Nota, quomodo hoc intelligitur, habes Hb.y.
q. j. vel i.cdc Ad aliquid : quia cdam vnitas (e-
cundum (rradus variatiu.

Contra iftam refponfionem : nidlo alio intcl-
lc^ alterius gcneris ab hominc & afino , poreft
forraari hasc propofitio vcra , Homo efi hrnno , &c
Homo non efi dfinits : affirmariua non cft vcra:nifi
cx idenritatc tcrrainorum, fiue extrcmorum ; nec
ncgatiua , nifi ex diuerfitatc ; crgo idenritas &
diuerfitas prius intelliguntur. Reiponfio; hiceft
ordo; primo concipitur homo, concipitxu afinitf.
(ecund6 condpitur hcmo efi homo : afinut efi afi.
nus , & per has aflirmatiuas primas, vel pcr alte-
ram iftarum , condpitur negatiua , Homo non efi
afintu. Hoc h^>etiu' non concipiendo aliqua ex-
trema aliorum generura, poft hoc condpitur pri-
m6, homo efi vntts : afintu e[{ vntts, & poft hoc (c-
cund6 , afinm efi fibiidem, Sc hemo fibi, Km6
quia vnut , & vnm homo, & afintti , funt raulta>
con(equenter diucria ; vnde falfura eft illud , ve»
ritas affirrnariuat cft idenritas extrcmorum; & ne-
gariuac, cft diuerfitas , imo magis c conucr(b , vt
patct cx didis.

SCHOLIVM IV.

M o v £ T ifttatuor dubia. Pritmtm , an vntmi
dicat ali^id pofitiuttm, & refpondet afiirmatiue,
tjttod tenet iMfi. 1 6Mm. i j.Secundum, an conuerti-
tur cum ente , & afiirmat etiam , non obfiantHiti
multis , ^ua in difcttrfu qutfitonis in comrarittm
addu^afunt , & in fine refoluit titxta Auicen-
nam , ens non diuidi proprie in vnum fjr mults,
vnde demtdtis non dvitur enj,fed entia.

Notandum, qu6d haec qu*(Ho dc ente & vno

habct tot difficulutcs. Prima : an vnum dicat ali-

quid pofiriuum ? fi fic> Secunda, an conucrtatut

C C c 4 cum

12

VkitM a»
fri»r *liit gt'
mtrtbttt.

TmttlUgtns
rtUtiemi iit-
teiipt mliiuL,

Httfrtftfi.
tM.-homo cft
liomo , <M>
frimver»
iuimvmai

»3

584

Lib. IV. Metaph.

JtdeSett.iJ.

KU.

u

cum entc } fi fic. Tcrtia an itiud quod conuertitur
(Ciim cnic fit vnum quod cft principium numeri,
vel fit aliquid fimplicitcr tranfccndcns? Quana an
aiiquam aliam rcm dicat ab ente ? & hoc cft com-
mune dubium de omnibus tranfcendcntibus vcro
& bono &c. vcl fi vnura principiumnumcri.di-
cat ali^ rcm ab co cuius cft ? & lioc peninet ad
qu.-eftionem dc Prajdicampntis, fi dicant diuerfas
lellendas.

Quantum ad primum.habes rupraq.z.ibi non
in fiimma. Et confirmatur pcr Auic.5.Mctaph.fiia8
j.c. Si quis dixerit quod multitudo c6ponitur ex
rebus,qua! non funt vnitatcs,ficut cx hominibus,
dicemus quod hx res non fimt vnitates , fed rcs
fubftantcs vnitatibus : fic etiam non funt mulri-
tudo , icd res fiibiedjB muititudini ; ergo praetcr
humanitatcm vnitas, quae eft per fe pars multitu-
dinis, cft aliquid pofiriuum. Confirmatur : priua-
tio nullam perfcdionem ponit:vnitas ponit,quod
probatur : quia in quolibct perfedius eft ipfum,
Diuifio eji quam tion ipfum : diuifio cnim vbiquenotat im-
itnperftHio- pcrfeftioncm : tum quia in impcrfedlionibus
nunquam reducuntur aliqua ad lummumtale:
/icut nec eft fummum malum, fed omnia vna re-
ducuntur ad fummum vnum : tum quia priuario
non recipit magis & minus , aliquid autcm eft
magis vnum alio, vt fimplexcompofito. Auiccn-
pa j . Mctaphyficae c. i. g. quod dicatur priuatiuc
Afiftoteles lo. Metaph.t.c.p.cap.^. probat magis
fenfibilem efle multitudinem : & Auicen. 3. Me-
taphyficae , cap.^.b. multitudo prior cftad imagi-
nandum.

De fecundo fic : Auicenna }. Metaph.i.g.& 7.
. iib.c. I . a. nec valet illud contra, dc diuifionc pcr
turcum vn». '^n"*^ ^ multa : non enim eft duiifio proprie per
oppofita. Auic. j.Metaph.c.6.quod nullo modo in
fe opponuntuJ', fed eft quafi diceretur, ens, aliud
ens , aliud entia : fic poteft diuidi vnum , & vna,
B»f nodiuidi ita qu6d mu^ta propric non funt ens , fed entia :
fer vnum & & ita quod non fit vnum, fed vna ipfa muititudo:
$fiult» fri- ^gjj j^yjj folum eft cns in anima , fcd in rcpropric
''^' * cns cft & proprie vna, Auic. 3 . Metaph,c./ .b.quod

opponantur,& ic. Metaph.t.c.9.cap.4.Ariftotcles
dicit illa opponi , vt indiuifibile & diuifibile , &
yt contraria , vt extcnditur conrrarictas ad difpa-
rationcm , ncc talcm quae pft inter diucrfas fpe-
cies, fed quafi inrer indiuidua , quae proprie dici-
tur difcretio : vnitas enim non tollit multitudi.r
nera , nifi quiaponit vnitatem 3, Metaph. Aui-
cen.c.6.
jl Ad tertium articulum proceditur fic : videtur

enim primo qu6d vnum principium nuraeri non
conuertatur cum ente : quia vt probatur fupri,
vnitas quac eft principium niimeri cft vm'tas con-
tinui. Confirmatur i.PhyCic.t.c.S^S.NMmertueaH-'
fatur ex diuifione continui. Itera principiura nu-
meri non cft vnitas , quia ab iUo incipitur nume-
rare : fic enim quinque eflct principium fenarii,
quia antc ffenarium numeratur : crgo principium
Kumtru* tri- cft, quia continet in fe numerum, f^d hoc non cft
flex, sffihilit, nifi continuum, quia tantum ex cius diuifione fit
M»them»ti- numerus : tamen triplex eft numcrus , fcnfibilis,
fu.fermMu. Mathematicus , & forinalis , vitimus eft in non
continuis i fed non nifi in parricipantibus aliquid
idcm, quia quodlibctraenmratur aliquo eiufdem
gcneris : vnitashlc menfurat. Itera, Auiccnna j.
Mctaph. j.b.Nuracrusnon cftmultitudo, quia
non coniinct in vnitare. Conra iftud : fequitur
qu6d ficut cft darc minimum in numeris , ita in
cominuis;, quia vcrobiqae in a£hi, fed aon in po-

tenria c confcqupns cft contra Ariftotelcm. Con-
firmatur quarto c fiiper Gcn.3 . de intcUcdione fi,
narij, quod intclledus refpuit corpufcula obicda
a phantafia , quia illafuntdiuifibilia, vnitates in-
diuifibilcs. Item , quicquid conrinuitaris eft in
continuo , totum manct in partibus reaiiter , &
non manct vnitas iila quae prius j crgo illa conri-
nuitas non eft cflemialiter illa vnitas. Probatiur
priraa , quia aliter diuifio vidcrcti;r eflc verc ge-
ncratio. Sirailiter niliil eft ibi nouura , vt vidctur
nifi pundus terminans. Item , cflent trcs fpecics
vnitaris, ficutfuntcontinuitaris iongitudo, iati-
tudo.profimditas. Item,quomodo dbcdo hodie,
&cras alia in codcra quanto , crunt duo ? Itcra,
vnitas principiura numcri vcrius conuenit cum
pundto quam continuo, , quia immcdiatc pcr.fi-.
tum eft pun<5his. Itcra , accidcns non potcft ab-
ftrahi a pcr fc fubiefto, quia pcr ipfum diflinitur;
numerus autcm abftraiiitur ^ continuo , quia
Arithmcrica prior cft Gcomctria, i. huius , & i.
Pofter.t.cwfz.Sup.nu. j .

Itera , argumcnta prius fada in quana rarione
pro opinionc Auiccnns contra probarioncs pri-
mae opinionis:ficcaufatut, non fcquitur , ergo
tantivn fic: nuracrus eftcnim , fccundum ipfos,
corporis caeicftis cura ignc , qu$ nunguam fue-
runt eiufdem continui partes. Refponfio: omnia
continua inquantum ex parte conrinui, natafunt
fieri vnum : licct non fitaliquandopQflibiic, pro^
pter formas pcrfeaiflimas conrinuorum. Contra
lecundam probarioncm : fi vniras toriuseft prin-
cipium numeri, quia continct partes , quac diuifa;
faciunt numerum, & cuiuflibet numeri vnitas eft
principium iliius eft pars : ergo vnitas torius eft
pars numcri caufari pereius diuifioncm , fed poft
eius diuifionem funt dux vnitates partium diui*
iarum, &pra:ter hoc, vt probatura eft , vnitas to^
rius, igitur eft principium, & ita pars j ergo bina-
rius crit trinarius. Refponfio:non tantumcft
vnffas principium, quia ab illo incipitnuraeratio:
fed quia jpfa eftpcr fe pars nuracri , & in poten-
tia ad forniam eius : nulius autcm nuracrus cft
pcr fc pars nuraeri , vt habcmr ab Auicenna 3.
Metaph. y. cap. vnde fex funt feracl fex , non bis
trja. Qttod dicitur de triplici numcro non cogit,
quia illa diuifio poteft efte penes numerata : quia
fcilicet numerus cft horura, vcl illorum , non pc-
ncs aliam & aliam rationcm numeri in fc : iicMt
idfm numerus cft ffcnfibilis, & Mathematicus, ii-
cet alitcr & alitcr confidcratus. Nota , primum
argumentum contra hanc opinionem tangit du-
bium, an vnitas fit omnino non extcnfa,ficut nco
anima.

SCHOLIVM V.

V N V M tjuod conuertitur cum ente, non diftirh»
gui realiter ab vno , ^uod eflprineipium numeri^
rteque facere cum eo numerum , quia eftindtfferenf
ad limitat«m,& illimitatum.In ftne inclinat,<jMod
vnitas quantitatis eft tantum rationis , & idem de
numero fentirevidetur , de quofic duhiiti eft i.d.
i^um. i.

Quant^ ad tcrriura aniculum , reliiU opi-.
nionc hic priiis iraprobata, notandun> quod eiuf^
dcm non funt duac vnitatcs. Auiccnna j.Metaph.
C.3.crgo in quocunque eft vniras ,qua: cft priijci-
pium numeri , in illo non diffcrt reaiiter ab iil;^
vnic^te conuertibiii cuip ente : fetnper tamei»

conc9

li

CetinuM quM
nat» sitptri
vnum»

iftmterut
nuUut perfe,
eftparsuM'
mtri,

iJem hiihet
-^rift. f.Mf
taphyfictut,
^9-

»7

QusEftio II.

585

concCptus vnltatls tranfccndenris gencralior cft,
<^uia cx fe indifFcrens eftad limicatiim & non li-
nijratum;vnitasaucem determinati generis ncccr-
fario importat aliquid limitatum, ficut & quodli-
bct quod cft in gcncre qucxrunque : fed vbicft
vnitas principium numeri?
I» am» tt Rcfponfio : aut in quolibct creato, quia cuiuf-
tmttu frim. libet crcati cft vnitas limirata, & tunc fubicdhim
afiumnu- illius vnitatis, cft cns (^catum, quod diuiditur in
**"■' •' dcccm Genera, aut tantum crit in rubftanda, pro-

pter iliud argum^tum fupra, vbi arguitur contra
Auiccmiam. Et tunc tantum fubftantia , yt cft
genus gencrlliflimum crit fubfcftum vniutis
ulis, & non aliqua quantitas , ncc accidcntia po-
fteriofa : ne alia accidentia ponantur priora
quantitatc : vnitas cnim cft fimplicltcr primum
accidcns, quia primum in quantitatc, quac prima
cft relpc<5lu aliorum. Iftius difiundliusc fortc pri-
ma^ars cft verior , quia argumcnta pro fccimda
(atis (bluuntur poft. Ncc vnitas principium nu-
racri ponitur prius vnitatc tranfccndcnte. Si
ergo illa vnitas tranfcendens poteft efle vt
paflio poftcriorum generum accidentium , quarc
non vnitas , quae eft principium numeri , non
repugnante fua prioritate inter accidentia ? Con-
firmatur : non vidctur contra primitatcm acci-
dcntis indlc fubicfto pofteriori , non vt primo
fubietfto , fcd vt contcnto fub primo , dummod6
primum fubicifiiun fit aliquid commune ad
lubicdhim fimplicitcr poftcrius , &: fimplicitcr
prius.
^ Tcnendo ergo drimam partem difiundUuac Ic-

quitur quod in omni crcato vnitas, conuenibilis
cum cnte, rcalitcr non difFcnab vnitatedc gcnc-
rc Quantitatis, licet fcmpcr , vt di^m cft , con-
ccptus vnius tranlccndcntis fit gcncralior : quia
vero nihil poteft cflc pars numeri , nifi inquan-
tum liraitatum, quia dc radonc partis , cft pofli-
bilitAS ad formam todus , & vnum inquantum
Vnituftft» conuerdbilc cum cnte, non dicit limitationcm,
entuntndif^ idco cx tali , inquantiim talc, non fit numcrus,
fert rtAlutr ^^^^ multitudo aliquo modo vna , fed fola ag-
quMtitntu. g''^?*"^ ' fi<^"f habctur in Hcnrico de Gandauo,
dc denario Prsdicamentorum. Vnitas ver6
Quantitads , quia pcrfc dicit aliquid limitatum,
idco cft pcr le pars numcri, & omnis multitudo,
fi nuraerus rantum cft in anima , non habct
partcm rcalcm , fed tantijm vnitaicm vt in-
Onrnis mulr telligitur , & fic eft limitata. Vndc in rc nul-
tiiude finit»- la cft vnitas nifi tranfccndens : omnis ergo mul-
rum, ejl nu- titudo crcatorum rcalitcr cft numerus , hcct non
"»«■**• inquantum cx vnis vnitatc conuertibiH cum cn-

tc , fcd in quantum ex vnis dc gencre Quanrita-
tis , quz duac vnitates non funt dux rcaUtcr in
creaturis , vt didum eft. Sed hxc pofitio habcc
, ncgare Dcum , & crcaturam eflc duo dualitatc,

tuniMfl- *1"^ numerus eft , vclmultaaliquavnamuldtu-
fiumt Htlptt- dine , quia omnis muldtudo vna nnmcrus cft.
rum f Sed tantum conccdet ipfa duo c(Ie aggregationc ;

non quia non conueniunt in aliquo vno vt in
cntc , fed quia aliqua vnitas Dci cft illimitata,
QutmiJ» quod eft contra rationem parris numcri.Scd quo-
ftn»n^e'ft' ^^^'^^ ^^ ^"c numctus pcrfonarum in diuinis ?
Rcfpondco , quod eft limitatio diflindionis , &
remorio imperfcdionis. Pcr primum cft hic &
non aliud, pcr fccundum cft fic pcrfc(Skum,&non
omnino. Primum cft vnitatis vt cft pars numcri :
non fecundumjfic patet quomodo foluuntur duo
przraifla. Itcm , hacc pofitio fi non vult poncre
vnitatcm crcatorum, rcalitcrcflc accidcns, habcc

10 Dee)

I

poncre eam naturaUtcr faltem pofterionim quo-

cunquc cnte cuius cft , & ita non difFcrrc gcncra

iecundum eflentias , cuius contrarium tenccur in

quinto q. 4. Rcf{K>ndco : nulla vnitas realis eft

in genere Quandtads , ncc edara vt principium, "^^

feci tantummod6 forrc vrutas vr intdligitiu: , &

«ft pars numcri , qoae eft quandtas radonis non

rcalis.

SCHOLIVM VI. ^^

Sententia ty^Hiccrtndj vntm ejfe acci-
dens , & confetjitertter tih ente re difiinSitm , fnA-
detur , & srgMmenta jiuemij in c«ntr4riHm^
/ilHttntHr.

Quantum autem ad quartum aniculum , fiac 19
dc vno tranfccndentc , fiuc de vno principio nu-
mcri , pcr Auiccnnam fiiit numcri denominatio,
quod omnis numcrus fir accidens. Itcm, ficut ar- lit^ttitut
guit }. Metaph. c. 5. qu6d vnnm ncc genus , ncc "* ^'
difFcrcntia eft, fcd przfupponit naturalitcr ens in
in adu fpccifico , & cft in illo non ficut pars , &
impofllbilc cft cflc finc illo , hic videtur diflSni-
tio accidends. Itcm 7. Metaph. cap. i . muldtu- •'^•••"'•x*
do, inquantum huiufmodi, non eft vna. Contri :
duo funt argumcnta Ariftotelis cum confirma- ^^* '''^
tionc per Commentatorem. Item, iUud htc fuprk
de identitatc. Itcm, omnis pcrfedio fimpUcitc^,
quac cft entis , inquantum cns , perfcdiori modo
cft in pcrfeifHori cnte. Probatio : quia pcrfeifiifll-
me in primo cnte hlc funt fimplidtcr pcrfcirio-
nis : fubftantia cft perfc(^ius ens fimpUciter;
crgo perfe6Kori modo vna , quam accidens : fcd
hoc non cfTcr , fi accidens eflct idem vnitati
cfTenrialitcr , & non fubftantiac : quia tunc pri-
mum cns non habcrct perfediflime omnia, quia
non fibi idem eflcntialiter. Sed hsc ratio cfl
contra rcfponfionem quae darewr ad radoncm
Commentatoris , qucid ftatur in fcaindo , non in
primo. Item, omnis perfeddo, qua: eft in cffefhi,
fi cft ilUmitata, itaquod entis , inquantum ens,
formaliter eft in caufa , & perfedius quam in
cfFcdu : hic funr talia , & fubftantia caufa acci-
dentis , icc. Item , accidens ficut fccundum cfle
prasfupponit fubiedum cns, ita fecundum vnita-
tem prsfupponit fubic<5himvnum. Itcm,fi vm<»»
ponatur obiedum intellcdhis, & bonnm volunta-
tis , fequitur quod ^s erit tantum inteUigibile,
pet acddcns, & diligibile : hcK vidctur inconuc-
niens; quia ens primo imprimitur in anima , fc-
cundum Auicennam i. Metaph.cap.5.& cfle ma-
xime diligimus. Hacc ratio videtur conrra concc-
dcntes primam propofirioncm fuppofiram fuftt-
nendo opinionem Auiccnna;.

Ad argumenta in contrariura. Ad Philofb- ^.o
phum , quod fignificant candcm naturam , ficut §iui>med»
paflio cft cadem natura fubicdlo , vel fignificans cns (^ vnum
ens pcr fc, & vnum ex confeciuenti, ficut nomen fisyfi^^f
impofitum paflioni imponat f ubiedum. Ad pri- *^ *^**
mam rationem, non fcparantur ficut paflio & fub-
iedura. Contra : contradidHo videtur quod fe-
parentur : quod non cflet, fi cflcnt duae rcs , cum
fint abfoluta:. Item, eadcm gcnerado videtur la-
pidis , ends, & vnius ,&c. alioquin quandocun-
quc generatur fubftantia, erunt firaul duar, vel dc-
ccm generationes, fcd vna non tcrminatur pcr fe,
nifi ad vnam dlentfam. Ad pdmam : fortc maio-
ris potendx cil poilc faccrc rcs abfblutas omm'-
nd infcparabilesfinccontradidHonc, quam non

poflc:

586

Lib. IV. Metaph.

Jtf«i«f M ^-

f*ntU fiMr*
0hfaltu» in-
ftf»r»hiU»y

fittr*.

SubftMttis
t»ntmng*nt-
wurftrft.

JFqualinu
froftrricnit
inttrtns^
TOMOCr.

txiffoSeotc.

An pttfi^io
tftSiupt in
Mufnf

XI

ffjtnlt acci-

dtMt tflvtU'

po(Ic:<iui« pritnu eft Cnvrz duasdifTerenrias, alias
icilicecvBicaces reparabiles^as infeparabilestali-
ter non poflct,niu tatum fupcr vnam difFercriam,
(cilicet fuper vnitates lcparabiles. Exenajplum :
maioris potentiae cft pofle facere rcs per fc cntcs
^mpombiles , & aliquas nullo modo copKpotC-
bilcs , quantiim polk ficcrc vnum mcmbnun :
aliter' non e& contradit^io cns fieri ^e vnitate,
&c. ficutnecintcUigitAuic. 5.Metaph. S^idi-
tas eji tftnfum quiditM*. Ad (ccundum Ron efl:
eadem gcneratio nifi fubftanriz per fe, alia non
generancur qifi per accidcns,quia c6fequuntuc ad
uibflantiam generatam , ficut de aliis proprieta-
tibus. Ad (ecundiu-n argumentum/:uiuflibet fub-
ftantia eft vna per (e non primo modo,(ed (ccun-
do, etiam fecundum Ariftotelcm , quia ifta fiinc
padlones enris, inquantum ens. Ad argumencum
Commcntacoris, ftandum eft in fecundo, non in
primo.

Si obiicicur concra hoc, quia lo. huius, t. c«
6.S)C 7 ens & vnum *qualiter confetjuuntur pmnia,
&c. Rcfponfio. ifiqualicas proportionis cft incer
ens & vnum : quia ficuc alieiuid con(equitur
cns , fic proporrionabilicer vnum confcquicur ip-
fum : (ed ncn cft squalicas in confequendo h<ec
& illa, ita quod fit xqualicas in confecutis, requi-
re cxpofitionem ibi in lo, Conttkifivnumex
fiia ratione fit accidcns cnci ; crgo cuiUbcc enci
cric accidcns. Rcfpondeo : vbicunquc eric acci-
dens, fcd non cuilibec pcr accidens eft idcm , fcd
fubftanciis, & aliis k (e, fic pec accidens ericquod
jion idem eftcncialiccr : fibi auccm eft idcm eficn-
tiah'ccr. Ad aliud de pcrfedione fimpHciccr : Re-
fjwndeo : perfediones fimplicicer , qux prxfiip-
ponunc vbicunquc naturam entis pcr (c comple-
tam in (e, non magis identice infimt cnti per fe,
qukm enti in alio : nifi illud ens pcr fe fit infini-
tum : tunc enim quicquid ei incft magis identicc
ineft, quam cuilibet alij. Ratio primi eft ', quia
tales perfcdiones cx ratione fiii femper funt acci-
dentia, fic qu6d ex (e non habent plus identifica-
ri fiibftantiis, quam vt accidentia. Sed fi finf ali-
cui non accidcntia , vci plus idcntificcntur quam
accidentia , hoc eft propter illimitationem fub-
ftantix, in qua funr. Quamuis autcm fubftantia
crcata ponatur alja vnitiuc contincre , putaom-
nia fine quibus fua eflentia non intclligitur, per-
fe6la, famcn illa qux ex rationcfuafunt^xtra
cflentiam , non contincbit vniriuc : cuiufinodi
fiint iftajita qu6d diftindlio vnitiuc contentorum
prxcedenrium intellcfturo , fimiiiter &con(e-
rium nuila videtur.

Ad aiiud de caufa } fortc verum eft de cau(a
cffciSHua non originantc, vei (altem non dc ful>-
icfto ; & tunc ifta accidcntia cfFcdHuc caufantur
^ produccnte fubibnriam. Aiitcr qu6d maior cft
vcra de pcrfeftionc fimplicitcr iilimitata , qux
fcilicctex rarione fui non exitgenus pcrfc cntis,
ncc cadit in accidcns, aiitcr non eft vera , nifi de
cau(a fimplicitcr infinita. AdaiiuddcfubicAo,
vnitas non cft accidcni confequens efle , fed tan-
pun edcntiam, (icuc fortc ipfumcfle eftaccidens:
fale accidcns tancum quidicatcm fubieiti prx-
fupponic , non aliquam difpoficioncm addiram.
Aliud non eft ni fi concra cenences hyporhcfim
dc obicfto. Alitcr illudargumcntumcftcontra
alios : quia quanmmcumquc fit idcnritas rcaiis
vnitaris pcr enritatem nihii valet ad fiduandum
ens per (e inteliigi , fi vcrum fit obicdlum : quia
tanca diffcrentia eft quantum ad inteiic^m , ac

fi eflet difFcrentia reaiis , quia ifti funt ita diuerfi
conccpms de vcro , & dc cntc , quafi eficnt dux
rcs in codem. Pro ilia opinione Auiccnnx (uht
iila qux ponuntur inj. q. dc nunxjro Prxdica-
mcntorum. Contra fecundam opinionem quxre
ibi. Simiiitcr aiia argumenta, ad qux nunc cft rc-
fponfinn, funt aliquo modo contrapartem oppo-
fitam decontinentia vnitiua, quia (alrem cntitas,
prior cft naturalftcr iiii pcrfedhonibus vniriu^
contenris : arguebacur ergo dc ilia inquantum
prior cft.

SCHOLIVM VIL

C o N T R A allatam fententiam tria facit ar-
gumenta , &foluit, mtando illafalso ab Auerroe
trihui Auicenna, ejui tantum voluit vnum efe ac-
cidens, td eji, extra effentiam ent^ ; &fujiinend»
vnum nondifiingui realiter ab ente , neqHefolitm
ratione , quod tdem ^, ac dtflingui ex natura
rei , vel formaltter j foluit quinque argumenta
hoc eodem dnb. 4. aUata , quatenm contrarian-
tur huic fententi*. Fide Anton, Andr. hic q. j .&
Ant. Trombetam q. 3. qui clarius nonnihil ifld
troBant.

Contra opinionem Auicennx arguitur : quia j^,
impoflibile eft aliqua mutu6 fibi accidere ; crgo
vcritas non clTec vna, ncc vnicas vera , & hoc eft
quxrere quis fic ordo pcr (e iftorum accidcntium,
quod primum, quod fecundum : & ica fccundum
non erit fubiefhim primi. Iccm, procefius in infi-
nicum, quia iftx res in aiiquo conueniunc, & non
func omnino idem j crgo in aiiquo differimt :
quxro ergo quo ? iliud adhuc crit alia res ab
vtroque, & conucnict cum iliis, & difFercc,& cric
dare quo eciam : fic infinicx res. Iccm, piuraiicas
nunquam ponenda tfft fine nccefficare i.Phyfic,
t.c.;9.hic nulla ncccflfltas. Probario, ifta cx ratio-
ne fiii non funt accidcnria , quia cum (ecundiim
candem rarioncm fonnalitcr fint jn Deo , eficnc
ibi accidcntia ; ergo quod fint accidcntia,non cfic
nifi quia fubftantia non potcft ca vniriu^ conti-
nerc. Sed fi aiia potcft viutiue contincre, muito
magis ifta , qux omnem entitatem infeparabili-
ter fequuntur ; crgo, &c. Item, qnomodo poffet
Deus (eparare ab hoc fuam cntitatcm , & darc
fibi aiiam ; tunc vidcretur quod mancrct idcm Sc
aiiud.

Ad primum iftorum : ficut oponet fecundum
aliam partcm darc ordincm iftorum fccund^m
namram, ita qu6d vnum immcdiatius incft eflcn-
tix, quam aliud, ita dabitur hic ordo:& tunc cns
per fe denominabitur a quoUbct ; primum criam
fort^ ^ pofteriori, fcd poftcrius i priori, non nifl
per accidens. Adfecundum patct refponfio fupri,
vbi rcfponfiim eft ad iiiud argumcntum de con-
ceptu entis , pcr qi^jd diftinguatur. Ad tcrrium Suf,nu.6.
videtur neceflitas quod quicquid eft pofterius
quidiracc pcrfeda in fpecie fiu, accidcns fic Ci iU
iud cft recepciuum accidencium, pcr hoc cxciudi-
tur Deus.

Noca crgo qu6d argumcncum dc obiedo in- ^4
telledus fimplicicer communc cft vcriquc parri.
Similicer iilud dc ordinc iftorum. Similitcralia
poflunt aiiquo modo adduci, co modo quo poni-
cur ibi difFcrcnria. Nora cciam , qu6d opinioncm
iftam de diucrfitacc reaii non oponcr imponcrc
Auiccnnxjicct Aucrrocs vidcatur fibi imponcrc:
quxcimquc cnim didc Auicen. 3. Mcttipii. fiia^

vcl/.

QujEftio 11.

587

AJ

vel 7. de hac raatcria exponi poflunt , quod acci-
dcns cft quicquid eft cxtra pcr fe intcllc£himqui-
ditatisjficut iplemct loquitur in fuo $.quidita4 efi
tantHm ^uiditM, nec vniuerfalu, nec panicHlaru,
&c. hoc cft , nullura iftorum a£hi induditur in
intcUcAu quiditatis ; fcd quafi prius naturaliter
prqfiipponit quiditatcm,fed fortc hoc non necef-
larii ponit qu6d /Int accidchtia, f6d vniriuc con-
tcnta.

Suftincri ergo poteft opinio illa dc idcnritate
rcali fic , quod ficut eflentia diuina infinitas per-
fcAioncs continct , & orancs continct vniriu^,
fic qu6d non fiint alia: rcs : fic eflcntiacreata po-
tcft ahquas pcffe<ftioncs vniriu^ conrincrc : ta-
mcn quacUbct in Dco cft infinita , & ide6 pro-
pric non poteft dici pars vnius totalis perfe<ftio-
nis : Nec ab aliquo potcft fumi rario gencris &
difFcrentiac qus {cmpcc pcr (c importent pancm
pcrfcftionis fpcciei palnbilcm & adhialcm , &
idc6 pcrfeftionera hraitatam : in CTcanira quac-
hbet perfc^rio contenta hmiata eft , & Umita-
tior ellentia contincntc fccundum totalitatcm
conftituta ; ide6 quacUbct poteft dici pars per-
fcftionis , non tamcn rcaliter diffcrcns quod
fit aha natura , fcd alia pcrfedio realis , ahe-
nitatc , inquam , non caufata ab intellc<£hi : nec
tamen tanta quantam intelligimus , ciam dicun-
tur diuerfac res , fed differcntia rcaU minori , fi
voccmr differcntia realis omnis non caufata ab
jntcllc*^. Exemplum huius , qualc in continuo,
in quo funt multa partes , ifta multitudo eft
rcalis , fic quod non caufata a rarionc : non
tameu tanta , quantam hic intclligimus , diuer-
fs rcs ,' fcd minor realis , quia multitudo non
fimplicitcr diucrforum , fcd aliqualiter diuerfo-
mrn , in vno tamcntotocontcntorum. Sicin-
tclhgc hanc difFerenriam hic , nifi qu6d hic pcr
identitatem quxhbct perfedio contenta eft ipfa
contincns : Ucct hic vt prajcisc , non cft iUa vt
tota. In continuo autem nulla pars fimplicitcr
per idenritatem, cft ipfum totum : dc ifla conii»
ncnria vnitiua $c difFcrentia contentorum quae-
re, &c,

Ad argumcnta crgo in contrarium. Ad pri-
mura, non eft nugatto, quia diuerfis pcrfc^oni-
bus noraina iroponuntur, quare nuUa in pane in-
telle6hi alterius dauditur.Ad fecimdum,denomi-
natio propric cft : quia praefupponitur natura in
ie peifeda : non tamen dcnominario ab alia na-
tura, quia iuc vnitiue continetur. Ad tcrtium ;
diccrc omnem numcnun fubftanriarum cflc fub-
ftantiam , videtur inconuenicns , quia illa forma
numcri , qua numerus eft ens , & vnus , non cft
aliqua fubftantia ; poteft cnim fubftantiis adefle
& abeffe ipfis manenribus ; ergo oranis numcrus
cfVacddcns , ied non omnis vnitas , nifi illa fbla
quac eft accidentis. Contra : quomodo fubftantia
eft pars accidentis , cum totum non poflit in ali-
quo cflc : nifi pars fit in aliqao , & ita nifi fit ac-
cidens? Refpondeo, numcrus ratione difcrctio-
nis , quiB forma.«ft eius , eft accidens , vnitates
vero non funt per fe panes dus : quia ivCc eft for-
ma fimplex , ficut aliud accidcns , fed vnitatcs
fiint qu^fi partcs fubiefti eius , quia fubiedum
eius cfl: ahquid concincns pancs , in quibus eft
numenis per fe, non autem in aliqua vna,& hoc
diftinguit numcnira ab aliis acddcntibus. Con-
tra : fi fiibicdlum cius habet partcs ; crgo cft
quantum , qiu quantitate ? non illa ; crgo conti-
nuitate, hoc ncgas. Ad quartum patct , quomodo

concludit acddcntahtatetn , hoc efl extra eflcn-
tiam pcr fc. Ad quinrum, mulrinido non cft vna
per fe primo modo , fic intelligc inquantum , fed
per fc fccundo modo : cft autcm cns primo modoj
crgo non idcm pcr fe intelle^s cntis & vniiu.
Ad argumenta contra opinioncm , in quzfHone
de difnndrionc Pracdicamcntorum , quacre ibi re-
fponfionem.

Contra ifkm viam fccundam , vidctur fequi
cx ipfa , qu6d nihil poteft pcrfici ex diucrfis
eflentiis. Probatio, qua ratione cflcntia creara po-
tcft vniriue conrincrc aliquam pcrfcikioncm, ea-
dem rationc Sc omncra , finc qua non porcft
cflcnria cflreperfeda , & itaHuUa diffcrentia fub-
flantiarum , qua rarione etiara vnum acddens
continet , vt vnitatcm numcralcm , eadem ra-
tione & alia : & ita quaclibct crit fimplex non
habens in fe multas eflcnrias. Rcfpondco : cora-
pofitio concluditur per viam fcparationis. Pro-
batb : fi A tranfmutatur mancntc B hafc diffc-
runt eflentiahter. Hoc mcdium eft dc loco dc
materia rcfpc<5lu formamm , dc fubftantia rcfpc-
^u quanritaris. Vltra , quando forte cft intranf-
mutabilcadhuc non concluditur identitas cllen-
tialis : ficut fi circulus fempcr cflct in acrc. Sed
tunc confiderandum fi aliquid ciufdem rationis
fit alibi, & ibi fic acddens ; crgo hic, quia quod
vni cft accidcns , illud manens eiufdcm rationis,
nuUi cft fubflanria. Excmplum de pcrfpicuirate
in cxlo Sc dcdro. Vltra , quando fortc alibi
nufquam inuenitur , afccndendum ad eius ge-
nus , & alicuius altcrius : & confidcrandum eft
de illo Tju6d per fc refpidt illud genus , fi eft
eflenrialis coniundio quod non oftenditur de
alia fpecic coraparata ad aliam fpcciem : verbi
gratia, Socrates iunior dicit, fi forma circuli nun-
quam cfler extra materiam aurcam , adhuc aurum
non eflct dc cflentia circuli; ergo nccprima via
valct , ncc fecunda , hic ergo cft vtcndum tertia.
Simihter fe habet figura in gencrc , ad roateriam
fcnfibilem in genere , & circulusad hancmate-
riam auri , & quaclibet alia figura ad fuam ma-
tcriam ; fcd de elfcntia trianguli non eft h-
gnura ; ergo ^ firaili , nec de eflenria circuli au-
rum, demus quod fit proporrionabilitas. A qui-
bufdam additur quando ifb habent proprias
virtutes adrinas , & proprias aftiones : runc non
eft continentia vniriua , quando eciam aliquod
prius poteft efle fine aliquo pofteriori in exi-
ftentia adhiali : tunc non eft cont incntia talis :
exemplificat dc fbrma elcmcntari refpcdhi formac
mixti.

Contra hanc addirioncm : Si alia eflcntia po-
teft in fc concincrc plurcs pcife^iones diuerfas
formales , & quamlibet confcquitur propria vir-
tus adiua , Sc propria adio. Primum tunc non
valct, nec fecunduro, quia fempcr pcrfe<^io fupc-
rioris potcft inueniti fine hoc inferiori ; crgo
nunquam vniriuc continebaiur. Antccedens-pa-
tct , quia in alio infcriori inucnitut. Ad argu-
mcntumillud decompofirionc, diccretur fonc
ab ahquo , qu6d nunquam poteft concludi com-
pofitio fubftantix , nifi cx matcria vna & forma
vna : & raatcria concluditur ex tranfmutarione,
fcd de accidcntibus cftaliud , quia manencevno
non variaro, aliud quandoque variacur , & quan-
doquc ^ conuerfb. Nota pro tenio argumcnto,
ad quoJ rcfpondctur fupra, qu6d numerus eft
accidens fimplcx non habens matcriam nec
forraara , ficut nec albedo ; ergo eft. cflentia-

liter

x6

i.Thyftc.t.t.

T.Mttafh.t.

It\fif>MrMbili-
IM no »TgHit
identitMtem
eJJentiaUm.

VidtSctt.t.

d.i.ij.i.it.co-

tratftud,».$.

QMomedo co'
cludituT cem'
ftfitiofnbfti-
tid.

Ntimerm e/t

Mtcidtni [un-
flex.

588

Lib. IV.

Metaph.

liter difcredo Ci ilU e(l in rebus : tunc fubftan-
tia hxc vna , & fubftantia illa vna > nint fubie'
£him proximum dircrctionis : nec cft vnitas pars
dilcretionis , nec pars fubie^i , quia fubiciSfcum
difcrecionis non praeintelligitur quantum , cum
difcrecio fit prima quanticas , qux fibi ineft , (cd
praEintelligicur hzc fubftantia vna,& illa fubftan-
tia vna.
47 Contra : crgo quomodo faluatur qu6d vnitas

eft pars numeri ? Refpondeo : numerus fumicuc
tunc, non pro difcrctione tantum , quac eft eflcn-
tialiter numems , habens partcm & partem ■, fed
pro corapofico cx illa difcrecione , & proximo
lufcepciuo in fubiedlo, id cft, vnicatibus , Sc illud
fiMuttui» totum compofitum eft ficut caro quanta : & ficut
•vnitafp»rt huius totius aflignarur pars, hxc caro : ita & nu-
*•"'"■'' mcri vnitas:nam vnicas formalitcr non habec
rationera partis , fcd per panem difcrctionis fiin-
datam in ipfa fit pars, ficut patet de carnc. Dc illa
continentia vnitiua fcicndum , quod nihil vnici-
u^ concinens , mucabile cft fecundum iilud quod
continet , quia enim hxc eflentia ide6 concinet
iflam ; crgo ft non continct , fit non haec. Item,
licct vniciuc concinens non poflit mutari idem
numero fecundum aliquod contentum , ta-
mcn aliud poteft fieri continais aiiqua illorum
contentoruni, & non alia, ficuc fendciua, refpe6hi
intellediuz : & fi illud aliud poflit efte ciufdem
{peciei cura ifto, mncarcucreturexdiucrfitatc
iliius ad iftud , ^cut fi aliquid idcm nuraero
mutaretur. Refpondco ; qux fuftinet f)ofIe pro-
bari compoficionera per mucabiticatem in vno,
alio non mutato , non videcur fufficicns : fi dc
magis & minus in eadem foniu ponatur identi<
tas realis.

Dc vnitiue continente fi coraparerar ad mul-
ta ad qux vnita fieri fempcr compatantur , &
quaefUo , an ipfa inquantum fic illiraiuta , fic
comparetur , vcl in quanttira limitacc continens
hanc perfedionem : verbi gracia : fi Deus in-
quancum infinicus in perfcdione omni, crcat
/ = .j vi! omne caufacum : fi eflentia animx inquahtiim
illiraitacc conrincns omnes potencias , fit immc-
diatum principiura operaqdi : fi aibedo eft obie-
ftura vifus , fcnfus commanis & incelle£kus : vi-
detur qu6d fic de omnibus iftis , quia tale conci-
cens eft caufa alcerius ordinis , quam pcrfefftio
concenta eflec cauia, quia Deu^xquiuoca, &per-
fe^Q cdtenta vniuoca. Item^fi hmicatum inquan-
tum limitatum potcft , multo magis illimitaturo.
Item, fi voluntas nuUam volirioncm caufat , nifi
inquaniiira habet in fc perfctStioncra illius : & in-
quantura habet illara , non hab^t petfe<^onem
pppofitara ; ergo fub nulla rarionc vna , poteft
clicerc oppoficas vqliriones , & ita Qon inquan-
tumlibera.

Contra : adtioncs difHnguuntur per principia
it «liciriua. Itera , tunc cflenria eflet immcdiamm
principium gencratiohis in Dco. Icera, pocentix
non diftinguercncurperaiSkus. Itcm, nec perob-
ic<3a. Item, nihil eft per fc alicuius caufa, vcl ob-
iedbira, inquanciira A, fi anioco A, eodem modo
ijabec rationem caufx & obie<Ski : Sed amoco per
iptelleifium alio contento in ifto, duramodi con-
rineat perfedtionem iflan) : ^odem modo caufa-
bit , vcl erit obiedhim ; ergo, &c. Refpondco ;
omne continens aliquam perfc^tiQnem vniriuc
alio modo habet eam in fc , quam illa haberetur
vbi cflct fbla, & prxter hoc cum illa aliam perfi?-
(ftionem continetj vciraque dififerencia potoftponi

eiufHem illimitarionis , fi incelligatur de prima«
Refpondco ad quxftionem,qu6d fic probant pri»
ma duo arguracnta. Si de fecunda non probant
argumcnca concra.

Ad argumencura pro priraa parte de volun-' Rtf^fi» «4
tate, refjx)ndco quod quando concentum refpicit i»*ff*«9,
contentura, nunquid ^ontinens refpicit alifld
contincns ? non oportct in caufalitatc , quia tunc
Dcus crcaret Deum : fone in obicdo & poten-
tia aliter eft , patct in Deo. Alio modo infarius
concinct vniriuc perfciStiones fiiperiorum in Prx-
dicamento ; aliter difparatorum fuperius ^ id eft,
nobilius continct in (t perfci^ionem miniis no-
bilera. Concinenria vniciua in vno cxcrerao non
requirit continentiaoi priraam in alio , fcd com-
municatcm , aliquando benc habec fecundam
concincnriara poncndo ifla cflc idem re : vnde
cognofccrcmr ordo eorum , ordo concencorum .
vniciuc cognofcimr ex operarionibus. Itcro, po- ^^,^ ^^
nendo eas efle res diuerfas , quo araoco araoue- (opmfdttfr,
tur aliud. Similitcr quod adueniret aii prxfiip-
pofito , vniuerfalicer quxcunque compecerenc
vniciuc concenris proptcr fe rationes ipfbrum , fi
eflcnc rcs diuerfx compecunc eis vnitis : non cnim
rariones eomm pereunt. Scd propccr perfc^o-
ncra concincncis fiunt fibi idem , ficut u in mana
multa corpora ponantur, &ex pcrfc(Sia compref^
fionc manus fiant omnia vnum corpus , nullius
ratio pec fe pcrit. Sed cxempluro non eft omnino
fimile.

ANNOr. UAVRITIL

SEquitur q.z.de idenritate entis & vnius,t.c.?.
qux etiam notabilis & difficilis, & valde fub-
tilis , vt paccc , & magnx altercationis inter opi-
nantcs anciquos, & modemos; inquaDo<Sloc
cciam problemarici incedic, fuftinendo probabi-
licer viarti Auicennx, & oppoficara , qux videcuc
Auerrois liccc diminute , quxrc eum in hoc 4.
Corament. 3. & 10. huius Commen. 8. Adducit
ergo prim6 rariones pro Auicenna & adiungic
euacuariones,& addit replicas,& fuftincndo eius
opinioncm fbluit principalia poftDppofimmX)e-
inde arguitcontra ipfum,& fuftinendo oppofitum
opinionis eius fbluit principalia ^cc oppofimm.
Cofequecct refpoqdec ad illa argumeca fa<Sla con-
tra Auicennam : & addit i,\M& raricncs fptciorcs.
Pemum rcfpQndec ad quxfimm quodammod6
modcrando, fed declinado ad qpi;iio|iem Auicen-
hx,& it^umrefiimit arguraencapoftoppoficuro,
& fbliiic & declarat pulchre , & illa vlcima argu-
mcntacontra Auicerma fadla.fbluit , inquo toto
proceflii fubtiliflimc vtraque via fufti'nec,fed ma-
gis Auiccnx.Vlcerius refblutione quxft.reducitad
quamor dubia.principalia, in quibus fe dilatat.

Litcra tota vfque ibi : jQuamum ad primttm,
Scc. eft fatfs ben^ ordinata, & correda, & totaii-
ter legenda.

Opiniones plurium hiccurrunt,vt Stoiconun,
Pythagorx, & Platonis, & Alber.& Tho. i.p.q.
j i.quas quxre vt fcis.

Aducrte ad illam reroiflionetn, ibi : QuMntHm
ad frimttmju vt kabesptpri , &c. poceft referri
ad ca qux prxmifit in hac quxftione pro Auice-
na arguc(ido , & aliqui Ubri non habent q. 2. &
ben^ ; vqI fi addamr, dic qu6d totum fequens eft;
tanquam addicio q.principali , & qu5d ibi addi?
cur : nota in fiiwnu : inteUige fic : hoc eft non

fiimnu

»9

Qux(Wo III.

589

fummari^ « pluribus ibi didis in »rguendo,&c
vcl fortc rcmittit fc ad fummam Hcnrici,ad qoam
fjcpenumero rccurrit in hac Mctaphyfica,&alibi:
Quacre n volucris.

in^a,ibi : Qtied dicMtur priit*titii , Scc. vfijue
i]iaculefecundc, &c. poflct aflignari ExtrM , fcd
pofito quod fit de litcra , fecihtcr foluitur cx di-
iftis,prim6 didhim AriftotcHs,& loquitur conco-
imtanter,vcl non fbrmaliter. Vel aliter qu6d ac-
dpit raultitudinera & indiuifibile pro fubftrato,
vt patet in cxpofitione Commcntatoris ibidem.
Verum enim cft quod vnitas importat priuario-
ncm.vcl negationem,fcd non pratcisc , nec etiam
pontiuum,quod eft formaHter ens. Sirailiter di-
catur ad di(fhim Auicennae & quzrantur dubia
literalia,io.ina. vbi hocoprimc habctur.

Quod coniequcnter babet inferius ihi;vfiM ip'
ft multttHdo , &c. potcft fblui totum fuftinendo
parrcm primam , quod loquitur Ariltotdes &
etiam Auicennade vno vt eft paffio diftinda , &
non vnica,prima vcro pars poteft intclligi dc paf-
fionc vnica. Vbi fcire debes quod pcr totum ad
vtromque partcm ingeniose probabilia adducit,
eriam ^luendo hsc dubia.

Firmiflimum autem principium om-
nium eft circa quod impofTibile cft
mcntiri. /.^8.

Idcm cnim fimul cfTe , & non incfTc ei-
dem , & fccundum idem impoinbilc,
& quxcunquc alia detcrminarcmus
vtiquc ficut detcrminata ad Logicas
difficulrates , hoc autcm omnium fir-
miHimum cft principiorum. tM^.

QViESTIO III.

Vtrum hoc fri»cipium:\m\>oC[\h\\c cft idem

fimul cfirc , & non cfte , //

frmiftmuJ9i >

Arift. bitc*p.iAtxt. 8. Aleo, ihid.fy' f.4 6" 5-D. Thom .
^Mtt. Ull.g. Alben. ibid tr^B.x. csf.i. Anton. Andr.
^.4. Troinbct.f 5. Fland.j«4/f.*j»rf.t /V i.lonC.c.].
f.i. Suar. lUff.i. Mtt.feS.y Mcnnfle Ukx.MttMtf.i.
qtu^x.

QVod non, tumquia falfum : tum quia alind
notius : tum quiaconringit dubitare dc eo.
Probatio primi , alia oppofita poiTunt ineflc ci-
dcm ; crgo contradidtio, ciim includatur in aliis:
quod contraria poflunt , t. Topic- cap. 10. cui-
ciinque ineft genus,& fpecies aliqua (iuc in prx-
dicadone eflentiali, fiue denominatiua : (cd fcu-
tum , cuius medietas eft alba , & alia medietas
nigra eft coloratum ; ergo denominatur ab ali-
quafpcciecoloris , quaratione ab albcdinc , ea-
dem & nigredinc ; ergo fimul eft album & ni-
grum , & ita concraria de relatiuc oppofltis fic:
hoc cft duplum ad hoc, crgo dupIum:oppofitum
confequends non flat cum antecedentc : ergo a
iimili , hoc eft dimidium ; ergo eft dimidium;
ergo idcra eftdiraidium,&duplum. Itcui, aliqua
confequenria eft boru iai qua oppofitum confe-
quenris non infcn oppofitum antccedentis;ergo*
&c. Probario antecedcntis , lum in vniformi
de conringentijtum inaliis inftantiis,!apis vidct^
ergo aliquid habens oculos videt : tamen ex op-
Scoti Oper. tm. ir.

pofito confeqnenris non valet. Ad propofitum»
fi oppofitum confequentisnon infert oppofitum
antecedenris, poteft ftare in vcritate cum antece-
dertte,& cumquo flat antcccdcns & confequcns:
& fic confequens & oppofitum confequenris.

Quoad fccundum,fcilicct quod aliquid fit no- ' ^ " ''
rius illo ; probatur ^.huius, tcxt.com. 1 6. noiior
didio quara oppofita negatio , harc cft negariua.
Itera in f)IIogifino cx oppofiris concIufJo debet
cffcnotior in felfitate ipfis principiis : conclufio
autera negat idcm a fc , in pramiffis autem fii-
muntur oppofita : crgo notius. Item , contingir
dc co dubitare. Probario ; omnis cognitio or- * -

timi habet a fcnfu : fed circa oranem cognitio-
nem fcnfiriuam contingit crrare ; crgo circa in-
tellc(^uam. Item , contingit fcire in vniucrfali,
&ignorare in parriculariz. Priorum:text. com.
20. itaquod contingit opinari oppofitum in par-
ticu]ari:fedillud eftcontradidorium fciri.vt om-
nem mulam efTe fterilem,& iflam non;ergo con-
tingit opinari contradivftoria.

SCHOLIVM VNICVM.

1 1 L y D principiitm : impoffihile efi , &c. effe
firmijfimMm,nec poffe de eo dubitari. Flde DoHo-
rem de hoc , optime rem expltcantem in 1 . difi.
}. cjMtfi. 4. art. z. num. 8. & ijkxft. 1 . prolog. ad
i.&i.dtft.B.qMafi.^. nMm.i^.& W4- Mct.text.S.
vide etiam Aftton. Andream hic q. 4. & Amon.
Tromhetam tjuafi. 5. habet ptdchra logicalia m
folMtione argMmcntorMm.

Ad oppofitum Philofophus text. comroent.8. 2

proptcr trcs condirioncs, quod non contingit du-
hitare, quod nen efi condittonale , qu6d neceffe efi
venire ad hahentem. Iftac funt condiriones firmif^
firai principij. Probario prima: fecundum Com-
mentatorern,Comment.9.huius 4, c^uod noncon-
tingit dtthitare:qaii fi ficpoflct opinari contraria
inelle eidem:vt quod idem calidimi & frigidum.
Probario fecunda; , quod non conditionalu ; quia
omnes propofitiones reducimtur ad illam. Item,
eft principium omnium digniutum : crgo non
poteft acquiri per aliud; crgo flatim cognofcitur
cognitis terminis.

Cotra iibi,qu6<l priraa declarario no valenquia
pctit : quia confequens non magis inconucniens,
quam anteccdens:quia fi opinatur contradi(floria
efle fimuI,muk<S fortiiis contraria. Dicitor,qu6<l
eft magis impofHbile fecundijm fenfum.

Contra : Philofbphus didt in fine huius quar-
ri, text.commait.iy. & infra, quod nuUusfenfus
dicit fimul efle,& non efle. Item, hic non arguit
contranegantes primum principiura , fed probat
recipienribus ipfura principiumquodfit norif^
fimuth : notius autem mihi eft fecundum intel-
leAum , quod contrariac opinioncs non pofllint
fimul cfle in anima mea , quara quod ifhid prin-
cipiura fit firmiflimum : ergo non oportct fiigc-
re ad aliquid notius fecundum fenfur.i hic. Item,
in confequentia Commcntatoris eft fallacia
Confcquenris : quia ad contraria fequuntur con-
tradi^toria : bene autcra contingit opinari , vcl
fcirc conlequens , licet nunquam fciara , vel
opiner anreccdens , patet in multis. Vnde no- StMtfeire t9-
tandura , quod non ducit ad inconueniens ft^»"t.&»i
quod aliquis opinctur contraria opinata , fcd **'*'' *^-
quod contrarix opinioncs funt in aniraa , cu-

ius fiint opiniones contraditf^oriorum

D D d vadit

590

Lib. IV.

Metaph.

8p*d*t cim-

trAriori funt
fimul tn fo-
WUitt,

E JC T R A.

Centr/frii, 0-
finionis non
feffunt tjfe
fimMl in mi-
u.

Jfgntranti*
^ fcienti»
fefHgnant in
eedtm.

Seientutefi
cotrtuiorum,
axfMitnr.

vadit ad opijuta. Aliter dedaracur prima con-
ditio (ic:Spccics intclligibilcs (e iiabent ad intcl-
lc<Shim,ficutformx materialcsad materiam : fed
forma: oppollta: non funt fimul in materiajcrgo
ncc fpccics contradi&oriopum lunt fimul inmc-
tc.Tamcn illud non valet:quia timc non contin-
gcret fcire multa contraria fimul , quod falfum
eft, quia fpccics contrariorum funt nmui , etiam
in .vifu,alias fimnlnoniudicarct de ,contrariis:er-
go multo fortius in intellcdu fixnt fpcdes con-
tradi£toriorum:crgo non func concradidoris.

Jtem , contradiEloria inteUigmtttr per eandem
fpeciem,i^uomodo magnitudo a6lu infinita, intelU-
iiione fimplfci : vel alitjuidfuh fuo oppQfito:quia
de hocpritfuppomturpriits infecundo, & ibiyper
t$,non pomtur habttHS,fed jpeciet fimplici intelk-
Hione , & fpecies contrariorum ftmul. Rejpondeo,
intelligitur intelleiiione apprehenfiua,non affenfiua
tjualis eji intelleEiio complfxi per habitum. Contra:
nuUumintelligibtle fimplex intelligitur inteUe^lio--
ne a^erttua , quomodo ergo aliter magnitudo , &
magnitttdo infimtaab inteUetiufimpltci apprehen-
d/tntur ? non valet dicere quod duabtu intelleklio-
nibw fimplicibtuinteUigitur magnitudo,(fr infini-
tMjCfuia tunc nulla repugnantia inteUigitur ,fal-
temnon nififub ratione repugnantis.

Itcm, arguitur quod non (cquitur,ipfum con-
tingit opinari duo contraria inc(Ie nmul ; opi-
niones contrariorum funr repugnantes,opinioncs
contrariaE funt realcs in anima : crgo non pof-
funt ellc ibi in intelledu : idco arguitur contra-
rias opiniones cflc in mcntc, hoc eft impoflibilc,
licetcontraris fpccies fimul poffint cdc in mcn-
tc , non opioioncs. CU)inio cft habitus quidam
realis , & habens efle realc in anima , Icientia
•Sc virtus , & tales habitus non habent efle ra-
tionis in anima , itTim6 realitcr funt ibi , & non
alibi ; etgo fi duo habitiis racionalcs contrarij in
anima, contraria realia eflentin anima: fpecies
autem non habent cfle rcalc : vnde ficut impof-
fibile eft , quod ignorantia diipofitionis , quae cft
qiiidnm habitus,fit in anima fimul cum fcicntia,
fic nec opiniones : ncc cnim funt inrelle£tioncs
repugnantesjfcd fpecies. Contra iftam declara-
tionem : eadem eft (cientia contrariorum, fcien-
tia habitus eft ycrgo oppofitorum idem habitus
eft. ItcmjOpinionescontrariorum (iint contrari^,
non crgo contradidoriorum funt contraria;. An-
tecedens paret (ccundum Philo(bphu z. Periher.
cap. vlt. vbi dicit (ecundufn quod oppofira , funt
opiniones. Item,videtur pctitio, quia non magis
vidctur inconuenicns , fcilicet inconueniens ad
quod deducit,& illud ex quo (equitur.

Ad primum circa intcUcdlnm fimplicem non
eft pflen(iis,vel diflenfus :quiafi aflcncirec , tunc
componerct,vcl diuiderct : iftorum incomplexo-
rum eft eadem (cientia , id eft, (pecies : quia poti
ponercm habitum illorum nifi fpeciera : non
cnim poncrem habitum,nifi vbi eft diflenfus, vcl
aflcn(us;vnde vi(us non aflentit,(ed intuitiue fer-
tur in obie£l:um , vnde (dcnria accipitur ibi pro
(pccie. Et fimilitcr conceditur quod omnium,
/cilicet contrariorum complexorum cadem cft
fcientia:quia fcio hoc efle verum;& aliud cfle fal-
fiun,non idem habitus quo adhacrctur,& aflenti-
tur huic & illi,(cd quo aflentitur huic & diflenti-
tur alteri. Ad aiiud:conccdo argunientum : vnde
non accipio hic , ctmtrarit, propric^rcd eflc idcm

xjuod repngnantes : & hoc fufficit ad opinionff
probauonem. Ad aliud.infcrtur fimpliciter ma-r

OoiTibib : quia probat hoc principium efle
num , quia non contingit dubitace ; quia
daoppofitum : tunc (equitur quod fit fal(um:ma-
gis notuni cft impoiubile ciTc qucid fit falfum,
quam contingere dubitare de primo principio,
quia multi dubitant vtrum fit firmiflimum : qiii
tamennoncredunterte falfum. Scd in aliisprin-
dpiis & communibu$ conccptionibus cx hoc
quod contingic circa «a dubitare , non fequitur
ipiacflefalfa.

Ad primum principale,con(equentia bona eft,
anteccdcns cftfalfum. Ad probationem , rcgula
icnet in prsdicationc eflentiali, Sed hoc non va-
let , quia Philofbphus ponit exemplum vbi funt
dcnominationes. Aliter, cjuidcfuid denominatur,
&c. denominatur a fpccie , vel fpeciebus, & hoc
fimplicitcrvcl (ecundum ejuid,[\c eft(cutumnon
fimpliciter , fed (ecundum qmd album, &c. Ad
aliud,con(equcnti3e funt bons & funt con(eque-
tiae Ariftotelis in Prredicamentis , vbi probat
qu6d magnum & paruum non funt contraria,
quia dicuntur de codcm , vt mons magnus &
paruus in refpeftu ad diuerfa ; quando accipitur:
relatiua dicuntur de codcm;ergo relatiuc oppofi-
ta ; non vatet , quia non omnia relatiua fimt op-
pofita reladuc, vt ifte eft pater & filius , fed non
liint relatiueoppofita,nifi vbi dicuntur deeodcm,
vtinter fe referuntur , vel refpedu eiudem tcrtij:
prima re(ponfio melior. Et fi infers aliter , crit
Pallacia , ignoranria Elench i. Ad aHud eo modo
quo prima confequcntia eft bona,& alia.

Ad probationem de contingenti &c. dici po-
teft qu6d Philofbphus non propter aliud negat
mixtionem dc ncceflario & de contingenti ref-
pe<Stuncceflarij , nifi quia non poteft inferriali-
quapropofitiodcterminata de necefsario,fed vna
quae eftconfequcns ad omnia dencceflario,mod6
nonvalet, ficoniequcnsfcquiturad con(equens,
antecedcns ad antecedens. Similiter ex ifto (yl-
logifino , conuerfio vniformis contingenti non
(equitur aliqua oppofita determinata de neccf-
(ario afiirmatiua , vel negatiua , (ed vna oppofi-
tapra:cisc (cquitur , quae eft con(equens ad om-
nes de ncceflario, fcilicct non contingit omnc B,
cfl!e A , vbi non negat Ariftoteles conclufioncm
neceflarittin (equi , fed dctcrminatam ncceflaria.

Ad aliud ; non eft formalis con(equcntia, ncc
prima,nec (ecunda con(equentia , quia reducun-
rur in fyllogi(inum, (icutquodlibetcnthvmcma.
Etdebctfumi talis minor ad hoc qu6d (equatur
formalitcr , (cilicct quod lapis habet oculos , ta-
mcn de (e non cft manifefta ; ide6 non valet.
Vnde illa regula in (bphifmatibus : Quiccjuid
fetjuitur ex antecedente & confcefuente : feefuitur
tx antecedenteperfe, non valet. Ideodicit Boc-
tius,(ubticetur propofitio de fe manifefta.

Ad aliud,(imiliter non valet;omnis homoqu£
tu nf (cis,vcl vides currit ; crgo tu curris : quia il-
ludad quod de(ccnditur non continetur fubdi-
ftributo. Similitcf (ccunda con(equentia non va-
let exoppofito^ &c. Ad principale dc firmiffimo:
dico qu6d illud principium eft aflitmatiuum
formaliter , ficut hoc:non impoffibilc cft homi-
nera currcre, valet iftam , po(ubilccfthomincm
currere. Similiter illud principium , impoflibile
eft'idem fimul eflc & non efle, valct hanc:necef^
ifrcft idem , non fimul cfle & non cfle , vnde di-
didlum negatur,non modus.

Ad

}.4.»rr.t.

An relatiui
oppofit» fof-
funt ejfe in
evde. Scot.i.
4,i.q.7jtd j .
(^ 4.d.io.^,
xutd^.

Quod fequi-

turex antc-
ccdentc, &:
confcqucme
etiam exfc-
nitur.

Impofnbile
eft ide eflc,
& oon cilc,
efi tt^irpuui-
ua exfeftti0.

QuxHio IV.

591

4.M.X. dtctp-
ti»ftnfu4 M»
fUfiJieMt fri»
fifutm.

Corwingit
icire in vni-
ticr(ali , tH
ignonre in
particulan*
txff»itmr,

A<lalmd:mulri ryllogirmi docenmr cx hypo-
thefi.quia rali modo contingit argucrc , non quia
pcr illos modos contingit aliquid probare : pro-
batio iftius docct ibi probaxe cx fyUogifmocx
falfis , & per illos nunquam probabitur aliquid.
Similiter dc circulari fyllogifmo, perqucm non
contingit probare, imm6 eo ipfo quod cft circu-
larcnon probat : Vnde dico quod eft notius, »n-
fojfihtleidemfimul efe,& mn effe, quam ncgatio
ciiifdcm de fcvndc licct negaret qu6d idcm non
iit ipfum,ncc non ipfum , tamen nunqoam dice-
rct quod idcm fitipfummet, & qu6d'non fh ip-
iuraract.

Ad aliud:omnis deceptio,quar poteft fieri extrk
per fenfum , non falfmcat priraum principium,
vndc nunquam ahquis fcrmis quoad hxc , dicic
qu6d hoc fcnfibilc fit hoc , & non fit hoc in co-
ilem inftanti.

Ad aliud,verum cft , & eft caufa,quia non per-
tra£bitur minor cum maiori. Vnde vult Philo-
Ibphus qu6d maiorem folum contingit prius fci-
re tcmporcquam minorcm & conclufionem, ta-
mcn eodcm tempore fcirar maior & conclufio,
& minor fi appliccnrar.Vnde ad formam, quan-
do dicitjcontingit ignorare in paniculari & fcire
in vniuerfali, verum eft propter hoc qu6d ncfci-
tur iftud parricujarc contincri fub vniucrfali : fi
tamen fcirem & applicarem,txmc non:confcquen-
da nen valetjnon enim opinor contradiftoria,ni-
fi opincr hanc mulam cfic contcntam fub mula:
& hocn6 facio per pofitum,nec fequitur, dubito
hanc : ergoaliqua, tcd cft fallacia Confcqucntis:
certumcnira Cun hanc cflc falfam : Aliquamula
non eft fl^rilis , (cd non oportct fcirc qnod hxc
eft fallada,«go &c. quia ucut antecedcns veram
ad veritatemconfixjuenris,fic falfitas confequcn-
tis ad falfiutem anteccdcntis.

ANNOTATIO MAVRITII.

SEquitur tcrria quarftio vax. comment. 9. de
primo principio firmiflimo fimpliciter quoad
nos pro cuidenriffimo , veriflSmo , certiflimo,
fine quo nihil fcire contingit dcmonftratiue,
fimilitcr indemonftrabili , atque pcrpcnuB vc-
ritaris ; Hcct aliqui eius oppofiram credidcrint
cx cle<9ionc,vcl fcnfu moti, dc quibus & eius va-
riis condirionibus & opinionibus diucrfbram
circa ipftmi. Quaere in hoc 4. fcd fingulariflimc
apudiftum. Videi.q. prolog.Sc 3.dift.i. qua:ft.4,
& alibi plurics.

Dcterminatio DoAoris hic faris clara cft , te.r
ncndo cum Philofijpho panem affirmatiuam fc-
cundum Commcniatoris declarationem , & pro-
barioncm non acceptat quoad primam condirio-
uem primi principij in litcra.

InJFra ihiiAliter declaratur,8cc. quzre fic opi-
nantes,videHcnric.& Albcn.& Alcx.de Ales.&
alios anriquos dcquomagisq.y.y.lib.

Confequentcr ibi : Item contradiEloria inteUi~
funtHrSiCC. vfque illuc : Item vel idem nrguitur,
&c. ponitur^quibufdam efle, Extra, vbitamcn
litcra varic habctur jn originalibus.vt patct.

Proceflits Dodoris hic eftbrcuis& obfcurus,
quare aducne ad fingula diligcnter:prxfupponit
bonam Logicam & Sophifticam, quaurc copios^
Francde Mayr.inprolog: Confla.& inua^t.de
primo Princ.& alios alibi.

Scoti Oper.tom. IV.

Qualc vcro nec contradidioqis mc-
diumnihilcflrccontingic/cd ncccflfa-
num auc diccrc , auc ncgarc vnum de
vnoquoquc. text.corn.x-j.

Q^ViESTIO IV.

Vtrkm inter contradt6toriaJit
medium ?

Arift. iWf ««^.4 f#«t.i7. Albcrt^.**". tralt.t.e.^. ^ fe^.
Et tr»aM. \. t»f. 1. ©■ fetf. D. Thom. ibidem Ua. ■>.
Flan<lr.^i(*/f.8. art.x. Fonf. c»f.\. Suar. difpttt.i.Mer.
fta.i.

QVod fic 1. huius, fcmpcr enim cft medium i

eilc & non cfle gcncratio ; crgo &c. Itcm, Ttxt. ttm.j.
intcr cxtrcma plus diftanria , funt plura mcdix
crgo inter infiniu diftantia, infinitamcdia; con-
tradidoriadiftant in infinitimi,quia non conrin-
git intclligcre maiorcm diftantiam:quia fi fic, illa
crit fub contradidionc , omni finito contingit in-
ttHtgere maim. Item, intcr omnia relatiua rclatio
cft medium : contradidloria refcrantur ad inui-
cem;ergo erit relatio mcdia.Itcm,ibi cft medium
pcr abncgationem , quia fcutum cuius mcdietas
eftalba;& mcdicias nigra,noncft album,nccnon
album. Item,fi non cflet mcdium, tunc dc quo-
libct altcrara,fed bxc falfa : Omnis homo albus,
& hzc:Onmis homo non albus.

SCHOLIVM I.

I N T E R contradiEloria nuBttm ejfeperfe me-
dium;de efuo vide 'DoQor.i. dtft.i. ^K-e/?- 1 • n.i%
& 1. dift.i. quaft. cf. J. ad rarioncm decontradi-
£toriis mim.i^. fed cum ly inquanturo, velfimilit
habent medium lAiftinli.^. ^utfttone i. num.i^.
circa folutionemprimi principalif , habet acntiffi-
jnat replica*.

Oppofitum vult Philofbphus 1. Poftcr. text.
commcnt. y. contradiiHo eftopjpofirio, cuius
non eft rocdium fi:cundum fc. Contra diffini-
jioncm : quia non eft propria , quia conringic
contrariis immedietas. Diccndum, quod di£Bni-
tio eft multiplex : eo quod ncgario poffit nega-
rc pcrfcitatcm , vcl cft ibi pcrfcitas negarionis:
ranc cft intcllc^s , quod perfcitas aflarmarari
tunc eft oppofirio , cuiiu iccundum fe non eft
mcdium : ex hoc fcquitur : cuius nulio modo cft
mcdiuro. Vbi cnim vnura oppofiram ineft per £c,
reUquum ntdlo modo potcft incflc : eft autem
mcdium per accidcns intcrcontrariaimmcdiau:
non fic luc

Ad primum prindpale,qu6dnihileftmedium
inter ens & non ens , fi accipiantur vt contradi-
ftoria. Acdpicndo tamen non cns nihil , & ens
a£ku,eft aliquid medium. Contra : omnis muta-»
tio cft mediuro intct per fc terminos;{ed tcrmini
generarionis funtcontradi6lorij:qiiia eflc, & npn
cflc. Probario aflumpti f .Phyfic, tx.7. Generatia
eft a non fubielio in fubie^ttm^orruptio econuerfo.
8c ibidem didtqu6d gencrxio & corraprio funt
intercontradidoria. Itcm 4Jiuius,c.6. text.c.27.
arguit fic : Si medium inter ens & non ens ; ergo
DDd 1 muutio

efpptfuu im-
efiferfe, »1-
tirum hmUo
mtdti»efi.

1

OtutratuJk
»t» fmUea»
iafitbttSfti»'

59^ Lib. V. Metaph.

5

Torm» (^

fukiectu con-
fr/fd:iloria.

Oenefdtio
ffuem^d» fit
fx nenfubie-
fioi

Dut eondi-
titnes *d co-
tradiiio'ia,
fvna ad e n-
trtri» immt'

4

Omnt tfuti
tnuttuur fMr-
tim eft in
termine i
quo ^ f»r-
tim y m *d
auem *xj>o-
nitur, i.d.i.

mutatio efl aliqua ftiedia inter generationem &
corri.iptioncm:confcqiientia non valet , nifi acci-
pcret contradiftoria pro tcrminis gcncrationis.
Dicitur ad lioc pd mi.quod tcrmini non funt con-
uradidarijjfed priuatio & forma.

Ad au(3torirates intelligit pcr non fubicAum,
priuationem form«. Similiter ibidcm exponitur
quod fequiturjqiifid priuariuc oppofita funt con-
tradidboria circa fubie£lum aptum natum , quod
niutatur. Ad aliud hic in 4. huius dicitur , qu6d
argumentum eft a maiori:qu6d fi medium fit in-
ter contradidloria,mult6 magis inrcr quaccunque
alia oppofita,& ita inter priuarionem & formam:
& ita aliqua miitatio media , inter illam quz
terminarur ad formam,& illam quje terminatur
ad priuacionem.

Contra primam gloflam , in litera dicit : fton
fubieBum dico priuationem ; ergo per nonfubie-
Hum inrcUigit priuarionem. Contra (ecundum
fic : poilet cfie generario vel corruptio intcr
conrraria immediata, quia illa circa fubieftum
funt contradidoria. Item, refpondeo : concedit
propofitum fi priuatio & forma finr proprij tcr-
mini generationis , fcd priuario & habirus circa
fulcepribile , funt contradidoria. Si ergo inter
priuationem & formam fit medium , inter con-
tradicloria erit medium. Ad primum dico.poflet
credi quod per fdbieftum , pcr quod intclhgit
fbrmam pofitiuam tantum intclhgcret extre-
mum conrrarictatis nobihus, quia cxtremum vi-
lius videtur cfle priuario : hoc excludens exponit
fe intenigcre ^tr non fubie£lum , extremumcon-
trartctatis ignobilius , dicens nonfubieBum dico
Jtriuattonem , id eft , vtrumque cxtremum con-
trarietaris : & non fblum ahemm , quod cft per-
fe<5tius , fed eriam imperfedtius vt nudum & ni-
grum 3 neutrum iftorum cft priuatio fimphci-
tei: j vnde pcr «0« fubieBum , non inrelhgir
aham priuationem fimpliciter , fed contrarium
didum eft. Ad aliud de rarione contradidio-
nis duo funt : quod alterum ncceflari6 infit : &
qu6d alterum nihil ponit : contraria immediata
circa fubiedlumaptum natum habent vnam con-
ditionera, fcihcet quod alterum ineft, fed fecun-
damnon: quiavtrumquccft pofitiuiirfcd (ccun-
da requiritur,vt patet infra , ad gcnerationem &
corruptioiiem,fcd vtrumquc eft in priuatiuc op-
pofitis. Ad tertium argumcntum. Aut loquitur
de gencrationcj & tunc non eft forma nec priua-
tio,ncc fub priuatione vel forraa, ficut priuatum,
vel infonnatuni ; & tunc cft mcdium inter illa:
ied fic non funt contradidboria , fed circa aptum
natum , fed generatio non eft fubie6him natum.
Aut loquitur de gencrato,& illud cft natum rcci-
perc priuarioncm & formam : fic tunc rcfpon-
deo , quod illud fubicdhim fempcr cft priuatum,
vel formatum, quia priuatum vfque ad vlrimum
inftans,& formarum illo vltimoi& ita nunquam
|iabetur medium.

Contra:qq6d circa flibicdum natnm,putacir-
ca generatum , vel generabilc , fit medium inter
priuationcm & fbrmam , probarur, 6. Phyficor.
texr.cammcnt.7.& 87. probat Philofophuj qu6d
omne quod nautatur,panim cft in termino 4^»w,
& panim in tcrmino' adtjuem \ crgo fubicdlum
generationis mutationis panim eft fub pritiario-
nc , & partim fub fbrma. Itcm , fi priuatio cft
tcrminus a cjuo generarionis ; ergo ipfum fubie-
ftum definit ahquando cllc fiib priuarionc , &
non in inftanti lub qno cft fub forma : ergo in

alio antecedentc;non immediato , ergo mcdiato,
& inter taha cft tcmpus mcdium , in quofubie-
(kam fub neutro contradidorio cft. Ad primum
diccndum qu6d propofitio vera eft, dc muratio-
ne diuiiibih cuius eft motus , non de indiuifibili,
cuius eft generario , quia fimul ibi gcnerarur &
gencrarum eft.

Contra : Commenraror dicit ibi , qu6d de-
monftrario illa locum habet in quamor gcneri-
bus/cilicet in Subftanria,Qiiantitate, Quahtate.
& Vbi. Item , arguo in gencrc Subftantiae, ficut
arguit ibi Philofophus quod omnino eft fub
termino a quo non mutatur,& quando cft omni-
no in termino ad quem, tunc mutatum cft : crgo
quodmutatur parrim eftfub rermino ^ ^«0, &
partimfub termino ad^uem. Ad primum ifto-
rum,qu6dCommcnratordicitfalfum de gcnerar-
tione indiuifibih, quae eft tcrminus inotus:quia fi
partim habet priuationem , & parrim formam:
tunc non habet totam formam complete : ergo
ad hoc quod habeat , oportet ipfum mutari , &
tunc illa mutario non eft vkima. Idc6 dicendum
quod illa propofirio habet locum in gcnere Sub-
ftantiae , tantum rationc motus prarcedentis ge-^
ncrarioncm , fed ex hoc non fcquitur quod fit in
gencre Subftantias , nifi excedendo. Vnde vcl
litera Commentatoris extorqueri videtur, vel cft
neganda : nifi quia illa altcratio a generationc
qua; eft terminus, poteft dici eflc in genere Sub-
ftanriae aliter quam alia , cuius non eft rerminus
gencratio, Item, dicendum vt prius:quod didum
Philofbphi habet veritatem folum in mutatione
diuifibih. Ad illud , quod iilud quod mutatur
(bliim mutarione indiuifibih' , quando mutatiu:
totahter, cft fub termino adqucm. Contra : ni-
hil mutatur ad habitum ; primo de Generatione.
text.commcnt.55. Diccndum , quando ahquid
habct formam in quieto eflc,& forma prafuppo-
nitur mutarioni,ad talecile non cft mutatio : ta-
men quia mutatio fit ad illud quod fimul habe-
tur tcmporc , fed pofterius natura , quia nunc
acquiritur, hocneccfrarium eft in mutationcin-
diuifibih. Ad ahud , quod fubicdum ahquando
definit efle fubpriuatione,in inftanri, in quo pri-
mo eft forma , Definit , exponitur dupliciter;
vno modo per pofitionem prajfcnris, & negatio-
nem futuri , vt nunc eft , & non erit. Aho mo-
do pcr ncgationem praefcntis , & pofitionem
praiteriti : vt nunc non cft , & fuit. Hoc fecun-
do modo dcbet exponi in propofito , non pri-
mo : quia non eft darc vhimum nunc rermini
a ^«ogcnerationis, vel corruptionis, in quo tcr-
minus illc fit.

SCHOLIVM II.

d

A D fecundum principale, immediate oppojita
maxime diftare, & fine omni medio. Jtem , quod
contradiEloria non diftent in infinitum pofittue,
fed tantum pertniftiui. V^tde eum Of.dift. i .^««/?. r .
n.\%. explicat tjuomodo contraria dicant maiorem
diftantiam pofitiue ,cjuam contradittoria,non autt
fermijftui. Item , quod contradi6lio eft prima op-
pofitiocommttnitate^on caufalitate. Aa tjtfartum
beni explicat , quomodo omnia oppofitafintrelati-
ua , (juoad intentionem fecundatn , fecm lo^uendo
de fuhftratis. Item ejuod contradiElio circa nul-
JumfubieSlumpoteft habere medium, fiscus de aliu
oppofitionibus. Ad £juintum,ooncedit alterum cwt-
tradiEloriorum dici de ^uoUbet in ittfiomplexift

Quodmo..

ocTurpartim
cft in termi-
no a quo Sf
partim in
ad quem:
tfuomodo ve-
rum eft 1«
fubftantiif.

Irt mutatlen»

indiufibili
formn tft po-
ftfriut natu-

T>tCinit,ex-
ponitur du*
pliciter , ^
quomedo pri-
uatio defiaitl

Qusftio IV.

595

Itnmediata
ofpefita m»-
%:'mt diJlA/tt.

Ctatrtuiiclo-
ria n»n diftat
infittitttm, 4.
,^.1. 3.1 ».

6

flumotlo co-
«raria inclK-
dunt tnaxi-
ptam dtfttn-
tiam i

Qffomedo co-
tradiiito efi
prims offafi-
tiof

JLe^uo 2. rf.2. ^.9. J. ad rationem de contradidlo-
tiis,;7«OT.34. Aduerte tatnen adhocretjuiri, tptod
termintu de cfMO dintur , non dtRrthMMtnr : vnde
Amhn htt/Hnt falfti.-Omnis homocft iuftustOm-
nis homo non cft iuftos. Procompleta netitia dt
eontradi^orin ,vtde PhUofophum in Pofiprttdica'
rhentts c. de Oppof. & Scotitm de Prtdicamentu,
^>i9'& d^i.infine.

Ad aliud prindpale.quod propric diftantia cft
in gcncre Quantitatis , & dc hoc cft vcrum. Ta-
mcn de diftantia tranflata ad alia , vt oppofita,
qu6d non valet, quia contraria irhmcdiata maxi-
roe diftant, Sc taraennuUum raedium : hic cnim
in propofito eft diftantia priuatiua,quia altcrum
contradidoriorum cft priuatio altcriu?. Ad for-
mam , quod non cft vcrum quod fiimiturln ma-
iori , nifi vbi cxtrcma diftantia fijnt pofitioa , &
forrc nonin omnibiistalibusi & fortc minorcft
fjlfa ; contradicloria diftant in infinicum : quia
dc quoIibcra!ccrumcontradi<florium:ergo qiian-
tuncimque modiaim aliquid diftat ab vno con-
iradid:orioru:aliud cxtrcmumpracdicaturde co,
tuRC propofitio glollatur , cft ibi infinita vcl ma-
xinu diftantia, hoc eft, indcterminatcquia quac-
cunquc minima diftantia fiifficitetiam, &ma-
xima potcft cfte. Vndc non fcquitur , quod ibi
fit infinita diftantia pofitiue , potcft tamen eile
ibi gratia matcrix alicuius,'fi altcrum cxtremurn
fit infinituip pofiiiue:vt Deus & non Deus:vnde
contradidlio mirtimam diftantiam rcquirit , &
mascimam pcrmittit , ita quod indifTcrcnter (al-
iiatur in onini. Contra iftud, fi non in infinitum
diftent, {cd indeterminate : crgo contraria magis
Formaliter fimt oppofita , quam contiadicfloria.
Probatio : quia contrarietas ponit maximam , &
requirit,& contradi^bio^fccundtim tc,{blum per-
niittit, &c iwn rcquirit : crgo &:c. fed hoc eft fal-
fiim : quia contradiftio cft prima oppofitio , pri-
nium eft maxime t^c.

Ad iftud:qu6d contraria includunt raaximam
diftamiam , vel maiorcm pofitiuc ., quam con-
tradiiftoiia , tamcn contradi£bDria pcrmittunt
maiorem diftantiam,fi cflet : quii pone maiorem
diftantiara quam intet contraria,& dc illa dicirar
contradiiHo. Probatio primi quia impoflibiic eft
gcnusincludercaliquam perfe<ftiGnem, qui non
f it in fpccic , cum aliquo fuperaddito , per quod
ipccics eft fpccies ; ergo cum contradidoria in-
«udantur in orani opj->ofirione, ficut fiipcrius ad
illafnon loquor dc intentionc contradidorij,fed
dc hisquibus ineft affirmatiuc,vcl ncgatiuc^quic-
quid eft in intelledu oppofitionis contradi^lori^,
Ci it in qualibet alia oppofirione aim aliquo ad-
dito,& non cconuerfo. Ad probarionem falfita-
tis confequcntisjquod primhm eft £? quiuocum y.
modo iu Pridicamentis cap.de priori didtur ali-
quid primum natura & caafalitate , & primum
talc eft maximc tale, fed contradidio eft oppofi-
rio prima.non cau(alitatc,fed prima , quia com-
munifllrna : hoc eft fccundo modo prioritatis in
Prxdicamcntis , vndc includitur in qualibct alia:
idco non maxima. Conrra, quod cft prima cau-
fiilitatc.probatio : quia fi non cflet illa oppoficio,
nuUa alia cflet : & fi nulla alia cflct, contradidio
adhuc cflct oppofitio, hxc videtur conditio cau-
ficquodpotcftelli; finc caufatOjfcd non econuer-
fo ; er^o viderurquod fitprima caufalitatc. Di^
cendum pcrfimile, ponatur quod Dcus faccrct
animal fine omni diffcrcntia (pccifica, ficut for-
Scoti Oper.tom. IV.

tc cft animal in embryone , fi animal non eflct frimim in

nulla fpcacs eflet ,& Ci nullajpccics cflct , pof- {]X^V^

/ct animal cflie ; ergo animal uc cllct petfedif- ^„ uuTp^t-

fimum , non valet : ied fequitur ex hoc quod m^ftiftEHo'

afiimal eflet communifllimum , ita in propofi- **•

to. Item , quod non fit maxima diftantia pofi- ^**^*^*^'7

riuc intct contradidoria probatio : quia intct ^^^^j^

omnia contradiAoria fecundum quod talia , cft inaqtt^Uittr

«qualis difbntia : ergo fi aliqua difbnt fini- diftMti

tc fectindijm qu6d contradidotia,fcquitutqu6d

omnia contradidoria , finitc diftcnt. Afliimpta

probatur : quia intcr conttadidoria aliqua cft

mutario naturalis : quia quilibet de fe non fe-

dente , poteft facere fcdentcm ; ergo nulla con-

tradidoria fecimdumquod taliainfinitc diflant.

Ad iftud , qu6d acqualitcr diftant , quantum ad

cocxiftcndi modum , non quoad cxiftendi gra-

dum. Ifta rcfponfio non faluat infinitam diflan-

tiam : quia fi intdligit rado : difiantia infinita,

quoad cocxiftendi modum , fic rcfpedu poten-

tix diuinae funt infinita : quia non poteft Dcus

facere qu6d fimul exiftant. Item tunc in omni

oppofirione eflet infinita diftantia , cum non

poffit cile fimul. Si quoad cflcndi gradum:

tunc non eft infinita diftantia : quia quantim-

cunquc parunxdiftct vnum ab altcro;hoc cft non

hoc:

Ad tet rium principalc:vcnim cft loqucndo de 7

intcntionibus , ibi cft rclatio media , & fic om- H^ttmodo
niaoppofita funt in cenerc Rclationis , quia op- """"'" "PP"-
politio qux cft gcnus iplorum eft, ibi : loqucndo ^,„^^ |^^;^.
de rebus fubftratis non eft verum , ficut homo & tienu r
fion homo non rcferuntur ad iimicem.

Ad quarmm principalc , dicunt aliqui qu6d
noneftinconuenicns , exquovnum contradi-
dorium ineft pro vna parte , & reliquum pro
alia , idco non rcfpedlu ciufdcm , fed vtrunque
incft fecundum quid. Contr^:tunc medium in-
tcr contradidoria , ficut intcr contraria immc-
diata. Diccndum, qu6d intcr contradidoria non
cft mcdium fimplicitcr, quiacirca nullum fubie-
ftum ncutrum fimplicircrpotclt incflc.vel vtrii-
quc fecundum quid , tamen in aliis poteft cfle
fimplicitcr mcdium circa aliquod fubicdum,
quia lapis non cft cxcus , nec vidcns fimplicitcr,
nec fecimdiim quid vnum & alterum. Scd aliter
poteft dici,qu6d eft verum dicere, qu6d hoc fcu-
tum non cft albura fimpliciter tamcn dc contra'
riis non valet,cft hoc fcutum album,vel nigrum:
dico quod ncutrum , quia nihil dcnominatur ab
accidcntc nifi fimpliciter tnfit:in contradiAoriis
ncgariua cft fimplidier vcra , quia quicquid
fclfificat aflirmariuam, verificat fimplicirer nega-
tiuam,feamdi}m quid falfificat affirmatiuam;cr-
go vcrificat firaplidtcr negatiuam. Contra:fi hoc KH dtne-
lcutum fit fimpliciter non albura , & hoc non cft '»"»/»"«• ab
nigrura , & ficdfc aliis ; ergo hoc fcutum non cft ^'n^ff}'"' p[
coloratum, fed hoc cft fullum ; ergo alia ncgati- ,jf^ ■' ^ '
ua qux praecedit. Confequentia probatur , quia
quicquid dcnominatur a gcnere, dcnorainatur
ab afiqua fpccic ; ex confiderationc i.Topic.
cap.io. Dicendum,qu6d confeqcentia non valet.

Ad probationera dicendura , qnod ad dcftni- 8
tbioncra cuiuflibet infcrioris in prxdicationcdc-
nominaciua , non fcquitur deftrudio fuperioris
nifi dcflruaturquodlibctinfcrinsin fc,& in con-
iundionc cum alia fpccic oppofita, fic ncc eft al-
bum,ncc nigru,ncc album,nec nigrum firaul.Sic
confideritio exponirur. Aliter cxponitur confi-
dcratio fic : denominatura a genere , oporcet
D D d 3 dcnomi

594 Lib. IV.

xlenotnmari A) aliqi^ fpeciff:verum eft aliaua fl-
larum d€nominationum,de quibuseft ibi lermo,
vcKcilicct ficjioceft album.vcl hoc habct ajhc-
dincm , vel huic eft aibedo : duo fecundi modi
iiint vcri in propofito. Veldicitur fic, quod hax
iimpliciter cft vera : fcHtum non eft colorafum,
qUia nullo colore, quianec nigrum ,ncc alburo>
jucut fi duo habeant vineam, qu6d neuter habeac
vjneam»6. Topic. cap.zi.
StJexfrtf- ^d aijud principale , qu6d non eft contradi-

Jms huim 4. ^^ ^ incomplexis,ide6 neutrum praedic^tur de
quolibet in talibus, Contra:^. huius,text.com.n.
alterum contradidorium dc quoUbct,propofitio
complexa de nullo praedicatur. Item , in Praedi-
camentis diftinguic quatuor oppofirioncs : in
cM oppeR- Perihermeniasdiias, quia tantum illaefimt com-

tion«,c,$. plexorum,de qmbus loquitur ibijergo incomple-
xis fimt omnes quatuor , de quibus loquitur in
l^raedicamentis. Item,in ^.huius, text.com.i . .&
13. fi opppfitumprimi principij eft verum, tunc
idem homo & non homo ; & nc vlira , non erij:
iiomo,nec non homo^napi duarum du« negatio-
nes ; crgo intelligit duo contradidoriaprxdicari
in propofitiofiibus affimiatiuis , quarum accipit
licgaripncs.Itcm,homo & non hpmo repugnantj
non pontrarie , quia in fiibftantia non eft contrar
rietas^in Praedicamentis, pap.de Subftantia, fimi-*
litcr quia non homo,nihil ponit : non priuariu^»
nam non homo dicitur de eo , quod non eft ap-
tum cflc homo ; non relatiuc, crgo coptradidlo-
rie. Concedcndo ha:c argumenta , dico ad ratio-
nem,qu6d de cpnrradi^riis incoroplexis,verum
eft,qu6d altcrum dicitur dc vnoquoque; non ta-
men de quolibec diftributo pro omnibus fiippofi-
tis,quia vni fiippofito poteft incdc vnii,alij aiiud.

ANNOTAT, MAVRITU.

SEquitur quarta quaeAip de mf dio contradi-
dkoriorum , vcl de immcdiarione ipfbrum,
text. com.-j. in quanec ooin. inducit, ncc articu-
los varios proponit,icd fimpliciter cum Philofb-
pho fentit partem negatiuam , & dilatat fe in (b-
lutionibus principalium,adducendoreplicas plu-
res fiibtiles , & fijluriones percgrinas:& licet aii-
qua pollciic affignari ibi f.xtr* , vcl Addi-»
ciones , quia tamen dependentia opcima, & do-
fkdwTt. fingularis , totum legendum & corrf-
€l:um ponitur. Vhi collige bieuiterdifFerentiam
contradidoriorum,& contrarionim immediato-
rum , & qualiter intercontradi^oria fic intelli-
gendadiftantia infinita:& qujc maior oppofitio-
num, & qualiter pofliint vcrificari firaul contra-r
didoria dc eodem , & quomodo in ipcomplcxis
gtque complcxis rcpcriuntur,& pluraalianotan-
da. Aduertc ibi antcfijlutionem j principalis^d
replicam, quam non fi)luit contra illam nngula-
rem folutionem dc cocxiftendi modo , & cflendi
eradu,ad quam facijiter poteft dici , concedendo
iccundam partcm, (cilicct qu6d poteft cfle roaxi-
ma diftantia pofiriua infer contradidoria aliqua,
& non quaccunque,& hoc quoad cflcndi gr^um.
Ec ctim dicitur quod tunc non cft diftantia infi-
nita : nego, fi cxo^emum pofitiuum fic infinitum.
Vnde diftantia pofrtitu contradi(5koriorii cft at-
tpndcnda fccimdum condirioncm exucmi pofi-

Metaph.

tiuij-videcopiosei. dift. i. q. i.&i. dift^. iq.4,
.& cum additur quod ^jHantumcun^ue parum Mr
fiet vnumab alto &c. conccdo ; fcd ex hoc non
fequitur^qualis difbntiapofiriua,imm6 facit pro
primo mcmbro folurionis, pluxa hic addac inge-
niofus XeGtot.

Quod ibi tangic in folurione j. principalis dtt
oppofirionc qu6d eft genus &c. & qu6d pmnci
oppofiriones formalitcr acceptae funt in gencrc
Relationis : loquitur famosc , & fatis recte , fl
bcne exponatur. Quaercin poft prsdimcntisc.do
Oppofitione quasft. i . vbi fingulariffime omnia
habet.

Vidc 1. dift.i. partc i. q. i . in folutione prin-
cipalium, & primo Reportationum dift. 18. q.x.
& in z.dift.2.q.9. & alibi facpe dc contradidiono
& ipfius natura , inquire etiam Sophiflas ana-r
quos Anglicos.

Acci4}C icaque & quod famatum eft de
omnibuscahbusprationibus ipfas fc-
ipfas deftruere. Nam qui omnia ven(
dieicoracionisfuz contrariam veram
facic Text.coM, x^.

QViESTIO V.

Vtrttm fars fupfomt fro toto l

QVod non : quia fi fic,tunc pars potcft pra^-
dicari dc toto, quia praedicare eft commu-
ne ad fuppon? re, Dicitur qu6d tcrminus figni-
^canscompliexum pcr modum incomplexi, li fit
pars complexi , fupponit pro illo , ficurpro alio»
Itcm,fic dico : omnis propofitto cft vcra , fi pro*
pofitio folum fupponat pro concradiAoria &
non pro alia , poflunt contradidoria fimul
efle vcra & falfa. Ad primum illud in contra-
rium,quod terminus comrounis fignificans con-
ceptum complexum per moduro incomplcxi
praedicatur de toto , non inquantum pars intC''
gralis,fed inquantumtotumvniuerfale.

5CHOLIVM VNICVM.

.Ad hanc ^utftionem rtihU occurrit dicendumt
ijuiapotius eji dubium literalead text.icf.vel 10.
&liiera videtur oorruptaifateareiMfenfum milii
non occurrere.

ANNOTATIQ MAVKITII.

SEquitiu: quinta quaeftio & vltima de fuppofi"?
tione panis pro toto, text. c. 29. quae tamcn
cft potius dubium literalc coroputanduro : quam
quaeftio quac ctiaro brcuis & claracft, vtpatetjf
(ed fbphifticc fpeculanri poflct dilatari roultum,
quod relinquatur arbitrio legcntis x vidcantuc
autcm Logicalia huins pro dccifionc & vlteriori
dcclarationc cius. Vbi autcm inlitera Philofi^phi
fundetur poflet effe altercario,fixl fatisad propo-
fituro oritur,t.c.z9. vt notauimusilicet text.c.io.
quodammodd poftct clicL

l

LIBER

LIBER QVINTVS.

%ACTAV1T Thilofofhtu Ithro frdcedenti quadam communljpma de
entey i£ proprietatihuj eiuj,ac primts priacipiu : antequam autem rerum
tra^ationem incipiatjfeculari, in hoc lihro multorum nominumjignifica-
ta declarat , ex quihta rerum inteliigentia dependet j ^vnde iuxta ipfiud mentem, hic
liher ad rem ip/am prdamhulus eft. Sed interpretes in eo agunt de rehud ipfis > nempe
de lo. GeneribusyO* aliu, de quihuj DoSior dijputat i^.quaSiliones.

Quaproptcr & natura principium, &
elcracntunt, & mcns, & voluntas , &:
fubftantia , &c quod cuius caufaimuU
torum enim & cognitionis , & motus
principium cft bonum &: malum.
Text.com. i .

Amplius vt finisrhoc autem quod cft cu^
ius caura,y t ambulandi fanitas ; & fe-
quitur.

£c adinuicem caufz func , vt laborare
caufa cft cucxiae , & hzc laborandi:
fcd non codem modo ; vcrum hoc
quidcm finisullud vero vt principium
motus. text.com.i.

Etiftud principium cft caufa finalis:om-
nes enim caufz non runcprincipia,m-
a propter iftud primum. Commento i.
verfmfinem.

QJ/ Msr lO I.

ytrumfinuftprincipium^&cMfa^^ vtrum

fit cAufa. ipfi dgenti , ^

maxime caufa ^

j^nd.hic c.t.fSrlii.x.atf.i. ^lH.it.e.%,(i,ft. rbyf.e.x.
Aihcn.iHd.trd^. i.e 5. t). Tbo|n hie US.v. Bundaniu
x.fhyf.e.i. Albcitulc Saxonii j.ij. Flandf . Met.q.i..
«.1. toaC.ikid.e.x.q.io.Sazx.difpia. x^.Mtt.feS.i.
(jy difp.Tcmii.i.emu.Gtnt.e.iJ^ dftioU» ijUfi.i.q.j.
Spto in Prjcctican). «.4.^.1. Fonf.4. idet.e.pq.i.fert*-
titin, Suar. dif^. 1 . Met.feS. i . (^ fe^. vidc Scotujn m i,
iifi.lJi.l. O- i.& dift.i. q.t.&iM l.ii/f.).f.i.

QVod non fit prindpium , qula de radone
principij cft elTeprimum^apimlo i. huius,
text. com. I. de rarione finis eft ellc vltimum. 5.
huius cap. de perfedo : text. com.ii. vltimtmi &
primum opponuntur. Quod non cauGi^uia auc
fecundum quod ensjaut fccundum quod non cns:
reauido rnodb non,quia n6 ens nuUius eftcauTa,
finiseft cauGi entis ; crgo:nec primo modo, quia
finis no eft cau(a,nifi fccundum quod moueteflS-
cientem ad agendumjfcdquando finis cft,n6 mo-
uetur cfficies,imm6 ccflat ab aftionp, quia hatiti-
bm prtestibm ceffat nuttu, primo dc Gencrarione
text. com. ^ y. Qu6d non caufa efficicnri , quia
fi fic , & cfficiens eft caufa finis : tunc idem re-
fpcdu eiufdcm efl cauia & caafatum : &

per confequens prios , & pofbrias naturaliter.
Sequitur etiam qu6d idem eric caufa fiii , qoia
quicquid eft caufa caufx ; eft & caufa caufari, Sc
quicquid eft prius priore , eft prius poflcriore,

2uare fi finis eft caufa efficieris,& cfficiens caufa
nis, & finis erit caufa finis , & codem modo dc
priore. Item, fcquitur qu6d dcmonftrario frop-
ter tptid crit cirailaris , vcl poteft cflc ; quod eft
falfum fecundum Philofbphum i. Pofler. cap. 3,
tcit.com.^. ^HihM/iLtmautemScc.<{miidancSet
prius & poflerius rcfpe»^ eiufHcra. Probatur
confequentia , quia dcmonfhratio profter eptid
cft per cauCun , & econuerfb ; ergo fi poteft fieri
deraonftrario de effidentc,& cconucrlo;ereo dr-
culus. Qu6d nonmaxira^caufa,quiacucaufa
extrinfcca:materia & fbrma,intrinfecai& incrin-
fecum videtur magis confcrre ad eflc,quam cau-
fae extrinfecar.Itcm,fi fic,tunc nobilifHmacaufata
haberent ifhun caufam quod eft falfum ; quia no-
bilifHma caufata funt immobilia,quac non habent
caufam finalem : vnde in }. text.com. j.dicitur in
immobilibus non eft finis. Itcm probatur , qaia
finis eft aiicuius a6Honis,a6Uo in mocu:immobi-
lia non habent motum:hacc eft rario Philofbphi
in litera. Itcm, fi eflet maxiinc cuufac cimc cflct
rnaximecercacoeniriopeream; hoc falfum,quia
maxim^ cognofcimus qua do cognofdmus ip-
fum ^«M^quod eft pcr fbrmam.vndc vbiquc Phi-
lofbphus drcumloquicur efuid per fbrraam.

Ad oppoficiun primi.Philoun cf.Oppofitum
fecundi (»dem capiculo.

Oppoficum ccrri j infcrius eodem cap. Oppo-
fimra quarri. CommcncaCDr cap. de prindpio
jnfinc.

SCHOLIVM 1.

AvTHORiTATE PhiUfophi , & ffitichrd
ratione oHendit finem effe principittm & camfam,
(juia vt intentm mouet efficiens vt prodMcatfir-
mam materid. VndevidetMr ^uodjk prima camfM
omnium. In folutient primijexplicat bene tptomoda
caufatfinii vteftin intentume,vtamatMt&defi-
deratm.,& idem habet 1 . tUfi.%. ^uaft.^. num.$i<Sr
inprolog. qH£fi.^jutm.ii.& x.d.ij.<].i. mtm.i^
Fide ipfitm de hocfuse 2. Phjffic.tf.%foluenda ar-
gumentet,explicat pitlcherrimM dt^cultates Phy-
ficat,& A£etaphyficai,& variaaxiomata.

Text.fm.j.
TextMim, t.

TextMtit.%,
Cmem.u

t
Textu.40.

Rcfpondeo qu6d fic , cuius probario cffcomnc VT''^^
agens per fc ( quod dicO propcer cafiim & fbrra- ^ Mieimntxt.
nam ) agic propcer finem , feamdum Philofb- t9m.i.(xf.
D D d 4 phum

59^

Lib. V.

Metaph.

phum i. Phyficor. text.com. 49. vW cHuidif agcns
piopccr finem in agcns k natura , & in agensab
incellci^. Vnde cafiis concurritin cfFedhimcau-
fa:«aturalis,(ed forninaeft in agente k propofito,
fecundiiim qu6d dicitur ibidem quod natura
agit propter finem & intelleftus nmiliter , hoc
idem habetur l.de Generatione, text.com.6i. de
vtroque fit vna ratio:Omnc agens,in cuius a<Mo-
ne potcft accidcre error.agit propter finem : Ced
omneagens per fceft huiufinodi : fruftra dicitur
clTe,(vt nabeturi. Phyf.) iUaadio,qu?c nonpo-
teft conlequifinem intentum. Sicrgo nullus fi-
nis fit intentus ; nuHum agens ageret fruftra:n^
cefle eft crgo ponere finem interttum.

jirgununtum de errqre\ergo fi omne agens pef-
fit perfe errare ; omm ergo agens aget proptfrfi-
nem:tale efl agens naturale auod potefi errare-
^liejuando etiam deagente per intelleBumverum
ffi iUud.

£ 3( T R A. Vltfa;fi finis eft intentus , tunc finis eft caufa,
vt agat,& principium motiuum agenri , cfficiens
iam fa<flus in aftu C4ufa,vel motiis a fincprodu-
cit formAm in materia, & ha^c eft caufalitas for-
mae informate : caufalitas materiae efl fubftarc
formae : caufalitas ergo omnium cft ^ fine:
ergo &c.
^ Acjarguraentiim prfmum,nota de duplici mo-

do caufandi finis , fciHcet provt rcs eft in mom,
non de fine efIe,quaE eft operatio:quia ille poteft
efle fimul in adu, cum illocuius eft finis:& txmc
non eft difficultas attendere entitatem dum ex-
iftit ; non provt rps iam fa£b eft , fcd dc find
motus : quiatunc noneft &c. Poteft ergo ad il-
lud dici,qu6d finis fecundum quod ens in potcn-
fia eft'caufa mDtus:cntitas potentialis debctur fi-
bi provt caufat motunj.

Contrk : fi fic , habito fine fecundum quod fi-
nis , ceflat motus , & finis fecundum enritatcm
potentialem inprincipio eft caufa motus fccun-
dum quod caufaj ergo in principio motuscefla-
Jin tffe pe- ^^^ rpotus. Itpm , finis fecundiam cntitatem qui
tfniiaU finU cft caufa, mouet efficijns ad agcqdum , ergo fe-
fu nobiliM cundum iftamentitatpm eft nobilius cfficiente:
eiu4 efe ». & efficicns cft caufa aaualis cffe finis:&finis fc-
cundum cfle potentiale eft caufa cfficientis , &
illud eft nobilius cfTe fecundum quod finis eft
caufa efficientis , qukn fpcundum quod eft effe-
<9:us efficieniis , quia vnumquodque eft nobilius
fecundum quod eftcaufa, quam fecundiim quod
cft efFcctus;ergo finis cfle potentiale, eft nobilius
quam fuura cfle aduale. AHter dicitur , quod fi-
nis fcciuidum qu6d futurus non mouct efficicn-
tem : quia idem argumentum poteft fieri de fine
& futuro , & de finc fecunc^um quod eft poten-
?ia, nfc aliis modis ; fcd finis fecundum quod eft
in intentione agentis , mouet cfficiens vt defide-
rabile & bonum:qui^ fi fitnude 4pprehcnfiim,&
non raouet ad cffci5tum,non eft caufa, ncc habet
rationcra finis.

Contracadcip argumcnta quspriijs , quia in
principio motus , habet finis illam potentialem
entitatem fccundtim qu6d cft in iqtcnrionc , vt
defiderabilis:crgo tunc ccflabit motu5.Item,ilIud
cllc finis eft minus pcrfcdium eflc finis , quam
effc extra : crgo cum fecundum illud cfle aduale
^t caufatum , fecundiim aliud non poteft efle
caufa. Suftinendo tamcn illam viam.Ad primam
illarum dico,qu6d propofitio cft fal/a,loquendo

&UAli }

de fine fccund^m quod eft finis, quo habito ceC-
lat moms,quia incompoflibilia accipiunturjquia
quando aftio cft , finis eft ratio moaendi fecun-
diam qu6d caufa ; ergo non potcft hacc eflc vera,
quando a£tio eft, finis non eft. Ad audboritatem
contra hoc,vbidicic indc Gcneratione,qu6d ha-
bitibus prsefenribus in materia , ccflat motus, fic
dico de fine : quod ipfb habito in marcria, ceflat
motus , (cd finis in materia non habet rationem
finis,nec caufac. Contra:fi habito fine fecundiam
quod finis , adhuc eft aftio : ranc illa a£kio vlte-
riiis eft frufltil , quia non eft propter iftum,quia
ille habetur , nec propter fincm cxtra , quia ille
non eft finis fccundijm te. Ad hoc negatut con-
fequcnti^ , quiaa£tionemefIe propter finem, eft
a(flionem cftc proprer aliquid mouens agcns ad
agendura in ratione defidcrabilis j ergo cum
aS:io fit proptcr finera nunc prasfentatum , cfl:
proptcr aliquid mouens agcns ad agcndum. Di-
co quod propter finem agentis : dico vltra quod
finis illeeft habitus. Dico etiam qu6d rcquiiitur
hic ad hoc quod fit finis. Ad aliud nota quod
duae propofitioncs funt : quia verius eft aliquid
in eaufa quam in effeftu, & alia eft , quod eft in
caufa , habet efle potenria. Sed arguo : cflc po-
tenrialecft pcins quam .iftuale & in fcipfo. Dico
ergo quod effeAus non habet veriusefle infe
qukm in caufa : quia diuinum eflc habet in fiia
caufa.quod quidem efle cft caufi, ficut haec fani-
tas intenta a medico , vetius eflc habet in mento
medici, quam fanitas in materia , quia habet elTe
fimpliciter , (cilicet vt fic caufa & forma agenris,
fcilicet mcdici,vt agar,

Ad prindpale , dico qu6d finis eft principium
fccundum eflc in mente agentis , & eft vltiraum
fecundum quod eft inmateria. Ad aliud , dico,
qu6d fecundiam qu6d eft ens prxfentatum in
mente,vel in intenrione agentis cftmouens cum,
vt defidetabile.

Ad aliud ift? quamor caufa funt primae in fiio
gcnere , ficut omnia generalifHma & ramen
vnum Pra-dic^entum eft prius alio : Cic hic
quxlibet caufa in fuo genere eft prior alia aliqua
prioritate. Vnde arquiuoca eft prioritas , ficur
aequiuoca eft caufalitas. Tunc ad rationcm,non
cft inconueniens de prioritate & pofterioritatc
diuerfimodc di<Sta , & c.iufalit.-ite fimpliciter x-
quiuof c didia:tamen in eodem gencre caufalitatis
& prioritatis, cft inconneniens:vndc efficicns eft
caufa finis in ratione efficientis , finis eft caufa
efficicntis inquantijm defidcrabile. Ad aliud in-
conuem'ens, quod eflet caufa fuiipfius^dicoquod
ejuicejuid eft caufa cauf(t, efl caufa caufatt:ln hac
propofitione funt trescaufx: fi variatur caufa pri-
ma refpe<Ltu raediae,& media re/pe<fl:u vltimx erit
accidcnsjvndc in talibus fic variaris, non cfl pro-
pofirio Vera. Sed Ci vna caufa fit prima caufa ref-
pedlu fecundae in genere caufrc emcientis , & illa
r<;fpe<Stu rertiae in eodem genere caufxjtunc bcnc
tenet,& eftpropofirio vera. Ad argumentum dc
priori per idem .

Ad illud de circulo,non fequitur inconuenics.
Ad probationem dieo, quod iicutcaufa eft xqui-
uoca,fcdemonftratio:mod6 fi cft circulus opor-
ret qu6d fecundum idcmgenusciufaeprobetur.
Similiteroportetquodidcmgenus propter cjuid
Cflet in vtraque demonflratione:quia fi non idem
gcnm propter ejuid, non eft circulus.

Contra iftas tres rationes , quod dnh fit vni-
uocc caufa oflicicntis & ccontra , probatio : qiiia

finis

Tintm eau-
fare vt efl i»
imentionm'
gentu.

An res hAhet
veriut ejfc ia
cauft quam
itt fe ?

Tinu efi prlji
eipmm , ^
vltimHt» (^
quomodo i

Datur pr'o^
ritiu mutua
in caufis di-
uerfis.

C.iufa eaufi,
efi citufa cau-
fatijn eedem
genere non a-
itttr , eodem
modo caufa
prior priori,
^ pojieriort.

Q.usEftio IV.

597

7
fftifim»tU'
tmijtTMM ffr

titmt frimd-

fitmm tm jf^
€mUUlHmt,
fie fimit im
mgAilAm
9xf0mttmf.
VUtSat. t.

mri.fntfim.

finis eft caufa effc<^iu rcfpe£hi cffidcnris , ficat
ccontta. Probaiio afTumpri , in igcnribus a vo-
lunutc voluntas in rarionibus cft cffidcns caufa
rofpcdhi finis, & finis fimplidtcr cft a£Hiiaro:cr-
go mouet voluntatcm adiuc & cffcdiuc ; ergo
iequitur quod voluntas fit fimplidter pafluuL
Probario quia omnis potcntia aut cft firoplidtct
a&iua , aut paffiua : non primo modo , volon-
U$ cft potcnria , quia fetemiA dihmd tjt friati-
vinm trdnfmtttMdi alutd ifitinMtitm Mltitk i Vo-
luntas non cft huiufinodi : quia tunc fiium ob-
icdum cflct naturi paffiux : quia tranfinutarc-
tur a voluntatc. Didtur qu6d cft duplcx finis,
vel in intcllcAu, & fic mouct cffc<iiuc volunta-
tcm. Alius cft finis cxtra , & illud mouct in ra-
tioncfinis, fdlicct in rarionc boni , (cd cfle cxiri
«ftrooucns (ecundum fincm. Cc>nna:Philoibph.
in litcra : CMuft non fnttt fl>i inuicem cMuft tn eo~
iemgenere cduft, & probo fic : Tunc idcm prius
& poftcrius rccundum idcm,& vniuocc: & fiini-
litcr idcm rcfpc^hi fiiiipfius rccundum idc, prius
& poftcrius , & fimiliter quod dcmonftrario cC-
fct circukris fcctmdum idcra ,quod accipkquid
€nis extra mouct in rarionc caufie. Conaiuillud
<juod non cft cns,non habtt rarioncm cauik : fi-
militcr fi mouct intra in rarione finis , runc non
in rarionc cffidcnris. Ad rarioncm iftam nota
quod Philofijphus cum loquitur dc finc , didt
^uod mouct mctaphoricc. Ad argumcntum tunc
per hoc fit. Ad probarioncm,voluntas cft potcn-
xia pafnua,ncgo. Ad probarioncm,ad illud;qu6d
fotentit eji principiHm trdnfmtttdndi. Dicoquod
potcnria fadtiua cft prindpium tranfmutandi,
quod propric eft fadkio &c. vndc didt 9. huius,
c. dc potcnria tcxt. com. 1 6. vltimum vijionu efi
viJio,non vltimttm tdtficMtionu ttiificMtio ,fed do'
puts txtrk. Si crgo adHo immanens cflct prind-
pium rranfmutandi aliud inquantum aliud : tunc
«caularct aliquid aliud prqter operarioncm fcilicet
opusjquod cft contra Philofbphum ibidem.

Ad alittd » quod didt qu6d caufs intrinfccz
fiint magis cau&jdico quiSd non (cmper , (ed illa
qu2 cft prima caufalitas omnium cft vcrior. Ad
probarioncm,qu6d omnis finis cft at^onis. Dico
quod non omnis finis eft adionis : fcd alicuins
cflenris abfoluts poteft efle. Ad aliud dico,qu6d
<Mnnes cauiae poflunt dcmonftrari pcr fincm:
idc6 potiillma dcmonftrario & ccrriffima cft

Eer finero. Vndc ficut prindpium cft in (pecola-
ilibus , fic finis cft in agibilibus : crgo ficut
priocipia cctriffima cogniu , fic fincs &c. Ad
aliud fimt ccrtiOlnue nobis Mathcmaricz de-
monftrarioncs,non tantum fimplidtcr ; nam ac-
ddit inMathematicis , quia ibi eadem fimt fim-
plidter nota , & quoad nos, &c. Adaliuddico,
quod tfuid rei acdpitur ab omni caufa, & diffi-
nirio fimilitcr. Alitcr dico , qu6d aliud eft loqui
dc cognirione fimplidter ; & de cognirionc fc-
cundum proportionera , dc qua cognitione did-
tur in I. lib. Dico crgo,qu6d quanta ccrriusco-
gnofnuitur (ecundum proporrionem , quam alia
lccundum proponioncm cognofiribilitatis fij«j
vndc cognirio per fin^ cft fimplidtcr norion
uroen cognirio dc ifta rc cft ccrrior fectmdum
cognirionem fiiam per formaro , quia fbrroa cft
proximior caufa qui^m finis. Et Philofbphus i.
Poftcr. t.c« JO.& 41. didt qubd cognirio pcr cau-
fam propinquam cft tjuid , per caufam rcmotain
eft ^ttU^c. In caufis inquantum caufae funt,tK>n
cft drculus. Igitur curo finis in cxiflentia flt cau-

fetum cffideni<s,JJon eft fic eius caafa,nec fccnn-
dum minus nobilc cflc, igitur efle cognitum , fc-
cundum qubd folum cft caufa, cft vcrum cfle , &
nobilius quam cxiftcnpa. Rcfpondco, aut mouct
fccundum aliquod cflc nobiUus , fcd non vcriu*
efle dus , aut omnis finis firopiiciter eft aUquid
exiftcm & aroatum:dcfidcratum vero eft finis re-
fpedu altcrius dcfiderari ; fcd non flmphdtci fl-
^t crcatura eft in Deo.

SC HO L r V M II.

ExFLiCAT pitUherrime finem,vt efi ifi af-
teUetlu^vel intentione,ejft pritMm caufantm,fed in
executfne,velexifientt4t ejfe vltim^tm. Fide tpfum
^.^.proljtj.i. UterAlji.ii.& i. Phj/fic.t].^. ofien-
dit ctutfat extrtnfcCMt prtoret efie imrinfciu.Itemt
firmdtmprierem ejfe materid. Tangit tiuotalios di-
cendi modosjed tn fine ad httnc modMm redu , itit-
plicite emm cnteris praferens.

Ad quzftionem , diflingucndum cft ficut di-
fHnguit Auiccn.5, Mcuphjx.d. Rcs aliquando
cft caufata in fua caufaliutc,aIiquando in fuo cfle.
Primo roodo caufa finalis in caufalitatc prx-
ccdit caufas agentes rcdpicntes:& hoc fcctmdum
fuuro dle in aoima : quia anima adinuenit cam
prius , & poftea imaginatur apud fc adHonem,&
inquifirioncm rccipicntis , & qualitatcm fbr-
mac. Rcfpcdu crgo caufahtatis , & rcfpcdu ef-
fcndi in aiuroa,non cftaliquacaufaprior finali:
iromb ipfa cft caufa eflendi czteras caufas : cflc
vcrb aliarum caufarum in cffcAu, cft caufacfTcn-'
di illam in cfFe^ , & rauka ibidcm de hoc , &
in fine cap. Si de vnaquaquc iftarum caufanjm
cflct fcicnria, intcr cas notior cflet fcicnria dc fi-
nali,& ipfa cflet fapicnria,& hacc ctiam eft nobi-
liorreliquis panibus huivsfcicntiacqaiacftfae-
tia confiderans finales caufas rerum. Et coin-
mcntator in finccap. deprincipio, illudprind-
piura intcnditur adfcicndum in hac fdenria , &
illud cft caafa finalis : omncs eniro caufz no funi
prindpia , nifi propter illud. Et i. Phyficor. d.
text. coro. 89. ficut principiuminfpecuLAilibMs,
ftc finit in agthtltbut. Si crgo loquamiir dc prio-
riutc in caufando , dico qubd cxtrinfeca: priiis
caufant:quia enim ill2:ideb &intrinfccaejcau&at:
nonecontra , cxtrinfecarum autemprius caufat
finis, illc cniro quiamouct effidcntcm in ratione
amari,idcb agcns agit non ccontrario. Scd qux
caufalitas matcriac vcl fbrm^ priorrVidctur qubd
fornue,quiapropinquior efficicnti & fini:materia
enira intrat hoc fuppofituro , quia cft fiib hac
fbnna,nonautcm harc forma conftituit hocfup-
pofitum, quia cft in hac roatcria. Scd quantum
ad cfle , efncicns primuro cft , quandoquc verb
materiaab illo non dcpendct (ccunduro efle , fi-
cut in naturalibus, (ed a produccntc totum cffi;-
dhim dcpendet,& per confequcns dc ratione effi-
dcntis non cft tranfmuurc materiaro : quia roa-
tcria tunc quanturo ad cffe , cflet quafi coanium
prindpium effidenri : fbrma eriam quanturo ad
cfle cft ab cffidenri , & aliquo noodo depcndet a
matcria. ( Sed dubiuro eft \tt\km magis fic vd
ccontrario.) finis vcrb non fimplicitcr , qui fcili-
cct per op^arioncro , fed finis , qui eft opcrarioa
dcpendet fectroduro cfle ab omnibus aliis caufls:
vcrumtamen fcmpcr depcndct matcria abcffi-
ciente,in'quantum roateria hutus coropofiri > hoc
coim eft ii»juantum fit fub hac fotroa.

Argiiinir

Thtemi-tjw
frimuumtatr
far* tmmiStt
^^moftmfmt

Tenmfrim

598

Lib. V. Metaph.

Arguiturfic : Finis cft ciurdcm fpccfci cum
e^cicnte, & id&u nujncro cum forma z . Phyiic,
jDCxt. commcnt. 70, crgo non cft ordo cdcndali»
intcr iJU. Itcm,finis fccundum quod cft in intcn-'
rionc agentis non cft notioripfo c(lcagentis,qui;i
lion habet nobilius cflc quam agcns in quo cftf
ergo (ecundum illud pflc , non cftcaufa aeentis.
Itcm, finis nihii vidctur darc agcnti:quia" li agens
habcrct candem vim a»SHuam, &nihil^tcndc-r
ret,podem modo produceret cffcdum.Itcm con-
firmatur:qilid cnim cft in intentionc ignis, quan-
do generat igncm ? quis cft ille modus eflendi i»?
Itcm,Dcuj fub ratione finis vltimi ponitur obic-
ftum adhis bcatifici ; hoc autem non cft inquanT-
tun^mouct ad agcndum,vtdefiderabilc.Itcmcau-
falitas finis vidctur cfle tcrminarc:f ft cpim cau-r
faoppofita principio miotus i, huius rcrgo nou
eft de ratione finisinitiare, fcd tcrminarc tquar^
ergo ponitur prinio caufarc?
Jn ftrtf txt' Rehnqucndo ^'■go viam praedi^bm ? vnp mo«-
futiu» i^ do dicitur qudd ynumquodquc eflentialicer qdt
piacif. dinatur ad aliud nobilius fc , tanquam ad finem

non motu , ncc operatione , fpd quafi tcrminun»
opcrationis , non quidem producibilempcr ip^
(axa^acc pcr obieftum eius , fed cui iftud aflimi-
Jatur per opcrationcm. Sic Dcus poteft poni fi-
pis imiTicdiatus cuiuflibct, illud i^quantum in fc>
c(tfinis,& amatus:omnc aliud,fiue operatio, fiue
obiedum,non eft finisfimpliciter,{cdeftrc(pcAu
eius liberalitas,de qua loquitut Auic.iS. Mccaph.
"DtM finit cz^.^ .Trihuens alij »9n propterfftiretribHtiQnem,
imtntdmtitt Scc. & illo modo fuperiora funt vtilia infcrio-
tmnsHm. ^^^^^ . ^^ jp^g jjj.j-j j Mctaph.cap.i.& propter
ordinationcm ad hiinc finem fimpliciter , vc
eft irj fc , opcratur & producit:ita quod illa ope-
catio & produifliQ non funt ci finis fimplicitcr
loquendo.

Ad argumcnta diccvctur , qu6d funt contra
hoc. Item,contra hoc cft > quod ordinatio cuiuf-
punque ad fincm videtur cflfc pcr appctitum ali-
quefn,illc fi eft purc naturalis,non poteft cffc nifi
ad commodum,& ita vltimus terminus cius , eft
ipfe appctens.
j Q Item,iftud inquantum cft in fc , non cft prop-

tcrquod agcns agit:fi enim illud in fe deflxuere-
tur , & manprct in intentionc agentis , fimiliter
agens agerer. Iccm,ifta via non potcft poni dc in-
tclligcntcqni prsfigit fibi fjncmquS vult. Itcm,
fi intendit afliroilari- illi , commupicando fuam
perfcdionera ; illa aflimilado ibi cft inquantiini
mouct.

Alia via eft, qu6d firHS caulat inquantum tcr-
jninat , & fic non oportct ei dare efle, nifi qu6d
incendamr ab agentc> fed fic noncft fini$ i fcd in-
qnantum terminat.

Contrk,pone qu6d non attingatur finis intcn-
tus , nonne illa adio habuit finem inquantum
caufa cft ? alitcr non diccrewr fTufttaiproptcrea,
inquantum tcrminans non vidcrctur plurcs cau-
farc quam inflans tcmpus , vel mutatio caufat
motum,quia cft tcrminus magis intra.

Tenendo ergo primam viam , quqd cft caufa

inquantom cft in intenrione agpnris^Notandum,

«JF«^ •«*«»'> qu6d eft ibi quafi efle obiediuum , & cflfc fbr-

Mrnimm . jjj^g obicftiuum cft eflc rcale : fbrmale eft illud,

quonunc illud intentum eft,&.hoc cfft: in inten-.

rionc. Exemplum fi intclligo rofam cxiftcntcm.

ANNOrAT. MAVRJrU.

Clrca prim^m quxftionem libri quinti tcxt. ir
cafji..{.& z.inquaimplicitc fupra.<ncidcn-
taiitcr includuntqr quatuor quarfti^nps Prima
^n finu fit prtncipium .'' Secunda y^« caufaf
Tertia An caufa agenti } ,& Quarta ^in maximi
caufa f quas quatuor tingit jn argvcndo.adpar-
tcs,& in dccifioncquaeftionis qua: fatij clara pft,
vt patet ten^ndo affirmariuam pancm.

Infra ibi ; Arguytentum de errore , &c. vfque
ijluc:v/f r^y? finu eft intentH» &c. aJfiQnatur Ex-
tra, vel vacat ih aliquibus originalibus,

Deindc fblucndo argumentum principalc &
fequentia s nota valdcYroccflum illum dc caufa-
litatc finis,& replicas & (blutioncs fingulares , &
quxrc iH Thcorematjbus huius, Vide etiam an?
riquos hic ; vcThofn,i.p.q.i8.-& i.i.q.ii.& 83.
& Albertum hic & land. & Henric, de Gandau.
& alios qukm plurcs:quia varic fentiunt dc cau-
falirate finis : fcntcntia tamcn DoAoris cft fatis
cUra &fiibtilisiidco cam fcqucre.

Dc fufficientia & ordine caufarum quatre vbi **
fupri,& fuper z.Phy flc.copiosc,& ad fincm huius
fblutionis.vbi aduertc quAd ab illo loco, In cau-
fis in<juantttmcauftfunt,non ejicirculuty 8cc, vf^
que ad fincm poflet aflignari Efctra, vcl additio,
fcd tota litcra eft bona &notabilis, ideo lcgatur;
Inducit cnim ibi viam Auicennae dc entitaiccau-
falitate,& ordincfeu prioritate finis ; & fimilitcr
dc aliis caufis comparatis ad ipfum>& intcr fc,vbi
ciim dicir ifed duf>ium efivtrum magisfic , vel
«cotttra;hoc cft di<5ku,vtrum magis depcndct ma-
tcria k forma:quain forma a materia, & non CoU
uit. Potcft ibi dici probabiliccr quod fimplici»
corloqucndo magis dcpendec materia a forma,
non qu6d iniplicct ipfam eflc finc foniia , nco
qu6d non habeac fuum proprium cfle extra cau-
fam & intcIIciSlum, ficut forma, nec ctiam quM
cau(etur pcr formam , fpd quia ejfe totius princi-
palius eft ^forma,quod fj^coqimunicatur vtriqi
confcquenter, CJ|uaere 9,q. Quodlib.& in z. difl.
i.q.6.&dift.3.q.4. ic y&ij.Sc z.q. Quodlibcti,
& in fimili in Theorematibus , & 1 1. d.4. q. 2,
comparando quantitatem ad qualitatcm ; fed cx
alia partc poflfet ponderari priorita» naturac mai
tcriae in ratione receptiui,& an aliquod cflc com-
municat forraaf,vel ccontra immcdiate loquendo
&dire£ke,& anfit difficiliusimaginavi matcriara
cflc finc fonna, quam ccontra, 3c quo vide in 2,
d.u.& alibi plura ad haec notabis,vt 3. dift.primi
q.i.& i.dift.tcrtij q.i.quzomnia caftcmaftica-
\>\t fubtilis ItStOti.

Gonfequencer infra ibi ? ytrguitttr fic:finii efi
(iufdemfpecifi, &c. vfquciUuci Kelinquendo er-
go viamprddi^am,8cc.fQ{ram facilitcr fblui illaB
inftantiae,vt patct difcuircndo, fuftincndo ea qua?
pratmifit.quod rciinquctur ledori. Similitcr alia
argumcntainfra fbluantur,fi quis volucrit tcncre
illum fingularem moduro diccndi in |. partc:
Relinqi4endo ergo, &c.

Exaroina diligcnter totam litcrara > quia fatis
fubtilis & obfcura cft, aliqua ad propofitum in-
ucnies , j. & 4. quaBftionc prolog. & i. diftindk.
I . & 49. diftindl. 4. qusftionc 8. & 48. ciufdcm
quzftionc z. & in Francifco dc Marchia, & de
Mayronis,

AmpHus

Qusftio II.

599

Atuplius vc agentia , auc fccundum po-
centiam , differunc autem ia tantum
quod agcncia quidem ic fingularia
fimul runc,& non runt,& ipfa & quo-
rum caufz. Text.com. ^.

QViESTIO II.

Vtritm uMf* ui 4^, (ir effeSm in a£}»
fnmtjimmli

Arift. kttcMf.x.^i» Ttllfrtditam. taf. ii wmJm fritrk,
D.ThonLbicUa.t. fhuid.^.x.mrt.^toD[.cM(.i.^.it.
StutJi/fmt.xj. Mtt.fta.x. Hart. dift-t- lhjju.{ta.t.
Aaetia 9. it. thyf.fta.i.

l ^^ Vod fit inconueniens de caufa in a«^,pro-

V^batur : accipianir cfficiens per nuxuro : in
principio, eft cffidens in adhi; ergo cffafhis : fcd
exiftcntc ctfcdu,ccftat motus;crgo ccllat \n prin-
cipfo. Itcm 4. huius,tcxtxomrocnt.Z5. moucns
raruralitcr eft prius moto : & fi lucc adinuicem
diauitur ; nihil minus , ergo raouens potcft cfic
/ine moto,(icut prius fiiic poftcriori ; crgo cau/a
iii ai6tu finc ^Sc^kix in a£tu. Itcm, fcitura in adhi
cft caufa(cienri« in adu:(cd (citum potcft cflc in
a^ finc &ipnria in adhi, quia rcferuntur adinui-
ccm tenio modo : non autem eft ibi dlcntialis
ordo,ncc mutu^dcpendcntia.quia (cicilda dcpf-
dct a (cito , & noo ccomra. Item, Dcus cft fera-
pcr cauia in a<ftu;ctgo - femper fuiflct cfFcdus in
adu. Antccedcns patet,fi non ; crgo prius fuiHct
in primo caufans & timcnoutatus.

Dc hoc dicitur, quod cauG finguiaris in adu
& C^cdus in adhi luigularis , firoul func & non
fant,

Contrk : caufa & cfFedus fimul funt & non
liint,fccundum iliam rarioncm, (ecundum quam
fimul dcpendcnt ; crgo co modo, quo magis dc-
pendet funt magis fimnl : fed caula vniucrfalis in
adhi,& cffedus vniucrfklis funt huiufinodi. Pror
bado;quia aliquid poteft efle caufa in adhiAhace
caiifa^icet non habcrct hunc cfFc<^m in adhiUi«-
cut aliquis potcft cflc pater in adu , licct non
rplpcdu huius fihj , quia rcfpedhi alterius potcft
cllc : fed nullus cft patcr nifi filij ; crgo in vni-
ncriali magis dcpcndct , hoc patet, quia fic funt
primo rcla^ua.

1 Item, ifi motu prouRionif,proU5iim proiicitnr,

Adp I t I o. quandojirouciens non manet froiiciens : Jicut ver-
tens rotMn,& pofte* cfMiefcens , nonftdtim dimit-
tit rotam quiefcentem. Sic in dlteratione cejfante
ah :.-ante, noaftatim ctjftt Mlteratio. Similiterde
aliijuv fuffenfo fi propellatur ad vnampartem,
ccjfante propellente^on ftatim efuiefcit.Jtem, <fuies
violenta hahet eandem caufam cum m^tu vtolento:
& tamen ceffante mouente tgere , manet tjuies.
ftem, caufatumfemper dum eft , eft aEht in catt-
fari, ntn tamen caufansfemper caufat,quia poteft
t»rrumpi;erg». Probatioprimiper Atucennam 6.
Met. I . Tum,ijuia ejfe caufatur aSu , incjuantum
tft efte , non intjuantitm incipit : non enim incipit,
mfi cpiod eft prtus non ejfe , fed non caufatur in-
quantitm eft priits rton ejfe : ^uod probatur ex
eodem ca. f. quia accidit agenri non fempcr.
cgiflc : hoc enim non contingit fibi nifiin<juantum
aliquando patienj , velfaUem tmpedtbile. Tum,

qiua vt ibiarpdtitr, iSud ejfe caufatl , aMtfem^

per dependetab alto,aut non ? Si non , eft ex fc

neceffarium , & ita nun^uam incepit.ftjic, & in"

quantitm dependet aSu caufatur , quia tn prim»

inffantipropter bocfolum caMfatitr,quia tunc de-

pendet, non tjuia incipit , vt Probat pracedens ra^

tio. Tum , ejuia auQoritoi eft ihidem,fcUicet quid

caufatum femper eget datorefui eJfe,<fuamdtM eft,

fed non eget datorefui ejfe tfuandiu eft, finen com-

fatur. Stmilitercap. 3. dtft. cumdUiqua exrebm

per ejfentiam fuit caufa effe alteriut , fcmpcr crit

ei caufa , quandiu habct cffc. Hec ergo videtur °^ ^

ejfe titu opinio , tjuod caufa eftentialis non tantitm ^ *^/mtt^

tunc, tfuantlo primo caufat , fedfemper dum cait- tamfari.

fatum manet ,ftfttfsnud in aBu cum caufate , &

forte tjuod caufatum femper dum eft aSu caufa-

tur. Contra Auicennam.-pater eft caufa filtj , dr

iftis generans caufa ignisteniti & perfe , vt vi-

detur : tamen manet effeSm causa deshuSa.

Item,fifenerans nonjtmtd manet atmgenito , vt

ipfe videtur refpondere cap. 1. fedcum aliqu*

alio , quod eft immediate caufatum ah ipfo , & ^

iiud eft cum alio caufato ab ipfo , drjic vftjue ad

effeSum,vtdetttr ejfe procejftu in infinitum in cau-

fis.fed hoc ipfe concedit cap. x . Caufas non cflcn-

riales intfuit, vcl non propinquas, non nego pro-

cederc in infinitum. ' Contra:aut funt fibi imme-

diata indiuerfis nunc,^ tunc duo nunc immedta-

ta:aut tempttt eft medtum inter ipfa , & tunc

caufa non fimul cum caufato : aut nuUum eft me-

Sum , fed quodlihet caufatum fimul cum fua

caufa , O" tunc omnes caufa infimtt erunt fi-

mftlin aiiu , hoc argumentum facit tbi cap. r. &

rel^ondet.vide ihi.

Dc alio mcmbro dicit Philofbphas qu6d can-
fa in potenria,& effcdus in potcnria non funt fi-
mul. Contra:caufa in potcntia,& cfFedus in po-
tentia rcfcruntur fecundo modo rcIarioms,vt ca-
lefadiuum,& calefaifhbile; fcd ibi cftmunu d«-
pcndcnda cflcndalis.rtrgo fimul funt & non flint.

SCHOLIYM I.

Sententia ty£gidi) efeftum immedia-
tum , nempefieri per morum, & eitu caufam , eftie
fimul in aHuifecm deefeSu mediato,tjuaU eftfa-
&um ejfe :o-fic intelligit Philofophi Itteram. Se-
cundata partem probat , ejtua altotfuin omnia.ne-
cejfario euemrent. Refutatier primo tjuia ex httc
ipfttu rattone fetjuttur effeBitm ilbtm inanediatum
necejfario Jieri. Secitndo,tjuia ratio tim non minkt
curru de efteSu fine motujmmo magis,vtdeaQib.
voluntatis, quifine motu Jtunt. Rejoluit ergo Do-
Sor,ejuando dicit Phtlofophm , caufaminailu, &
effeEium tn aSu effe ftmul , ftcm de caufa
& effeBu in potentia,id inteUigendttmeffe de fun-
damentis, non de relationibm , quia ha vtrobtqtn
ftmul fttnt.fed fiindamentum rtlationit eamfa
in potentia priiu exiflit , vt adtficator , quam
fundamentttm relationis efeiim in potentia , tte
quopoftea l. 9.

Ad quxftioncm didtur pro primo mcmbrc^
qu6d caufacffidens pcrmotum , cftcaufa vnios
cffcdus immcdiatc , CdUctt fieri , & fa^ , me-
diatc:tunc vcra cft propofitio dc caufa in adu, &
cfFcdhi iiBmcdiato, fcilicct ipfb^m , quia quan-
do caufa eft in aftu, tunc raouet, &quando mo-
vctjieri cftin nxibiii. Dc cfedu rocdiato , non

opoitcc

6oo

Lib. V. Metaph.

oportct tioc , quia tunc omnia leucnircnt de ne-
cclTirate , fuppofito qu6d omma haberentcau-
fas per (e : quia /i aliquid cucniat tertia die , fic
A, A, fi fiat, fiet A, pcr fc caufa, fcilicct B : fcd B
habec aliam caufam , quia ii B cft in adu, & cau-
(a eius, fcilicct C, & uc redeundo ad aliud,quod
nunc eft fit D, quid eft caufa ipfius C, fcd D fuit
caufainadu , adquam cx hypothefi neccflarii
fequebatur cfFedum efle fimul in aAu C , & fic
cx C, B ; & cx B , A ; prgo oronia neceffario vc-
nirent. Tale argumentum facit Philofophus 6.
A. M«i« huius ,cap. 2. text. comment.7. Vndeiftae duac
propofitiones non funt fimul verac,qu6d cuiufli-
bet ficndi oportet dare per (e caufam , & quod
' '*' * pofita cau(a in adu,necclle fit cfFcdii poni in a£tu
quia ex his feqaitur conclufio impoffibilis modo
prididio : quod omnia necelTario erunt , & non
propter primampropofitionem,quiaetiarnfi ip(a
eflec vcra , adhuc conclufio non (equerctur;crgo
proptcr (ecundam; ergo fecunda eft impodibilis.
De cau(a in pocencia dicitur quod non oportct
efle cum efTcdu^quia eft prior cfFcftu.
^ Sed contra iftos cft argumentum nunc fa-

ftum, ita concludit contra eos de fieri,c^aod po-
nunt efFedhim immediatum , quia illanim dua-
rum propofitionum fuppofita prima,& hac quam
ipfi dant, quod pofita causa in adu neccfldrio fit
efle fieri inadiu Arguitur vt prius , D exiftenre
in adu , necefle eft C fieri , & ex C ,- B : & ex
B , A ficri : ergo omnia futura neceflario fienr:
hoc ita eft inconueniens , ficut quod neceflario
erunt : illud enim non fbium eft inconucniens:
fic quod omnia fimul erunt neceflari6 , vt vadit
prima dedudlio , fed etiam quod fuccefliuc non
poteft vitari quin omnia neceflario criint fiic-
ceffiue faltera, nifi per hoc fblum qubd ponatur
^liquid polle ficri , & tamen non fore proprer
impc limentum. Nec illa euafio valet,fiin prin-
cipio ficri fit aliquid fiendi. Similiter vidctur
quod illud non fit vcrum , fcilicet qubd' caufa
particularis , & efFedtus immediatus funt fimul,
per idemargumcntum, qubd ipfi faciunt : quia
ponamus qubd eflent multae caufae agentes or-
dinata;,non per motum : tiic fi caufa exiftente in
adu , nccellc eft immcdiatum efFeiStum efle in
a6tu ; ergo omnia producibilia a talibus caufis
de nccefntatc euenircnt : hoc autem eft falfum;
itaenim contingenter producitvoluntas aliquid,
pon per motum , ficut ignis per motunr» , immb
contingentius. Probatio confequentias, ficut ipfi
arguunt vndc ratio non valet plus ibi quam hic.
IdeJ* dicendum ad form^m ; qubd ibi eft fallacia
fecundum ejuid , 8c fimpliciter : conccdo <p6d
quando caufat in a£bu, qubd neceflarib fequitur
qubd efFedtus eft in a£tu : crgo neccflarib efl cfFe-
dtus, non fequitur , quia caufa eft in adtu contin-
genter ; vnde confequentia non valet : cfFcdus
tiecellarib , neceflitate confequentia:, cft in a<Shi,
fi caufa fit in adu;ergo cfFcdlus ncceflarib eft:nifi
poncret qubdcaufkcftet ncccllarib ina(ftu;nun-
quam cnim cx ncceffitatc conditionali fcquitur
}lecenitas confequentis, nifi anteccdens fitneccf^
farium : fic-non cft hic.fcd fit caufa in adlu con-
tingcntcr. Scd Philofbphus nonticarguir. Sed
hoc fuppofito,qubd pofito co quod eft caufii ; fe-
quitur neceflarib aliud,ficut patct percxcmpUim
eiusibi.

Contra:adhiic illud quod cft caufa contingen-
tcr cft.vel fuitjvcl cric ; crgo confequens non eft
peccflarium. Refponfio , fi iam aliquid eft , ad

quodneccfTarib C:quimfaliud,illud aliudnccefle
cft fore neceffitatc ineuitabilitatis , fic qubd non
potcft euitari quinerit,fed non cft fimpliciter ne-
ceflariurti ,quia potuit cuitarj , quia iftud quod
nunc eft,potuit non efle nunc. Cofitra illud aliud
de caufa in potcntia & efFedu in potentia , vi-
detur qubd fimul fint,& non fint, quia referiitQr
fecundo modo relatiuorum,quac mutub depedec.
Poteft aliter dici ad quaEftionem,qubd illa dif-
fercntia non cft dc relationc caufae in potentia;&
efFcdus in potentia , quia fic fimul eft caufa in
potentia & cfFedus in potentia, ficut de caufa in
adlu & cfFcdu in adhi , quia vno genere relatio-
nis refcmntur omnia haec , vnde in hoc non eft:
difFercntia,fed in hoc qubd veritas huius didi at-
tendenda eft de fuiidamentis rclationum : quia
relatio caufsc in a6hi, & cfFcdus in aftu non po-
tcft fundari nifi in ente in adtu;& idcb ficut rela-
tiones fimul funt, & non funt, ica & fundamenta
earum,ficutprius exponitur:fed rclationcs caufx^
in potcntia,& cfFedus in potenna,non requirunt
fundamenta in adtu , & ideb non oportet funda-
menta earum fimul elle,licct relationes fimul finc
in z&a.

Si autem efl- caufa in aHu, fimul erit illa rela-
tio, & illa non peteft fundari nifi in ente in aEluy a
trgo ali^uid efi ens in a£iu,in ^uo illud fundatur\ ^^ , '
& tdeo fi caufa efi in aElu, alicfuid, non folum efl cauft in entt
effeSlui in aElu , fed alt^uid exiHit aBu , ejuod sfl »'» ^Hu ,fin»
effeclui in aElu. Sed firelatio caufein potentia 'f"^" «»
fundetur in mente in aEtu ,ficut ifle efi ttdificator, "'
nonoportet relattonemejfeElju in potentia, qtu fi~
mul efi cumrelatione cauft in potentia^fundari in.
alicfuo ente in a£lu,ita quod non oportet fimul ali^
qutd exinere,quodfit <edificator , & altcjuidexi-
flere , tjuodfit adificahile , quia adtficahtle poiefl
exiffere in ente in potentia. Nec inteUigitur dif-
ferentia fundamentorum relationum potentiA in
a£iu , & ejfeclui in aElu , adfundamenta relatio-
num cauft inpotentia, & efieElus in potentia , in-
tjuantum funt fundamenta, quia vtraqua relatio-
nes vtrimcjue fimul funt. Ita ttiam fundamenta
fimul funt ,aUu etiamfunt inquantitmfundameta
hoc efl,aBufuntfuh tUif relationihffi;fed nonJimuL
aEiu exiBunt ,fed caufa & effeBus in a£lu:fivnii
exifiit,& aliud,nofic tn potentia. Nec dico,fivnii
fundamentum exifdt, cauQfciltcet in aEiu , cjuod
fundamentum effeUtu tn afiu exifiit, cjutafunda-
mentum aEiu exiflttfine relattone ; fed fiefifub^
relatione caufa in aElu, &aEiu exifiit , tuncfun-
damentum relationis effeEius in a£iu,a5iu extftit,
vtfit infumma difierentia,non ftc hinc inde inter
relationes , quia vtraque neceffario fimul funt:
nec interfundamenta relationum,inquantiim funt
fundamenta,ejuia & iila vtrimque neceffarixijimut
funt , citmfine ilUific nonftnt relattones : nec de
Ulis qut fiindamenta funt fine fubfiantia infe con-
fideratur, quia fic neutrobtque neceffario fimul
aElu , nec neceffario fimul inpotentia. Sed intelli-
gitur dtfferentia de fundamentis aEtu extflentibtu
jub relattonibtu comparatis ad exiflentiam abfo-
lute,non ad exifientiamfub relationtbus. Hoc fic
exponitur,fi caufa efl in a6iu,tta relatio tfl tn aEiuy
ergo neceffe eflaliquid exiflere tn aEiu, tn quofun^
datur relatio cauft tn aEtu,& effeEius in altu yfed
fi caufa in potentta efl,ficut ttdtficator,non oportet
aliquodens , in aEiu effe,tn quofundetur illa rela-
tio in potentia , fed fuffctt habere altquod funda-
mentum ens in pottntta.

SCHQ

Qusftio II.

6oi

ejftfrimm*-

iewuU M
mSM.iirfcitS
Jimtdfimt,

f
AdSi&o.

SCHOLIVM II.

H A B E T optimMn doEirinam in folutient Mr-
fumentonan. Ai cfusrtum heni explicmt efuomo-
do Deus de notto Jtoteft aluftud producerefine fui
tnutationi : de tfuo vide ipfum i.d. i.q.x.dd
frimum,&ad ^uartum. Id qnod dicitur in addi-
tione , iodifciplinari e(Te quxrere nouum in
Dco , vel rarionem quare nunc agit , & non
antc , hahetur in Thilofoph. 4. Metafh. tex. ^.&
I . Poft. tex. 6. tjuia non omniitm eft hahenda , nec
in^uirenda ratio, nec hic ajfignart poteft, nifiquia
voluit Dem nunc agere, & non ante ; & hniiu vo-
litionii nuBa eftprior ratio. Vtd* DoQorem in ex-
pofittone texxom. ^ .circa tptem meta eft tfta quaftio,
& Anton. Andream hic q.^. tfui elariiunonnihil
hanc quaftionem traBat, nihilfere praterea de fu$
addens.

Ad primam rarionem, qu6d & rclationes funt
fimul in adhi & fimdamencarealirer fimt in i£ka,
fed dum motus efl , non eft caufa agcns fadH in
9£bx , fed in vlrimo inftanri. Accipiendo tamen
fScSbim, tcfpe£ta cuius e(l moucns in adlu , ed
illc cffcdhis in adhi, fcd dum mouet non cft cau-
(a in a^>nifi fieri,fcd in vltimo infbnri eft cau-
fa in adu fa(5ti , & timc fimul funt in p^hi. Ad
aliud de qaarra huius , dico quod mouens cft
fimul natura cum effc^» quia fi fint pcr fe rela-
dua , relariones flmt fimul : camen res fubictSla
piobiUtati cft prior alia re , in qua fimdamr rela-
rio cffcchis : tui)c loquitur dc fundamcnris non
4c relarionibus , quia dicit ibidem qu6d fenfibi-
lia poflimt efle , non ^ftenribus (cnfibus , quia
lenfibilia & fenfusdicuntur relariua tcrrio modo.
Ad terrium argumennim , quod (idtum eft caufa
CcieRtise aliquo modo ; 8f dico qu6d fcitqm in
adu , & fdenria in a^ fimul funt Sc non func ,
^rumdicicqu^d referuntur tcrtiomodo, nego,
ied fcientia in a^, & fcibile non in zSta fcitimi.
Ad aliud de Dco, qu6d Deus fimiper fiait, non ta-
mcn caufa in adu femper, Concra : cunc fuic
caufa in potencia,& cunc mucams, quia fa<^us cft
dc c^ufa in poccpria , caufa in adu. Non valcc,
quia agens voiontarium voluntate anriqua non
routaca, poceft caufarc quando placec fine muca-
fionc fiii : ficuc fi egp vellem mod6, (cdere cras,
poflimi fcderc cras fine mucacione voluntaris
meac. .Contrk : Auerrocs 8. Pbyficorum Com-
roent. 4, 6. & 8. & volens nunc facere tunc , &
non nunc, falccm cxpetilat tempus ,quod non eft
finc mutatione. R.cfpondco ita facjt ipfc mifcr
Auerrocs,quia fiiit in tcmporcDcus in arc^mica-
te ante mundi creacionem nulium cempus exp^-
^uic , quia in inflanri, qax cxpedbacio ztemita-
(is infbns cfL Noli mcnfiirar? Dcum f^tidum
Aucrrocm,

Et tfuod 4 taufa non mmtataprocedat noum
tfteHut prohatur,h. eft nouum ; ergo hahet caufam,
& citm nonfit ire in infinitum , venietur ad cau-
fam nan nouam 4 qua eft immedtote nouum aliquid.
Item,cfuomado poteft caufa non mutatafemper mo-
uere, quodeftfemper alium & alium effcRum h*-
here,& non peteft aliquando moHere,cuptpriits non
mouerit : cum non fit niftnouut ^eSus femper ia
primo memhro,& noumaliijuando in fecundo. Sed
quare nunc mouit, & non tunc ? ttuia voluit:huiut
mn eft quarere caufam , (jui^ hahita causa imme-
Scoti Optr. tom. J V.

diata, & fufticientt, refpe^u tfetiiu, non tft vUrm
tjuarere, tjuia tunc omniMm ejfet demenftratio; erga
indtfciplinati eft quarere quid nouttm in De«
tjuafi relatio rationit non pracederetcreationem,
fed (fuafifeejueretur , ita ejuod caufa inejuantitm
fracedit cauftre , innouatttr in nullo , fed vt agit
quaficaufando aSionem, mMiet vt priits,& natu-
raliter,nec re,nec ratione mtitatur.Alij dkunt «juod
omnit relatio noua eft in iffeElu^etiam tJla tfua cau.-
fa dicicur ad ejftSum. Contra : vhi eft relatio thi
eftfundamentum. Item,in quo eft relatio, iUud re-
fertur iUa relatione. Item, relationes firi inuicem
oppofita erunt in eodem. Aliter dtcitur, tjuod eft
noua denominatio antitjtta relationis. Contra : ea-
dem ratione , pater metti tfuando generauit me,
non hakuit nouam relationem , quiapriits fuit ge-
neratmm , & fic feJum generans haheret nouam
denominatumem.Tenendo ergoprimam illarum via-
rum, eft duhitatto , vtritmfitprim in caufa iUa re-
latto rationii , an in effeBu relatio realis f Dicitur
fecundum , ^uia referrihile reale eft caufa rationit,
non e contra. Exemplum de dextro in animati, &
finiftro incolumna. Contra :priits naturaliter fitit
hoc caufatiuum tjuam illud caufahile, ( efuia enim
hoc cattfatiuum , ideo ilbtd caufahile j ) ergopriia
hoccaufans tjuamillud caufatMm.

Confirmatur : quicquid cft in caufa prxccdit
illud quod eft in efte<au. Kefponfio illorum non
valec , quia femper maior difrercnciareducicur ad
minorcm. Ad ccrrium argumentum, alitcr fecun-
dum aliquos , firibile fccundum fe & elTencialiter
refcrtur ad fcientiam in potcnria ; & fcicnria in
potenria, & fcibile fimul funt &nonfunt ; nec
accidit fcibiii qu6d fciatur inpotentia, acddit ta-
mcn iapidi , ficut accidit loanni quod fit patcr :
non tamcn acdditpacriqu6d fic pater. Vnde ficut
(cicnria in poccnria eflcnrialiter depcndct a fdbi-
li, ica l conucrfij : & ficut fcicnria in adh» depcn-
det a firiro in adu, ica c concra. Vndc quod di-
cunc , qu6d acddit fcibili : quod fciacur, incelli-
gcndum cft dc rc fubie£U fciliccc lapidc , vel li-
gno. Probario di<9i : Scibilc cnim non eft fcibile:
nifi quia eius poceft eflc fcientia, quia fi cflcc fci-
bilc , & eius non dlct fcienria In potencb , effet
fcibile & non fcibile : crgo in rarione (abilis in-
cludicur fincnria in pocentia; ficut fuumpcrfc
corrclariuum.

ANNOT. MAVKITIL

SEquimr quzftio fccunda dc fimultate cau(«
parricularis & cfFc&is calis quoad cflc, & non
eflc,c.c j . in cuius prindpio ibi : Item in motupro-
ie^ni/, &c, vfque illuc de alio mcrabro , noca-
tur Extra , vel additio ; fed litcra notabilis, idc^
ponderentur foluriones ad illa argumcnca : f)ofIct
cciam inchoari illa addirio, ibi : de hoc tfuod
caufafinguUrit in aSn , &c. & durare vfque ibi :
Ad efueftionem dicititr, &c. omnia camcn fblues
^cilicer fi iegcre placcbit ex his quar hic & alibi
habes in ifto.

Ibidem infra : Adejuaftionem dicititr, &c. ^o-
nitur opimo i£gidi) fupct i.PhyficQuarrc hic 8c
ibi alios anriquos ad propofimm , & nuximc in
Theoremaribus huiusnocantcr..

Deinde in fblurionc propria ad qazft. ab illo

loco :fi autem eft caufa in oElu , &c. vfque ibi :

Adprimam rationem , &c. afllgnacur ab aliqui-

bus Extra , vcl additio , fed opcimaeft litera &

E E c fcmentia

Ktn MteuUt
fctbili quod
fdaturmfOr
tentia,ftd
htmt lafidit
mte fatri
qutdjitfa-
ttrjktni /«-
mtultaam.

6oi Lib. V.

jCentsnda pdrtotoin; i4c6 lcgatur, «lcterminatio
Poaoris ibi clara cft , vt patct : & aflcrtiua , &

Poftcafolucndo principalia , ponitur quzdam
additio, vel Extr^ , &incipit fic : Gijiod autem k
foufanon mHtata.Scc. & durat v{quc illuc : <•/</
tertium argumtntum autem , &c. cft tamcn litcra
fmgularis & fubtilis,& probabilis ad partcsjquatc
benedifcutiatur.

Qgod ibi tangit dc rclatione Dci ad acatu-
ram , an fit noua, an ctiam rcalis vel rationis , &
varios modos diccndi , fcilicct in quo cft talis
rdanio formaliter,an in Dco,vcl in crcatura,quaere
in i.d.}o.& j J.& in 40.& 4J.& in i.vbi fupri,&
brcuitcr fi illc rcfpedus fit caufatus ab intello^u,
vel voluntate diuina, oportct qu6d fit xtcma , fi
ver6 a potentia vit.ili crcata , cft cx tempore , &
eft ponenda in Dco forma ; (ccus de rclatione
rcali , & dcnominatione qux 6t a cali : quaere
Thom.Hcnric.Vua.

lUud quod vltimo ibi tangit comparando rc-
lationem rationis in caufa ad realcm in effcdu,
vidctiu: haberc bonam difficultacem in dodbina
huius , quae illarum fit prior : pro vtraque panc
quasre 8.dift.pri.q.4.vcl ^ .principali.Et pollet pro-
babiliter tcneri qn6d illa caufa eft prior,vt Dodtor
videtur tenercjai^iualis faltem:quia ab aetcrno per
opus intellc<5kus diuini,licet illi aeternx fortc cor*
rcfpondct alia rationis aecerna in creatura in cfle
cognito confiderata,non realis a(^uaIis.Scd quod
ibi additur dc prioritatc natura; caufatiui & cau-
fabilis,pondcrari debecj& fortc negari,formalitcr
papicndo illa: dato etiam illo aftiimpto examinc-
tur confequcntia. Confirmatio. fcquens debet
maximcattendi de abfbluto quocunque in caufa-
&c. Et illud quodadditur confcquentcr fcilicet
<qu6d maior diiferentia rcducitur ad minorem,
habet vidcri& cxamin^ri in Quodlib.q.i. ad fin.
Breuitcr fcntentia Dodloris in hoc dubio cft pro-
|>abilis & famofaifcd an de fua intentione, videa-
pir bcoc in locis praeallcgatis. Poflct etiam hic
inuefHgari > an refpedus caufatiuitatis in Dco,
qoam dicir arguctjs prasccdcre natura,&c.fit rcalis
vcl rationis,& plura alia,quae le6lor attendat.

Ea qux confequenccr tangit de relatione fci-
bilis & fcientiae notcntur,& infra c. de Rclatione
jnagis patcbunt, f^d haec fpntcntia optima cft : an
tan^cn illa rclado njucua,quam hic poniCifit rcalis,
vel r4tionis.& cuiufmpdi fit,confidcra.

Horutn quidem vtiquc altcra caufa cft
cfTendineccflaria; horumautcm nul-
la , rcdpropter hxc alia runtcx ncccf-
fitatc. text.com.6.

Q^ViESTIO III.

Vtfum fteefjfaria habent caufam

Atift. hiet.^.ir I Th)ffie.c.\.Amcen.i.i4*t.t.i. D.Thoin.
htcUS. 1.. Ant. Andr. t^iW.f.4.Flan<L«f.f.«.i.Fonf.c.f.
q.x. Mcuiiflc. X. M*t.e.}.q.x, VideScoc iniJifl.i.q.^.
mm.6.

QV6d nofi Auicennae i. Meta.cap.£. a.Quia
omne habens efte per caufam , ciraimicri-
pti caufa non hahct cflc : & tunc non ncccira-

Metaph.

Omnit effi,
3m haitt
caufojn.

Ktc*ff»riHm
tfecliu},/*.
Im Viuttfor-
mtUiter qtu^
damaUa.

rium dc fe ; crgo nullum caufatum de fc necef!^
rium. Item , caufacfficicns eft vndc principium
motus:fcd in immobilibus non cft motus. Oppo-
fitum in 1. huJus,t,c.4.ncccfIariorum, vd fpmpi-
tcmorum funi caufx.

SCHOLIVM I.

S I daturaUquis efeStmneceJfariM, illenecefa~
rio habet caufam ; altftjuin enttrat eiut ejfet caitfa-
ta,& necejptat incaufata : hic tangttur error Phi-
lofophi,quifofmtmHltaalia a D.o necejfaria,cjuia
pofuit Deum caufare necejfunh j ne<jue volutt tfta
necejfaria, & Intelltgentias, c<dos & elementa ca-
rere caufa , vtfitse frobat Doilor \. d.Z. q. j. J.
Contra iftam nu.6.contra Henricum,qHi contendit
^Hodpofuerit PhilofophM ijla necejfaria ,& afe»
mnabvUa caufa.

Dicendum, qu6d fi aliquis potcft ef^e cfTcftus
ncccfrarius , potcft neceffitas cius habcrc caufam
cfHcientem , ficut res ipfa habct caufam ; quia
oportct poneifc vnum a quo eft caufalitas om-
nium:quia fi nccefHtas cfFcdhis non haberct cau-
fam , cum fit m caufato , aliquid cilct in caufato
non caufatum.

Ad Auicennam , qu6d intclligitur dc necefla-
rio pcr fe. Sed aliquid dicitur neceflarium per fc
cfFedtiue, ita qu^d/^rr/f cxcludataliamcaufam
cfficicntcm priorem : & fic fblus Deus cft pcr fe
necelfarium in genere caufae efficicntis. Vcl po-
tcft aliquid eflc neceffaiium formalitcr & per fc,
& rale poteft ab alio elle : quia ficut ipfum neccf^
farium focmaliter in fe cfrediuc eft ab alio , ita
& neceflitas. Tunc ad formam : circumfcripti
caufa , non cfTct neceflarium ex fe , verum eft in
gcncre caufae efficientis : tamen fomlaliter, fi for-
ma eius poffct ftarc dc fe , haberet neccflicacerh
flne cfEcicncc , fed non poceft fineprimo ; vndc
circumfcriptio illius, circumfcribit cciamcaufam
incrinfecam formalem ncceflicatisexconfcqucn-
ti : non enim partcm habet k fe , partem ab effi-
cientc , fed totum , tam naturam quam nccef^
fitatem habet ab cfficiente , quo fublato totum
tollitur. Contra : quod circtunfcripto aliquo
non cft , non cft neccffarium , nifi cx fuppofitio-
ne. Dicendum , quod illud quod eft ncccflariiun,
cx fuppofitionc ncceflaria , cft ncceflarium. Ad
aliud refponfio , quod illa dcfcriptio eft ^ poftc-
riori , & non a noriori : non enim eft fimpliciter
dc rationc efficicnfis quJd fi t principium motus,
quia acciditefficicnti (ecundam quod huiufmodi,
qu6d agat per mctum, quia efficicns potcft agere
flne motu, tarocnin naturalibus communicer eft
vera.

Refponfio ad cjuaftumem : ttdhoc quod effe^ttt -

Jit necejfarius , oportet caufam ejfe necejfartam, & A<Uido!.
in eJfendo,&in caufando,tjuiaaltero tllorum de/lrtt-
Bo,poteJi ejfetitts non eJfe.Jn complexis ejl inuenire
vtrumque : principia enim infefunt necejfaria, &
necejfarih caufant conclufiones.-cjuia ratto necejfario
ca^fantis efi,ciHod defiruilo effeiiu,ipfa defiruatur:
ficefideprinctpiii refpeEiu conclHfionum.i.Phyfic,
8. tcx. c. 89. In incomplexis fine entitate rerumt
nulia efi caufa vtrocjue imodo necejfaria : nuB^
enim pofiprimamejfet, nifi prima ejfet:quia nuUa
alia,nificaMfata:&finonefi necejfarto caufata^non
nfcejfario efi:&ita non necejfario caufat.Sedprima
non efi necejfaria in caHfando.quia cx ratione caufa

pecejfane

Ueeeffitriuu
txfupftSti^
ne necefikri»,
eft verin*.»
cejftrium.

Quseftio III.

605

mecefarU iff* dtflnttretttr deflruBo efeSiu : &
ita eitu entitM mn ejfet ommno ahfolut* & inde*
fendens. jirgueretur hie :tju$a libere caufat : noH
valet :njtm&produ£iioSffiritM SanRi eft libera»
fue libere, & tanunnecejfaria.

Tamen aliqui funt cffedus ncccflarij (ccim-
^ura ^Kt^.due fub condirione, 6nlicet fi caula cf^,
pro co quod caufa proxima ex nacurali colligin-
ria cum cffedhi neceflario , dum eft , cauiat ip-
fum. Sed nec /ic eft neceffitas in ptima caufa:
quia tunc eflct neccffitas (implicitcr, cim illa
condirio fit fimpliciter nccedaria. Quodenim
necdlarium eft ex fuppofitionc fimpliciter nccef-
(aria , eft fimpiicitcr neccflarium : illud fuppofi-
tum in aliis caufis naturalibus non cft fimplici-
tcr neccUkrium. Ad argumcntum in oppofi-
tum -, non omnc fcmpitemum eft neccflarium :
lcd hic in litcta , & 8. Pl^fic. loquitur dccom-
pkxis.

SCHOLIVM 11.

A D D y c I T argumenta fuadentia in caufatu
ediijua dari fimpliciter necejfaria , vt voluerunt
Philofoffhi , tjui Deum naturaliter agere ajferue-
runt,& foluit cUre^e quo agit fufim i A.%.ej.^.^.
Contra iftam conduf & di.2..q.i..%. Oftcnu) efte
xle proprictaribus. & d. 1$. \. Tcrria pofirio;
^uibmlocis oftenditDeumomniacontingenter age-
re, & nihil neceffario.

Contra ifta, neceffitas fimpliciter cft con-
^rio poffibils in creaturis : quia non indudit
contradidHonem, Quod probatur fic : modus
producendi non variat naturam produdti : G.
Dcus producecct tes ex neccffitatc , aliquid cau-
iatum eilet neceflariura : ergo licct nune alircr
prodticantur , neccffitas cis jion repugnabit.
Jtcm , fi Dcus producerct cx neceffitatc naturx,
caulatum cftct neceflariurH fimplidtcr ; ergo
cum modus quo nunc produdt , fit zquc nobi-
lis, vcl nobilior iljo , fimplidtcr neceflarium po-
tcft fic produccrc. Itcm, in omni cwidirionc cn-
tis, fimplicitcr nobilius cft ens neceflarium non
ncceflario : crgo & in caufando: ergo nobiliffima
caufa ncceflari6 caufat. Item, ex plcnitudine
perfc^onis in caula confequitur cuc^s ; fi
ergo in aliquo cffcdu poteft eflc tanta perfe-
€do , quod ipfii pofita n^ceflari6 ponatur aliud,
mult6 magis in prima caulg. Quod cx hoc
coniirmatuf ; quia fi primum non cft neccfla-
rium , nec aliquid- poftcrius in eflcntialiter or-
dinaris : crgo fi connciio cffc^s cum pritna
Caufa, quz eft eflentialiter prima connexio , non
eft neccflaria , ncc aliqua alia eft. Rario adduAa
de Dco , iipprobatur, & primi : quia non opor-
tet illud acdpcre ex x. Phyficorum vbi loquitur
dc prindpio , & conclufionc : quia alitcr vidctur
eflc conclufio in prindpio, qiiam cffcdus in cau-
fa , quia conclufio cft quadam pars intcllc<^
prindpij adhi comenta in illo , licct non diftin-
dc,ficut fingularc in vniuerfali , non fic cffedkus
in caufa. Harc rado concedctur , quod rario cau-
fse ncceflario non inde accipitur. Item , in
^aufaris , quod aliquid ncccflario caufetur non
attribuitur corum impcrfcdiQni , nec dcpen-
dcnrix cx effwflu , fed plenitudini pcrfcdionis ;
ergo ncc fimilitcr hic ; vndc aliquo deftnKSo,
aliud dcftmi fcquitur , vcl quafi a priori , vct ^
poftcriori. Primo modo concludit impcrfe^o-
Scoti Oper. tom, IT.

nem : lecundo ittddo abimdantem perfedio-
nem , ficut de fubie£ko & propria paffionc , qux
non in fc ctmfifHc , fed in aUud nuitjprzdpui
fi illud aiiud dcftxui cft poffibilc. Item, fecun-
<16m hoc pofTct I>cus produccrc plure diffe-
Tcnrias enrium quam nunc : auia ncccflariuni
& , poffibflc. Contra refponfioncm ad argu-
mcntum primo Cxli & mundi, tcx. c. i j8. quo-
modo nihil ex fc poffibilc , poteft efle ncccfla-
rium per aliud , addita hlchac ratione :nccefla-
riimi & poffibilc diuidunt totum ens ; ergo om-
ncm difrerenriam cnris : diuifiones cm'm entis
inquantum cns , communiter non funt fubordi-
natz. Contri : voluntas qux eft prim6 finis non
eftncccflaridalicuius non neccflari6 ordinati ad
fincm.

Ad argumcnta fliperius cwitra Auiccnnam.
Ad primum , qu6d modus produccndi non va-
riat conditioncm propriarnprodudo , fcd aliqua
produ^o condudit ncccfmatcm produdi : &
^uiacaufatum , concluditur non ncceffitas , idco
contradi6Ho : caufatimn iDco ncccffitate naturr.
Per hoc ad argimientum fecundum. Ad terriimi,
qii6d in omni caufalitate , abfoluta ncccffitas cft
pcrfcdionis , & in rcfpe£hi ad prius a quo ali-
quid dcpcndet , fi cflct neceffitas , non ponerct
imperfeiaioncm in abfoluta; illc tamcnrcfpc-
Chw cflct pcrfciStio , fi non cflet contradidio in
termino : ad extrcmura cnimcui repugnct neccf-
fitas , non potcft eflc refpe^s necefHiriiTS. Ad
quartum, plcnitudopcrfeiSkionis limitatz non eft
firoplidter plcnitudo. Ad confirmationcm, quod
iicct aliqua connexio fitfecundum ejuidnecdXz-
ria , nulla umcn firaplicitcr cft nccefraria , quia
quslibct dcpendct a priraa caufa,quz conrin-
genter caufat : qua prius naturaliter noncaufante
nihil aliud caufat : finutiter conunumter fccundx
caufic fimt irapcdibilcs , & caufa impcdibilis,
quantumctmquc non impcdiatur non cft necefla-
ria. Pro prima rarione tafta , quac cft Auiccnnar.
Didtur qu6d neceffarium ex fc debct intrinfcce
habere neccffiutera : & ita quacunquc hypothcfi
fiue poffibili , fiuc impofnbili , pofita , drca
cxtrinfccum non erit non ncceflariiim. Ad aliud
hic fijpra refpondeo : quac dicunt perfcdionem
fimplidtcr , & ha:c non detcrtninatc : fcd in fimi-
mo diuidunt ens. Contra : oppofita conuet-
tuntur cum aliis fimilibus diuidentibus ens.
Exemplura finitum infinitum ; poffibile nC"
ccflariuqj ; impcrfcdhim pcrfe^him flmplid-
tcr, $cc.

K^NNOT, MAFRirir.

SEquitur quzftio tertia de caufalitate paffiua
necefIariorum,t.c.6. inquaaliqui totam illara
litera ab illo loco; Refhonfio ad^uaftionem,vC<^\it
ad fincm , volunt cflc addirioncm fcu Extra ;
aliqui partcm eius , fed hoc non eft ncccflarium
poncre, nam litera oprima efl, & cun£b rc<ac di-
<^:duos enim modos dicenditangitinq. quo-
rum primus eft,vt ipfe difputat-.8.di.pri.q.fmali in
opcre Angclico , vcl prindpali , in Rcportaris»
& in Quodlibeto q. 7. qu6d ben^ poteft aliquid
cfle fbrmaUter neceflarium , & tamcn ab alio
caufatnm, & videtur intcntio AriftotcUs , &
Commcntatoris vt ibidera patet, & qualitcr Hcn,
& alij-antiqui drca hoc varie fcntiant , videa-
tut ibi. Alius modas diccndi cft diftinguendo de
£ £ c t nctcfla-

Mtdmpn-
ductndiM»
mutMtfndif

NuUsttiw
xio tfeSui
»d eaMf*m,
ntetffitri»
fimflitker.

6o4

Lib. V.

Metaph.

fieceflario complcx© , & incomplexo & hoc , vel
{ecundujtn qiiid , vcl fimplicitcr , vt patet in litc-
ra ; & (ecundum pcimum modum dicendi , re-
ipondct ad argumenta antc oppofitum', & fc-
cundum fccundum ad argumentum in oppofi-
!Cum. Addncit confeqncntcr plures inftantias
contrafecundum modum diccndi, qui conformis
eft Auicenns & fbluit, qnac omniavidebis in pri-
mo, & QuodlibetOjferc vbi fuprJi,& 35>.eiufdcm,

Infraibi : Contra, volmt/u, ejun efi primo finif,
Scc. illa inftantia facilicer foluitur , concedendo
qu6d voluntas non fit necelTario alterius a fine,
nec etiam finis ipfius, loquendo de creatuta. Vcl
fi volueris concedere aliqua necc(Tari6 ordinari
adfinem vltimum, intelligc dc necellitate confe-
quentia:, vel in efleobicdiuo confiderata,& non
realis cxiftentiar : quia fic omnia contingentia &
contingenter ordinata.

Alia fcplica in fine , ibi : Contra ofpofita , 6cc
quam non foluit, foluitur in principio, vbi fuprk
potaui. Quafre hic Alber. & alios opinantcs , &
procefium Auerrois & Auicenna: de produdioi^
rerum.

Amplius aucem alia fecundum nume-
rum funt vnum , alia fecundum fpc-
ciem, alia fecundum genus , alia fc-
cundum analogiam. t.com. i x.

Q^V iE S T I O IV.

Vtrum dmifio Vnius in vnumgefierfy

Jpecie , numero , &froportione

fit cpnueniensf

Ati{t.hic cap.g.Alex,ibid. D. Thom.Jf^ g.A\}ien.tr*£l.i.
t»f. 7. c^. 8. Aiiton. Andr. q. 6. Flani q.j.».\. FopC
t.glA^cMnSc.lib.x.tAet.t.i.ti.x. Vidc Scoui» Ctmm*nt.
M^ e»p.g.hMim.

QV6d non : aut eft eadem cum prima quam
ponit^ autalia : nt>n eadem , quia tunc in-
fuffaciens : quia prinu h^bct quinquc membra,
hzc tancum quatuor , non eft alia , quia duo
membra iftius diuifionis ,-conueniunt cum duo-
bus alterius {cilicet dc gencre & dc (pecie. Itcm,
•ut eft diuifiq vniuoci in vniuocata , quod. non :
quia tunc mHltum non diceretur oppofiris modis
iftis, quod cft conica Philofophum inlitera, Irra-
ponale cnim & rationatc non diuiduntur in
zqualia.Nec diuifio srquiuoci : quia cunc vbicun-
que ponitur vnum , vel multum in propofitione,
pftet propofitio diftinguenda , quod non cft vc-
f um. Item, tunc ad vnum membrum non poffet
lc<iui aliad , conira Philofophum in litera : quia
vnum mcmbrum diuifionis conucnit omnibus
mcmbris , quia vni efle , eft principium numeri
jcfle , cap. ifto i t.c.ii.ccgo omne vnum eft prin-
dpium numcri ; ergo vnum numero , quod eft
vnum membrum, eftcommuncomnibusmcm-
|>ris. Item, dc rarionc mcmbrorum , quod dicit
ynum numero , cuius materia vna numcro :
func nuUum immatcriale cfTct vnumnumero:
fonfequcns cft falfum , quia ficqt femper vni-
fas prior infert vnitatcm pofteriorcm , ita cx
pppofito in mulricudinc : fcd in immatcriali-
pus eft mulritodo fpccie ; ergo vnum numero.

Icea, cimc concraria vnum numerb ; qula eorum
maccria eft vna numero. Oppofitum dicic Philo»-
fophufi.c.c.iz.

SCHOLIVM I.

Textv 'S.&feqci.pofuit *Philofophui diui-
Jionem vnius , accepti realiter in (^uinque fpecies,
continnatutne ^fuhieiio , genere ,fpecie & indiuifi~
bilitate ; hic autemponit diuifionem eiufdem vnius
accepti Logice, in ejuatuor memhra,cuiM fufiicten-
tiam optime declarat DoElor, & folufindoprimum
argumentum expUcat quomodo vna diuifio dtfiert
abaltera.

Dicimr qu^d diuifio eft conucnicns , quia illa «
cft fecundiim inrentionesLogicas, &prima diui-
fio cft fecundijm fundamenta realia , ifta fccun-
dum jntentiones fundatas in rebus ; vtrum au-
tem vnum, quod diuidimr in vna diuifione, & in
aiia fit reale , vel quod in vna fic rcale , & quod
in alia incentionalc , tancetur in prima folutione Sufficiefnia
primi -argumenti. Sed lernpcr iftud eft verum *««W diHi-
qu6d hic dicitur : & tnnc aflignatur fufficientia, fi""*»decla~
quia intcUedus inielligens aJiquid fub rarionc '^*'*''
vnius, aut intelligit fub rarione incommimicabi-
lis , & h£c cft vnitas numccalis ; auc fub ratione
pridicabilis dc pluribus , tunc didtur, aut difFe-
rentibus numero : tunc vnitas fpccici : aut difFe-
rcntibus fpecie : tunc vnitas generis. Vltra hanc
vnitatem non cft inuenire vnum conceptum
przdicabilan , tamen vnum conceptum acci-
piendo communiflimum comparando alteri com-
munifIimo,inueniturvnitas proportionis in fimi-
litcr (e habendo ad alia fcilicet fiia inferiora in
praedicando in ^w^decis , fic diuifioeft fuffi-
cichs. Contrk : Juo membra non funt accepta fc-
cundum fundamenta inrcntionalia. Primum non: „ .
quia cimc dicitur vnum numero cuius materia p»rtionitmt»
vna, fed marcria non eft a tonfideratione inrelle- eftakinttllt-
<Skus. QuaTtum non, qnia aliqna proportio eflec **•
nullo cxiftcnte intcllcdu : nam fimilitec tunc
fe habcrent 8.ad 4.& <3.ad j. ergo vnitas propor-
ponis non caufatur ab intellc(^u. Exponitur
primum vno modo fic ; dicimr vnum numcro,
quod nor^ przdicatur de pluribus : & hzc eft
vnitas fingularis : & ita fiindamcntum vnius eft
fingulare. Quodprobatur, quia vniuerfalc & fin-
gulare rcfcruntur ad inuiccm : vniucrfale inten-
cionale ; crgo fingulare inCentionalc , quia funt
fimul : natura & rcs intentionis prima:, & fccunr
dae non func fimul. Hoc connrmatur pcr illud
ccnij huius,c.c.i4.q.?. vnumnnmero diccre,auc
fingularc, nihil difFerc. Ad aliud de proportiorie.
Pico quod proportio potcft eflc fecnndijm fun-
damenta rcalia , ficut in numeris , vel intenriona-
lia, ficut in pradicari 6c fuhiici : prima. poteft
cfle fine intelledu , fecunda non : & hacc eft illa
dequa loquitur, quiaprajdicatahabcnthancpro-,
ponioncm in praedicando in tjuid de contcntis
lub ipfis.

Ad primum principalc argumentum dicitur, ,
qu6d nec ifta diuifio, nec prima diuidat vnum fe-
cundum rationem vnius fciliccc fecundum rario-
ncm indiuifionis , fcd fccundum flindamenca,
fupcr quac poceft vnicas fimdaci : mnc harc diui-
fio diffcrc ^ pritna fecundum fiindamenta diuer-
fa : quia prima funt fundamcnta realia , haccin-
tenrionaiia. Contra , rcs intcncionis primae :
ficuc ynicas , quz eft de genere quanritatis , non

fimdatur

Qu^ftio IV.

6oj

ftindarar in re Cecxmix intentionis : quia omne

fiindanim in alio , habct minorcm enriratem

quam fundamcntum , & rcs prima intcnrionis

babct maiorcm cnritatcm quam res fccvmdx in-

tcnrionis. Conceditur &. rcfpondcrur alitcr, quia

vnitas diuifa prirao cft realis , hic autcm cft vni-

tas rarionis , & fundamcnta ctiam : tunc dico

qu6d mcmbra duo (dlicct gcncrc & (pedc hic &

ibi, non conueniunt. Ad hoc nota ; quod omnis

, vnitas caulata ab intcUediu habet vnitatem in re

^^'^tlin^»- ^ qua o"gin*tur : ficut tangitur in i. huius q. i.

tnrdivnk»- & manifcftius in fcptimo, ficut ignis gcnerat

ui»re, igncm : quia idcm fpecic cinullo cxiftcntc intel-

\c6bi : & cx illa vnitatc in re mouctur intelle-

£his, ad inuenicndum vnitatem intenrionalem,

t^ux in illa vnitate rcali fiindatut: & hzc ^'nitas

rcalis cft in primis mcmbris , & vnitas rarionis,

quac fiindanir in tali vnitatc , cft in (ecunda diui-

licnc. Ad aliud pollct hic dici , quod vnum hic

diuifum xquiuocc dicitur ab vna prius diuifb :

tamen iftud vnum in fe, & illud in(e, ambo

quoad (uos modos non fuiit zquiuocc dicla , (ed

vniras hic in (ius modis,& ibiinfds, diftie-

rant fecUBdiam magis & minus. Et cum di-

dtur , <imc multttm non didtur fic , im6 quan-

Hit dtujfi» Jq vmim oppofitum didtur fcamdum magis

^p»Mt*Md & minus dc aliquibus , tunc oppofitura tot

frimSdim- modis { non camcn opottct oppofitum diui-

ftMivnimti H in tot infcriora ; ficui aliud. Inquogcncrc

eft iibid vnum intenrionalc, cijm aliud fit reale ?

Et cgo quzro in quo genere funt illz inten-

tioncs, gentu Scfptcies / fi fint in nuilo gencrc :

tunc non cft quaa^endum dc vno in quo gencrc

fit : fi fint in aliquo, ibi poncturv/rwwfccundo

diuifura.

Ad tertium dicendum,qu6d vmtm hic diuifiim

* eft vnum rarionis , & non vnum prindpium nu-

meri, (cd vnum prindpium numeri commune cft

omni reali, vnde vnura numero & vnum prind-

pinm numeri di&rant. Primum eft diuidens in

lecunda diuifione : fecundum diuifiim in prima.

Ad aliud didt Commetatpr,qu6d difTercntia eft,

fluia vnnm numcro cft in materia : vnum prind-

— j- --.„-. pJum numcrorum non elt m matena.bic ad argu-

frmdfiMm mcntum. Lontra hoc quod dicit quod vnum

nnmtridiffe^ quod cft prindpfum numcrorum , non eft in

"""• materia , aut propofirio eft vniuerfalis ncgarina,

aut pairicularis negariua : fi priroo modo (alfum

eft, quia aliquod vnum vnitate , qvuc prindpium

cft numeri, eft in materia , ficut de panibus diui-

fis continui , quia quodlibet diuimm cft vnura

numcro : & fi nullum vnum prindpium numcri

cfiet in matcria ; crgo nullus numerus ellct in

inateria , fi parriculariter intelligit : quirc ponit

vnum conuertibilc aim ente, aliud ab vno quod

eft prindpium numeri : quia in omnibus imma-

rialibiis eft vnum prindpiura numeri fecundum

cimi,& immateriaUbus,vt immediate ante often-

fum eft ; ergo in omnibus poteft eflc vnum prin-

dpium numeroram ; ergo aliud fuperflmun.

Item, dc alio mcmbro, aut non cft difFcrenria,

Im irnmMtt- aut oponct inteUigerc, quod omne vnum nume-

riMlihtt tjl ro eft in materia , fed hoc cft falfum , quia in im-

vniTiM mattr materialibus cft aliqua vnitas maior vniute fpe-

fftcffi{0. ciei,nulla maior quam vnitas numero : prout hic

loquitur ; ergo illa eft in materialibus. Probatio

prims illaram,quiaaliquis Angcluseftita vnum,

quod non przdicatur de pluribus ; crgo tnagis

vnum quam fpede.

Scoti Oper.ttm.IV.

SCHOLIVM IL

R E F V T A T optimi D.Totm. ajferentem vni-
t/uem numeralem fnmi k m/tteria fignata dtmen^
fiombm ; ({itia immateriale efi vnttm , de tftufitsi
agit iji.j.tj.fj& 6.vhi late oftendtt materum non
efie Jfrificipittm indiuuLitattonis, & tj. 7. vbi prohat
pojfe ejfe plitres Angelos folo numero dtfferen-
tes : vide ipfum in expofitione textttt ii. A/c,
&-j.tntiitt<f. x^.vide etutm Anton. Andr.hic
<}. f . fed latijfime ty€nton. Tromhetam ej. $ . Ar-
gumentapro D.TtMmafenttntiafoluit DoBord.q.
6.&-J.

Igirar omiftb Aucrroe didt Tho.ad rarionem, y

quod vnitas numeraUs caufatur cx materia vna,
fecundtun quod fubfbt dimenfionibus termina-
ris. Et fecundum hoc ad aliud quod cohtraria
non habcnt matcriam vnam taicm fimul, Con-
tra : in immaterialibus cft vnum, & tamen non eft
ibi talis nuteria. Contra fccundum : fi fimultas
requirirar, nmc fimnltas tcmporis ; & ranc abfb-
luta a tempore non pollimt habere illam vniu-
tcm, & talia funt Mathemarica- Et tamcn Philo- Uateria um
fbphus3.t.ci8.huius,didtqu6din Mathcmarids efiprindfii
fiint mult* nimiero eiufdcm fpcdd. Didrarali- i»dniidma-
ter quod propofirio Philofophi adignarar dc '**^-^'
quoliiset in fc, non de duobus comparatis ad in- " '
inuicem. Contra : fi hatc fit pet fc ratio vnitatis
numcralis in aliquo eodcm, vbiamque inuenirar
rario , & cfFetShis ; crgo fi in duobus compararis
inuem'etur ratio, inuenierar illa vnitas. Didtur
crgo ad propofiram , qu6d vnitas numctalis non
diffinirar pcr hoc qu6d dicit Ariftoteles , cuiitt
materta vna numero ; probarar quoraodocun-
que : quia ens fecundz intenrionis non diflinitur
per ens p rimac intcntionis, neque cft drcumlocu-
rio pcr conucrribilia. Sed excroplum eft in mani-
fcftis. Vcrbi graria : Ens fecundum acddcns
aggrcgat duo , homo didt cns per fe , nec
oponct numerarc oncmia entia. Vnde roanife- pjutm mmm-
ftior cft nobis vnitas inmatcrialibus, quam in r«,aam ma-
immaterialibus : non tamcn exdudit quin fit in ""* y^*»
immaterialibus. Alitcr, qu6d Cngulare firaplici- '*?•"*«»■•
ter fubftantiale habct rationcm raatcrialem , &
fubflanrialitas apptopriarar fimplidter flngulari :
vndc glolla propofirionem : vnttm nttmero efi
cttittt materia efi vna nttmrro , id cft , cuius fub-
flantialitas cft fingularis fimplidter : & rancnihil
cft ad materiam realem. Contra difta in (blurio-
nc principali. Si vnitas diiHnguinit hic in fimda-
mcnta intcnrionalia : tunc non eflent plurcs vni-
tates quam fimdamenta , ncc c conuerlb ; hoc cft
falfum. Plura fimt fimdamcnta quam illa qua-
tuor, fcilicet Genus , DifFcrentia, Proprium , &
Acddcns. Contra vnum di^m ad priroum
arguracnrara , qu6d fimdaraenram illius vniutis
fit intcnrionale , ptobo qu6d nihil fit : Illud
quod eft minus cnte intenrionali eft onmino
non cns : fed pafEo fimdau in ente rarionis eft
rainus ens $ ergo nihii eft : fic illa vnius nihil
eflet. Ad primum , dicendum , quod illa diuifio
datur (ecundiun quod vnitas intenrionalis fiinda-
rar in quocunque confidcrato , vt qmd , & non
fu(it przdicabilia in (jutd , nifi quaraor vt fuprsk
cnumeranrar : quia alix quiditates cnumeratz in
(fuale ptzdicantur ; Aliter fic,qu6ddiuifioeft
(ecundura quod eftcuiufcunqueintclle«5tiinfcs
non prout compararar ad alia , & hoc fecundijua
E E c ) diuerfo^

Jn P*hM r»~

tU»u,fimt
grgdm.

:'v^i

606 Lib. V.

diu«r(bs gradus vnitatis; & pei' hoc excluditur
vnitas dimnitionis & differentis ; per priraum
exduditur proprium & accidens quac in le con/i-
deraca funt vnuai fpecie. Ad aliud , quod ficut
gradus fA in rebus realibus, /ic in rebus rationis}
vnde illa res rationis qus fubiicitur alteri rei ra-
rionis eft inagis res aliquo modo , tamen ex hoc
ponfequitur'qu6d aliud fit nihil.

t^NNOT, MAVRITIL

SEquitur quxflio quarta de diuifione fecunda,
fcu Logica vniHS t.c. i i.in qua fentcntia DoA.
eft fatis clara ^ detemiinata, nec occurrunt cor-
reAiones , nec opin. praetcr eas qux tanguntur in
litera : all^gat enim Thomam,& habetur fuper /.
huius in expofition<^ huius textus fuper quo fun-
4atur haec quaeftio.

Pro »mpliori c^en declaratione eorum quac
jangitDo^r hjc : vide eum in z. d. j. par.i. per
^otum de princ. indiuiduationis , & fimiliter in
quasftionibus 1-ogicalibus, & maxime fuper Por-
phyrio pro d^claratione LogicaHum quae hic tan-
guntur, & in Pracdicamentis, pro illo quod tan-
git de generaliflimo intenfionum.

Et infra in hoc li. & 7. huius. Aduerte eriam
^d quatuor refponfiones quarti principalis , &
tnaxin^e ad quarcam qua: fubtihs , & Metaphy/i-
ca proprie efl atque Logica ad propofitum » &
qualiter notanter inuehitur contra Auerroem &
|iic & vbique.

Circa fblutiones vltimas obie(^onum ad finem
quaeflionis nota fignanter de gradibus in inten-
tionibus , & difficultaribus circa hoc pluribus,&
quahter omnia vniuerfalia reducuntur ad duo
prima, vt 25. diflind. prima Reporfaiionum
lubec , & copiose notaui fuper quxfl. Porphyr,
quaere.

Secundum fe ver6 dicunturefle,quz^
cunque figniHcant figuras prxdicatio-
nis. Quoties enim dicitur , toties-eiTc
iignificat. tex.com. 1 4.

Q^V ^ S T I O V,

Vtrum ensfecundum fe dtmdAtur in
decem Genera ?

^nd.htc esf.^.Et in AntepnJic.c.^. D. Tho. hic lelt.j.^
deverit/ue ij i.(».i /Mex.y.^.Met.text.n.Soncia.ihid.
5.1 j.Anton.Andt.^.7 laucll. in ?rulic»m. traS.^.f.i.
c.i.Ian(lim.«dW ^. I i.Temi. i.Ph^fictf ^.Occam qnod-
liby^.q.ii. Ioan.Maioi.i8 Prtdicuf.io. Vide Scoc. ibid.
ff^-6'ii.

QVod non : ex parte diuifl i fi ens fecundum
fc : cum fic non eget altero, i.Pofter.tx.9.
terrio modo per fe , fedacddens eget alio ; ergo
non ,e(i ens fecundum fe. Dicitucquod ens non
diuiditur htc, ficut acdpitur ibi fdlicet pro ente
iblitario , (dlicet pro prima fubflanria , fcd acci-
pitur hic pro quolibet quod non aggregat in fe
diuerfas naturas. Contra 7. huius,tex.c.ii jion efl
idem quiditas albi cum albo , nec mufici cura
fnufico, propter duplcx fignificare ; ergo acdden-
tia qu9ciinque fignificflnt aggregatum. Item, ad

Metaph.

prindpale ex parte diuidenriumj.Topic.Cap.i^*
Quod per fuperabundanriam dicitur, vni fbli
conuenitrgeneraliflimum cfl tale ; ergo,&c.Qu6d
/int tantum duo , cns diuiditur in ens per fc , &
nonperfc. SimiUtcr diuiditur in ens in alio , &
non in alio , in cns dependens , & non depen-
dens ; crgo ficut vnum membrum cfl gcneraliflt-
mura , ita & reliquum. Dicitur hlc qu6d confe-
quenria non valet ; quia vnum merabrum eft
vniuocum, aUud acquiuocum : squiuocum poteft
plufa continere fub fe quim vniuocum; ide6,6cc.
Contra i . Topic. cap. 1 1. quot modis dicitur
vnura oppofitorura, tot & rcliquura ; crgo fi di-
uifio fit per oppofita , fi vnum membrum eft
commune ad nouera & reliquum. Sirailiterfi
vnura membrura diuifiqnis fit aequiuocum ad ge-
nera nouem,ergo nullum acccidenriura plus con-
uenit cura alio, quam cum fiibftantia : hoc eft in-
conueniens, cum alia dependcant k fubftantia, 8c
fubftantia non dependet. Similiter diuifio non
eflct verior quJira hic : cns aliud Quando , aliud
non Quando. Item,ad principale de Quantitare,
quod fint duo genera ; in omni vno genere eft
vnum primum , u» quantitate funt duo , vnitas &
pun(^m. Dicitur quod non funt duo prima fim-
pliciter , fed vnum& pun<Shis reducuntur ad vni-
tarem 5. huius, t.c. 1 z. inde,i. de An.t.c.68.t.c.4i,
de Vno , onmino indiuifibile non habens pofi-
tionem eft vnitas : habens ver6 pofitionera cft
pundus,& i.Pofter. quod punftus eft vnitas ha-
bens pofitionem. Contra:ficut principiura ad
principiura, fic principiatum ad ptincipiatum ; fi
ergo pundus habens pofirionem , reducitur ad
vnura : lunc quantitas continua ad difcretara : &
tunc non flmt fpecies vnius generis : quia genus
zque prim6 dicitur de fuis fpcciebus. Item, hzc
eft faUa : pun6his eft vnitas habens pofirionem,
nec oportec allegare Philofbphum , qui loquicur
(ecundum pofitionem Platonis, ponentis quanri-
tates efle fubflanrias reru,non fccundum propriai
quoniam PhilofbphuS dicit i.Pofteriorum ; Pun-
Qms eft fubftantia habens pofitionein : hoc autem
eft fyfiim fecundum eius incenrionem , quod
pundus fit fubfkntia ; ergo aliter loquitur.Item,
omne genus diuiditur prim6 per duas differen-!>
tias tantura in duas fpecies primas : quantitas in
Prsdicamcntis habec duas diuifiones , quarum
peutta concinctu^ flib alia , fed vtraque prima,
Cuius probacio eft , quia fub concinua non
concinccur habcre pofirioncm. Nec difcrcca ,
quia vcraque cara quancicas concinua , quam
difcreca poceft efle fine poficione ; ergo eft duo
genera.

De Qualicace habec quacuor fpecies primas,
Dc Rclacione quod func duo : Qmne relatiuum
rcfertur ad correlatiuum, quod eft fimul cum.eo ;
ergo generalifnmum ad aliquod sque primum
eo ; ergo duo priraa. De A£Honc & Paflione ;
fuDt ef&ntialiter rclationes ; ergo non diftin^
genera. Probatio : ornne illud eft eflenrialiter
relario , quo aliquid formaliter refertur , fcd
a6Ho & pafllo funt huiufinodi ; ergo, &c. Pro-
batio:caIefacicns rcfcrmr ad calefa^um,fed cale-
facicns inquantum calcfadcns formalitcr a(5Ko-
ne eft calefadens , & calefadlum tale pcr paflio-!
nem. De Vbi & Qgando ; Vbi eft efle in loco, &
Quando eft efle in rempore ; efle in aliquo loco,
non eft altcrius generis quam illnd in quo eft:ficut
nec eflc in fanitate eft afterius generis qukm fani-
tas:quia H fictonc dSent iS.genera gencralifnma

in acci

Qu^ftio I.

607

m acddentibas ; ergp eflc in Vbi, & in tcmpore,
eft eiufciem gencris cura loco & tenipore. Item,
Pofitio cft ordo partium in !oco,de quiditare po-
fitionis non eft pars : quia pars eft in gcnere Rc-
ladonis,nec cft ellc in loco : quia tunc Pofitio cC-
fex Vbijergo eft cflcntialitcr ordo : & ordo eft rc-
latiojcrgo pofitio cft relatio cflcntialiler. Dc Ha-
bitu , iiabitus eft^habinido mcdia inter rcm Iiabi-
tam &habentcm,fcd iioc eft relatio. Item,liabi-
tus eft medium intcr iiat>entcm & rem iiabitam,
iicut fadtio , mcdium inter facientem , & rem fa-
&3m i (cd fa^o facit duo gencralidima pcr hoc
quod cft ab hoc & in hocjcrgo & ifta. Oppofi-
tuan dicit Philofophus in l-^racdicamentis, (cilicct
fingulum incompUxorMm,aut/igmficat,8cc. Nota,
eft hic oppofitum : quia hic omittit duo j Sc didt
Comraentator quod proptcr brcuitatem, (cd quae
prolixitas ftuftct dixifle duo vcrba , & iuec ne-
ccfiaria ?
EXTR A. Duhium eji de ifiit PrtAicamentis ,eiuomodo
quodlibet genui eft infe vnum , cum in multis non
videMur ejfe renlitdu vna Aii<]UA in ommbm fpe-
ciebm fubfl-tutti*. in Angelo^ coTfore,vt <]uMita-
tii in (fuatuor fpeciebm, &c. Altud dubium tjmtre
tion efi duplex Quando,ybi, Sitm,Habitus aftiuu
yciiicet & pajftuum ? Vbi etiam funt afpeElus po-
tentiarum animatinclinationei etiam violent* datd
mobilibus a meuentibus } fpecies genita fenfibUes,
vel inteBigthUes ? vbi efi motus vbi principia fuh-
fiantia , cum ifuodltbet ifiorum fit aUquod ens fe-
cunditm fe,(futa hahens vmtm quid } ymtre etiam
eoHcreta non funt genera ftcut ohihaQa ?

SCHOLIVM VNICVM.

R.ESOIVITV*. tpufliolne^.fe^Ji hu.^&
otrgumtnta hic adduHa^ibi foluttntur a num.it.

CLViESTIO VI.

Vtrum Prdtdicamenta diJHngUAnturrediter ?

D-Thom.ti iftta.U3.f.AleaC.hietex.i^ CaprioLi.Wi/f.
t.q.x. D\ii2Dd.iM.difi.io.4] t. loaa. dcGia.}. Phyf.
f . 5. PauL Venet. t. 3 1 . Met. Soadiu 5. Met. qtufi. 1 j •
Hcrucus qmdUh.i.q.9. Fcrrar. 3. flrff. q. 5. FonC s.
Mtt.tTq.yfta.y%QU.difi.i9 Mst.fe&.i..»m.iiya£s^
l'f'd'^H*-&diff. 17%'

QVod non : Quanritascftcfrcnrialiter diuifi-
bilis in eaquac infunf.&c.tale cft fubftantia
corporea , fiuc cflcnria addita. Probario : Subie-
€tam fccundura quod fubiedum naturalitcr eft

f»rius acddentc;crgo fubftanria corporea natura-
icer cft prior quantiutc , cum fit fubiedum cius:
^d talis fubflanria non poteit redpcre quanrita-
tem,nifi in panibus eius : quia dc rarione quanri-
tatis, eft habcre partcm extra partem, & indiuifi-
bile non poteft rccipere diuifibile ; crgo de rario-
ne fufccptiui inquantum huiufmodi , cft iial>cre
partes eiufdcm rarionis.

Dc Qualitatc : qualitas didturvno modo dif-
fcrcntia fubftanriae : diiFerenria non difFcrt eflen-
rialiter a fubftantia;ergo,&c. Itcm, qualitas quar-
XX fpcdci non difFcn cflentialitcr ^ quanritatc;
crgo non difhnguitur. Probario : Si figura di-
ftingucrctur eflcntialitcr a corpore , cum vtrura-
que fit abfblutum ; ergo Deus poflct facerc cor-
pus finc figura^ ita non terminatum. Item,tunc
poflctquanritasintclligifine figuratione, qua cft

terminus , quod eft contraPKilofophom j. Phyf!
tcx.com.40. non potcft iQtcIIigi corpus, nifi tcr-
minatum fuperfide, cde Infinito ibi : Rattonain'
liter,6cc. prima rarionc. Similitcr 3. huius,t.c.i7.
16. q. argum.t. fine his fdlicet fuperficie & linea,
impofllbile cft eile corpus : quia his diffinitur &
non econuerfb.

De Rclarionc : adoenit fine rcali mtitarione ;
ergo non eft rcs vcra difjinda:anrccedcns proba-
tur pcr Arift.5. Phyfic. t. cio. Sed hoc non valet:
quia ibi fimilitcr negar motum effc in Subflan-
tia , & in Ad aliquid : manifcfhim cft qu6d hoc
non eft , nifi de motu diftindo contra rouurio-
nem , quia in fubfbntia cft mutado » vt in tec-
mino.

Dicirar tamcn ad illam rarionem , qu6d illad
cui aduenit non rauutur in fe , fcd in liabitudine
ad aliud,id eft,in aliter fe habendoad aliud. Con-
tra : omnisfbrroanaturaliter prius incft fubie<fto
fiio, qukn fubiednro fit talcfectindum illam fbr-
mam;ergo rclario prius naturalitcr incft fubici^
in fe^qulun fubicdhim fc habeat fecundiimiilam
in habitudine ad aliud ; ergo in ilio priori aUter
leiul>ebit in fe;& fic mutario in fe.

De Adlione & Paflione , quod non diffenmt,
quoniam funt motus , & vnus motus , & hoc ef^
fcnrialitcnproljatio j. Phyf^textxom.io. probat
Ariftotelcs quod ad Adioncm , vt ad Pamoncm
non cft motus,quia nullius motus,eft motus^drio
eft moras ; ergo. Si intelligatur minor gaiitiuc,
fic non valcbit argumcntum ; crgo oponet acd-
pcre pro minore,quod a<fHo eft moras nominati-
uc. Probatio quod argumcnram non conclude-
retfi minoraccipcrctur gcniriue : quianon fcqui-
tur, nuilius fubflantiae eft moras : all>edo efl: fub-
ftantiz geniriue ; ergo albedinis non eft moras;
cumergonon valethic,necalibi. Didturquod
funt vnius mora s, vt fubiedL E t rcfpondetxu^ ad
argumenram quod non eft i toto in quanriute,
tanquam a fuperiori ad inferius , fed a maiori,vi-
dclicet fi moras non eft motus:rauIt6 forrius nec
iSdo, nec paffio;quia motus magis terminatur ad
moram, quam ad paflioncm, veTa(^ionem , quia
moras qui eft eorum fubic<5hun , cft magis dctcr-
minaras & abfblutus,quara qux in eo funt:ranc a
maiori proceditdi<luraPhiIofbphi. Contra:fi no
funt eflenriaiiter moras funt aliquid aliud eflen-
tialiter,fed niiiil vi<ictur efle in a£Hone , nifi mo-
tus cum refpe<3xi ab agcnte, ncc in paffionc , nifi
motus cumrcfpe^ in pafIb;crgofuntefIcntiali-
ter refpe<iiis,ex quo nonfunt moraspcr te. Item,
nec relpondctur ad arguracntura : qusro de qua
determinarionc inteUigitur ; fi perfo^onis, cum
ad fubflantiam non pofllt eflc moras;ergo ncc ad
acddcns poteft cflc moras:fi dcterminatione pcr-
niancntiz : tunc niiiil ad propofiram,qiua raotus
cft fuccefliuus fecundum cflentiam , & non adio,
quia poteft efle in inftanti,& nullus motuspotcil
cfle in inflanri.

De Vbi & Quando. Quando non diffcn eflcn-
fenrialiter i tempore:quia omnc quod cflcntiaii-
ter eft fucccfliuura & conrinuura , eft terapiis,vcl
motus,fed Quando cft huiufraodi;ergo, &c. Pro-
bario minoris, omnis mcnfurajpfopria fuc^efliui,
eft fiiccefIiua:Quando cft mcnfura propria fiiccef^
fiui,inquantijm taIe;ergo,&c. Protjarioafliimpti:-
quando venit ? hcri : quando venict ? cras. Au-
^r 6. Prindpioram vult quod per fc <iiffercn-
ua: Quando , funt pr«fens , prattcritum & l^ra-
nim. Loqultur ibi de pr«fenri diuifibili,patet ex
EEe 4 difi

tMprinf.i,.
^ditimu.

Qpinio quod
nutut e/i prt,
Jictment»m,

§Uiid fus

Ptffictenter
diuiditur in
lO.GetHrtt.

608 Lib. V.

diffinitionc fua ibi , cuius pars praeteriit , parscfi:
futurajergo, &c.

Dc Vbi , denominatiuum non fignificat aliud
qukm abftradum in Praedicamentis,album figni-
ncat folamqualitatcm , &c, lunc nec Quando a
tempore,necVbi a loco,diftinguuntur. De omni-
bus in communi fic : Pracdicamenta fecundum
quod Praedicamenta,non fantres;ergo nec diftin-
guuntur rcaliter. Probatio antecedentis,funt vni-
uerfalia,& vniuerfalia non fic funt , fed fic dicun-
ruccquia omfiis res eft fingularis. Oppofitum Phi-
Jo(bphus,huius j.c. de Ente,t.c.i4. diuidit ens ft-
cundum fe,in dcccm Gcnera;ergo decem Genera
funt dccem diucrfa entiaiecundum (e : fcd fi tan-
tum differrcnt {ecundum modum pracdicandi,cf-
fcnt folum dccem diucrfa rationc. Item Boct. in
Prsdicamentis de dccem vocibus decem rerura
Genera fignificantibus,

SCHOLIVM L

O p I N I o Auicennt^non ejfe necejfarium tene-
nerefamofHm illum numerum decem generum en-
tiSi& ^uodpojfet dicimotumeffevnum genus. Po-
ttit tamen DoSlor modum fuflinendi communem
fententiam 10. tantum ejfe genera , c^uia omnia di-
reiie,vel indireEle in hu inclu4untur,quam etiam
joahet ^.d-io.cf.\.num.iX,& d.ii.q.i.num.9.& 1.
di.%,cj.^.num.\%.etft nan firmiter ajferat,fed quaft
conditionate d.efu.i.num.^.d (incjuit)r.cmztar illa
famofa diuifio entis in dccem gcncra , &c, Sed
remfuse, & fulniliter traU:at eju. 11. de Prddtca-
mentis. Hunc numerum Archytoi Tarentinusin^
fignis Pythagoricus ■primus tnueniffe fertur , ejuem
.Ariftoteles,& alij fecutifHnt,fed factle ejfetplura,
vel pauciora fuftinere-ynon eft tamen quod dtfceda^
tur a communi numero.fine necejfitate,

Poflet dici quod nonoportet ponere 10. ficut
dicit Auic.3 . Phyiic.}.& i.cap. Nos non cogimur
ohferuare illam diuiftonem famofam , ejua dtcitur
tjiuod decemfunt Qenera:ejttorum vniHfcuiufque eft
certijfima generalitas •' & quia nihil eft extra ipfa:
quia aliquid inuenitur,ejUodfuh nullogenere poteft
collocari,ficut motus": ejuiafi comparatio motus ad
fuhidlum fit pndicamentum fciltcet ejfe motus in
fuhieB^o^putagfnus pajftonis, Tnulto fartius & mo-
fuserit Prndicamentum : velfi noa ponainus com-
parationem ejualitatis ad fuhieEium prtdicamen-
tHm,& non qualitatem. P^elft tu velis ponercqua-
litatem g^nus ,hahes ponere motumgenus. Etftvl-
tra, ponas comparationem qualitatis ad fuhietium;
frgo &fic de aliis accidentthus:& ita augehuntur
Prddicamentamultaaugmentatione. Hsc Auic.j.
Mctaph.cap.}. Et cft contra cos qui ponunt mo-
tum pcr comparationem ad paticntem , praedica-
mentum. Ad omnia in contrarium , fbluitur fa-
cilitcr , qui^ Philofophus non facit Praedicamen-
fa , Ced loquitur ibi fecundum famofum modum
joquendi. Similiter nec in 5. diuidit cns in tot
Praedicamenta,fcd in tot rcs. Tamen Boetius di-
f it fuper Praedicamenta, quod non potcft eflc vn-
dccimum Pr^dicamcntum quod de aliis dcccm
dici poteft. Similitcr Boctius fupcr Praedicamen-
ta in Commento dicit , quod illp libcr Praedica-
mentorum cft funpliciter Ariftotclis.

Alitcr dicitur,qu6d diuifio cft fufficiens : non
quod diuifio tantuni fiat in iUa gcnera : & in ill^
quae dircdc funt in gencrc , fed fccundiuTi quod
conucniunt aliis, quae indirc6kc funt in gcncre:fi-

Metaph.

uin primM

Frincifiutif
eiufdtm rtt-
cum

cut aliqni ponunt proprictates fubftantiates f«-
ducibiles ad idem gcnus , & non {blum principia
pcr fe fubftantiae.

Contra:qu6d ncgcnt diuifionem,Boctius fiiper
Praedicamenta , prima omnium diuifio eft in fub'-
flantiam & accidcns , haec prima ; ergo immcdia-
riflima ; fed qui ponunt mediam non fuftincnt di-
uifioncm Boctij,ergo non eft prima. Item,corura
qtiae funt , quasdam fimt in fubiedto , & quacdam
non. Auicen.i. Mctaph.c.i. dicit,qu6d diuifio fic
fufficicns.ficut album & non album : ficut contri'^
didoria funt album & non album circa ligrium,
pofito quod lignum fit. Sed quicquid eft ens , & i- /•
non eft in fubicao.cft fubftantia, vel principium ^^^'r^'^'
eiusper fe, & ftihil cft in alio , quodiion fit acci- ftanti»m ^
dens. Dicitur qu6d.idcm argumcnrum potcftfie- tueidensi
ri de prineipiis , quia principia non funt fubftan-
tia,ncc accidf ns , fed reducuntur ad fubftantiam,
Similitcr fecundurn argumejitum non concludit:
quia tunc alterum efle, non in fubiefto, & effe in
fubiedo, dicitur diredc de materia, vel de forma,
quod ncgas. Tunc dicitur qu6d diuifio illa eft
fufficiens entis,in fubftantiam & accidcns , prout
ens dicitur de enre complcto , vel ex partc diui-
dentium , quod diuiditur in omnia reducibilia ad
genus, Qu6d nou fimiUter concludant ratioijcs
de principiis,& proprietatibus,fic patet:quia prin- ,)J^]^'
cipmm eft prius naturaliter principiato:fed prin.t principitttf.
cipium fubftantiae non poteft effe non fiibftanti.ni
ergo illud principium non poteft efle alterius ge-
peris. Sed proprietas fubftantiaz quaecunque eft

f)ofterior fubftanria , &cxtra concepram & intcl.-
eflum illfus;ergo non fimpliciter concludunt ra-
tiones deprincipiis&proprietatibusiftfs. Simi-
liter ad aliud : Omnc quod eft,aut eft cns in alio:
^ut non in alio, aut eft ens in fe , aut principium
entis in fe:fic non de proprietate. Item,qu6d non
fit eiufdem generis,quia in Prjedicamentis efle \n
flibiefto. Dico quodcum firin alio, non eft in co
ficut pars in toto, & impoflibilc eft eff e finc eo,in
quo cft ': fed fecundum quod efle in alio, eft pro-
pria ratio accidentis conuenibilis cum co , Cia
competit direde proprietati. Item, illa proprietas
hon eft in eodcmgenere, nifiperimmediationem
ad illud cuius cft ; fed propter hoc non debet po-
ni eiufdem gcncris : quia paffio immediate ineft
fubiecSto : & tamen eft in gcnere accidentis , quia
aliqua demonfttatio eft potiflima , vel nulla de-
monftratio cffet ; quia demonftratio omnis tenec
in virtute alicuius primi,prima &potifIimaidem;
crgo principia fua erunt immediatiflima ; ergo
paffio conclufa immediate ineft fubiedo; vcl da
opppfitum,& maior vcl minor propofirio non eft
immcdiatiffima. Itcm,quaero qualiter pradicatur
de fubicAo ?-vcl pcr accidens : & tunc magis eft
in gcnerc accidcntis,quam paffio , quia p>-ifno pcr
fc prsdicatur. Si per fe primo modo:tunc eft de
cfTentia rei , quod eft contradidio. Si fecundo
modo,tunc fiibiedhim cadit in diffinitioncm prjc-
dicati,ficutadditum , fcd omnc talc vere eft acci-
dens. Item,diuifio fubftantiae, non vt pra:dicatuiJ
defpcciebus folum,fed vtdcomnibus,videturefCs
ha:c in x.dc Anima,tex.com.i.&7. huius,tcxt,
com.7.qu6d fuhftantia,auteftforhM,
aut eft materia , aut compofi-
tnm ; ergo , &c.
):(

SCHO

Qu^ftio VI.

609

SCHOLIVM II.

Sentbntia ponens non difiingtn Prgdicd-
vunt» ejfentidliterjfedfer diiurfoi prddicsndi mo-
doSjUte imjmgndtitr (fnoad fecmdMn fMrtetHy qus
tnmen videtw ejfe Philofophi , nempe mtmerum
Pr€dicMnemorum fumi ex modis pritdictuidi ,fed
obfcure procedit DoStor. Vide eum hic exponentem
tex. 13.^ Alenfem in eundem tex.

Ad fccundam quxftioncm refpondetur , qa6d
Pratdicamenra non diftinguuntur clTcntialitcr,
fed pcnes diuerfbs modos prxdicandi : quod non
dIcntialicer,probatur. Dc Quantitatc : Continui-
ws fubftantix cft vnitas iubftaiitic : fi tunc illa v-
nitas diftinguatur a fubftantia , cunc fubftantia eft
vnum peraliud a fc,quod cft contra Philofoph.^.
huius, tcx.com . j . & inde,& Commcnt. Dc Rela-
rione : fi cflet diftinda a fundamcnto : tunc nulla
forma abfbUita eflct principium knmediatum ali-
cuius adlionis : quia omnis talis forma habct rcf-
pc(fhim fupcraddimm,/! fJt principium agendijcr-
go rcfpedus eft formalc cius , inquantum clicit
opcrationem. Secundumdeclaramr j.huius^tcx.
com. 14. Glwties dicitur ens , toties eJfefigniJicMt:
pim ergo genus Pncdicamcntum figtuJScer alia,
Cmilitcr & cfle.

Contra hoc iecundum:primi modi pracdican-
di non fimtnifi duo fimpHciterin «]uid,Sc in <jU4i-
le. Item,non funt nifi quatuor przdicafa^ncc ni-
fi ^. vniuerfalia ; crgo pcnes modum prsdicandi
non pofliint PratdiQunenta diftingui fi fint 10.
Item , fi cfic quod fignificat praedicationem ali-
cuius dc aliquo fignificat torics qoot funt eflcn-
rialiter prscdicata , tunc in omni propofirionc eft
nugario,quiacompofitio fetcnct apartc pticdica-
ri:& itaidem bis. Itcm, ejft fignificat compofirio-
ncm quandam quam finc extremis , &c. il\a com-
pofitio caufatur ab intelledu ; ergo cfie fignificat
aliquid fccundx intcntionis , (ed talc non diuer-
fificatur propter diftindHoncm rerum primac in-
tenrionis, nec cconrra. Probario aflumpri , quia
genus fccundum eandem rarioncm dicitur de
Subftanria & Quanritate & Qualitate» &c. Simi-
literanima fccimdum fc,non varianir propter in-
tcrtrionem generis,vcl fpedei,quae fibi attribuitiur
abintelledu. Item, fi fic, tunc haec propofitio,
Homo */?«»j«M/Jignificaret dc fc quod homo cft
animal primo modo : & tunc cflet nugario Jiomo
per fe cft animaltquia illudquod exprimit pcr fe,
illud exprimitcompofirio fccundum te.

Concedo ha:c argumcnta , quod effe quod eft
nota corapofitionis , non diuerfificatur ficut rcs;
tunc fcqm'rar quod effe non poteft prxdicari fc-
cimdura adiaccns diccndo,homo cft. Dicendura,
qu6d effie cft arquiuocum ad rcm primac intcn-
rionis:tunc poteft pncdicari dicendo : homo efi.id
eft , horao cft cxiflens , ejfe autcm vt viuens non
pra?dicatur.

Adliteram Philofophi dicendura , qu6d illud
ejfcnon eft<:flc,quod cft compofirio,fed ejfe detio-
minariue di£him ab ente , & illud efe fignificat
idem vnicuiquecatcgoriac entiuin:flcuc w/,<juod
diuiditurin illatficut vox m fignificariones. Qua-
do arguitur contra cos de intcnriont vniua-fali-
taris,dicunt quod non quilibec modus pracdican^
di intcntionalis difKnguit Pracdicamcnta , fcd illi
modi pracdicandi ,quifuntmodi ipfarum rcruni
prxdidbrum:quia alium modiHn pracdicandi ha-

bet Qualitas, & alium Quafiritas. Contr^, alios

tnodus pracdicandi, cft abikadi , & concreti , fe-

cundum illum modum fectmdum te. Probatio,

illi modi primi exclufi , fcilicet modi intcnriona-

lcs pracdicandi,non caufant falfitatem in propofi-

rione : fcd ifti modi abfhadti , & concrcri fadunt

falfiratem in propofirione , vt album cft albcdo;

ergo in omni gencre erunt duo gcncra genera-

liflima. Itera, ille diuerfus raodus prsdi^andi in

diucrfis gencraliflimis , cft in ipfis pcr compara-

tionem ad fubftanriara : quia comparando ea ad

proprias fpccies,eft prjcdicario in <]uid. lUa crgo

qua: diucrfimodc pracdicantur de prima fubftan-

ria,eruntPracdicamenta,&taIia funt acddentia in

concreto:& fic ^uMe erit pracdicamentum, & non

qualitas. Contri Auic.5.Phyfic.c.i.vbi habet pro

inconuenienti , qu6d cflc motus in fubie<2o , fit

pracdicamcntum & non mQtus;cuius probatio cft,

quia fic habet aliquid rarionem generis , inquan-

tum pracdicatur in ijuid;ctgo quod vcrius pra:di-

canir in f»M^,eft vcriusgenus,calia funtabftraifla.

Itera,fi dipcrfi modi pracdicandidiftingucrcnt gc-

ncra , aut hoc fufficlt , aut cura hcx: requiritur di-

uerfitas corura quac pracdicantur : & fi fecundum

detur,primumnon cft primum naniraliter diftin-

gues:quia ipfum quod przdicatur eft prius quam

modus prsdicandi ; crgo aliquid diftinguit prius

quknmodiprzdicandi. Si non , mnc Prxdica^ Anneimiim

mcnta non funt diuerfa enria fecundum fc. Simi- ?*« ynum

liicr fcQuitur quod illa nceatiua non crit prima P*^**>*'^

* ^ n j- L 1- titmnerautt

m qua negatur vnura Prxdicamennira ab aiio, ^^ ^^* n^
quod eft contra PhiIof.i.Pofterx.i. figMrnrum au- ffi,n* ?
tem yicjx. (X)m.} I. Probatio,quia veritas ncgatiuc
eft ex diucrfitatc cxtrcmorura : ficut vcritas affir-
mariuc cx idcnritatc , vt homo efi homo ; vbi crgo
maior diuerfitas, vcrior negatio ; fed illa verior,
qua diftinguimr re , quam in modo przdicandi
a>lura : hacc talis homo non efinfinus ; etgo imme-
diatior quam i(hi,Suhfiantia non efi ^antit/u,

Nota,qu6d vix funt variz diuifiux, oftcndcn- S
tcs fiifficienriam Pracdicamentorura , quac viden-
tur duplidter peccarc. Prim6,quia oftcndunt op-
piofimra propofiti , fcilicct qu6d diuifio entis in
haec dece non fit prinu. Si enim prius fiat in cns
per fe, & in non per fc , & vltra vnum Tnembrum
fubdiuidatur, vcl ambo, aut quarlibet diuifio cric
cantum nominis xquiuod in aequinocXa , quod
non eft probare dinidere in duo , fed in dccem
fub duobus nominibus ficut fub 10. quia nomina
funt ad placimra , aut alicuius illorura decem eft
conccptus communior & immediariot enri , &
ita ens non immediate diuiditur in decera.Exem-
plum patet, ponendo quod per diuifionc: multas
fubordinatas in gencrc Subflanri*, tahdcm deue-
nitur ad dcccm fpedes fpecialiffimas : iftr noa
pnm6 diuiderent fubftantiam. Sccundo-quiji onv-
nes iilx vix diuifiux , non probant. Oportcrct
enim probare qu6d diuifum fic diuiditur,& prx-
cisc , uc & hoc ad propofitura fdlicet qu6ddiui-
dcntia conftiraant generaliffima. Ide6 tenendo
diuifionemefte fufncientem,cffetdicendum.qu6d
ipfa fcilicetditiifio enrisin dccem geriera,cfi pil-
ma,nccaKa bimcmbris, vcl trimcmtris prior efk
ea ; nec ptobari poteft , quia ncc qu6d diuidenria
fub diuilb contineantur , djm fir imraediauQ ihii
nec qu6d fint diuerfa, quia funt prim6 diuerfa,&
negatiua. Patet ncgando vnum ab alio ; nec quod
fbla finc fub diuifb , quia oranis iramcdiariodiui^
denrium,probamr per contradi^onem, cuius efl
prim6 non habere medium,qux via hic non

valet.

Omnis dioi-
fiohabetiic-
ri pcr duo,
9xf«tutmr.

fHferioru
tmm*di»ti
4* inferleri
«ftimmtdia-

-.«^

19

6io Lib. V,

.valet,ex quo primo eft in decem. Contr^ : omnis
<iiaino habec fieri per duo , quia per oppofita :
VQum vai eftoppofitum. Itcm, ens (ic (liuidi,non
eft primum principium ; crgo ptobari poteft. Ad
{)rimum,verum eft de diuinone infra genus : vbi
eti»m funt opponta& diuiHone fubiei^ in acci-
dentia : licetnon Cix. incra eenus diuiH, eft tamen
intra genus. Aliterin diuiuonefpecierum in indi-
uidua fal^nn eft iilud , hoc ainmiiatur cali dioi'
/iom'jeft ergo vcrum in diuiHone formali:iioc cft,
vbi differencix diuidentes foimaliter , detemi-
junt ipfiim diuifum , cxtra eius intelledhim exi-
ftences. Ad &cundum, Hcut propofitio enuncians
immediatum fuperius dc inferiori,eft immediata:
fic econtra diflundliua, tamen qu6d Ibia fint , iioc
Cic oftendimr:quia non %lia,remouendo qiuecun-
qucdata :oftend^ndo quod contineantur fub aii-
quo iiiorum decem. Sed noh probamr ex lioc
quod nulla alia,fed cft faliacia Confequentis.

SCHOLIVM IIL

SvsTiNET dimjionem entit in decem Gene-
ra-ejfefM^cientem'y&probatJigilLuimilU decem
interfi realiter difiingui , exaHiffimat adducit ad
kocfropofitum rationes ifed i.d.i. ^«. j . adfecwt'
dwnfroblematicKU ejfevidetur , an Pradicamenta
difiinguantur realiteryVel folum formaliter : &
quodtantifmform^liter , tenere videtur injral. 8.
^iuft:i.num,6.

Concedo ergo diuifionem fufficicntem,& qu^d
jdifUnguunrar rcaliter. Et poteft probari in ftje-
ciaii de Quanritate. Prim6qu6d quanricas ^ful>-
ftantia corporea diftingiiitur : accidens cft quod
^dcft veiabeft,fecundum Porphyrium, fed quan-
{itas aduenit 8c recedit fltbflantis,rubflanui cor-
porci non mutata ; crgo, &c. Probatio minorisj
manente eidem fubfiiantii, poteft quancic^ rare-
£eri,& condenfari. Dicendmn:qu6dficuc quanri-
zas mucanir,ica fiibfbnria:quia ficuc aduenic quar
ticas quancicaci : ic» fubfl9nriafiibftanri<e,&tanta
mutatio eft tunc in fiibfl&ntia , quanta in quanti-
«acc. Jccm, aliccr dicicur qu6d rarefaftio & con-
denfacio non func mocus in quancicacc,fed in qua-
licace. fcem, foia quancicas eft diuifibiiis in parces
piufdem rarionis,ficucpacct /. huius,text.com.i8.
^ I. Phyfjc.tcx.comm. 15. contra MeiifrHm,4icit
Philoflquod finitas,& infinitas accidunt fubftan-
pat : per fe autem conucniunt quantitati ; ergo
quanricas non cft idem eilencialiccr cum fubftan-
ria. Ec confirmacur 3. Phyfic ccx.comm.jj. didt
P.iuiof! concra cos qui pofiicrunc infinicum efle
fiibflanciam : & camcn qu6d fic diuifibile ; Dicic
quod fi eft diuifibiiccunc eft magnicudo,vei mul-
ricudo in panes ciufHcm rarionis;ergo, &c. Icem,
a fubfUncia habcrcc propriam exccnfioncm pcr
eflenciam,tunc cxcenfio caloris,rion dificrrcc k ca-
lore, fcd fimui eft ignis pars & caloris ; ergo dux
fxcenfioncs fimul,concra Philofbphum. Dicicur
forcc qu6d exccnfio caloris non eft eadcm aim
calore:ucuc extcnfio ignis,cum igne:qnia calor in
igncnon habet extcnuonem (brmalitcr , fcd cx-
tenditur per accidens ad extenfionem fiibflantiae,
Item j. Phyf!/text.com,9.& inde,motus pcrfc eft
ad quanritatem , tcrminut jpcr fe motus eft vn^
Oatura abfbluta, & non fiibftanria corporca , quia
ad fubfbnriam non eft motus,eodem j.cext. coro.
10. ergo,&c.

pe Qualit4te etiam planum eft quod eft alia i

» f\

Metaph.

fubftant!a,quia fufcipit magis &mini^S, Ik habet
contrarium,& ad ipfam cft motus:qux omnia re-
pugnant fubflanria:. De Relarionc, qubd fit aliud
a rundamcnto : quia fiipec idem ^damcntum
numcro fundanmr diucrfae relarioncs oppofitacj
crgo neutra cft idcm cflenriaiiter terrio. Affum-
pram patct per albcdincm,quaj eft fioiiiis albo,&
diflimilis nigro. Itcm,aliqua relatio in omnibus
creararis cft , quae immediatc fundatur in eftenria
ipfius creaturz, cx hoc ipfb qubd crcarara eft:fed
naturaprius producirar cfle creararac , quam ali-
quod accidcns eius:& tuncomniacflcnrialitcr &
rormaiitcr ad aliquid dicunrar contra Philof! 4»
huius,text.commcn.i6.& 17. & fi hoc concedas:
cunconmiaapparenria vcra:quiacx hoc qubd po-
nunturomniaapparcntia vcrq , conciudit PhiioH
hoc inconueniens , canquam confcquens ad illud
qijbd omnia eflenrialicer eflenc ad aliquid. Si er-
go cu concedis confequcns efle veram , habcs
conccdere ancccedens cflcvenun : quia confe-
quenscft impofIibiiius,quam anceccdens, quia ex
anceccdence deducic eos Phdofbph. ad maius im-
pofEbilc.

De A(5tione & Painonc , quoidifFcnjnc k Rc-
lacioncpacec, impoflibilc eft rclacioncm cfle fun-
damenram relarionis,fed rciariones aiiquz fecun-
di modi, fundanrar fupera^onem & paf&onem;
crgo , &c. Maior patct,quia relario refenur non
pcr accidens, fcd per fe. Minor ctiam patet, quia
relatio calefacicntis ad calefadum,fundatur fupec
agerc & pati, j.huius,text.com.io. Item,dc Vbi,
ad illud cft pcr fc motus , fed non ad celarionem,
ncc ad iocum:crgo Vbi non cft reiario, ncc locus.
Primum patccpcc Philof y. Phyfic. cexccomm.9,
Qubd ncc ad loaim, probacio, quiafi motus lo-
caiis eflet ad iocum per fe,timc ad eundem termi-
num numero eflenc mulcae mucarioncs numcro,
quia ad -eundem loqam numero , poccft aliquis
mouere fe duobus mocibus numero : quia locus
femper idem manec , lic^c idcm moucacur ad ip-
fiim fcmel, & iccrum ; fcd hoc eft impoflibiie, vc
probabirar inftii. Iccm, ranc via & ccrminus non
func in eodcm, quia iocus non eft in mobili, mo-
tus aucem eft inmobili.

Dc Quando qubd difTcrt i relarionc & cem-
porcquia ccmpus cft mcnfura , §luando eft,quod;
derelinqUitur cx compararionemenfurac ad mcn-
furacum;ergo tjuando cft pofterius ; relacio edam
non eft cfFe£lus ccmporis;crgo aiiud k (juando tC-
fentialiter. Itcm,qubd a£tio & pafHo non funtrc-
lationc5:quia fi fic:& ranccum quicquid includi-
cur in ratione generis , includacur in rarione fpe-
ciei, fequerecuc qubd omncs fpecics adiom's , in-
cluderenc relacionem,quod falfiim eft, quia adio
manens inagence non includic relationem ad ali-
quam pafIioncm,quia nuliam caufat , quia cfl vl-
timus finis potenriae 5;. huius, tex.comm,i6.quod
zOdo manens in agcntceft vere a^CK Probatur,
quiaadiuum huiuTmddi a^onis cft vcr^ a&iuu.
probatur, quia eft vcre in zQoa fecundum fbrmam
clicitam illius a&ionis. Quod Vbi difFcn ^ re-
larionc & ioco,quiaad locum non eft^otus pcc
fe,ad Vbi eft motus per fe;qm'a omnis motus cft a
contrario in contrarium > vci in medium j. Phy-
fic.tcx.commcn.9.& inde. Scd omnium contta-
riorum idem cft fufcepriuum,j.huius,tf xjion ha-
bente Com. & medij cnm cxtremis 4. huius, c^.
cex. c.iyi^locus autem aquo,8c in auem, non ha-
t>enc idem fufcep^tiuum ; ergo non funt contraria;
crgo non eft mocus ab ilio ad illii. £t hoc confir-

roatur

XI

Qusftio VI.

6ii

tt

Witur piima probario : qufa 'fi mobilc poftqoam
■acquirit primo terminura A,poflit itcrura moucri
ad cundcm tcrminura A , oponet ipfum prim6
rcccdcrc ab A,cx quo fuit in ipforficut probarum
cft raod6;crgo A neccffarib dcfinit cflc : vcl acd-
dcns migrabit de fubicdo in fubic^m ; crgo fi
itcriim mouetur ad cundcm tcrminum numcro,
A Hdcm niuncro multories gcncrabitur , & cor-
rumpctur contraPhiloC^. Phyfic.textxom.j6.&
indc,quia habec hoc pro inconuenicntL

Dc Pofirionc qu6d diftinguitiir a Rrlarione , fi
pofirio eflct ordo parrium in loco , illudeflct po-
fitum,cuius cft ille ordo : fcd ordo cft panium &
non torius ; ergo pancj dlcnt pofitac ; crgo panes
hominis /cderent & non homo. Probario aflum-
pri,illud cft ordinatum ordine cuius eft ord^ ; fcd
ordo cft parrinm. Qu^ non fit f^i probario,
cx quo nomo cft fubftantia quadam , eft prtor
omni acddente fuo ; ergo poflct homo intelligi
pcrfedus quantus, & qualis : & non intelligi fuD
virtutc dcrcUdaa loco ; &poflet habcre ordinem
parrium pcninentem ad genusaftud ergo Fii non
cft de eflcnria fua. De Habitu,qu6d non fit Rela-
tio : quia iliud cft fpccies habitus,quo fbrmalitcr
aliquid didtur habituatura. Sed in illo fundatur
reipe€tus ad illud quod habetur ; forma crgo de
gcncre Habirus eft fundamentum relarionis.
Quod ipfa habirudo media non fit genus illud:
quia tunc habitus eflet duo gcneralifliraa , ficut
#<Sbo ec paflio.

5CHOLIVM IV.

S © L V I T 0rgumentn q.^. fuftinendo famofam
i&dm diuifionem Entis in lo. Gener* ejfe fitfficien-
tem, ^ fi»guU ah omnibut aliis difiingiti , de <ju*
0ptime traBat q, f r. de PredicMmentis. Hahetfe-
leBam doHrinam ad inteBgentiam natitre, Pradi-
^amentantm^naximi necejfariam. G^itcd ait ad id
de tfualitate , tfuod non dtuidititr in tfuatuerfpe-
cies,idem hahet ^.d.6^.io.num.i4. vhi docet non
ejfefpecies, fed modos quofdam conufnientes diuer-
jisyvelforte eifdem qualitatihus,& idemfuftMs ha-
bet q.^SM Pr4dica7nentis,vbidocet modos non ad-
dere nifi differentioi accidentales,ad id,cuimfunt,
fecMi deffeciehm , qm^ addunt diferentiat ejfen-,
tiales. jid id quod ait,tjuid relatio vt fic, efi ra^
tte referendiininferieribusyaduerte quedficfU da^
turvnafuprenUyfeugenerali^imarelatio , itaetia
dari generalijfimitm relatiuum , tjuia hoc efi iiim
concretum , & omnifrrma abftrada potefi correft
fondere fuitm concretum, & omniforma confiituti-
Mojuum confiitutum , non tamen datur aliud,4que
cemmune,quodfit correlatiuum huius relatiui;qui4
licit in cemmuni difitniatur per ejfe ad aliud , non
exercet bocejfe ad aliud , nifi in inferioribus , vnde
in abJhaBo commMni non habet correlatiuttm:Ad-
de etiam neque habert iUud relationem communem
aquiparantia ; quia citm huiufmedi rtlationes fint
eiufdem rati»nu,habent eundem communem conce-i-
ftumfpecientm ^ & ideo non potefi tali conceptui
alfm conceptm ohieOium correfpondere correlati-^
me ; & ideifimile non dicitur ad aliudfimiie in
cemmuni,qitia ipfum efi communeomnijimili, De
hoc videfusi Doiforem q-is-de Praduam. arg.^.
(^ ijl.2.i.nitm.j. vhi habet relationem communem
aquiparantia, nen referri vt commune efi ,fed tan-
titm infuie inferieribm.

Ad^argaxnentum in oj^fitam primac qulkc»

dom : ficut prius 4iftum cft. Ad iDod in contra-

rium y.huius, c.io.tcxt.com.io. didt Philoibph.

In diEiis vero fecundttm acctdens videtur dtuerfttm

ejfe : vt homo albm , altentm , & homini alho ejfe.

Tunc vidctur qudd dicb fccundum acddcns vo- **i'^"^M

cat homineii album , & homincm muficum , &

verum eft qu6d horao albus fignificat plura. Scd

album tantum vnum , & firailitcr rauficiun. Ad

arguracntiun fecundum , quod verum eft, fi dica-

tur firaplidter : tamen aliquid poteft dici per fii-

pcrabundantiam in fuo generc , & iic gcncraliffi-

ma. Alitcr didtur , quod gcneraUfnraum expo- GeatrMBJf-

niturduplidter,vel Dofitiucrquod fcilicet eft ma- ntmmdtipli-

xime tale pcr cxccflum rc(pc£hi oranium , & cfl ^|^^^

fblum vnum fcilicct Deus. Alio raodo negariuc ^ Htfotitti.

per hoc quod non cxceditur ab ab'quo tali : ficut

illuddicitur albifl[imum,quod non cxceditur ab

aliquo albo : fic generalifmna dictuitur priraa ge-

nera,quia non habcnt fupcrucnicnria gcnera. Ad

aliud,quodfequiturfii(Hnendoqu6d vnum mcm-

brum fit zquiuocum , didnu: qu6d confcquentia

non valet : quia ensperfe , & ens non ferfe non

funtoppofita,fcd non ens perfe.-Sc cft vcrumquod

acdpitur , qu6d ^Quet modis dicitur vnum , tot &

relujttitm.

Ad aliud,qu6d vcrum eft, non cflct vcriordi-
uifio , ncc plus conueniunt acddentia inter fc,
quam cum fubftantia, quia squiuocuin eft vtro-
biquc in quoconucniunt. Aliter, conccdo quod ■*»*'<«^»»-
communior diuifio fit conuenienrior,& quod no- .** T^"^ "*"

_ . . r terjt,qMMm

ucm Gcnera magis conucmant mtcr lc , tamen cufubfi*atia
hoc non in dit^ aliquo de fc in quid, fed in qua- tnuttuaat.
le: quia multa dicuntur de nouem Gcncribus dc-
nominariuc, qua non dicuntur dc ds, & fubfbn-
tia vniuocc , & tamen dicuntxir de illis vniuocc
dcnominatiuc fblijm. Scd nihil vniuocc dicitur
de ds (cilicet nouem accidenribus in quid : vnde
fi diuifio fit per vniuoca hoc eft folum de didHs
dcds nominariue. Contra : pafEo vniuoca requi-
rit fubiedhim vm*uocum. Rcfpondeo paffio entis
drcumlocuta per duo contra lc diftindb, cft pri-
rao cnris , inquantum cns:fi ens fit vniuocum , &
illa pafOo communis in quoiibct inferiori cft
huiufinodi enris : ficut in pafHone propric fignifi-
cata,quae eftgcneris , aliauid infcrius cius eft paf^
fio gcneris vt in fpcde:ficut etiam fenfibilitas cft
pafuo animalis,ita fcnfibilitas talis , eft paflio ani-
niaDs,vtaniraal eft in hominc:quando pafEo con-
crahitur , habet inferius pro per fe fubiedo. Ad
^liud de quanrit^e concedo quod pundhis non
(ftvnitas,

Ad aliud in contrarium quod fuit fic : fi pun- i|
^his non cft vm'tas,& eft aliquid eius , aut eft ma-
teriale, aut fbrmale vnitaris:& tunc quicquld de-
tur , fequitur qu6d continuura cft matcriale nu-
ineri,aut formale. Dico timc,cum didrar in omni In omni ge-
gencre eft vnum priraum : non eft verum de ge- °^.^ ^ ^
neraliflimQ pracdicabili : fieut patet dc gencralifli- fj^!°f*'**'

mo QuanduriSjvbi funt duo minima aque pri- ' "'*

majinteUigitur crgo iUud de ecnerePhyficp.Om-
ncs enim fotmx tranfmutabilcs adinuiccm ha-
bcnf vnUm primum pcrfedioncquodcft mcnfii-
ta aliarum formarum : ficut in gencrc coloris al-
bcdo,in gencrc faporis,dulccdo:& fic dc aliis qux
poffunt adinuiccm tranfinutari ; tunc dc iftis in-
telligitur afliuBptum dc huiufinodi gcneribus :
non tamen oponct illud vcrum efledegenero
gcncraliflimo pnedicabiU. Ad aliud,qu6d vcrum
cft.vna cft diuifio prima fbrmalis,fecudumquam
conftitiuintur fpcdcs fbrmaUccr : tamcn pofTunc

cflc

6ii

Lib. V,

Metaph.

irmfitnt
flm^UtMtit,

Pt»tr»liffi-
mum »d »li-
guid, n»n efl
reUtiuufed
reUtif.rela-
tiuum (^ »b-
folutum funt
^pfcfiia, eo-
rumabflr*)
'Sn ne».

JteMt g*-

nm, tfl rati*
ftfertndi in
fuuj^at-
hut.

CentTMUfi-
pmmrelati»'
nii an »4
Miuil

edc differenriz matcriales , quz non conftiniunt,
&atque prirax:& vna non reduciturad aliam di^
uifionem. Ad illud de Qualitate , qu6d non func
ibi quatiu>r (pecies prims, Ctd Axxae illaium coati^
nentur proxime (ub primis. De illo de Relatione
jdidtur , negando minorem qu6d generaliillmum
jion £ft reIatiHum,fcd rclario,recunduro guam rc-
fertur aliud. Contra;qu/6d didum ^t falmm:tunc
/equirur qu6d detcrminatio Philofbphi in Prac-
<licamentis & y .huius,non iit ad propontum,duia
jid aliquid fiint , quorum ipfum efle eftad auud
(c habere.Si ergo gencraliflimum non habet hanc
jationcm , nec aliquid dc generc primo & per Ic:
Xunc diffinirio (ccundum te non valet:quia de re»
Jarionibus non poflct intclligi/iuia relariones non
jdicuntur ad conuenentiam:nec Hmul funt,(ed re-
latiua. Similiter j. huius,tex.comm.zo. Diffinitio
relationis pertinet ad relariua.

Itemjimpoflibileeft aliquid comparati per for-
jnam formaliter abfolutam:(ed fi formae in gene-
re relatjonis nonfuntcomparatx, nihil con^para-
tur per eas:& tunc funt abfbluts forma;,quia op-
pofitumnon eft cau(a oppofiri. Itcm.ficut omne
relaliuum dicitur ad relatiuum fimul cum eo,ita
relatio eft ratio referendi patrcm ad filium,qui eft
ilmul cumpatrc. Si ergo generaliflimum fit for-
ma rcfercndi aliquid,habet aliquod extremum fi-
mul i)atura.cum eo , cuius eft alia relatio rario rer
fcrendi illud ad aliud gencialifltmum : & erunc
duae relariones aeque primac,'& fic duo generalifli-
ma relarionis. Quoad prima duo, dico quod rcla-
riuura non cft generaliflinmm.

Ad illud, quod probar falfitatcm refponfionfs,
qu6dnon fcquitur : quia relatio debilifllmum fj^
habet dc f^ ; crgo notior cft relatio in relariuo,
quam fecundiam quod eft in fe confiderata , fed
ponuenienrior eft determinario de aUquo pcr no-
tius,fi eius cognitjo cx hoc haberi pofllt. Sedpror
batio qu6d ficiquia fi relatiui c\^ eft fe haberead
aliudjergo efle forma; f ft (ecundum quam illud fe
habet ad aliud:talis eft relatio ; & fi omnia relati-
ua dicuntur ad conuprtentiam : tunc relationcs
fiint formac , (^ctmdirn qiaas dicuntur ad conuer-
centiam formaliter:& ita cognitjo relationis me-
Jios habetur per relariuum , quam fi (ectmdum (e
confiddretur. Ad fecundum, quod ab(blutum,&
jcomparatum funt oppofita circa fufccptiua. Scd
fibrolurio& compararionon funthuiu(modi,quia
fanitas nec eft fanum , nec aegrum : quia fanjtas
reutrius eft fiifceptiua:fimilitf'r relationcceftab-
fblata,n9crelatiua,(cd eft ratio rcferendi ad aliud-
Sed ad illud de relationibus aequc prim6 , dicitur
qu6d Rclatio Penctaliflimum non cft ratjo refcr
rendi in (i(?,(cd in fuis fpecicbus.

Contri:ratio Qualitatis (ccundijmquodcftgc-
ncraliflimum , eft qu6d (ecundum ipfam aliqiud
dicitur qualc } crgo ^ fjmiliter ha:c. Itcmjquod
ineft aliquibus mulris vniuocc , ineft eis pcr alir
quid communc:cuiiIludprim6 ineft ». huius,tcx.
comm. X. fed omnibus relationibus inferioribus
incfl ratio ref«rendi;ergo pcr gcnus. |tem ^ To-
pic.cap.9. fi fpccics fit ad aliquid A gcnusjcrgo fi
^^ecics cCt rario rcfercndi , & gcnus. Conccden-
do haec argumchta : & qu6d gencralifliipum cft
aliquidad aliud , tamen didturadprimum illo-
pim, qu6d fccundijm Qjjalitatem didtur aliquid
quale , quodpotcft qualificar^ fubie(flum,non fi-
pir gcneralimmu,fed ficut fpccips,fic l^c Con-
tra:poteft intclligi aliquid informari qualitate in
coramuni,& nonqiuilicatc in p^cQlari:fimilitcc

dc Relarione, qm'a commune cft prius fpedaG,5e
quod^ft prius, poteft priusintelligi:& tunc in il-
lo priori intelligo relarionem communem refcrre
fuoiedhun , & tunc quxro ad quid : non nifi ad
aliud , & fic crunt duo relatiua zque prima , &
eriam duae relariones asque primat : & fic duo ge*
neraliffima vt prius,& habeo propofitum. Cpnc
ceduntur ifta argumenta.

Tunc ad areumentum,tamen prindpale : dico
guod ecncraliflimum Relatio, efl principium ro-
rerendi aliquid ad aliud , quod non referretur alia
forma genere,ita qu6d relario, qus eft gcneralif-
fimum, eft ratio referendi duorum:ficut fimilc re-^
fenur ad fimile in communi:in eadcm fpecie vna
relarione fpecic:vel cft dare duas primas in eadem
fpccie ; vna ergo firnilitudo fpecie eft ratio refe-
rendi duorum cxtrfcmorum. Contra iftud : omnia
quaereferuntur fecimdum eandem formam ineis:
& non fecundum diucrfiratem, referuntur fecun-
dum relationem aequiparantiae ; ergo relatiuum
didum a generaliflimo, eftxelariuum xquiparan-»
tix. Diccndum, qn6d relatiuum xquiparantia: eft
aequiuocum. Proprie enim loqucndo, relatiuum
xquiparantia: habct pro fundamento proximo
vnitatem fpeciei alicuius fbrmae, in generc Qua-
litarisjvel Quanritatis. Alio modo dicimr, vbi cft
aliqua vnitas, fiue fit in fundamento, fiue in relar
tione,& hoc impropric,fiuc fit vnitas. In propo-
flto eft aliqua vnicas formae , quae refertur , tunc
vnitas dico gcnerc:& tuncinconucniens eftdc
aequiparanria primo modo. Contra:fccundo mo-
do funt pmnja relariua xquiparai}tijie,& conccdo.

Item, fi relatiuumfecundiim relarioncm , qux
eft genus, fit vnum & idem genere, cunc eflec re-
latiuum fecundijm rationem , & relario ,quae eft
gcnus,eflet relario rarionis. Dicendum,qu6d ma>
ior vniras reqm'ntur in relarione identitaris,quam
vnitas gcncris : quiaoportet qu6d fundamentum
idcntitaris fit ynum numero bis acccptum,& quod
relatio idcnritatis fit vna numero , & duae fecun-
dum ratiohem.

^d argumcntum dp A^one, quod fecundum
a<9:ionem (blum rcfcrtur aliquid fundamentali-
ter:ficut fccundum albcdincm. Ad probationcm,
dico qu6d prout irKjttantum dicic caufam reduci-
bilem ad />rr fs primo modo, eft propofitio falfa:
quia C\c fignificatur qu6d calefadio cft ipfa rela^
cip quiditatiue, Spd vera cft fccundum qu6d re-
ducitur ad fecundum modum fer fe. Ad aliud:
qu6dVbi & Quando,non fuhtdenominariuc di-
ifta a loco , fed Vbi cft denominariuc di^m )i
circomfcriptione pafsiua , ita qucd locario in lor
cante,cft <;aufa cffe6)<iua iUi\is : & fimilitcr intellir
gendum de Quando & temporc. Alitcr dicitur,
quod non didtur dcnoipinariue h locp formali-
tpr, fcd pffe^tiue folum tanquam a caufa ; & tale
dcnominariuifin potcft cflt altcrius generis ^ cau-
(a:ficut humanum opus. .^d aIiud,qUQd dc rario-
np pofitioni? non cft Vbi, licct poutio non pofsic
eflc fine Vbi : (icuc de Qualitat^ & Quaniitate:
quia qualitas non potcft cfle fine quantitaie:& ta-
pien quatititas non pftde efl^ntia qualitatis. Dico
cunc , qu6d pofirio cftfbrma pofici ctuconfoqui-
cur ordo , & ordo eft cxcraeflentiam fiiam. Dc
Habitu,qu6d habitus non efthabicudp media,fed
forma,perquam habitus formalit^r ^ft habitus,&
in illa forma fundatur habituc^o qnxdam ad i^-
iud^quo habicuacur,fi::ilicet ad tunicam,

§CHO

r/

lativfit ratif

referendi

dutrutni

RtUti»4fHi.
parantitJn^
pUeittrfm^
mitnr.

rtbit accep'
tum/wida-
mentS idttfr
tit/uit.

aSiiine ali..
ijMid rifet^
tttr f

VhinwtUd-
turdtnimi-)
natimimloctt
tuc^jjtamd»
* ttmport.

Ftfith quor
trnJodifeff
abvyii

Quxdio VI.

613

SCHOLIVM V.

H A B E T exefuiJitMm do^hvtdmfujliftend* Pr^
diCMmentjidiftnigHi rt*litcr. In pAuti^ne *rpan<n-
torttm q. 6. veritm non dictt,dij}in(ui realitertMn~
quam res « rehus , & citm fecundum eum pajftm
flurdlUM n$n Jit p9nend* fini necejfitate , tndetur
tdntum ponendjt inter btc , dtJtinQit realis fermui~
Itt , maximedtm in ToeoUgia probUmaticuscirca
i>«cmaneM,lococitato,inSchoUoy f^eU tlicerejuf-
ficere hanc , Uejuendo promtfcue de Pradicamentu,
«fio inter ejuadam ex eii,Jit difiinSio realis m i nr;
qutd etiam coBigo ex Do^ore /.8.f . 1 Jiu.6. vbi ait
idempojfeejfeindiuerjis Prttdicamentis. Adpri-
fnum optime explicat cfueTTudo fuhfiantia corporea
tfi in potentut diutfibilu ante cjuantitatem ; quod
inteUtge de dutijiinlitate cfuantitattua,quia tntua-
tiue eji a^u diuiJiUts ante eam. Ad td defigura,
dubitatiueUcptttur an Jit alufuid abfolutum , di-
fiinElum a tfuantitate.-videtur fecttntiitm ipfum nen
tjfe,<juia ^.d. 1 1^.4. nu. 1 9.^. Ad (\\ix{i.docet eam
Tton addere tjuantitati , nifirelationempartittm ad
fe inuicem,fuppenit tamen (pialitatem,de ejuo vide
tpfum tj.isJe Pradicam. vbi expltcat in quo con-
fifiitforma , & Jigura , <$" tjuomodo ad qualitatem
fpe^ant. jid id de relatione (\uod dtffert afunda-
mento,^uahde hocfine termino iBius ejfenequit,&
non aliter,fuse traSat lu^.i. ^«.4. <^ 5. Ad id de
u4EHone,PaJfione, & motu^tfttod reaUter differant,
tenet ^J.n.q.i. nu.14. i^.& cj.j.de Anima, vbi
sn Cemmentarie Jitse de hoc egi a n.6.
16 Ad argumencum {ecundae qtucftionis de quan-

titate , dicendum qu6d ibi eil iallacia zquiuoca-
tionis,nueaccidentis. Exemplutn, aliqnis pocens
eftvidere.quando habet habicum, & ante.fcd x-
^(riuoce , quia fecundum qu6d cft potens pdmo
modo , lu^et formam (ecundum quam , quod (e-
cando modo noo. Similiter diuitmile vno modo
<lidtur,quod habet fbnnam fecnndum quam fbr-
malicer poteftdiuidi: fecundo mcxio quod non
habet in a&u fbrmam , (ed eft in potentia ad fbr-
inam,pcr quam immediatc poflet diuidiifubftan-
tia corporea (ecundo modo dc fc eft diuifibilis.
Contra : qu6d fit diuifibilis primo modo , fi non
habet qu6d fit ibi diuifibilitas formalis,non pof^
ient plurcs panes quantitatis redpi : qoia G. tota
quantitas in tota rubftantia,& partes in partibus.
Didmr qood fubftantia nullas panes habet , nifi
per quantitatem extendente in adu. Aliter, qu6d
fubftanria habet partes proprias fub quantiute
ettra alias. Ad argumcntum,qu6d fubflantia non
cft diuifibiiis fbrmalitcr antequam fit fub quan-
titate, nifi inpotcntia, & fub quantitate adu : &
fecundum qu6d cft fubie^m quantitatis , non
habetparres de (c,nifi in potcntia:fiait nec fubic-
dhun qualitatis eft qualc de fe , nifi in potentia.
Tunc adargunicntii,ficut quantitas tota rcdpitur
in tota fubfianria in potcntia diiufibili , iu. pancs
in panibus fubftancia:,qujc funt in potenria. Tunc
ad argumentum concedimr ; omnc diuifibile eft
quanmra: vcrum cft de diuilibili cxtcnfbinadhi.
Ad primum de qualitate didmr , quod diftc-
renria fubflanria non cft qualitas , fed ponirur v-
nus modus qualitatis , quia prxdicatur in quale.
Ad illud dc figura,fi qualitas fit & eflenria abfolu-
ta alia ^ quanritatc, &c. Diccndum , quod illud
non fequimr quod corpus intelligatur infinimm,
fi intclljgatur , finc figura , quia finiscorporis cft
fupcrficies eflcnrialiter : figura finis acddcntalis;
toile ergo figuram,adhuc terminamr corpus pro-
Scoti Oper.tom.ir.

okftimifM
i aiu.

prio finc- SimiiicCTAuic.i.Mceaph. cap.t. Fini- Coffmfat
mm & infiniram acddunt quanutari , tamcn hoc h^* ■•»
lion tcneOjfcd fblutionan didam. Similitcr,qu6d *'" "^'
corpus illod. , fi eflct finc figura , non cflct infini-
tum pofiriac,fcd priuariuc folum , &: hoc non in-
cladcrct contradi6boncm : ficur fi Deus rollerct
▼Itimum pundhim Iinc«:linea priuariuc eflct in- Lmoafm
finita : quia pun£his non cft immediams pundh>, r'^'^
nifi diccrcs quod hoc non poilct , nifi caufaret i^^^/\^ j
nouum pundhim. x.q.^xf.

Contrarfcmpcr videtur quod figura non poflct 17

cflc finc corporc , ncc ccontrario. Didtur quod A» Dom
non omne abfblutum potcft fieri fine alio , quod f*ftf*(fro
eft exrra eflcntiam fuam ; ficut Dcus non potcft "" "
facere crcamram fine omni rcfpc^ ; fi ereo ali-
quod abfblutumcflcntialitcr def<ndcta relpcdu,
Deus non poteft faccrc illud abfblutura fine ref^
pefhi inhatrcntc ei ; fic figura caufatur ex ordine
panium corporis, mnc gloflamr propofirio, qubd
Deus porcft facerc abfolutum fine omni alio ab-
fblufo a fc , vemm eft de per fe abfbluto , quod
non dependet cflcntialiter a rclarione , ad quod
dcpcndct reliquura , ficur corpus non poteft efle
finc rcfpe^ : fiue refpedhis przcedat,fiuc fequa-
tur.ficut figura feqniturrcfpedii.Rario toucon-
Cftit in hoc : qubd fiduo abfblata conucniunt in
vno refpe^ , fine quo ncutrum potcft efle , ficut
corpus & figura : quiacorpus non poteft cfle finc
ordine parriura,& ordinem partimn flarim fcqui-
tur figura : ita qu6d tara corpus quam figura con-
ticniuntinvnorcfpe£hi;fic mnc Dcus non potcft
feparare vnum refpedtim ab alio : & fi non con-
ueniant,fic poteft.

Ad aliud de relarione : Refponderar vt pdus.
Ad aliud contrahoc : fuftinendo qubd relario fit
aliud 'i fiindamcnto , quod id cui aduenit rclario
mutamr in fe,& ad aliud : non tamen mutatur ad
formam abfblutam , & quod fic mutamr fciUcct
ad fbrmara abfblutara , didtur mutari ^ Philofb-
pho quia ad rclarioncm non eft moms,quia omnis
motus cft ad fbrraara abfblutara , & negai rao-
mra ad fubftantiam,non camcn rautarioncm. Si-
militer licetnegct motumad rclationcra, non u-
rocn mutarionem. Alitcrdidmr qubdtota rcali- ^^^"^^
tas rclarionis.habimaliter produdmr cum funda-
mcnto:non tamen adualiter dicimr aliquid rela-
ram , nifi fit aliud cxtremura. Et rario huius eft,
quia rcbtio eft forma refercns ad aliud. Contri:
u eflc relarionis fit ibi , ciim cflc rei de gcnerc re-
lationis, fitad aliud fe habere , fi non fit aliud ex-
trerauni,non eft res huius gencris.

Dc Adionc & Pafllone , qubd difHneatmrar 18
eflenrialitcr & intcr fc , & i mom, Quod inter
fc , probario , potcnrix cflenrialitet difUndx ha-
bent aifhis cflcnrialiter diftindtes,:. Phyfic. rcxt.
comm,io. Scd potenrix adionis & paflionis funt
huiufraodi,5.huius ; textxomm.17. ergo & adhis,
fcd achis potentix adiux eft adio , & adhis po-
tenrix pafllux pafllo eft, 3.Phyfic.text.com.i8 A
19. Qubd adio diftingiumrcflenrialiter a mom,
probario:fi non,ergoa«2us adiui , inquantum a-
<iiumu,eflct adhis cnris in potcntia inquantiim In
potcnria;ergo adiuura .inquantura a(Sriuum,cfIct
inpotcnria,confcqucns cft impoflibilc. Proba- '^^fjf*
rioanoms cftadasimpcrfcdi^nquantumimpcr- 2^-,'
fcdum. Si crgo moms eflei adus adiui inquantd
achunm , timc adiuum inquantum adiuum , cf^
fet imperfcdum, fi antccedcns eflct verum. Itcm
moms-cft a<aus mobilis , & adus adiui eft aiiHo,
fcd nullum agens> inquamum cale, eft mobile,Ii-
FFf cet

Suomodo
motm <y mm.
totUmS fmmt
ad rtUtto-

»6 cft aCtio
txftnitur.

19
t>iffernnt ^

gi*»ndo,fjit
ttmftu }

-',.,.«i;«i

Ad Mrgum-
fofit»a.f.

SubftMUi»
pon efivnM
ftr ijltMUi-'
*tKH>t,

614 Lib. V.

ccc hoc dliquanclo accidat , ficut agens naturale
mouctur in agcndo:fed vltr i, quotnodo fequiiur,
adionis non cft adio ; ergo aftionis non eft mo-
tus?Re(pondeo,per liancpropofitionem:Ad idem
cft motus & adio;fiue pcr iianc ; Ad quicquid eft
motns,adiliud eft adio,quianiiiiI fit per motum,
quod non fit per adioncm. De paflione patet
idcm fcilicet quod diftinguatur ab adione cftcn-
tialiter ; quia fi dicasqu6d paffio fit motus,tunc
diftinguimr eirentialiter ab adione , quia adio k
mom : fi non fimiliter iequitur q«6d diftinguirar,
vt patet fupra.

Tunc ad argumentum in contrarium dc 5.
Pliyf Diccndum quod argumentum non eft per
locum a roto in quantitate/ed a fimili,fic ; fi mo-
tus non potcft elle motus proptcr proceflum in
infiniium , fic de adipne quod adtioiiis non eft
aikio , proptcr proceiriim in infinitura ; & eodem
modo de paflionc. Sed fi ad hoc dicitur , quAd
aStio fundatur in motu , valet eadem refponfio;
quia fi motus pofTet efle fubieiflum a6kionis ; crgo
aftio poteft elle adionis, quia eiufdem cft motus,
VI termini,& a£l;io fundata in motuj&r fi adio po-
teft e(Te aAionis,ergo motuspoteftefle motus,per
locum a fimili;crgo ex oppofito,fi motusnon po-
teft eflc motus , aAionis non poteft eflc aftio ; Sc
vlterius fi hoc,nec motus poteft clle adHo,quiaad
idem eft motus,& adlio fundata in motu.

Adillud He Quando , quod non eft idem cum
tempore. Ad probationem conccditur maior, fed
minor eft falfa. Ad probationem , ciim dicitur

Jiuando diuiditur pr^teritum,&c.& quod eft men-
ura fucccfliui. Dicendum, qu6d tempus eft caufa
<^ando , & tempus eft menfura extrinfeca ifto-
rum inferiorum , tunc ex adiacenria temporis ad
temporale.relinquitur forma in temporali : & illa
forma eft fuccemua per accides,quia pcr tempus,
Similiter diuifio illa contingit Qaando per acci-
dens,quia cft temporis per fe,quia difrerentiac; itla:
cflentiales temporis, caufant confimiles difFeren-
tias accidentales in Quindo,& funt illiusper ac-
cidens fblum'. Ad aliud, qii6d poteft efle fuccef-
iiuum per fuccctlionem fibi inhsrentcm , non eC~
fentialiter;& propofitio aftiimpta non eft vniucr-
falitei vera. Ad alia argumenta ; quod bene pro-
bnnt primum , qucbd paflio noneft eflc motus in
fubiedo , qnia fi eflet , mult^ fortius motus eflet
prxdicamentum : ficut probat rario,{ed eflentiali-
tcr paflio cft a<5tus pafliui , inquantum pafliuum.
Ad aliud de efle in fubiefto. Dicendum quod illa
notificauo non eft fufficiens , cuius probario eft,
quia illa tota competit formac fubftantialiinma-
teria. Contra iftud:efle in fubiedlo non ficut pars
lcilicet eius in quo cft , nec cius quod refultat cx
materia & fbrma, eft cfle in fubiedo , ficut acci-
dcns. Sed forma licct fitin matcria,& non fit pars
materix , cft tamen pars tertij fcilicct compofiti:
non fic proprietas;ergo vere accidens,dc opinio-
ne de modis pra:dicandi.

Ad argumcnta probantia qu&d Pracdicamenta
Bon diftinguuntur eflentialiter : de Quantitare,
ciim dicitur qu6d continuitas fiibftantiac cft vni-
tas fubftanriac , rcfpondetur quod vnitas rei , vcl
quanti fit continuitas rei , tamen ex quo fecundo
pcr illam formaliter eft vna , eft crgo de gencre
quanritatis , fecundum Auicennam , quia vnum
principium & metrum numcri,eft fiindamentum
idemitatis in fubftantia,fecundum Philof cap. de
p.eIatione,tcx.c.20.Vnde continuitas non eft quo
iSabflanria cfl vna cflenrialitcr,& pcr fc primo mo-

Metaph.

20

Ad(ljtio,

<!o,{cd quo eft quanta, & vna per fc fecundo mo-
do. Adaliud de rclationc nihil valet, quia rclatio Kelath vifi^
fundata fupcr a^onem , non eft principium, quo *'''« »«» »»»-
agens agit clicitiuc, fed eft poftcrioradioneclici- """^'fi*^-
ta,quia rclario in vifibili non moiiet vifura.

Sed qitod aSlio nonfit in age»te,probatio;t]uiafi
fic,aQioniieJfet aBio in infinitum , quia aBio, c^ua
efi forma agentu,inquantum agens, efi vera res,&
naturA degenere aHionu ; ergo efi vere caufata ch
aliijua caufa-ffed omve caufans trius efi caufaiOy
faltem natura ^.huius,t.c.iyetfi fitc adinuicem di-
cantur.-nihil minus ergo in illo priori natura cau~
fans farmaliter caufat aliqua caufatione : non illa
tjua eft a^io caufata,quia illa aBio in ilb priori,no
efiyfed efi caufanda ; ergo illius artionii caufata eft
at}io:& illius alia per idemy& fic in infinitum. Di-
citur htc (juod aEltonis non efi alicjita aciio. Et ad
argumentum dicitur, cjuedaBio illa efi altcjuo mo~
do caufata : Et cum dtcitur ejuod alta aEltone^e- An aftio fit
gandum efi, fed eadem;quia eadem aEito numero efi '" agentc ?
prius & pofierius natura,feipsa :inquantiim enim ^«^°'-4-<i-i J^
efi aEiio agentis,efi prior feipfa,inquamumefi aEiit, ^' ' '
vel caufatum.Contraiaccipio aEiionem in Hlopriori
natura,in cjuo efi priorfeipfa caufata,fK acctpien-
doeam,efi verurn quod ipfa aiito eficaufata ; eroo
ah aliqua caufa,qua caufattone caufat ea,vtprius,
& fequitur inconueniens primum. Jtem, fequitur
quod idem in eodem tempore ejjet, & non ejfet,quia
in illopriori,in qtto ages efi prius,aEiio non efi aEiu,
quia daro quodficititc ejfet pHus,& tion pnus fim-
pliciter. Si ergo po.ias aElionem & aEium, vel cau-
fatum idem,ponis tdemfimui ejfe & non tffe.

Ad aliudjcum dicitur quod gencra, fecundum
quod gcnera, non funt rcs ; crgo non diftinguun-»
tur rcaliter, inquantum huiufrnodi;diccndii quod
fi reduplicatio fit de intentionibus, verum e(l;fed
fic non loquimur , fed de his quac fubfunr inrcn-
tionibus:& illa funt res. Probatio,quiade eflcntia
prima: intentionis,non eft res fccundx. Quod pa-
tct , quia rcs primae intentionis habet complctam
quiditatem fine ratione:resfccundaEnon:fific,tiic
idem efle haberec,fine intellc(3:u,& cum;vndc ha:p
quanricas cfretver.Tquatitas,fineomni intelledhi,

i^NNOTAT. MAVKiril,
adcfa^Jf. S'&6.

SEquuntur 5. & 6.<ju.de diuifione entis in 10. zi
Gencra: & ipfbrum Gcncrum inter fc diflin-
<Stionetex.c.i4.qU3c notabJles,& neceflariar,atque
fubtilcs funt. Vbi primo aduerte in areumento
prius oppoficum ^.q.vbi dicit : Non efihic oppofi-
tum,&cc. quod intcntioDodoris eft,qucid liccc in
■'~ ^dicamcnris habcamr cxprcirc a Philofbpho
uCiiirius numcrus : non tanicn 5. Metaphyf ide6
iidv.Non efi htc oppofitum,Sic.Et adducic excufa-
tion^m Comnvquam brcuiter impugnat. Tacita
crgo dubicacio eft illis vcrbis , quare fcilicctPhi-
lofophus omifit hic cnumerare Situm & Habi-
tum,qux in Praedicamenris collocauit. Vnde ex
Philofbpho hic potius habetur argumentum ad
partem negatiua quxftionis cfuam ad affirmatiuaj
ideh djcit Do6tor non efi hoc oppofitum,&cc. excu-»
fatio Commencacoris liccc apparcns fir, quodfci-
licet propcer brcuicatem omiuc illa:tamen notan-
ter impugnatur a Do£tore. Pofletcrgo probabili-
tcr dici , quod illa tacuit , qui^ pracfupponic iam
ipfa efle exprcfla in Prafdicamcntis. Sed dices
qu6d eadcm ratione cacuiflet alia. Poccft dici,
quod non cft fimile: tum, quia illa vltima : tum,

quia

Quxdio VI.

6iJ

1£

quia minim» cntifatis : tum etiaro , quia nmilia
quodammodo prsccdentibus habitudinibus cx-
trinfecus aducnicntibus. Vndc ctiam in Topicis
& Phyficis,&: in Motalibus , vbi enumcrat prac-
dicamcnta,non omniadcccm cxprimit. Ad placi-
tum igitur AuAoris talia funt rcfcrcnda. Vidcan-
tur ca aax habci iftc in A ptcprafdicamcntis quac-
ibone hnali-, & in cxpofitione huius loci: In fc-
quentibus etiam in hac quacftionc magis cunda
apparebuiit.

Scquitur ibi quoddara Extra , quod incipit fic:
DMhtum eft de tftts prddicamentu , &c. & durat
vfque ibi : Iuxta hoc de dtutfione , &c. quod cft
principium altcrius quacftionis & in aliquibus
originalibus ponitur,cum argumcntis antc oppo-
fitum , & rcdc : in aliquibus vero non habctut:
communitct autcm poft oppofitum coUocaturj
vbi mouentur quxdam dubia.quae non (bluit : &
quialittcra notabilis cft , idco iegatur , & adpri-
mum dubium dicatur conformiicr his qu2 nou-
ui fupcr quacftioncs 4.& 7. PracdicabiUum huius,
& fupcr quxftioncs in Porphyrium c. de Generc
copioscr. Ad iccundum vcro vbi plura tangunttir
difHcilia. Nam quo ad primum de Vhi dupUci,
& QuandojScc. Fortc rcdc poncrcntur : vt io.di.
/f.q.i.& i3.di.eiufdcm,& in QuodHb.q. 1 1 .& fu-
per fex Principia tangit ; (ed an tot gcncraKffima
dubiumeftf famosc enim accipiuntur pro pafllue
taHbus,& fic loquitut Philof. Rcfcn etiam loqui
de refpedu tali in fe,& annexo a£bonis , vel paf-
iionis reipcdu. X^uarc autcm rcfpcdum adio^
nis & paflioni; , faciunt duo geaera , & non fic
huius enumerata, poteft cftc latio, maior conue-
nienria io voce & conceptu hic, qu<un ibi,& plu-
xa alia:ad hoc inquirantur vbi fuprk , & alibi , vt
dihgens ledor agnofcit , & ie fcquentibus magis,
& alibi cxpIicabo,Deo duce. £t quod additur ibi
de potentii$ animz ; vel vt quidam habent reffe-
Bus earum, quidam alij dfpeSns , & poflet benc
dici , affeStus ipiacum , jn quo vidcUcct Praedica-
xnento habent poni ; poftet dici fi loquamur de
xefpcdibus , quod funt vel tranfcendcntcs , vel
dc genere R.elaaonis , Ci iAtrinfccus; vel adionis
&pafnonis, fi extrinfecus aducnientes. Si vcro
dicatur afpeiins, velaffeSus , fi intelligatur iihis
primus, dicatur quod in getxerc Subftantia: tedu-
<5tiuc;fi zStas fccundus,in gencrc Qualitatis, licct
concomitanter, vcl idcnricc, in gencrc Rclatitmis
vcl Vbi,fupra, vide q.j 1. Quodliberi,& ij.& 16,
d.i.& alibi fjepc. Quod fequitur de inclinationi-
bus violcntis ; & fi dicant aliquid pofiriuum , aut
abfolutum , aut refpcdtum tranfcendcntcm , vel
limitatum,a£hialem,vcl fundamcntalcm,feu apti^
tudinalem,appHca conuenicnter inucftigando:po-
tius enim negationcm inclinarionis , quam pofi-
tjuum aliquid vidcntut imponaie. Et quod vlte-
rius tangitur dc fpeciebus fJenfibiUbus & intelli-.
gibilibus;dicatuf expedite quod penincnt ad pri-
mam fpcciem QuaHtaris, faltcm pro fubftrato;de
motu vcro fecundum quod duplicitct accipitur,
fic dpplicitcr dicatur. De principiis fubflanriz,
dic quod funt in pr^dicamcnto Subftantia: redu-
£biue , loquendo dc principiis intrinfecis , vt ibi-
dem cde Subftantia habet iftc. De concrctis au-
tcm dic vt in Antepracdicamcntis quaeftione finaT
li clcganter dicit : funt enim in eodcm Pracdica-
mento , in quo fua abftrada : quia eadem penitus
ex natuta rei.

Deinde refpondendo ad qusftioncm pohit pri-
inam opinioncm Auiccnnac & ctiam Thora. &
Scoti Oper.tom. IV.

Albcrri,& aHorum antiqaoram hic & alibi , & li-
cct non impugnct Auicennam , faciliter tamcn
impugnari, & ex dicfiis propriis , & aHenis poflcc
fuftincndo famofam AriftotcHsdiuifionem , nul-
Hbi tamen probatara , Hcct diuerfi diucrfimode
ponunt eius fu£cientiam;impugnat alios modos
dicendi quoad vtramque quarfnoncm & fbluic
corum moriua;vtpatct in Htera, & confcquentcr
ponitopinioncm propriamfuftincndo pancm af-
firmatiuam vtriufque quzftionis, vbi cundbi eius
dida ponderabis.

Aduene, qu6d in aliquibus originaHbus afllg-
natur Extra,st\ addirio:illa Hicra .• nota <\Hod va~
riafunt via diuifitt.&cc. vfque iilaciConcedo ergo
diuifionem , &c. eft tamcn bcnc ad propofitumj&
ad mentem Do6boris:quare legatur.

Nota,qu6d aliqus rationes Dodoris ad often-
dendum diuifionem pracdicamcntorum procediic
ex communiter conce(ns,& ad hominem,& fpe-
ciaiiterilla ratio,qua probat Aftionem & Pafho-
nem diftingui a rclatione,vbi dicit quod impofll-
bile efb rclarionem cflc fundamentum rclationis,
&c. & quod fcquitur de relarionibus fecundi rao-
di,& fundamentoeorum:nam alibi oppofitura v-
triufque fentit,vt in primo di.i9.& in z.di. i .q.5 &
in 4.d.6.& 1 1.& in Quod\ibcto,qu.}. & 6.& in 4.
di.i}.&alibifacpc.

Aduette ctiam qualiter intelHgit hic difHn-
dionem realem,vel eflcntialem.ptopric vidclicet,
aii extenfiue,& pondera dida fua in Quodlibeto.
q.i j A: in 4.d. 1 1. & auftorcs Formalitatum con-
fulc,& maxime Pctr.Thom.& Francifcum.

-Affignatur ab aliquibus Extra fblucndo argUr
mcnta prindpalia primz quacftionis iUa litera:
Contra paffiovmuoca,Scc.\U\nc ibi : AdaHudde
jQuantitate: fed faris fubriHs& bona eft.Vbiad-
oertc ad finem , obieftionem quam non fbluit , fl
r^<Sle ponitur contra:nam faciHter cuadi poteft.

Infra foluendo argumcnta principalia z. quac-
fKonis ibi:^/w, vel refponfio tota confiftit in hoc,
&c.vfquc ibi inclufiuc:Cry* nonconneniant fic p»-.
tefi,&cc.pomnxT fxtra ab aliquibus.

Ibidem infra afHgnanir, illa litcra addirio,quK
incipit Gc'.Sedvltra,<juomodo fecfuitur quod aiiio-
nis non eft atlio , &c. vfque ibi : de pajjione patet
idem,Scc.(ed notabiHs litera.

Item ad finem quacftionis ibi : Sed ejuod oBio
nonfit in agente,ylC{ae ibi : yid aliud citm dicitur
(fuod genera, &c. ponitur additio, & legi conue-
nientcr debct ame illam fblutionem pracccdcn-
tera ibi : Ad illud de §luando , tjuod non efi idemy
&c. cura aHis atgumentis & tcfponfionibus de a-
£rione,Htera notabilis cft, & fubtiHs, & commu-
niter locatur ad finera ferc quasflioms.

Et quajcunquc in eadcm fubftantia en-
tia diffcrcntiam habcnt. Eadcm vcro
fpccic his oppofitac dida. Ttxt, ntn
habente Commentum.

Q^V iES TI O VII.

VtTum pophilefit diqttA aceidentU folo »«.

mero differentia ejfe in eodemf»bieil» f

hnf^Jiit c.\o. D.T\iom.ibidemUa.ix.^ } f.q,\\ Jirt.y
CapitoL in i.Wi/?.?.^.!. Caict. j. f.q.^^.art.y Amon.
And-v Met.q t Durand j. <<#8.^.}. Riclurd.iW.f.
i. 4rt.i. ArgoQt. ibid. f .1 ««. i.Maior. t»d€m tUfi. 9.
vmem Hcru.f«#<</ } f .^.Vide Scotij in jj.t q.vmics,

Vldetur quod fic;in cadcm pane medij, & in
eodcm oculo funt raultac fpecics cjufclcra
FFf a fpc

6i6

Lib. V.

Metaph.

fpeciei ; ergo, &c. Probario aflumpri : ponancur
multa alba in mcdio , oculus exiftcns in quocuu-
que pun<3» itiedij poteft viderc ca j crgo habec
fpecies cocuiti & diftindevideteajergo nabetdi-
ftincbs fpecies : fimiliicr in viitute imaginatiua
funt duac fpecicseiuClem fpeciei. Dicitur , qu6d
argumentum probat vcram dc accidcntibus in-
tentioaalibiis, non de realibu$,quia denominanc.
Contrarquod refponfio fiipponat falfum : fpccics
inorgano habet adtionem realem:quiai.dc Ani-
ma.tex.comment. ii^. ExceUens fenfihtle corrum-
fit fenfum, non nifi per fpecicm;ergo fpccies eft,
quo eft actio realis ; crgo videtur qu6d fpccies fic
accidcns realc. Item , fpecies in mcdio cft vcre
vifibiiis ergo res. Probatioaftumpti,fi radius So-
lis tranfeat pcr vitrum rubeum, poteft fpecics ru-
boris vitri vidcri in pariete , vbi tcrminatur ra-
dius ille. Quod antem ille rubor in pariete fit
fpccies,patec:quia fi ponatur ibi oculus, per illam
videbit ruborcm in vitro. Quod eciam refponfio
non euadat difficultatem,probario : pater ifte po-
teft habere mulcos filiosjergo in eodem funt mul-
XX reLitioncs realcs, Probatio confequentiz , pa-
ter dicitur , quia gencat. \\\c in 5. tcx. co.io, crgo
fi multis a^tibus genuit , raiiltis rclationibus pa-
ter eft.

A Jtem, duo liimina diftin£ba funt in eadem par-

tc mcdi j, quae funt formac realcs. Probatio , po-
nantur duae candelae, vna hic, & alia ibi,& pona-
tar corpus medium,fiunt vmbrae:Si ergo amoue-
turcorpus, lumen vtriufque candelac incedet in-
cedu diretSbo vfquc ad locum , vbi corpus denfum
fuit; & ita duo lumiiia in eadem partervmbra enim
eft priuatio luminis primi vbi natum eftelle,ficut
tenebra priu.iao himinis fimplicitcr j ergo amoto
obftaculojVtriufque candcla: , lumen primum eft,
vbi praefuit vmbra. Hoc etiam de kiminibus di-
cit Dionyfius i. cap.de diuinis Nom. exepUficans
per hoc de circuminceffione perfbnarum. Item,
agentia duo cahda polfimt calefacercvnum cale-
fa<5bibile;funt ergo duae adliones : cuius probatio
eft , quia alias efltet principium adliuum vnum in
duobus agcntibus difFfcrentibus numero , quod
jion videtur verum : ex quocrgofunt duoprinci-
piaafbiua, crunt duac a(%iones:quia a£tio cft adus
a(5tiui,iriquantum adiuura j . Pnyfic. text. comm.
>8.& 19. crunt ergo adus duo j ergo duo tcrmini
indudi fcilicet duo calores in eodcm numero.
Dicftur , qu^d duo calores faciunt vnum calorem
compofitiuc. Contra : hsec pono duo agentia , &
aequaliter approximata,qEquecalida;& pafllim id6
numeio ajquc difpofitam ad recipiendum vtriuf^
que caloris»a6lioncm. Calores ergo indudi erunt
aequc in aftu , & Jtque perfedi omnino. Sed ex
duobus acque in adu,nonpotcft ficri vnum : quia
ex quibus fit vnum, altcrum cft inpotentia refpe-
€tn alterius:aut fi vtcrque in adu, & fierct vnum
ex eis , fupcruenirct aliqua forma teriia ,quac fic
perfcdio vtriufquc , & a6tualior illis duobus exi-
ftentibus xquc in adu,quod non eft dare in pro-
pofito,quia nihil producerct illud. Item , omnis
motus tcrminatur ad aliqucm a£him.Si ergo finc
duo motvis,& duo termini in a6hi, fed ex dfuobus
iu aftu non nt vnum.

. Contra:Philo{bphus hic cex. non habence com.

quaecunque in eadem cflcncia difFcrcntiam ha-
bentjfiint diucrfa fpccie. Item 5. Phyf text.com.
}4. & inde, quod motuscft vnus numcro, qiii eft
ad eundcm tcrminum fpecic : fi mobile fit vnum
numcro, & tcmpus idcm menfurans raotum : fed

/i poffibile cfltc cerminum eundem fpecie, multi--
plicari in eodcm : poflcnc duo motus e/Te ad euu-,
dem terminum fpccie : & fic duo motus ellent v-
aus motu« , quia Philolbphus dicit quod ntotm
vnttt numero efl , iy«» eft ad emdem termtnumfpe-
cir.Ci mobile fit vnum numero : & fimiliter tem-
pus fit idem. Item i.dc Anima:tcx.com.: i.& iii.
oportet fufcepciuum denudari ab eo quod rccipitj
ergo exiflens in adku per vnam formam fpecie,
non potcftrecipcre aliam ciufdeiTi fpecici.

Contra tUMd,e}Hod fupertus di6lum eft,quodrur
bor radij in Jrariete tranfeuntis per vitrum ruheum,
eft fpecies : arguttur,tjiuia tunc oculus extra locum
termtnationii tllius radij , cttm quo multiplicatur
ille rubor, videret ruborem vitri per reflextonem:fi^
cut infpeculo : hocfalfifm eH , (juia tn tali vifione
reflexa fuper vtfibtle ,punBus reflexionis & oculus:
oportet quod fint in eade fuperficte .l'cchean. pcr-
fpediux par.i.q-6.& concluf 16. Tumquia angu-
lus tncidenttt, efi tujualn angulo rcflexionu , ibi-
dem par. 1. quasft. 6. hoc videtur idern quod prifts
qualtcuncjue exiflente aneulo. Turn , quia reflexio
perceptibtlis tantum fit a leui terfo ibidcm par. z.
concluf. 1 .cuiufmodt non efi paries. Tum quta ntU'
la fpecies fimpliciter occultat proprium vifibile,
(juia non eflnata ejfe in ita denfd,nec itaterrninare
vifum,ficut vifibile tnfe:htcomnino occultatur co-
lor parietii. TUm , ^«m in vifione refiexa , fuper
ohie£tum primum , vtdetur fecundkm fuam inten^
tionem.-patet de Sole vifo tn aqua ; htc autem vide-
tur ruboir multh remijfior illo, qut eB in vitro:etiam
A quantacuncfue modica dtfiantta. Tum,ejtua illud
videtur vtproprium vi/ibtle,cHiuf accidentia vi-
dentHr,vt fenfibtUa communia : hic motus &quies
iUius ruboris in pariete videtitr\& non per motum
vitri infe. Tum, ejuia iUe rubor vitrt tn medio <cque
illuminato vndtque fpherice dqualiter fe diffiindit\
ergototo medio alicjuo iUuminato radio Solis, xtjua-
lifer oppofito aijuali obftaculo ex quactmque parte
tqualtter fieret reflexto : & ita vtfio. hoc falfum.
Hocpaiet, quia ad qttodcunque punElum <tqualiter
diftans tque multiplicatur, quia tqualtter vtdetur
vifo reiio ; ergo ibidem pofito obftaculo dcjualiter
refieiieretur.

SCHOLIVM l.

Sententia D. Thom.i.p. (j.S^.art.i.& q.S.d»
Ferit.art.i^ & aliorum repugnare plura acciden-
tiafolo numero dijferentia efle in eodem fubieBo;
iuxta hanc foluuntur argumenta principalia , fed
bene impugnantttr foluttones , & per exqutfitam
doHrmam.

Diciturqu6d noneft poffibilc. Probatiir,ab co-
dem eft vnitas rei & cntitas. Scd fubicdum cft
caufa fui accidentis & enritaris eius ; ergo & vni-
caris;crgo fi fubie6tum vnum,& accidens. Coij-
firmarunficuc vnitas fpecie efta forma vna fccun-
dum fpeciem , fic vnitas nnmcralis a mareria vna
numero.c.de Vno:tex.comm.x i.lcd fubiedlum eft
materiaaccidentis; & fiibiec^um cft vnum nume-
ro ; ergo accidens. Itcm,materia eftperfcin po-
tentia ad formam ; & ad hanc formam per acci-
dens. Probaito forma : eft \\xc, quia recipinir in
hac materia ; ergo poftcrius eft forma h«EC , quam
recipiatur. Alitcr probatur , quiafi cllet in potcn-
tia ad hanc &ad illam:eflent infinitae potcntiac in
maceria, quod cft impoffibile. Probo , quia cui-
|ibec pocentiac paffiuae liaturali , correfpondec

potcnti

EXTRA.

Oftimi ipf

pugntuid,
fpccicm ru-
bci vitri ra-
dio Solis iU
luftrati , vi-
den,de qu»
»git 1,4.1 i.

SententiM
D.Thffm.f^
Mliermm, du»
*cc'td«ntia
*»dtmfftci*
*»» foff, in
eodeuf.

Qu^ftio VI.

617

potenria a£Kna nat«ralis , Ced non (unrpotenriar
adiuae infinirac in aliquo : quia fi fic, cflct infim-
lum intenfiuc , fic ergo duplicitcr probatur illa
propofitio,qu6d materia pcr fe cft in potcntia ad
formara , & pcr accidens ad hanc formam. Ex
hoc fequitur crgo, quod matcria eft pcr fc in adhi
per formammoii per hanc,nifi pfcr accidens:fi er-
go eitct in potcntia ad aliam rormam (cilicet al-
bedincm, cum habet albcdinem {camdt(m(c ,ef-
(ct in aAu& in potenria rcfpcAu ciufdcm , quia
cft in adu pcr fc per fortnam:& cft in potcniia pct
fc,ad fbrmam non ad aham,nifi pcr accidens. Ad
primum in contrarium dicitur primo fic , quod
non in eadem partc funt fpccieshuius albi , & il-
lius:& cum dicitur de oculo,dicitur qu6d funt in
Sftfies dm' diuerfa pane oculi. Contra : ponatur hic vnum
rumalberum album tantum fcihcct ouum , fpccics cius tfrit in
tjfr tn t»dem ^^^^ medio illuminato,quantum durat virtus cius:
ponatur ahud album , (pecies cius crit in eadem
parte cum fpccic altcrius albi , aut illud aliud non
vidcbitur ab oailo di(pofito,.quod eft contra fen-
{um:cum,iecundum te,non poflitgigncre(pecicm
fuara. Ncc poteft diccre quod gignendo (pcciem
fuam corrumpat fpecicm alterius albi:quia pono
quod fit debilius alio } aut crgo crit fimul fpccies
cius, cura fpecic altcrius, aut conumperet, quod
pon poteft , cum fit debilius , aut non videtur.
Item , vinus phantaftica habet organura , habct
lunc pancs, ponatur(cptem , S^ haDCt tot (pccies
<ipud (c:fi tunc vidercm in oculo aliquid de nouo
confimile in (pecic , cum aliquo corum quac funt
in virtutc phantaftica : non poflcm imaginari il-
lud : cura Ipecics pcr comparationcm ad fubic-
ihim eius non pofiet rccipi in phaniafia,quod vi-
detur abfurdum.
5 Eji enim dare mimmam ffeciem nlbi, ^djwefi

BXTR A. perfeperficereorganumpbanta/ifyergopotejt dari
minimum cjuodpotefiperfici a fpecie per fe exifien-
te , quia ilLt minima fpecies non fe habet ad inde-
terminatHmperfeEiihile quaniumcunque modicum,
vel magnum , in toto organo , cfuia quantum orga-
num in toto ferficit fpeciesper fe exifiens , tantum
etiamperfe exifiens eadem fpecies perficeret perfe
ens, quod efi capax fpeciei j ergo efi dare minimum
i» toto , quvd efi capaxfpeciei diflinSi* , & per fe
entis.
Cognlti» eft Itcm,quicq.uid dicatur dc (pcacbus , quod alia
f»t»t»p«te»- cft inaha partcorgani,velmedij,(altem cumco-
ri« e»ittof- gnitio fit in potenria cognoiccnte tota , licit per
**""• formam qua: eft in partc : non eft probabile quod

illz duaE-cognitibnes , fi fimul funt in aliqua po-
tentia , quod fint in diuerfis panibus organi , vd
potcntix. Scd (ecundum AriftoteL i,huius:in
prooem. cx multis rncraoriis gcnctaturvnum cx-
perimentiim:iUa: multa: meniotiz funt cognitio-
nes eiufden) (pccici,quia funt de fingularibus qu(^
dem (pecici (ccundum Philo(bphum inhtcra. Si-
rnilitcr mcmoria cft de diucrfis fpecicbus fimul in
memoria (en^tiua:fi enimnunc iraaginor dc illo
mul retentu- albo prius vifo , habco fpcciera cius in raemoria:
ftaiiqi Jmaginor de aUo albo vifo:habeo ergo fpc-
ciera illius : cum hac manct fpccies prioris albi,
quia ahoquin non poflcra imaginari depriori al-
bo,nifi aUas vidcrera iUud ,& tic acquircrcm (pe-
cicm:huius oppofitum manifcftc expcrimnr.

Ad ifta dicitur , qu6d mcmoriac non eft aUqua
cognicio adualis,fed tantum habitualis,quiatan-
tum con(eruat fpccicm in habitu ; fic ergo concc»
ditur tam de memoria fenfiriua quam dc intcllc-
«^ua,qu6d in ipfa funt multac fpccics fimul in ha-
Scoti Oper. tom. JF\

•HemoriAell
de ditierfis
ffeciehm fi

bitu,& multx cogm*tiones habituales ,(cd non in
phantafia, vd in intcUigcnria, quia pcrficiuntur ^ f^ijeititf
Ipecic in i€ta gcnita , ex fpecie in vtraque memo- "^f"!**'
ria,& pcr iUara fpcdcm gcnitam habcnt.cognirio-
ncra adhialcm.

£x primo fequitur propofitum ,quia illc dus 6
fpcdes , Vt dux cogniriones habitualcs in mcmo-
ria (enfitiua dc duobus fingularibus eiu(dcm (pe-
dci,funtaccidcnriaciu(dem fpccici, & incodcm.
De aho merabro pertinct ad aliara quac(Koncra
fcilicet vtrum raulta vt mulufiraulcogno(can-
tur, f«d quomodo tunc intellcdlus non poiTct ha-
bere multas (cicntias habitualcs ciuidcm (pcdd,
dc aliquo codem (ccundum fpcciem,ficutmemo-
ria (cnfiriua cognitiones habituales multas:& tiic
Chriftus poirci (cienriamacquifitara habere cum
infu(a ? Re(pondeo,fi intellc^s intcUigat prira6
fingularcficut (cnfus prira6 (cntit, benc fcquitur
propofitura,(ed fi primo intelligat vniuet(ale,luf-
fidt vna cognitio dc vna fpccic : non enim poflet
cflc alia , quia non habcret aliud obie<5bum pri-
mum , quia idcm vniucrfalc cflet vtraque noti-
tia cogninira primo , non fic de memoria. Con-
tra : tu ponis antecedcns illud (cilicet fi intcUe-
€ois. Itcm , cadeni condufio potcft fdri per mul-
ta mcdia,

Ad primum refponfib •.fcientia acquiritur per E X T R A.
medium quod efi diffinitioJBa non efi fingularu ex
x.Metaphyfjex.comm.^lfed tantitmvniuerfalis;
& ideo tantitm de vniuerfali efi demoffiratio &
fcientia. Contra :fcientia efi hahitm nnclufionis
demonfirationis.fMmpta fpecie pro medto,potefipaf-
fto conclitdi de fingulari & demonfiratiue ; ergOy
&c. Refponfio : demonfiratio efi quando per cau-
fam conuertihilekt eum paffione propria demon-
Shatur de aliquo;ergo confequens effet dicere cjuod
paffio generisnonpotefi demonfirari/tecfciri de ali-
quafpeeie ',fed tantum de genere , fiue de ommhus
fpeeiehusfcientia vna & vna demofiratione. Con~
tra,paffw generit potefi per genus tanquam perme-
dium , concludi de vnafpecie , adluc nihtt intelli-
gendo de alia fpecie ; ergo eadem eritfcientia duo-
rum,quorum vnum eft fcihiU,fine alto. Confimili-
terpotefi argui de fingtdartbus. Ad hoc videtur
exemplum i .Pofieriorum,tex.comm.^.c^u6d omnfs
triangukiSj&c.^w^i hic quA infemiduplo,<frc. erga
ponit exempium deprincipits demonfirationis ,ju-
mendo fpecies fuh genere refpeSu pafftonii generis.

Ahter dicitur,qu6d dus (pedes per corapara-
rioncra ad fubicftum,(unt vna fpecies, & duz pcr
comparationem ad obicda, quorum funt cfFcdi-
uac. Ad (ecundum dicunt, quod mulca: relariones
non funt fimuljvndc pater non cft pater, quia gc-
nuit hunc filium, (ed quia (ilium ; ncc fimdamen-
turo eftifte aOtas , fed afkus ; ergo vna patcrnitas
pcr (c:& fi funt plures filij, hoc accidit. Ad aliud,
ficut ptius dc luminibus , qu6d fit vnum cxduo-
bus. Ad quartun^ficut prius.

SCHOLIVM II.

R E p V T A T fundamenta D. Thomit,& aliorum
pofita num^. folide ofiendens accidens hahere vni-
tatempropriam, difiinSlam ahvnitate fubie^i , &
fuhieiium,feM materiam non tantitm refpicere for-
mamvtfic ^edformat fingulares. Explicat quo-
modo totfuntpotentia paJfiU4i,quctformit receptihi-
les , & refutat refponfiories datof, nuTtt, 6. infau»-
ren \mius [tntentia.

FFf i

Co»

6i8

Lib. V.

Metaph.

«Wtl'»»»*

Jieeidtnsnom
fjfe vnum i
fHbifd».

Vn* ejl mt-
teri» diuer-
firufonume-
t9.

M X r>^ 3.

XtMtertM efi

fn fotentia
ad form/u
fmi»l»res.

Cnp. I,

Ttteffep*-
tentitu nu-
tnerty quot
funtformt
quM refpi-
(kmt.

Concta illud quod prjra6 dicitur, k quo habet
totitatcm, &c. quaero qualitcr, aut quod ? vnitas
fubic<3i fit formalitcr vnitas accidcntis,aut mate»
rialitcr,aut efFe(Sliue. Si prim6 modo:tunc intel-
ligere accidcns vnum numero , non cum vnitate
fubiedi,eflet contradidio, & Dcus non poflet (e-
parare accidens a fiibicilo. Item fi flcdux albe-
dines crunt vnum nuraero. fit $ocrates nunc al-
bus,& poftca nieer,& itcrum albus :tunc fi albe^
do fit vna formalitcr vnitate fubic*^, cum vnitas
fubicdi fcmpcr maneat eadem numero,crunt illae
albedincs vnum numero;& fic idem numero na-
turaliter frequcnter gcncratur , & corrumpitur.
Itcm , illud patet alitcr , quia Ci funt idem , ratio
tua cH: contra te,quia entitas accidentis eft alia ab
entitatc fubicdi formalitcrjergo alia vnitas,Qu6d
auteni cntitas accidentis fit aUa formaliter, patet,
vcl idcm erit caufa fiiiipfius, quia tu ponis fubie-
iftum caufam accidcntis : fi vnitas fubie(fH & ac-
cid^ntis ellet formalitcr idem , eficnt idem ens
formaliter, & tunc idem caufa fuiipfius. Si cfFc-
Aiue,conccdo quod ab podem efficiente, fintdi-
ucrfi efFedus differentes folo numero. Si autcm
)materialiter,concedo, quia vna efl materia diuer-
fomm numcro incadem fpccie,&fi accipis oppOf
/itum,petis contra me.

Contra confirmationem:tunc contraria eflent
vniun numero, quia fubicdlum idem. De alia ra-
tione principali probatio oppofiti (cilicet qu6d
materia fit in potentia ad ^liquam focmam fingu-
larcm prim6 & per fc, quia moais cfl ac^us, &c.
3. Phyncorum,tcx.com.6.fi mobile fit tuncin po-
tentia primo ad albedinen^ : & non ad aliquam
fmgularemjcrgo quod primo producitur pcr mo-
tum,erit natura fpccifica,& nonnatura fingulari^,
nifi per 4Ccidens,quod eft falfum,quia prim6 hu-
ius, in prooem. yi^ittt & omne} generationes funt
circa ftngftlare ; non enifn homo,8cc. Haec probatio
i}on valet , vt videtur , quiaillud circa quod^ft
fiibie<%um motus non eft terminus.

Contraiquicqiiid pec fe inducitur in fingulare,
jnquantum fingulare, fingulare eft:tcrminus mo-
tus inducitur in illud , circa quod eft operatio in-
quantum circa ipfum cft per fc operatiojcrgo in-
quantum eft fingulare. Item au£lor fcx Princi-
piorum : Natura occulte operatur in hii,prodttcen~
do vniuerfale citm prodttcit Jingulare ; ergo quod
per fp & primo producitur, eft fingulare. Contra
^liudjquod plures funt potentiae numero, ad ean-
dem formam fecundum fpcciem , quia 3. Phyfic.
cap. I. tex.com.io.fi pofle fanari & polle igrotare,
funt idcm.crgo xgritudo & fanitas idcm. Simili-
ter fi pofle dcalbarc hac dealbationc, & illa, func
idem numero^rgo h^c albedo, & illa eadem nu-
mera. Dicicur, quod non cft fimilc, quia primae
dua: potentiae funt ad diuerfas formas fpecie,ide6
non luntidcm , jaon fic autem de aliis. Contra:
tunc fequitur quod eadem potentia fimul cllet &
non cflet:quia pono quod aliquod fubiq,(^m fuit
aliquando albiun:ad illam albedincni fuir poten-
tia in fiibic<^o. Pono vltra, qu6d illa albedo cor-
rumpitur , ^dhuc cft fubicd^urn in pocentia ad
aliam albedinem : fi per aliam potentiam,habctur
propoficum : fiper candem, cum ad illamalbedi-
ncm qu£ fuit,nulla eft potentia, quia non potcft
itcrum eadem numcro induci;crgo fcquitur qu6d
cadcm fit & non fit. Potentia enim ad albedi-
ncm praeteritam non pft , quia tunc idcm numcro
rcdire poflet naturaliter quod corruptum cft ; &
pa te haec & illa potenda eft eadcm ; ergo idcm

cft & noB cft fimul. Vel fic conciudc,eadcro po«
tentia natiu^alis eft ad ilIud,quod poflibiie eft in-
duci nataralicer , & quod impoflibile eft induci.
Vei fic : fi eadem pocencia eft ; ergo illud quod
feic poceft redirc. Veiargue fic:mod6cftinpo-
ccncia ad duas albedines fucuras inducibiles di-
uerfis temporibus , & non eft vna pocencia ad
iftas,quia potentia ad vnam, non cft,quando po-
tcntia ad aliam eft:puta poft decem annos, quan-
do prima fuerit corrupta , fecunda non indudU
adhuc. Item , potcntia in te & in mc ad album,
tantum difFert numero:i quo ? fi k fubie<fto,ergo
omnis potentia in me diftert tantum numcro k
quacunque in tc:quod eft falfum:fi a cermino,fc-
quicur propofit-um. Simiiicer in eodera fubic<flo
fimcduo cermini numcro : & cum accipicur qu6d
tunc eflentinfinitae potentiae adtiuaE;concedo,nec
cft inconueniens : quia Sol fi voiuaturcircame-
dium in infinitum , gcncraret in infinitum omni
anno nouam herbam , fi cflct matcria recipiens
cius influentiam.

Contra : eadem potentia a^tiua cft in Soicqux
poflet producerc infinitas herbas. Concediturdc
illa potentia,quae eft fubftantia, vel qualitas, qiue
videiicct eft aliquod abfolutum & principium
operandi ; non de poteiyia zGtiiia., quae eft relatio
fundata in tali principio pcr comparationem ad
patiens. liia cnim numeratur ad numcrationcm
potentiae paffiua:,ficut relatiua numerantur.Con-
tra : tunc mod6 fiint infinitae potentiae tales in
Soie fimul, & ciufHcm fpecieiomnesquiaad for-
jnis eiufdcm fpeciei infinitas. Hoc conceditur,
ficnt & in materia ponuntur infinitae potentias
pafliuae ciufclem rationis. Scd cum arguitur vi-
tra qu6d illud eftet infinitum intcnfiue ; confc-r
qucntia non valet : nec enim aUquid pcrfc<Sbius
funt omnes illae potentia: aStiux , & reiationcs
fundacs fuper vnam perfe<^on<;m abfblucam,
quam vna. Concra:fi relacio prima aiiquam per-
fe<3;ionem dicic : dupla pcrfc(iio eft in duabus,&
infinica in infinicis ; fi non , non vidccur efle alir
quod ens poficiuum. Confirmacur eciamconfc-
quenciancgaca^quiay. Phyfic. cexc.commen.6.ar-
guicur , fi infinica mobiiia mouerencur infinico
tcmporc ; ergo & vnum mobilc infinicum moue-
tur in ccmpore finito : ffcuc arguic de infinico fe>
cundum exccnfioncm , ica hicatguicur deinfinico
fecundum incenfionem, Refpondeo : hicdiffi-
culcas dc infinicacc rplacionis , communis cft : ica
cnim probacur cfle in mc , ficuc in Soie : quia fc-
cundum aliquam qualicacem meam poflum efl^
fimiiis infinicis, fi eflenc infinita , etiam a6lu,fi cf-
fcnt aStu infinita , etiam mod6 habeo rcalitatem
omnium iilatum rciationum fecunduin Symach.
* De hoc ergo ad relationcm conccditur , faitem
dc rclationibus potcntiaiibus , vel habitualibus,
licct non a<5bualibus fecundum aiiquos.

Contra refponfioncm ad argumcnta , concra
ffepundam rcfponfion^m. Ad primum argumcn-
tum : quaecunque formae eiufdcm fpccici in eo-
dem faciunc vnum:iiiud vnum cercium cft incen-
fius vcroque:fi cuncduac fpccies finc fimui in mc-
dio & faciunc vnum , caufabanc fpcciem vnam
incenfiorem ; fed iila calis non duccc in albedi-
nem rcmiffam , quae muiciphcauit vnam fpeciem,
& eadem racione,nec in alceram quae gignic aham
fpcciem : quia iiia fpecies cx vcraquc compofi-
ta, cft improporcionabilis vcrique : repracfcncabic
crgo aiiquam inccnfiorem & perfc<5liorcm vcra-
que iilaium : & fic ilia: albcdines nulio modo vi-

debuncur

Infinittp»-
tenti/tpaffiu*
in fukie8e,fi
fumanturn^
Utiu*.

•AliasScM-
^eruuod.

ZxdMoim
f^eciebm MH
fieri ■vnMm
inttnfioten^

QuxfMo Vir.

619

«lcbanrar ab oculo. Itetn, « quo flla fpccics cx>m-
pofjta eft vna nuracro,non rcprzfentabit duas al-
bcdines diftindc ; crgo oculus non vidcbit illud
rcmifrura diftmdicalbum , vt prius, fcd aliquod
albam intcn/ios. Item, diftfnda adio non eft nifi
diftindh cnris : fi ergo fpecics repncfentant duo
difbndb, eflcnt dirtindbc. Contra refponfloncra
yUn/^np*. jjj {^cundura argumcntura,patcmitas in illo parre
m*>f*jutsHt ad hunc filium habcr maiorcm vnitatcm, quim
vBiatcm fpccici : quia alias noncft maiorvnitas
patcmitatis ipflus cura fcipfa,quara cum patctni-
tatc Platonis , quod vidctur inconucniens : fed
mafor non cft nifi vnitaspardcularis fcilicct hzc
«M*t ilii i»t P*^crnitas ; crgo in illo ad hunc filium eft hzc pa-
fMttmittuts , tcmitas : fed pcr hunc non rcfertur ad orancs fi-
iJ.tui.i. lios : quia dcfhudto hbc filio, dcflruitur harc pa-
tcmitas , fl pcr eandcm ad alium filiura rcfieratur
illo filio cxiftenre, crit hxc patemitas ; crgo flraul
erit hacc patcmitas , & non crit. Contra aliud de
luminibus , ficut prius dc (peciebus : non quia
iuraina non funt repraefentatiua aliorum , ficut
fpecies ; patet ctiam quod cft intcntio luminis
quando funt duo lumina ciufHcm rationis illumi-
nantia. Aliterraclius : quia fi cftcnt vnum fubic-
&o , & duo fecundum procefrum , tunc fcquitur
qu6d ifH duo radij cmnt duo radij Gcometrid :
& non vifibilcs : quia fcamdum rationem linex
eflent ibi duo , fcd non fccundum aliquam quali-
tatem naturalem , qux fupcradditur in linca vifi-
bili : & runc omncs quxftioncs pcrfpc^u* de in-
tentione radiomm, & confimiles,qux depcndent
ex diucrfitate radiorum cflcnt tanrammod6 vcrx
lecundum Gcomctricam confidcrationem , non
/ecundurapcrfpoStiuara : quiaperfpcdHuuscoafi-
ilcrat lineam, vc in matcria nanualL

SCHOLIVM III.

Sentcntia DoiUri/ Mceidentia intentiona-

lU , vt fpecies fenfibiles , & inteBigibtles , Cr qtur
eUem realia tjMdfiMntfine motu , vt lumina, & re~
Uticnes,pajfe ejfe plura njtmero in eodem,ita babet
ttiam i2t.i.ti.6.^.AdqM4fijtM.i^.& } J.8.^.i.C^
4 .d. i^.ad fecuidum.J^and* autem aeensreperit
pajfum fub difpofitione contraria agend» in iUud
fer motttm , fi prtlfabet vnamformam, non indu^
citaliam eiufdem fpeciei, fed intendit iamprodu^
Sam, vtcontingit in formU contrariis, J)e poten"
tia Dei tamen, etiamloquende de hit, non repugnat
flures formoi eiufdem fpeciei ejfe in eodem,vt coBir
gitur ex Scoto i.dt.%.nu.->.Ad td, quodtangit fol~
nendo argumentum de dttobus calidit , de dtuerfa
acceptione aUionit, vide eum ^.tL • j.^. i . vbifuse
de aBione,& eiut acceptionibMt,& q.fjde An.vbi,
& in eittt Commentarto multa expofita habes , de
aHione, & pajfione.a nu.i ^jantum tLfputat nihil
fere refoluens , vntU ir ^udjtunem per tltthitatio-
nemfimt. Vide Anton. Andream htc ^.8.^»* bre-
1UMJ, & clartits habet contenta httiut qu*Jitonts,de
qua ettam Anton.TrombJjic quafiione vltima.

I j Ad quaeftionem crgo poteft dici, quod non cft

rario impofnbilitas^quin duo accidentia intcnrio-
nalia, & rclpcdiua rcaliaA realia non edudbdc
potcnria matcrix vel fubie^ : vcl ctiam de p©-
tcnria fubicdri cdudla , non per motura ciufdcra
fpccici , poffunt cflc fimul finc contradi<3ione :
tamen inconucnicns cft hoc , vbi formac indu-
cumur per motum , quia motus non cft, nifi in
mobili fit difpofirio oppofita fonnx inducendac.

vr contraria vcl mcdia. Scd fi agens Ihucnfat in SeH.i.d.t.f.

mobili fbrmara ciulcfem fpcdci f^rmac , non in- iJ»«-7-

ucnit ipfum fub difpgfirionc oppofita , idc6 non

raouct ipfum fimpUdtcr induccns aiiam , fcd au-

gcbit formam priaciftcntcm in mobili : & hoc fi

rorraa ilia prxcxiftens fit imperfccHor quam illa

quam agens poflct induccre ; fi autcm inuencrit

mobile mb fotma xquc pcrfc<fta fbnnae induccu-

dx ab agcntc ipfb , non mouebit ipfiira omnino.

Ad authoritatcm primam de « .huius,qu6d pcr -^^ ^ptuiS-
motum non poffunt induci dux fornuc dufdcm **f*P**^l-
fpcdci ; vrrac orancs fbrmac habcntcsdif^cren- , ,
riam in eodcm fubie£lo , fi inducantur per mo- ^, •nimHA
tum , ncceftario difFcrunt fpccic : lamen dc aliis j^ mttmm
non indudHs pcr raotura non eft ncredariura : etdtm fiedo
im6 pofEbilc cft quod dux tales ciufdcm fpcciei ^^^***''
fint in codcra fubict^o, ficut dux (pccics duarura
albcdinum, & dux paterm'tatcs & iduo iumina,&
flc de aliis non indu<ffa's per motum. Simiiiter ad
aliaradc f.huius.

Ad aiiud dc Anima,dicendum quod non opor-
tct rccepribile denudari ab omni forma ciufdem
fpcdei , fcd oportct cura dcnudari ab eadem fbr-
ma numero. Forre ahtcr & meiius, qubd debct
dcnudari a fbrraa ciufdem gencris , qux per-
ficit rcccptibile fccundum toiam capacitatcm
dus.

Hec glojfa acapitur ab Afifelmo de veritaxap. £XTR A.
exemplum de vafe vitreo intense colorato,per cuittt
mediumnon reprttfentatur iiqttor intutpojuttt ,fe-
cuntlitm colorem proprium, fed per vitrum remtfse
coloratitm reprefentatur.

Si autem habcat vnam formam dummodo non ^ rtafltnt
pcrfidat totara capadtatcm,poteft rccipercaliara JeUrttdenM-
dufdem fpcciei :fi raraen non inducanrur pcr d^nainnai
motura , ficut patct de formis fupcrius enumera- /***" /"■•*
ris : de luminc non cft dubium, fi lumen rcquirat ^-^
indifpofirioncm in mcdio, fiuc vmbram , fiue lu- sttr.x.i.i.^
mcn modicimi: tunc agens non imprimct nouam tJti j.
forraam, fcd intendet prxcxiftenrcm.

Ad argumcntum de duobus calcfadcntibus i*
per raotura, quod eft contra iam dida , conceda-
tur qaod calcfaciunt duabuscalefaftionibus,quia
duabus fbrmis,& Commcntator c.Phyfic. Com-
ment. }8. didt fi zddo vna , & fbrma vna : ficut
adHo Solis, alia eft ab adHone patris in generario-
ne : .quia acHo Solis eft nobiiior adionc hominis,
fcd non correfpondcnt cis diix paflioncs.fcd vna:
quia vnum generatum poteft generari a Sole & a
patrc, raultis adionibus : & taracn ibi vna pafno eiuinttU
8c vnum gcneratum ; fi a<flio dicat refpedhim mSiottesdtut
agenris ad pairum,& e conucr(b,pafIio refpcdinn ctrrefpcndeut
parienris ad agcns commulrtplicatur ficui hic fii- vmfaffitni.
pra arguitur. Si autem aftio dicat rcfpc<fhira mo-
tus, vcl murationis ad agens, vt eft ab agente : & «. /• .
pafHo rcfpcdHi eiufdcm ad paflum, vt cft in hoc : ^^^ pj/^!/^
tunc nonfunt rcfpc(fhis correfpondentes, fcd duo ^ Mgeufit
difparari fimdati in eodcm , & ad diucrfbs termi- »dfitjfttm,^
nos : quia motus eft vnus > quia fbrma flucns cft f^* '*ff*^'*
vna, & tcrmini agcntes fimr plures,idc6 rcfpcAus *****
ad agentcs funt piures, fcd terminus redpicns cft
vnus : & qubd forma flucns cft vna, & pafliim re-
dpicns eft vnum ; ergo vtmmquc cxtrcmum ibi
cft vnum ; crgo rcfpedus medius crit vnus : fic
fecundo raodo inteliige refponfioncm fiiperius
datam. Orania arguracnta fnpra ad hoc fimt fb-
luta , nifi fccundum : vbi rcfpondeo quod aitero
iliomm non agente , effcdhis non cftct in altero
fieri, in quo eft : quod fcilicct didt refpc^m ad
iliud agens ; fed non fcquitur qubd fatium abfb-
FFf 4 lute

»J

f ^ I

fithil Mjfsrit,

ftdtatuum

tfubitMt.

14

lUnmiHMtio'
iiis flurej
Tiumero, (y
fimul ■^ fuc-
cefftui foljvnt
fieri i^ eodi.

610 Lib. V.

lutc non ficrct, fednon illo relpe£ku, ad illud
agcns.

Contra folutioncm quxftionis, duo agctia po-
rcntia paria , ponc quod inueniant paflum fub
difpofitionc contraria , (imul imprimunt ; crgo
formae indudae per motum polTunt multiplicari
in codcm.Rc(pondetur ficut hic ad vltimu, qu6d
mobilenon potcft moucri fimul duobus motibus
9d tcrminum eiudem fpccici,Hcet duae fint adio-
nes. Contrarfimul lunt duac potcntiae in ifto
paflb ad duas formas ciufdcm (pcciei; crgo fimul
polfunt clle duo adus eius, inquantum in potcn-
tia, & ita duo motus. Itcm,f<t«/<i »« atiupmHlejjk
cumeffcUu in aElu,& non f/?,i.Phyfic.t.c.37.& y.
Jiuius,t.c.}.& hoc vcrum eft dc cfFcdu immcdia-
to, quod tdfieri : hic crgo calefaciens , fimul cft
& non eft cum calefieri, quod caufat: & illc cale-
faciens cum illo,quod ille caufat j crgo fi vterque
cauiat idcm caleficri , idcm fimul cft & non eft,
pofito qu6d hic calefacicns celTet calcfaccrc , &
non celTet ille : non poteft ficargui dc agcntibus
ordinatis : quia infcrius, quod fimul eft cum ficri,
non potcft agcre fuperiorc non agcnte , per fupe-
rius autcm fine infcriori , iion potcft fieri cfle.
Itcm , C\ dua: adiones , & ille in palfo rcfpcftus
ad agens , & cxdcm rcaliter ipfis paffionibus ;
ergo duae paffloncs. Itcm, fupcr adlonefhi & paf-
fioncm fundatur relatio , & ibi multipHcato vno
cxtrcmo, & alio ; ergo quot a<Stiones , tot pafllo-
nes.

Itcm , quid dices dc formis inducibilibus pcr
mutafionem, niiquid tales dujc poflunt cfle fimul
vnius ipecici ? Dicitur quod non , quia re(pc<Sta
vnius ipecici,eft tantum vna priuatio, quae aufer-
tur per primam formam aducnicntem,& pcr con-
(equcns non eft terminus a quo poflet eflc muta-
tio ad iecundam. Contra:priuatiocftcarcntiaaH-
cuius in apto nato, alterius & aHa carcntia:quod
probatur etiam,quia priuapua funt contradidoria
<:irca aprum natum ; crgo fi hoc non ineft,priua-
rio incft , & intcr priuationcm huius , & hanc,
poterit cflc mutatio.SimiH'tcr huiufmodi harc pri-
uatio, ficut haec potcntia. Ad primum argumen-
tum videmr concedcndum , qu6d dua: fomix
ciufdcm fpecici polFuiK fimul inefle eidcm,eriam
mdaQcx pcr motum, fic qu6d fimul in^ucantur a
duobus agcntibus inucnicntibus idcm paflum fub
contrario;fed non poflunt efTe duae fucccflluc in-
A\x(kx,\xz qnod vna poft alteram pcr motum:quia
induda prim^ iam contrarium abiicitur , & ifa
non ampHus potcft efle motus ad aHquam for-
piam eiufdem fpecici cum illa quac incft , fcd fe-
cundum agcns fi inucniat fbrmam impcrfcdbm
rcfpedku fuac, & dc aliquo modo oppofitam , im-
pcrfi;£tioncm tollct.intcndcndo eam.

Ad fccundum argumenrum , de mutationibus
ncceflari6 prsexigcntibus motum , confimiHtcr
diccndum , ficut nunc didum eft ad primum ar-
gumentum:qu6d dua: formaeeiufdcm fpecici,ter-
minantcs duas mutationes fimul caufatas a duo-
bus agcntibus,poflunt fimul induci , fed non vna
poft aHam:qiiia ncc poft iUam primain,poteft cfle
motus neccflario rcquifitusad mutationem , quae
deberet ellc ad (ecundam. Scd quid dc mutationi-
bus non terminatibu§ neccflario motus,cuiufino-
di vidcntur iHuminationes cfle ?Refpondco,qu6d
dujc & fimul & fucccfCue in quocunquc poffimt
inefle & fbrnwe terminantcs ipfas : quia poft in-
duiStioncm primae manct potentia ad fccundam,
& priuatio propria aus t & fubiedbun mobilc fi

Metaph.

adfit agens vcl idcm quod prius , vel aliud potcfl:
caufare aH*am formani : & fi talcs formae fmt na-
ta: diu pcrmancre in fubicdto , poffunt quotcun-
quc mancrc fimul ; ergo luracn , & fpccicm non
poncs habcre eflc fixum inmedio, fcdin cotinuo
gigncrc, rclationem pones manere, & idco quot-
cunquc ciufHcm fpccici,im6 infinitas ; quot crgo
vifibiHa circa pundtum mcdij potcntia vfquc illuc
agcre , tot ibi fpecies : & quot luminaria , tot &
huTiina.

Contra primum argumentum:vjdeturdeftrui
Arifl:.qu6d idem fimul mouetur duobus motibus
eiufdem fpcciei. Item crgo duo igncs generabunt
duos ignes ex aqua cadcm , aut laltem duas for-
mas ignis inducercnt in eandem materiam,qu6d
videtur impofllbile.

Pro folutione, notandum quod qua;cunque
forma non cft inducibiHs , nifi poftaliam for-
mam incompoffibilem, tunc corruptam, iUatan-
tum poteft cfle vnica in vno fufccpriuo. Probatio,
quia ncc aha inducetur poftquam iUa eft induda,
Cjmanenre : quiaiUam aliam nonprajccdcretaHa
incompoffibiHs : iam enim indudtionc primae cft
QuacHbct incompoflibilis cxpulfa , ncc duae talcs
nmul inducentur , quia nec ab codcm agente 8.
Metaph.t.c. i i.Jiefficiens vnum & materta vna,&
ejfe^iu vnttf eft : ncc a diucrfis : quia fi iUa fint
approximatadiuetfis parribus mobiHs : puta vnus
ignis adcapur,aiiusadpcdcs, agcnte in diucrfas
partcs primo ; vbi autem fimulagunt, vnamfor-
mam inducent. Probatio, quia intcnfiorcm quam
aherurn fblum inducercnt : ficur fi ponercntur in
eodcm fitu rcfpcdtu ciufHem partis pafji vnam
formam inducercnt, vt prius: fedomqis forma
inducibiUs per motum , vel mutationcm, necef^
fario rerminantcm motum , ad ipfam, neccflario
ad fui indudtioncm, ncccflario praccxigit in fufce-
ptiuo formam incompoflibilem tunc corruptam:
quia Hcet terminus a ejuo pcr fc mutationis , fit
priuatio, & non fornia oppofita , quam priuatio
concomitatur : & idcirco intcr duas formas func
duae mutationcs habcntcs quatuor pcr fe termi-
nos. Licct etiam duo motus fimul currant intcr
contraria , quorum aiter , qui cft rcmiflionis , cft
a gradu pcrfcdo , in quo fuit mobile in vkimo
quietis , ad priuationero iUius contrarij totaliter,
velad priuationcm ahcuius gradus diuifibiHs,qui
fucceffiueabiicitur. Aircr autem, qui eft intenfio-
nis eft a priuatione contrarij inducendi , vel ali-
cuiusgradus diuifibiHs inducendi ad gradum pcr-
fc(Stum , terminantcm motum : Hcet inquantunx
fic fint du2 mutationcs, &c duo motus, & vtrobi-
que quaruor termini : & ita fotma incompoflibi-
lis abiicienda , non fit pcr fe terminus ilHus mo-
rus , vel mutationis : forma inducenda cft pcr f?
cerminus ad quem : tamcn iUa forma prior eft
ncceflarJo requifita; & neceflc cft & tranfitus
fimul efle. Nulhim enim agens natutalc mouet,
nec mutat mutationc tcrminante motum,aliquod
fufccptiuum, nifi habcns formam fuae incompof^
fibile :'cum crgo non pofllmt plurcs ciufdcm fpe-
cici fimulefle pcr motum , nec per mutationcm
pcr fe tcrminantem tnotum, forma quae non ne-
cellario requirlt aHam incompoflibilcm in fufcc-
ptiuo, ad hoc vtinducatur, vnde probatur vnica?
non pcr Jioc medium : quod agens non inucnic
pafliimfub termino a quo, rc(pe6t« a£tionis:quia
cum fbrma hac , incll priuatio iUius , quae fbla
fufficir pro termino a cjtto refpe(5tu indudionisra-
Hs i<ii\xix. Qua:re aHud medinm, vnde tertio fbt^

vaaD

§iu»tvifiU'
liMtotffeciesi
quot luminM-
ria, ttt lumi^
n/t.

TormM iudtt'
cibiits fer ex'
fulfioniMltt-'
riftt,efi vtut
tMntiim in
vno fubitilt

e^uatuortef'
mini, inten-
fiomtt ^ rt-
mijjientt ^
quifinttScot.
z.d.q.9Jt.iu

NuButa Mgf$
nMturMlemo-
uet , wlmu^
tMt fofi ntotUf
nifivbirtft-
ritformMUt
ittcomfoJliHm
Itutfu*,

I

Qusftio VII.

621

s4

ii^jm.ix.

17

/pecitm *x-
ttrMtn td
ftnf/u (M,
ftd btni i»-
ttnum.

nx abfolutx, ic qoibus fir vi$ : luincn,cognirio,
fpccics : nam dc rclarione noncft vis quin mulri-

f>licc:ur ficur corrciatiua, tum quia non in abfb-
urc & i.ridc loquendo , fcd in ad altcrum : tum
quia non tcrminat motum , nec muurioncm pcr
{c : nifi forte Vbi : & illud prafiipponit a<fiio-
nem vti iqcbmpoflibile , ncc funt naturaliter
plura Vbi in eodera : vt autera fupcmaturalitcr
inducatur aliud Vbi, fufficit correlariuum mulri-
plicari , puta quod miraculose fiat aliud cir-
cum(cribens fimul cum primo circumfcribcn-
te. De tribus illis formis ^(blutis vidctur fimili-
ter diccndura , de lumine, (pecie , &: cognirione,
quia di. I }. Iccundi ponitur luraen eilc fpecicm
lucis.

Scdcontra;lumen intenditur, patet ad fenfura;
ergo non funt duz fpecies : non intenditurv ficut
probatur prius in hac quzftione : quia illa fpedes
jntenfior non duccret in cognirioncm vifibilis
reraiflloris. Refpondco: fpccics rei pracfenris in
jnedio , Sc organo fcnfitiuo, inicndit tara luracn
quod cft fpccics lucis , quara fpedes coloris : &
pcr confcquens illud eft vnicum in vno:nonquia
agens przfuppouit forraam incompoflibilcra in
fubicfto, ad hoc vtagat ; (cd qnia quodlibet duf^
dem (pecid adueniens, in eodera natura cft inten-
derc formam talcm in fubicdo : fpecics tamen
luds abfentis , qualis requiritur in phantafia , vel
mcmoria fenfitiua,non eftiumen;fimiliter fpcdes
talis fcilicet imaginaria ipfius albedinis , non eft
eiufdera rarionis cura illa extra. Tales fpedcs ab-
fenris neccfte eft firaulefte duas inorgano phan-
tafiz, vel metnori2,ncc cft ibi vna intenfior alia,
ficut probatum cft prius : quia arni obicAura
abfcns non cognofcitura phantafia,ni fi vt relucet
in tali fpccie, oponet fpecies proporrionari obie-
■<Jlo : vt fcilicct rfpracfcntans non fit intenfior
quara nata cft fic gigni a tali 6bie6lo:quia intcn-
fiorfpcciesincenfiusobie(fhim proporrionabiUter
xepra:fentatct,ncc poteft poni in vha pane organi
phantafiae vtufped^ ^ in alia , alia , ficut fuprk
probatum eft in hacqu^flione.

Scd quare fpecies in organo fenfiis particularis
non ita diftinguitur ficut in organo phantafiz,
vel meraoriaE?ira6 eadero ratio vidctur vtrobiquc.
Probatio, alias non diflindc rcprsfentarct^fimili-
ter quomodo dc vtu fpccic in (enfus extcrioris
organo gcnefatur alia in interiori : non vna in-
tenfa , cx vna intcnla ? Vidcmr enira irrationabi^
lius poncrc vnara fpcciem exreriorcm efle prin-
dpium refpcdiu duarum rcmiflarum intra , quam
duo obio^ praefenria caufare in organo extra
duas. Itera, contra illara caufara : nullum^ agens
▼irturis iraperfedioris forraa fufceptiui, intendit
illara ; patet fi calido intcnfb apponatur calidura
npn intcnfura , non agit in calidura perfedum
inrendcndo. Contra illud arguraentum dc dua-
bus formis : ergo dua: adtiones ; ergo dux paf^.
fione^ ; ergo duo termini : & de hoc didhim eft
fupcriiis.

Ad primum , fpcdes in organo cxtra non cft
rario reprxfcntandi obicdum , vt cognituto , fed
fenfario exterior eft obicdi imraediate ; vnde non
requiritur qiiod ibi fit fpecies proptcr fcnfario-
nem : in interiori vcro rcquirituti ita qu5d
interior ^ft praccisc obie£K , vt lucet in fpede,
quia non cft obicdH in fc prxfcntis. Ad fccun-
dum : fpecics in phanufia , vel raeraoria , non tCr
iinquitur , nifi raediante fcnfarionc ; idco duas
fcquentur dus : ira6 non retineo nifi (iibiedb.

poft fcnfariones perceptas r i.de Trinx.8.ergo ta-
lis cft vna dufdcm fpedci , fpedes fimul : quare
non plures plurium obicdborum przfentium Q-
mul , proptcr defedbim intentionis copulanris >
ibidcm fzpe.

£t per hoc patet ad illud de tcrria forma abfb«
luta, qux cft cognitio. Nec fcquinir : fimul eflct
fpcdcs intenfior proprcr multa obicda prxfcntia
vnius fpeciei ; ergo firaul raultz vifiones ; vei
ergo vna vifio intenfior : primuro non (cquitur:
quia inrenfio non copulatur roulris ; ideb non
plures faltera diftin<5be firaul : fi vna poft aliara,
concedo qubd vtnunque fcquitur propria fpc-
cics in meraoria ; non crgo cx vna intcnfa exte-
riori , generatur alia inierior : irao nulla gcne-
ratur nifi prxfentc fcnfationc , & duz non funt
firaul & duas fuccefliue fcquuntur imaginatio-
nes duac Ad rerrium d. 17. q. 4. an agcns xqui-
uocura intcndii vltt a gradura qucm cauiarct vni-
uocum agens ? non. Sed quid ? iam nulla forroa
abfbluta ponitut mulriplicari dufJem fpeciei
fimul in eodcra : nifi tantura fjjccies in fenfii
interiori , qux rcmanct abfentc obiedo , & prsc-
cisc propter hunc finem : vt duo alba prius vifa
poftiira inuginari , & podibilitas eft : quia iila
confequuntur diftindas vifiones perceptas , qux
non funt firaul : tamen illis tranleuntibus raa-
ncnt phantafmata : quarc in vniuerfis forrais ab-
fblutis nullura . eft fimilc phantafrnati , vcl tali
fpcdd interiori quantum .id purificarionem in
ebdem.

Dici poteft, qubd & talis fpecies firailis eft jg
aliis forrais quoad propofitum : quia ii.de Tri-
mt.c.S.Vfium Solem memirti : fivolMtro, Mttt ditos, j^
vel tres cogtto :fed ex eadem memoria qtia vnttm
mtmim formatMT acies multos cogitamu hxc ille;
ergo vna fpecies in phantafia , vel mcmoria fuffi-
dt ad itnaginandum omnia dufclcm (pecid, quia
fi volueris imaginariidolaperfcdaaim quanrita-
tCjColore, figura , &c. ad quodlibct vnura fuflEcit
vnum phantafma pro omnibus illius (peciei : ad
omnia fimul in idolo fiifficit vri multis phan-
tafinaribus componendo : ficut de monte aurco :
ficur ibi docet AugufHnus : Qmmodo foffum co~
gitare Solem maiorem , vel minorem quam mend'
ni : & ejModrum, &c. maximc ftat hoc fccundtim ^^'*V"^
arriculum , qui negat imaginationes huiufmodi ^^ imsnnJi-
vt hoc , fed tantura naturx qux eft hic : illa na- dum tmmUa.
tura eft prxfens pcr vnam fpedem quantumcuh-
que coniungatur cum aliis in idolo : falfum eft
ergo quod fupponit rario a fine , quod difUnda
albaofferunttu phantafix , vt diftinda ; fed tan-
tum per vnam formara habeo multos adus co-
gitandi , vel ima^nandi drca album in commu-
ni , ex tara diuerfis idolis conituKfhim. Sed nun-
quam phantafma intenditur ibi fic (ecimdijm
Auguft. 6. Muficx : continue deddit & rcparatur
pcr fcnfiis cxtcriorcsjfed alia rario dc poflibilitatc,
quia fequitur duas fcnfariones, non concluditraon
enira feqtutur ; ergo fimt duo phantafmata , quia
illud polfet intendi, non tantum poft duos a(^s ,
fcd criam fi illi adhis eflcnt per fc intendemcs,
adhuc dualitas illorum non concludit quinper
vtrumqucindudhjm, fadat vnam formam inten-
fam.Phantafma vidcbatur diflimile aliis abfblutis:
iam pofimm cft fimilc

Et quidem fectmdum faris fblutum eft de dua- ^9
bus fenfarionibus , nec illud fuit priusprobario :
fed quafi folurio. Si primura manere vidctur,
quomodo difHn&c imaginoralbius, & miniksal-

bum

»o

621 Lib. V.

bom viTa > non per yiCnm multoruin phantafma'
nim cotnponcndo in idolo,ncut montwn aureum:
patet qu^cl intcndo & remifllo non habent phan'-
tarmatapcopria aUa ^ phanta/mate formae , ncc
pcr illud phantafina illa diftindc iraaginor, quia
naturaliter rcpracfcntat obie^um fccundum gra-
dum proponionabilem /ibi,

Huculque omnia di^ fiuit loquendo nacura-
iitcr de adlione naturali : reftare po(Iet quxftio
de abfolutacompoflibilirate forroarum, & refpc-
{ku potentis diuinc Si dc luminc, fpccie, Sc co-
gnitione, conccdis vnitatem in vno, & non,quia
praefupponunt ante fui indu<^onem formam in-
compoffibilem in paflb ;ergo illa ratio prolixa eft
particuiaris , quaere medium vniuer(alius : habes
ii>i quod quicquid potcft inducere aliquid (pcciej:
in iliud paflum , poteft intendere, quia nata funt
facere vnum : fi hmul in vno, (icut de quantitate
continua vnita continuc in liquidis , fcd an iem-
per quodpunque adueniens pofltt au^ere : an
.vltra perfediionem proprij effedus , nuUum ad-
lieniens intcndat : an tertio aliquod taic inten-
dat , fed vfquequo dubium eft ? Contra caufam,
vndc vnientur fi diuerfae potcntiae ? Refponfio,
quia vna furomc adhialiter prius. Contra : ifla
a^buata fumm^ , quare non aduatur alia ? Re-
ipondeo;aeqnalis limitatio potcntix ad a£lum,
Sc e coAuerfo , quia licct potcntia non flmplici-
ter dependeat ab aftu accidcntali , ficut c con-
uerfo : tamen vt fic talc dcpendet ab illo ; omni«
dependentia eft ad vnicum fimuh fifufficien-
ter tcrminat; crgo totum hoc rcducetor: vna
iliflicicnter adu^t in hacfpecie,fcdvndeprobatur
Ifta?

ANNOT. MAFRITII.

SEquitur quafHo feptima de compofTibilitate
accidentium tantum numero difFerentium, in
eodem fubie(flo.t.non habcntc commcnt.qua£ no-
tabilis & magnx altercationis inter Do^ habc-
tur, vbi primo, poft oppofitum ponitur quoddam
Extra ibi : contra iUud quodfup^iHi diiiitm efi,
i&c. vfque ibi : dicitur quod non efi fojfibile , 8cc.
litera tamen valde notabilis , ideo ponderari de-
bct : & benc habet legi cum arguroento i. princi-
pah, & eius fblutione , & quia ibi quotat perfpe-
«ftiuac partcs & conclufiones ; aduerte qu^d lic^
juitiqui , videlicet Alacen qupro confueuit Doct.
pofler communiterallcgarc, & alij plures pcrf^e-
Aiuam fcripfcrint, vltimo tamcn mirabili rcfblu-
tionc & indufhia ille cximius Thcologus & Phi-
Jofbphus F.Ioan.Pecheam Anglicus Ordinis Mi-
norum > quondam Archicpifcopus Cantuarienfis
t>reui quodam coropendio eam tradidit in trcs
partes diuifb : in quaf um prima 84.jn fecunda ^6.
^ in terria iz.conclufiones notauit & expofuit:&
yt ledor fonc ob penuriam originalis in dcclina-r
tione huius loci non pertutbetur , h?c brcuiter
notabo ca quae ad proponnmi f^iunt.

Concluuo i.fecundz parris eft talis : KefiftHor
n«s felat a regularibus fuperficiebutfa^a^ , ocuU
fentiri. Dico fuperficies rcgularcs illas quac funt
difpofitionis vnifbrmis in omnibus parribus fuis:
yidcUcet planas, concauas,$:oQuexas,& huiufmo-
di : inregulares autcm funt fuperficies corporum
afpcrorum in quis radius,vel lux cadcns dilpcrgi-
tur & diftrahiturnc regularitcr oriri fuper oculum
pofHt. Sexta cooduifo eiufdcm partis j. talis eft :

Metaph.

XI

Angulos incidentia & refiexionli tquales tjfe : ra*
diume^ue incidentem & refiexum in eademfuferfi-
ofe,ejfe cum linea erigtbtli a punHo refiexionu. Di-
dtur angulus incidentiz quam conftituit radius
cadens fuper fpcculuro cum flipcrficic fpcculi,vcl
ex vna parte,vcl cx alia cum linca imaginabilitec
erigibili ^ punfto rcflcxionis: Angulus autcm rc-
flexionis eft , qucm cum cifHcm qonfrituit radius
reflexus. i£qualiras anguloruro cxperimento col-
ligitur,& rationd probatur ibidem i6.Conclufio
eiufdcm partis eft talis:/« omni fuperficie refiexio-
»is quatuor pracipue punSla conttnert:& qttod ex^
tra iUam eft,mintme videri:h.i quatuor pundti flmc
ccntrii vifus:pun6tiis apprchefus,rcrroinus axis,id
cft,pcrpcndicularis du^x a centro vifus in fpcai-
luro,& pun£his reflejcionis.Has tres concluuones
tangit Do^. hic, fed pro maiori declarationc ho-
rum oporteret pluraalia & in Perfpc<Sbiua& Gco-
metria videre. Vidcantur prxcipuc 14. ij. & 16,
conclufiones primx partis Pi?rfpeciinx , & plures
alix illius fecundx, qux omnia longum cflet hic
inferere:profequatur diligens ledor multa a'ddcn-
do, fi motiua illa foluere volueris, quia i ^.di.hoc
idem fentit , quod hic tangit de illa fpecie rubp>
ris : dic confcqucntcr bene inucftigando vt ibi &
alibi habet : idem enim poteft eflc fpecics & ob-
icdura.

Cohfequcntcr ponitur opinio Thom.& Henr.
quxrc Thomam in q.de veritatc, & in j. paneq.
35. & hic in j. & alibi.& Hcnr. quodlib. ^.q.j.
& alibi & alios fequaces, partera negatiuam qux-
ftionis tenenres & folucntes argurocnta princi-
palia quam opinionem impugnat copiosc. Vbi
aducrtc qu6d notatur vnum paruum Extra ra-
tione 1. contra primum rooduro aliorum ad pri-
mum principale ibi : Efi enim /^<irtf,&c. vfque ibi:
Item <\uict]uid dicatur , &c. £t aliud infia ibi :
Ad primum refponfio , &c. vfque illuc : Altter
dicitur quod dua fpecies,&cc. litera tamen vbique
bona.

Infra etiam ihi:Contraergoformanaturalis an-
nihilatur,8cc.vCc\ue ibi; ergo fecjuitur quod eade ftt
&nonfity &c. aflignatur Extra:Ct^ farisbenc ad
propofitum, vtparet.

Infcriusinquadarefponfioncdc relationibus, ^^
allegatur quidam audtor antiq'.ms,& varic nomi-
natur, quidam Schircrvvod,quidam alio modo :
eftenim Anglicum cognomen , & videtdr fuifle
Nominahuro opinionis, fed de noroinibus non cft
vis,&c.

Detcrminario Dodoriseftfatisclara in qux-
ftione vbi plures conclufiones poflent clici , vt
Anton.Andreas fccit , fcd paucis multa compre-
hendit fuo more Doilor vbi notatur quoddam
paruum Extra'^\:htc glo.icc. yfque ibi:5» autem
nabeat, &c. & infra ibi : Si aSlio dicat refpeBum
agentti ad pajfum, &c. vfque il\ac:Cvntra folutio-
nem tj. &c.aflignatur Extra ab aliquibus : totum
tamen notabilc. Totum criaro fcquens vfque ad
finem quxftionis vocatur additio , vel Extra ab
aliquibus > fcd quia fingulare & fubrile > lcgatur
totum.

Illud qu6d infrjl tangit allegando di. 13.1. non
obflat his qux a principio notaui , quia vcl alios
allcgatjvcl hxc litcra additio eft,poftquam fcripfit
iccundum , hic addita , fed primum roagis fapit.
Similiter dicenduro eft de illo, quod infra tangit
dedi. i7.q. 4. vtquidaro libri habent.Quxre in
Vua.& Tho.& Alex.in primo de charitatc ; vel vt
alij hbri habent 77, q. 4. & potcft rcferri Cumva^

Hcnr.

Qu^ftio vn.

6^5

»rtlmM» ni'
hil csmftMt
fitnfrum.
icH. luLi.q.

Hcnr. & Aler.ftaduir cnim maxim^ in iau*nratt
in riimma,& qaodlibccD Henr. in Vuau & Aler.
idco allcgarioncs Theoric» in hac Mctaphyfica
maxiroe habcnc refori ad illos. In primo camen
antiqao & Reportarionum hic tctieit ipfc , vi-
deancar CalcuUtoc & alij dc intenfionc fbrma-
ru, &'eaqua infra E. 8.habct pn> his qu« hk vi-
dmo tangic in q A ponderari dcbcnc omnia v«r-
ba ad vnguem omnia namque difficilia in adem
fpeculariuac ccrtaminis vbkjue proponit.

Pxiora &: pofteriora dicuntur , quzdam
quidcm canquam cxidence aliquo pri-
ino,& principio in vnoquoquc gencrc,
quod propinquius quidcm pQncipio,
«Diquo decerminaco./rjr/.rm.i6.

CLYiESTIO VIIL

F/rmm hdcjit ratM cmmnnitfri^rif prius cft
quod pdncipio cft prbpinquius ?

hrA.hie r^ 1 1 .k\iex.ibU.uxt.CMmm.\6Ji.VtxTtOiJrM3.i .
ciiJD.ThoaiUa.i ).Fland.nif .ti.«.i.FoiilecM^.i i.

QVcmI non : ttmftu tft monerm metmfeopi-
ditmprim & poflenm ; fed in ccmporc nul-
lum eft principium ; crgo, &c. hem, in generabi-
libus per pcopagarioncm , (i gencrario fuit (ine
prindpio , vnum gcncrans prius alio : & c^unen
nullum primum. Itcm, fi prias cft quod dl prin-
dpio propinquius j ergo prindpiumnon cft prias
principiaco : quia G ak prius : hoc eft rdpe&a
aiicuius prindpij primi per te ; ergo prindpium
habec pcindpiam : hoc eft inconueniens : quda
procetkrecor in infininim. Icem, non videcur ne-
cefte poii^e primum propcer prius : nifi qoia vbi
cft magis , S^ mazimam : ied hoc eft fammi in
nnmeri$. Iccm, pnus & pofterius eft reroodus ab
iioc mtnc : & camen dicic nobis vtencibus hoc
mnrr, vc prindpio ; crgo non omne prius propin-
quius prindpio, fed aJjquando rcmorius.Concra:
Philol. hic Sc ^.huius^CK:. 1 6.tc i Sxoncra ncgan-
tespdndpia.

SCHOLIVM vnicam-

O P T I M £ explicdU rtttUnem prioru , iuxt*
meniem 'Phtlafefhi , dt tjttt vtde iffum hic in tefct.
C*mmeH.\6j^ jilenfem ikidem.

Didcur quod norificario eft condcniens : ca-
tnen alicer conuenit pnoribiu eftcncialicer & ac-
ddcncalicer ordinaris:quia ineftencialicer ordina-
tis nihil caofac fine pcimo fimpUdcer : (ed acd-
dic hoc in ordinaris acddcncaliccr : quia acddic
huiC rcuolurioni caeli , qood alia przccfllc , quia
potuic fuifle , & fi prior non fuiflcc pcr impoffi-
bile ; vnde enricas caiium omnium hon eft ab ali-
quo vno fimplidter primo , ficuc in cflentialitec
ordinaris , mnt omnia ab vno primo , & i quo
dcpendent omnia ; vnde prius in accidcntalitcr
ordinaris didtur per compararionem ad ali-
quod primum , non fimplidter , fed refpcAu
illius : & hoc pcr acddcns. In cflcntiali-
{cr ordinatis didnir pnus rcfpe^hi primi fimpli-
dccr, quod eft caufA iUius , & omnium pofteno-
TWtU

Ttvtlimt

«M? t.i.l.f>
JJWfcJI.

LfWlf0tl

Ad primura didtm', vel «fid poflec fon^, qu6d
fn tempore \;ft prios ex afngnarionc noftra : & vtrim tifm
fimiliter principhin». Cohcra : cunc cempus non bM^fhmS
eric in genere Quancicaiis : & cunc primus mocus
finc cempore, vel depcndcrct mocus dui ab ani-
ma ; ide6 didcur alicer quod in tempore eft prin-
dpium fine anima, non fimpUdccr primum : nec
ccia cflec cu anima,eft camcn ibi prindpiii rc^-
&a alicuiils pofleriocis & prioris : qoia ifb dies
indpic i maae,&hora prima pcopinquior cft roa-
nc qoam hora fccunda.Concra iftud : fi in ccpore
fccuhdiim le non cft prindpium , fcd in aliqua
pattc eius rcfpfeftu aJtcrius parris , tunc ccm-
pu« fccandurn fc nec habct prius ncc poftcriuj,
fed folum ne^edbi aliquarum parrium : hoc in-
conuenicns : quia diffinirio conuenit toriperfe,
quz d^qu6d ttmpm tft manerm mintt featftdipm
frim, i^ fefterim:S)C partibus per acddcns. Item,
tempus eft conrinuum •, crgo non eft ibi aliquod iigaiitm,
nunc in a^ de fc, quod m prius, rcfpe^ cuius
dicatur aliqua pars poftcrior, fcd folum in potcn-
tia , auantum eft ex patte tcmporis : quia fi fic,
effct de (c difconcinuum ; crgo eft ibi folum pri-
mum , & prins cx afCgnariotie noflra , & fblum
in potenria de fe.

Ad primum , qu^ fi lecimdum (c acdpiatur
pro coco tcmpore, vcrum cft',& idc6 totum tcm- ^^w/TiM»
pus non eft prius & pofterius fed ex hoc non fe- ysketfrim.
quimr quod in tcmporc non fit prius & pofterius:
quia fecundii pancs habet prius & poftcrius. Ad
aliud , quod cflc in potcnria «quiuoce didtur de
cdi in potentia ad achira primum.quac cft potcn-
tia>eflcnrialis & dc cffe in potcnria folum ad adu
feomdiimiipfum vcro mtnc^ tcropore^cft fbium
in potcnria acddentali. Dico tunc, quod in conri-
nuo nullum eft indiuifibile in a&a fecundo crea-
donis ; ergo nullum prius in adta illo fecondo:
concedo:camcn func ibi in adn prirao : & efTe fic
in a&a , non difconcinuac Ad aliud , quod cecdo
gcncrantes habent quartum pro prindpio refpe-
£ta ipforum,refpedu cuius dicuncur imer fe pdo-
res Sc pofteriores. Ad alind, qu6d illaratio ponl-
tur de illisqua: funt poftprindpium,nonde prin-
dpiopropric.Vel aliter,qu6d prindpiimi non eft
prius,fed priminn:vel aUtcr,qu6d hotificariocU-
tur de illo in quo minimum re|>critur de rjoione
prioris. Ad aliud dcnumeris : qudd fi aUcjuid fic
magis fccund^m fbtmam opona ponete maii-
roum : n<m camen opoctec in his qux func maiora
& minora quinricateujuia vbi eft magis & miniis
fcamdum perfcdioncm,enritas omnium cft a ma-
zimo, fed in notncris non : quia perfedio thaio-
ruro numeroruro eft i roinoribus ex eo,<^u^ pio-
des replicantur : fiue ex hoc qu6d vnitas, qtta; eft
roinimum ibi fireqocnterrepUcattir, caufatur pcr-
feSdo alionmi. Ad alia<!/]u6d hoc rmnc , ncm eft
prindpium refpe<9u cuius dicatur prius & pofte-
rius in prztcrito , nifi mediate : quia cft aUquod
nunc prius rcfpetfhi cuius dicancur iUa in przteti-
^ priora,& poftcriora.

%^NNOT, MAFRITIJ.

^ £qitttitr qtuftio tHttu* deverittttt diftimtienie
^fricrie, ttx. ctmment. 1 6.^iufitit cUra cft,vU
nttlU ctrrt&ie nottthtiu in literM eccttrrit : tUter-
mintttio vero Do&orit ttjftrtiuM & Utcidjt ixi'
ftit. Fn ttmflieri tmtm mtueri^ difaifime vi-

624

Lib.V.

Metaph.

■^A

deantttr td <fM4 in PofipnJicamirtis dd propo/i-
^,,^ tMm hdhet^& ibi de^irdpientd efuorwtddm, & m4-

ximi Vud. 'BnrUi extermintntnr. Dt gradibm
ftuan & modis priorss,& diMerJitatt ordinum qHd'
rdtur i» do^nd hMittt,& Frtmc. de M*y- i» pie-
rifqtu loci* vt Midtftpe notsm.

Quancum ver6 dicicur quod cft diuifibi-
lcin ca quar infunc , quorttm vcrum-
quc, auc fingulum , vnum aliquid , 8c
boc aliquid nacum cft effc.texxom. 1 8.

QJifiSTIO IX.

f^trum rafh ^afititatUfit diitifihilitMt
vel ratio menfura >

AriftJWr.M j.Albcti.i.PAj'Jif.rr«5.i.«.4. D. Thom.#^«i//.
51 »i^n. Henric. qutdUb. i .^.4. KaTeolus.iirid.difi 1 1.
q.x.mrt. ^.Maior & BafleLi» ^.difi. i t.MatfiLi» 1.9.49.
/E.^A.Thtor*m. %o.S nton. A Ddr.^»« q. 10. Soac\a.md.q.
Xi.Njflius.dift.9.fonC.c.ii.q.i.feS.z.(ir i.Suzzuii^.ii.
Met feH. ) . 6* 4* ^^'^ ^^°^ '" Prtdiatm.q i j.(^ m x,
dift. it.q.7.

QVdd non diui/ibiliras : quia fi fic ; ergo par-
rcs poft diuifionem dilFcrrenr. Quacro qua-
lirer, aur per accidens , aur fortnaliter? non per
acddcns , quia runc quanrirasdiuifibilis efTcrper
sccidens. Probatio : quia fdera eft principium
diuifionjs & diftindionis partium diuifarum ;
lergo parres per acddens , &c. Non formaliter :
quia diftiniSio formalis eft fpedfica ; ergo parres
diuifae differrent <pecie,quod falfum eft, inqaan-
tum partes quaintiratiua:. Irem,propriaratio Ge-
neris zqualiter ineft fpeciebus omnibus : quia
.Genus a:qu^ przdicatur de eis , diuifibilitasnon.
Probatio , quia quanriras difcrera eft aAu diuifa :
continua in petentia ; ergo non atqualiter, Pro-
bario , qu6d difcretum fitadu diuifum ; fenarius
fi eftet a(Shi dJmTus , effent duo temarij in a6hi ;
(cd fcnario exiftcnte in adu , duo temarij fiint
parres eius; ergo fenarius a^ cxiflens fenarius,
eft ditiifiis z&M , cum habear duos remarios ai^u
in eo : cuius probario pater ex aut^riraribus
Philofbph.c.de exaliquo^t.c.jo.huius, quod duo
flmr pars trium aliqualiter ; ergo intemario dua-
litas habet fiiam formam. Et io cap de Coloho :
tSmutihm t.c.}2.hujus, quod numcrus habet aliquo modo
videSettJHtf panes diuifibiles : ficur quinarius binarium &
w»'j*. temarium : fcd fi tantum cx vnitatibus cffct,

non haberer panes diuifibiles. Itcm , 7. Euch'.
propofirione quarra : otnnit numerMt minor , eft
pars maiorit, atupartex ; etgo, &c. Item , fi diui-
iibilitas eflenrialiter , vel per fe , conuenir qmni-
bus fpeciebus quanriraris , & cuius eft potenria,
eius eft adhis, in lib. i .c. 1 .de Somno , & VigfUa ;
lergo diuidi , poterit per fe competere omni con-
tinuo :' fcd diuidi rcpugnat : qiiia quod diuiditur
|K}n eft continuum, fecundumvquoddiuidirur;
tunc eriam naturahtcr ineller quanro diuidi : &
fion yiolenter : 8c ira figura incifionisnaturalitcr
0eret in materia , & ars vniuerfaliter diuidens
conrinuum haberet matcriam in potcnria naru-
rali ad formam quam indudr. Item, ad principa-
le , iila ratio non eft generalis omnibus quantis :
quia eft dare minimum in naruralibus i. Phyfic.
r.c.)6.& inde, fedomne naruraieeftquanturo : &
wnen non cfl diuifibile in panes , quarum eft

Coloben t»

qnantitas- Item,fi Gc, cuicunque incftec har c ratio,
illod eiTcr per fefpedcs quantiraris : hoc falfum
eft de loco , quia non numcratur hic inter fpecics
quanriraris, nec tcmpus eft per fe quanritas : quia
cft quanrumper accidens, & motus fimiliter , fe-
cundijrm PhilofIt.c. 1 8. hic. Similiter Commcnta-
tor didr dc loco qiiod non cftquantitas. Ad op-
pofirum cft Philofophus hic.

SCHOLTVM I.

P o N I T V R fententia tenens ^nantitatem ejfe
rationem menfura, & refittaturtribtts rationibttt j
poniMtr ergo qued diuifibilitat fit ratio eius , &
htc velinpartes etufdem rationis , fiiuxta vnam
fententiam negttttr fubfiantiam habere partes
emtatiuas \ vel in partes extenfas a6tu , fi fe-
cundum aliam teneatur oppofitum defubfiantia.
Prohat banc fecundam fententiam dt. ratione
quantitatis , tribut locis Philofophi , fed pnfert
fententiam tenentem diuifibilitatem efie paffionem
quantitatis , tjuam probat num. y. tribus etiam
rationibuiy & tenet i.tL i.q. 9. num. 17. Aduerte
tjuando dicit fubfiantiam non habere partes ,
nihilafferere,fed tantum difputare,i. d. ix.q.x.
ante folut. argum. habet fubfiantiam entitatiuas
continere partes : & ^J,.^.q. i . docet aliat animat
arationali, baberepartes. Vide eum ^:d.^i.q.i.&
1j.17.de Prsdicamentis , vbi agit de ratione quan-
titatis.

Poffct dici ad quatfHoncm fic : qu6d propria
ratio eius cfttariomenfuras :quiaficur quaUtas
eft difpofitio fubftantiat^ita qnanritas eft mcnflira
fubftanriac. Similitcr in pradicamcntis, Cap. dc
Qualiritatc , oratio eft quantiras, menfurat enim
fyllabas. Item , quod magis quim diuifibilit^,
probatur : quia illa pohunmr diftinfta: fpecies
quantitaris , qus funt diftindbc mcnfurx ; ficat
fupcrficies & loctis , & ramen locus & fiiperficies
non difHngininrur in ratione diuifibilitaris ; crgo
harc dlpropriamtioquantitaris.

Conrri,rarioGeneris ineft acqn^ primft omm'-
bus fpeciebus,quia aiqualitcr dicirurde omnibus,
ratio mcnfurae non:quia non atqualiter de conti-
nuis & difcreris:ficut patet lib.io. c.2. tex.com.j.
8c inde , quia magis ineft difcrcris , & continuis,
nonnifi inquantum parricipant quanritatcm dif^
cretam. Item , fi fic , vniras cflet maxime fpecies
quantitaris : quia rarfo menfurx veriflimc ineft
Vni ex 10. htiius, rex. com.i. & inde. Irem, ratio
mcnfurae non eft rario quantitatis, dida de quan-
rirarepcrfcprimo modo , quia menfura eft di£ta.
denorm'natiu^ , ^ relarione tertii tnodi ; crgo ran-
tum eft ibi,vt in genereeft , runc pafllo quanrita-
ris:& fic non propria rario quanritaris,qaia ex i o.
t^x. com.i. 8c inde, in quolibet genere, eft vnum
primum quod cft menfiira omnium in illo gene-
re,hoc conuenitomni genbrationi &mngis aliis;
ficucin gencre coloris albedo : in gcncre fa-
poris dulcedo ; ergo noh eft proprium quanri-
tatis.

Refponderur hic , qu^d quaedam eft mcnfura
menfiirans per rcplicationem , qiue aliquoties
fumpta reddir totum , & talis eft propria quanti-
tatis. Alia cft menfura perfcdionis , fiuc fccun-
d^m perfedioncm , & illa nop fic , quia albedu
iiunquam reddii nigrum, Similiter nec mehfura
cognirionis : quia illud quod dudt in cognirio»
nem aliorum in genere , nunquam reddir ilia.

Con

Qu^ftio IX.

625

Utfitr». mU*
refUcMti»tut ,
sli* frfi-
ffitmit.
Sm.v. d.iui,
t ijUfrtS-
itm parttm.

UffmrMftr
r*fiuMi*mi,
wm fmtfnit
*qiiiifm4UUi-
t*ti ciiintu,
^iifcTtt*.
Omtimmmm
nfm.

Coniri : refponfio concedit propofitum,quui
menfura non eft edentialis quantitati, nec pailio
dus,niii illa per replicationem,quae non xquali-
terconuenit continuis & di{creris,quia in difcre-
tis eft nmpiiciter minimnm reddenst, per repli'-
cationem totum , in continuis non,ex \. huius c.
2. quia nihil eft minimum niil puin^his , & cale
per replicationem non reddit ; ergotalis menfu-
ra non eft proprie quandtatis , cum non conue-
niaf omnibus ipedebus eius,& concedantur hzc
argumenta.

Contra illa po(tct argui,contra primam rado-
nem , videtur quod continuum habeat rationem
propriara menfurandt practer applicationem nu-
meri : quia motus dicitur longus, & tempu&Jon-
gum 4. Phyfic. cap. de Tempore , text.com. 109.
& inde, fed menmratio {ecundum longura , non
. - cft menfiirario difcreta. Dicendum,quod nullura

». continuum menfurat , nifi applicando ei menfii-
ram di(cretam,quia neicitur Ibngitudo temporis,
necvia>,nifi quia cotfimt ibi pedes in (patio, fii-
per quod eft motus ; vnde menfiiratio eft (ecun-
dum replicationem parcium aliquoties fiimpu-
rum: & ita vt cis applicaturnnmerus : quz red-
dunt totura.

Dicendum tunc ad qu2ftionem,qu6d propria
rario eft diuifibilitas in panes eiuldem rarionis.
Vna eft opinio qu6d fiibftantia corporea habet
proprias parces eiuTdem rarionis extenfas in po-
tentia de fe,& adu per quanritatem. Alia opinio
eft,qu6d non habet partcieiufdcm rarionis : ied
£aMaa parces eflcnriales. Si rccunda eft vera cunc
diuifibilitas eft proprie quanricatis ih parces eiuT-
■demrarionis. Si prima fic vcra , nmc oporcct
addere qu6d diuifibilifas in parces ezcenfiis in.
ai£fai,fic propria cario eius. Tamen prima opinio
non videcurvera:quia{ccundum illam,racio qua-
riutis nec numerojiec diicreris compeccrecnde^
nihil oportec addere , nifi qu6d diuifibiUcas in
parces eiufiiem rarionis fit eius rario , audorirace
«d hoc, hic in y. vbi ponit propriam rarionem
quanritaris. Similiter notificat fpedes per diuifi-
bilitatem hic in f •& iecundum diuerfiim modum
diuifibilicatis aflignat diuerfas (pedes quanrita-
cis:iila autem eft ratio eflentialis fecundum cuius
diftindionem diitinguuntur fpedcs gencris. Sir
militcr in Prscdicamcnris , Cap. de Quantitatc.
J^HftntitMcotuiHa eji cuimpartesccfuUntttr,^.
Dtfcreta cnim fartef non C9fml*fttttr ; crgo dc ra-
rione vtriufqueeft habere panes/cd omne habes
partcs,cft diuifibilc. Simifiter j. Phyficxc.3 j.&
indccontra poncntcs infinitum, & illud eflc fui>-
ftanriam didt Arift.qu6d fi fit indhiifibile in ma-
gnitiulincm,aut mulriradincm , auc cft magnitu-
doyUumultitudo:fubftantia enim n(» cft dioiii-
bilis nifi per altcrum iftbrum.

Contta : audoritatcs probant quod ditiiCbi-
litas cft proprium quanritatis/ed non quod fit dc
cflcnriadus/^uia diuifibilitas cft rcfpc^lusurefpc-
^his non^eft de eflcntiaabfbluri. Item, potentia &
a^his funt ciufdera generis,& diuidunt omne ens,
&dufdcm cflcnri«:fcd diuidi non eft dc eflcntia

3iunritaris;quia fi ficoranis quanritas eflct tSta
iuifa ; ergo ncc potenria ad diuidi eft dc ehis
cflentia.

Item , ifi* TMti*^ vitLetnr cencltidert cmmr* ti:
^ttt enim »Elm,ft pmttti* j .Ph^ficKxtjoomjio.
pofle fanari, &c erg»fi in ^nMm» fint fttenti* tuL
infinitMdimifienes, videtitr<itudfiHt in ipf*.infi-
irit^ dittifihtltt4fes,fed prim* pt^t» eft vns vmm.
ScodOpcr.toni.IV.

ttm *ff*f*f-
fim*mqaMM'
tttmtit.

Itcm diuidi non ftaf cum conrinuo:ergo non
eft de dus eflentia , quia continuum fecundum
quod continuum , nbn eft diuifum : quia dz
qu6d fic : timc non cft conrinuum , non fe-
quitur.vlrra ; crgo nec potentia : quia eriam de
eflc potenrix non cft ipfum diuidi, quod cft tcr-
nunus dus.

Conccdo tunc , qu6d'diuifibilitas eft priraa DimifiMitM
pafEo quanritaris & non de eflentia dus;vnde fi-
cut hatc eft pcr fc fccundo modo ; coUr eft vifihi-
lit, fic hxc , tjnantitM eft diiuflnlis. Vnde ficuc
diuifibilius. eft refpc6has quidam in colore per
compararionem ad vifum:(ic diuifibilitas funda-
tur in quantiute , & dicit habitudinem ad diui-
fionem : & cuicunque incft diuifibiliias in partes
dufdem rarionis, hoc eft per quantitatem : cunc
harc eft per fc fectmdo modo , tjuantitMeft diuifi-
hilii,ficut hzc, coloreft vifihilis 1 Je Anima;text.
com. 66. Vnde omnes au£boritates probant
quod quanritas eft diiflfibilis per fe fectmdo mo-
do : vnde quanritas notificatur hic pcr proximam
pafEonem dus , & non diffinitur : & fimiliter
diuifibilitas eft pafEo cuiufamque fpedei quan-
riutis Jicet non prin)6,fed generis primo, & fpc-
derum per fenonprim6.

DiMif3tilit*temfeefuttnturfinitttm & infinitttm, £ X T R A.
tfuia finitum prefuppomt alitjuid tjuod dtbet fini-
ri,illud necejfarih pntinteUigttur diuifibile : fini-
tttm & infinitum,confetfuttntur tquale & inatpta-
Uydeinde ratio menfurt, Hjc videtitr ordo ifta^
rumpaffionitm qttantitatis ; prima duofunt tjuan-
titatis infie:alia duofumper relfe^ttm ad aliud:
iSmtm etiam asjuale & intujuale pracedit "li^i..
menfttram : <pda enim ttqitale vel inatfuale , ide* Tixt.e.ifl
menfitrat,non ecoauerfo. Prima hahetur hic,(^ in Ttxtx. jtf.
l.Phyficer. Secunda i. & ^. Phyficor. TertUin ^JT"- *
Pradicamentis. Quarta i oJiuim iJ^i. mtntptid
omnes proprie & a^ualiter infttnt ^uantitati, vel
n»n :fed vrfpecits.

SCHOLIVM II.

S o L V I T argumenta fufiinendo diuifihilita-
tem iffe propriam paftimtem materta , de eo tjuod
dicit ad primum ntn omnem dijfertntiam forma-
lem effe fpecificam,yide eitm iMft.i.ejH4ft.jMi j»
ktne tamen econtraventm eft. Ad fecunditmtan-
gitan diuidens comimfum , ali^md generat ; dt
cptoaext \. dift. i.qudft.tf. numero ij. Explicat
hene tjuomodo numerm mintreft , & non eftpart
maiorii. ^tUucit extjuifittim tUSrinam d« natn-
ra,& vnittue, & diftinStione numeri , de tfu» vuLe
ipfum I. eUftind. 14. i^i tenet nttmemm hahere
vnitatemfirrmalem,reffeBu cuim, cater* vnitati:
fum matertales. Idem habet j. dtfttni^.ii. num.
18. FitU ^uatUBafitm d* natura vnius & vni-
tzxistfupjjfiufi.^.

Ad primum argumentum didrar , quod hacc ^
quantitas & illa , differunt pcr accidens,quia pcr
fubie^a. Comra hoc , de iUis fubflandis qwe
redpiunt illas pancs :quzro quoraodo diiFcrunc
fubftanria , fi per (c & non fpecie ; ergo aliqua
diflerenciacflcnriah& eft, & camcn non fpedficai
quod eft contca aliquos : fi per quanritatis partes
in ipfis ; crgo circuius , & fi non detur hoc quod
per fubiedum:& taracn per acddcns,&iUud pet
aliud : (unc diflerunt pcr aUquid ahud : & illud
pct aliud A , vel B , & fcquitur vnum didorum
G G g duorjm.

6i6 Lib. V. Metaph.

nftrif sSu.

finuum »n
fintritt !

iuttam , vt\ ibis in infinitum. Item , ratio ftat
quod fi p%itcs diuifae difFcrunt per accidcns , to-
tum fuit diuifibilc per accidens , quia quomodo
partes diuifx difFcrunt pcr accidens,comodo cft
totum diuifibile in fuas partcs,& econucrfo.

E X T R A. Contri : qHantitas efl dmifibilii per ahfolMtUTn
Nenomnii aliud afc ,Per te\ergo fartes quantitatis fer alia
diferentin abfoluta kje differHHt :fi regttla fer tjuam arguis
f»rm»lit eft fitbona.

ieM. i. d. j . Tunc dipo , qu6d quantitatis partes difTerunt
f.y.ad ). feipfis formaliter , ita qu6d partes quantitatis
lpfen»rie no f^nt proxifna fiindamcnta:& tamen non fpecifi-
■ *S "^ ccrilli etiam quibus principium eft , quibd omnis
differentia formalis , cft fpecifica , coa6ti a vpri-
tate excipiunt quantitatem ab hac regula. Ad
(ecundum dico i qu6d minor cft falfa,non eflcn-
tialitcr &c. Ad probationem , quod maior falf*
eft,fcilicet difcretum eft zQcn diuifum,fed vtrum-
que diuifum in potentia. Ad probarioncm, quod
non funt ibi adhi duo ternarij , fed in potentia,
quia diuerfi numeri funt diuerfac fpccics fpccia-
liflimaE, conftitutz per difFcrenrias oppofitas fub
fuo generertalium impofRbile eft vnam effe alte-
rius partem, ficut nec in aliis (J)edebus econuer-
fb diuifls,eiufdem generis.

Contra : tunc diuidens > qui tantum videtur
corrumpens , generabit , quia facit diuifa efle ip
- . adupoftpotentiam. Rcfpondeo^ fbluitprohi-
iMMn.xi!^ bens , vndenon eft pars quanti in toto , in tali
potentia , in qutli eft aliquid antc gencrationem,
fcilicet etlentialijfed tantum accidentali,quia,fci-
Jicet pars non eft diftmfta nec fub adhi proprio
propter vnitatem totius. Solue hoc prohibens,fit
pars in a6ku per diuifioncminon tamcn cft gene-
fatio nifi fecundum quid. Ad au£l:oritatcs : qudd
in omni nuraero nuflus numerus poteft cfle pars
tnatcrialisitamen vnitates in minorinuraero,futit
p^rtes materiales in maiori numero : tunc duae
vnitates funt partes matf riales ternarij , quia vni-
tas non eft fpccics quantitatis, fcd tantum in go-
nerc, vt principium fortc potcntiale , vt materi^
in genere Subftantiac. Tunc glofTatur didhim
Philofbpfu, qu6d duo , id eft , duae vnitat^s fimt
partes temarij aliqualiter,quia partes quantitati-
ux iion aliquotx. Sirailiter non dicit Philofo-
phus quod binarius eft pars ternari j ,' fed tan-
tum duo trium,duo denominantduasvnitatesieijl
^rgo illud vcnim ficut iftudj^/wo albi currunt.
7 Ad ^liam auftoritatem , qu6d ficut ad haben-

dum partes diuifibilesin fubftantia,oportetqu6d
fint diucrfae f^cundum fiibftantiam,fic ad haDcn-
dum partcs quaiuitatiuasdiuifibiles , fufficit ha-
bcre partem maiorem & minorem : & fic fc ha-
bent duac vnitatcs & tres vnitates. Ad tcrrimn
Euclidis, omnis numerus minor , id cft , omnes
vnitates in minori numero , font partes in maio-
ri , talis expofitio fufficit intentioni > quia omnia
quae probant de numeris , adeo vera funt , illi
glofsi data, ficut fi formaliter numcrus eftet pars
numcri.
f^T*^ V Contr^ ifhid,fi numcrus non fit a^ diuifiisi
qfunmm n» ^fl. ^q^ vnus;ergo aliqua vnitatc , quat cft princi-
tfifennrtMi . . ^ \. r r -f

^ ■* puim nuipcn , qus videntur oppouta : fimiliter

lequitur qu6d i^umcrus quinatius fit fenarius:
Probatur vtraque confequentia , quia vnum ali-
qua vnifate vniirn , nullo alio, nifi vnitatc dc g?-
nere Quanritatis. Probatnr per hoc , quod fii-
Dr^ dcterminatiim eft fecundum Auicennam^tu^q
jiumcrus eft vnus vnitate, qui ei\ prindpium nu-

S^uemod»
^yfnrtes
itmarij

meri , quod eft primum inconueniens , quia op-
pofitum de oppofito ; & eft vnus vnitate alia 4
fuis partibus ; & ira cft maior feipfo per illam
vnam vnitatem. Item, omnc accidcns vnum, eft
in aliquo fubicdo vno, numerns non ; crgo &c.
Item , hk iu litcra , numerus eft efrentialitec
multitudo : fed multitudo fecundum quod mui-
titudo, non eft vnum,Auic. 7. Metaph. crgo nec
numcrus. Ad primum , quod numerus eft vnum
aiiqua vnitatc , fed hoc,vltima vnitatc. Sed om-
nes aliac funt partes maieriales : vltima comple-
tiua & formalis omnium. Contr^ Philofbph.
j.cap.dcToto , tcxt.comment.j I. in quibufcun-
quc potenria non facit differentiam in fubflan-
tia rei,neque infieura:ibi diciwr omnis, non to-
tus,vt in liquidis , & numcris ; crgo fi prima vni-
tas fiat vltima , & vltima prima , nuUa fict diffe-
rentia in fubftantia numeri , quod non flaret fi
vlrima vnitas eft forma completiua & fpecifica
numeri , a quo habct vnitatem , quia tunc illa
tranfpofita ficret alia forraa , & ita alius nume-
rus , quod non fplum cft contra Ariftotelem fed
impombilc aliiide,quod fiat aliud & aliud abfo-
lutumper fbl5 mutationcrelationis,fcilicctordi-
nis in partibus hominis;n6 cft fimile,vbi non eft
mutatio ordinis finc mutatione alicuius abfbluti
in partibus , non fic hic. Item , omncs vnitates
conftituentcs numcrum pofRiqt cdexqucpri-
mae , natura& tcmpore : ficut fi multa indiui-
dua dufdem fpedei fimul caufarentur : quomo-
doeft ergo vna vlrima illarum:fi quiavltimiac".
cipitur i numcrantcpoffiim incipere econuerfb,
& illa cft prima. Item impoflibilc eft quinarium
fecundiim quod tale,cflc partcm fenarij;vndc ni»
hil quod cfl; proprium formalc quinarij , exiftif
in fenario ; vcl da quod fic , tunc quinarius cflct
in adhi in fenario,& tamen in fenario non eft vni»
tas quinta quinarij ; crgo illa non poteft cfTe fbr-
ma quinarij : vel da quod fic , cum vnitasquin»
ta fit in fenario , fcquimr quod quinarius fit in
aSka in fenario. Item,forma eft in materia, alio-
quin non ficret vnum pcr fe ex ds , fi tantiim fit
iuxtapofitio ipfarum 4 vlrima vnitas non eft in
aliis ; ergo &c.

Concedo haec argumenta. Tunc ad primura
argumentum ,qu6d nuracnis eft vnus,fbrmj Cni
fpcdfica , ^ qua eft propria difcretio exiftens in
qtiinquc vnitatibus,vt vna matcria : ficot homo
a forma fua fpecifica , eft vnus. Et qua: eft hacc
forma ? Dico , qu6d forma fecundura quam
indiuifibilitas incft ei , fcd illa forma non cfr no^
minata.

ContrJi ; adhuc ftat argumcntuni. Oranc
vnura cf^ vnitate vmim : fed nullum eft vnum,
nifi de gcnere Qgantitaris,fi vnitas taliseft prin-
cipium numeri : fed illa noii eft aliqua vnit^ de
quinque;ergo alia:fi ver6 hoc:mncilla cum quin-
que aliis , l^ciet fenarium : & ita fequitur qu6d
quinquc font fcx. I>ico,qu6d eft vnus vnitate de
gcnerc Quanritatis , & non vnitatc aliqua de
quinque , & fic ^tnnt mnc fcx. Dico qu6d ficuc
vnitas horoinis cft paffio hominis confequens
eius cflcntiam,fic vnitas quinarij fcquitur quina-
riumjficut pafEoi& eft vnus fbrmalitcr pcr illam
vnitate:quia in omnibus vnitatibus,v; inmatcrist
Cft vna forma,quam confequitur vnitas, quae cft
pafSoquinari^ qu<e non ponit innumerum cunx

Suinquc matcriaiibu$,quia non eft pars tpatcria-
s.fed paflto torius compofid , vndc numerus cft
vnus prardicatione dcnomiiutiua : & tutic ilU

vmta«

fiumed»
numerm ejf
mtltitude,^
vnmt

flunferwea
numeru* «/1
imu* i inn»''
mina(»t

8

fiuinarim
an •vnud ali,
qun vnitatt
ex q^ufite,
vtlalia qua
fit princifii
nitmtrii
SiM,i.'4<.i4«

iiCj.

Qu^ftio IX.

627

Ttrftas^iMC eft paffio quinarij, confcqucns ip(um
«xiftentcm in adu pcr fbnnam fuam fpccificam,
qua; non eft aliqua vniias matcriaiis, fed fbnna
innominaca , aliquando fundamr fuper naniram
rcrum , aliqiiando fuper {uppoHta. Vnde quina,-
rius & femiias funt duo numeri numcro , iicut
Pctrus , Sc Paulus duo homincs j ad hoc cnim
quod cflct fcnarius oponcrct quod haberct fcx
vnitatcsjtanquam pancs raarcriales;illa cnim for-
Dulis in quinario non ponit in numemm. Ad
aliud, qubd vcrum eftivndc dcccm cqui funt fub-
iedum denarij , (cd non oponei accidcns diuifi-
bilc eflc in fubic<^o indiuiHbili. Ad Auicennam
dico qubd mulcitudo fecundum (c non eft vnum
primo iiKxio prsdicandi : quin tamcn fit vnum
dcnominatiua prxdicarione, non ncgat:in«nb R-
cut homo cft vnus vniutc dc gcncre Quantita-
ris, denominatiua przdicarionc, iic multitudo &
ctiam numenis.

Contra : videtur qubd vnitas prindpium nu-
incri,fit forma huius numcri : quia non das aliud
vnum,& videnmr (cqui tria inconuenientia. Pri-
inum cft,qubd (enarius & quinarius tantimi Cvaat
dao numeri numcro : quia vtcrque eft vnus
numero. Secundum , qubd tant um funt duo
iingulares numeri,&non du2 fpedcs:quia j.hu-
ius q.i j . t.c. 1 4, NUmI dtjfert n»bu vnum nnmfr»,
MufitfMUre debere. Terrium, fi quinarius & fe-
narios mnc duo numero , illc binarius numerus
erit terrius ab ds numero , c. & illud , quartura
tribus prsccedcnribus:& fic in inlinitum non fo-
lum dc numcris pluralibus , inunb ponc tantum
duos numcros adu:& conccdcs inmiitos nume-
ros nunc cfle:quia ficut A, & B, numeri, duo nu-
mero,ita dualitas C, alia cftab A,& B : ergo ter-
narius D , numcrus illorum trium numeroFum
A,B,C!& uc in infinitum omnianumerata,fequi-
tur nunc cfle a£fai ; crgo & numeros omnes.

Connrmatur , quia omnium <}uantorum a^
eziftcnrium,& realiterdiuerfbrum,eftaliquis na>
merus in a£hi:C & A font huiufmodi ; ergo &c.
Jfta ratio probat nunc adu eflc infinitos numc-
ros diuerfic fpeddUicut patct : fimilirer eiufdcm
(pcdd, ficut patct, quia A & C funt duo viu D
dualiratc,&B,&Caliadualitate. ItcmA&C
fimilitcr A & D : fimilircr D & C & fic in infi-
nituro. Ad h*c tiia inconuenienria. Ad duo
prima, patct in prima quarfHonc quarri libri. Ad
terrium , ficut fi omm'a corpora vniucrfi eflcnt
contii)ua inuicem , nullum cflet corpus in
>ftu , nifi vnum ; iu qubd omne vnum difcre-
tum cft ab omni vno difcreto : idcb non eft
nifi vna difcrerio in adu , ncc poflunt cffc plurcs
numeri in a£ka , fcd tantum illc cft qui continet
omncs vnitatcs , & in ipfb cft quilibct minor in
potentia. Contra:alius cft dcnarius dccem homi-
num,& deccmcanum4.Phyntx.i}4Jlcfpondco,
ficut fi illius continui pancs differrent fpedc,ef-
fe darc maximam aquam, vcl ma.ximum acrcm;
& ita d? aliis panibus:nullum autem corpus ma-
ximutb in a£hi , nifi vnum quod continct onmes
iflaspartes : fic cfl darc maximum numcrum ca-
num,& maximura hominura : nuUum antem in
a«fhi fimplidtcz,nifi fimplidtcr maximum omnes
vnitares contincntcm.

Concra : modb dicimtur duat domns, vd trcs
&c. crgo tanarius eft ibi adlu. Refpondco , ficut
^ontinuum diritur tricubitununon quia tunc di-
uifum in trcs partcs cubitalcs , ncc aliqua quan-
titas cubicalis eft ibi «Shii, lcd in potcntia : <juia
Sc«ti Oper.tvm.ir.

nonc tantum eft qu6d poftet diuidi in tt»t panes
tantas , fic lapides dicuntur duo : quia tanta pars
numeri,quz eft zSta omniura entium, cft in iUi)
lapidibus:quanu fi pcr fc eflct extra totuin* cflet
dualitas.

SCHOLIVM III.

A R c V I T tiwidntplictter cofttrd folutumem
tertif , (jmod itttendebdt infinitMem mimcrorttmtfi
dentur duo fimtd dilit : & foluit exdHiJfane fuJH-
nend» tdntitm ejfe vnttm nitmerum aitu, & plures
tatttitm inpotentid.

10

Sm

imdiiiifibittii
An du» nm-

Contra totam hanc viam ad tertium &c. vi-
dctur poncrc omnem numcrum eflc fimplidter
indiuifibUera ; & iu vt videtur non quantum:
primaconfcqiienria patet:fi enim aliquis cftdiui-
fibilis.poflibilc cftcile duos,& flat argumentum.
Vidctur eria ponerc qubd Dcus non poflet faccrc
duos numeros cfle aAu,quarc hoc,cum quarhbct
fpccics fit f^dhbilis in a<5hi,& vnam cflc eum alia
non includat contradi<iioncm ? Tcnib , acdpia-
tur maxiraus numcnis qui datur , efle in ȣka,
iUccft vnus,&nulla vnitate qiue fit pars eius,
crgo aUa ; crgo connumerando illam cum vnita-
ribus matcrialibus , habetur maior numerus , &
in achi : & ita duo numcri , & in adu. Quanb,
pars quanri in toto non eft in potcntia, ficut ge-
nerabilcimmb totam cntiutcm fuara habctjicct
non fcpararim ; ergo quot vnitates eflent in par-
tibus diuifis , tot etiara modb licet non fcpatcn-
tur. Ad primura , indiuifibilc , hoc eft impoffi-
bUe diuidijconcedatur , ncc fcquitur vltra ; crgo
non quantum , quia quantum cft aptum natura m*riA^fm
diuidi inquanturo quanturo:non autero iropofS- ftfhUai
bilc : aUoquin ccelum non cflct quantum.
Sccunduro concedatur , quia cowtx^Sddo efl
duas eflc difcrerioncs , ficut aUqua vna non dif^
crca ab aliis vnis : & fi difcrcu ab illis ; crgo
cum cis fedimt vnuro nunoeruro. Ad tcrriuro,
impoflibUc cft vnitarcm informantem connu-
mcrari curo roatcriaUbus , nifi in iroaginatione,
in qua vadunt numcri in infinituro. Adiquarruro,
conccdo qubd cnritas oraniuro vnitatum cft qoz mMlit m
dlet fada diuifionc,fcd nunc ex vnitaribus , nul- "«^* *^
lus numcrus cft in adu,nifi cx oronibus:ita quod ** '"••*"'"'•
h«c & illa non faciunt vnitatem binarij,fcd vna
praccisc difHn£la a fc inuiccm , ira qubd a nulUs
aliis : vnde ncc fic cft binarius, in trinario , ficut
pars lincac in linca. ?%*?

Contriufi mimerus vnas,& panes non fimt in 11
Q&i , harc cft falfa fimpUdter : bi* tria funtftxi
cuius oppofitqro vidctor , quia eft vera in fenfii
coropofito fcCTindiiro Philofbphum i. Elcncho.
nim Cap. 1. Itcm Im tria cft du^s numeri in
muncrum,& qualitas naroeri,fed qnalitas przdi-
catur dc fubicdo. Dicitur , qubd hatc cft Cd-.
fa , bit triafuntfcx. Et acdpitur hzc authori-
tas quia fcx funt fcmcl fcx. Potcft tamcn con- ■nxt.tmx^.
cedi propofitio , qubd bis tria fimt fcx. Et ad Imim.
Philofophum , non negat Philofophus , nifi -^» ^f*
quod dudus tcmarij non cftefTentia fenarij , fed M*>1>'» "i*
«sft quaUtas. Ad aliud acdpicndo fic , qubd bis
tria non funt fenariui, fcd qux habcnt bis trc^
vniutcs , habent fenarium 1 & cft dcnominatiod
przdicado.

Ad aliiid prindpale , qubd potcntia quat cft

tantum potentia ante adii,quando illa eft propria

alicuius aScas , non potcft cflc adus , roancnre

illa potcnria, <juia fi fubietfhiro dcterminarcr fibi

G G g 1 potcn

Vititmfn-

628

Lib, V. Metaph.

potendim ante aiShim « a^hu non potcft ftare ,

4]oia conuptibile detenninat fibi potentiam ad

mgmrifibi- rorruptionem ante adhun : adtis deftruit &

ht jUt cum fubie^m & potcntiam. Similiter Philofbphus

rifi*n*,& dt- j .phyCcap.dc Motu,tcxtxom. 1 1 . cdificabile eft

idfihtU n«n ^jqufs proprius aj^iis, non domus^ fcd zdificati:

** & nunquam acdjficabile habet domum pro aftu,

quia non eftat^ fub domo,vtzdificabile. Simi-

iiter quia continuum dctcrminat potentiam diui-

{ionis ante adum,idc6 diuidi non flat cum con-

tinuo. Per idcm dicimr de vnitate, ncc eft Hmile

derifibiH & ridcrcquia non eft determinata po-

tentia ante a£bim. Contra : cuius cft potentia»

^ius eft adhis, aliis potcntia cflct ad impoflibilc;

vnde vidctur contradidlionem indudere quod

;diquapotcntia pnrcis^ antc adum fitpropria

alicui fubic£fco,vel ncceflarii fibi inhzrens , qoia

tunc a^s pofCbilis & impoflibilis ineflet.

SCHO L I VM IV.

OccAsiONE argwmnti cfttinti docet opti-
me minitnum naturale non dari ejuod/it indiuifi-
bile , refutans quorundam diJlinStionem , ajferen-
tium <juantum,eiua tale,ejfein infinitum diuifihile,
fed non fecundttm tjuod naturale. Refutat etiam
tenentes dari minimum ferfe exiftens , licet non
detur intoto. Devtroque videri fotefi.x.d.i.q.^.
$. Ad iftaargumcnta, num.\y& J. Sccunda rcf^
ponfio,»»m. 19. vbifuse ita traliat *, de quibm
ttiam agit 6. Pbyfw. ^utfi.io.fedper hxc non ne-
gat , efuin viuentia habeant maximum , & mini-
mum, ita cjuod ipforum formanon pojfmt fub mA-
iori maxirno , vel mtpori minimo conferuari ; imo
id affsrit d.(jH*fi.§. Ad aliud de fccundo,nMm.} i .
cum Phil.i. de jin. text. 41.de (]uo etiam videri
fotefi \.Phyf.<jutfi.ii.(T 14.& Conimbr.i.Phyf.
cap.4. ejUicfi. f. . Adtierte ex iit qut habet in fine
folutionis hHius argumentt,confiare prim eu fcrip-
fijfe Phyficam, <]uam Metaphyficam, qna tamen,
tefie Mauritio,htc ntinitsfreejHentfuit : creditur
autem ejfe illa , qua per Patrem Pttigianisin pu-
blicum d^ta efi, adittndiis dotfijfimts annotatio-
nibus.

Contra , pfrillara ratipncm non magis mini-
miun,quam maximum eft indiuifibile , quia ma-
ximup non cft diuifibile fecundum fe, nifi in-
qu^ntum quantum. Si ergo ita vcra quantitas
eft in minjmojficut in maximo,ita vere cft mini-
mum naturale diuifibilc . ficur maximum. Item,
quandoque aliquid impQflibilc eft incife alicui
fccundiim aliquam conditionem cius , & fecun-
dum aliam tantum natum eft fibi incfle : fi infit
iecimdum illam conditioncm , fecundiim quam
natum eft incflc,fimplicitcr incftifcddiuifio incft
minimo fcamdum quantitatcm ; exquo crgo cft
formaiitcr quantum ^ fimpliciter eft diuifibile.
Poflet dici ad primum ^ quod in quanto illo ali-
quando coniungiiur aliquid impedicns diuifio-
ncm.ficut fn minimo , in maiori noh : quia fa^a
diuifione in maiori,raanentpartcs in fpecie, quz
priuSjnon fic in minimo.

Contri,aut illud impedimcntum coniundhim
fepugnat fimpliciter diuiGbilitati , & tunc repu-
gnat quanto , 8c ita minimum non eft quanmm;
U non , fcd ftat cum dinifibilitate >-& potcptia
non eft ad impofHbile , ergo poffibile eft a£ta
aliquando incfle ; ergo minimum poteft diuidi.
Item, qu6d formz naturali , vt carais non repu-
ffat efie fub quacuque roodica qoantitate etiam

J4inimum
m*tur»le . £-
5M> diuifihi-

Impeiimt
tanfiifuent
iapedit nn-
tue4*»t.

(bbpuqfto. Probatio, aliquod eorpusnaturt-
le,non circulare , eft finitum;crgo aliqua fupcrfi-
ciesnon circuiaris,cft in a6h],& non infinita;cr^
go terminata linea : & linea hic terminatur pun-
&o ; ergo aliquis pun(Sbus in naturalibus cft in
a^jfcd pundhis eft dc gcncrc Quantitatisjcrgo
detcrminat fibi aliquodfubicdumtnonmateriam
primam , crgo cft in fubftantta compofita ; ergo
aliqua caro in compofito eft fub pundo. £t ad
hoc volunt aducrfarij dicere , qu6d licetfit acci-
perc minimum quod pcr fc poteft eflc , tamen iu
toto ncm cft accipercminiroam partem:quia non
cft dare aliquam minimam partcm in calefatSliibi-
li,quae primd calcfiat : ficut occ in raotueft dare
primam partem 6. Phy^c. text. commcm. y z. &
circiter , 8c fimilitcr pars mobilis in infinitum
mouctur pars antc partem, ita qu6d non eft pri-
ma pars : & tamen illa minima pars , qus eft in-
toto,li fit diuifa,non mancr, quia corrumpitur in
contincns. Contri , quod non repugnat fibi per
fe,quia fi alteratio diuidatur fecundum diuifione
mobilis cum in toto fit accipere panem mino-
rcm , & minorem in infinitum : crgo non rcpu-
gnat forma: intoto perficerequancunqucmodi-
cam parrcm.

C^od eria dicut,qu6d minimii eft indiuifibi- *^
lcquia partcs diuifs noij manet poft diuifionem:
illud nihil cft:quia lic^t non poflcnt manere poft
diuifionem , non minus diceturtotum diuifibilc,
ex quo quantum eft. Et ad Philof! i . Phyficor.
t.c.36.qu6d ipfe loquitur de minimocontra Ana-
xagoram, & ipfe imponit fibi quod conceflit
quodlibet cffc in quodlibct : & hoc quia cx quo-
libet poteft gencrari quoliber. Contra dicit Phil. ^;^'. q'*
qu6d veniam ad aliquod minimum ex quo mi-
nori no poteft quodliber gencrarirquia illud rai-
nimum non poreft fuftincrc adioncm cuiu^un-
quc agetis natutalis:quod tamcn cft contra Ana-
xagoram,qui ponit quodlibct generari cx quolif
bct in infinitum. Item , ex rainimo a qux poteft
generari ignis in ccntuplo plus : accipiarur runp
medictas ignis , ex illo fieri poteftaliquid rerr^,
fcd minus quam fir illud ex quo generabitur to-
cus ignis,accipicndo proportioncm ccontrario, fi
tunc eflct rainiraura eflct rainus minimo.Itcra,f5
eft darc rainimum quod poreft per fc eflci
erffocftdarc aliquid quod prira6 inducitur dc
calore pcr alrerarionem:ita qu,6d primum tomm
fimuhalioquin fi aliquid cius,& non torum,illud
aliud eftminus minimo , &hoc minusperfe
cxiftens , quod nondum cft in toto , quia nihil
practer illud indudum cft. Itcra , cft darp raini- -W» dari mi.,
mrfm partem motus , & parrcm teraporis , quia """? ?"/*•
naturalia funt: & tunc fcquunrur duo inconuc- "'"*'•'••
nicntia. Priraura contra Arift.6. Phyficor. cap.4.
& f. tcxt. com.5 2, & circircr , ylnte omne moueri
pracedit mutatum ejfe, 8c fconrrario. Secundum, $<■«'• *-'-»i
quiaaccipiammotumfadumintemporchaben- **'* '''*
tcm feptcm partcs minimas , accipiam mobile
duplo vclocius:illud pcrtranfibile arquale in me-
dio tempore ; ergo in tribus partibus minimis,
& dimidia minim^ ; & ita minimum crjt diui-
fum } fic arguit Philofbphus 6. Phyficorum.
cap. I. de inftanti, text.. comment. 13. Scjo.
Sc inde.

Hic diccrcmr:qu6d quia omnis pan motns cft
pars in toto,& fic dc tcmpore.& ide6 non eft d.i-
re minimum > eft tamen darp minimum motum,
qui poflet pcr fe cfle , & non in toto. Contra:
quaclibet pars poteft pcr Ce cfle^^qtur tuc eft quado

nihil

QusEftio IX.

629

nihil fui totius cft,nifi ipfum ; fubieauni videtor
includerc prxdicatum:tale cft quxlibct parstno
tus , & teroporis, ctiara illa <juam tu ponis in to-
to : alioquin cflent fucccfliuc rnult* pancs fi-
mul ; ergo quxlibctipars motus & tcmjporis,po-
tcns pcr fc cflc in loto , potcft pcr fc cflc. Si crgo
non cft dare partcm minimam in toto , ncc pcr
fc cxiftentcm.
M dsrt pn- 1^«™» cum moucns prius caufe panc priorcm
msmpmtm motus , quam poftcriorcm : quarc non poteft in
»tm. mcdioccftarc, & crit prior pars pcr fc «xiftens,

ita qu6d in nullo toto:fic arguam dc onmi panc
motus quam dedcris in toto : quia omncm illam
caufat antc poftcriorcra. Itcm,quando fit roottis
a calido in mgidum , priiis deucnitur ad mini-
mum calidum, fi cft darc. quim totus calor abii-
ciaturyquia fcmpcr dum calidum rcmittitur,gra-
dus rcmiflus rcu(fhjs pcr fe, eft cxtra totum,tan-
dcm vcniara ad minimum fub illo , ncccflarib cft
roobile tantum pcr inflans:quia fi pcr duo; ereo
quiclccrct , & immcdiatc poft illud inftans cali-
■dum non cftjcrgo & corruprio iftius gradus,non
fuccefliuc ; patct , quia timc rclinqucrctur pcr fc
exiftcns aliquid minus minimo i ergo fubiu,
& ita in inftanri , & kz inftans inmicdiatum in-
ftanri.
i^ Hic cft refponfio dc corruprionc illius mini-

mi,cuius datur vltimiun in cflc, ficut de corrup-
rionc nunc : quia ttcutrum aliquando primo non
cft. Contrarfimul cft corruptio illius minimi ca-
iidi, & indudtio alictiius gradus frigidi^fi crgo in
silo mobili, nunquam calidumprim6 noncft,
nimquam irigidura ibi prim6 cft, vcl illc gradus
frigidi:& fic in infinitimi pars illius cft antcpar-
tcrajcrgo non habct miniraum. Nou, fi poiu-
cur ninil frigidi induci antcquam tommcali-
dum corrumpatur iecundum opinionem fbrtc
Arccllini , tunc ncccflarii concluditur quod non
eft darc minimum (rigidum gencrandum, It dc-
cur mimmura calidara corrurapcndum ; & fimi-
litcr econtrario arguerctur : & tunc iftud argu-
mcntura rcdit in idcra ctmi prirao areumcnto-
rum fupra : quia illa duo rainiraa , fecundum
Arccllinum, crunt fibi immcdiau, & fub ncutto
ponit mobilc cfle,nifi pcr inftans,fi continuc rao-
uctur a calid« ad perfcdum fngidum , alioquin
firaul mouerctur & quicfccrct. Si autcm,contra
Arccllinura,ponatur k principio in rcmiflioncca-
lidi efle indu^oncm firigidi : timc argumcnnmi
non ita cogit:quia nunquam prim6 calidum non
cft,ncc vnquam primo illc gradus firigidi eft, qui
immcdiate inducimr poft tniniraum calidimi:
quia iam frigidum prsfuit , & ille gradus iam
§lMtm*d* in- non cft ; idc6 non habct minimum. Contra : rc-
eifit pr de^ mifEocalidi fi incipit ab immutationc,ncc habct
& rtmifi* i ^"^'"d pnmum,tunc ncc mducfao pnraa fngidi,
«.uLi. q.9.$. Sc ftat argumcnttmi. Si autcra cft aliquapriraa
eftergoille, mutario , pcr quam aliquis gradus prius trigidi
nam. j i . indud wr : tunc cft prinu muario per quam ali-
qind calidi remitritur : & ita non cft darc vlri-
muAi calidi incfle quicto,quod vidctur inconue-
niens & contra Ariftot. 6 Jhyfic. Dc ifta matcria
qtu:rc in tabula Phyfic. f . lib. & in quzfUonibus
jJhyfic.

SCHOLIVM V.

A o vltmmm re/oluitjoatm, ntn ejfe d« gtntre
QuMntUMtu , & concarddu Arijiotelu Ucd circa
hoc Mppxrenter contrMrut. *De ratione t(ui , in qM
Scou Opcr. tom. I V.

confijiitylati trMdit i.tUfi.i.f.S.f. Ad quzdJif-
pMtat exoBiJfime an mttut , & temputfint (^uan-
taperfe, vel tantttm per accidenj , & refoluit di-
uidi dd diuifionem mjignittidinit,fed quodd vnitti-
tem non dependent ab ea. Tenendum, motum rt-
duci dd Prttdicdmentum fm termini, & coBigitur
exipfo 4. </.i 1.^.4. &d.ii.^.\.j. Alitcrpotcft,
num.ij. detjuo Faher. Tieorem.^j. Teinput i
motunon Sftingui redliter tenet dubttatiue i. d.
l.q.l.n.%.& d^ertiue ^.difi.^%. f .1. $■ Ad qtueft.
& 4. Phyf qiy Vtdt ipfum dt motn^.^.de An.
& ihi noftrum Comvuntdrium. De loco,temporr,
& motu , <]Mod non fint fpecies ^u ant utiiiilate
difpMtdt SuarJn Met.^o. feii.j. & %.promeliari
inteUigentid eorum , tfud hdc qudftione tdnguntur
videdtur DoHorhu; in expofitione ttxtuj 18. C^
Alenjitibidem.

Ad ali"ad,qu6d locus non eft in gencrc Quan- ^^^ ^^
ritaris ; & idco non diuiditur nifi ad diuifioncm jMHi,*
fupcrficiei : & fic diuiditur per accidcns : imrao
pun^us potcft locari , & qua: PhiIo(bphus didc
m Prxdicamcntis dc loco non fum vcra, ncc lo-
quitur (ecundum imenrioncm propriam, fcd fa-
mosc (camdum opinionem aliorum , fecimdum
Auicen. quia dicit ibi quod locus eft continuus:
& in 4. Phyfic didt qu6d nomvbi vcriutcm dc-
tcrmihat. Dc motu & tcmporc,dicitur quod suc
quancaperaccidcns: quia j.huius tcxt.com. 18.
pcr aliud,quia motus pcr magnimdincro, & tcm-
pusper motum.

Contra:iIlud qiiod habet proprias panes duf- *'*'*' ^*f^
dem rarionis,diftin£bs a panibus altcriusvhabct ^,*" '
propriam diuifibilitatcm aliam fecundum cflen-
uam,^ diuifibilitate altcriiu:fcd motus habct hu-
iulmodipartes per fc , & tcmpus fimiliter : ergo
&c. Probario minoris : pancs pcr fcccmporis,&
motus funt pancs , quac non poflimt fimul cflc,
partcs maenimdinis in onitii inftanri fimul funt:
crgodiuifibilitas hzc, &illa, non cft cadcm , &
pancsmotus & tcmporisfunt prius & poftcrius,
& aliae fimul.

Itcm , dc proprietate Quanriuris patet idem:
quia propria paUio cius eft maius & minus:quod
ergo habet propriuraraaius & minus,aliud a raa-
iorl & roinori alterius , habet propriam diuifi-
bilitatem : motus eft huiufinodi , rcfpedu ma-
gnitudinis : crgo &c. Probario minoris nugtti-
tudine cxiftcnte tanu , potcft motus cflc maioc
quando tranfit mobiletardum : & minor, quan-
do mobile velox. Item , continuum cft cuius
pancs copulantur ad aliqucm terminum com-
munem : cuius crgo pancs copuianrar ad alium
terminum , habet aliam conrinuiutem : fcd ad
aliud indiuifibilc copulantur panes moms &
magnimdinis:quia pancs moms ad aliquod mu-
tdtum ejfe, panes magnitudinis ad pun(5faim : er-
eo magnitudo non cft conrinuitas moms,fcd ha-
betaliam. ltcm,conna caufam coturo:qu6d quia
quanu funt pcr aliud:idc6 &c.Qa6d ancecedens
fit falfimi : & quod confcqucnria non valet: pri"
mum patet , motus eft continuus. Quzro ant i
conrinuitatc nwbilis , aut a conrinuitate magni-
tudinis ? Non primo modo,didt Philofbph. pb-
ne in linera : Nec a continuiute dus fccundum
qu6d eft motus io eo , quia ipfe 5 . Phyfic. c. ).
tx.2.3. diffiniens conrinuc moueri,cui nihil dc^
rd,aut earum,vt in choidis cithancdidtcomra-
rium : umiliter grauc cxiftens furfiim rooucmr
conrimic ad tcnam , fi cfrcnt dcccm media
G G g } conti

650

Lib. V.

Metaph.

(contiguarficut fi continuajcrgo non cft continui-

tas motus a magnitudinc fuperquam. Item,

qu6d coRtinuitas in motu, non iit a conrinuitatc

eius , (ccundum quod <i magnitudine , quia nmc

in alteraiione non eflet continuitas ; quia albcdo

fccundum quam eft motus , non cft diuifibilis,

fiifi pcr accidcns. Quod confequenrianon valet:

mufca eft muica,& fiibftantia ab alio;ergo non eft

in genere Subftantix,nonvalct,quia cft cfFediue

ab alio fiibftanria, & formaliter fubftantia fecun-

dum ferfimiUtcr hic motus eft cfFedtiue quantus

k magnitudine,& formaliter de ie,

, g Concedo crgo quod formaliter funt quanta k

iiotuf eft feipfis. Concedo conclufionestriumprimarum

formditer rationum , fcilicet quod motus formaliter eft

qutmtu6. quajitus,non quantitate magnitudinis.

VMtriquiriL Ad aliud contra caufam conccdo quod conic-

turad conti- quentia non valet. Sed propter Phil.hic oportet

nuumiirjini- (ajuare antecedens , cum primo arguitur contra

/4 atuijtbtlt-^ anreccdens. Reipondeo , qucd de ratione conti-

ftpuliftit. "^" ^^^^ ^^^ '• '*'""rn diuidi infemper diulfibilia:

& aliud eft qu6d habet vnitatem ex hoc , quod

partes eius copulanturadrerminumcommuncm.

Quoad primum,potcft concedi qu6d motus c6-

fequitur magnitudincm : ita quod motusdiuidi-

tur addiuifionemmagnitudinis,& tempus ad di-

uifioncm motus, quoad vnitatem non : quia non

requiritur tanta vnitas in magnitudine , ficut iri

motu , quia motus poteft efle continuus & vnus,

ItiiurvnitMt ctfi magnitudo nonfuerit continua. Adaliud de

»» magnitu- alteratione:qu6d fi verum concludat, ibi non eft.

dine , qu*it* Contra , ex quo conpctit motui primo. f. locali,

^*' potcft firaplicitcr c6cedi,qu6d diuifibilitasmotus

cft ab eojfccundii quod. f. a magnitudine. Contra

primara refponfionem, quoddiuifibilitas motus

n6 fit ab eo feciidii qu6d k magnitudine;probatur:

Accipio magnitudinem circularcm ipfacxiftente

vna , poteft uiper eam motus fieri frequenter, ita

quod fi diuidatur ille motus , nunquam vna pars

inotus eft eadcm alteri:& tamen non eft diuide-

rcmagnitudinem, itafrcqucntcPjquin aliquando

^liqua pars fumpta , eft cadem parri prius affiim-

ptar.Dicitur hic;qu6d di£l:um habet vcritatem dc

quoliber vno motu : nunc autcm motus frequen-

terrcplicatus fuper candem magnitudinem dr-

CuIarem,non eft fimplicirer vnus ; immo quilibet

vnus motus , flmpliciter, diuiditur > ficut magni-

cudo.

ANNOTAT. MAVRlTII.

17 QEquitur quxflionona doratione quantitatis

Oquiditatiua. t. c. 1 8. in qua rccitat prim6 duas
opinioncs antiquorum dc rationc quantitatis.
prima quod eft tatio menfun. Sccunda quod di-
uifibilitas. Quaere Alber. & Alex. & alios hic, &
in praedicamentis. & Thom. maxime in primo
di. 17.& 19. fcd vtramque impugnat : & vltimo
ponitmodii diccndi fuumvbi tota fcntcnria cius
eft faris clara. Ratio enim cfTentialis quantitaris,
non quidem diffinitiua.quia illam non habct, fed
conceptus eins quiditatiuus,maxime circumloqui
poteft pcr cius pafHonem prjmam , cuius cft di-»
Uifibilitas : & fic loquitur Philofbphus hic, afH-

rmdo talcmqualcm eius rationcm,vt 2.d.z.q,<>.
3 . di.ciufdcm q.4.habet iftc : afHgnatur autcm
jn impugnatione t. opin. vnum paruum Extra
jbi : Item ifia ratio i^iietur concludere , &c. vfquc
ihijtem diMiiii nott fiat,8cc.8c aliudinfra ibi:P»-

mfihititatem fe^uuntur finitum & ififinitum, &c»
vfque ibi, Ad prtmum argumeneum,8cc . fed tota
littera notabilis eft ; idco lcgatur,& plura addan-
tur bene pondcrando.

Poflct adduci hic difcordia in didis huius:nam
inPra:dicamenris, cap.de Quanritate tenetillam
opinionem de diuifibilitatcquam hic impugnat,
immoquod ifla fit vera,& in primo modo:<]uaa-
tum efi dtuifihtle, & quantitasefi dtuifihilitM:vi-
detur ibi aflererc ; hic autcm oppofitum fentit,
Adquod faciliter dicatur , quod loquitur ibi fa-
mose , hic autem ex intentione. Confidcrarc
enim rationesreales deccm Genenmi nonpcrri-
net ad Logicum,nifi per accidens:ad Metaphyfi-
cum autem pcr fc ; vndead hoc vt intentio genc-
raliffimi , qiiam pcr fe confiderat Logicus appli-
cetur quantitati, fufficit quod dicat alique vnum
conceptum:& qu6d habeat aliquam vnara ratio-
nem conuerribilcm fiuequiditatiuam cxpreflam,
fiue implicitam , circumlocutam per denomina-
tionemjfcu qualitatiuam rarioncm.Mctaphyficus
quoquc intimius fpcculando rcperitur illud paf-
fionalc quod Logicus ponit eflentiale;quarc nul-
la controucrfia,nifi maleintclligentibus & obtu-
fis cercbris.

Dcinde fbluendo argumenta principalia , affi- 18
gnatur vnum paruum Extra ibi : Contra quanti-
tas efi diuifihilis 8cc- vfque ihi.Tunc dico 8cc. Et
aliudinfra ihiiquiafunt diuerfinumeriScc. vfquc
illuc : Contra tunc diuidens , &c. vel vfque ibi:
Ad auEloritates , 8cc. fed eft optima littera 8e
valde notanda;& totum fcquens in hac quaeftio*
ne;ide6 mafticetur minutim.

Aduerte fingulariffime ad ca quac tangit dc
numcris , & vnitatc, & diuifibilitate conrinui, &
minimo naturali , & confidera benc fblutionem
illius replicae ibi : Contra cuimefipotentia , &c.
velan veIitqu6dconcIudat:& tuncalio modo
rcfpondcatur ad argumentum principale ; poflet
enim diciquod diuifibilitas non dicit potentiam,
fed aptitudincm. Vel rccurre ad ca qua: habet in
2.dift.i.quacft.9. & poflet negari illa propofitio:
diuidi repugnat , &c. & ad probationem dicatur
confequcntcr:iIlacriampropofitio, C**iM efipo-
tentia , &c. exponatur vt alibi plerumque habet.
Diftingue etiam de fubieClo dcnominationis , &
infbrmationis, feu inhaefionis, vt in Praedicabili-
bus quatftione finali. Vide eriam in Poftpraedica-
mcnris, & alibi plcnimquc fpccialitcr primaRc-
portationum,dift. 14.

Opinionesctiam quas tangitde minimo,qua»-
rc in z. vbi fupra,& fuper i. & 6.& 8: Phyfic. &
i.de Generatione, vbi aduertc quod ab illo loco;
Itemfiefi dareminimum,8cc. vfque ihv.Ad aliud
quod locu6,8cc. affignatur Extra \n aliquibus ori-
ginaIibus:fedtotum legcquia fapit.

Aduertc quod magna variatio eft in originali-
bus ibidcm de nominc cuiufHam audloris quem
inducit ; nam aliqua Anfelm. aliqua Arcellinum
habent,fcd reftc Arcellinus nominaturr&eftco-
gnomen Anglicum ; & erar Philofbphus Sophi-
fta,feu calcuIaror:quem etiam in Theoremaribus
inducit,ne fortc cflet illc Alcuinus. Dc quo in 2,
dift.u. fit menrio.

Infri etia nota quotationem ex tabulis Phyfi- 15
corum,quas,vt credo, fcripfit iftc, & quaeftioncs,
fcu conclufiones in Phyficis , ad quas fzpiijs rc-
currit in hac Mctaphyfica &Theorematibus,qu5
rar6 habentur,quas taraen cum tempore Dci au-
xilio conabimur in publicura conferre.

Dc

QujEflio X.

631

De fuffjckfitia fcrJ» & noJncro {pcdcrum
Qaantitatis & Qualitatis, & alionim Gcncnmi,
Tidcatur apud antiquos, ic modcmos hic, & fu-
€>cr Pr£dicamcnta:& plura alia fubtilia^quz non
hic inTerenda decreui.

In aliquibus originalibus habctur , Extra in
mareine huius quzftionis vbi fit (ermo de numc-
ro , nac litcra , quod numerus nihil cft, vidctur
quia non maior vnitas cius quam numeratorum,
qua: non cft nifi aggregationc. Itcm fi cftct pof-
fct fcparari ficut quantitas continua (cpararar. Itc
jnfinitas rerum. Itcm,cx fiibftantiis non fit non
fiibftantia,nec ex vnitatibus ; ergo quae fimt fiib-
ftantia:,nec pari ratione cx illis quz fimt qualita-
tes,fiet quantitasrncc etiam cx vnitatibus conti-
nuorum,quia forma: vnius (pcciei,non (cquuntur
principia matcrialia altcrius. Contrainumcrus cft
per fe fcnfibile 2. dc Anima. Item , fiibiedum
lcicntiz rcalis, vt Arithmcticx.Item, fundamen-
tum relationis rcalis inpnmo modo , ad aliquid.
Item Auguft.quia fcnarius cft numerus pcrfcdus
&c. Et quia in loco fuo non inicruimus hatc vcr-
ba.hic ca notanda & extcndcnda atque declaran-
<la \e&ot habebitmam vt prius noraui dc diffini-
tionis cognirionc cft numerus vt patct.

Hacc autcm vt rootus & tcmpusjctcnim
huiufmodi quanta quxdam dicuntur
&: continua , co quod illa diuifibilia
funt, quorum funt hae paflioncs. Dico
autcm non quod mouctur , fcd quod
mocum cftrnam pcr cflc quantum i\-
!ud:& motus cft quantus rtcmpusvc-
ro pcr ip(um , fcilicct motum , Texs,

CLViESTIO X.

Vtrum quamitdf (juamctm ejtquantut,
fit temfua ?

Arift.4 Phyfxtx.9^.^ 9 « SimpL iW.CaprioLfl» xM.x.
q.x.VezczM.ix. f.i.AH>crt.dc Saxoli.4. fh^f.qm*ll.\^.
IauclLi*iW.j.io.Foiifi«fe.ij q.io.fra.x. Conunb.j.
rhyf.c.x.n.x.^ ^. PAyp.i^.j.i.ToIet^. Ph*f.m.ii.
Suni. difp.io.Met.ria.i. *• 7J1 i

ET dicitur quod eft tcmpus raatcrialitcr. Sed
quod non,probo,pcr duo priusfadb. Conti-
nuum eft,cuius partcs, &c. Sed ad aHum tcrmi-
niun copulantur partcs temporis , & partes mo-
tus , quod concludit ad minus conrra Commcn-
tatorcm quia inftans cft vnum in toto tcmpore,
fecundum ipfum & pancs moras copulantur ad
mutatum ejfe , quod non cft vnum in toto motu.
Item , tempus habet proprium maius & minus,
diftindhim a maiori, & minori in mora : quia in
minori temporc maior moras , & in minori mi-
nor. Practcrea,mcnfura& menfuraram referun-
tur realiter,& talia diftinguutur reahtcr;fcd tem-
pus eftmenfura motus;crgo quantitas motus non
cft tcmpus cflcntialitcr. Item , omnis moras
eft formalitcr fucccfliuus de fe ; fed non onmis
habetin (c tempus,fed folum primus moras ; er-
go fucccflio cuiuflibet motus non eft tempus.

Et conccdo quod nullus moras : fcd quantitas
quamoras'eftquanras,eft alia fpecies a magnira-
dinc,& a tempore:ita quod tres funt fpccics qua-
titads pcrmancntis,fcilicctcorpus, fupcrficies, &

linea , & duat (pecies fiicceffinornra, falicet fiic-
ccflio,motus & tcmporis conccdatur.

Notandum,qu6d ficut recitat Fratcr Guill. de
Varro in i. panc fiuipriudiqui dicunt qu6d tcm-
pus cft vnum:quia eft mcnfura variauonis : cuius
caufa cft matcriaquz fcmper appcrit nouamfbr-
mam induere:& quia matcria eft vna in omnibus
materialibus,ide6 dicunt qu6d tempus cft vnum.
Sed dicit qucd hoc non fufficit , qoia tempus cft
menfiira variationis in a£hi : materia autcm eft
caufa variarionis in potcntia tantum ; crgo. &c.
Item , hcctmateriafecundum clTentiamdicarar
cflc vna:non tamen vt eft fub diuerfis formis;fcd
vt eft formata alia & alia eft ; vndc matcria fub
adhi , cft alia & alia : fird fic tanram cft caufa va-
riarionisjcrgo &c. Itcm , tcmpus cum fit numc-
rus, dc ncceflltatc rcfpicit ahquam mulritudincm
numcralem:in matcria autem priraa non eft ali-
qua talis multirado:nifi quandu cft fub adu : &
timc non eft vna in omnibus.

Alij dicunt qu6d a:uum cft vnum omm'um:
& tcmpus cft vnumomnium menfiirabiUu : quia
teropus cft numeras,& plura eodcm numcro pof-
funt menfurari & numerari:& eodcm modo di-
cunt de xuoquod cft menfura & numcras arai-
tcmoram : & quia numcrus vnus, ideo menfura
vna. Hacc ratio confirmatur : quia Philofbphus
oftcndit vnitatcm temporis pcr vnitatcm nume-
ri , fed hoc nihil eft : quia numcras , quo nume-
ranrar res diuerfbrum gcnerum , vt dcccm ho-
mincs & 10. canes , non cft formalis , fed Ma-
thcmaticus : fbrmalis vero diucrfificatur fcam-
dum diucrfitatem fbrmarum:tempusautem non
eft Mathematicum , cimi in diffinitionc cius ca-
dat moras : vnde dicit qubd duplcx cft numerus,
fcilicet fbrmalis & Mathemaricus. Numertu
formalU efi Mitmerui,i]u$ efi in rehus numeratis:8c
iilcdiuerfificatur fecundum diucrfitatem numc-
ratorum ; & idcb eft alius & alius in Angehs &
hominibus. Numerut autem Mathematiau efi
ille ejui ifi in amma , & abfoluitur a materia : Sc
ideo potcft cflc idem diuerforam.

Ideb diamt alij fecundum Commen. fupcr 4.
Phyfic. Commen.i}z. tempus eft vnum ab vnitate
rooras primimobilis ad quem comparatur , ficut
mcnfura ad menfuraram,& ficut acddens ad fub-
ic^hun. Ad aliosautem moras infcriores compa-
ratur, fidit mcnfura ad menfuratum tanram : non
ficut accidens ad fubiedhim : & quia vnitas acci-
denris eft ab vm'tate fubicdh, ideb tempus cft vnfi
ab vnitatc moras prirm'. Et fimiUter dicunt de
xuo qubd eft vniim ab vm'tatcfimplicifllma om-
nium aEuitemomm, quod cft primus Angelus, ad
quem compararar aruum:non tantum ficut mcn-
fura ad alios Angelos, fed ficut accidcns ad fubie-
^m.

Secundum autem illos qui volunt qubd nunc
jcui , & nunc tcmporis funt idcm nunc in generc
cnris,non in gcncre mcnfur2,& fbns & fluens:&
inquantumT?^;;/ facit suum,& inquantum j?j»«7/
facit tcmpus, pofTct diciqubd scuum eft vnum ab
vnitate efTe fubftantialis primi mbbilis;ficut tcm-
pus eft vnum ab vnitate fui motus : inftans em'm
nontantiim compararar ad cflc primi mobiIis,fi-
cut accidens ad fubicdum , fcd vt menfura ad
mcnfuratum;ad alia compararur tantum, vt mcn-
fura, ficut onrnia fuccefliua, fiue fint operationes
& affediones fucccfliux Angeloram & homi-
num,fiue otuatcunque alia,in quibus aliquo modo
cadit tranfmuurio j menfurantur tempore , quo
G G g 4 mea

In t.«lift.i

1
OfinMtttm-

fmegfvmSf
qitUefim*»'
fur» xi«ri«-
titnit , eitim
c»uf»efkvna

Aliatpmi»
de t/nuM»
«oi, ^ttm-
ftrit.

4 Pliyf.t.c.
1 1 0.& indc

Sumttm
fertttslit <y
Mathemsti'
em : tttrifm
MM efi M*-
themtttictuitt
fictu numt».
rttu

3

Thitfmdiei-
tmr eft tmi
»h vnitMt*
trtttm frimi,
de h*c lu^.i.

f^tiartMtfi.
ttit nuc zni,
O" nunc tC-
fonstjft idf,
f^ tamtum
dsferre, qutd
vniefi fiJitt
aUernJhitiu.

652 Lib. y.

fnenfuratur roovis primi mobilis , in quo eft tan-
quam in fiibic(io proprio : Sic omnia permancn-
tia, in quibus nulla cadit tranfmutatio , quantum
ad cflt fubftantialc^mcnfuranturipfonuncquo
"*""**' mcnfuranu: efle fubftantiale primi mobilis , in
quo quidpm efle fubftanriali,cft ipfum nunc:ncm
tantum vt mcnfura,ied ficut ^ccidcns in fubicfto
proprio : vndc ficut nuncfiHem mcnfiurat omnia
iranfmutabiiia,ita nuncjians omnia aetcrna,idcm
autem nmc eft flucns & ftans, Stans enim fccun-
dum qu6d mfnfurat cfle primi mobilis ; flucns
autem {fccundumqucSd menfurat motum cius : &
/lcut idem nHnc,\t flucns cft,mefurat omnia mu-
tabilia , ita ntmcfians omnia aeuiterna : & flcut
ponimus vnum tcmpus omnium corporalium,
& fpiritualium.quarauis fpiritus non ordincntur
ad motum primi mobilis , ita poflumus ponere
ynum «u.um ab vnitatc cfle fubftantialis primi
mobUisJicet cfle suirernorum non ordinetur ad
iUud.

Dicunt alij qu6d{unt plura a:ua:qoiafuntplu-

4 ra £uiterna,qux non rcducuntur ad vnum,ncquc

fijw«« tpi' vnum dcpendct ab alio , ficut omnia tcmporalia

»u quidfimt rcducuntur ad vntlm,{cilicct primum mobile j &

f KT» $H4. ^^j^ vnitas accidcntis eft ab vnitatc fubic(fti , &

eeuitcrna funt diucrfajideo aeuum quod cft acci-

dcns, cft diuerfum in diuerfis. Hoc autcm nihil

, j ^ eft : quia Philofdicit cap.de Tempore tcxt. c.9 5 .

' qu6d Ci eflfent plurcs coeli,adhuc vnum eflct tem-

pus : conftat autcm quod illi plutcs coeii , vnum

non dcpenderet ab auopicque vniun reducerctuc

ad aliud.

SCHOLIVM VNICVM.

PRiEMissis quinque opnionibHi de vni-
tate temporis , & aui inclinare videtur infextam
optnionem qua e^ Guilielmi Varronii Magifiri
jui j qmi vnitoi temforis fwmitur ab vnitate ma-
tm^anquam a quafifuhie£io. Explicat quemodo
teneri pojfit tempus non dijiin^ui in re ah *uo , fed
in rationimenfurdyverum hicnihil ajferitjed dif-
putat & quidem ohfcurijfime nihilrefoluens,quod
temput non differt realiter a motu , habet 4. difi.
48.(^.1,$. Ad quacftjd* ^.Phyfu:.qu$fi.iy& quod
auum non difiinguatur ab *uiterno,habet x.difi.i.
quafi.i.§. Contraiftud, & quatuor qutfiionihw
primis illiu» dtfitnilionis agit de hac materia du-
rationii.

Metaph.

ItttlnfllUt

fieitndtm di-
tntnfimtm
itPtaUta,

t.dift.l.q.t.

lDiuiift.1.

Alia opinio cft de vnitatc tcmporis , & acui,
fubtiUor , 5f , crcdo, verior : omnes cnim motus
fluunt fecundum dimcnfioncmlincarum,&tcm-
pus mcnfurat motuip ffccundum diuifionem li-
hcarum ; ficut crgo infinitae lincz fimul eflc po(-
funt , cx ca partc qua dimcnfione carcnt, fi:ilicec
^ parte latitudinis4de& omncsmotus,quia fluunc
linealiter,fimul fimt rcfpcdu nunc prsfcntis , &
quia tcmpus menfurat motus omnes , fecundum
qu6d funt linealiter flucntps , & fic fimul funt:
idc6 habcnt rationcm vnitatis fubie^ rcfpcftu
tcmporis : ide6 tempus cft vnum. Similiter du-
ratio cuiuflibet «uitcrni fimilis eft lineari di-
mcnfioni : & idc6 vna eft cum alia : & fic fimul
funt^ideo fimt vnum fubiedum refpedu zui : &
ideo vnum cft acuum reipedhi omnium aeuitcr-
norum Notandum cft etiam , qw^d Fratcr Guil.
de Varro in quaeftione , qua quarit vtritmfpiri-
tualia habeant menfuram propriam aliam a tem-
fore ? dicit , qu6d iicut cadem quantitas , qux.

per compararioncm ad corpiu ambiens , dicltur
ruperficieSjpcr comparationem autcm ad corpu5
ambitum diaturlocus.ita tempus, &'aeuum umt
idem pcrcflcnriam:difrercnuapenes diuerfas ra-r
tiones,fiue comparariones:ita qu6d nunc xui , &
nunc tcmporisjfunt idcm nunc pcr efIcntiam,fol^
autem comparatione diuerfa. Vnde vult Conj-
mentator fiipcr 4. Phyfc.deTcmporcCom.io^.
quod ficut primum mobile fccundum fuam fub-
ftantiam cft immutabilc quantum ad fbrmam;
mutabilcautemquantum ad locum,fiue circa lo-
cum:itaillud inflansfecundum-qu^d refpicit cius
eflcntiam,eft immutabile,fed inquantum rcfpicif
ipfum,vt mobilecirca locum,eft fluxibilc.

Si autcra obiicias fccundum Auguftin. Sj.qq.
q. 71. qu6d nunc acui cft ftabile : nunc teraporis
fluxibilc : & impoflibilc cft quod vnum & idcm
firaul moucatur & ftct. Diccndura qu6d hoc
non eftirapoflibilcfccundum Comraent.4.Ph'yC
cap.dc Tempore Cora. 1 04. inftans inquit , eft
quodammodo quafi idem nunquam tranfmuta-
bilc,& quodararaodo tranfmutabile & raultiplir
cabile,& caufa in hoc eft:quia tranflatum eft ta-
le. Verbi gratia,imaginetur pun£him moucri:&
per fuura raotum facere lineam, ille autcm pun-
ftuseft fic fimplex , quiaimmutabilis eft fecun-
dum fuameflfcntiara : inquantum ver6 linea fluit
ab ipfb, mutabilis eft:a fimili dico de nunc, quia
fecundum fuam eflentiam confidcratum, cura fic
fimplcx immutabile eft,& ftat : inquant6ra ver6
per fiium fluxum caufat tempus, mutabile & va-
riabile eft,fccundiira efle. Primo modo confide-
ratum dicitur nunc acuijfecundo modo,»«wtem-
poris:vnum tamen & idcmnumcro.

Vnde nota,qu6d nunc aetcrnitatis,&»«wr tcm-
poris difFerunt in generc cntis,& in generc,raen-
rurje:»«w ver6 arui, & nunc temporis, funt i^cin
nune in gcncre entis, & differunt in gencrc men-
furxjficut ptiam quod cft idem in toto tempore,
& quodeft aliud,& aliud fecundum rarionera,fi-
cut Cotnmentator dicit in audloritate praedida.

Dicendum crgo fecundum illam pofitioncm,
quodtempus & afuiim pofTiint confiderari ingcr
nerc cntis,& fic non difierunt,quia fic funt idcm:
vel in gencrc menfiirx , & fic fimt diuerfa , qyia
rocnfurae diucrfificantur rarione roenfiiratorum
fuorum : funt ergo terapus & aeuum vnum cns,&
diuerfae mcnfuraE,&c.

ANNQTATIO MAFRITIL

SEquitur quaeftip decima de comparationc
motus ad tcmpus in effe quantorum , t.c.i 8.
quae fatis clara eft , quantum ad fententiam prin-
cipalem : pro cuius maiori ampliatione quaeran-
tur expofitores, & quxftfoniftae 4. Phyficorum,
& iftc in ^.dift.^S. q. 2. Ea vcr6 quae tangit inr
cidentalitcr dc vnitate temporis & arui , atque
identitate & varietatc eorum & vrriufque nunc,
vbi tangit plures modos diccndj,vidc copiosc in
i.dift.i.p.i. in 4. primis quaeftionibus vbifubti-
liffime cun£bhabet:hic ver6 breuibus & notan-
ter valdc pcrtranfit : quaere alios Thcologos in
cadem diftin(5tionc.

Vbi aducrte allcgationcs eius in Varroncm
ui praeccptor crat ab oppido Vuarrain Anglia
ic nuncupatus : vndc patet veritas praefuppofiti
principalis fuprik , qu6d videlicet has quaeftiones
priiis quaro fuperScntenrias,fcripfit:aliter addi-

aa

Ttmpiu tfy
diti tffi idi.

Nunc tent.

*ui quemod»
idtm, (jf 8«9
idtm }

TimBtufla-

bilit ^ -v»^
riahilu.

II

QucEftio XI.

6?3

TkitUgiMa.

UiU^fitM £j^ fui ibi cecurfum habuiflk : qoxrc Ochatn &
fcriffit •»!* fcqimcesaion Vi imitcri$/ed porius vt fiigiasrplu-
ra alia adde , quia hacc ytldc diffidlia Jicet quo-
ridianaTOotus videlicct & tcmpus, de quibus re-
^ non gufiabit afmusjmulto ounas zui,& ^ter-
nitam arcana.

A4 aliquid dicunnir alia pcr fc vc da-
pluin,&c. Text.com.zo.

Q^ViESTIO Xt

Ftrtm reUtitfit res^ati conuemit moim
effendi dd diuii

XnfUtf « i^.Aoicen.). Met*fb. c.io-^XKitocs,ii. Mtt.
nm.if. D. Thom.hUlta. i\. <J» q.t. d* f»tent. •.%.
Occam. 1 itfi.^o.qt. (^ Ayl.)if.'. Aweol. «ftjf.jo.
ttrt-i. .^gidiii/f. 17.5.4. CaprioLiiJf.jo. f i. Caiccaa.
1.^. 9.18. «r/.i. TeiTar.4.Miir^ow.M^.i4.DuruuLi.
d^fiio. ^.x.Sot.m PTddicst». iU»liqmi. q.x Focif.(.
Mttcjtf.i^.q.t.fiS.ynic Scorami» x.tH.i.q.i.^ m
iJift.%j.u

ET arguitur qu6d fic. EJfe in , non conftituic
Pratdicamcntum ; fcd aliqua rcs eft cui con-
ucnit ille modus -, crgoncc e^e sd tUiud. Itcm,
non funt ambo xquc prima.quia tuncgenus non
cflct fimplcx, Contra Simplicium, in cxpofido-
nc acquiuocorum. Contra:tanc Prscdicamcntum
relationis non transferrctur ad diuina, quia Pra:-
dicamcntii vcrc confiftit in rc,non in modo, pa-
ict de fiibftantia. Itcm, rcs illa cft fiibicdum, vel
fundametum habitudinis ad aliud, & ita non hn-
mcdiate fundatur rekdo in Quanritatcvcl Qua-
litatc.Itcm,iilates pcr fc intclle<9a,nullius eft de-
cem Gencrum,& ita plura entia prima,qu^ 10.
inteUigcndo iilam rem finc modo *d.

Propter argumentum ceiado confideratur vno
modo, vt cft quoddam interuaiium , Sc quoddam
mcdium;aiio modo vtfundata in extrcmis. Pri-
roo modo cft puru$ modus, ficut eflc in , nec aii»
quam diftindUonem redpit a quocunque , Deo
veicrcamrarcali , veirarionis. Sccundo modo
contrabit realitatem ^ fimdamcnto cliaradcri-
zante. Ptimo modo cfttautiominintclicdHi, vt
vniucrGde abftradumaparriculari, Sccundo
modo cft inrclads cxtraintciie^him , ens ratum;
ita quod cx modo & reaiitatc quam lui>ct ex
ciuradcre , integratur hypoftafis reladonis : non
tamen ita qu6d rcs fundamcnri cadat in fignifi»
cato rcladonis,quia {equcrctur compofira gencra
facerc cx primis & fccundisjfcd qn6d ipfiim mo-
dum,qui cx fc indetcrminatus eft , fundamentiun
(ecundum condirioncm fiiac rcaUtads , dctermi-
rut.ficut nafiis cauum. Contrarmutado cft fccun-
dum rciadoncm mancmc fiibic^ , vcl funda-
mcnto. Rcfpondco, duplcx cftmutado pcr defc-
^m fundamcnd,& termini, ficut $. de Trinit,^,
de accidcnte dupliciter cormmpitur : tamen non
corrumpitur in oppofimm,vci medium , nec va-
let argumcntum , ficut ncc de modo eflcndi in
altari.

Ad primum principalc Simplicij in cxp<Hicn-
do Prsdicamcnmm Quando,non omnc quod cft
inaliquo, dignum eft Prasdicamcnto fpcciali,fcd
(bla in quibus hoc condnct , hoc conrinctxir,
vtroquc naturam fioam fcruante , & neutro aitc-
rius panem pcrfidente ; nequc complcntc alte-
xum : albcdo & fuima ejfe in , acddit corpori.

Timdtiitm-

ttttn (h»r»-
Serixjuts,id-
eftfttfftfitMt.

onym* rt^
Utftmu.
friitut tm"

fecundtei candem rationem acddentis :quia ni-
liil aliud cft aibcdincm eflc in corpore , quam
corpus cflc album •.effe*d , omnino acddit cui
conucnit : quia potcftadcflc & abeflc. Contra,
tffe tn, poteft adcfle &ab)cfte.

Item albcdo fcparata cft dd, fiilicct fimilis al-
bedini,quia eo quo cft ali>edo,eft in f^ie albe-
dinis,& ita ali) hmilis. Rdado tripliotcr fimda-
rar,aut fupcr accidcns,vt cftin fubicdo,aut fupcr
formam fubfbnriaiem . vt cft in fuppofito. Tcr-
tio modo fupcr hanc vd illam , vt in fe confidc-
ratur. Prima cft acddentalis. Sccunda cft fub-
ftanrialisfuppofito : ficut & forma fpedci acd-
dentahs,pro quantoaccidit formx cfrc in fuppo^
fito. Tertia eft cflcntialis radone fundamcnd Ji-
cct aliquid accidcnds habcat projptcr concomi-
tantiamrvnde chara£lerizat:non fic qu6d rcs rius
cum rclarionc faciat hypoflafim rclarionis, qua-
uis fic vidcatur diccrc Simpiidus : ficut fi figura
figiili cadem numcro figurarct ceram : nec fic,
quod quafi aham figturS numcro imprimat aliara
realitatcm abfblutam : quia hoc non poicft fieri,
nifi in corporaii fcparato.crgo tcrrio modo,fcili-
cettantum dcterminando reladoncm,qux eft cx
fe indeterminata.

Relariccomparado, habimdo, vnirio vcl an-
notario , ( illud cft fecundiim vcrbum Simplidj)
refpedhis, adaiiquitas, idcm vidcntur fignificare,
& eorum denominariua idcmv Ordo, & depcn-
dentia fonc funt fpedaliorcs quinquc prxdidtis.
Ordo non vidctur cflc nifi prioris ad pofterius;
dcpcndenda noncft iffdiuinis.

Rdado aliquacftresnaturarquia aAio naw-
xaiis dcpcndct ex approximadonc agentis ad raf-
fumUme qua nunquam cft, quscunquc abfbluta
ponantur in hoc & in illo:fimiiiter dfdcm abfi> cltifi».
tuds manendbus,diuerfificatur adio, proptcr di-
uerfam reiadoncm. Item Simplidusialiud quan-
tum,aiiud zqualc,& aUud quaic,& aliud fimile.

Item, res cx fe funtconncxx , 1. Mctaph.text. f**?7^!**"
com. vldmi , g. incotmexam fadunt vniufinuuf- «**?*^*'
quc fiibftantiam:bonum vniuerfi duplex, ibidem.
Intrinfccum, cft ordo parrium intcr fc. Aliud cft
ordo ad Dcum. Itcm.funt difKndbc res ex fe rca-
litcr.Itcm,qu«dam funt realitcr compofitx:pone
eflentias abfoiutas totas finc reladone, compofi-
tum non cft. Item , res crcatx cx quatuor caufis,
reaiiter funt ab eis, & nunquam fine detcrmina-
ta rciadone illarum canfarum inuiccm ; fi fine
illa eflent cflcntiac abfolutz , nihil caufarcnt:
ItcmUi fubic£hun eft res,& propria pafIio;xqua-
le cft propria pafEo quanti , & fimiliter quaiis.
Contra : pafHo ncccflario incft:xqualc non, quia
non ineft,fi aiiud quanram non fit.Item,fcicndz
Mathemadcf oflendunt reiadones dc quantis i ).
Mctaphyf.

SCHOLIVM I.

Propositis MrgHmentis Simf>licij,fufliaetre'
Utionem effe ens reMlt,f»Uuns tria srguments in
ofpojitum. Ex folutione Mti Jfrimttm , & fecun-
dttm,drex eSidUA conclufione confttit,J>rimMm cott-
cluJionem,^utu in htu tftuji .extiminMt ,i c pere ibi:
relado aliqua eft rcs naturz. mtm. ) . licet Mtttt-
ritim dulfitet, qtttnttmjit habentU vt ffrimti in «r-
tiineJ*er concluftones,ytlfynttigmata cjutuiam htt-
bet totttmfere mtiterittmPr^titctmenTi, & natitr*
relattoiti/.-in frima tenet tLtri reUuionem rationit
diJiinSttm a retdi , exflutmj quomodo intelkiliu

634 Lib. V-

ffl tdufn elti4,& tfno aSlufit,nempedirelle,& ftoH
reqMtri refieycum, ijuad ex ivfo coUigitur 4. d.i6.
ij.XJium.y. §. Concra conclun fomt confequenter
itli^ concfu/tones &p4jjim imiugnat Jingulast in
otjaua coclufione tenet ejuodrelatio dtftinguitur a
fundametOftfuando fitndamentif poteft ejfefine eius
termino non aliter \ vide eum x.d.i.q.^.& ^.cjuo-
modo relatio fundetur in relationp {tjuodtanfit
con.^.) flne procejfu in infinitum , vide ibi tj. ^. f.
Ad iftud rcfpondco. num.i^. & q.d.6.q.io.n.^.

4 Hanc quacftionem circa hanc conclufionem,

an rclatio fit res J difpucat Simplicius fiipcrPraE-
dicamcnta , & ponit rationes multas, quod non:
Iquia fine mutatione accedit , & rccedit. Dicit
quod illa fiiit fortiflima ratio Stdicorum. Itcm,
quia fundatur in totgencribus,nulla vnarcs con-
uciiit omnibus illis. ttem , quia multas fiint ad
non entia , vt prius & pofterius. Ad oppofitum
iarguit : inconueniens eft harmoniam dcftrucre
quac realitcr dcleikat j crgo realis cft caufa dele-
«^ationis.

Itcm, eft Pradicamcntum entis , fiib quo non
continetprnifi ens verum.Rcipondeo,ens verum
Text.em.i. auoi gft in compofitione excluditur 6. Mctaph.
fcd non ens verum , quod cft in intelledbu , vel
confequens aliquid, inquantum eft in intellcdhi,
cuiufmodi cft iecunda intcntio,&relatio quxli-
bct relationis. Itcm, Auic^.Mctaph. nullointel-
lc<£tu intelligente, coelum cflct fi]perius,terrain-
fcrius:& iftcpater , & ille filius. Itcm,SimpIicius,
aut iudicio rationis correfpondct aliquid in re,
& patet propofitum ; aut non, & timc illud iudi-
cium cft fi(Slio. Contraiita argueretur qu6d rcla-
tio rationis, vel intentio (ecunda eflct fidio , vcl
rcs. Rc{pondeo,non haberet inteliedhjs vnde di-
ftingucret rclationcm rationis , nifi apprehendif-
Cct in aUquo relationem realem,ficut de attribu-
butis diuinisjcirgo fi omnes fint rationis,crunt fi-
^iones,non autem fi qusdam.
Rdattutem ' ^d primum Simplicij , fubiedum mut^tur ad
effe tntrea e. ^y^^^ ^ ^^^ ^^ ^^ Argumcntum eft pro conclu-
fionc 8. Ad fccundum cft argumcntiim pro con-
(rlufione 8. quia quomodo cflet vnum gcnus
idem tot gcneribus ? Refpondeo,materialiter di-
ftinguitur k fundamentis. Ad tertium , illa: rcla-
tiones funt rationis : qua comparantur ad cxtre-
ma fimul , non vt funt in re,idc6 non rcales.No-
ta, quod omnc mutans cft aduans , fed addit no-
uiter , hoc cft , poft priuacionem immcdiate ilie
ordo , per re , nihil eft ; ergo nec muta-
tio. Omne a^buans eft vniens,omne vnitum paP-
fiitc eft vnitum formalitcr & vnice,cconucr(b,neT-
gando : ii A non vnitur formaiiter reiatione rea-
li,non vnirur paffiue relatione rcali. Vltri , non
adtuatformaiirer reaiiter,vei adliiaiitcr formali-
ter rcaiiter. Vltra, non mutatur realiter : vel non
cft realirer, {ecundimi quodmucacum piutatur.
Vitra, mutans non agit rcalitcr , cconucrfb non.
Ken omnts Econucrfo non tenct vltima cohfequentia , aliac
^^T" tfhf nt. Itaque fi bmnes reiationcs fint rcales,duai
crunt vnitorum formaliter mutuae , fub quibus
adVuans & ailuatum formalirer, fiib quibus mu-
tatum ncVitralircrnori paffiuc:& fccundum qu6d
mutatutjibi additur nbuitas. Aliae dujc erunt duo-
rum vnitorum formaliter, inquantum vniuntur
paffiuc : quia vnio paffiua cft cuiuiquc reaiitcr
♦hiti formalircr, & fub iftis , vt prius , iilat duae
erunr vnientium zOtmh ad diio vnita paffiuc , &
fub iftis aduans fic & fic;& fub hoc tranfmutans

Metaph.

rfJUei.

fic&fic in paffiuis & adiuisponicurvna relatio

refpciflu correiatiuorum.

Rclatio autem aiiqua eft rcs rationis,quia ali- $

qua fundatur fuper ens rarionis : &quia aliqua Secundacem.^

non ineft rci,vt exiftit : fi:d vt intclligitur ex col- '^"fi"-

latione eius ad aiiud fadb pcr intclicdtum. Con- ^.^"^*^ '*^

f n n 1- . *"r*tttnitt

tra : quare magis ponitur jntelledl:us faccre reia-

tioncm,quim quantitatcm rRcfpondeo, quia eft

vjs collariua. Nota circa fccundam conclufiq-

ncm,dc rclarionc , fcilicet rarionis cft difficultas:

fi ratio facit illam , aut ficut facit montem au-

reum : aut ficut facit iHtellcdionem. Si primo

modo,non vidctur rclatio, nifi fecundiim quid;fi

fecundo modo,poteftcftc vera relatio,ficut intel-

ledio eft vftzzStio, & (cientia eft vcra qualiras,

quam tamen facit intellc<5his : quia naturalis en-

ritas lcientiac & intcllcdlionis poteft cauiari ab

intelledu : quarc non fimjliter naturalis cntitas

relationis ? non tamen dicitur rclatio realis , ficuc

nec fcicntia qualiras realis, id eft,non cft fcicntia *"^"M«*"

rcalis, vocando, fcilicetrealcquodnullo modo /« > "*'

dcpcnder ab intelle<^u. Si autpm non facit ipfam

fcd ipfa inquantum eft rationis , tantijm eft in

confideratione inteHcftus , ficut rofaquando in^

tclligitur , & nulla cxifKt , tantiim eft

in confidcratione intclledtus &c. Similitcr di-

ccndum cft dc tali rarioncquoad rcaliratem,ficut

derofa. De primo membro , fcilicctquodfscit,

eft dubium,vbi tunc cft,vt in fubic<£to ? Non vi-

deturqu6d erit,nifi in intciicjShi , & ita per illam

rcsintellcda non rcfertur : nifi dicaturquod in-

tclledhis caufando in (c aliquid , accidcntalitcr

caufat in fe rclationcm ad rcm, & accidcntalirer

per accidens caufat aliam in re refpcdtu (ui, Scd

tunc rclatio rationii non eft in aliquo : nifi vt ^tlatioratif

comparamr ad intelle6kura. Eft crgo vis in ^*r ** ^**

hoc , qu6d rclationcm rationis aut intelle^s ' '

facit,aut confiderat tantum;fi facit,non eft in alio

& ncc aliud rcfcrtur ipfi , nifi (altcm ad intellc-

<5him : quomodo eciam vitatur mutatio omnino,

fecundum hanc, (i eriam facit, quo duorum rao-

dorqm facir ? Non primo, cura fit fimplicitcr in-

tciiigibilc , non fi^um ex (pecicbus muitpirum.

Si facit fecundo modo ; crgo cfficicns non tollit

reaiitatem,fi tantiim confiderat;ergo illa in (c r«^

eft vel fuit , & quandoque mouct intellcdu ficut

rofi,Ucet non exiftat:& ita no diuiditur relarioin

rchi,& rationcro: ficutnec rofainroiam rcalem,

& rarionis:ftmt cnim duo modr cfldndi eiu(<(em.

Refponfio : intclie<3:us facic ip(am pcr a^m *

confiderandi aliquid, & fundatur in iilo inquan- - ^^elleam

tiim confidcratur:non autem in confiderarione ^*"' '"'(««•'

inquantum rcs eft:fic enim poflet efle rcalis,ficut Ktl^i^^^l

diuerfitas calefa<Shonis ab aUa a<Shone,eft rclatio ''«»«r ine^

reaIis,&intellc<flio vniucrlalis cum fit verc zd^o *** "^ "*/i-

realis,rclatio quam fundat inquantiim res eft , eft ^*""'

res^lis. illa confcquitur naturam rci , fcd rclatio

rationis omnino ineft rei, inqp^ntiura confidera-

tur ; & per confiderationcm , alteri comparatur,

quia confidcratio cft collariua vnius a^ altcrum.

RciatiQ crgo intelligibilis & intellc<aus cft in

vtroquerealis,fi;d vniucrfalis & parricularis rela-

tio rationis. Si qujEratur;qviid realiter eft rclatio

rarionis ?Rcfpondeo;quacroprimo,quid realitcr Kehaitml».

fitpbic<£himintclic<ftum,inquantumintelle£hTm: nU, nonfun-

nullum enimcflc habet nifi in intclle<^,hoc eft '^•*t"in»am

fundare relationera rarionis fecundum alios : & ""*%"»*.

vlira, mirius ens erit:quia eft quafi acddens cius:

cuius cftrclario rarionis:falfum cft crgo,qu6d rc-

hiriQ ratiom^s fundatur immediatc fnju^ intellj-

gcndi

Qusflio XI.

635

Zm rati»n'm
ft »fim rtU».

^tUtUmm

«ijf vnimtcm
r**ti , (^ r»-

tknm.

Dtftruitmi'
reUti» it-
firuStftAit-
0t mtm ift»-

MtUtU rt
iiflinptitmr
^fimUatt»'
tt.xJ,i^>^

RtUtUfmtt-
iiutm fuftp

CtHIHM gtttt-

r*.

^Utit fmtt-
tUtmr im rt-
Utitnt. %, 4.

gendi : quia obieAum , inqiuntum intclligitur,
non eft adhis intcUigcndi fbrroalitcr. Falfumcft
etiam , qa6d adu rcflexo intclligcndi iit relatio
rationis:nt cnim primo a£hi , (cilicct dire^o in-
telledlus compatantis hoc ad aliud. Quando au-
tcm rcflcxit intclligendo copiparationcm illam,
vt obic^ra , tunc non cauTatur rclatio racionis*
&d conilderatur,& eft confidcratio Logica.

Relatio non videtur vnius rationis ad rcalcm
Sc ratjonis:ficut nec quantitas eft ad quantitatcm
realcm & rationis:quare cnim vnum gcncralifli-
roum non crit cns rcalc , iicut & aliud ) crgo Sc
omnes fpcdcs. Contri : iu illa rationis videtur
habitudo ficut rcalis.

Rclado rcalis eft vnum pcr fe generalifnmuro:
quia didt vnum conccptum di£bum in quid dc
onmibus infcrioribus:& nihil in quid dc ipYb,ni-
ix cns. Contra;rclatio ad rubiedhim, non vidctur
aliud cfle in albcdine , & cfle album. Itcm , fex
prindpia vidcncur cflc rcfpcdus.

RpLatio reaiis non cft cns per fe, nec interual-
lum intcr duo cxtrcma,ncc in duobus : vt in vno
rubic6h},fe(r in vno & ad aliud.

RcUtio rcalis eftin vno immediatc, quod di-
dtur findamentum, in alioquandoquemediat^,
quod didtur rubict£hjm:quandoquc idcm eft/icut
quantitas per fc cm,fc habct rcfpctfhi dupli.Con-
tr^ : inDeo ncc forte proprie pafHoniStquiapo-
fterius cntitate fubie^ti fimilis paflio qualis.

Rdatio depcndet ab illo in quo eft , & non
^onucrfb:crgo illud in quo cft:cft prius natiura,
dcfhruiturjcrgo ex cius deftrudione,& no» ccon-
ucrfb,

Relatio rcalis non cft eadem res ciun funda-
mentaquia nuUa vnitiuacontinentia : nec etiam
in Deo, poteft cfle oppoficorum fbrmalitcr : nec
fecundum qu6d continens eft mutabile ddem
fundamento, & oppofitis relatio vnius cationis,
infunt relationes oppofitjc (imul ad diuerfa , 8c
ruccefnue ad idcm : & iu fecundum ipfaro rela-
tionem cft fiindamentum potens alitcr fe habc-
re : continens etiam pcrfcdius, pcrfoilius conti-
netuion tarocn feropcr albius,efl fimilius.

Relatio realis fundatur fuper rem cuiufcun-
que gencds : fubflantix primitas rcrpcdhi quan-
dtads, qualitatis , prindpiura agendi reladoniSj
paflio propria,eft rclario.

Contra : infinitz relationes , fi relario rclario-
nis i & ita infinitz res cx feptima. Idem apparct
de diuefflute, qujc diuerfacft ab alia diuemtatc,
& caufarionc quxcauGita eft, & inluerenriaacci-
denris quac ineft,& potenria materiz, & vnione
aliquoruro. Rcfpondeo ; mutecur conclufio no-
na quanturo ad relarioncm : vtfit omnis fiibfbn-
ria pcr fe,& nuUa in alia,licet vna perfedhor alia
fit ; nulla relario eft,in quo aliud cft. Alitcr con-
codcndo relarionera fundari in relationc , potcft
did , ftmdanjcntum vnitiue contincri a funda-
roento in illis generibus, dequibus inflatunnun-
«juam enim ibi rclario fundans potcft mutari , fc-
CU|idum illam qu{e Rmdatur. Patet , nifi tantum
dc diucrfiurc, naro illa intcr A, &B, potcft ma-
nere.non manente diuerfitatc dus ab alia diucr-
fiutc inter CA D,qu« potcft deftrui prima ma-
nente,vndc ibi qponet tcncrc priniam refponfio-
ncm. Sed contrl ; omne cnsomni enri cft idera,
vcl diucrfum. Vcrura cftdc enteabfoluto:veI fic,
idcro vd diuctfum dcnominariuc , vel eflenriaU-
ler, fciUcct idenritas , vel diaerfitas j ita in aliis.

omnc ens abfblutiun vel comparatufn , verum eft
dcnominatiuc,vd cfIcntiaUtcr,abfblutio:& com-
parario ficut nuUa gcnctariojgcncracur. ,

Omnis diftindho rclarionum pcr fundarocnu ^"^^

eft pcr cXtrinfccaA non formaUs : faltcm fic cx- j^fHnaitrt'

trinfcca , qubd non cft intra pcr fc intcUciShim Utitnmm» ptr

quidiuris reIarionis:& li idem cflet vniriuc, pro- fmmd»m%tnt*

batur hoc contra Hcnric. quzft.de numcro Pr^- *'*^*'*'
dicaroentorum.

SCH OLI VM II.

ExPlicAT trcs modes rtUtimmtm } it
qitibiu vidc iffum in text.xo.htc. Primmfmndd-
turfupcr vmtatc , vcl tjuAntitatc. Sccundtu in
tiQione,& p»ffione,vel fotiuj fuper potintis. Ttr-
titu in ratiane mcnfurd. Reliqua onuiia ad hos mo-
dosyoliquo modo redutuntur : vt rclatio ditterfita-
tif,dtfiantia,&c. ftdteum iu/.3.^-j. Dc concltt-
Jionc 2,. quod rclatio vna,efi vrtiiu tcrmini , vide
fufra ^.7. Schol.^. De concl.i^. (fttodrelatU tcr- \-, ^

minaturadahfolutttmtdocctid 1 j1.i6. num.^^.&
d.^o.^.i.nttm.%.& d.i^f . nitm.$.< 'Dccon.ij.quO'
modorclationirctUicrcaturgad Dcumnonrcfpon-
deat alia rcalis in Dcoyvide ipfum i .d.^o.Dc con,
16. quod rclatiuum potefi effe pritu correlatitu
^uinto ntodo prunis , non tamen fecundo modo:
exemplum de caufa,& caufato. Nota tjttod ejtdn'
ttu modm efi in caufando , fecundtu infubjificndi
confequcntia. Vide cum in Predtcam.<j./^i . Dccon.
18. rclationes eppofita accidentales , vt moiuntu
& motipoffunt effe in eadcmnatitra , & fuppofito
etiam limttato\cauffty & caufati neutro modopof-
funt ejftfimulyfed producentit, & produBi pejjitnt
effe^&funt in eadem naturainfinttajed non in e»-
demfuppdfito Scot. i.d.i. tj.y. ad argumGofrtdi
num.i^. 'Decon.i^. ideofundamerttttmin diuinie
ntn referturt^uia non difiinguitttr a termino : qu*
rationc terminmformalis, tbi non refertur rcaltter
adproducenr^ed tantitm terminm totalityfccm efi
in creatis, quta vterque terminm differt rcaliter 4
froduccnte , vt docet DeEior i .^. 5 .^. i . $ . Ad ra-
rionero num,^. vide ipfumd.x6. nttm.^i.

Quoroodo fiimtmtur trcs modi , quos ponit 8
ArifL Rcfpondco, omnis relario termini & tcr-
minari pcrrinet ad tcrriuro modum. Primo enim
refertur terminus ficut obicduro eft tcrroinus
a^s, vel habitus, vel potcnriz. Secundo oronis
terroinus etiam quantorum, & motus. Ad fccun-
dum nK>duro pcrtinet oronis relario caufz & cffe-
dus roaxiroe efficientis & materiz. Ad primura,
omnis relario torius cuiufcunque & panis , &
vniucrfalitcr m^is & minus, Sed concra;vbi fimc
rclario diuerfitaris , diflantiz , omnes fpccics co-
rum , diftcrcnria & oppofitio &c. prius & pofte-
rius,fignum & fignamm; rocnfura non pcr repU-
carioncro cuius cft pars,fed exterior vt locu&xcf^
pc&u corporisJSimiUter quomodo 6nis,inquan-
tum huius , vcl forma fundamr fuper adHoncm
& paf&oncm ? efficicns ctiam fi cfficit a£rionem
& roatcria fi rccipit paflioncro, pot^ria & adus
nonfunt aliquod didoruro.

Potcft crgo conccdi , qu6d non ponit omnes ^ltittirt^
modos relariuorum,fcd roanifcflos pcr quos pof- •"^ ****
(imt intelUgi alij , proptcr aUquam afUmilario-
ncm ^ illos. Quomodo in tcnio modo non cft
routua relario ? Rc^ndco poicft intclUgi auc
quia fundaroentura ex vna pane cflentialitcr ad

fiiam

jLeUtio nm
frim dicit in,
quam »d, ntc
tcontTt,

Kilatio ad

imumttrmi'

»um.

JltUtiu»mM-
iuo diffmun'
tur.

IQ

JHelMi» ntn
efi re»!it in
'vnoextremo,
fi in altero tfi
Xtuienu.
fieUtio ratio-
ntt n«n efi

60 Lib. V- ' '"

fiiam pcrfcftionem dependet ad aliud : & non
econuer(b ; aut quia vnu quandocunque eft,aliud
cit,& non econucrfo:& ita relatio in ipfo fcmper
cft a(3:ualis,quia ad terminum idmcxiftentem.fi-
ne ilio poteft efle habitualis : & ita non mutua:
qu6d n iila cft in aliquo a£huli, & -ifta, fed mu-
cua,quiailla adluaiis in entc in adu,illa habitua-
jis in cnte in potcntia.

Nota qu6d agens in (ecundo modo commimi-
terfumitur ad produccns, & a4 tranfinutaos , &
producens & produdum inter fc primo dicun-
tur,fcd non ad aliud tertium per fc,(ed mutans Sc
mutatum,licct dicantur mutu6, primo tamen p^r
fedicunturambo adaliud , (ecundum qu6d eft
mutatiojita quod abftrahe ab iftis primis relatis,
commune, (cilicet mutationem in communi , &
dicitur prim6 ad illud fccimdum quod?& (ecun-
dum quem modum?non prim6, ncc fecund6;cr-
go terti6;crgo non mutuo.

Relatio non pruS natura cft in, c^\m ad:<^{z,
tunc poteft intelligi abfolututn,. nec econtra:quia
tuncpoffttintcUigi non accidcns;ergo fimul cft
in,Sc <«^.Prima probatio non valet, fi eft concep-
ptus indifFerens ad ab(bliitum,& ad aliud.Sccun-
da non valct,fi eft conccptus communis fubftan-
tiae & accidenti.

In quo 8c ad qtud diucrfa funt,quia relatiui cfle,
cft ad aliud fe haberc. Hoc vcrum cft in relatio-
nibus fundatis fupcr multitudinem , non fupcr
vnitatem,nifi ad aliud,id eft,corrclatiuum.

Relatiuum &correlatiuum funt oppofita:quia
vnunigenus oppofitionis eft rclatiua oppofitio.
De relatiuis fecundum multitudinem,& pro illis
pro quibus referuntur,n6 in communi,vcl com-
parata ad idem. Nota,quando dicitur in ejuo & ad
tjHod y intcUigitur de illis quae rccipiunt relatio-
nes,nQn dc compofitis ex ipfis & relatione,fed de
compofitis intclligitur,quando dicitur rclariuum
& correlatiuum.

Vna relatio eft ad vnum tcrminum tantiim
prim6,ad diuerfa pcr fe,pcr quorum pcr fcdeftru-
^onem defhiiitur prim6 : non econuerfb, aUo-
quin fimul eflct & non eflet,fi cft mutua.

Rclatio poteft terminari ad abfolutum : quod
vidctur ■, quia dependcntia eft ad indcpcndcns:&
quil ficutiliud inquocft, priuscft rclarione , cx
icptima,ita iliud ad quod, non valct de corrclati-
uis,cum ilia fint fimuinatura,ex proxima ; & fic
potcft feluari Arift. de fcibiii & fcientia.

Tunc nunquam pcr fc dicitur ad corrciariuum,
inqiuntum rciariuum:timc nunquam relatiuum,
& illud ad quodjfimui natur^, fed ad quod, prius
relatiuo inquantum reiariuum, quia ad illud dc-
pcndet:non ^contrario,& finp quo noncft aliud,
ied cconucrfo.

Nulia per fe mutua rciatiua,nec ad conuerten-
riam,non mutu6 diffinientur, ncc exinuiccm co-
enofccntur, aut relatio tcrminamr tantum ad re-
latiuum pcr fe, inquantum relariiium & econuer-
(o , ad infonriatum fbrma rciationis , & pofTunt
faluan did^ Ariftotelis oppofita condufionibus
immediatc prius illaris.

Nunquam in vno cxtrcmo eftrelatio realis , &
in alio rariohis , quia impoflibile eft rcm & ens
rationis fimui efle natiu^a : tunc cnim res dcpen-
derct ad intcllcduni,quia a corrclatiuo. Contr^
Dci ad crcaturas.

Refpondco , nifi rcs reaiirer reiata dependcat
cx confidcratione (ntelle(flus,ex qua dicunturii-

Metaph.

\x rdationcs rationis , & ita omnis relatio talis
Dei ad creaturas, tantum dependet cx confidera-
tionc intellcdus diuini,ficut idei ponuntur cflc
in Deojvcl ex adu voluntatis , vt crcaturas crea-
tor,fed nulla relatio,nec rationis eft noua in Deo.
Probatiu: alitcr,quia illac in Deo funt priorcs iftis
incrcamris,9.q. i .n6 eflct ita fi ab intclle£hi crca-
to dcpcndcrentjcum ifte non confiderct illas,nifi
ex relationibus realibus in dreaturis. Confirma-
tur : quia Auguftinus vocatiilas nouas appcila-
tioncs.

Relatiuum poteft cfle prius correlariuo quinto
modo Prioris in Pra:dicamentis,fcd non fecundo
modo.

Relario eft pcr fe,& prim6 intelligibilis, licet
non fine aliis cointellcdis, quia cft ens , fi com-
mune prim6 rcfcrmr ad communciicet pro fin-
guiaribus,vel fingularia prim6 : fi primum, nun-
quam in di,3:is iccundum vnum , cft relatio ad
aliud,vt primumcorrelatiuum, fed proaiio:fi fe-
cundum,femper eft ad aiiud,nifi in identitatc,vcl
iiiaeftrelatio rationis,quaere 6.& S.cRcfpondco
referri per fe primo conuenit, conuenit fcilicet
concrcto in gencrc relationis , fed pcr accidens,
vei pcr fc,fccundo modo conucnit fingulari altc-
rius gcnerisjin quo eft relatio. Contra : reiario
quandoque cft propria paflio , iiia prim6 incft
fpecici,pcr accidens indiuiduo.

Reiariones oppofitqpoflum ftmdari ineodem
limitato : adtio & pafEo in motu , voiuntas mo-
uct fc.

Fundamentum iilimitaram relationum oppo-
fitarum cis non refertur : quia non diftinguitur;
ide6 cftentiadiuinanon refermr , fed fiippofita.
Aliter Deus rcfcrtur per accidens ficut homd,
Deitas nullomodo,ficutncc humanitas:patcr per
fe primo modo. Contra;crgo Deus diftinguitur.
Rcfpondeo,non (equitur de illimitato in quo,fed
dc hmitato in qno,vcl dc rclatiuo.

Limitatum impcrfeitun) , mutabile , depen-
dens,naturaliterordinatum,rcaiiter rciatum :or-
do inter prfma ttia patet : quartum cxj>onimr,
quantum ad cxpe<%areah'quid cxtra fe , vt in ipfb
fimdetur relatio. Ordinarur enim vt quoquo
modo pcrficiatur ab ilio,ad quod depcndct : quia
pcrfe<5rius habetur albedo in duobus quam in
vno. Contra : crgo albiflimum non cflct fimiie
aIbiffimo:dato quod duo eflcnt. Itcip , quomo-
do album diffimile nigro ? Item crcatum non
agit inquantum impcrf^dum , fcd inquantum
perfcdhim & in adlu : & tamen inquantiim
agit , rcaiitcr rcfertur. Item , fi A , inquantum
impcrfeftum dcpendet i B , vt aquo perfidatur;
crgo B cftperfeftum inquantijm A diciturad
ipfum : & ita B , inquantum pcrfcdhim dicctur
ad A , quod cft propofiram , vei rion dicerar ad
A ,inquantum A diceturadipfiim. Itcm,in-
tcliieere Dcum fub rationc intdhgibilis, cftim-
perfcdle intclligere : quiaintdiigibiic eft inde-
pendentia , inquant6m inteUigibilc , quia eft ad
aliud : ficut enim relarioreaiis, quia eft ad aiiud
dependcntiam imponat in fundamcnto,inquan-
tum fimdamentum hoc eft in re in (c : fic rda-
rio rarionis in fundamcnto fuo. ItcmJDcus prius
nattiraiitcr intciligit primum cns , quam intd'-
ligit fe Cfle primum cns ; ergo ilia rclario reaiis
primitas. Item,rdatio fntdligibiiis przcedit ac->
Ckuxn iritdlcdionis. Itc.ficut formiUccreflcpro-
du^uiun neccflari6 eft perfc^onis tn patre : fic

caufariuum

nectff»rio in
Deo,vtCreM-
ttru.

^lSintiufM.

^** tft C4Uf

f»lit»tu ,ft-

cOdminpA-

ftfiendi cott^

fequtnti*.

SfM.^.4j. d«

fruUatmnt~

tti.

11

FttndamenfU
in diuinis tti
reftrtMT,

i.dift.iO,

Qusftio XI.

637

CtrrtUtbu

wudnMtttr»}
Sttt. id.^%.

^ •WM rtUlr

tiemnfetit
mSmfimd*-
wttmmm ne-
ijtte aiter».

AnrtUtif-
mesm De»
pemfefutU
re^Us}

tLtlMti* nem
gfi rmtie «^?-
M,rtdfi4mdiy
vtlKtMmdi,

Rie 4.

OUe3mmt,MM
»Qiuittn , wl
{M^imm}

CAufitiuum nweffario in Deo : quia largitas pcr-
fcda non dcpcndentia. Scd quarc requiritur ne-
cedaria caoialitas ad relationeqi rcalem,cuin vo-
luntas cauiat ; vel dctcrminatio, fiuc limiutio ad
cauiamm : cum voluntas iUimitata ad adutn, vcl
a£his, qui cft accidens : cura effoSus xquc diftin'
guarar a cau(a, (iuea^us quo producitur.fit idcra
caufar , vel aliud ? Rcfpondco , quia rclatio non
fundatur immcdiace fupcr fubftantiam.

SCHOLIVM III.

EzPLicAT ykmdW cnulmjunie tjm» ftnf»
ctrrelatiua fint fimul natnri : de quM vuU ettm i .
d. i8. f. 4. dec»n. i^. qttomcdo reUtUnon efi id,
tpto agens Mgit ,fatitttr, vel qHopotensefi ad bac,
vel ad moutndum, vt oitieiium, vide eum ; . <^.i j.
$. Alitcr poteft, num. %.& i.d.j. num. 8. tpti-
me explicat quomodo ohieSttm dtffiert ab agen-
te , & patiente , dato tjued agat ; quia vt obie-
Qum , efi temnnm circa ejuem fotentia verfa-
tur. Dt/hutat nitm. 15. contra fimuhatem reia-
tiuontmjecuftM modi,& optime cxpticat quamodo
futttfinml.

Correlaciua (imul (unt : aut intelligitur qoan-
tum ad adhim dlendi : &: func multx inftanna: ,
prius & pofterinsj&caut inquantum correlariua,
(xc quandocunque viu relario alicui fiuc ociftcnri
afhi , Hue Hon , ineft rclario corrcfpondens ineft
alteri : Ccat quandocunque patemitas ineft alicui,
filiario ineft alicui exiftenri : fic tamcn fubicifhira
fempcr eft, ficut requiricur ipfum eilc, ad hoc, Tt
fundct talcm rclacioncm : iicuc aliquando fiuc io
gcncraTi.

Correlariua G Hnt {imul natura , qnandocun-
que vna relario non requiritneceftario flibie^m
adu cns, in quo fundetur, nec alia ; fcd H (it adhi,
hoc acddit, gcnerabile adu eft in cnte in poten-
tia : acddic quod generariuum fimdetur in ente
in aStxx : a£hi cnim poftcc eftc gcncrariuum, licet
zQxi non eftct.

Secundum 18.& 19. polTunt omnes relarioncs
in Dco poni rcalcs : ficut correfpondentes in
crcaturis &a:temx , & noua dcuominario tunc,
quando fubicdhim , vcl tcrminus fit de nooo in
adu. Contra ifta : ica potlcc poni qualicas eadcra
ante generauonem , ucut rektio , quia fubiedo
pocenriali incrac Item, quando vniformitcr in-
fbrmat : quare non vniformitcr denominac?Iccm,
tunc. nihil cft illad y . Tri. relario ideo acddens in
creaturis, quia cum aliqua tranfinucacionc aduc-
nit : nuUa cnim aducnic , lcd quxlibcc sctema :
& fiindamcntum dus inquantum fiindamen-
tum.

Relacio non eft quo agens agit , nec quo ha-
bcns pocentiam eft potens , nec quo recepriuura
recipic, nec quo ebicifhim cft obieifhim. Primura
probacur, quia a^oeftaliquid perfi:dius rdario-
iic, vcl (alccm ccrminus adionis : fi quis aOcas eft
primus , (cmpct cft perfedior a£hi fccundo. Ex
hoc fequirar ftcundum , quia eodcm cft pocens
agcre quo agic. Tcrrium probarar : quia abfolu-
cum rccepriuum , immediace perfidcur ablbtuto
recepco : fi relarioeflec quo, tunc compoficum cx
abfoluco & relarione ellec immediaram recfr-
ptiuum. Similitcr etiam potcft probari primum.
Quartum (cquitur cx primo & cerrio : quia ob-
iedum vel cft adiuum , vcl paffiuum. Scd hoc
non valct.Tum, quia rclario obie^j etiam vbi eft
StQtiOfer.tmt.IK

adiuum, alia eft a relarionc iSdm : ram , quia di-
uifio non valet ; obicChim enim voluntatis & cu-
iufcunquc potcnriar zCdux , non fz€d\ix, nec eft
a£Huum, nec paflluum , quia paflio in cxtrinfeco
tantijm correipondct fadaioni.

Idc6 probatur alircr : relario obiedi ad poten-
riam cft relado rarionis ; illa non prxfiipponitur
a<aui rarionis , ide6 non potcft cflc formatis rario
obiedi intellcdhis, quia formalis rario obicdi
praccditatShim ; ncc criam adhis potcnriat breui-
tcr, nifi finearar de voliitatetquia omnes aliae ha-
bcnt adus fiios,non prscfiippofito a<fhi intcUcdtis
de voluntate eriam nihil valet : tum , quia tcndit
in rera vt in fe cft ; ram, quia primam apprehcn-
fioncm obicifh poteft concomitari volirio il adcft:
tunc nulla relario rarionis caulatui . Primum af^
fumpwm fcilicct quod relacio obic*^' ad poccn-
riam, eft relario rationis:hoc falfum efle vidctur,
tam cx conclufione fecunda penradlata : quairi cx
ly.nec Ariltdicit hoc in litera. Norandum", qu6d
dc4.coftclufionibus propofiris nunc vlrimo tres
priinx pcrtinem ad fecundum modum relatiuo-
rum, qoana ad terrium.

Pro quarta conclufionc nota, quod licct obie-
<^um quandoque fit a^uum , quandoquc pafC-
uum : tamen non eft eadcm relario obiedi , vd
a^ui ; (cd dux funt relationcs fundatx in eodem
abfoluto. Quando cnim obicdum quoad cxiften-
tiam realcm cormmpitur , ceflat agerc in poccn-
tiam : non tamen definitdIcobic<^m,quiafimi-
liccr incclligicur & amarar, quod non cft,& qucxl
eft : quando agic eciam vel pacirar , adhuc non
inquanctim agic , vel paricur in poccnriam , fed
inquancum cft cerminusaftionis poccnriac cft ob-
scdhim : tcrminus, inquam, non produ(fhis, quia
illc eft efFe<^s pruducenris,fed tcrmirtus in quem
tranfic : ficut in obicdo potcnria: faiStiux : ied
nec eft illa rebrio tcmj , fcd fccundi afHui , ad
pafliuum ; crgo terminus non in quem, fcd drca
quem cft acfio manens in agence , eft obicdum
poccnriz , vt intclligibile , vel habiras , vt fdbile
eft relariuum tcrrij modi. Ex hoc fcquitur qaod
obie<9a potentiaraui palEuarum non rcfenmtur
terrio modo , fed fccundo : tantum cnim agunt
in potcnrias pafliuas : & non tenninant ipfas :
nec fccundiim fiibftanriam iplarum, pacet: nec
fecundum pafEonem , quia fi quis cft terminus
paOIonum , manet in pariente , nec obietfhim
paffiux potcnriae refertur torio modo : ncque
idlicet terrainus produchis, nac in qucm agit, vt
prardidum eft.

De iftis rclarionibus tcnij modi didt Philofb-
phus quod non liint murax , fed non didt quin
fint pcr (c,ncc dicit eas cllc rclariones rationisDe
primo & (cctmdo, nota. Dc tcrrio probarar quod
vifibile noncft rclatio rationis : ram, quia rtecef-
iari^ concomitatur potenriam vifiuam , vel prs-
cedit, quia pcrcmpco, &c relacio racionis non cft
prior , ncc fimul cum re vcra. Tum , quia 1. de
Anima; cx.66.vulc l^hilolbphus quod harc eft per
fe (ecundo modo, eolor tfi vifibilu. Impoflibile eft
rcm rarionis dc re cxcra am'mam prxdicari pcr (c.
Vnde prohario quarcx condufionis deobicifh>
fcilicec per roedium dc rdarionc racionis , non
valet.

Omnia hxc mcmbra improbancur «x hoc,
qu6d fupcr adhoncm & paflloncm in adu & po-
cencia/undarur rclario; ergo eft poftcrior natura-
h"cer . Iccm, fpcdaliccr dc (ccuhdo,& terrio : fi po-
tCDtia illa cdrmmpatur, quando agit, vcl quando
H n h cccipic.

ReUtier»-
tioMit nemift
rati* tbttdi.

Aliaratio
oBiiii.fyc^
ieSi.

OtieBMfeti-
titrumm*»
referamtur
tertitmodo^

»4

Ta.xoJmim.

M.elMtiemet

tertiftmedtmo
fmmt TMtitmu.
Mieefiperfr,
color cft Ti-
L-bilis.

6^8

Lib. V.

Metaph.

Kmutm, Mn
prtMS tritn»-
tur »d Mgtn-
4itm quam

§tutn>odere-
lati» fudaiur
fuper aliione
in fotentia,
(ii tunc aSit
nonfit.

pifftutMt»»-

trafimult td
reUtiueium.

tecipir. Item, termini rdationis fimul funt natu-
ra, vcl non pofteriores natura ipfis relationibus :
aclio & reccprio fnnt termini potentia: adiui &
recef tiuac, fed adio, vel reciperc, non praeccdunt
naturaliter (e ; ergo ncc potentia ad ipla. Quan-
turo ergo ad (ecundum motium dicitur fic : quod
natura abfbluta , Hue aiStiua , Hue pafHua , prius
patutalirer ordinatur ad agendum , vel recipien-
,dum , qu^m agat , vel patiatur , & hic cft rclatio
/dctetminans ad agendum , vel patiendum : non
cft tamcn principium clicitiuum , nec recepti-
uum , fed ordo.fundatus in principio elicitiuo &
receptiuo : ficut probatur de elicitiuo principio,
cjuod dicit efle perfedius , & de receptiuo, quod
immcdiate : Sc de vtroque quod manet cum
adione & rcceprionc. Reftat ergo refpondere
ad duo argumcnra, videlicct quoraodo xelatio
fundatuf fuper adlionem & pafllonem in po-
tentia , cum prscedac adionem : & quomodo
illa relatio eft> quando terminus fuus noneft.
Ad primum conccdatur , quod fuper adionera &
paffionera in potentia fundantur relationcs po-
tentiales. Ec hoc probarur : quia rclationcs adua-
les fundanVur fuper a^tionem & pafHonem in
aftu, & relationespotentiales funtciuldemfpe-
ciei cum adualibus ; ergo habent idem funda-
mentum fpecie. Sed relatio potentia: qu£ cft in
aiGtu, fundatur fuper naturam abfolutam , quae eft
principiura agendi : vide Simplicium in princi-
pio capituli dc ^d alitfuid fuper pracdicamcnta,
Ad aliud dicitur , quod terminus relationis po-
tcntia: eft adio in pptpntia ; & ita fimul eft in
potentia.

Contra hanc viam : non minus cft principium
adtiuum quod fempcr habet adlioncm fuam co-
zuan; fibi, quam quod aliquando prazcedit adtio-
ncm fuam : & tamcn primum non ordinatur ali-
qua rclatione potcntia ad agendum: quia poten-
tia non manpt cum aibione ; ergo illa potcntia
non eft prior nafuraliter in adiuo vcl receptiuo,
quam agat vel recipiat : fed ctiam prior temporc:
& hoc fi accidit adiuum , vel rcceptiuum, prius
tempore cfte qukm agat , vel recipiat , ex hoc fcr
quitur quod non fit neceflaria , vt determinans:
tum, quiaagens, cui coxuaeft adio, dcterminat^
agic ; tum , quia magis eflet ncceflaria , quando
a6ku agit, quam antequam egit : tuncenim maxi-
me cft determinatum ad adkionem , quando adu
agit : potentia autem non mai^et cum adu. Item,
relatio ex determinacione termini magis deccr-
ininatur quam c contra : faltcm prior eft determi-
natio termini : a£lio antem eft terminus. huius
potentia: ; quia ergo ad hanc adionem , ideo eft
haec potentia in agcnte, non e conucrfb. Contra
rcfponfioncm ad primum : poccntia illaper te eft
prior naturalirer a£tione in a£tu , vt in acftu : 8c
eftfundamenrum relationis a(5tualis : igitur rcla-
tio illa prior eft fundameno relationis aftualis
fundatae fupcr adionem in adu ; fed non eft
prior fundaroento rclatiohis pptcntialis fundaca;
iuperadum in potentia ; quia non prius eftpo-
tentia in ifto ad agcndura , quam fit adio in po-
tentia ; crgo relatio aduajis & potentialis non
habent fundamentum eiufHem fpcciei, contra
illud quod eft fupra : & hoc probatur , &c. Con-
pra primam refponfioncm ad fccundum : fi aftio
in pptcntia eft tcrminus relationis potcntis :
qua:fo in potentia ad quid , quiailla potentia eft
fclacio : fit ad A , auc ad A in adhi ; & ficut prius
iUa oon eft » ergo nec potentia ad ipfam ; ergo nec

prima potentia : fi fecunda potentia eft ad A, in
pocentia, qua:ro in potentia ad quid : quia etiatn
illa potentia eft rciatio : Sc fequitur proceflus iu
infinitum. Patet etiam quod terminus relacionis
potentias eftens a£tn, vel a(5tus : quia potenciaeft
ad adum, non ad pocenciam. Contra fecnndam
reiponfionem ad idem ; roagis poteft intelle6h.is
aliquafeparare,quam poflinc feparari in efle. Sed
iropoflibik eft intelligcre vnum relatiuoruro fine
alio corrclaciuo ; ergo non poceft elfe fine alio co-
exiftente. Irem, tota hazc via ponit, quod Philo-
fophusinfufficienterdiftinxitmodosrelatiuorum,
cum potencia illa poffit fundari imroediarc fuper
forma fubftantialem,vel qualitatem aliquam adi-
uam,& non fuper aliquid de genere Attionis, vcl
Paflionis.

Concedatur ergo, quod potentia propric di<5b,
qua: fcilicet opponitur a6tui , nec eft principium
clicitiuum, nec receptiuum, nec eft prior natura-
litcr adu agendi, vel paticndi, vt in pocencia , vt
concedic priroa via : & arguroenta prima tria,quae
conccdit illa via, hoc concludunt, fed fundatur in
vrroque, quando praecedit a6tum agendi , vel rc-
cipiendi, vt eft prior naiuralicer actione, vel paf^
fione : fic quod aliquo modo pcrtineat ad ratio-
nero caufae , vt determinans , vel quomodocun-
quc quod probatum eft illic : Contra hanc viam ,
&c. Quia non manet curo a6tu,iiec aliquo modo
eft neceflaria ad agcndum , vcl recipicndum , ncc
vt praeuia, nec vr concomitans. Sed nunquid po-
tentia tranfumptiuc ditta , pro principio poten-
tiali adiuo , vel paflino , non dico pro abfbiuto,
quod eft principium , fed pro ipfa relationc
principij , vcl caufae , cft neceflaria ad agen^
dum , vel patiendum , fiue vt prior naturaii-
ter, fiue vt ncceiiario concomitans ? Refpondeo :
rclatione principij , ("c di£ti ad adionero , fiuc
ad eius cerminum , ad:u non eft, nifi quando eft
aftio : tunc autem non eft prior naturalicer afbio-
ne, fed pdfterior : quoniam cunc eflet prior natu-
raliter fuo termino : ipfa raroen relatio neceflari6
concomitatur a6tiDncm,quia aitio eft primdcum
ambobus cxtretTiis. Arabo enim funt in adu fi
fublata eft : & fi fuccefTiua , abfolutum fuper
quod fundatur , & a(5tio tunc funt , licet non ter^
minus a(ftionis. Relatio autem cauf^t, vel princi-
pij concomitatur a(5tionem , ncc neceflario prx-
uia eft : quia non oportet abfblutum praccedere
terapore fuam a(Stionera : quod di(!lum eft dc
a(5tibne. Eodem modo inrelligatur de paflione :
tamen relatio potentiae eft praeuia adlioni & paf^
fioni ; f\ abfbiutum praecedac a(5tioncm, vel rece-
ptionem.

S C HO L I V M IV.

P R o maivri explicatione fectmdi modi relati'
HorHm, declarat qttomodo potentia fnndatHr fuper
abfolHtam natHramftibJlanti-t qualttafu,& tfuan-
titatis. Secunde efuomodo aElio , & paffiofundant
tres refpeilfii, cjuiaaEiio refpicit agens^produ^um,
mutatum ; & paffio dua vltima, atcfue potentiam
ad ipfam. §luarto , quomodo illa trta non conue-
niant oBioni itnmanenti , ngque crtationi : ( htc
enim non refpictt mutatu?», cjuia artte eam non ejl
mutationis fubieElum )fed tn omni paffione repe^
riuntur, quia non eft paffio , vbi a£ito iUa tri.t non
continet.

Quancumadmodum.fecundum relatiuorum,

nota»

Potftia, non
eft prior
aftu agcndl,
vel patiqndi,
'xftnttur.

ReUtupti»:

cipij fofieriv
uctiout.

Qusftio Xr.

6?9

TrifUx rtU-
^ f»fton4.

V»Uti0 vnmt
ftmdmt rtU-
tit/um, crta-
titdttSf.

TdffStfemptr
fnmiUt tret
rtUtinus.

iS

B^Uti»M3U,.
»ti,Cr pajfto-
nit e/ltrnn-
fftndtHf.

nora , quod hxc ibi inueniuntur drca adHonem
& pamoncm. Primo cftpotcnriafiindaufuper
naturam abfblutam fubftantia, vcl qualitatis , vel
quonutatis adagendum,pauen(lum,fiae rcdpicn-
dum, & rclario adus fiindatur in adtione , vel re-
ceprione , qux eft tcmunus huius potenti* : ad-
huc non cftrclario huius caufi : nifi in potenria,
Sc non in potentia,niG vt terminus potcnrix prx-
dida;,& hic non cft immediatus : quia iramcdia-
tus eft a£tio, vel receprio, inquantum a^o (iiper
qoam fimdaturrdariocauf2e£5dcntis,vel matc-
rialis , aii corrcfpondct rclario oppofita caufati,
fundata fuper tcrminum produdum pcr a£ho-
Bcm, vel fupcr rcccptum, vel corapofitum ex rc-
dpicnte & rccepto , quia fone materia magis di-
dtur materia corapouri quam forma:, T. (ecunda
concludone dc fi^rma. Non fblum autcm adUo
dl adus , (ccundura quam rarioncm tcrminat
primam relationem /cilicct potenriz ad ipGim :
ncc (blum cft produ^o , (ecundum quam rario-
tionem fundat relarioncm ad terminura produ-
^m , (cd ctiara cft raorio , vcl mutatio a£bua,
iecundum quam rarioncra fimdat relarionem ad
illud quod raouctur : fic paflio eft achis , vt ter-
minat rclationcm potcntix ad ipfam : & cft pro-
dudio alicuius , Sc fundat relarionem ad produ-
&am. : 8c cft motus, vel muurio pfliiu , & fim-
dat relarioncm ad moucns. Tria prxdicb in
adrione fonc vnitiue contineniur : & fimiliter
triaalia in pafHone, non iu qualibet ai^one , fed
tantiim in illa qux eft fadio : non quac eft
jfnmanensqua nihil produdtur : ncc inqualibct
fadione , u crcario poteft did fadio , quia per
ipfam aliquid cxtra a^cns produdtur , licct non
tranfcat cxtra in fubicftum', tranfit tamen in
terminum : fed tantura in faAione naturali , qux
eft motio , quz eft quxdam fpcdcs a^onis , in^^
dudcns tria prsidida , & fccundum illa fiindans
trcs relationes. Aliqus autem adiones , quac non
indudunt illa , non fundant tot. Volitio enira
lantum vnara fundat , qui eft terminus potcn-
rix , & adio , qux cft in voluntate ad volcn-
dum ; creario fiindat duas : vnam qua eft tcr-
minus potentix : aliam qua eft produdrio ad
produ(5tum : & fic fuper ipfam fundatur rela-
tio caufx cffidcnris , & fuper tetminum rclatio
cfTedus. Secundaro relarionem fundat gcne-
ratio ignis : cft enim terminus potcnrix funda-
tx fuper formam fubftanrialem ignis gencranris,
vcl fupcr ignem gencrantcm , & cft produdkio
jgnis genetari , & eft mutatio materix potenria-
lis ad formam ignis generandi : paflio autcm
omnis propric difta de generc Paffionis, includit
tiia prxdida. Ipfa cnimnunquam eft nifi corre-
fpondens adioni includenri tria prxdida : non
enim conefpondet primx adioni , cuiufmodi eft
volitio , quia illa awftio Bullum habet terminum
alium a fc : & ratio produdionis in adhonc , eft
prior ratione raorionis , quia nihil mouetur,
vel mutatur , nifi ad aliquid aliud ab ipfa paflio-
ne :• nec eorrcfpondet fecundx, quia ibi licet ali-
quid producatur , nihil mouetnr ncc mutatur :
quia tunc oportcret illud naturaliter prxccderc
terminum ; correfpondct ergo tanium. terrix
a<^ioni.

Iflarum crgo trium relarionum iam di^brum
prima non dt agentis 8c pariaitis, fic quod rcs dc
gcncre Adionis Sc Paflionis fundent ibi relatio-
nes mutuas,fed eftrelatio tranfccndens potenrix,
9c a£lus tranfccndcns modo quo dicetvu:. Secim-
Scoti Ofer. tom. I r.

da. eriam non fimdatur fimiliter mutu6 fuper
aftionem & paiIioncm,fed fupcr altcrum illanim,
vt in crcarione , vel vtrumque, vt in generarione
ad terminum , qni terminus idem eft , loqucndo
de abfbluto , quamuis duas relationes fundet ,
quando duas terminat , & tanriim vnam quando
cft tcnuinus adionis tantum , ficut in crearione :
& hxc rcbtio fimilitcr eft tranfcendtrns aliquo
modo, quia rclatio caufx & caufatiicantiira ergo
rclario tcnij ordinis fimdatur mutuo fuperadio-
nem & paflioncm , & hxc variatur fecundum
Ariftotelem in Iitera:quomodocunquecnim ac-
cipiantur proporrionalitcr iGtio & paflio , fiuc
adu, fiuc in potentia, fiuc in prxteritionc, fiue in
futuririone , fiue pofitiu^ , fiue priuariuc, fempcr
fundant relationes mutuas , quia femper manet
ratio pcr fe fundamcntorum:tamcn aliquo modo
dinerfificata , per illa determinantia illud fimda-
mentum : & vbi eft vnitas cum aliqua diuerfita-
tc, cft fimilitudo. Vcrbi graria, fi diccrem, ficut
fimilcad fimile,fic fimilequomodocunquedeter-
minarum, ad fimile dcterminatum , puta fimilc in
albedine , ad fimile albedine : & fic dc aliis ; crgo
relatio fimdata in abfbluto ad a<frionem &pafIio-
ncm , alia cft ab illa qux fimdatur in aifrioiic
in potentia , & paflione in potenria , & hoc
rarionc , qua z6do eft motio , & paflio mo-
tus. Et licci illa determinatio , qux dctermi-
nat adiionem & pafIionem,fit relatio porentix Sc
cadcm fone cum illa , qiuc cft ad adionem &
paflionem : ipfa tamen determinans, hon eilcau-
fa mutux relationis, fed idquod dctemiinaturpet
ipfam.

SCHOLIVM V.

P O M I T I z. tbibia acutifftma contra refolutio-
nesfuas in hac quttfi.&foluit hreuiter,fedfuhtilif-
fime ; & vix cfuicquam cum hreuitate de eU dici
poteji , tfuia fingula exigunt longam examinatio-
nem. Adfeptimum Cy" nonurn , tjHtbui non refpon-
det, vtde notattonem Mauritij htc & loca dotioris
ab ipfo citata, ^ui non jlne caufa ajferit DoElorem
tn hac tffufiione vititri vltra humanum ingenium
fpeculari.

In hac narrarione videntur quxdam dubia .
Primum , quod fcquitur Philofophum non fufti-
denter diftinxiflc modos relationum , quia rcb-
riones primi & fccundi ordinis ad nidluni illorum
peninent fecundum te. Secundum,quod fcquitur
quod omnis potentia terminctur immediate
tantum ad ai^oncm vcl paflionem , quod vi-
demr falfxim , ciim ens diuidatur in commu-
ni per adum & porcnriam ; & iu quodlibet
gcnus fic diuidarur. Tenium,quod rclatio caufx
efficienris , vel raarerialis , non fundcrur , nifi fii-
per rcm dc gcncrc AdHonis & Pafllioms , & non
fupcrformam abfblutam, cum illa videatur prin-
cipiam , vcl caufa adrionis. Similiter canfa cffi-
den5 vidctur pcrfiedior cffcdu : quandoque eft
fubftanria ; ergo fbrmalis ratio in caufa , non
eft adbo , qma eriam materia , ideb videnir
rcdperc non c conoetfb. Quaitum quod rc-
lario fuper rcccprioncm , cft ad reccpnun : illud
non eft aliquid compofitum.Itcm,compofitimieft
produ«^m,& iu terminat fecundam relarionem
a<5rioni$; non ergo primam. Quintum , quod
idem produd poteft per generarionem Sc crcatio-
ncra ; ctgo eafdera rclationes fundabit , alioquin
HHh 1 illud

TMtttm re-
Istio terti)
erdinit fim
d*tur fitftr
»cfionej7i, ^
fajfitntm.

RfUtie ftm-
dai» i» abfo'
Ikto »d Mttif'
ntm , ali* ijl
afitndata trt
aiiitne.

19

640

Lib.V,

Metaph.

aiud produ<Jhim pcr fc rcfcrtur ad duo , contra
Ariftotclcm hic , idcm ctiam producctur duabus
produdionibus. Itcm , fiagens fonnalitcr dcno-
minatur i rclationc caufac cfficicntis , igitur fun-
damcntum cft in ipfo , fcd zGdo non; igitur non
vniuocc dicitur Dcus calefiidiuus & ignis , quia
Dcus inquantum calcfadiiuus , non dicitur ad ca-
lcfadibile, ignis dicctur , quod vidctur inconuc-
nics, cum diucrfitas fubiedorum non variet rela-
tioncs. Itcm, ad idem (pecie adioeadem fpecic j
ergo fundat relationcs eaQem. Sextum , quia A
crcatio cft in creantc ; ergo eft xtema:& ita non
,^. ...^ terminat potcntiam. Scptimum, quare non dici-
tur tunc Dcus rcaliterad creaturam,ficutefficiens
caulatum ad crcaturam efFc<flam ? Odauum, quia
voiitio eft paflio inquant^m recipitur in volun-
tate, fimiliter intelledio.
ip Nonum, quia cum a(^o poflit efle fine tcrmif

no alio afe, quare non fimiliter aliqua paiHo ? &
hoc habetur de prima intcllwSHonc qu6d cft paC-
fio , fiue aliqua forma alia imprefta. Decimum ,
quare in creationc non potcft przintelliei natu-
raliter potentiale, fiue a6luabile,& in in illo prio-
ri naturae tranfinutari ad a<^m , & illam tranf-
mutationem cfle produiSaonem compofiti ? ficut
fi Deus foliim crcarct matcriam fummc difpofi-
tam,& approximatam agenti naturali,qu6dagenS"
jn eodem inftanti , licct pofterius nararaliter , in-
duceret formam in matcriam j fic fi Dcus nihil
creet nifi maccriam , & de illafimulduradone
producat compofitura non crcando. Vndcci-
mum , quia cum pafllo fit cfledhis adHonis in (ex
prindpiis adhi, a^, & potcntia, potenria : quare
ille modus rclatiuorum in tcnio ordine , non eft
caufac efficientis ad cfFcifhun ; Duodccimum,qui3
aaStiuum impoytat potens agcrc, paflfiuum potens
pari, rarione potcntiac hinc inde , dicuntur non
mutuo , quia illa vtrimque tantum dicirar ad
adum ; crgo tantum ratione adlionis & pafllonis
iterminanrium potentiam : fcd a^o tcrminans
potenriam , eft a<^o in zSta ; crgo cadem relatio
eft adio & paflio fecundum a.£tam , & fecundum
potentiam: quia eadem relata. Confirmatur : rer-
jminus non fpecificatur per r^ation^m ; fxgo nec
aftio pcr potentiam qux ad ipfam. Vcl fic : non
fimiliter referunrar quac immediatc rcftruntur,
&quae non : agens immediatc referturad pariens
potens agcrc,non ad pafliuuminquantum huiuf-
modi , quia potcn^ agcre, prim^ rcferrar ad age-
re, fi^ vt pafEuum ad pari , vltra adtionem Sc
paffionem.

Ad primum conceditur conclufio , qaia non

Se tranfccndcnribus , fed tantum certum genus

%% Tccipicntibus pro fundamcnto , quoroodo fit

gloflandum, quaEtc. Ad fccundum : potcnria &

jISm & p»- a£tas, vt funt diflerenriae entis , diuidunt quodli?

j^i^i***' ^ ens,hic cft fip, albedo in potcntia obietftiuc ,

* ""' id cft, obiedhun, fiue terminus potenriat , termi-

nus, inquaro, vtcorrelariaum, albedo in adhi, id

eft , terminus euacuans potentiam , ficut albedo

in fieri eft , ad quam fequirar relario fa^onis,

paflSuae ad fadbim cfle. Contrii : fieri in hSto

ffle , cuacuar ficri in potentia vt per fe tcrminus.

Ad terrium dicendum , illud concedcndo a£hj,

z£ta , & potentia potenria : fomu ver6 & finis

non fuppr a£honem & paflionero tanti^m fun-

danrar , quia cfficicns &materia przcedunt rem ,

& eius fornia,& finis produ^onem,& concom;-

tantur , & fcquunrar ordinc naturx produdHo-

nemj idco roagis fiiQt, vt tcnnini adionis &

imtni,

paflionis quam fundcntur fupcr ipfa: a<^o autcm Hehuio efft'

& pafEo potlunt tcrminari ad abfoluta diucrfb- "'"^ & "*•-

rum gcncrum. QUod additur , quod abfblutum "^"»''* /«»-

eft principium adbonis , vidctur falflim , quare aafoJi

procefliim in infinitum inter Gonclufioncs de

adione de hoc : vndc hoc probat argumenram,

quod oportct poncre quartam relationem , qux

eftmedia intcrprimam & fecundam.Quodaddi- -^'■'^**

tur de perteChonc cffacicntis mrclhgitur quan^ ai», receptu

tum ad rcmoram ftmdamcnram rclationis, Ad mnue.

quartum paflio cftadus , & produdio , & rece^

ptio & motus : rcccprio intelligitur in motu ,

ficut in parte adkionis : impreflio acStiua intcUigi-

tur in motione : vnde conuenientcr fecundo loco

ponirar produ<Sho, terrio loco motus. Contra :

prior eft reccptio formx quam produ£rio compo-

fid.Ad aliud concedawr,idem eft produ£bum pro-

dudionc a6honis & paflionis , & ad vtramque ^*» «^ froT

dicitur alia ratione. Ad quintum, quandoabfblu- ^l,*^'^'

ram eft effcdus mediatus , adio & pafEo imme- ^^'^ **^"'

df atus, iuxta 6. Principia, tunc abfblutum depen-

det a pluribusj ideb plurcs rclationes fiindat,

qu^ quando immediatc terminat a<^oncm.

Concedatur illud non vniuoce, quia ignis eft po-

tcns faccre ahquid calidum , l5eus potcft facere D**» ^ifnie

calorcmcalefe^uum; vtramqucpoteftfignifica- ^*"^' **"

rexquiuoce. AHud de idendtatc adtionis falfum 7/'/-*!l».»

n. « r I y ... 1... -** Jefttmu

eft , non a termino , fed a prmcipjo ehciauo j. ^uidt i.d.\o,
Phyfic.com. 3 8. Ad fcxtum,ficut nulla a^o coarua ? *•*< »rf
agenti tcrminat , fed nata eft terminare } fic hacc. ** >-4-^.i i .
Ad fcprimum quxrc. Vni^^

Ad o<aauu,volirio fi per fc efler paHIo, eflct & tfii^iti^
adhis & produ<Sb'o , fcd in aliquo eft ficut forma
cius, non vt paflio , fed ficut paflio cflct rcccptio
albedinis , fic receprio volirionis. Conrra hoc,
receprio eft immediaras cffedhis alicuius a£tio-
nis , non nifi volirionis : & dcfhuitur quod <Ir»
^him eft in primo modo a<Shoiium,qu6d non ha-
bent terminum alium \. fe. Itcm,voIitio cft prior
feipfa , quia eius cfle eft in <ubic<3», & anre illud
cft rcccprio, vt via, & ante illam vohrio, vt cius
caufa.

Ad nonum quarritur quarc. Ad decimum, non **
arguit quin creatio materix habeat duas primas
rclationes a(Slionis, & non tertiam , quicquid
fit dc cotnpofito. Similitcr licet probet non
eflc neceflarium compofitum tcrminari , fcd
tantutp matcriam : tamen non probat qubd non
fit pofBbile : poteft cnim fbrma produci a Dco ,
non quafi de matcria nararalitcr prasfuppofita.

Ad Vndecimum , concedarar quod relatio
a^lionis & paflionis eft relatio cflBcicntis talis,
per motum (ciliccf vcl mutationcm ad effcdum
talis caufae proximum : caufans autcm fine illo
effcdu proximo, produciteffe<Slum vlrimum, qui
femper tam hic , quam ibi eft intenras principa-
liter : licet cfficicns dimlnutum non pofEt illum
immediate producere : quia non de nihilo , &
ita producit aliquid tranfinutando : paflio ta-
men illa non eft caufa cfficiens media : fcd ma-
gis cft caufa materialis produdh , ita qubd ^^^*'«»-
efficicns non tantum cfficit principalc produ- ^J^Li,, *"'
dum 5 fcd criam materiam cius , vcl fimphdtcr
ficut crcans , vel inquantum materia huius : ficut
generans , & ita cfficit aliquo modo omncs
alias tres caufiis : de hoc fiiprjt. De forma & fine,
etiam extrinfeco inquantum finis fatis patct in z.
libro.

Ad II. probatqubd rarione dctcrminarionis
hinc& inde,non dicuntur rourab,quod concedo :

fcd

Qu^ftio XI.

641

fcd rarionedetenninatoram : fi enim dctenninan-
ria cflcnt rationcs r^crendi,cumillac ilnt diaetiz,
adkus, potenria, pr«eritio, futuririo, priuario,fc-
queretur quod norufimiliter hxc onmia. diceren-
cur : quia non rarionc illius quod rarione eft in
eiSjfcd vnum diuerfbrum. Excmplum : ficut ma-
ior in fcienria ad minorem in fiiienria , fic maior
in fimilimdine ad minorem in fimilitudine : hoc
vcmm cft rarione ipecificatorum vtrobiquc icili-
ccc maioris & minoris : non rarione rpedfican-
dum , quae vtrimque dictmtur ad alia, vc fcientia:
non ad minns, ied adfcibilc : & haec adhuc diuer-
fimode : quia (cienria vt meiifiirata : non fic fimi->
Je ad itmile. 'Ex alia parce potentia & potentia,
adhis 6c ii6tus duo corrciariua fiib vno ezaemo
rclationis, vt fiib potenria, deinde ambo fiib alio,
vt fiib z£ta. Ad formam, rario reFcrcndi vcrc^i-
que ed actio & paflio ; fed non fine diuerfitate
/pecificanris , & ideo eft firailimdo. Quod acci-
pitur fn confirmatione r negatur : quia ficut per
aliam relarionem , ita per iilamquc eft ad ipum
poteft ah'quid determinari. Ad aliud refpiciendo
ad dcterminata , quzlibet relatio eft immediata ;
qiiantum ad determinantia, non. Nec eriam me-
xiiata , qbia nihil faduni ad iilam mutuam rela-
rion^.

ANNOT. MArRITII.

SEquitur qozftio vndcdma de enritace&con-
dirionibus rclarioms, c. cio. in qua eft icrmo
<li£dlis de obic&o difficili (cilicec relarionemam
minimz enatatis tefte Auerr. ii.Metaphyfioe,
£omm.i9.& perconfcquens cognirionis, vt patet
2. Metaphyfic.cotnm.4.primo breuius viderur ce-
fpondere ad quacfitum, (ed lic^ fiibriliter & fin-
gularidlmc , camen porius fequendo dida Sim-
plicij & Hcnr.quam propria , vt in (equentibus
patet : videatujr H^r. quodlibeto j. q. 6. & 7. &
quodlibcto 7jq.i.&quodlibeto9.q.}. & Ocham
quodlibcto 6.difFusc,& alibi facpc.

Cpnfequenter procpdit longo digreflu propo-

nendo conclufiones & corollam in hac nuteria,

vltra fi:rc humanum ingenium inueftigando enri-

catem, condidones, raodos , & proprietates rela-

donum & relariuorum , in originalibo$ anriquis

iblent afGgnari condufiones ordinata numeran-

dojvel 3o.vel ptures.vel pauciores : & quia varix

quotariones in originalibu* inuenicbantur,omifi»

mus eas ad iudidum le<fioris fuo modo compu-

tandas ; aliqui indpiunc primam condufionem

^\:Relatu> C(mfaratio,Sec. aliqui parura poft ibi:

Relatio MujHa efi usnatwrt., &c. quod lcdor di-

IHnguere habct;ibi etiam pcr totum loquitur nar-

rariuc,vtinfi:iprofitctur:(cd let^or eligat cligcda:

& omittat qux ad rem non faciunt bcne exami-

pando fundamenta huius alibijtum vt \ prindpio

4)otaui vniuerfali indagine htc plerunque incedit.

Infri ihi:Contra,pi^u necefoHo iftefi,Scc.poRei

>4 did £xtra,y{qaciiA:Item fcientia Afathernaticd,

Sismtd» &c/ed pofito qu6d fit de Utera , fedliter dicetur

*y|*g** «/» fccurrendo ad ;^nidinem & aftum : non enim

J]2i,, ^^^ Philofophus qu6d acquale , fed quod fccun-

dum ipGun dld acquale.eft proprium quanritaris:

& fimiliter , dc firnili rclpc€hi qualitatis. Aliqui

^am affignant totam illwn literam i\ii,Hanc f ««-

fiionem circa bancconclHfitnem, &c. vfque ibi:^c-

latio alUfua efi rei rationt*,8c extr%Sai fiitis nota-

bilis.& f^ueqs & fubtilis^ ide6 legatur, Vbi ad>

Sctti Ofer. tem. IK

aduerte ad illam refponfionen inftk : Rgfpondeo, '^t
ens vertm qmi efi in compofitione, &c. qwe litera
poflet did extra : fed quia optima & fubtilis , ic
argumcntum apparcntcr euadens , impugnetur
confcqucnter, vt infra in 6. habet. Nam licet ad
ens vcrum realc reducantur enria rationis : non
tamen fub ipfb conrincntur, vtpanes fubie£riux,
ficut relario continetur ; ide6, &c. plura alia ibi
addc curiosc.

Confcquenter infra ibi : Nota eirca fecnnebtm KiaH.c.
conclufionem, &c. vfque illuc, Relatio non videtttr
vnitu ri«/»tf«*f,&c.aflignatur Extra:Ced fingularis
fpcculario cft de caufiirione, entiute, & fiindario-
ne relarionis ratioms, & mulriplidtatedus : vids
in Logicalibus huiufinodi ; & infra 7. huius q.de
Vniuerfali & fingulari : & in Quodlib.q.i j.

Deindc ponit quandam obic^Honcm , quam
non fbluit ibi : Contra itaUUrationii videtur ha~
bitudo, &c. Ad quamdid poteft ; qubd habimdo
acquiuocc conuenit vtrique, quia vnum ex natura
rd , & fimplictrer eft tale : aliud (ecundum quid
& per pofirionem coUariuam : vide hunc inPrx-
dicamenris,cap.de ReIatione,& ic^.atque i^.dift.
primi : & ahbi fzpc

Parum poft ponit duas alias quas non fbluic ^J
ibi : Contra,relatio adfuhteilum non vtdetnr aliud
in albedine , &c. & licctomnia talia poflent afli-
enari addiriones, se^Extra : tamsn quia cununc
lubtiliter , omnia fiint ponenda & foluenda , fl
fimt obie&ones ; vel impugnanda , fi refpon-
fiones. Ad primum; negetur quod aftumimc
ibi : Prius enim , nacura faltem , eft aliquid al-
bum , quam infurgat relario inhzrenriz in albe-
dine : de diuerfis etiam dicuntur , & diuerfis in-
funt. Ad aliud de fex Prindpiis dicendum , qubd
funt refpe^his extrinfecus aduenientes : & non
relariones propriz,veI faltcm ;^propriatac : vc hlc
loquitur Dodlor.

Simihter panim pbft, ibi : Contra in Deo, &c
vbi obiidt qubd in diuinis fimt relariones , non
camen in fubie^ alio a fimdamento , nec eo-
dem : fimilitec propriapafTio, quz imponat rela>
rionem, vel eft relatio , non vidctur ellc in fubic-
Cto : quia mnc eflct pofterior , & per confequens
non idem , fed feparabilis. Ad primum dicarur,
qubd in diuinis przuaiitur informario , & acci-
dentalitas , & fiibiedio propter infiuitatem &
fimplidtatem diuinam. Ad aliud. concedo , qubd
eft pofterior paflio fubie^ : non tamen proprie
receptio, nec infbrmatio, Ccd tranfumpriuc & (a-
mose. Vide 8.di.i. & prima dLi.alitec tamen ibi,
qu^ in diuinis, vt nofH.

Vlterius aduerte diUgenter qualitec pauds
plura ample<Jhmr , ibi : Relatio realUnom efiea- ■"««»• i©.
dem res, &c. & vidccopiosc i. difl,i*q^& j. &
alibi.

Noca , qubd in quibufHam amiquis origii|ili-
bus in marginehic habencurhaK vecba : RelA-
tio aut efi res vera , aut tantitm fationit : fi r$s
vera : aut eadem fundamento , attt alia afunda-
wunto : Ji alia a fundamemo t aut eoiua fun-
dammtta , aut non coena fitrtdamento , focundkm
Syrwod. j4.patet exprima conclufione ; & ita B.
falfum C. improbatur exS.& ita etiam potefi inh-
probari D. & ita relin«]uitur E. ergo mutatu &
compofttio. Refponfio : ficut refpeHm terminat
jnutationem, fic componit. Itemtnfinitares.QuxTC
argumenmm & tcfpofioncm inferius contra 9. &
quia non ponuntur fupra fuo loco ; ideb hlc om-
nianotabis.

HHh I Vlteriiis

Xi

642. Lib. V.

i<5 Vlicriiis aduerte infralbirCSVri.-Df» dd trtatu-

YAi , quod in originalibus habetur ibi , quotatio
vario modojvndc ficut ^ principio notaui.rccurrit
fcmpcr ad antiquos in matcria Thcologica ; cla-
rum cnim cft vbi habentur illa in operc fuo,q.30.
cli. I. ex intentione : & alibi farpe incidentaliter i
rcmittit crgo fe hic ad Thomam & Hcnr.& Ale-
jcan.6c Vua.qHxre,vt nofti,Summas,& aha fcripta
corum. SJmilitcr intcllige de aliis quotationibus
parum poft notatis : vnde infra habct 9. q. i. in-
tcllige de quodlibctis Hcnr.^.fcilicet C^odlibeto
q.i. fed omnia talia omitti poiTunt faciUtcr : quia
vejritas literx habetut fine eis. Vbi ctiam dicit
parum infra: tfHare, &c. poteftreferri ad fequen-
tia in libro computando columnas cius : quia
quaeftionc fequentc dc hoc habetur , vel alioruin
librorura.

Obiedtioparum infra.quam non ibluitibi:
Contrarclatio i}Handoque,S>cc.f2.ci\ite.i foluitur:ne«
muhum rcpugnat bcne inteUigcndo.

Conlcquenter aduertc ad obiedlioncs poft il-
lam conclufionem : ltmitatum,imperfeltum,muta-
^»/^,&c.qualiter currunt:& an vcUt eas conclude-
rcjvcl quahter folui poftcnt fuftinendo illudquod
, t. jmpugnat : & breuitalis gratia pertraAare fingula
hic omitto.Vide cun<Sbdif ^o.j.egregie 19.& 29.
& 3 i.i. & maximc in Francifco ; quaerc plura ad
]iaec:hic enim fundamenu omnia tetigit:fcd
fdibi declarauit.

Infra ibi : relatio nontft efuo agens 4^iV,&c.po-
pit quatuor conchifiones fimul: & valde notantcr
pertradbt , vbi ab illo loco :/>ro quarta condufio-
fie,8cc. v{que illuc, Omnia htc memhra, &c. afli-
gnatur Extra in aliquibus originaUbus. Vbi ad-
ticrte quod poft illa verba , devrimo &fecundo
pota, anrequam addantur illa : de tertio probatur,
&c.habetur fpatium vacuum in aliquibus origi-
nahbus : quia videtur ibi liifera deficerc : fed fatis
complcta eft : nam ibi tria tangit cum dicit pa-
Xam antc, de ifiii relationihtu tertij modi, 8cc. vi-
delicet efle mutuas , eftc per fc, & efle rationis.
Duo prima fatis nota : tcrtium ver6 probat , fi
autem ibi addercvolueris aUquid,confidcra plura
qux addi poftenp.

Nota valde ea quae feqauntur de fundamento
& rclarionibus fccundi modi , & opinioncs : &
quasrein 4.di.i3.copiose:& in Quodhbetoq.13.
&in primo Reportacionum, d.Z7.& i.di.i.q.5.&
ahbi facpe in Dodhrina eius. Pro ampliori decla-
rationc didkorum , vidc Alberturo , & Thomam
hic & ahbi : vt nofti , & imitare femper aqui-
iam.

In originahbus habetur quacdam remiflio ,feu
alicgatio infra ibi : ^uia forte materia magis dici-
turmateria compofitiejuamformify & ponitur T.
& fequitm fecunda conclufione deforma : & dcbet
intelhgi per T. Theorematum , quia ibi habetur
quod dicit : fed poflet Iqco T. poni fupra fi prius
Theoremata fcripfit : dubium autcm efl quod ho-
rum prius fcripferit,an Theoremata,an certc has
quaeftiones quia ibi etiam remittit fe ad quacftio-
nes iftas : ied fi vo^ueris tenere quod has prim6,
dic quod haec Utcracrat additio quantum ad hazc
verba. Si vcr6 c contra, quia iUa vidcntur alpha-
"^r n^"* ^^^^^ quoddam Metaphyficalc , dic confequcn-
■^!! !- !''■' ter : primum tamen latis probahile eft proptcr
j^etafhm. plur* <J"* "on oportct hic addcre : fcd infra in
5),q,i i.ad finem;vidctur alia pars vcrior : Solebant
cnim Dockores nunc addere,nunc dcponere,nunc
limitato fua di6ka , antequ^m ad manus aliorum

Metaph.

»7

tradcrentur ; ide6 deprius fcriptis, pofterioribus,
& c contra, aUqua iongcbant : non vt huius tcm-
poris fcriptores feftinantcs agere folent, qui fuos
quinternos imprcflioni , citius quam corrcftioni
fiibiiciimt j vt infra fxpe facit : nam quaeftioncs
iibrorum fequentium aUegat in prascedcntibus ;
forte tamen non tenuit ordincm fcribcndi conri-
nuum in omnibus, nec ordine tcxtus fcripfit.

Confequcnter foluendo primum dubium dc
numero 1 1. aducrte ad iUud : quasrcnam vbi fu-
pra in primo,dift.vidcUcet ^o.tangitur hoc,& vbi
quotanturahj ibidem : infra etiamquaeft. fcquen-
te, faris copiose habetur de hoc & in Theorema-
tibus Henr.vbique prafupponit^quia temporc fub
famofus crat.

Soluendo ctiam f^undum dubium , ponitur ^g
quoddam Extra longum in aliquibus originaH-
bus : quod fic ind^iv.Contrafieriinfa^oejfe,icc
vfque ibi : Ad tertium dicendum , &c. & quia
non videbatur Utera mukiim vtiUs , oniifimus
cam praitcr primam obicdionem tantjjim , quam
eriam omitte : vcl dic confequentcr : raro cnim
ponitur , fed fubtiiis argumentatio cft , & nihil
omittcre decrcui ex tanti ingenij difcurfu : licec
videantur verba aUorum , quare hic totum nota-
bo , fcquitur Utera fic : Jtem ens indBu : & ens in
potentia non immediati diuidunt ens : quiafecun-
dum expofitionem ifiam , fed efi infaRo ejfe fub
neutro rnembro cotquali. ContradiSlum ad c. cum
fotentia & aSius fufiicienter diuidant ens, cuilibet
pradicato fecundum genui &fpeciem correfpondet
propria potentia & proprius aHus : fi propritu
aHHi efi fieriper te ; igitur relatiofundata in re-
ceptiotu habet terminum fieri , in cfuo etiarn fun-
dabatur alia relatio adfa£ium ejfe retationu pri-
md : fi in altera , relatio oportet habere potentiam:
illa autem per fe ad proprium fieri terminabitur :
& inprimo relatio adfaBum ejfefecundt, & ficin
infinitum ; ergo , &c. Contra diSium ad d. fipajfio
fit at}us produSlio : receptio & motus , cum prim
naturaliter recipiatur quam aUus eitu : fec^uitur
cjuod relatie fundata in illa , vt receptio , fit
prior relatione fundata in ipfa , vt a5lui :fimi-
littr ficut ipfe inftas prior efi produ£iio ; ergo,
&c.

^efponfio , verum eft :fedprior eft produUio for-'
ma ejuamfua receptio, Contjaxrelatio quamponis
inpajftone, id eji, ad totum compofitum, vtperfe
terminum, tjuem non pracedit relatio; receptioau-
temformA ipfum pr&cedit ; ergo & relatio funda-
ta in pajfione : vt receptio ad receptuf/r, prtcedit
rclationemproduHionis ,vt tuponisipfam adpra-
duHunt' Contra aliud additum ibi :fi praduClum
inquantitm tale alia , & alia ratione dicatur ad
aElionem & pajfioncm : (fuomodo ergo idem his non
dicitur ? Contra di^um adZ.fi volitia nonfit per
fe pajfio , fed receptio volitionis ; ergo receptio voli-
tionis primo ttrminat relationem potenti* non
ipfa volitio. It(m fi volitio nonfit ipfa receptio^
nec aSiiua produBio :fed forma produEia ficut
volitio : ficut enim volitionon cfi produEliua alte- '^^^'
ritts, ita necalbedo, vel quantitas ; &ficut albedo.
& quantitas requiruni ailioncm & pajfionem
perji terminus ficutforma producitur , ita & vo- *"

litto. H*c etiam videntur contra diiium ad 9.
^d primum quodfieri volitionis , qut eft qtuli-
tas informans , & efi rcceptio illiits qualitatis :
& produBio & pajfio : in quo fundatur relatio
produEiionis ad produSium ; ideo nec modh potefi
vSfitio, qU(tefi qualita* produiia, produccre ipfam

prodti

Qusftio XII.

645

P

fndMEHtnem p/ifftium, Jicut mn Miiiuam ; efi erg»
froiuStio,fiue receftiojiajfiUA, immediattu effeStu
Achc»it,qu4t ejieltcitio,non qua eji qualttM elicita.
fer hocpatet adfecundum ifuod idem non prtcedit
fe.fed eltcitio a^io pracedit vrrunejue. Alujuiifor-
ti diceret confequenter (juod Jicut fajfu de genere
Paffionia non efi Jine termino.-Jimiliter nec aBioJ^
correfpondenj : fed vtraque fundat iUod tres reU-
tiones : volitio tamen,qu* non eftperfe pajfio : fed
fro tatrto : quia recepta in alio non hahet terminum
vlteriorem. Tota crgp litcra omnino cft Extra:Sc
cangit (blutioncs z. J.4.& 8. dubiorum. Vndc per
cintclUgit } . & pcr d.4. & c. ficut fibi mos cft in
jiis Mctaphyficalibus & Thcorcmatibus & alibi:
& an fit utcra propria.vcl altcrius dubium eft.-fcd
propriam clle probabiliter apparct : (ads tamen
fra^ & im|^rincns.

£x his patct ad illam obic^onem , quaro non
foluit contra fblutioncm quarri dubij. Similiter
ad duas alias contra folurioncm o<5laui dubi),
quas non (bluit:fcd omniacxaminabis.

Deindc cum didt : Ad j.(jU4re,vidc valdc fig-
nanter ad hzc,in primo di.3o.q.i. (bluendo argu-
tncnu prindpaliaiquzre in Vuar.& aiiis antiquis
ibidcm,idcm.

Simihter parom infra ciim didt : Ad ^.tjnart,
& qu«rit, feu quarritur quare. Vide ad hoc infrJi
in 9.1ib.& in ^.dLij. & in Quodlibcto ij.i 3.& in
primo Reportationum,di.z7. & in primo Angli-
co.di. 3 .quarft.vlrima;nam xquiuocum eft hoc no-
roen a£iio,8c fimiliter hoc nomcn pa(fio;non crgo
impugnat dida:fed quacrit quare : & ex illis lods
flcclarat quarc : plura alia notabit diligcns ledor
faic, quia materia valde copiofa & ardua : nil mi-
nim crgo fi vt plurimijm probleraaricc proccdit
hic Do6lor,(ed quis in arduis certioraqulla?quz-
Xieanuquos hic& alibi.

Aliaper fc vtduplum ad dimidium , &
criplum ad tertiam partem:2£ cocalicer
mulciplicatum ad mulciplicatipanem:
& contincns ad contentum. Alia vt
calefadiuum ad calefK^ibile , & fe-
diuum ad fecabile:& omnino adiuum
ad pafi[iuum:alia vero vc menfurabile
ad menfuram : & fcibile ad fcientiam,
^ rcniibile ad fenfum. Tex.com.io.

Q^ViESTIO XII.

Ftrum eonuenienter fonat PhiUfofhus tres
modos reUtittommf

Arift. hitc.i^.Ti. Thom. US.tj.^ »» i.^^f .1 ) . art.j.^
f .iS^rt. I. Feiiai.& Caiet. m iifiem Udt. CaprcoL*»
lJifi.if.q.x.(irdifi.ioui.i.ADt.Aait. Jr(« f . i j . Flan-
dria 9.itf.«it.r. HifpaL M i.difi.if.f.x. Saat.ii/^47.
Uet.fta.ioJi\Kx£3uq.i9.Ugf*a.j.

QVod non in communi. Ifti diucrfi modi
fiindantur fuper diucrfa gcneralifllmajcrgo
relarioncs funt in diuerfis gcncralifnmis. Proba-
lio confcqucnrix. Si rclatio fit idcm cum funda-
mento : tunc patet : fi aliud,cum acdpiat ipedcm
& diftin(2ioncm 'i fundamento, mnc tantum dif-
fierunt rcladones,qiiantum fundamcnta : quarc fi
fiindamenta diftinguuntur gcncre , & rclariones.
Ircra, didt Philofjn^. quodo<Slo dicuntur dupla

dualitatis rarione ; cura ergo dupldcas non infic

ahis numeris,nifi per dualiutem,quz eft primum

fiindaracntum duplidtatis , (equitur quod vnitas

& difHndrio relarionis , fit a fundamento. Item,

iftimodi non fiiffidunt , quia rclariua fecundum

genus,funt per fe relariua,& non conrincntur fub

iflis modis. Probario primi , quicquid cft de in- "^'

tcllc<^ gcneris, cft de intellc^ fpedci ; crgo fi

genus dcpendct,& fpcdes firailiter. Philofophus

quoad fecundum dicit in litcra , de primo modo

fpedaliter,idem non rcfiOTir per fe ad diuerfa,fcd

idem continensrefeftur ad multacontenta. Item,

omnia relariua funt oppofita in Przdicamenris,

cap. de Oppofids , conrincns & contcnmm non.

Probario minoris in Prxdicamcnris c dc Quanti-

tatc,magnum & panium non contraria funt, quia

idem dicitur magnum & paruura : fimiliter idcm

daplura ad hoc , & diraidium ad aliud ; ergo non ^

fiuit oppofita- Quod eriara pars fecimda illius

modi non fit conucm'cns,quia idenritas cftrclario

rarionis ; crgo non cft vera rclatio huiufinodi.

Probario^dcnritas cft vna pluriura/juando intcl-

lcifhis vrimr vno vt duobus ; ergo idcnritas & fi-

mihrado realis non funt ineodem genere. Item,

idem, fimile , & acqualc funt per fc partcs vnims,

fcd in orani gcncrc cft v»ifl»r,crgo, &c.

Dc fccundo raodo , fic ; relatio ncc relariaom
non cft fiindaraentura relarionis , fcd potcntia
adHua & pafliua rcfcruntur;crgo rdario non fim-
damr fupcr potenriara adiuara & pafliuara , nec
font fbrraac relarionis in hoc gencrc : ficut ncc
quanritas eft forma qua duplura rcfcrturzfirailitct
nec qualitas cft forma qua firailc refertur. Itera,
fi fccondura potenriam a6riuam aliquid dicatur
relariuc , hoc eft ad di;^ra fecundum potcniiam
pafEuam,fed hoc nonrquia tunc idcm ad duo,quia
potenria a£Hua per fc rcfertur ad agcrc ; fi igitur
ad potenriam pafliuam , cunc idem per fe ad dao.

De terrio modo,quc>d nihil rcfertur fccundiim
illum modura,ambo rclariua fiint in codem gcne-
re : fi non,tunc duo gcncralifGma rclarionis : fed
dida fic non funt in codcra gencre , audloritate
Philof!io.c.9.tx.ii.vuIt intcrrclariua noeflcme-
dium ; quia non funt in codem generc , & ponit
excmplum de fcienria & dc fcibili. Itcm , rarione
flc : omnc quod habet rarionem in gencrcRda-
rionis.propriam illius gcneris,fiue concretura fit,
fiue fbrraa, fiuc fit dcnorainariuura , cfTe duseft
ad aliud fe habcrc ; efle fcibilis non eft ad aliud
fe habcrc , hic in j. quia non dcpendet ad fdcn- Texx,if>.
tiara,contrariura explicat Philof. in litcra.

SCHOLIVM L

T R E s modosrelatiuorMm ajfignates a PhiUfi'
fho fuficienter ejfe tradites ; & foluit tria ttrgn-
mentaprima contra hoe adduBa.

Ad quxfHoncra in gcnerali , dico qu&d difHn-
6U0 conueniens eft. Vbi notandum quod quam-
uis rcIariones,ficut alia, habcnt difHndioncs fpe-
dficas , fcctmdum proprias difFcrcntias : tamcn
quia latent nos , acdpimus difHnvSHonem earom Trtt modi
per fimdamenta , ex quibus innotcfdt difHniSio 7^^**'**'
rcIariuorum,fiue rclarionum , fciliccc cffcdHuc,fi- f^"""'
uc matcrialitcr.

Ad argumenta in coromtini. Ad primam, ne- -^ "f^f***

eo confequenriara:quia non fbliira eft ibi verura, **** *!!L

icdin aliisiquiarcs in aliis gencribus, ficut vnitas f^

potcft fimdari,in rarione cuiufcunquc gcneris , &

H H h 4. ratio

Supfriu»
gf>f«rMliJpma
furuUri fof-
funt rtUuio-
nts tiuftUm
ffciei.

Duplumqnt-
mfdofunda-
ttir itt duali-

644 Lib. V-

rario tada cft : tamen quia itta fiindamcnta non
habcnt aliquid , in quo coniicniunt, quod praedi-
catuc de cis in-^»><^;ide6 non conucniunt gcncrc,
ficutrcbtiones conucniimt in hoc , quod eft ha-
bitudoadaliudi& idco funt vnius gencris omncs.
Tunc dicD , quod fupcr duo diftincla gcncralifli-
raa poteft fundari rclario ciufdem fpecieij& cum
accipitur qudd accipiunt {pcciem a fundamcntis:
verum cft, diftijxi^ tat)icn non cft tanta in rcla"
tionibuSjHcut in fundamcntis,ncut anima & ver-
mis diftinguuntur intcr fc,non tamcn tantum fi-
jcut Sol produccns vermem cfFcftiue , & Dcus
crcans animam. Vcl poteft negari acccptum,quod
non omncs relariones habent diftindioncm i
fundamcntisjvel terminis.

Ad Philof.fcilicct qaod 8. dicuntur dupla,&c.
dico quod hoc non eft quia dualitas eft proprium
fundamentum & primum dupli : ita quod non
poflit fundari in aHo,fed formaliter ineft fibi du-
pleiras, pcr bis contincre aliud : vnde non eft ve-
rum fundamentalircr , qii6d funt fciHcet 8. dupla
duaHtatis proportione, fiue ratione, fcd formaH-
tcr magis pcr hoc quod 8.bis continet ^.ficut duo
vnitatem bis. Ad aHiid, quod anteccdens eft fal-
fum, cum cadant, vel rcducantur ad aHquem illo-
rum,& cum accipicur de genere , dicitur quod iHa
quacrcferumur ratione generis,non rcferuntur
prim6,{cd fblum pcrfc,& omnerelatiuum fecun-
dum genus rcfertur (ecundum aHquem illorum
trium modorum, fcd non prim6;vnde non refcr-
j:i,negat referripritn6 fccundum aliqucmiftorum
inodorun},& non PCgat pcr fe refcrri.

S C HO L I V M II.

Relationes primi modi fundari fuper
(jHAntitatem difcretam, vel cpntimam ,fed prius
fitper difcretam. Soluit argumenta in initio qut-
flionis (ontra primupi modum adduEia , per qpti-
7Ham , & fingularem do^inam multis deferuien-
tem, vt in margine nofo. Acutiffime expendit an
identitM fit relatio realis , mftltis argunfentis pro-
banspartem affirmafiuam.

Oc quxftionc primi modi , & prim6 dc prima

^ partc,qu6d rclationes ibi fundantur fuper aliquid

degenere Quantitatis , fciHcet fupcr numcrum,

vel fupcr continuum ,prius tamen reperitur rcla-

tio illius partis in numcris : & ibicft comparando

pDmerum ad numerum , itaqu6d oportct vtrum>

quc cxrremum cfle numerum , vcl comparando

numerum ad vnum,& eft proportio muhiplex,&

iH cuulnuU ^ *^'^ difcreris dcriu^tur ad continua : fed aliqua

tfialiquand» rclatio cft haec in di(cretis,qu2 non in continuis,

freftrtic in- quia in numeris cft njcnfura , ita quod ibi vnitas

eemmtnfura- aliquando rcplicata reddit aliud cxtrcmum ; fed

fneter & co- continuis clt aliquando proportio mcommcn-r

fn, furabilis, ficut diameter coftac. Ad primum patet

iara,qu6d idem pptcft fubicdtiuc rcferri ad multa

contenta , fed conrinentia multiplicatur quories

aliud cxtremum multipHcatur. Ad aliud dicitur,

quod confequcntia non valet fccundum quod

contincns & contentum funt oppofita : cuius pro-

batio eft:omniaoppofitaconcludunt contradido-

ria, quia contradidtio cft prima oppofitio;crgo ad

qax anceccdentia non fequuntur contradidloria,

nec aliqtia aliaoppofiriojqpiaadquod nonfequi-

tur confequens,ncc antccedens;fed ad aliqua fum-

'fontradiSio' pta pct comparationem ad diuerfa non fequuntur

conuadidoria > fcd eft ignorantia Elenchi j ergo

Metaph.

CeniradiBio
frim» tppe-
fitio.

Omnts oppo-
fltio infert

nec aliqua alia oppoflrio (cquitur. Contri : qao"*
modo valct argumcnrum Philofophi in Przdica-
mcntis dc monic magno & paruo , qui dicuntur
dc eodem , & non funt oppofita per tc. Ide6 ali-
terdicitur,qu6d nonomnia relariua dicuntur op*
pofitajquia oppofita comparancur fimul ad idcni,
in codcm cemporc:quando autcm relatiuum ali-
quod comparamr ad diuerfa , rclafiua funt , fcd
non oppofita rclariua. Vcl alitcr , quod funt op-
pofita : vnde duplum & dimidium in communi
funt oppofita rclariua , (cd duplum ad hoc, & di-
midium ad hoc,non funt oppofita rclaciua. Vcl
alicer , quod flmt oppofitafccundum qupd rcfc-r
runtur adinuicem , fed quando idcm cft generans
& genicus , pater non refercur ad feipfum filium
fed ad filium eius:& inquantum filius ad patrcm
cius , & ifto modo parer & fiHus funt oppofita,
& non aliter , fic cft de duplo & dimidio in pro-
pofito.

Scd argumcntum Philofbphi valet , quia ar-
guit ex hypochefi,qu6d magnum & paruum finc
abfblutecontrariaicuncoppofitio vera de eodcm*
quia ex hoc quod mons eft magnus refpc<^ii hu-
ius,ab(blucc eft magnus,& abfoluce paruus rcfpc-
€hi maioris ;ergo abfblute contraria de codeiTi
a. funt abfblutc contraria , fed non fiint ab/blutc
contraria.

Ad aHud quod quaeritur dc eodern fimili , &
Mjuali y quod rclatiua ha:c fundantur fuper hoc
vnum:& ramen vnum illorum eft relatiuum ra-
tiorris, fcilicet idcntitas, quia rclatiui ef!e , eftad
aliud fe haheTC-tidem nullo modo potcft ad aliud
efte,nifi ad aliud racioncquia inquancilim fimpH-
cicer idcm,incellcftusvritut vno,vt duobus.

Contra illud : Idem & diuerfum funt contrar-
ria 10. huius,t.c.9.& indc:tex.c. i j . Ibid. tcxt.c. 1 1.
& iz. quia oppofita & non priuatiua nec con-
tradi6l:oria,(cd contraria funt in eodem genere cx
10. fcddiuerfitas cft rcbrio rcalis;crgo idcnricas,
quia ens rcalc non opponitur enti tationis. Iteqa,
omne cns.omni enti comparatum aut eft idem
aut diucrfum;idem ergo & diuerfum funt contra-
ri* immcdiata circa cns,& conuertibilia. Sed cns
rttionis eft diftinftum contra realc , & non eft
paflio conuertibilis cum entc cxtra animam;quia
cns rcalc potcft cflc fine cntc rationis ; ergo iden-
ticas non cft cns racionis. lccm , fi identitas cflct
ens rationis , non eflet de confideratione Meta-
phyfici,{cd Logici,quod cft conrra Philon4.huius,
cap.i.tcxt.com.4. Item.contrarationcm , fi ratio
vaJct , tunc idcm omnc cft pcr accidens idcm ei-
dem,&noncrtcntiaHtcr. Probatio confequentia:,
dc pcr fe rationc huius,quod cft idcm inquanttim
idem, eft aliquid attributum fibi a ratione. Hacc
dicitpofitio , quia cllentia lapidis non eft cadem
fibi,nifi per aHquid attributum fibi a rarione,quia
cftentia vt fundamentum , & vt terminus , funt
idicm pcr accidcns , ficut homo & homo fimilis:
quia vt cft terminus,eft aHquid cum attributo ali-
quo a rationc : & in alio tcrmino fimilicer eft ali-
qua compoficio rci & rationis:&fic illc terminus
compofitus ex rc , & ratione , eft idem p)cr acc^-
dens termino alij , racionc illius diucrfi actribiiti
aratione vni termino:& aH),quia d^ta vni tcrmi-?
no,& alij funt diuerfa.

Icem tuncjomne idem cflet diucrfiim. Proba-
tio,quia per fe ratio refercndi,idem fibi,eft aliet^s
cx hoc, qu6d inrcUeftus atcribuit aliquid rationis
vtrique tcrmino ; confcquens impoffibile , quia
idem diuiditur pcr accidcns,& fecundum fe:ncut

vnum.

§luidefitpf
fofitifi

An identihH
fit reUtie
Ttnlff.

An liem ^
diuerfum op-
ponuntur d-
trarie i

Vtritm mU~
quidferfe
efi idtmftbii

Qu^ftio XII.

645:

«. 1. vnam , pcr Philofbph. in litera ; ereo aliqiud cft

Tex.non na- ■, r i'/-t

bcntccouL lacm eidem lecundum le. Itcm , omne pcr aca-

dens rcducitur ad pcr (c 1. Phyfic.tcx.com.66.cr-

go (I nihil pcr feidem eidem,nec eft ahquididem

per acddcns. Itcm, fi omne idem eidem per acci-

dcns:tuncpcr aliud, & erit identitasin infinitum:

vel fi ftes : tunc idcnritas per accidens todus ad

totum, quia pcr fe rei fcilicet fundamenti ad rcm:

& tunc relario realis prima. Item,cx hoc fcquitur

impofl[ibilc,quia in omni affirmatiua vera,eodem

modocft vnitas propofirionis,quomodo cft vni-

tas cxtremorum:n tunc idenritas extrcmorum eft

folura per accidens ; crgo nulla propofitio pcr fe

vcra, qu6d hoc iccundumconclufum fit impofli-

bile,patet, qiiia intcUignntur duo oppofita in eo-

dem termino:quia pcr lc idenritas & alietas.Itcm,

fi fit relario rarionis , aut vtrumquc cxtremum eft

cns rarionis,aut vnum. Non vnum tantiun, quia

idenritas xqualitcr fundatur invtroquctcrmino:

fi vtrumque , negant communitcr , quia fiinda-

mentum alterius relationis eft eflenria realis:non

Tex.c.10. inquantum attribuimr fibi aliquid rarionis. Item,

fific; ergo fimiliter fimilitudo & iequalita$,quia

de rarione illorum relatiuorum eft non alietas,

fed rarione illorum eft vnitas in litcra;ergo fi pro-

ptcr vnitatem cft identitas relario rationis,proptcr

vnitatcra crunt ilbc relariones rarionis , fed hoc

Doa concedunt.

SCHOLIVM m.

O p T I M £ explicat, tfuomodo identitM ,fimilp-
tudo , & t^fualuM fwtUntttr fttper eodem vno,
^uatenus dicit quid , gradum ferfeEiionis & for~
rnam,quod clanus hahet i .d.i^. ef. \ .$.De (ecundo,
& d.i.ej.^.&d.^i.(jnvn.FuJiur,& /^.d.^.e^u.io-^,
Secunda rario. vid* Anton. Andream hic ^«.13.
Ponit modum fitjiinendi identitatem ejfe relationem
realem,refponde»s /trgumento in contranum addu-
80 num.^.fed ofpofitum ex propria,tenet hic nu.S.
& lA.i ijj.vn. vbi docft identitatem vnius perfo-
v£ diuina adfe, ejfe rationis ,fed ad aliam perfo-
nam,ejfe realem, quiafic habet tres conditiones re-
ijuifitas ad relationem reatem fcilicet fundamen-
tum reale, extrema realiter exifientia & refultan-
tiamfine opere intelle^us. Soluit nu.S.argumenta
fofita W.4. & y . probantia identitatem eiufdem ad
fe,ejfe relationem realem.

De tiibus iftis dicimr fic , quod hacc tria fun^p
dantur fupcr vnum quod eft in diuerfo gcnere;
quia ficutens dicitur mulriplicitenita vnitas;ficut
ergo ens diuiditur in diucria Pndicamenta , ita
viiitas in diuerfas vnitates ; ita quod identitas fu-
per vnum in fubftanria , xqualitas fuper vnum in
quantitate,&c.Contra:omne ens omni enti comr-
paramm , eft idem aut diuerfum ; ereo idenritas
non eft tantura in gencre fubftanria: , led in orani
genere. Item , albcdo comparata albcdini non eft
fimilis fibi,nec a:qualis:mnc eadem fibi, & diuer-
fa a nigredinc. Item,Philo(bphus 5 .huius in fine
de Oppofitis, diuerfum eft fecundum vnam-
quamque Categoriam , fi diuerfum,& idcm,ciim
opponanmr ; ergo idem non determinatur fblum
ad genus Subftantiat.Item ^.cap.i.tcx.c.^.quod in
oroni generc reperiunmr & attribuuntutfubftan-
tix primo. Qnodfimtle non inuenitur per (e in
generc Qualitaris; probo,indiuidua eiufdem fpe-
ciei,non lolum habent vnitatem fpecie,fed habcnt
vnitatcm in difFcrcntia lpccific.i;& inquantum fic

ticcmm.

vnum,aut fimt eadera,proprie loqaendo,aut non;
& fi fic,tunc inconuenicnter diuidimr vnum , in
vnum numcrojgcncrc, & Ipecie, & proporrione:
non crgo fimt eadem in differcntia (pecifica;funt
ergo fimilia indiiFcrcntia.cum conueniant in illa,
& difFercntia prardiccmr de illis in ejuale. Itcm
Boctius : fpeaes efi tenuU ftmUttudofifigularium.
De quanritate fic^nomni gencre, loquenio de rc
illius gcncrisjcomparando eam adaliameiufiiem,
cftcntia hxc eft arque perfcda ei , & in omni gc-
nete cft vnum primum,quod eft menfiira5&c. per
cuius accelTum dicunmr pcrfeifla & ininus pcrfc-
<fla ; crgoacqualitas eft ibi non fundata in quantf-
tate. Itcm in gencre Qualitatis , eft maius & mi-
nus, non a maiori & minori in quanritate , quod
patct , alias equus cfTet magis albus quam marga-
rita- Itcm Philofdicit j.tcxt.comm.20.qu6d hxc
tria fundanmr fupcr vnum quod eft principium
numeri, & eft metmm, non fuper vnum diuerfb-
rum gcncmm. Concedunmr ergo rariones admi-
nus dc eodem , quod idcm & diucrfum reperimr
iii omni genere.

De fimili & sqtuli potcft concedi idem , fiue
dc quantitate &qualiratc quae fimt accidentia:vn-
de eft ibi a:qualitas & fimiUtudo ellentiamm:qaia
idem fimilc & jequalc fignificant relarioncB , &
fimdanmr fiipcr vnum principium numcri imme-
diatc:& remotum flmdameumm eft res diuerfo-
nim gencmm fecundum vnam viam,& (ecundum
aliam viam. Ifla tria polTimt fundari in omni ge-
ncre fuper rem illius, inquantum res cftquid ; &
inquantum fic vna fundamr identitas,& inquan-
tum rcs eft «cqualis, non fblum accipitur, fcA per
difFerenriam elTentialem : & inquantum fic vna
fupcf ipfam fundamr fimilimdo. Similitcr in-
quantum res habet quanritatcm perfeiHonis , &
cft vna, fic fundatur rcmota: acqualitas fupcr ip-
fam; hzccrgo triafunt in orani genere,& funtin
genere relationis,vt fpecies. Contra : aliqna ha-
bent vnitatem fecundum rcm de gcnere adrionis,
inquantum eft adtio & accidens agcntisjergo hic
fundamr relario,quac non eft identitas,ncc fimili-
mdo,nec acqualitas. Concedo tunc , quod fuper
vnitatcm in generc a<Srionis , poteft fundari reb-
riojcum crgo duo conucniunt in adHoncAlla rela-
tio eft alia ab iftis. Item fequimr ex didis , quod
idcm fit fimile fibi:quia fi res dc gcnere Subftan-
tiac fit qualis qualitatc eflenriali,& fxc habcns vni-
tatera,fit fimilis;crgo iftc homo,cum hxc habeat,
eflet fimilis fibi ipfi. Dico qu6d fundamenmm
idenritaris cft vnum numero;ide6 idem fibi idem,
fed vnitas fimilitudinis eft vnitas fpecie fblum:
ideo idem non eft fimile fibi.

Ad argumenta' , fuftinendo quod idcnrifas fit
relario realis. Ad primura, cum dicitur quod eft
habitudo rarionis : Dico quod non eft de ratione
relarionis , quod fit habimdo ad aliud extremum
realitcr , fed quod fit habimdo ad correlatiuum:
fiue fit aliud reaUter,fiuc non, fed ha:c acciditre-
btioni , vndc poteft efte realis. Hoc probamr,
quia relatio talis fundatur fuper vnum ; crgo vbi
magis cft concedenda vnitas quara diuerfitas, ibi
magis eft concedenda relatio , talis vnitas realis
eft maxima,quare. Item a fimilimdine in fpccie,
dicitur aliquid fimile in fpecic , & priraum reb-
riuum eft idem fibi, & rcfVtur ad fcipfum , & ta-
mcn ibi cft rclatio rcalis fccundum omnes ; ergo,
&c. Item,quod dicitur,rc!ario eft aJ aliud fe na-
bcrc , hoc eft vcrum de relatiuis fuppofitionis dc
ptimo mbdo;fed in aliis eft vnitas magis de rario-

nc

Tex.coin.t.

&: iaic.

Idcm&di-
uciTuni rcft-
riri in tnmi
gmtTt.

7

Similfttalc
f^ tuimsU-
tMyi» Ofum
gtrure.

eiuare iJem
n«n efl ftmU*
fibt}

AdaxgJi.4*

SMfihntmr
identit»tim
ejftrtUti»-
nem Tt»Um.

jldMrg.n.4

646 Lib. V.

nc extrcmDrHm,<juim alictas.Contrk : H i<3enti-
jtas eft reUtio realis ..cfTct rclatio rps alia a fundar
niento:& tuncillud cfletidem fibi, & proccderc-
tur io infinitura. Diccndum,quc>d illa identitas,
qua: cft rdatio, oon cft rclatiuum y Csi ratio rcfcr
fcndv,Sc quod illa rclatjo vt illa rclario, ncc cflet
cadera (ibi,necdiuerra,rcd cflct ratio, qusl aliquid
ciret idem fibi , & illud idcm cflit rclatiuum per
fc : rclatio autcm hon,& ftandum cft tunc in pri-
n?is. Ad primutn argumentum principalc in con-
^jftmdofi- trarium, quod ratio (iunit falfum. Ad aliud qu6d
piile.idtm t- pQjj ^y„j partes vniHs quantum ad fpccicm quatt^
pmtfv^lt. /ig^ificant : fed quia rcquirunt in diuerfis vnita-
tem prp fundamentis proxirais,fupt partcs vnius:
quantum ctiam ad fundam/^nta remota, diuidun}:
jUiquo modo vnum:quia fundapnentum idcntitar
tis eft homo vt vnus, fimilitudinis diffcrentia ho-
minis.

Suftincndo aliam p^rtem. Ad tres primas rar

tiones, quod illae prppofitiones vprap fupt rationc

indiuifjpnis eflentix,non rationc relationis fuper-

ucnientis. Ad aliudfimiliter. Ad quintum.conce-

ditur quod id^m fit fibi idem pcr accidcns ; qui^

»ut idem accipitur pro forma quam fignificat,

tunc haec propofitio eft per fe , iaem eiiem idem:

(i accipiatur iic , pro eo quod eft idem, vt dicitur

Jiomo eftidem hominijba-ceft veraper accidens,

fundamentaliter,nonquia identitas accjdit homir

ni : quia fic albedo accidit homini, (ed albedo cft

©mne per fundamentum fimilitudinis de fe. Scd Socratcs

accidcns rc- ijon cft fundamcntum idcntitatis:nifi vt attribui-

aUqu^' ^ ^''^ aliquid a rationcAd aliud in contrarium,

Utfxfenitur. ^^^^ non oportct illud rcducj ad aliquid,quod d^

pcr fe talc,fed ad aliqaid quod pft per fe caufa ilr

|ius : fic hxc identitas per accidens reducitur ad

indiuifioncm fundamcnti,quaE cft pcr (e. Ad pri-

pum incontrarium diccndum,qu6ddiftindHoil-

|a dc codem, dicitur de eo quantum ad indiuifio-

nem,in qua fundautr identitas. Ad aliud dp pror

ccflu in infinitum- Dicitur quqd idcm pcr acci-

dcns,eft idem pcr aliud ; non quod illud aliud fic

"^tatpnf- idcm: nccper (c,nec per aliud. Ad aliuddcvcri-

fttjonis tx t^te propodtionis , quod pon oportet propofitio-

*tremor'iTiu- ^^^ vcram efle fecimdum vnitatcm extrpmoruro

piodo ? f um relationibus fuperadditis , fcd veritas cft ex

Siumodo identitate fundamentorum. in quibus fundatur

id*m eft di. felatio idcntitatis. Ad aliud,omnc idcm erit di-

ucrfb idcmjvcrum eft fcamdum rationem : vndc

ibi eft identitas firopliciter , ^ diuerfitas fccun-

dum quid , & hic non funt oppofita.. Ad vnura

argumcntum principalerdipo quod vtrurnque ex-

trcmum eft aJiquid rationis fccundum quod re-

fertur , fundamcntum rcmotum cft rcalc , vniras

cflentialis. Ad aliud dico , quod fimilitudo & x-

^ qualitas fundantur in vnitatc reali : quia haec alr

qualitiufunt bcdo , & illa habcnt vnitatem realcm inter (c , fl

reUtionti punquam cflctintellcdkus j &exillavnitate mo-

^j!-"Ar! ""* uetur intellcdtis ad attribuendum illi vnitati rca-

li,vnitatcm fpcciei,& ifta vnitas,nec eft vnitas rar

tiotus,nec fingularis, fcd media, & inpotcptia ad

vnitatcm rationis,quae fundatur fuppr cam.

Dc potcntia acStiu^ & pafliua^dicitur qupd funr
damentum relatiuorum in fecundo modcfundar
tur in rc de gencrc A£tioius & Paflionis , & hoc
in rcbus dc gpnpre Adionis, quibus corrcfpondct
paflio. Fundaturetiam inprincipiisadiuis & paf^
fiuis,ficutin forma,quae eft principium agendi,&
i]la quac cft principium patiendi,qiUE funt in ter-
tia fpccie qualitatis fecundum aliquos. Tamcn
boc non oportct:quia fi non cflct auquod princif

Metaph.

lurfaidem i

QuMttfifi
litudo.crt-

ideniitas.

§iifm«di
emnia rela-
tiuafunt ii$
eodegenere,
^ <]uem«dt
in dtHtrft,

piom immcdiatum opcrandi , hifi qoalitas , tuijc
fubftantia nunqu wi gcnerctur vniuoce:quia prin-
cipium generandi , & fubftantia non funt in eo-
dem gcncre. Dicitur hic , qu6d accidcns agit in
virtutp fubflantiae , quac cft vniuoca generato.
Contr^;aut in virtutc eius, vt caufa cfficicnsttunc
habctur pcopofimm , quia efficiens primum plas
cauiat qu^ illud quod in virmtc cius cau^t , &
immediatius, & habctaliquem effct^um in gene-
rato,quem non habet ab'ud agens.

Dico tuncquod principium agendi poccft efle SuhfiMttig
in generc Qualitatis , & in prima (pccie , & in fcr gtnertttfiA'
cunda,& tertia ; & poteft cffc fubflanda : vnde i» ^*»"*"»'
generatione Subflantiaf , fubfbntia eft per fc cffi-
ciens. Tunc dico , qu6d relationes fecundi modi
pofTunt fiindari fuper huiufrnodi prineipia agen-
di , & eo modo fuper principja patieiuli fundatut
^elatio:aliquando fiibftantia quant.a eft immedia-
tum principiuni patiendi re(jpc6hi ^bedira's. Ad
argumenta, qu6d fundamcnta funt formac abfb-
lutz,qua: funt principig agendi & patiendi, fi ac-
pipias potcntiaSjVt referunmr, accipis fundamen- jj

tum cum rclatione. Ad aliud,quod prim6 refermr
^d pot^tiam paflluam primo & pcr fc,non prim^
ad agerc.

Ad argumpntum quod fit contra renium mo-
dum , qu6d omnia relatiua denominatiuc didiia
funt in vno genere. Ad minorem nego. Ad pro-
bationem, qu6d loquimr de genere naturali , vbi
inter oppofita , cft tranfinutatio, & vbi prius pcr-
mutatur aliquid ad medium,quam ad extrcmum;
fcd relatiua non funt fic oppofita;& ide6 non c(l
ibi mcdium. Ad rationom dico,qu6d fcibilis ciTe,
eft ad aliud fe habere, & in aliis modis , eft muma
dependentia, quia extrema accipiunmr vniformi-
ter,fi a£bu vnum, & aliud ; fi in potenria, aliud in
pot0ntia:fed hzc menfiira accipitiu: quafia^hiali-
ter,& raenfurabile potcnrialiter , vt eft per (e ter-
minus : fi tamen accipitur proponionabilitcr, eft
ibi miitua dependentia : ficut & in aliis modis, &
funt , & non funt fimul : vnde fcibilc (c habet ad
fcicnriam,in potpntia, Contra Ariftot.in Przdica-
mentis deftrudo fcibili , deftnutur fcientia , non
ccontrario. Dicitur , qu6d hoc verum cft, qudd
deftrudlo fcibili in potenria, dcftruimr fJrienria in
potcntia, &cconuerfb;fimilitcr dcftrudo fcitoin
achijdcfbruimr fcicnria inadhi : & ^contrario,dcT
ftrufti fcicnria in adu , deftruitur fcitum inadhi.
Sed deftmdta fcicntia in adu, non dcflmitur fci-
bile in pot^nria,

K^NNOTAT. MAVRITIf,

SEquitur quacflio duodccima dc conuenientia 1*
afugnatioms tritimmodorum relationis , text.
c. 20. qua: faris clara eft & corre^ & notabilis,
Vbi prim6 in gcncrali proponit vcritatcm quacfi-
ti, deinde in fpeciali difcurrcndoper fingulosmor
dos rclatiuorumivbi poflent formari ^.q.vl^art.
vt Ant.Andr.facit. Qua?rc Tho. & All3cr.& alios
hic,& hunc maxime in Quodlibetp q.6.& in pri-
mo d. 1 9 • 19.& 3 1 .& in 4.di.6.& i z.& 1 3 .ad plura
qua: hic tangit , maximc de fiindamentis horum
modorum , & diftindionp eorundem & 17. difh
primi,vidc Thomam in4.di. i2.arric.i.qu.i. Vide
etiain Vua. ibi, & alibi maxim^ propter opinio-!
ncs tacitas hic,& inftantias hiiK indc notabis.

Secnndum

Deftniao

fcibili de-

ftruiturfcit
tia,nd ccoq-»
tiz,exftni'
tur.

Quxfkio XI 11.

647

Sccuodum numcrum quidem igicur &
potenciam dida ad aliquid > omnia
func ad aliquid , eo quod ipfum quod
e{l,alcerius dicicur ipfum lyuidem, fcd
noncoquodadilludaliud. Mcnfura-
bile ver6 & fcibile , incelleduale , eo
qu6d aliud ad ipfum dicicur , ad ali-
quid dicancur. Namincclle^ualeali-
quid fignificac, quod ipfius inccllcdus
dt Text. c«mm. 10.

QViESTIO XIIT.

Vtrum tertm modus dijiinguitur ifecundo ?

Arift. hUc.if. D.Thom. i^iddtS.xj. Anton. Andi.f .i tf',
FkndriaeiM/. q. Mrt.7. Fonf. <-. 1 5. Saar. difp. 47, J>let.
ft&.l. Huitad. i//>.i{. Mit.fta. 10. fttiftd.1. Aacda
1.19 l*f.f*a.7.

QV6d non , in hoc modo ponitur renfus &
fcnfibile j fenfus & fenfibilc rcfcrunnxr fe-
cundum potcndam adtiuam & pafliuam rfeam-
dura Philoibphom 4. cap. t.c.i; . de vcritatc appa-
jcntium;(cn(ibilc eft motiuum fcnfus, & raoucns
prius moto;& fic hjcc,&c. Itcm,fcnfus cft poten-
nanaturalisiergo in (ccunda fpccic Qualitaris, Sc
potcnria paffiuacft i.dc Anima : t.c.ji. & inde,&
wlis potcnua cft fundaracntum rclarionis fecun-
di modi. Qu6d fcicntia non rcfmur ad fcibilc,
probario : fcicnria pcr fe eft in generc Qualitaris.
Scd talc non dependct (ecundum fc Contrarium
ponitur ^ Piiilofopho in litcra.

Ad quzftioncm dicitur, quod non acdpitur in
terrio modo mcnfura quantiuritia, fed pcrfie£bio-
nis, alias non dif&rret a primo modo : nmc mcn-
fura fundarar fupcr omncm eflentiam,& mcnfu-
rari fuper habitumdcgcncrc Qualitatis.
StnttmU Contraiquod accipi poceft pro menfura quan-
J>, Thm. ricariua,quia non omne contvntum menfurat con-
dncns quantitariue , ficut patct de aliquibus nu-
meris. Itcm , tcmpus mcnfurat motum , & tamen
non reddit motum. Itcm , quod ille modus non
appropriatur habimi & cognirioni & obiedo :
quia io.tex.com. 1.& indc,in omni generc eft ali-
quod primum , quod cft menfiira ; crgo circimi-
fcribendo orancm habitum, eft aliquid in genere
fubflanris, quod mcnfuratrcm omnem illius gc-
ncris,& codcm modo in aliis gcncribus.

S C H O L I V M V N I C V M.

Impvgnat Afentemik D .Tntm4t,explic/U
differentiMn trium modantm, tjuod primiu ptndti-
turfufergenere^Mdntitatis ; fecundm fuper A-
^ione & PAJfione,& tvnm pnncipiia : Teniusfu-
per omni genere , ^mm in omni genere efi dlujuod
prifmtm,tiuod efi menfuracuertrum, f^tde DoQo-
r*m in hunc tex.& in Prddicam.tf.i^. & Quodlib.
iy& Aruonium Andr.hic (j.i6.

Tunc relarioncs primi modi fisndantur prscci-

* . sc fuper rcm de gcncre Quanritatis , & in gcnere

tri^ lU^ Subftanrix non fundatur pricisc aliquis modus;

nm rtltuit- ^ relarioncs fccundi modi fundantur in rcbils

Bjr. de gencrc Adionis & Paflionis , & fuper princi-

piaagcndi & paricndi, quac pofrunc cfTc in mulris

generibus. Relationes tcrrij modi fundamur in
omni rc cuiufcunquc gcneris ; & ctiam fuper
idcam in rocnte diuina : quia eft menfura& pcr-
fcQdo ideati , & aliquando pofliint fiindari fuper
res diuerfbrum gencrum, quia quarlibctrcs intei-
ligibilis,& cognitio eft in generc adlionis , & ha-
bitus cognitiuus in generc qualitaris. Scd vidcn-
dum cft , qualitcr mcnfuratur fdcnria & fdbile,
fdcnria pra»93ca n&fba caufatur a rebus , & ideo
fdbile mcnfurat fdcnriam. Sed artificialia cau-
fantur a fcientia pra(fHca, & ibi fdbiic cll mcniu-
rabilc,& fcienria mcnfura rcirvnde omnia natura-
lia le habent ad fcienriam Dd.ficut anificialia ad
noflram ; ita qu6d fdenria Dei eft menfura. lam
ergo patet, qu6diftcmodusdifHnguituri fecun-
do modo : ficutpatct ex przdidis , non pcr rau-
tuam depcndenriam:vel non mutuam,fcd pcr fun-
damentaalia & alia.vrpatct.

Ad primum contra , quod fenfus xquiuocum
adpotentiam namralcm, qua: eft in gcnerc Qu.v
litatis , & ad aftum fcntiendi : & fic cft in gcneie
At^onis. Tunc (cnfiis primo modo eft fiinda-
ntw-ntum fectmdi modi ; lcnfus fecundo modo cft
fundamentum iilius tenij modi ; & fic ad aUud
argumcntum.EtvItrJi,qu6<l fcientia cft in genere
Qualitaris per (e,non in relarione : quia Dtuerfo-
rum generum,& non fubaltematim pofitorum^ &c.
Sed fcientia qux cft habitus , cft proximum fun-
damentum relarionis, (icut quatemarius in gcncrc
Qgancitatis,& dupldtas in gencre relatioius.

ANNOTAT. MAVRITII.

SEquimr quaeftio 13. dc diHcrentia tcrri) modi
relatiuortmi l fecundo, t.c. 10. qux breuis &
dara eft , fed inflanrias ex didHs prius tange , &
alibi vbi fupr^ , & quxrc Thomam , & alios hic
pro opinionc,qnam tangit,& impugnat,vidc vbi-
qucAlcxand. dc Alcxand. & Alben.

Non cfl aucem incellcclus ad hacc , cuius
cfl incclledus : bis enim idem didum
vciquc enc;flmilicer auccm & alicuius
vifus cfl vifus , & non cuius efl vifus:
quamuis hoc vcrum fic dicere , fcd ad
colorem , auc ad aliquid cale. IIlo vero
modo bis idem diccrecur , quia cfl vi-
rus.,cuius cft vifus. Text. comm.zo.

Q^\riESTIO XIV.
Vtrum idem referatur ad duoperfe '

Arift.Awc.if.D. Thom. fM^fi.17. ^im \.f.^.^\.jm-
4.»d j. CapreoL in iJifi.t.^.tm. AntoaTroinb«. hle
q.7. Anton. Andr.«t'W.f.i7. Ihndni q.i6.Mrt j- Fonf.
£.15.5.;. Suar. dijp.47 Met.fta.it § j. Vide Scettim
i» frddiaitu.q.19 (^ n» }.dift.t.fim.tc ldchet.iHd.

QV6d f!c:idem conrincns ad multa contcnta:
fimilitcr vnapotentia a£Hua ad agerc , & ad
potcntiam pafliuam. Item, ad qincquid depcndet
genus, & fpecics;crgo fpccics rcfertiu ad corrda-
riuum gencris , & ad proprium , & ad vn umque
pcr fc. Itcm , (pedes per (c rcfcrtur ad gcnus , (e-
amdum Porphyrium,& per (c ad indiuidua. Spe-
cieseft,quod pcr (e prxdicatur de iiidiuiduis, hic
p«uitur tndiuidua , & difinitiu pcr ea, quia non

ponitur

Sdtmiafrtt-
Biea taitfM-
tttrifeihtti
ifft eMttfat
MrtifictMiia,

Senfmadfe-
cuujiitm, cr
ttrttnm tnt-
duitt tiUtie-
nufieQat.

■itP.

648 'Lib. V.

ponitiuibi vr genus.nec vt fijbicdhim ; ergo tan,-
lum Yt roriclatimim fpecid ; ergo,?cc. Adoppo-
ritum ert Philofoplms luc in 5. tcjtr.c.io. vbiha-
^ctut Dfo jnccnucnjenti,qu6didem bis dicatur.

SCHOLIVM VNICVM.

Resolvtio; idem apn ref<rri perfe primi
ad duo , bene tamen perfe rion primo , fed non ad
^H (cumqHe diuerfa , & explicat fngnla clare , de
ejuofuse agit de Prddicarn. 7.29, iJide eum in hunc
texturn,& Anton. Andvfam hic^ji-itfi.ijx

4 Dicendum , quod idem non poteft referri ad

diuerra.prira6:poteft tanien pcr fc non prim6:quia

illud cornpetitalicui prim6,quod cprqpetit ci per

fpeciem ruam,illud pet (e , quod competit fibi pet

caufam in Ce : vnde illa dicuntur relatiua primo,

«a 5:i'.-r»?. qua: fiint haiufinodi per propriam rationem (pc-

cificam , ficut-pater per (e. Alia per C§ dicuntur

irclatiaa , (ecundum aliquid intelIe(Stum in eis, /1-

cut ratione generis fiii : ficut medicina dicitur rc-r

latiuc tatione fcientis , quas cft genus cius , quas

intelligitur in ea. Probatjo primi : quia fi fic,tunc

rclatio illa , qua: eft ratio rcfcrcndi vnum ad duo

exttema primo, cllct duae relationes cflcntialiter,

quia ad duo non cft primo eadcm habitudo : Icd

relatio lecundum fe eft habitudo, Tunc «tiam

idcni haberet duas diffinitiones , quia per vtrum-

que correlatiuum -asque prim6 dimnitur : & tunc

pollet cognolci pcr vnani , & non cognolci per

aliam. Itcm, tunc idem polfct elte & non clle fi-

Umrtfertur mul,accipio duo correlatiua, A & B ; & C rcfcra-

md d;40 mn tur ad vtrumquc:fi C referatur ad A& squc pri-

jwiwo . jTn5 jjj Bjciim A poffit elTe fine B , Icquitur quod

C relatiuum ad ambo,fcilicct A,& B,cllfet & non

ellet:fi A ellct defttudo B. Itcm , poflibile idem

refcrri ad diuerla non primo : quia prim6 & per

fe ad propriuin correlatiuum;& per Ic non primo

acl correlatiuum ftii gencris , vetbi gratia, miUtiT

plcx,& fubmultiplex referimtur,duplum & dimi-

dium rcferuntur; fed duplum per Ic & prim6 re-

fertur ad dimidium , per le non prim6 , ad fub-

multiplex, quod eft corrclatiuyni fui generis ; &

non eft , ita qu6d fubmultiplex quod cft pcr fe

correlatiuura , & non pritnum dupli , potcft elle

non exiftentedimidio. Sed dimidium nonpoteft

Ideta tw» }o- cfl^ non exiftente fubmultiplici,Icd idem non po-

tejl referri ad tcft rcfcrri ad quaccunquc diuerfa:quia fi ad vnum

ijUAcunque prinio , & ad aliud pcr Iq , tiuic opbrtet primum

imerf». gjj^ j^^^ c^hA non poflit elle fine pet le correla-

tiuo,quamuis cconucrfopcr fe, finc primo corre-

\axvao. ProbatiQ : quia u poflec eflp finc pcr le

Metaph.

correlatiuo,"fequitnr qu6d vnum extrcmum fit&^
non Iit fimul, quia exiftente dimidio necellarium
eft elic duplum , cuius eft pcr Ic & primo correla-.
tiuum. Sed deftrudo fubmultiplici > quod eft per
fc cotrclatiuum dupli,& non primum, deftruitut
duplum : Si ergo dimidium pollet efle non exi-
fteme fubmultiplici , fimul eflet duplum ad efle
dimidij , & deftrueretur ad deftrudionem per fe
corrclatiui. Item , eHe per fe corrclatiui , tantihn
ponit eflc gencris, & non ponit aliquid pofterius
genere \ ergo.

Ad primum argumentum de continentc &
contento. Dico quod non refertur ibi vnum ad
diucfla prim6,Icd continens in communi ad con-
tcntum in communi , & continens quot Ipecies
habet fiib Ie,totcontentum. Et cum didtur idem
numerus poteft continere multos numeros. Dico
qu6d intelligendum eft dc per le extremo rela-
tionis , non dc fubiedis rclationis. Non enira
oportet,qu6d vna telatio fit in tot , ficut alia rela-
tio, quiapatemitas in vnofubiedo , & filiationes
in multis filiis : tamen-quot filiationes funt in di-
uctfis filiis , tot paternitates in vno qui eft pater.
Ad aliud , quod potentia a£tiua prim6 refertur ad
potentiam palliuam, inquantijm huiufinodi , per
le inquantum potcntialbliim rcfertur,& non pri-
m6 ad agere , & relatiuum primum Icilicet po-
tentia paffiua , non poteft efle fine per le correla-
tiuo nonprim6 fcilicct fine aclu potcntiac a£tiuac,
Ad aliud^quod Ipecies prim6 rcfcrtur ad gcnus,&
pcr le ad indiuidua : vnde genus eft ptimum cor-
rclatiuum,& non poteft efle fine indiuiduis , qua:
funt pcr le correlariuum. Auftoritas in contra-
rium patet ; quia intelleftus fi dicimr ad intcUi-
gentcm,& ad intelligibile, idem dicitur bis arque
prim6, quia relpicit vttumque acquc. Vel alitcr,
tunc omnc accidcns habet duo corrclariua Icili-
cet fubiedum & obiedum. Ad aliud , quod ad
quod rcfcrtur genus , & fpccies, vcrum eft , fed
non prim6.

ANNOTATIO MAVRITII.

SEquitur quaeftio 14. & vltima huius quinride
habitudine vnius ad plura,& poffibilitate eius,
t.c.zo. qusetiam faris clara & corre^ eft,& fen-
tentia Dodoris dctcrminata & notabilis , quam
eriam habet in Praedicamentis, c de Ad aliefHid
q, fin. Vidc i j. q. Quodlibeti art. z. £ngu.
lariflHmc motiua aliorum ibi,& io^
ftai^rias hinc inde addu-
cat le^r,

Vn» telMtt
nen efl in tot

fMbieHii ficHt
*lttra.

Hitemodo
potentim Miii,
u» refertur
ttdttgere,^
»df»ffiu»m
peientimmfi-
mul i

Sftciesfrimh
referturad
genw.

L I B E R.

649

LIBER SEXTVS.

Hilojofhfts pojiquam multa libro fuperiori traciajjet de 'uarikr nominihMf
T't principiOycaufaypotentiajtotOy termino,falJoi t£c. quorum notitiayide-
batur necejfaria adrem ipfam traSiandam , hic incipit refoluere de obieSio
huiwfcientia j &• hac occafione , traSiat de diutfione fcientne ytfic , ^ comparatione
fcientiarum interfey^ circa h^eCiDo^or quatuor quafiiones dt^utat.

Quarc trcs erunt Philofophia: Thcori-
cx. , Mathematica , Phyfica , Thc<^o-
gia. Text. comm. 2..

CLv A s T I o r

Vtrum diuijio Jcienti/t in Phyjicam , Mdthe-
maticamjdr Diuindmjit fmffciens ?

Aiiilot. hic c.i.^ Ui.i i.e.6. Bocc D* Thn.c.i. DimiCc.
e.i. FhyfitUt. Auicen. iMet.c.s. D. Thom. hitUS.x.
AlbcR. Aii- trmEt, i.e. i. Anton. Aodx. 9. 3 . Miiaiui.
lih.ti.d* Eitrf.fing. e*rt»m.ft3.t. <J« 7. FonC hie c i.
f. i.fia.x. & ). Hunad. d^.i.M*t.fea.6.f»kfea.x.

ARguinir quod non : quia Logica neque eft
drca agibiiiatncque fa(ftibilia ; ergo efl {pe-
culadua:nec tamcn eft aliqua illarura ; ergo, &c.
Itcm,raoralis nulla eft iftarum : cft tamen Theo-
cica. Probatio : nam omnis babitus intelledlua-
lis circaagibilia,eft prudentia , quia (ic di£5nitur
Prudentia 6. Ethicor. cap. 6. qu6d efi re^a ratio
etgibUium : moralis autem fcientia non eft pru-
dcntia:quia tunc omnes habcntes eam eftent pm-
dentes : & ita virtuofi raoraliter ; ergo moralis
icientia non eft rcda ratio drca agibilia , nequc
fa6libilia:vt patet ; ergo, &c Item.ens squaliter
diuiditur in decem Genera cx j. huiusjtex. com.
14. ergo ficut vnum diuidens fi:ilicet quantitas
fadt {cientiam fpccialcm, vt Mathcmaticara : ita
quodlibet aliorum. Item , fiibftantia incorporea
habet proprictates, vel proprias pailiones alias a
paflionibus cntis & fi:bftantir : ficut & fiibftan-
tia corporea , & perfe<fiiores paflioncs habet ,
quanto eft ens pcrfeftius ; ergo fi de fiibftantia
corporea eft finentia fpcdahs , \x Mathcmatica,
vel naturalis , in qua confidcrantur propriac paA
fiones eius,ir3 videtur per locum a minori, quod
de fiibftantia incorporea eft alia finentia (pecia-
lis practer Mctaphyficam , in qua non confidc-
rancur de ipfa , nifi proprix paifiones entis , vel
fiibftantia;. Item,qu^ non fimt tot, videtur,quia
Mctaphyficus habetconfiderarc omniafecundum
quidiutes fuas , ctiam in fpedali ; ergo & omnes
pafliones omniumjergo non eft alia {cientia. Pro-
batio antecedentis pcr Ariftotelem hic in litera,
nulla (cientia rationem fadt 6ctoejuod cjuid efh
fed vel ex fenfu fupponunt <juod cjuid ejl fiii fub-
icdijvcl aliundcaccipiunt. Itcm,qu6d nonfitdi-
flindio intcr Mathcmaticam , & Metaphyficam,
arguimr;quia videntur clle dc eodem : quantitas
cnim in vtraquc confidcramr:fic eriam in namrali
fcientia confideramr,vt pacet i.Phyficor.t.cifi.flc
inde,ergo ncc illa diftinguitur ab altemtia iftaru.
£coti Ofer. tom. IV,

SCHOLIVM I.

C I T A T I s Philofophi, (^ aliorum authoritth-
tibuj,fro diuijione fctenti* in Phyficam , Afathe-
maticamyCr Theologiam : addncit primam optnio-
nem tenentem , tot effe fcienttas fpecie dtfitnStas,
^uot funt conclujiones diuerfe demonfirabtles ,
tptam tmpugnat duplici, & clara ratione:hanc ta-
men ipfe tenet i.d.^. cj.y. ad fectmdttm in oppof.&
q.^.prol.<f.i.Uteral.n.j.& i.d.^6.art.i.j. Quan-
mra adiftum,<;4iy^ cttat in hac qtufi.ex cjuo pa-
tettpriiis hoc opus fcripftffeytfuam Theologiam. yi-
de eum de conditionibtu ebt<^i,i.d.yq. 3 .

In contrarium eft Ariftoteles in litera,tex.com.
1. Item, in libcUo de Intelligenria Ariftot. Item
Auicenna i.Mctaphyfics fus. Item, Ptolomafiis
in primo Almagcfti. Item, Boerius in libcllo fuo
dcTriniutc. Et patet quod apud philofophantcs
eft famofifllma diuifio.

Hic primo videndum vndc fiimatur diftindHo
firienriarum. Circa hoc fimt dux opiniones. Pri-
nu talis : firientia eft habitus cogniriuus concla-
fionis demonftrationis, ficut patet ex difiinitione
(cire,i. Pofter.tex.com.5. ergo quotfunt concln-
fioncs demonftrabilcsjtot funt firienria*. Con(e-
quentia probatur : nam habims diftinguitur pcr
obie<fla,& ita fcientia: per fiubilia : illa fimt con-
clufiones demonftiabiles. Item , habitus innotcf-
cunt per adus,re(pe£hj diuerfarum condufionum tuu qutt ci-
funt diuerfi achis finendi (pecic s crgo & habims clufiones di-
diuerfi. Minor probatur : mm , quia illi a£his •*'/••
(ciendi (imt diuerfi, non tantiim numcro,quia fic
difHnguuntur ziScas (cicndi circa eandem con-
clufioncm frcqucnter eliciri : dilFerenria maior
difFerenria numerali videmr efle difltrentia (pc-
cifica. Tum, quia aliquid per caufam cognofce-
re,cft aliquid fcire,cx diffinirioncyfJrr, i. Pofter.
ergo cum alia dcmonftrario fit pcr quam huiul^
modi conclufio cogno(citur,& alia pcr quam illaj
vidctur quod aliud fit hoc fctre ab illo , eriam
(pede : magis enim difFemnt illx demonfhatio-
nes,quim numero tantum ', quia fiint ex diuerfis
principiis omnino. Et ifta opinio poiut quodli-
bet complexum habere habitum proprium : fi
prindpium eft,habet intelle<fhxm:fi conclufio eft,
habct propriam fdentiam.

Contra ifbm opinioncm arguimnquia (ecun-
dum ipfam Geometria.vel quicunquc alia fcien-
ria,non cft vna,nifi vnitate aggregationis cx mul~
ris habiribus , quod videmr conria intentionem
Ariftotelis ex multis lods in primo Poftcriomm,
& (ccundo. ,

lie,fic poflet Mctaphy(ica,& naturalis fcicnria
1 1 i did

Ttttftfciett.

im,ptrf,ai
tMpUHrmH-

XxplieMtm-
tgttnfio fcii-
p^ftn^fut
mntMicni,

650 Lib. VI.

dicx vnatqiiia aggregationc : inconucniens cft au-
tcm quod tantam vnitatcm habcant inter Ce (cicn-
tiae, qus ponuntur rimplipiter diuertae , quantam
habet voa iftarum intcr Ce,

SC H O L I VM IL

Sentent^A Thomifiarum , & -f^idetur D.
J^.i.t.q.f^art.^.fcitnti4m ejfe habitHm omnin»
Jmplicem, & indiHifibilem, ita vt non ohfiante di-
nerfitattfpecifica ohtt£lorHmy& aEluum, ipfa ma-
neat ftpiper eiujdemfpeciei : quamprimo txplicat
Do^oftfedfuse eam refutat , & vrgentijfimu ra-
tionibm , dt ejuo vidtri potefi Suar. fn Metaphyf.
dtfput. 44. ft&io. i\. & Antonim Andr^at hic
quajt, }.

Dicunt alij , qu&d (cicntia vna eft (eciindum
fpeciem fpecialiffimam , quae eft circa fubicdum
vnum,ad quod plura attribuuntur, qua cum hoc
habcc vnam rationcm formalem confidcrandi
omnia, qua: coii/ider^t ; & talis in vna anima cft
vna numcro ex multis adibus intelligcndi gcnc-
rata : & ita vpa cft : ficut in vnp appctitu cft vna
tcmpcramia:licct px multis aAibus gcncrata,& in
vna fupefficic vna albedo intenfa ; ticct ^flpt fuc-
ccfliuc ab eodcnj , vcl diuerfis gcnerantibus vnica
iranfmutatione , vcl diucrfis tranfmutationibus
induAa. Quia tamco non eft omnino fimile ,
diftinguunt , qu^d quasdam fortpac recipicntcs
magis & mjnus fecundum gradum perfe^om's,
& complctionis fuae inducuntur ynica tranfinu-
tationcvt albedo>vcl pluribus adlibus conformi-
bus,vt tcmpcrantia : quxdam autem pluribus dif-
formibus,vt Ccientix , \x\ quatum generationepO-
nunttalem proceffLim^quia (ccundam rcdtum or-
dinero acquircndi eas , cx zGtxx cognofcendi prin-
cipium primum talis fcientiae , habet ipfa primq
gcncrari , & tunc habctur toium elle illius habi-
tus fcicntifici , licct in gradu infimo : & tunc ifte
habitus dicitur cfi*e intclledus illius principij.
Deinde cognofcendo alia principia , idcm habi-
tus,qui dicitut clle intcHeftus illius priuf ipij, au-
getur , & dicitur incelledus pluriwn principio-
runi iftorum cognitorum : & vltra , cx principiis
d^upcndo conclufioncs, amplius augctur : & di-
citur cfle fcientia ifkrum conclufionum , fempcr
tamen manens idem habitus , non habcns diflTc-
rcntiam , nifi rationis tantum : ficutalia: formae,

2uae rccipiuntintcnfioncm.in quocumquc gradu,
flant -in illo , non habent compofitionem ali-
quam: quia in illo non hab^nc differcntiam ali-
quam , vltra eradus inferiores , quos virtualiter
pontincnt, nifi rationis tantum : & difFerenria ra-
fionis non fuflficit ad compofitionem.

Ncc obflat,qu6d hi adus, ex quibus generatur
&C augctur habitus,videntur quafi diffcrrc fpccic,
ficut intcIlc«^iones diucrforum princimorum ,
vcl diuerfarum conclufionum , vd quafi gcncre,
ficut intcHcdioncs principij , & intellcdio con-
clufionis^diflPcruntcniui aftus, ficut difFcrunt ob-
ic^a cognita,fcd habitus vnusex omnibus eft gc-
neratus , &ad fimiles adusinclinans. Hoc con-
firmatur , quia principium perfe^ijs cognofci-
tur,quando cx illoconclufiodcducitur ; non au-
tcm cflct ita , nifi habitus principij intcnderctur,
Crgo alius non gencratur , fcd pracexift^ns augc-
tur. Dicunt eriara , qu6d talis habitus non t^ii-
turq ii)tenditur ex co^nitionc diucrfbrum prin-
dpiQrum« vcl cohclufionum , fcd criara cx frc-

Metaph.

qucnti confiderarionc ciufdcm, vc fic vnum prin-
cipium magis cognofcatur illo habitu , quim
aliud : & vna conclufio quam alia, quia frcqucn-
tiiis confiderata , femper autcm fecundumiftos
cognitio prior cft principium , & difpofitio cog-
nofccndi poftcrius , fiuc in principiis intcr fe,fiue
refpedlu conclufionum.

Contra illam opinionem multipliciter argui-
tur. Primo fic : a6his naturahter eft gcncrariuu$
habitus,fccundum iftos, per hocqucid naturalitct
fuam fimilitudincm rclinquit in paflb : diffcren-
tium autcm fpecic fccuudum proprias rationcs
agcnuum funt diucrfae fimilitudines rcalcs ; crgo
quanta cftdifrerentia aduum, tanta & habituum.
ConHrmatur : quarc cnira a.€t\xs difFcrcntcs mo-
ralcs , vt tpraperantia?^& iuftitis gcncrant diucr-
fbs habitus fpccie , nifi quia fecundum proprias
tationes fpecificas , naturales fimilitudincs im-
primunt potcntijc , confimilitcr diflrcrentcs , fi^
cut & ipfi ; crgo vbi eft caufa eadcm , eft idcm
cfiTcdus. Vndc vidctur fine rationc didurn, qu6d
quidam habitus tantum gencrantur ex adbibus
vniformibus , quidam cx diiFormibus. Potcric
cnim aliquis^poncrc , quod noncft nifi vna virtus
moralis ,qu£gencratur cx quocunque a^ , &
deindc augctur , non tantum per aQms fimilcs,
fcd ctJam per difFormcs : ficut nic poninir de ha-.
bitufcicutia:. Nec poterit plus imprcAari,vt vi-
dctuc illud de vuico nabicu mocali/juam ifiud de
habitu fl-icnti^co.

Item , fccundb fic : Ariftotcles 6. Ethicor. di-
ftinguit intcllcchim a /cientia, ficut habitu aliun»
fpccie,lic<-t eiufdctn gcneris propinquioris, qu^nv
ilt altcmm corum cum opinionc & prudcntia :
nunc autem videntur eflentialius difparata , qu«
fub eodcm gcncrc propinquiori continentur , fi-^
cut album & nigruwi, quam album,& dulcc ; ergo
impoflibilius-videtur qubd idcm habitus fit , in-
tcllc<ftus & fcienria,quam fitintclleftus&opi-
nio. Confirmatur illa ratio : vcnim inquantiim
cuidons , natum pft caufarc habitum fui in ihcel-
lcdu cogniciuum. Similiccr aucem dl alia ratio
cuidcntiz in principio , & condufione , quia in
principio proptcr fe cx tcrminis , iu condufionc
propter aliud per difcurfum;ergo, &c. Itcm,cum
intelleftu prindpiorum aliquorum , & fcienria
aliquarum conclufionum in Gcometria,ftac igno-
rantiaalicuiusconclufionis eiufdem fcicnria::non
tantijm ignorantia pegarionis , fed ctiam difpofi-
tionis per falfigraphum g..ncrau : impoffibilc eft
autem refpcdu ciufdem complexi,fimul incodwn
intclledu, ftare habitus oppofitos ; crgo rcfpe<fhi
conclufionis ignoratae nouhabctur habitus, qui
fit fcienriacius.

Confirmatur : quia quando condufio ignorata
addifcicur : habims oppofiras ignoranria; praccc-
denriinducicur ; crgo, &c. Iccm fic coofirmamn
quia vidcciu: concraididlio , quod illc habicus ha-
bcacur , qui idem numero eftrdpedu rahs obic-
6d,yz A, & camcn cx illo habicu puUus adhis ha-
bcri poflec drca A ,.ncc eciam quancuracunquc
impcrfc«Shis : patet autcm qubd circa cmiclu-
fioncm praedidam ignoratam , inrdlecfcus fic
ignoranSjCX toto habitu fcientiae qucm habeti
nullum poteft habcre adhim fcicndi , imb ncc dc-
biliffimc opinandi : ciira firmiter rcncar oppo-
fitum ; crgo totus habitus qucm habet,nuIIo mor
do erit idcm numcro , mapcns habitus illius coq-
clufionis.

Itcm, quan^ arguitiu: fic : ex habira intCnfci

potcft

TMIttM tjt

iUffertntia
hMhitttmnt,^

SifiUmiMtp
bMkitm ftm-
pltx idem *fi
i* hMiitu
tmtmii.

AUuthMhU

*Ht printip^f
Mliitt tttul^.

fmu.

HMhit^tp^
ptfiti refpt-
<*« tiMfitm^
nonJlMntfi-
mul.

Qusftio I.

65t

poteft aliquis pafcdius agcre circa qaodcunque
JT^S*^ obiedum.cuias cft, quam ex remiflb j ergo fi ad-

«• vutnfi.

<li(ccndo nouas conclufiones , imendimr habitus

f»^ qtttt prior , poterit kabensipfum perfefUus fpeculari

mmdlHtt il- quodlibet,refpe&i cuios ponitur eirc habiras cti-

bmfatmu iu5cft, quam prius : & poiTe cft neccfTarium ,

»r«M*W tll*' <l"3ntuiri eft ex partc habitus: fed conicquens eft

fiurs txpf ^fum : poiTibile eft enim dum eft in addifcendo

rumUm. conduiiones nouas , quod obliuiicatut alicuius

prius fdri;aut minus pcrfcdc fciat,qium ante il-

las concluftoncs nouas (ciuit : quando iftam prius

fcitam/requcnrius coniidcrauit:hoc patct pcr ex-

perimcntum:qui cnim addifcit fecimdtun librum

Gcomctriar.dum ibi occupatur, nceligit confidc-

rare conclufiones pritni , faltem aliquas , quibus

non vritur. Nunquid ciim didicerit (eamdum

perfe^u5,poterit ipeculari quamlibet condufio-

ncm primi/]uam prius , quando fccundo ignbra-

to^frcqucntcr conclufioncs primi fpeculatur?

Confirmarur ifta rario , quia ifta pofirio ponit
dupliccm modum augcndi habitum, per a&us fi-
miles, & per difforroes. Pcr fimilcs ponit qubd
illud perfedius fcictur , cuius funt illi adus ,
xmha aiiud drca quod non eliduntur tot a^s
umiles ; ergo habitus rcfpidens frequcntcr hoc
(peculatum,augetur finc augmcnto habitus reipi-
cicntis illud raro (peculatum, quod cft impoffibi-
lcjfi idcm eflct.
6 Itcm quinti fic : gradus imperfcdiot in ha-

Grttdm im- bitu , fiue habitus iectmdiun iftum gradum, non
ftrfraiirMm poteft cile cauia gradus perfedioris : tunc enira
^r tUm ^*^^ exccderet caufam in pcrfcftione : cogni-
t€rftKtru. ^o autem priiicipij vidctur caufii cognidonis
conclufionis : ciim arguat Ariftot. i. Poftcr.text.
eomm. 5 . Propter qwd vnumquoiqut , &c. Sed
propter principia cognofcimus coiKlufioncs •, cr-
go , &c. Maior autem non vidctur vera , nifi tn
caufis efficicnribus \ ergo non eft infimus gradus
in habitu redlo ordine gencratiu ,ille fedmdum
quem refpicit primum prindpium:c(Iet autem, fi
dlet vnus habitus principij & conclufionis fc-
cuhdum quod ifti ponunt. Si dicatur,qu6d gra-
dus rafpiciens primum prindpium , cft fimplici-
tcr pcrfedior gradu rcfpidcntc aliquod pofterius
przdse fiimpto : non tamen illo poftcriore gra-
da, fecundum quod includit priorem : eft au-
tem cau(a primo modo tantum. Contra : hoc
eft di£him iftorum , qu6d quilibet gradus cft
fimplex,non habens prscedenrcs in (c difHniiios,
nifi rarionc tantum ; crgo illc gradus correfpon-
dens vlrimac condufioni, (ecimdiim propriam
rarioncm illius gradus , non includit omnes pras-
cedentcs : ficut diceret de vlrimo gradu altera-
rionis : ille autero vlrimus gradus fecundum pro-
priam rarionem fui principij, vidctur efFe«2us fe-
cundum propriam eius rationcm,& in prirao in-
dudi,& non econuerfo.
Gt»im h*- \teca , in quacimque qualitate funt gradus dif-
hitm pm fcrcnt^s, (ecundum magis & minus , illi habent
•^*^^ ordinem eircnrialcm , quod A includit B, virtua-
litcr ; & C, A , & fic vfque ad fupremum , hoc
patet in albedine. Probatur fic eriam : quia fi
non funt ordinari , nihil vnum eft ex illis. Scd
in ifto habjcu (cienria: , non eft dare tales gradus
ordinaros rcfpe^ diucrforum fcibilium ; ergo
qux re(pidunt diuerfa (cibilia , non (unt gradus
eiufdem habitus , fcd magis habitus diftcrcn-
tcs. Probatio minoris , multac conclufioncs Gco-
metric* funt : quarum vtralibet poteft indiffe-,
rcnter (ciri ante aliam j ergo ille gradus qui re-
Scoti Oper.tom. IV".

fpidt vnam illarura , non habet ordinero per fe,
ad illum qui reipidr aliam. Refpondco , qu6d
gradus in nabitu habent ordiiiem , licct non fit
ordo obietflorum. Contra : omnis gradus habi-
tus refpidt quodlibet contentimi fub primo fub-
iedo illius habitus , licct per adum rcmifliorcm,
vel intenfiorem ; hlc quicunque gradus przcisc
non refpidr quodcunque obiedum , fcctmdum
queracimque adura.

■ Illud poteft cffc argumcntum ad principale. 7
Si dicatur , quod gradus infimus non rdpicic
quodlibet fub primo obicdo , fed tantum illud
circa quod poteft cfle imperfcdifllma operario.
Excmplum de minimo calore refpe<^ fhipz.
Contra : faltera quantumciuique detur infimura
fdbile , in illud potcft omnis gradus fuperior,
fed non econucrfb. Idera etiara argumentum
probat multas efle prudcntias : quia contingic
haberc rationcm rcdam circa matcriam tcmpc-
rantiz , non habcndo circa materiam fonitudi-
nis : & cconucrfo , deduccnao hoc cx prind- _

piis primis , & non illud. Confirmatur , quia k,^,^'^
adus gcneratiui prudenriz , huius & illius , vi- ftqmititr Mt
dentur difTcrrc , quantum zCtas generariui diuer- reffmfum.
farura arrium , vel raagis , proptcr concordiam
pnidcntiz aim apperitu. Ad ifbu rarioncs , li-
cet poflcnt dari aliquz euafiones , difHnguaido
de habitu , vc eft in tali ,& tali gradu , & vt eft
in tali gradu non eft babitus talis obic^ki : fcd
vt in tali , quas euafiones pafcrutari caufa bre-
uiutis oroitto , non videtur tamcn quomodo ad
eas faltera earam aliquas, poflit rationabilitcr re-
fpondcri,nara oponact rcfpondentera negare
propofitiones vniuerfales de habiribus furaptas,
quz in omnibus aliis habiribus funt conccflz , &
tales negando non inferendo inftantiara , nifi in
propofito , videtur eflc irrarionabilita proter-
ufrc cx 8, Topicor. Alita enim vidaentur pof^
fe negari talcs vniuerfalcs in aliis habitibtis , &
dcficaent propofirioncs quibus diftin&io quo-
rumcunquc hM>iruura probarctur , ficut patet
in confirmatione primz rarionis fupra; nin di-
cas , hic placct eas negare, ibi non. Quod ad- ■^fprimtl-
ducitur pro confirmarione huius opinionis, {**"',**£**

\ , •' • . r • ' i ctrntJcMtur

quod pnncipium magis cognotatur quando aMMitcnt'
conclufio ex ipfb dcducitur : hoc fi verum eft, tlufi* tx t*
non concludit qubd non fit alius habitus con- i'diuitur,^
clufionis : nam licct fit alius habitus , tamen ?"'"'♦•" *
principium intenditur proptcr fpcculationcm
principij in fc : quz tunc cft intenfior commu-
nitcr, quandoconclufio ex illo dcducitur : quiin
quando in (e confidcratur fine ordine ad quod-
cunque aliud. Quod autem in principio dici-
tur, qu6d vna (cicntia cft vnius gcncris fubiccU
fecundum vnara rationcmconfiderandi , & acci-
pitutcx Pofterioribus , quomodo fit intclligcn- Tex.c.4j.
dum , iara patebit.

SCHOLIVM III.

Sententja DoEioris tat tfe fcientiM for-
rruilejfpecie difiinSlM , tjuot canclufunes fic difiin^
Rt , cjuam terret locis Schol. primo citdtis , & t§i-
caciffime probatur ratiomhus adJu^is a num, 4 .
Explicat uihilominus optime,cjuomodo fcientiadi-
ci potefi vna ^enere,cfuatenus virtute cottnet muita
vera complexa, ijua includuntur in eius obieHo.-hoc
enim includit effentialiter prddicatum in princt~
piis primis , & virtualiter ea , qua ctmtenittnt «i
per fe fecttnd« modo ,& fic to <}uiditatuti , &
I li 2 in

65 X Lib. VL Metaph.

Stldhsbi-
inteUt.

HMtmiif
ttlUdm dit^
fU*.

OhitSm
ftitntU «r»-
tiiut prittci-
ti»^ ctn-
flitjwatt dt
90,

%tienti4 vnit
geaitrt.

ineomplexi eegmto , cognofcuntur principia , &
coaclttftones de eo ; & tae» hahituf cognitiHMs eius
virtualiter continet ruultos habitus fpecie difiin-
Bos , vide DoEt. locis cifatii ^chol. l- & Anton,
Andreftrn hic e^-i,

Inter di(^s crgo opirjiones quodamniod6 mc-
diando,potcft dici, quod cum habicus inteUcdbus
/it qualjtas quacdam generata & firmata px fre-
qucnti confideraribne, vel vnica perfcda , quan-
doque etiam ad confimilem inclinans intcllpftuni
rcfpeiSku complcxi fpeculandi, dnplcx potcfl poni
habicus. Vnus proprius , qui formaliterinclinat
ad fpccuUtionem eius ,tanquam naturalis fimili-.
tudo ex eius confideratione dercli^Ska. Alius com-
munis , qiji virtualiter inclinat ad fpeculationem
eius , incfinando formaliter ad fpeculationcni al'
terius , in quo talecomplexum virtpaliter conti-
petur. Primomodo potcftconccdi primaopinio,
quot fcibilia, tot fcicntiic, fecundum quod ratio-
nc5 contra fecund^ opinioncm addudae often-
dunt. Sccundo modo po^eft efle vnus habitusre-
fpcdlu multorum complexorum. Cijm cnim
coqclufioncs fint in principiis virtualiter,& prin-
cipis) virtualitcr in fubipfto , nam fubicdum vir-
tualijcrincludit pracdicatum in principiis primis,
^ hoc eftentialitpr fi fint pcr fc primo modo, vel
virtualitcr fi fint^r fc fccundo modo , {equitur
qu6d in fubic<^ incomplexo quiditatiue cogni-
to , virtualiter contincantur prineipia & conclu-
(loties de tali fubie(Sko,ac fic tota notitia , quac de
ip(b fijbic(3:o nata cft habcri ; & etiam vlterius
qux nata eft haberi de aliis pcr rationcm cius , fi-
ue fint infcriora contcnta fub ipfb j fiue fint ali%
iittributa ad ipfum, tanquam ad piimum;ergo ha-t
bitus inclinans formaliter ad ipcculandurn talc
fubic(£tum ffecundum rationem quiditatiuam, in-
dinat vjrtualitcr adomniacomplcxa pracdi^Stacfcd
primo ad cognofcenda de ipfb fuhic(3:o : pcr fe
autem,fed non prim6,qd cognofcenda dc iUis ah'is
pcr rarionem eius *, & ita rcfpc6fcu omm'um ifto-
rum eft vnus habitus virtuah's.

Prima crgo diftin(Stio fcientiarum fccundum
con<!lufiones fcitas , potcft cfTc fecundum fpecies
/|jecialifllmas , f^d ifta quz eft fecundum fubie-
^um,virtualitcrcontinens, potcft poni diftin(Slio
ftcundum gpnpra proxima : Cic intelligendo qu6d
in vna notitia fubie(iki omncs fcientis primo mo^
do di(^ virtualitcr cpntcntae funt vnius gencris
tantum,fed notitia continens eft vna fpecie, ficut
& fubidftumcuiuseft : hoc modo potcft intclligi
illud:vnius gencris fcilicct fubic(Sfa', cft vna fcicn-
X\a ; vel vna fpecie, & tunc cft fcientia virtualiter
non fofmaIitcr,quia eft ipcomplcxa notitia& in-
complcxi : vel fi fcicntia accipiatur formalitcr:
;unc non debct intelligi vna fpecic fpccialiflima,
fed gencre propjnquo. Vltra fcienriam fccundo
moao di(^am , eft minor vnitas fcieotix , quac cft
rcfpc(3:u multorum verorum complexorum , ad
qus nqn inclinat virtualitcr \ni\s habitus fubie-
dki^ncc prim6,ncc per fc,vt in fecundo modo , fcd
tantum in potcntia,& in vniuerfali : ficut hal)itus
jnclinans fQrmaliter ad confiderandum aliquod
riibic(Sum communc, inclinat ad confidcrandnra

{)ropria iufcriorum dcipfis , tantum in vniucrfa-
i : quar videlicct fcienda fiint pcr proprias ra-
liones infcriqvum , non per naturam communis,
fic ifta vniras minima potcft dici vniras gcncri^
rcmoti , intcHigcndo fimili modo , vt cxpofitum
Cft in fccundo modo dc fcicnria virtualiccr , qua;

eft vna fpccie , fed fcicntiae omnes formaliter , in
illa virtualitcr contcntae flmt tantum vna gencrc
remoto.

Sccund6 vidcndum cft , quomodo accipienda
fit fcienria fpeculatiua , qux hic diuiditur. Vbi
fciendum , quod intcUigcndum eft hoc prim6 dc
fcicntia fpcculatiua reali fcilicet qus confiderat specuUtit/a,
intentioncs primas abftra(Skas a fingularibus rca- re*lU ^r^
libus,& di<^sdc illis in qutd , per quod cxcludi- """'*<
tur Logica , qus cft dc fccundis intcntionibus ,
qux dc nulla re prima: intcnrionis prjedicantur in
quid. Secund6 intelligcndum efl de fpcculati-
ua fcicntia ftricSke fumpta : quac fcilicct ex namra
fui & fubie(fli , ordinatur tanquam ad fmcm ad
fcire tantum ! non autcro zd/cire dircdtiuum in
aliqua opcratione ,,qua: noncft cflentialiter fpe-
culatio , per quod excludicur morahs ,quac larg^
pft fpeculatiua, vt dicetur refpondcndo ad fecun-»
dum argumcntum. Tcrti6 intelljgendum eft de
fpeculatiua poflibili acquiri ab homine cx natu-
rali lumine intelleckus fcilicet ex pnncipiis cog-
nitis via fenfus,quia cognitio noftra oritur k fen-
fu , I. Pofterior. texr. comm, i ,per quod exdudi-
tur fpeculatiua c:ognirio dc fubftanriis fcpararis,
quancum ad propria ipfarum , vt dicecuc rcfpon-
dpndo adquartumargumcmum,

SCHOLIVM IV.

PvLCHERRiME expUcot fufficientiom di-
ttijioniifcientis realis fpeculatiut , pro nunc nobis
poffihilii,m Phyficam,Afathematicam^& diuinam
feu Metaphyficam,ex triplici obieQo\ ens enimfe-
cundum ft conjideratum ht^et pajfiones fcibiles,&
Jic de eo eft Metaphyfic<i :fub ipfo occurrunt de~
cem Genera, de quibus aBum efi libro pritced,q.^,
dr de nullo horum fecundum fe conjiderato , vist
fenfus dantur aHa pajfiones demonJ}rabiles,prater
communes,& tranfcendfntes, nfcjue ali<juod genus
accidentis di»idtndo , inueniettir fubieElum pri-
mum alterius fcientia , cjftia cjuodHbet accident
mediate , vel tmmediate virtualtter continetur in
fpecie alitjua fuhfiantict i & Jic ejlo habeat altc]ua$
pajfiorits prof/rioi dernonfirabiles , non erit fubie-
£lum primum fcientie. Vi ergo inueniatur fubie^
(tum aliarum fcientiarum ,Jubfiantia dtuidenda
efi; & quoad /piritualem pro nunc, nulU propria
pajfiones eiHsfunt nota nobis;& ideo de ea non ha^
bemus fcientiam ; erant frgo aliafeientut de corpo-
rea.huic inefiprimo quantitof continua, & difcre-
ta, & hacntedianttrelationesfupereamjitndata»
& qualitates quartci fpeciei\& fub hac confidera-
tione,habetpajfiones demanfirabiles, & confequen-
ter efi obieBum fcientit difiin^ct a Metaphyjica,
nernpe M^thefeos. f^terius eadem eonfiderata,vt
habensformam & principium determinatt, opera-
tionis, motus, & quietis, habet multaspaffiones, &
viafenfux cognofcibiles:& fic datur de ea fcitntia,
alia fpeculattHa, nempe Phyfica;nec eft aliafcien-
tiafpeculatiua,quiefub hit non contineatur. ^ltbi
dicit accidtns ejfe fubieElum Mathematicd,fed ex-
plicari potejt de fecundario. Ponit alias duas di-
uifionesfcientiaffed quiaparuifunt momenti, reitr
cit , explicans quorrudo Metaphyfica appropriatf
verfatur circa intelligibilia , Mathematica circa
imaginabilia,Phyficacircafenfibilia.

His vifis ad quaeftioncm diccndum cft , quod *o

fcicntia fpcculatiua cum triplici dctcrminatione ^"'J'*'*^^

praedi<aa,rumpta fufficicnrer ab Ariftot,diuiditur, 1^^"^

& hoc

Qusftio I.

655

ftitnturum.

OhitSttm
Utt»fhyfus,
tiu:qittm*dii
U.q.i-

£ns,ohitdtim
fcientit fri>-
fritihtbf»'
ttnni» rtqui-
fit».

'Ens imme-
iitui diuidi
in dtcem^t'
tltrts.fifp.l.^.
q.^. dt hu
tantmm tjl
Metnfhyficay
^nulUt ali/t.
Diuifitfcien-
ti»ritm tson
fumitttr pe-
nes nlicuiiM
lenerit »cci-
derun lUm-
fiontm.

II

SubJlMnti»
fefa,r»t» *n
ffecitu ad

& hoc primaria diuifionc : quac fcilicct eft in im-
mcdiatc contenta fub diuifo:quod oftenditnr fic:
quia talis diuiiio non poteft elle in (cientias ha-
bentes vnitatem primo modo, quia ifta: (unt fpc-
cics fpccialifllmx & remotiilima: a diuifb ; crgo
oportet quod fit in habentcs vnitatcm (ccundo
modo,vcl tcnio : Ced iftarum vnitatum vtraque
corrcfpondet vnitati fubiedi virrualitcr conti-
ncntis totam fcicntiamjVt didum eft prius ; crgo
fccundumdiftinckionem ralium rubie<^orum,con-
duditur talis diuifio fcienriarum : fcd raha fubic-
dla prima (peculabilia , proprie rcaHa, dc quibus
poflunt aliqua fciri via (enfus , funr tantijm tria;
crgo tantiim tres fciennx fpeculatiuz proprix &
rcales , & naturalirer fcibilcs. Minor oftenditur
Hcab omnibiis {pcculabilibusrcalibuspoteftvnu
commune fcilicer ens abftrahi, dc cuius commu-
lUtate alibi didumeft : hoc communc habet pro-
prias pafliones (ecundum Philofophum 4. Me-
taph. cuiufmodi funt omnia tranfccndcnria de-
nominatiua, vt bonum,vnum,verum,aif!his &po-
tentia,&:c. crgo de ente eft aliqua fcientia poflibi-
bilis quantum ad tales pafliones, Sc eft neccilaria,
quia cognitio noftra proccdit a communibus ad
propria,cx i. Phyficor.rext.com.3 &inde,ensau-
tem eft obiedum realc:quod patet,quia dc rebus
dicitur in ijuid,Sc eft obiediun proprie fpcculabi-
lc:quia circaens inqiiantum ens, non eft nata cfte
(peculado dircdtiua in alia opcrarione a fpecula-
tione , & paflioncseius ex principiis cognolcibi-
libus via fenfus dc ipfb oftcndi pollimr ; ergo ha-
bemus vnum fubie(5tum primum , quod habet
omnes conditiones prsdidlas ; & fic patct vna
pars minoris.

Vlterius.quia habitus propriorum invniuerfa-
li,non cft refpeftu propriomm in inferioribus flib
illo vniuerfali, aifi in potentia tanrum , & fecun-
dum quid,ad hoc, quod intelledus circa alia fpc-
culariua perficiatur , oponet inferiiis defcendere,
quaBrendofubiedafpecialia : fub ente autem,pri-
ma diuidcntia occurrunt dccem generaliflima, dc
quibus ex principiis noris via fenfus,non funr alias
pafl[ionesdcmonftrabiles,nifirranfccndenres;ergo
nuUum illorum eft fubiedhim alterius {cienti:e a
Metaphyfica,cuius tamen nullum iftorum eft fub-
iedhim primum, ficut nec homo , licct immedia-
tius infit fubftantix,quam homini pafIio,qux pri-
mo ineft enti;quod fi oportct vlrerius diuidere ad
inueniendum fubiedtum alicuius fcientis , non
oportet procedcrc diuidcndo aliquod genus acci-
dcntis:nam quodlibet iftorum , & qualibct fpe-
cics cuiuflibct corum.in aliqua fpecie fubftanris,
virtualitcr conrinetur,mediatc,vel immediatc ; &
ira quodcunque iftorum ponererur pro fubiedVo,
licet fortc haberet aliquam pafllionera de fe fcibi-
lem,non elTet tamen primum fubie<^ii;crgo nec
pcnes aliquod illorum accipictur diftindio pri-
mafcictiarum;ergo oporrct diuidere praeciscfub-
fkntiam, vt fubie(fhim habcatur ptimum fcientix
alterius aMetaphyficadiuifa,autfubftanria poni-
tur alrerum membrum fcilicct incorporca ad Mc-
taphyficum pcrrinerc,& hoc proprcr hanc ratio-
nem : quiaeiufdem cft confiderare genusaliquod,
& primum contentum fub illo : fu&ftantia incot-
porca prior eft fub fubftantJa.

Sed hxc racio videtur deficere.Tum,quia fcien-
tia de diuifo, a:qualiter videtur fe haberc ad vtrii-
que diuidens ; ergo fi eft de vno fub propria ra-
tione , & de altero. Tum , quia falfum fupponi-
tur , quod Mctaphyfica cft dc fubftaiuia primo,
Scoti Oper.tom. I V.

quod non cft vcrum , fcd tantummodo inquan- tdetafhyft-

tum cns : & fic accidit coniiderationi eius, quod "tm ?

perfeckius participct rationem fubftanriac. Ide6 ^^'^* ^"f^'""

cftaliarario , quarc fubftanria fcparara ad Meu- '^%l°f^»t-

phyficum pertinet , fecundiim qu6d Ariftorclcs rufct defuh-

ponit in litera ipfam pertincrc : quia videliccr etfi JlMtia.

habeai proprias pafliones fibi primo inhacrcnres, i,

non tamcn nobis fcibilcs via fcnfiis : fcd fic funt »

fbla: pafliones entis dc ipfa notjc ; vndc vcrum e^ **

qu6d ipfa cft fiibiedhim (ccundaf fcicnti* fpccu-

latiuae poflTibilis intelledui cognofccnti ipfam,

fub propria rationc , fcd non nobis. Rcftar crgo

fubilantia corporea,cui abfblutc confidcratac incft '

primo quantitas continua , 8c fccundum aliquos

di{crcta,& mcdiante quantiiatc, omrua qux qua-

titatcm confcquuntur , vt rclationcs fundan fii-

per quanritatem, & qualitatcs quanx fpcciei. Et

ifbe paflioncs funt dc ipfa cognofcibilcs cx prin-

cipiis notis via fcnfus ; crgo ip(a poteft eilc, & cft SubJ{*»tia

fcicnrix fpcculariuac fubiedum poflibilis nobis, eorftre»^ut'

alterius a Meraphyfica:& hxc vocarur Mathcma- '^*'^'', "^'"^»

tica, qux iicct dicatur dc quanro , vci quantitatc, ,

quia non multiim Mathematica comparat quan-

ritaccm ad fubftanriam corporcam , tamcn (ubic-

dhim prinuTm virtutc contincns omnia , eft fub-

ftantia corporca. Vlterius eadem fubftantia cor-

porca non contradta ad inferius , fed alio modo

confiderata (cilicct inquantum habens formam,

qux eft principium determinatx operarionis , &

morus & quieris , habet mulcas paflioncs fic fibi

inhxrentes,& fcibilcs pcrviamfenfus;ergoquoad

illas erit alia fpcculariua,qux dicitur Phyfica fiuc

naruralis. Prxrcr iftas non potcft inucniri alia &uomoiio

fcicntia (pcculariua , qux non fub aliqua iftarum fubfiantt»

contincatur , puta fi fir de aliqua fubftantia infc- "^''•'l^

riori, vel in aliqua iftarum includatur : puta fi fit -L, r '^
j I- -j r - •/!. thyfict*.

ae ahquo accidcntc : ergo lunt rantum iftx trcs

primo diuidcntes fpeculatiuam fcicntiam pcncs

tria fubicfla , habentia conditiones fupcrius cx-

prcfTas.

Inrelligcndum eft ergo cx diftis, quod fi fcicn- 12

tia diuidatur pcnes obiedlum, qualis eft prima di- Trts .t»ntum

uifio eiuSjVt di<!ium cft.quia difFcrcntix fpccificic effi fcitmi»t^

funt ienotz , quod fic poterit diuifio procedcre: ^"'* '"f .
c- • V y n \ Vr t»rUMntbts^

Scicnna alia eit dc conceptu communiiiimo , pcr ^^

fc paflioncs habcntc fcilicct de cntc ; & alia de

conceptu minus communi , primo paflioncs ha-

bcnte;&per primh, excludirur omne accidens,in-

telligendo ficquod primo habcns paflioncs, non

fit paflioalccrius. Vltcriiis , (ecundum mcmbrura

fubdiuiditur in fcicntiam de fiibftanria incorno-

rea,qux non cft nobispoflibili* pro nunc , & in

fcicntiam dcfiibftantia corporca.

Tcaia diuifionc fccundum mcmbrum fiibdi-

uidirur in fcicnciam dc fubftanria corporea , in-

quantum fic,& fic confideranir. Nonergoquod-

liber mcnibrum prxdivfbc diuifionis xquc vnum,

fed Mc«^aphyfica,inqua primo ftacdiuifio, eft vna

vnicace generis proximi , non habens fiib (c , nili

fpccies fpecialifiimas ; vnde eft vna fecundo mo-

do. Machematica , fiue Phyhca in qua,in tenio Met»fhyfitM

gradu ftar diuifio, eft vnatanttim vnitate gencris ^n»genert

remoti , & rerciomodo , quarum vtraquc in plu- Kl'"^'* *

jrjLL • /«j* Phyfu»,x

res deiccndit , habentcs vnitatem lecundo mo<
do.

Contrarvnicas habicus e(Vabobic<fVo;crgoa ma-
gis vno.maior vnicas ; minus communc eft magis
vnum. Rcfpondeo, ecfi communius firminiis vnu
in re,& magis diuerfificanim , quam minus com-
miuic , tamai cft xquc vnani intelligibilc : quia
II i 3 ita

gentrt rtm»'

^Uttr tns
fficludit ctn-
(lufianesMt.
t»phyficMt,(jf
ttrpus Phfi-
tS fhjjftc/u,

< Utt»fhyfi-
tm Mkftnthit
i matiri»,
MMhtmsti-
tittamMt-
rid mobili,
Thyficm a
m»ttri»fin-
guUri^tm-
imm.

654 Lib. VI.

ita vnicO & firaplici adu intelligcndi,imeUigitur
animal/icut homo;& ita proprius habitus vtriuf-
quc eft acquc vnus in Ce;Ced habitus diuerfi in illo
vno contenti vjnualiter, non habcbunt xqualcnj
vnitateni , nifi in ifto vno aequalitcr includantut:
nam habcnt vnitatcm ex hoc , quod includuntur:
non autem zquduer includit corpus Phyficum
oaincsconclurionesfcientisc naturalis,& pnsom-
nescouclufioncs Metaphyficac , quia cns includit
iftas lecundo modo , corpus Phyficum iftas non
nifi tertio modo.

Ex ifta diftindione penes fubie<5b prima,patct
caufa illius diftin<aionis,quam Ariftot.ponit in li-
tcra lcilicet penes modos diffinicndi ; idc6 enim
Metaphyficus diffiniendo,omnino abftrahitama-
ceria,quia ficut ens quod primo confidcrat , m &
quodlibet inquantiim fub eius confiderationem
(p^ditjijonincludit materiam (ecundum quod vult
Auic. I. Mctaph.Mathematica vero , quia confi-
derat fubftantiam corporcam fub tali cQnceptu,
fccundum qupm includit principia propria quan-
titatis , & ita neceftario requirit materiam , licet
non vt priucipium potentiale , fiue mobile : ideo
Mathematicus fic diffinit per matcriam , non in-r
quaiitum principium motus. Phyfica vero con-
derat fubftantiam corporcaro,inquantiimincon-
ceptu quem de corpore habet includuntiu: prin-
cipia motus & operationis;ide6 per materiam fic
diffinit , non quod rpotum ponat in diffinitione:
quia ille cft paflio apud eum,fed materiam fecun-
jdiim confiderationcm contradam , fccundiun
quam eft principium motus.

Afngnantur&aliae diftin^aiones iftarum , quia
Metaphyfica eft circa maximc intelligibilia , &
Mathematica circa imaginabilia : Naturalis circa
fenfibilia , quod intclligitur fecundum quandam
appropriatidncm. Omnis enim fcientia eft circa
intelligihilia, fpd Metaphyficalianccin vniucrfa-
li,ncc in particulari, funt proprie fenfibilia , ficut
nec entitas,nec vnitas,nec ifta entitas,vel vnitas,
licct ex fenfibus cognofcaniur. Mathemarica in
,, fingularibus , & naturalia funt imaginabiUa , fed

Mathemarica non funt fenfibilia primo, licet per
fe. Naturalia prim6,licet,npn motus,ncc quics.

Alia afllgnatur diftiuiftio pencs gradus certitu-
dinis. Sed nec pra?ccdens multum probat,ncc ifta,
guia quilibet eft ex principiis neceflariis , Sc ad
conclufioncs nccefTarias.

SCHOLIVM V.

H A B E T extjHtfita doElrtrmlia in folutiontbus
0rgumentorum. j4d primum Logicam efeproprius
fveculatiuam, & ahcjuo modo praBicam;ita hahet
q.4^.proljium.7,. Adfecundum moralem fcientiam
€fepra5ltcam,vt hahet q.\.prol.num.\ i. large ta-
men dui fpeculatiuam , vt hahet ihi, Vtde eum i.
d.^%. Ad tertium optime expltcat qmmodo quan-
titas dicitur ejfe obteEium MathematicA,cum vere
nonftt : thidem docetfitse , corpus mohtle non ejfe
fulueSium P.hyfict. Jdem hahet i. l^hyf tex.\%.&
q. 6. Ad quartum ex dtSiifpatet quare de aliis
leneribus non efifctentia. Ad quintum oHetifum
tfi 1. 1 .q.^.quod Metaphyficus non agit de rationi-
hus particularthiis entis.

Ad primum argumcntum de Logica, licct pof-

H (ct dici,qu6d Logica eft pradica:quia non eft lan-

f!^a£}a!!. ^"'" propter fcire proprium , fed propter ycir<r di-

^^ a. I . re^uum iri aliqua aftu : quia cnim incelledus in

Metaph.

Uttafhyfiea
firc» inttUi-
gAilia,Ma-
thematic»
eirc» im»gi-
n»biU», Vhy-
fic» eirca
finfibjlia.

i&a proprio difcurfiuo potcft errarc , indi^et ha^
bitu dirediuo , priufquam dirigac in aliis fecunr
dum Boetium fuper Porphyrium : ideo Logic^
poteft dici prima pra£tica inucnta , extcndcndo
nomcn : quia tamen ifte adbus inquodirigit, non
eft nifi fpeculatio , ideo Logica propric non eft
pradica j non eft cnim finis eius veritas, confcfs^
fe habens appetitui rcdo , quae veritas cft finis
pradica: cx 6. Ethic. cap. < . Tunc diccndum eft
iqu6d noneft fpeculatiua realis,quae fola hicdiui-
ditur.

Ad fccundum de Echica,refpondco, omnis ha-
bitus cognitiuuscirca obiedum operabile cx na-
tura rci,& obiedi, cft direftiuus ip operationc,lir
cet non CX vfu habencis:fed aliquis habitus eft di-
rediuus incomplete,& quafi a rcmotiori,ficut qu|
eft circa magis vniuerfalia,aliquis magispprfedc
& de propinquo , flcut qui efl circa magis parri-
cularia^adus enim siitcirca fingularia:vnde pxpc-
rientia magis dirigit in opcrando , quarp ars fine
expericntia i. Metaph- In prooem. & fic habita«
incomplete dirigens comparafiuc , & large , po-
teft dici fpcculatiuusrquia ex fc non fuflScitaddi-
rigendum fine particulari determinante & appli-^
cante, & fic pollet moralis fcientia djci fpeculati-
ua , fcd non proprie & ftridc , ficut hic fumitur
fpcculatiua. Item cum arguitur cx diflSnirione
prudentiac. Refpondeo , iUa diflSniuo debei in-
tcUigi de rationc agibiUum, id eft , dircdliua circa
agibilia pcrfe»Stc& immediate , & in parricula-
ri,fcd fcientia moralis cft alio modo refpedu agi-
bilium fcilicct in vniuerfali , & infiiflSciens ex fc
ad dirigcndum circa iffca. Contra : tunc Philofb-
phus 6. Ethic. cap.4. infuflicienfer enumerat ha-
bitus cognitiuos, quia moralis fcientia fub nullo
Coruni,quos ibi ponit,viderur contineri. Rcfpon-
dco,qui ponerct, qu6d habitus idcm cft, fcd tan-
tum difFcrens (ecundiim magis, & tpinus, ille qui
dirigit in vniuerfali, & qui in particulari ; poflet
dicere, qiiod Philofophiis ibi fub prudcntia com-
prehcndit fcientiam moralcm,tanquam impcrfe-
dum fub perfe6to:idem tamen fiint in cflenria,&
conucnienrius ibi pofuit habitum pcrfeflum,
quam impcrfedhim,quia perfe6his cft magis vir-
tus inrelledus,dc qua virtute intclligibili, ibi in-
tendit.

Alius qui ponit,quod licct habitus fit praAicus
ex ratione formali obieAi , quod cft operabilc,
non tamen intellcdus eft pradticus : nifi ad con-
fiderandum motus ex appetitu finis,& confidcra-
tionem fuam ordinans ad opus , fcd cum hoc de-
beret : vt videtur innuere ,quod Philofbphus ibi
diftinguit habitus intelledi-us fpeculatiui & pra-
^ici , quia dicit Ariftoteles mentis fpcf ulatiua: &
pra6lica;:mc;ns fumitur pro intclle<fl»,& tunc ha-
beret dicere qudd fcientia moralis, licct fit habi-
tus pradicus,eft taroen intcllc<^s fpcculatiui : &
hoc exprefse dicit fic opinans , quod alius cft ha-
bitus illc, qui eft tantum pa^icus , & taroen eft
intelle^s fpecuUtiui,qui h^bitus refpicit opcra-
bile in vniuerfali : & alius ille,qui refpicit operar
bile in particulari,& eft intelle<ius pradici. Se-
cundum hanc opinionem videtur efte dicendum,
qu6d fcientia moralis continctur fub fcienria ,
quam Ariftoteles ponit ibi , habitum intclledhis
fpeculatiui.

Ad tcrrium dicendum , quod falfiim affiimir»
quod quantitas fit fubieif^um Mathematicc, ficut
di<5lu cft in fblutionc quacfKonis,quia tamen qua-
utas nop oAcnditur ineflc fubfbntiae corporez:

fed

Mtralitfiif.
tia, qtwmtii»
/fteulatiuat
6" pr»ciic» i
ittt, q. 4.
ptLn.xu

Siutvuj^
fritdtntia
difftrt aftif-.
tianmaUi

»5

Qu^ftio I.

655

§>mMmti*m

M» efi ehtt-
Sum M/uUt-

flfutre dMtur
fciettti» fpt-
a»lu ratient
^MMntitMit,
f^no» »lio-
rum »((td*n-
titttni

16

Corptt* »*^<-
it non efi oh-
uaufitin
fhyfic».

f

fed qua^ mediiim rupponitur , ic dc fubftantia
corporca non oftcnditur aliquid in Marhematica,
nifi pcr naniram quantitatis, tanquam primx
paflionis , idc6 vidctur clle quafi ratio propria
lubiefti illius fcientiacj&quafi ponitur fubicslhim}
Ijcct fit ibi paflio , quia includitur in fubicdio
priori ; vt ibi diftum eft.Quare autem hoc modo
de fiibftantia corporea cft fcientia fpecialis pcr
rationcm quantiutis , vt primat paflionis eius, &
non fic de aliis accidentibusrRatio eftiquia quan-
titatcm confcquuntur multa qua: per ipfam infunt
fubicdo cius: & pcr ipfam de illo funt fcibiliaex
principiis notis via fenfus : non fic pcr alia gcne-
ra accidentium : tamen qualitas quanttim ad trcs

}>rimas (pccics , aut faltcm quantiim ad tcniam
pcciem, quafi fimili modo potcft poni fc habcrc
in (cienria naturah';nifi quod in illa (cientia quan-
titas ahquo modo confiderarur, non abfoUitc, fcd
vt contraifba ex i.Phyficorum.t.c.i6.& indc.

Confideratur ctiam forma fubftanttaUs deter-
ininata,qi:£ eftprincipium dcterminationisquan-
citatiscx i.de Anima,t.c.4i. ommnatttrd conftan-
tmm , &c. & criam qualitatum naturaUum : ita
quod Mathematicus per rationem fubftantix cor-
poreae, fiue in communi, fiuc in particulari, quafi
nihil oftcndit : (cd omnia pcr rationcm quantita-
tis, quz eft prima paflio : naturalis autem pcr ra-
rioncm fiibftantiat habcntis formam determina-
tam fiibftantialcm , quac eft vcre natura, fiuc in
vniucrfali , fiuc in paniculari confidcretur , tan-
quam per primum medium , fi cflcr proptcr (jtiid
tradita , habcret oftendcre dcterminatam quanti-
tatem de tali fubftantia, & ctiam qualitatcm ter-
lix fpcciei ; & pcr iftas duas paftioncs primas,
quarum neutra alccram oftenditjUcct habeant
ordinem in inharrendo fubftantiae corporcac ,
oftenderentur omncs pafllones pofteriores de fub-
ftantia naturali.Vnde valdc inc6uenientcr vidctur
mobile poni fbrmaUs rario fubredi in Phyfica,
cum fitpafllo remotavaldc. Prius cnim fiipponi-
tur , qu6d fubftantia fit quanta quantitatc detcr-
minata, quam quod fit mobiUs, feamdum quan-
diatem , quia quanritas in communi abftrahit a
motu.Prius criam quod fit qualis quaUtatc teniac
{peciei , quam oftendatiu- mobiUs (ecundum qua-
litatem, quia in ifta (bla (pecic , eft motus altcra-
tionis ex y.Phy ficorum,t.c. r 4.& inde.Pri us etiam,
quam oRendatur corpus efte mobile locaUter,
oftendirur habere vbi dctcrminatum , quod prae-
fupponit quantitatcra determinatam : & fimiUtcr
quaUtatem,fi accipiatur vbi detcrminatum,quan-
tum ad difFerentiam cenam pofitionis, quia talis
determinatio fcquitur quaUtatcm naturalem , vt
grauitatem dcorlum, lcuitatcm furfum , vel ncu-
tralitatem, per quam intelUgitur quahtas carleftis
ignota, & proprium f^t cjclorum. InreUige ifla
ptiiis oftendi efle quanta,quaUa,& vbicum adu,
vcl aptitudinc : fic cnim intcUigendae funt con-
clufioncs demonftrarionum : non de a€luali exi-
ftenria.

Quod fi dicatur : fubftantia naturaUs quaedam
eft gencrabiUs & corruptibiUs, inquantum habet
talcm formam fubftantialem : & eft qnasdam in-
generabiUs, & incorruptibiUs, quia habet talcm ;
ita quud ifta mutatio non vidctur praefupponcrc
aliud oftcnfura de fubftantia. Refpondeo : tamen
ipfa eft paflio , & oftenditur per propriara ra-
tionem fubieili.

SimiUtcr poreft alircr dici , qu6d Philofophi
nouconcluferunt fubftantiam corrupribilem, nifi

eflet alterabiU's a propriis difpofirionibus : & ita Gcnerabile

in fine ahcrarionis, corruptibiUs. Sic ergo poflet fupponir al-

dici, quod gcncrabile prarfupponit oftcndi, qu6d k""'*'

fit alrerabiie. Sed hocnon cft vcrum,nifi nobis,

qui proccdimusapoftcriori in naruraUbus , dc-

monftrandu ; quia in rc prius incft eflc generabi-

ic; idcodcrur prima refponfio. Scd fi dicatur }

ideo firicnria naruralis eft dc mobiU , quia confi-

derat paflioncs, qu« funt cxtra efrentiam fubftan-

ti2,& verc accidentia cius,fecudum quac fubic(£hi

cft mobiie , Metaphyfica non fic , quia vnitas non

cft verc accides cnris:hoc no vidcrur valerc, quia

flc Mathcmatica eflci dc mf>bili. SiniiUtcr, hoc Ci

aliquid concludit , non concKidit mobilcefc ra-

tioncm fubie<fti , (ed paH onem aUquam, fed ncc

hoc concUidu, quia immobiUtcr (e habct ad pro-

prias paflioncs.

Contra : quomodocrgo (aluabitur Ariftotclcs,
qui videtur diccre in Urer.i, t.c.z. quod in rationc
naturalium, cadit motus. Et Auic. 1 . Mctaphy fic. ^,. „
qu6d eft dc ente mobiU ? & muha di(5b fimiUa fhyfic». qti»-
naturaUum inueniuntur. Reipondeo : mobile med« diatttr
fignificat aptinidinem ad motum,qiue apritudo,fi »>»»'/«.
inteUigatur remota, ineft fubftantiac Phyfica: , ex
principiis propriis fubftontialibus : itaquc per
iftam dcterminarionem, non poniturmotus quo-
modocunquc fumptui,propria ratio formaUs fub-
ie^ Phyficat , (ed tantum contrahirur corpus ad
confiderationem fui,quantum ad prima prindpia
propria inquantum principiant motum , & fic
excluditur confideratio corporis penincns ad
Mathcmaticam. Ad quanam rationem,patet ex
pra:di6ris in corpore quacftionis.

Ad quintam dic^him eft fuper primum Meu-
phyficae q. 8. & oftenfum cft , quod antecedens
aflumptura eft falfiim. Ad tcxtum Ariftotclis rc-
(ponfio, eius cjHod (juid eft, non eft demonftrario:
ficut ncc in alia (cicntia, ita ncc in Metaphyfica :
(ed alia: fcicntiae,i^M«i:i tjuid eft fiii (ubie<3bi fuppo-
nunt cx (cnfu : fi tantum confufam cognirioncm
iUius quiditatis, tcquirunt : puta ad (cicndum bi-
narium ciTc parem,(ufficit quaclibet cognitio con* &u»m«d»
fu(a de binario , accepta a (enfii , cum qiia eriam fupfoi.ttitr
ftat ignorantia, an binarius fit fubftantia, vcl ac- qucxl quid
cidcns , quantitas aut qualitas ; aut aliimde acci* cft/**:.(3«
piunt, idco a Metaphyfico ; fi diftindbun eius no- y*'^'*''*'''-
ririam rcquirunt : puta non (cictur quod homo
eft animal pcrfediinmum , finc notitia (ubic^i :
an fit fubilantia vel accidens , & fic procedendo.
Et hoc, aliquo modo accipitur ^ Mctaphyfico,qai
Mctaphyficus de ifto quod quid eft , diftind^ co- '«^-'j *

gnoiccndo , rationem facit : prout poflibilc eft
rationcm ficri ad t^nod cjuid eft iiiquircndum.Cum
enim talis ratio fit viadiuifiuaex 1. Pofteriorum,
qux debet incipere a communiffimis , quae cex-
tum eft ineflc iUi, cuius quid quzrimr : quatenus
iftacommuniflima a Mctaphyfico confidcrantur,
catcnus Mctaphyficus iuuat ad faciendum rario-
ncm dc eiuod qnid eft fiibieikorura (pecialium : &
ctiam quatenus diuidens in proccflii fiio dirigitui ^

perquaedom principiaMetaphyficalia communia,
vt de ^uoliht aftirmatio, vel negatio.

Contra illud, Metaphyfica non vidctur necef- Qutnted»
(aria quin quicunque aUus artifcx vtcns Logica ; Logutteitt.
cuius vfus eft communis : ctiam Metaphyficsc ?«"•«' quod
poflit ejuid fui fubie<5ti inquircre. Refpondco : in ^l™ 5^/**
tali inquifitionc nullus artifcx eft, quia ifta inue-
ftigatio pnccdit omncra proce^Tum fcicnti*,
qu.T e(i per demonftrationem:fuppofito tiuod cfuid
eft fubie^li, (ine confufb, fiuc diftindlo : (ed in di-
1 1 i 4 uidcndo

656

Lib. VI. Metaph.

19

Scitns parti-
(uliwu confU-
fam notiti*m
fuiitHi acci-
fitiftnfu.

^ffentiitliin
pouit qut,li-
htt fiitTfti»
quid proprij
fubitHi , qud
AUtafhyfic».

Ordflnisttl-
Ugtndt.

^iuetrfido

JudntitOf co-
dtriuur in
Metafhyfica,
O» tdatht-
rmtica.

^fc^-w*

Aijdendo qiiod rcalitatis eft, Mctaphyfici eft,quod
proceirus lationis, Logici eft. Contra : fi proce-
datur per coiiceptus reales ad Metaphyficum non
ipe(Stantcs,vt per conceptum corporis,antequam
diuidcndo habeatur cjMid fubiedi , nunquid taHs
fft in procedendo Mathcmaticus , feu natural:s ?
Jl.erponfio, praedicatum di(5lum in ^«><^,naturali-
ter notius cft de fubiefto quam quaccumque
paflio , (ed non nobis. Idco fi ordine natu-
ralis notitix procederct diuidens , nihil facerct
nifi abiicerct diiconuenicns , & acciperct conue-
niens, Sed qiii fibi notitiam acquirit ex aliqua
padlone nota via {cnfus, vnum abiicit, aUud aitii-
mit, vel ex aliquibus propofitionibus,fibi aliunde
notis , & quatcnus ilhs vtitur talis artifcx cft ad
qucm illa: fpciSbnt, Ucct imperfedle fit talis: om-
nis autcm inueftigans ciuid per diuifionem,ctiam
fi non pcr omnia intcrmcdiaprocedat, Metaphy-
Ccis vti oponct.

Nullus eft itaque particularis fcicns prascisc,
puta elemcnticus , fiue lapidicus , feu planticus,
nifi qui praecisc confufam notitiam fubicdi acci-
pit ex fenfu : & ifto fuppofito , paflioncs oftcndit
illi incllc , quasextali cius notitia poteft dc ea
pftcndere : & licet talis fit pcrfefbus planticus, vcl
plantifta, eft tamen imperfedbus fciens, quia etiam
plantain impcrfcdc nouit : poteft enim ignorarc
an fii: fubftantia, etiam non confidcrarcan fit cns,
jfi nufiquam conccptum cntis ab illo abftraxit, &
hoc intellige nifi in demonftrando vtatur aliqui-
busprjncipiis communibus, pro quorum intclle-
6bu oportcret conceptu? communcs abftra-
hcre.

Ex his patct , qu6d ciim alicuius cognofcibilis
eftentialior fit illa cognitio,qua: eft in particulari,
licct magis confuse, quam quae eft eius in vniuer-
fali,tantum potens applicari ad ipfum in particu-
lari & diftin<5tc,& dequocunquc fiibiedo fpecia-
li, priraa cognitio habeatur in (cientia propria dc
ipfb , fecunda autcm in Mctaphyfica eflentialius
cognofcit quqelibct fcientia fpccialis eiuid proprij
rubiedi.quam Metaphyficus. Metaphyficus ctiam
iine ifta perfedus eft , particularis finc illa nihil
(cit : tamen applicando Mctaphyficam ad noti-
fiam confuiam, potcft pcrfedior habcri de fubie-
^o, quim habet particularis inquantum talis: fic
|f xpofita videtur litera Ariftotclis.

Hic nota ordincm intcllcdus noftri, intclli-
gendo , quomodo confufum fenfibilc primo in-
teUigit : & in illo imperfcdtc communifllma.De-
inde illa cpmmunifliraapcrcipit, & diftindano-
titia. Deinde particularia diftinde, ita qu6d Me-
taphvfica prima , quia eft circa confufifllma co-
gnoicibilia, & imperfe6ta,& vltima, quantiim ad
diftindam notitiam , poteft fcqui alias confuias,
ipd non diftinftas. Ad fextum quantitas eft fiib-
ic&am remotum refpcdtu paflionum Metaphyfi-
carum,quac funt primoentis.Ensautcm.abfoIute
fumpta prima pafl[io corporis , vt eft fubicdum
in Mathematica ; concrada antcm eft paflio cor-
poris, vt cft fubiedkum Phyfica:. Primo iftorum
modorum, npn cft cura, quid ad quam fcientiam
pcrtineat , quia Cic lapis & albedo confiderantur
in Metaphyfica, Sccundo autem modo, & tcrtio,
licct fit diftindio fufficicns propter abfolutam ra-
tionem & contradam : tamcn & fi nulla efrct , Ct
poflibilc eflet eandem pafljoncm prim6 inefle di-
yerfis fiibicais psimis : adhuc diftinguercntur
fcientia: , quia caufaliter carum diftindtio eft cx
fuhicdis, noii autem ex pafllionibus: illud tamen

fuppofitum non eft poflibile, quia paflio diuerfb-
rum per fc cft aUcuius primo communis.

SCHOLIVM VI.

E X p L I c A Tfujius efuotmdofcientia aliis duo~
bns modti generaliorihui pofjet dici vna vnitateqe-
nerii magis remoti , propter cjuandam conuenien-
tiam fcibilium , & virtualem eorundem continen-
tiam in vno fubieih communi. Mauritius hic no-
tat totum textum vfque adfinem futffe a DoElore
cancellatum,feu notatum per vacat. In re non mul-
titm differt intentumeius ab iti,qu* diSla funt ,fed
fufiHs ijia hic expltcantur.

Ftteritts efi fciendurn, quod ejuando aliquodge- Additio.

nm remotum diuiditur prirna diuifione, nonftattm

diuiditur in genera proxima fpeciebni fpecialiffi- . .^° .

mis :ficut patet in omni Prddicamento. jPuando ^»"i^o ff 'f-
/- ■ ■ n II ^^ tiar ptzdict^

ergo fcientta , qutt ejt genut valde commune , vt noneft in

patet aliqualiter ex diEiis, primo diuiditur, nec di- ipccics vlii-

uidttur in fctentias primo modo dt[ias , quafunt mas.

fpecialijfimt ; nec fecundo modo , quafunt genera,

proxima fpeeiaUJJimts : nam forte fecundo mod»

tot furtt fcientiA , quot fpecies fpecialiffimt. haben-

tes aliquas proprias pafiiones : nam de qualtbet tali

efi aliquod principium , vt prxdtcando quod quid

cft eius de tpfai&altqua conclufio : vt ofiendendo

propriam paffionern eitts deipfa. Refiat ergoprtuer

duos modos diiios adhuc alium inquirere , qu»

fcientiafit infe aliqua modo vna:licet minitsvna

quam modis prttdi£iis : & ab ifiis dtfiinBamaiori

difiinSlione quam dtfiinguantur inter fe pr<idiEitt :

femper enim afcendendo occurrit communitis in fe

minits vnurn , & ab alio forte magis difiiniium.

Sciendum ergo quod vltra fecundum gradum, vi-

derentur pojfe duo gradfts affignari. Primtu quan-

do fubieUum continens multorum principiorum &

conclufionum veritatem , efi aliquid commune ad

multa inferiora , de quibus pajfiones prima talis

communis ofiendenturpernotitiam illius communit:

& quanto communius, tante minitf vnurn.Et tunc Sciftia quo-

habitus inclinans formaliter ad fpeculandnm tale modo vna

tommune, virtualiter inclinaret ,primo adfpecu- genere re-

landum principia & conclttftones de ipfo communi: °*°*°-

per fe autem non primo , ad fpeculandum eadem

de inferioribns. Jta quod omnes veritatesjiue de illo

primo communi, fiue eorundem pradicatorum de

inferiortbtts , dicerentur pertinere ad vnamfcien-

tiam : vnam quidem genere magis remoto,quamin

fecundo gradu , propter minorem conuenientiara

fcitorum perfe : fed non primo ,propterminorem

vnitatem habitus virtualtter continentisilla fcita:

Jicut & obie^ium illius habittts efi minits vnum.

Alita graditi vtderetur effe , qUando prttter dtEla

gradu pracedenti cognita de tnferioribttsper natu-

ram communis , ettam propria infertorum de ipfis

cognofctrentur : & omnta itta dicerentur effe vnitu Alia eencra-

fcientiit propter vntttn genus fubieSium, cuius ha^ ^^°^ lcientia

bittts formalis virtualtter inclinat ad alia omnia ^'"^

vera de ipfo primo , & perfe tantitm : ad omnia

vera de infertortbtts, per naturam eim : fed ad vera

de inferioribns per naturam propriam ipforum,non

inclinat nec per fe, necprtmo :fed tantitm invni-

uerfalt , & in potentta : ex qtot inclinatione nun-

quam poteft fufiicienter acquiri a6iiti :ficut potutt

in gradu prtcedenti.

Sic ergo viderentur quat(tor gradus in vnitate x\
habttus jcientifici. Pnmtu quando eft tantum
V/iitu cornplexi : vt homo eft rtftbilis. Secundus

tftnum

Quaeftio I.

657

ijiorum habituum propriorum , <]uifuat refpeSu

«tadM*"°' multorum incluforum in vna fpecie fpeciidijfmia :

TOime ^- t"" ^o^ ^fi ''ifbtlis, homo efi Upes , &c. conclufuy-

bini» fidea- riHm & principiorum de homine. Temtu ifiorum

«*fi«' hahituutn & princtpiorum propriorum y cfui funt

refpeEiu multorum incluforum invno communi : &

per ipfum infirionbut conuenientium : vt fi in

fcientia de animali ejfethicpro principio, animal,

hahet animam fenjittuam ; proconclufione, animal

hahet organa fentiendi : a^Jimal hahet appetitum

fenfuiuum, &c. conclufionum omnium <jua per

naturam animalis de JingulU animalibut ofie»'

duntur. Quartui ifiorum habituum propriorum,

cfuifuHt refpeStu multorum incluforum in vno com^

muni : & per ipfum conuenientinm inferioribm :

&etiampropriorumincluforumintllistnferitnbm,

vt animal atcaturfubieSurnfcientia,in <p$a omttia

cognofcerenturyfiuedeanimali i» vmuerfali,prim4>

cognofcibUia, & defpeciebm eimt>erfe:fiue etiam

de fpeciebm primt. Et vltra ifium gradum non

videtur gradm vnitatu pojftbilii in fctentia , nam

tjuandoponiturfcientia de vno primo, ad tfuod alia

attribuuntur , videtur perttnere ad tertium gra-

dum : nam iUudprimum non tantitm in vniuerfa-

li, & in potentia, Jkut in gradu tjuarto :fed vir-

tualittr includit, non tantum veritatem defe :fed

ettam de attributii ad ipfum perfe,fed non primo:

licet non eodtmmodo pm^fe, tjuo & in tertio : quia

ibi vniturfale vt medium in quid , diOum de vlti-

mo, includit pajfionem ofiendendam de vltimo ; hic

non fient medtum diiium i» tjuid : fed ficut ex-

trinfecum & eoncaufa propter efnid refpe&u pajfio-

nis ofiendendd de vltimo.

Vnde analogia ifta non facit gradum difiin-

Ezplicanrar ^^ ' "' '^^'^'"' •' g^*dm etiam vnitatit fcientta,

4x&i gtadiu. f < fitfecundum diuerfai confiderationes , videtttr

pojfe concurrere cum tertio, & quarto. ^itomoda

cum tertio concurrat , diSum efi. Quomodo cum

cfuarto , patet , (fuiafi de attributo aliquid ofien-

datur per naturam propriam eim , non per natn-

ram primi , ad tfuod attribuitur , U>ud ntnperti-

nebit adfcientiam de primo, nifijicut efuarto modo

fcientia propria pafiionis fpeciei , pertinet ad

fcienttam degenere. Pojfet etiam dici, tfuod ter-

tim gradm quatuor prtdiBorum coincidit cum

fecundo; tfuia vtrobitjue habitm vnm,tjuiefifubie~

(li incomplexi : fiue fpeciei fpecialtjfim* : fiue

communiorit,fiue primi ad tjuod alia attribuutur,

includit fujjicienter omnes veritates complexas

itiimfcientia : &efiHlehabitm includens vbitjue

atjue vnm : nam licet obie£lumfit communius, non

tamen minits vno aElu tntelltgendi intelligitur:

nec eim efi minitj vnm habitm : nec feijuitur,

tale commune efi minits vnum infe : ergo efi mi-

nus vnum intelligibile. Quod fi dicatur habitm

non ttque vnm, quia alio modo includit hic, & ibi.

Hoc non obfiat : quia nan efi alim modm intelli-

gendi refpeElu primorum principiorum indufo-

rum : alia autem per fe Juh ratione primorum in-

cluduntur. Similtter etiam habitm fpeciei fpecia-

lijfima omnia includit perfe, fed nan primo veri-

tatempajfionis de indiuiduis. Licet etiam indiui-

dua non tantitm difiinguantur hic , quantitm ibi

fpecies.nan obfiat : quia fpecies non fumuntur hic

vt differentes , fed vt quafi Jingularia refpeEluge-

nerii, cut accidunt differentia fpecijicaintjuantitm

de eispajftogeneris ofienditur. Itaque ex tota ifta

deduSiione tenetnur tanquam probabile inquifi-

tum , quod tres funtgradm vnitatis fcientiafpe-

ciei fpecialijftma : primtu generts proximi, fecien^
dm&cum eo ille quivtdebatur pojfe poni tertim,
& generis remoti; tertim quiponebatur quartm.
Nunc ergo ifiafunt adfolutionem quafiiomsappli-
canda.

Dico ergo quod diuijio Arifiotelis efifufficiens: 1 j
quod fic patet : fcientia fpeculatiua , vt hicfumi- Quid fpecu-
titrJiriile,efiiUa,cuimfinisexnaturafcientiaefi 1*""* . &
prtcise fpeculari, non direBiua exfe in altqua ope- *l pa«»-
rationealia a fpeculatione : &per oppojitum, pra-
Eiica large fumpta efi , cuim Jinu efi ex natura
fcientia ejfe dire£iiuum in aElu altcuim , qui non
efiejjenttaliter fpeculatio :fcientia autem fpecula-
tiua prima difiinliiofumenda efi penes obteiia vir-
tualtter fctbilia , omnia includentia , vel fecundo
motio vnitatis pradido , vel tertio ; dum tamen
illafcibiliatle fubieSo tali,Jciri pojfint per princi'
piaperfenobis cognofcibilia viafenfm : quia om-
nie nojira cognitio ortum hahet afenfu i . Pofienor.
jiliasfi aliquod fubieiium includeret multa defe
fcibilia : non tamen ex principiis cognefcibilibm
viafenfm, licet de iUo infe pojfet efie Jcier.tia : non
tamen nobis. Ariftoteles autem defcibilibm nobis
locutm eft ; fic autem non funt nifiobie^a tria fpe-
culabilia ; ergo nec nifi fcientia tres fpeculatiua.
Aiinor declaratur fic ; abfirahendo ah omnihm
conceptibm infenorthm,fimpliciJJimm conceptm in
quo fiatur , eft conceptm entis , ficut alibi de illo
conceptu entis exprejfuts diiium efi. Ifie conceptm
inclutiit virtualtter tnultas pajfiones defeprimo
fcibiles , & de altis inferioribm per rationem
eim:vt patet per Arifioteiem ^.Metaphyfic.t.c^.
ficut numeri inquantitm numerus , funt aliqtia
propriti pajfiones, fic entis inquantitm ens , vt funt Neccfllta»,
omnia alia tranfcendentia denominatiua , vt Sc commu-
vnum, verum, bonum, aiius, & potentia,&c. De "j^ Mcu-
tnte igitur potefi ejfe aliqua fcientia : non autem ^ ^ *
cum aliqua alia vnam faciens propter aliquod ob-
ieEium communius, fecunditm tertium modumvni-
tatis : quia ente nihil efi coTnmunius; ergo fcientitt
potefi ejfepracifa de ente refpeEiupaJfionum prtdi-
Qarum : & talis efi necejfaria nobis quia ipfo
ignorato , alia ignorabuntur , citm cognitio nofira
procedat a communiorihus ad minits communta, ex
I. Phjficorum,t.c.i.& inde, & fic patet necejfitae
& vniuerfalitas vnius fcientit prima ex rationt
primi obie£iifpeculabtlis,de quo ipja efi. Vlterius, »4
fi vnitas quarti modi fufficiat ad vnitatemfcien-
tia, hacfcientia de ente, tunc erit de emnihus, nee
efi aliqua alia : nam hahitus per fe, & primo in-
clinans farmaliter ad fpeculandum ens , virtuali-
terinclinat ad fpeculandum quttcunque , vel pri-
mo,vel per fe, velfaltem in vniuerfali , & inpo-
tentia ; quia ens efi communead emhia. Itaque , -

oportet dicere,quod iUe modus vnitatis non fufiicit: non gft J^
quia nee talis habitus refpeEiu vniuerfalis , qui efi vllo inferio-
refpeElu inferiorum propriorum in patentia,tantum ri entis fc-
eftrefpeHuiUorum, nififecunditm quid,fimplici- ^^^ P"*"
ter autem non eft tUorum. Kefiat ergo quod fcien- P"*"* '^'*'
tia de ente nullam pajftonem primttm alicuius infe-
rioris ente confiderat , fed tantitm pajfiones entit
primo de ipfo , & perfe de quocunque inferiori :
& fic habetur pejfihtlitas & necejfitat vnius fcien-
tia fpeculatiua,qui efiprima & de primo fubieQa
fcUtcet de ente, qtu ejt vna genere proximo, iuxta
Jecundum modurn vnitatis ; Giuia quantumcunque
obieEium incomplexum fit commune, eius tamen eft
vnus hahitusfvecie, ficut & vnus aEius inteUtgen-
dimonentmeft ensminits vmtm intelligibile, quam

homo,

658 Lib. VI. ^i.^^etaph.

homa,Ucet Jtt vtmm in rt nunksy&fer conftc^uens
illa complexif,fH£W habitu entu virtusUter inclu'
duntur , incfuantitm/icinclufa , tantam vnitatem
hahelfunt , ^uantam & incluja in habitu hominis.
Sic ergo Afetaphyfica efi vna fecundo modo, non
fotens contineri cum alujua alia, ficutfars alicu-
in4 eiufdem, ntcfot ens in fe continere cogn,itionem
^Uicjuorum , nifitjwt cognofcuntur de alue inquan"
titrn enti4tVt fotet ex di^is.

SCHOLIVM VII.

C o N T R A tritnembretn illam Cciaatix diui-
fionera, in Phyficam , Mathcmaticam , &Meta>
phylicam, triavrgentiaargumcnta facit j &licct
ea foluat , tamcn corum emcacia tandem motus,
fefbluic nullom elfc rationem conuincentem hu-
ius trimembris diuiHonis ; (ed tantum placuic
multis authoribus prpptcc conucnicntiam quo-
rundam in principiis, & modo cognofcendi , fic
djuidere : cum tamcn alitec diuidi poITet.

Addltio. Contra ifla : fuferius negabdtur tfuod omnis

fcientia ejfet Metafhyfka \ & quod ideo efualibet
^r fcientia efi vnafecundo modo \ ergo cum nec Ma-
(hematica, nec Phyfica,fit vna fecundo modo,fed
tantitm tertto , & vtraejue fub fe contineat multas
vnasfecundo modo,fe<jUttur ejuod multoeruntflu-
res fcientia frimo , aque frimo diuidentes fcien-
tiam,fi. ut Metafhyfica eam diuidit. Item , fitb-
fi^ntia corforeavirtualiterinfe cantinet faffienes
Jidathematicas & naturales : ergo frofrius habi-
fM4 eius formaUter , eft virtuaUter habitus vtra-
irumque fajfionum, & ita Mathematica , & natu-
falis erunt vnius generti , Jtem Socrates efi fubie-
Gum vniut hahittu virtualtter cantinentis omnia :
nam inferiora ficuf continent fuferiora, ita &faf-
fiones eorujn i & ita quanto farticulariits ^ tante
fcientia efi vntuerfaUor.

Ad frirmm tllortfm , quod Ucet Metafhyfica
fit vnaffecie .- tamen efl obieQi ita communis,^uod
Ji ad e^rn fertinerent ejuacunque habent vnitatem
ferttj modt, nimis effet co^fufa. AHt duajicet fint
tantum vn<t tertio nu(do,tamen obieElum earnmefi
VtinUs commune ; id«o confideranda omnia, ad qtu
illud obteSlum fe extfndtt fciUcet in vniuerfaU^
, non efi tanta confufiti, efuin infe habeant illam fuf-

ficientem vnitatetn,^ ab stUisdiftinSiionem, frd^
eifue citm fer frincifin de taU communifubieSo,
tlfiend^ntur e{e infenaribiu nqn t<tntitm fafiionex
falis communis , fed etiam frofri* : vt paiet fer
fonceftiones fofitifs in frimo Geometrit , tjua ad
conclufiones ffeciales adducuntur : confimiUter in
naturaU fctfntia. yhde frofter genersfUtatem ta-
lium fnncifiprum, etiam extendentium fe ad
conclufionfs ffeciales , licet non fine princifiis
fpecialtbtts , potefi lam Phyfica, ejuam Mathema-
tica dtci aUqua modo vnafecundo modo^on tamen
tfrtto.

Ad fecundum, quod fi ponantur diuerftt ratio"
nes reaUs , fecundum cjuas ^ncludtt tfias paffianes
&illas, tunc poiffi ponif^ieiiun^hic, & tbi, in-
tjitantitm futnttur julf httc rtttione, & iHa rattone :
& tunc vntss habtttft eius tjutditatiuui incUnat ad
ipfumfic, & (diu^fic. Ad tertium^ quodfcientia,
eft 4t iBofubieEio , de quo primo fcitur , non de
quoperfe, & non primo ; & pajfio fupfriorujtuUi
inftnori ineftprimo , fed tantitrn perfe. Contra
primum, ifta vniuerfalia princtpia de ente, exten-
'dtiftur ad ofiendendum muh4s condufiones fpe-

iS

eialet de tntibus fpeciatibus. Contra fecunditm,
vnut habitus incUnat adconftderandum iHudobie-
£lum,neutram rationem determinando,fed vtram-
que inteUigendo,vt habittu de albedine incUnat ad
confiderandum eam : tamvt habtt genus, quamvt
habet dijferentiam.

Profter frimum ifiorum,fotefi concedittfuod illa
extenfto frincifiorum vniuerfaUum ad conclufio-
nes ffeciales, nonfufficit ad vnitatem fecHdo modo,
fed tantitm tertiosquia illa frincifia in fotentia
includunt conclufionesffeciales. Tot ergo feientitt
tque frimo dittidentes fcientiam contra Metafhy-
ficam , tjuot ad Atathematicam , & Phyftcam,
inueniuntur vna fecundo modo , ficut efi Meta-
fhyfica. Nec ifia diutfio efi exfefitfficiens :fed
tamitm efi .in tres fcientias , ^«iC cum aUis licet
aque frimo diuidant fcientiam , tamen friores
funt ratione fubieHorum. Sed fecundum argumen-
tumvltts concludit , tjuod nec duo membra diuifio-
nis fnnt diuerfa , quantitm ad fecundum modum
vnitatis.

Pofi ergo longam inquifitionem,non video huius 17
diuifionis fufticientiam fer aUquam rationem nc' Diuifio fcii.
cefariam fojfe oftendi :fed flacuit dtuerfis auEto- ^ in "es,
rtbuscircadtuerfafubitaa ffeculari, & totfua i°" j^f'
eonfiderationi fubdere , quot vtdebantur aliquam tionun nc-
conuenientiam in frincifiis, & in modo confideran- ceflariam.
di habere : citm tamen multorum confideratorum
ab vno , vt a Geometra , fojftnt ejje multi habittts,
non tantitm frimo modoffed fecundo ; & non vntu
nifi tertio , vi probat primum argumentum ; aut
confideratorum a diuerfis pojfit ejfe vntts habittu
fecundomodo , vt probat fecundum argumentttm.
Intelligendum autem , quod UeetobieBapenes cjtta
diflinguuntur tresfcienti* prsdiHtt^fmt fecunditm
fub, 8c fupca, orMnata:hapitiu tamen funt fonpli-
ctter diftinai,ita ifuodnuUtu aliumincludit : tjtii/i
tjuiUbet habittu inclinat ad proprium obieiium
fub profria ratione & pracifa fumptum : & fic
extraneatur alteri.

Contra : ergo propofitio Metaphyfica nihilpr»-
batin Phyfica : fiitde.

ANNOT. MAVRITII,

Clrca priman^ quzftionem fcxti libri de tri-
membri diuiiione rpeculatiuae.t.c.i.Aduene
in principio folutionis ad duas opiniones , quas
adducit dc diftindione,& identitatc fcientiarum:
quarcThomamhic& i.2.q.y4.& Henr.Quodli-
beto j).q.4. & Albertum, & loarmem landuiium :
& antiquiores, vt Alpharabium , & Gondi/al. de
diuifionc fcicntianmi, & Boetium in lib. de Tri-
niutCjCumexpofitionibus : hunc vcr6 in prologo
vtriufque primi. Vualterum ctiam Burlci fupcr
Porphyrio , & alios moderniorcs ibidem copiosc
& maximc refolucos Parifienfes.

Conlcqucntcr ponit modutp dicendi fuimi
quantum ad hunc articulum , diftinguendo dc
triplici vnitate habitus valde fubtilitor , & mem-
bra dcclarando. Sccundo, diftinguendo dp fpc-
culatiua feciindiim triplicem detcrminationem ;
dcinde ad principalc ifta applicandp , refpondet
ad quaefitum , vbi ardua fpeculatio , & fingularis
dodrina. Et licct alibi , vt puta fupcr i . q. huius
in Porphyrium fatis refolute collegi breuibus
ea , qux debcnt attendi ad vnitatem habitus
expfimendain : & hanc triplicem vnitatem rcfo-
lutc , vt potui, tetigi , aliis nihilominus omiflis,

illa

x%

Quseftio ir.

659

^ljdd vmktu
fiecifit». (^
QauriaH

*5

illa breuia it vnirare rali hic replicabo. Voco
vnirarem fpccificam obie<fHuam (cicnria-, quzfu-
mirur ab obicclo complexo, vcl incomplexo in icj
& per fc confidcrato. Gcncricam vcro propin-
quam appcllo,qu« rcijjicir obicdhim complcxum,
vcl incomplexum virrualitcr adhaalircrconfidera-
tum, vcl conrenrum. Gcncricam aurcm remoram
dico , qux concemir obicdhim complcxum , vel
incomplcxum virrualircr potcnrialirer , vel pcr-
mifliuc apprchcnfiim. Er hic fiimo fpccificum, &
gencricu non ex modo enriraris obiedlius,{cd cx
modo c6fidcrandi;nam de obicAo in Ic (pecifico,
porcft dlcicienria gcncrica : & de obictfio gcne-
rali/Emo, fpecifica,vr nunc probabilircr fiippono,
Deinde adperrc , cuius eft illa rario, quam ad-
dudr, & impugnar in rolurione, ad oftendendum

2u6d fubftanria reparara- pcrrincnr ad Mcraphy-
ci confidcrarioncm ; qusrc Albcrrum htcTho-
mas habcr quodammodo in fimili , idem hic
comparando cns ad primam ens in ordinc ad Mc-
faphyficum.

Tange criam plura drca rariones fbrmales
Mathcnurics, & Phyficz, fijbiediuas in fubftan-
ria corporea , an finrdiftiniilac res, vcl rcalitares :
& confcqucnres obicdioncs, & infbnrias, & roa-
ximc cx I j.di.4,q.i.conrra fccundira opinioncm
argucndo,

In aliquibus originalibus anre illam lireram,
InteUigefidum efi ervo ex diBis,&cc. ponunrur illx
obic^tioncs cum fequenribus , quas habes ad
finemquxftionis ibi : Contr»,fufmms negabdtitr,
&c. vfquc ad finem : fed de ordine parum rcfen :
lc^r nihilominiu cligar , vr volucrir, & fccun-
dum mcliorem connexioncm.

Hic pofTunr inrroduci nonnulla ex didis huiuf^
modi 54. di. }. de diuifione habiruum , & alibi
iaepc : & cx aliis audoribos, vt alias copiosc no-
taui.

Infra, fblucndo i. prindpalc ; vbi inttodudr
opinionem de habiru fpeculariuo, & pradico.vd
in ordine ad obiedum, vel ad fincm , fcu fubic-
ftiim : nora cun6U in prolog. in pofitione God-
frcdi & irapugnationc cius in matcria dc praxi,
q.Lcuius eriam difta, & iEgidij plerumque in his
quarflionibus rangir.

Aduene diligcnter ad fblnrioncs prindpaUum
valdc fenilcs , in quibus fundamcnra propriac
opinionis vbique neceftaria radicauir, & indden-
talitcr multa vtilia indudt ; vbi ante folurioncm
6.principalis ibi : Hic not* ordtnem intelUElui no-
firiyScc vidctur dfe Extra,vd Addirio : fcd litcra
norabilis vbique.

Attendendura etiam,qu6d ab illo loco : Ftte-
ritu efifciendum , quod quando altejuodgemu re-
motum diuiditur,Scc. vfque ad fincm quxftionis,
Dodor in originali cancellauit,feu V4f 4/,afllgna-
uit loco cius alia : prius ramen habira fupri appo-
fuir : fcd quia omnia exquifita,liccr eorum aliqua
iam explicara, ideo ea inferui legcnda ; vbi difcre-
tus Icdior cundb xquabit.

Ciim dicit in fine obiedionis finalis , feu re-
plicx, ftude : vt aliqui libri habcnt : licctin aliis
nihil ponir, nifi obiedionem infoluram,poteft ibi
CQncedi , quod infcrrur , Phyficc loqucndo : fcd
ex diftinda cognitionc Metaphyfica, quam non
habct, vt Phyficus cfficitur pcrfc<ftus fdens : ve-
rius etiaraproprietatcsPhyficas inudbgabitciira
Metaphyficx obie^aum nouit , recurrc ad ca,quae
prxdixit, plura alia hic notabis cx prolog. vtriuf^
quc primi, & Francifd.

fii

Primum de eo , quod fecundum acd-
dens cfl , dicendum, quodnullaeft
circa illud (pcculado. Signum auccm,
&Cc.tfx.com.j^.

Quod aucem fciencia non eft acciden-
tis, palam. Sciencia namque omnif,
auc eft eius , quod fcmper , auc cius
<^od fccundum m2g^s.tcxjc»m.6.

Q^ViESTIO II.

Ftrum d( entefn dccidensfopt
ejfe fcientU?

ki\Si.hu c.t.fr)rr.4. Albert JrMff.ix. i.(irfequent.T). Tho.
U8.1. Ant. Andi.^. 4 (^ ^.Tlinii.q.iutrt.i. Fon£e.i.j.
ftS.i.^.x. Suar. diih.i.Met.fici.iJtum.^ HaruUA.j.

fukfia.^

QVod fic, arguirur,dc quocunque potcft efle i

dcmonflratio, & fcientia , quia dcmonfba-
rio eft fyllogifmus faciens fdre,i.Poftcr.tx.j. Sed
dc entc pcr acddcns dcmonflrat hic Ariftotclcs
aliqua ; crgo, &c Refpondetur qu6d Ariftotclcs
dcmonftrat , qu6d de co non eft fcientia , & per
confequens , qu6d ncc de ipfb eft dcmonftratio ;
dcmonfhrarc autem , quod dc A non cft dcmon-
(h-ariojcft demonflrarc de A fccimdiim qaid;ergo
inferendo, quod de A cft dcmonfh-ario, eft falla»
cia fecundum quid, & fimplidtcr. Contra: aiflus
lui natus eft haberc fuum oppofitumpro obiofto
implicircr,fi denoretur tranfire fupcr illud oppo-
fitum, pcr hoc, non diminuimr ; fed fdre natum
cfthaberc pro obie<5bo fimplicitcr,hoc quod eft A
non fciri, ficut quodcunque aliud ; crgo,&c. Ma-
ior patct , quia detcrminario per obictfhim non
diminuit a<£him. Probario minoris.Intellcdus eft
rcflcxiuus ; crgo qucmcunqucadum poteft habc- RtSnmo/l
re pro obicdo , fimilitcr crgo & oppofitura cu- '^* . /**<^
iufcunquc:patet confequcntia quia redhim cft iu- ******
dex fui,5:obUqui,i.de Aruraa,t.c.8f.& 7.Metaph,
t. c. z}. priuatio oftcndirur affirmarionc. Confir-
matur illud in exemplo : quia cnim loqui vt efl
a£his exrrinfccus , poteft indifFcrcntcr haJjcre pro
obiei^o non loqui, vt eft a£his fignarus,&c. ficut
& qaodcunque aliud fignarum : ide6 qui dicirfb
non loqui, ira fimpUciter loquitur , quoad adhim
exrrinfecum : ficut qui didr fe loqui , vcl fc cur-
rerc:vnde fequirur dico mcnihil diccrc; crgo
dico aliquid ; crgo a fimili hic. Itcm, ad prind-
palc , aftronomia , perfpc<fhua,mufica , & alia
fdcnrix fubalternatae videntur dle de ente per
acddens, vr de fubie<5o ; quod patct inducciido:
nam dc linea vifuali , mulra oftendunrur in Pcr-
fpe<Shua , qux pcr fblam rarionem lineac non in-
dlenr, alias eflet purc Gcometria. SimiUtcr mul-
u, qux pcrfolam rarionem vifualitaris non in-
funt:aHas dlct pure namralis ; ergo quid
fubic<^ eius includunt ambo , quz nihil vnum
pcr fe fadunt : taracn quia quxlibet iftarum fti-
baltcmamr duabus , quia vtriufquc conclufiones
pro prmcipiis in ea contincntur , quod non cflct
nifi fubic<5hun dus fubicdb ambarum indo-
dcret.

Item, quod habet caufam dcterminatam porcft
fciu pcr- iUam ; cns pcr accidcns eft huiufraodi.
Tum , quia ipfiim fccundiim Ariftordem proue- ^ j»

nit

Jtoe f»lo fri-
u*tur Detts
fnftHit»f»-
ftre, ^M f»-
Smfunt.
Cap.j.

660 Lib. VI.

pir k caufa naturaii, non aurem a caufa ad nrum-
liber : cau(a autem natnralis dcterminara eft,quia
ex ncceHIrare naturac producir quod producir, in
hoc diftinguitur k volunrare. Tum, quia efFeftus
non producitur a cau(a, vt viderur, qux non
haber fc magis ad efte efFeciius , quam ad non
e/Ic 5 quia proprer ralem , vt viderur , non plus
efler effedtus, quini non eflet. Sed caufa indcter-
minata , dum manet indererminara , non magis
videtur fe habere ad efte efFe6h.is , quam ad non
ede, alioquin iam poflitur , vt videtur , determi-
nata ; crgo a caufa indeterminata, manente indc-
icrminara nihil producitur ; patet ergo,&c.Tum
tertio , quia quiliber effec^us per accidens furu-
rus, vidcrur poflc reduci ad aliquam caufam iam
praefcnrcm , & illa vlrcrius ad aliam praetcritam
iuxta dedudbionem in litera, r.c.y.dc mori,vulne-
rari, incidere in latrones,exirc domurn, fitire, co-r
inedine mordicanria. Sed omnc vnius de przre-
rito , eft necef^ium : quia hoc folo friuamr
Dttu , ing(mta facere, ejH*failafurtt, 6. Ethic.
crgo alia fequcntia vidcntur haberc caufam dc-
tcrminatarn , im6 neccflariam. Item, ad princi-
pale , jjuicquid cuenit a caufa immutabiU , dici-
tur cfTe necefTarium , & ita fcibilc : ens pcr acci-
dcns eft huiufmodi ; igitur, &c. Prpbatio maio-
ris : Non videtur effeftus quandoque euenire,
quandoquenon , nifi quia caufaalitcr fc habetad
ipfum ; hoc non videiur poflc efle finc mutatio-
nc caufx. Probario minoris : 4 primo prouenit
quodlibet , licct non fjt rcfpedu eius ens per ac-
cidcns : cft autem ptimum immutabile 8. Phyfic.
t.c.4 j . & inde. Refpondco , quod maior eft vera
de caufa proxima ; rainor de remota caufa. Con-
tra : quod maior fit vera de caufa remota , proba-
tio : fi enim ifta primacaufa neceflario caufat mc-
diatc A.neceffario mouet A :& A neccflario mo-
tum, neceflario mouet B , & fic vfque ad proxi-
roam, cum pofterior nunquam moueat, nifi quia
mota.Si ergo fbla prima caufaconceditur mouens
heccflario , omnes ncceflario mouebunt. Itcm,
quod fcitur cft firibile ; quodcunquc ens per ac-
cidcns fcirur a Deo ; crgo,&c. Ad oppofitum efl
Ariftotclcs in litera,t.c4.& 6.

SCHOLIVM L

Prj€Mittit triplicem difiinSlionem , pro
refolutione quaflionis. J*rima: ens fer accidenifu-
piitur vno modo, vt dicit aggregatum ex rehm di-
nerforum gtnerum , & em perfe oppofitum huic
efi ex perfe potentia, c^ perfea£lu dequo ipfe i.
d. II. qutft. I. num. 14. §. Quando ergo quaeri-
tur. ty^lio mode fumitur pro effeEiu non intenfo ,
vtincafuaUhui, vel fortuitis , de quolate Scot.
Sltttdlik. vltim. Secunda dtftin£lio:fcientia eftde
aliquo firiEle , sfuando deeo fua pajjio demonfira-
tur : late vero dicitur de ipfo , quodfcitur , vt de
fafftone ^ vel conclufione. Tertia : fcientiafiriSie
efi habitnt conclufionis neceffarite : late fumitur
pro omni notitia determtnata per caufam perff,
ttiam non neceffariam. Prtmo mado furhptat
alia efi vna fpecie , alta vna genere proximo ,
alia vnagenere remotOy iuxta ditta qudflion* pr^^
eedenti.

} Hic diftinguendum cft primS de entc per ac-

^ns ier»cci' cidcns. Dicitur enim vno modo ens per acci-
hmiful^l» *^^"^ ' ^"°'^ ^^ aggregatiim ex rcbus diuerforum
«^^^'S^tt''' gcncrum, aut gcncralifTimorum : vt hotno quan-

Metaph.

f-

tus , album quantum ; vcl inrermediorum , vt rtbm iiun.

album dulce : & illud ens pcr accidcns, ficur pa- fonmgme.

tet ex y.Mcraph.c.dcEnre:r.c.i3. opponitar enti """•

fecundiim fe , quod diuiditur in deccm Genera

quia tale cns pcr accidcns non habet vnum con-

ceptum quidiratiuum , pcr quem poflit inaliquo

generc collocari vno : ficur tamen cft aliquo mo-

do,& non fimplicitcr vnum ens,ita eriam ciim fit *

obicdhjm intelledlus, aliquo modo vnum intelli- {»

gibile eft : non enim impoflibile eft hominem ''-

album vnicoa(f^u intelligendi concipi,ficur homi-

nem,& afinum:nec tamcn ira fimplici acStu conci-

picndi concipirur homo albus, ficut & homo. De

hoc modo entis peraccidens, loquitur Arift.in j.

lib.de Vno,t.c.7.& i j.& dc Enre:r.c.4.& quia di-

oifiones enris pofiras in 5.refHmir hic in principio

huius capituli,ide6 vidctur in principio iftius ca-

pituli loqui dc ifto modo cntis per accidens ; Sc

fimilitcr ita vfque ad illum locum : ^ttamen dt-

cendum,6cc.ficut patet per literam intuenti.Exem-

plificat enini de his,qus accidunt trigono,& dicic

ens per accidenseffenon ens fecundu pofitionem

Platonis,qui Sophifticam ordinauit circanonens:

quae certum cft , quod cft circa cns per accidens

ifto modo,& hoc quoad fallaciam Accidentis.De

ifto criam modo entis per accidens , eft fermo in

7.t.c.i i.&inde,t.c.io.& inde,quandonegatur ens

pcr accidens habcre, quod quid,c.i. & quod quid

efi non cft idem illi,cap.4.

Alio modo dicitur cns per accidens , prout 4

per accidens non priuat perfeitatcm in entitate
rci fecundum fe ; fed in comparatione ad aliquam Ensper aed-
caufim ; & fic dicitur cns per accidens,cfle refpc- ^*^> fff^ifttr
€ta alicuius caufs : ad aiius fieri , vcl efle , talis ^Zf t ,'
caufa non ordinatur cflenrialiter ; fed euenit pra-
tcr intentioncm talis caufz aliud intendentis, cui
tali, in minori parte, & per accidens eft coniun-
£kum. Cum aurem duplex fir principium cfficiens
in communi fcilicer natura & voluntas ; duplex
eft cns per accidens feciido modo di£hjm,fcilicet
cafiialc ftride fumptum; & fortuitum:dc vtroque
loquitur in litera,t.c.j J)e fortuito in cxcmplo dc
coquo.

De cqfiiali ibi, vbi vult, qupd ens in pauciori-
bus : quia fcilicct oppofitum eius , quod in pluri-
hus , non accidit a caufa neceflaria , fed prascise jjj. pjC^ ^
circa cfFcdhis caufe naturalis, vt in pluribus , qui fonuna,vidc
quandoque impcdiri potfiint, & oppofitum efFe- Scot. quoi-
Scas per fe intcnti, acciderc. Ncc obftat quod di- ^^•'^^-
cit*, materiam indifpofitam cfle caufam contin-
gentis in paucioribus : nunquam enim propter
materiam indifpofitam, agens deficeret ab inten-
to, fi eflet virtutis fiiflicicntis. Sed conrra Arifto-
telem arguirur : quia videtur , qupd non ponat
ens per accidensaccidereininnaturalibtij, nifi
propter impcdirrientum caufae naturalis,induccns
oppofitum eius, quod vt in pluribus accidit :
quod videtur falfum. Cafiis enim non includit « -j «
fruftra , licet e conucrfo : nam quando mientum r^^
accidit, & cum hoc aliud non intcntum, cafiis cft
Item, oppofitum inrenti a caufa naturali A, refpe-
6tu eius non eft cfFcdus pcr accidens : quia nullo
roodo ab ipfb A : rcfpeftu etiam alrerius caufac
impcdienris A , non eft illud oppofirum : quia
vt in pluribus eft rcfpectu eius : ergo tale oppofi-
tum tcfpeda nullius caufie naturalis , eft per acci-
dens.

Secundo diftingucndum eft, quomodo multi-
plicitcr de aliquo poteft efle fcientia : licct cnim
proprie dicatur de illo efle fcicntia, de quo alii^d

fcitur.

Qusftio II.

66i

ieienttM r/f
dtttliqn* dm-
flieittr diti-

SeittUtMtMli»
tv$u. fieci*
^ltimM,*li»,
gttme pMxi-
m» , »li» rt-

fcitur.vt dc fubic^o pafIIo,tam£ quandoqjdicirur
efle fcienria de illo,quod fcitur:vt de c6ciufionc,
fiue padione fcita dc fubicdo : vt magis propric
diccrcrurfcieriacirc cius,quiimde ipfo:&vtroquc
modo fumcndo,//^ f«fl,fcilicet proprie, vel com-
munitcr,mulripliciter 2ccipiturfcicnria.Vel cnim
accipitur pro habitu conclufionis dcmonftratio-
nis, provt fcilicct eft noritia cognita per caufam
neccflariam ; aut accipitur pro quacunquc detcr-
minata notitia , pcr cauiam pcr fc , licct non ne-
ceilariam. Si primo modo, adhuc poteft fcientia
difUngui fccundum vnitatcm fpecici fpecialifE-
mac,gcneris intermcdi j , & gcneris rcmori \ ficut
didum cft in qua:ftione prajcedcntc.

S C HO L I V M II.

P R I M V M diBHmyftonedo id de ejuo eftfciett'
tiaftriBe, iuxtAfecundam dtftirtEiionem , de ertte
ver acculerts primo modo, itort eft fcientia vna fpe^
cie y quianon eft caufa vnitu paJJloniffpecie.SecMn-
dum , fumendo ly dc quo,/<»r^^ , idem dicendum.
Tertium , fcientia vna genere proximo poteft effe
de ente per accidens , fumendo etiam proprie ly
dc quo , & ratio fatis eft clara. ^uartum , de
tnteper accidensfecundo modo tjua tale,non poteft
effefcientia necejfaria, quia effetfalfa cum itia ac~
(identalitas raro conttngat : de re tamen fic eue-
niente ahfolute confiderata , poteft ejjefcientia ne~
cejfaria , fedtunc nan eft ens per accidens ^uin~
tumyfumendo Ccientiam pro notitia certa,etiam non
necejfaria, non vtdetur ejfe de effeRtbm fortuitis
dependenttbtu a voluntate mutabili : quia nec de
efte^ibus talibus etiam intentis datur determina-
ta certititdo-yOptime oftendit pluutamfuh Canefu-
turam,ejfe fabile, quia idfmuitum non eft , fed
habet fuas caufas naturales necejfarias. Vide
uint.j1ndrj}fc,q.^.& j. quia ifta nonnihil clarius
ponit.

j His prxdidkis , ad quaEfUoncm diccndum cft,

Dt ettttfer quod ioqucndo dc cnte pcr accidens primo mo-

lutidtms titn do,& accipicndo de quo , proprie, dc tali non cft

tfifcittuta. (J^ientia per fe vna,vnitatc fpccici : quia cum to-

tum illud non fit aiiquod vnum cns , non poterit

■perfe cfle caufa aiicuius vnius pafIionis;& dc ta-

li niiiil dcmonlhatur , nifi per aiterum con-

ccptum , quem includit : & ita iili conceptui

per fc incft taie dcmoiiftratum : non autem

toti,nifi per accidens;crgo (cicntia vna fpccic,qu^

cft conciufionis dcmonftrats, non eft per fc, nifi

de conceptu aitero in taii entc. Eodem modo fi

de qtto , accipiaturcommunitcr, poteft fimili ra-

tioiic probari , quod de ipfo non cft fcicntia per

fc quia nullum fubiedlum poteft includerc aii-

qiiam caulam pcr fe , quac (it proprium medium

demonftrandi dc ipfb,nifi alterum conccptum;5c

Saeiuia vna i^a non totum nifi per accidens. Si autcm acci-

gerure pttefi piatur fcicnria vna , gencrc proximo : iiia autem

»Ue de enie potcft aliquo modo per fc circ de ente per acci-

per Meadtits, j _: • j j ^ ■ •

' dens , acapicndo de<juo , propnc : quia cnim ta-

lc cns eft aliquo modo vnum intelligibilc , (cili-
cct vnico a(fhi,qui pcr fe cft cius, vt obicdri,iicct
non fit pcr fe vnus , natus eft ctiam ei corref^
pondcrc habims,pcr fc ex taiibus gcneratus i€k\-
bus : iicet illc habims non lit ita vnus , ficut ii-
lc , qui eflct aitcrius parris tantnm. Taie autcm
totu multas paflioncs potcft includere,quas fimul
neutra pars pcr fc includit, licct nuliam includ.it,
nifi ratione alterius partis , vt fupra di^hun eft;
Sctti Oper. tom. I F.

ergo iubitus proprius ifHus todus , vimialiter
inciinat ad omncs ifbs pafliones fciendas de ifto
totojicct pcr accidcns, fcicntiis fpccic diftindtis,
crgoomncs iilae (cienria: viaualiter conrincn-
rurin habitu , qui cft pcr fe correfpondens cnti
per accidcns ; & ita habebunt vnitatem in gcne-
rc proximo, iicct non tantam , ficut ifts quac in-
cluduntur in habiru correfpondenti vni conccp-
tui quiditatiuo.

Quod fi dicatur : iincam vifualcm nullo vno (J

aftu intcliigi, fcd diuerfis exquibus reiinquun-
tur habitus diuerfi,alter linca ; alter vifualitatis:
quorum vtcrque virtualitcr inclinat ad fpccu-
landum ilia de fuo propric obicfto , quae in iilo
obicdo vinualitcr includuntur,vt fic. Sicut nul-
la fdentia vna fpccic , eft detoto , nifi per acci-
dens : ficnulius vnus habitusvinuaiitcr inciudit
ilias,quac funt de vna panc ,& alia:h inquam,fic
dicatur , non video qualis vnitas poteft aCfignari
fcicntia: fubaltemat2,vt rouficac,vei per(pc£liujc:
nifi vnitas aggrcgationis , quod videtur incon-
ucnicns , & poteft caucri , fi via fuprapofita dc
fcicnria vna gcncre tencatur.

Dc ente peraccidens fecundo modo,vidcretur

alicui aiitcr eflc diccndum : quod ciim ifta acci-

dcntalitas non refpiciat rcs fecundum eflc qui-

ditariuum : fcd tantum fecundiim efle cxiftcnriac,

& per coroparationem ad caufam in fieri , fiue in

exiftcnria ; fcientia autem ftridc fumpta pcr de-

monftrarioncm fimpiiciter abfhrahit ab adhiaii

cxiftcnria : idco de tali cnte pcr accidens , poteft

fciri aliquid,&etiam ipfum /ciri dealio , fcienria

tali : quidquid poflct firiri dc ipfb , vei de quo

ipfum poflct fciri , fi eflet per fc oppofito modo

ifti pcraccidens ; vcrbi gratia , qu6d piuat fub

Canc , pcr accidcns cfl fccundum Ariftotclem

in iitcra tcxt.com, f . piuuia ifta vere habct quidi-

tatcmpluui* , ficut piuuia, quz eft fub Capri- ■^ptf»*'*-

como; ideo quicquid eft fcibiie pcr medium dc- ^f*-.,. ***'

' ^ \ o /• •! -1 1 jirtutt»,

monftranuum,a5que eft fcibilc dc vtroque:tamen

nihii fcitur fic de tali, inquantum cft cns per ac-

cidcns. Tum , quia ncc fcitur aliquid pcrrinens

ad exiftcnriam , fed confcquens quiditatcm : &

quoadquiditatem,non cftcns pcr accidcns.Tum,

quia nihii fcitur dcipfb , nec ipfum de aiio pcr

iliara caufam, rcfpcdu cuius eft per aqcidcns, fed

pcr aliquam aliam , qux per fc cft mcdium inter

cxtrcma. Si autem aliquis negaret de fingulari-

bus elle fcienriam : tunc cum iila accidcntahtas

non fit condirio aiicuius naturac fpccifica , in-

quantum natura : fcd tantum fit conditio fingu-

laris,& hoc etiam in exiftentia,vt di£him eft,efl[et

confequenter dicendum , quod dc entc pcr acci-

dcns, nihii cftfcibilc pcr fe , fcicnria dcmonihra-

riua , ncc ipfum dc alio : fed tantum commnnc

eius ,cui,inquantum fcito , extrancatiu; iftaacci-

dcntalitas.

Siautcm inteliigaturdcfcienriafccundomo- 7

do,fciIicet pro certa notitia pcrcaufam,licet non "f^^t*^"*

neccflariam.taiis noriria fonenon potefthai>eri ^^^^ ^.

de cfFc<ftibus dcpendentibus a voiuntate mutabi- ^^ j

li ,pcr caufam talem ; & pcr confcqucns,a maio-

ri,nec de cfFcdibus pcr accidenstalis caufar , fci-

licet dc fortuitis,poteft talis noritia haberi per il-

iam caufam,nec per aiiquam aliam.Probario,quia

fiair cafualequodcunque , ftride loqucndo , cft

caufie alicuiuspcr fe cfFcdhis naturalis.Itafortui-

tum,quaudo eucnit,potcft cflc per Ic cfFe<^s ali-

cuius potenrix naturalis , qux tamcn inagcndo

fubeft voiuntati ; & idc6 iicct dcterminate agat

K K k quantum

An fit fcihi-
U pluuiam
fult C»ne.
ejuod eft per
4ccidens re-
fieHu •vnim
eft perfein-
tetumiib »1-
Ur»,

662 Lib. VI.

quantum eft de Te , tatncn eflPe£his eius eft inde-
tcrminarus propter indctcrminationem volun-
tatis moiientis iftam potcntiam ; & ita de tali
effedu , nec per voluntatem refpedu cuius cft
per accidens , nec per naturalcm potentiam in-
feriorem , refpcdhi cuius eft per fe : potcft noti-
tia certa haberi, quac dicitur fcientia kcundo mo-
do ; vndc talis notitia poteft forte haberi de exi-
ftentia rerum, ad quarum {cilicct exiftentiam or-
dinantur caufac naturales, qus vt in pluribus na-
ra: (unt effedum pr^ucere. Et fic videtur quse-
ftio propriam dimcultatem habere. Et ad inten-
tionem Ariftotelis in litera,an fcilicet ficut fcibi-
leeft, pluuiam forc fub Capticomo , pcr cauiam
naturalem ordinatam ad eius euentum,tamen im-
pedibilem;ita etiam fcibile fit , pluuiam fore fub
Cane : & hoc fuupoiito,qu6dcaufz naturales Ci-
bi dimittantur, lcilicet quod pcr virtute diuinam
non impcdiantur,quam fuppofitioncm Arift.pu-
tauit neceftariam. Suppofuit ctiam, quod volun-
tas cauiata non poflit cas impcdire,licct tamen a
fe inuicem , fcilicet vna ab aJia poffint impcdiri.
Et videretutjhis pofiris,diccndum efle fecundum
Arift.quod non poteft fciri euentus talis cntis per
accidens quia,ficut arguitur in litera, fcientia eft
per caufam per fejtalis enris non eft aliqua per fe
caufa. Poreft tamen dici,qu6d licct ens,inquan-
tum per accidens,non fit fcibile, hoc eft,non pcr
iftam caufam,refpe<flu cuius eft per accidens : vc
arguit Ariftoteles,abfolute tamen eft fcibile,quia
per aliam caufam aqua proucnit , quas refpedku
cius eft.vt in pluribus. Verbi gratia,licet ex com-
paratione Solis ad Zodiacum , non poflit fciri,
quod pluat fub Cane,quia fic non habetur caufa
per fe pluuix ; tamen cx comparationp alterius
planets ad Solem ; vel ad alium planetam ; vel
ad ftellas fixas ; vel refpedu materia: fic cleuata?;
vel ex comparationc multorum fimul ; pofTunt
hic fciri , qux fimul concurrentia funt caufa
pluuiae , vt in pluribus ; &fic generaUtcr in aliis:
ftihil enim naturale eft ens per accidens ref-
peftu alicuius , quod non fit per fc effedus ref^
fc6t\i alicuius alterius , vel ^liorum concur-
rentium.

Qu6d ficjprobatur ; nam omnis caufa natu-
ralis fibi dimifTa,iuxta fuppofitiones pofitas,pro-
ducit ctFedbum , cuius eft ppr fe , nifi per aliquam
caufam naturalem impediatur , qua: fi impediar,
hocnon eft,nifi producendo aliquid,cuius eft pcr
fe caufa, per quod impediat aliquam caufam mi-
nus potentem : aut fi fecunda non producit , hoc
non eft , nifi quia tertiacaufaimpedit producen-
do illud, ad quod illa teitia ordinatur ; & in hoc
impediendo cfFedium fecund2,& fic de quocim-
quc : aut (\ omnes concurrcntes nata; funt quod-
cunque feorfum impedire ; quia omncs fimul
fiint per fe caufa cfFedus incompoflibilis efFciSlui
proprio cuiufcunq; fcoruim : & ita videtur,qu6d
a;qiie determinata caufa eft ad eucntum cuiuf^
cunquc naturalis cffeibus , per quam poflit fciri,
quia poteft fciri ex natura caufarum , quac quam
yincet , & an omnes quamlibct vincent. Cir-
cumfcripta crgo omni voluntatc cooperantc na-
turx,vel impcdicntc cam , pofTct abfblutc conce-
di , quod nihil omnino euenit nifi a caufa per fc
pcr quameft fcibile fecundp modo : & itanihil
per accidens abfolutc , licet rcfpe(!iu . alicuius
caufaE , (\i aliquid per accidens : in effeAibus ta-
nien per fe eft aliqua difFcrentia fcilicet in fim-
pUcitatc cauf«,vcl in compofuione, id eft , con-

Metaph.

curfu multorum : fcd ctiam ipfc concurfus dcter-» *''*»' ''^f*;

minatus eft, & quanrum ad caufam , & quantum 'f'^ ^'^ **"'
j -ir r»_ /- o 1 ^ »"»* euenit,

acl eltcttum , licut & vnumquodque concurren- /„j, nileaH
tium , cflet determinatum ad proprium cfFedum: ^lUuiH» tnu-
Vnde nihil videtur valerc , qu6d aUqui ponunt /*)»'•
ens pcr accidens , quia proucnit ex concurfu cau-
fariim fuarum , qui conciirfus eft per accidens,
quod falfum eft : quia ille concurius eft per fe
incaufis merc naruralibus , &itaefFc6tuspcr fe
fimpUcitcr.

SCHOLIVM IIL

Ad primum optime difftttat , an fit fiitntia
tjuando ofiendtturde alicjuo , qubd nonpotefi fciri,
de quopulchram halut doElrtnam.^d tertium he-
»e explicat , quomodo necejfitai exifientit ejfe^us
requtrit neceffartam caufam , & habitudinem
eiw ad effe5lum necejfariam. Item , ijuod vo-r
luntas mutabilii , qualii efi omnis creata , fecun-
dum fe , non potefi effe caufadetermtnatavlliui
futuri effeElus. j^d quartum , ejuod caufa pri-^
ma agit de nouo fine vlla fui mutatione , de (juo
X .d. i .cj. luid primum. u4d vlttmum tangit , cjuoi-
moda tntelleilni Dei videt futura conttngentia,
nempe tjui^i videt determtnationem voluntatit
diutna , cjuctnunquam potefi velle oppofitum eiu/,
tjttod femel voluit , nec impediri a ponendo voli-
to , fed rejpeciu Hlius voluntatis nihil eft per ac-
cidtns. Sedde hoc grauifftma difficHltfH efi, tjuo-
modo faluatur Ithertas , fi ex decreto Dei , om-
nia euentent , de quo i. difi. 39. $. Vifb dc
contingcntia mmero z^. yide .iH ^choliHm
iiofirum,

Ad primum argumcntum diccndum , quod p

ens per accidens , vno modo poteft accipi pro
conceptu,quem per fe importat , fecundum quod
cft ens per accidens. Alio modo pro eo cui
ineft , fiue dequo denominatiuc praedicatur, Se-
cundo modo accipiendo , intelligendum eft di-
«Sbum Ariftorelis non primo modo : argumentum
autcm non procedit nifi primo modo accipien-
do;verbi gratia,fi oftenditur qu6d de infinitOjfiue
de vacuo non eft fcientia ; hoc non intelligi-
tur de conccptu imporrato ; fed de illo quod in-
tclligitur denominari a tali conceptu. Ita ctiam
de cafuali & fbrtuito , fi aliquid de illo often-
datur per rationem cafualis , fcietur dc illo con-
ccptu. Contra , de illo , quod denominarur , de
eo non negatur efle fcientia , nifi quia fibi ineft
talis conceptus;ergo &c. igitur de conceptu ma-
gis negandum cft. De conceptu. n. illo primo
oftenditur non fciri:de obiedto autem non primo,
nunquid ctiam ifta oftenfio non fcibilitatis de
tali conceptu , facit fcientiam fimpliciter ? Pof^ Conclnfi* eitt
fct dici probabiUtcr , qu6d non : quia talis repugnat
oflcnfio non fit per quid rei , fed per cfuid nomi- V*'f .['.*. *"
nis tantum:non entia autem omnino, fcilicet quac ■'"■'"
non habent cjuid rei : fed tantum nominis , non
funt proprie fcibilia , fed fecundum quid:ficut
cjuid nomtnis tantum cft quid fecundum qijid.
Nam imponendonomen v4,huic conccptui con-
tradiftioncm impUcanti , albedo nigra : poflet
oftcndiex rationcr.ominis >^,qu6d nulli fupevfi-
cici incft:& tales funt aliqus conclufionesnega-
tiuac,qux non videnturfcibiles fimpliciter : ficut
nec At(k intclligibilc, quia nuWumcjuid fimpli-
citcr habet.Sccundum hoc opovterct dicere,qu6d
conciufiones oftcnfibiles dc infinito in adtu , &

dc

QujEftio II.

66i

lO

f4r«\xui tm-
ftrm *fit»di-
ttft n*» *f»

irMm*jl vi-
d*rtfeamd»

II

Hi^Ttr-

/^«SiMM, M

fditUfttf:

deviAo , & de concepdbas , quibus repugnat
ijuid rei, non funt fimpliciter {cibilcs. Conccp-
tus autem entis pet accidens prinjo modo fump-
ti eft talis , cui repugnat qtttd rei : quia cft ex
duobus , quorum non eft aliquod vnum <fMid:
fed conceprus cntis per acddens (ccundo modo
fumpti non eft taiis, quod ei rcpugnat <}Mtd ; fcd
tantum repugiui llbi habere per lc cau/am , in-
quannun eft ens per 3ccidens:& ficut fcibile fim-
pliciter requirit ejutd ret fimpliciter , iu & caa-
fam per fe.

Si contra hoc obiiciatur, quod fimplidter eft
(cibile, nullum corpus efle infinitum a^ : quia
hoc demonftratur j. Phyficor. t. c. j j . & inde,&
nullum efte vacuum , quia hoc demonftratiir 4.
Phyficonim , t.c.6o. & inde. Simplidtcr autem
fcienria non eflct , fi carcntia quiditaris in altero
extremo repugnaret Cdentix fimplicitcr, Pollet
refponderi, quod pcr ^Mid corporis, quod eft ve-
rum ^uid , ficut oftenditur affirmariuc ipfiun
eftc finitum : ita & negatiue quod ipfiim non fit
infinitum : & vtrumque eft firoplidter {cibile:
quia pcr tjuid fimplidter illius , dc quo cft (cien-
ria : non autem ita oponet , illud quod (citur dc
alio ncgariue , habcre ^utd fimplidter : quia nec
eius qttm cft mediura demonfearionis : itx pcr
rarionem loci oftenditur qu6<l fit plenus , & ita
quod non vacuus,non pcr^Kt^ivacui.

Ad argumentum fuperius fadhim contra ref-
ponfionem de fecundttm ^uid : quando arguitur
dc reflexione fupcr oppontum|poteft did , qu6d
non diminuitury««.-quia tranut fuper obie^hiro:
fed quia ttanfit fupet illud , dc quo concluditur
mnfcireSdlicci fupcr cns pcr acddcns,quod non
habet ^M^^nifi (ecandum quid ; ideo non parri-
dpat rarionem obic^iH inteUctfhis, nifi fecundum
quid:ficm viderc tcnebram, eftviderefecundum
quid:quiain tencbra cft ratio obicdi vifibilis fc-
cundum quid. Si placet tenere oppofitum , tum
quia habitus quo dctcrminatc , & neccflario ve-
rum cognofcimus , & proptcr aliud , & non ex
terrainis immediatc, cft fdentia : talis autem eft
huius condufionis, ens per sccidens efi nonfcibi-
le ; tum quia ita potcft illa condufio oftcndi per
qttid rei ipfius (cibilis : ficut prius refponfum cft,
per quid corporis conciuditur negario infinitatis
de ipfortunc dcbet intcnqo Ariftot.hic exponi de
co,quod fubeft : non dc conccptu dus cuius eft
^ttid nemims.

Ad (ecundum argumcntum prindpale , patet
in (blutione qu2ftionis,quomodo {cientia fubal-
temata duabus, licet inquantum alteri fiibal-
tematur, poflct poni haberc vnitatem ab vnitatc
alicuius cnris per fc:non tamcn quantum ad fium
totalitatcm , fecundum quod aliquid fubiedH
vtriufque fubalteriuris indudit ; fcd fic pfzcisc
habet vnitatcm gcneris proximi : & hoc a coo-
ceptu entis per acddens aliqualitcr vno , virtua-
liter tocam iftamfcioitiam continente : licct fccc
vnitas non fit tanta , quanta cft vnitas fubalter-
nantis , ^cot nec vnitas fubiedi tanta hic, quan-
X», ibL Et fecondiim hoc , condufio argumen-
d fecnndi conceditur. Aliter, qu6d de ente per
acddens primo modo fiunpco ; poteft eft fcien-
tia , eo modo , quo expofirjm eft in folnrione
quzftionis.

Ad terrium prindpale , procedit de ente per

acddcns fecundo modo fumpto. Minor poflet

concedi de ente per acddens , quod eft mutabile

ftridlc fumptum,fccundum quod procedit prima

Sc«iOper.t*m,ir,

probario minoris : qux tamen peccat, fi acdpiat
quod Arift.Ioquitur prafcisc dc tali cnte per acd-
des:Ioquimr cnim dc forraito:vt didueftinfblu-
rione princif>ali. Secunda probario minoris diffi-
cuIcaccm.habcc,quomodo voluntas caufat aliqu^
e^e^m , cum ut indetcrminata ad vtrumlibet.
Sed ifta difficulcas proprium locum habet in
iib.^. cap.4. Omnihtu Mutem potenttii, &c.vfquc
tunc diftcratur. Tcrria probario potcft conccdi,
quia quicunque efFc<fhis naturalis fiiturusredu-
dtur in caufam pcr fc prajtcritam , & ica poceft
fciri , fumpta fdenria fcamdo modo. Scd vidc-
tur condudcre de fdentia primo modo dida:
quia verum dc pracrcrito eft neceflarium. Vbi
refpondcndum , quod ncccffitas exiftenria: cfFc-
€cm requirit caufam in fc ncccflariam : & cum
hoc habitudinem neccflariam ad cftcdum , quia
neutrum pcr l*e fuffidt : licct autcm qucxl fiiit,
fiiillc fit neccflarium : non tamcn neceflarium
ordinem habet ad fuum caufatum : nec illud ad
aiiud caufatum:fed quaclibet caufa impcdibilis
tantum habct habitudinem contingcntem, vt in
pluribus,qu2 contingcnria licct no fit ad vtrum-
libct aequaliter , exdudit tamcn neceflltatcm:
effedus autcm voluntaris mutabilis fiiturus, nec
in caulam przfcntcm , nec prjeteritam poteft rc-
dad,qu« ut caufa dctcrminau refpcdu cius.

Ad quartum, dicendum , quod maior eft falfa.
Ad probadoncm dico>qu6d caufa f ine mutatione
fui alitcr poteft fc habere ad cffis^hun, per fblam
mutarionem alterius,a quo dependetcffedus; fi-
cut cft in aeentibus naturalibus,qu£ aKter fc ha-
bcnt ad palla, per quorum tranfmutationcm pro-
ducunt cfFcdhis. Et fi dicatur , quod adho illius
caufac immutabilis a nullo paflb dependct ; crgo
quando agens eodem modo fe habct , eodcm
modo agct. Rcfpondco ; confequenda tcneret d
eflct agens natutale:talc cnim nunquam ex fc non
agit:fcd tantum propter indifpoficionem, vel ab-
fentiam paflL Nunc autem illud agens eft vo-
luntarium, & bcnc poflibilc cft voluntatcm and-
quam , efle refpet^ noui ; ideo non oponet hic
caufam in fe aliter fc habere , nec in rcfpeifhi ad
aliud,a quo dcpendet , fcd prima diuerfitas eft in
eSeOai , & fic caufa alitcr le habet ad effechim.
De hoc amplius in^. cap. 4. Ad quinnmi diccn-
dum,qu6d voluntas diuina ttanfiens fuper oppo-
fitiun vnum.potcft tranfire fupcr aliud, accipiai-
do in fcnfu diuifionis, & hoc flne mutationc vo-
Iuntaris:nunquam tamcn tranfit,ncc tranfibit fu-
pct oppofituro i & hoc vidct intelledus diuinus,
fuperquam panem contradi<JHonisfcmu: volun-
tas diuina, & fupcr quam aliam nunquam frnun
ac pcr hoc vidcndo luiun veIIe,voIitum videt dc-
tcrminatc : ncc refpedhi illius voluntaris, cft ali-
quid pcr acddens. Vnde argumenmm non pro-
bat , quod ens per acddens , non fatur nifi pcr
caufam , rcfpe<fhi cuius non cft per acddens , fcd
eft efFodus per fe : & quae refpcdu dus cft detcr-i
minata:licet non neccffario : & hoc ab intcllc«^
videncc dctenninadonem calis caufz.

ANNOrAT, MAVRITU.

SEqaimr feconda quaeftio de fcibiUrate entk
peracddens,tx.4. & 6. in qua przmiilis dua-
bus diftin«5honibus ad qusfictun dctcrminacc , &
notanter valcie refpondet ; vbi aduene qu6d illa
Utera ante fccundam diftindtioncm : Std ctntrs,
K K k a Arift,

Ttxt.t.x^,

titttfftri»
ctufa. rt^m-
rittr md m-
cejf.riamtx-
ifienttMm ef-
feam.
y»lmmtm mm-
t*bilm ni eft
eauf» dtter-
minMt^fitttt-

II

Csufspriat»
JtMtvlLt fmi
mtmtMtitmtm-
git de iMM».
St»t.i.d,i f.
X md I.

Vtlmntmt di-
tun*ntai^m£
vmlt efptfitm
ti*m,fmtd/e-
melvtbiit.

IS

664 Lib. VI.

jihjht. 8cc. vfqiie illiic. Securtdo dijlinguetjdum,
&c. videcur eire, vacat, vcl faltem Extra : fed fi
volueris foUiere motiua:recurre ad ea qux habec
Philofophus,& expofitores i. Phyficorum, & in
de hona fortuna.

Rcquire plura hic ad propofitum 1.8.& jp.di.
primi,& qu^ft.ii. Quodlibeti, & fuper i. Phyfi-
corum , vt prius:& in antiquis,& fiiper Ub.Elen-
chorum. Et fuper Porphyrium fingiilariflimc de
multiplici acceptione acctde»tis,&c alibi vt nofti,
jnaxime Scotiftas Parifien(es refolutos hic , &
vbique , atque Oxonienfes noftros ingeniofifli-
^ _ mos. Qusre ctiam confideiationes Aftrologo-
rum dc fururis contingentibus , & euentibus re-
rum ad propofitum , & nota valde decifionem
Dodloris in hac materia, in qua vt fecit Ant. An-
dreas , dua: quaeftiones poflent raoueri : fed fuo
modo breuitate vtitur.

Aduerte eleganter ibidem duos modos dicen-
di. Ad primum principale , & alias foiutiones
principalium,& maximc vltimam.

Quoniam autem complcxio & diuifio
eft in mentc, & non in rebus Qiiod
autem ita ens , alterum ens a propriis,
&c. text,com.%.

CtVyESTIO III.

Vtrum vcrum Jit obieSfum Metaphyflca?

Ariftot. hiccnp. X. D.Thom. leB. 4. Y\i.nAn3i,qutji.vlt.
«rtif. 1. Fonfeca , c<»/>.r. Vide authores cit. Mte qutfi.
^.lib. 1.

ARguiturqu^d non ; quia Metaphyfica cijm
fit prima fcientia , &communiflima,maxi-
me videtur cfte circa prirnum obicftum fcibile:
primum autem obiedturn fcibile vel intelligi-
bile videtur efle verum : quia non videtur aliud
pofle poni,quod omnibus intplligibilibus conue-
niat:& quod fit diftindtum obiedlum contra ob-

-? ictfbaaliarum potcntiarum. Cor,firmatur illa ra-

tio per Philof 1. Metaphyf text.com. j.dicentem,
vocari Philofophiam veriratis fcientiam , reiSte
habet. Item,vnumquodque ficut fe habet ad ede,
ficad vcritatem,!. Metaph.text.com.^.ergo con-
uertitur cum ente ; ergo pertinct ad fcientiam de
ente. Item , fi verum excluderetur, hoc non efiet
nifi quia dicit ens diminutum:fcd hoceft falfum.
Probatio , nam qua: diminuunt de perfedione
enris, non attribuuntur primo enti , vt patet de
caufato, finito,&c. fed verum attribuitur Deo, &
in fummo, vnde i. Metaphyfic. text.comment.4.
fempitcmorum principia eiTe verirfima neccfie
cft. Item , fi dicatur dcbere intelligi de vero,

Cdt> dt C b- *^"°^ ^^ '" compofitione,& diuifione.

Comri : i quo non excluditur confidcratio
^aufe : neccffedtus : ifta autem veritaseftef-
fedlus rcalis entitatis , iuxta illud in Pratdi-
camentis : in eo quod res eft , vel non eft,
oratio vera , vcl falfa cft. Refponfio , res nop
cft caufa praccise veritatis in intelleau, Ced intel-
ledus componens prsrdicatumcumfubiedo.
Ad oppofitum eft Ariftoteles in litcra.

S C H O L I V M. I.

P o N I T fententiam , cfua tenet vcrura ejfe
ohieSium inttlielitu,^uamtrtl>uj rationilms claris

Metaph.

ftantiA.

inteUeiiui.

ti

refutat. Prima, cjuia ohieBum eft prius potentiaj
& aEiu. Secunda , veritasfit pera£lum refiexum
fecunditm illtus fentent:<e authores. Tertta, co-
gnofcit intelleflfu borum : vt a vero dtf}in£ium:
fusede hocagit Do^or quifi. zo. de Anima , vbi
quinque argumentaprohac parte adducit , & i.
dtfitnil. 5 . cju^fl. 3. f^tde plura apud ipfum de
Anim.qutfi. ij). lo. 21. & in ctmmentario nofiro
ad diiiai e^uxfitones. CcncUidit ergo ens ejfe obie-
£lum intelle^us , quod fuse proba: locu cttatts.
^Quod hic ait numero 4. ens incitrdt in omni perfe
intelligtbiii , videtur contra tpfum i . diftinil.^.cj.
3. vbt att non tncludt infuu pajfionibus , vei vlti-
mis dtfierenttis.fed ilia forte nonfuntper fe intel-
ltgibiita,vel indudunt ensrnedtate , vel identice,
quodfufficit.

' Hic prim6 videndum eft de ratione veri. Di-

cunt aliqui , quod verum eft primum obiedum ^/"'/«a^'^"

intelledus , quod oftcnditur dupliciter. Primo inteluaJ!^

fic:obiedum appetitus vtbonii ,determinat ens;

ergo ^ fimili videtur , quod obicdum intelledus

detcrminet cns tale, refpedu intelledus, non eft

nifi verum. Praeterea ens in fe indifFcrens eft ad

fenfibile, & inrelligibile : obiedum autem pro-

prium detcrminatur ad potentiam cuius eft ob-

dum : fuper ens non videtur aliud detcrminans

ipfum ad intelledum , nifi verum. Ex hoc ad

propofitum , dicitur quod cum inrelledus ten-

dat in obiedum, inquantum in intelledu cft vc-

rum , dicet rationem entis in intelledtu , & ideo

entis diminuti ; & ideo exciudetur a confidera-

tione Metaphyfici. Sed ad huiufmodi exclufio-

nem nota , quod ejfe quiditatiuum eft eftenriale

efie obicdi , inquantum obiedum inteliigibile:

quia fccundum illud intclligitur eire in intelle-

du, eft neceflario concomitans , led non foaTia-!

le , quia fecundiim iiiud non intclligitur , nifi

refledendo : ejfe vero exiftentias; non cft ejfe for-

male eius inquaniiim formaie obicdum, nec ne-

ceflario concomitans. Sed nunquid obiedum

voiuntatis habct ejfe formalcvel neceflario con-

comitaiis,aliudquam obicdum intciiedusrQuo-

modo alias per illam fit motus in rcm ?

Contra , quomodo appetitur non cns ? nun-
quid eriam penes habitum rcalitcr inquantum
amatum , habet aiiud ejfe formaiitcr , vei conco-
mitanter : quam inquantum vifum ? Nunquid
eft ibi aliarealis coniuntkio voiuntatis cumob-
icdo^aut rantummcdianteadu intclligendi per-
fediore quam fuit abfenris ? Vlterius inteiiigen-
dum , quod indetcrminatio cft in obiedo reipc-
du omnis diflerentias contrahentis,obie<3:um in-
feripris potentix eft determinario propriain ob-
iedo fiipremae potentia:, alias non eflet adaequa-
tum potentiae lupremac, qu£C pcr fe potcft in ob-
redum inferioris, & ideo eius primum obiedum
in illis includitur quiditatiuc.

Exponitur autem ab aiiis,quod prajdidum eft,
fcilicct quod verum dicit racionem entis in in-
teliedu , eo quod verum non eft in inteiicdu
formaliter ; fed obicdiue : ficut cognitum in co-
gnoiccntc. Sed per comparationem ad quem in-
telledum rcs dicitur vera ? Dicitur quod relpe-
du intclledus diuini : quia refpcAu eius funt
mcnfurata ; & fimiliterartificiaUa rc/pedu intel-
ledus nofiri : naturaiia autem pcr accidens ha-
bcnt compararionem ad intelledum nofbrum,
inqu.intum vera, quia non vt menfurata , fed vc
menfurx.

Contra

Qusftio III.

665

OhieBum,
frim HMtM-
r»littr ftti-

Atfi** dirt,
itiM, frtetdit
rtfUtttim.

OhitB* h»-
httM nttt ex-
€tiit tbitHii
fttntU.

^•tmm ptrfe
WtlU^hiU.

4
Sf»j frintum
»bitSuiTt iu-
ttUtaut.

J.ns frim*
imfrtjjient
pnfritnitur
m M»im».

Contr^ ifta , qu6d ponitur primo verum cfTe
obic£him primum intcUcAus. Arguituroppofi-
tum triplicitcr. Prim6 : fic obicifhjm primum
fecundum fuam fomialem rationcm,prius eft na-
turalitcr ipfa potcntia:& magis faltcm ipfb aduj
verum autem fi dicit rationem eniis in intellcdlu;
non eft naturaliter prius illo adu : quia noncon-
tingit intelligere rationem cntis in intcUedu,
vt cogniti , nifi fntclligcncio aiStum intclligendi.
rer quem cft fic intellc<ftum. Item , fccundd:
iUiid non eft primum obicdtura potcntia» intcl-
lediu2r,quod non a(5hi dire(^iuo,(cd tantum rc-
flexiuo cognofcitunhuiufmodi eft vcrum (ecun-
dum eos. Dicunt cnim, quod intelligitur, (icuc
ratio intelligibilis:poftquam lapis fiierit intclle-
ftus , rcfleden<^ fupra rarionem obie^h 5 crgo
&c. Maior patct, quia adlas dirc(f^us naturalitcr
przcedit reflexum : & in quoUbet 2.€ta. oponet
ritioncm formalis obie(5H inueniri. Ex hoc (c-
quitur contra illos , quod cum ratio cntis fit
prior ratione veri , fi ens eft pcr (e fubic<ftum
Metaphyficae : quod aliquid erit fubic<fhim hic,
quod non habet rationem obie<5li intclligibilis
inquantum talc , & itanon eft (cicntia, quia ob-
ie^n^um habitus non cxccdit obiechim potentiac
habituatz. Tertio fic : quod fccundum pro-
priam rationem intelligi poteft : non inqiiantum
includit aliud,ita cft per (c intellieibilc , ficut il-
lud aliud , nec illud aliud pcr conlequcns eft pri-
mum obic£lum intcUe^s ; (ed honitm mquan-
tum diftinguitiu contra verum , 8c inquantum
eius rationemnQn includit, ita eft per fc intelli-
gibile (ccuildum fuam propriam rationem , ficut
cconucrlb verum inquantum n6 includit konumi
ergo , &c. Minor patet : tum quia intellcdus
diflferentias boni inquantum honum , & veri in-
quantum verum, cognofcit, & sque perfe<fkc difr
fercntiam ex vtraque pane cognofcit ; fed harc
difFerentia non conuenit hono , nifi (ecundtim
propriam rationcm, inquantiam non includit ve-
rum ; Tum , quia , fi non intelligerctur bonum,
rcc aliquid aliud nifi inquantiam includcret ve-
rum, cijm per accidens ipfiira includat , fcquitur
quod nec honum , nec quiditas rci intelligeretur,
nifi per accidens:& ita non intelligcretur fimpli-
citcr ; ficut Corifcus , fi cognofcarur inquantum
vcniens, fimpliciter non cogno(citur.

Propter iftam rationem concedendum e&,
qu6d primum obic<flum intclle<fhis non potcft
erte aliquid , nifi quod eflentialitcr includitur in
quolibet per (e inrcUigibili : ficutprimum obie-
dum vifus , non eft aliquid , nifi quod eflenria-
liter includitur in quolibct pcr fc vifibili : vt cc^
lor in albo , & nigro. C um autem quodcunque
ens fit per fe intelligibile:& nihil po^Tit in quo-
cunquc eflemialiter includi nifi ens , (cquitur
quod primum obie<Ehim intelle^s crit cns : &
hoc dicit Auicenn. i. Metaphyfic. cap. y. quod
ens prima iraprcflionc imprimitur in anima:qux>
cunquc autem rationcs tranlccndcntcs, qux (imt
quaii paflioncs enris, vt verum, bonum &c. funt
poftcriores primo obicdo ; & quaclibet eanim
acque pcr (c eft intcUigibilis , nec vna magis ha-
bet rationem fubiecfti intclle<9iis , quam alia.
Si dicatur , quodobic^m eft duplcx, quoddam
moucns potcntiam , quoddam dcterminans ad
mouendum, & hoc non tanquam aliquid abfolu-
tum , dans virtutem moucndi , fcd tanquam rcf-
pc(5his , dicens habitu(iincm obie^ motiui ad
Swi Ofer.tom. IV.

taleroobilc : &hoc vlrimomodot/erjwBcftob"

ie<fhim intelledhis , & honum voluntatis , quia

verum non mouet prtmo , ^cut probant ucs ra-

tiones fadbe , nec fic eft obie(5him primum , (cd

dicit habitudinem obiedH motiui ad dctcrmina-

tam potentiam , quia importat adxquarionem ad

intclle<aum;Contraillampofitioncmnon opor- OfwtnUqm

tct argucre , quia cx z. Topicorum cap. 7. opor- "^ fj*'" /*•

tct loqui vt plures : hic autem modus videtur p*^/^/;

aburi termino illo obieElum : nam quod re(pc<flus

ad potcnri.-im fit formalis ratio obie<Sh,non inue-

nitur a Philo(bphis communitcr:fed illud , quod

mouct potcntiam paflluam. Vnde Ariftot.z. dc RrfftHm ni

Anima , cap. i . tcxtxom.66. de vifibilibus : cuius '^ •««^«*»

quidem eft vifus,hoc eft vifibile , fic quod in ra-

lionem prxdicari cadit fubie<fium:cuius eft vifus*

eft obiedoim vifiis. De ifto,fecundum ipfum,ib*

przdicatur per fe (ccundo modo, non primo vi "

fibUe, quod dicit refpc<Shim ad potentiam : fed "

talis refpe<ihis citet ratio formalis obie<fti , circt

per (e primo modo. Per hunc ctiam modum fa-

cilc cft aflignarc obie<5ta prima omnium poten-

tianuTi, non aliqua abibluta, fed refpe<Slus quo(^

dam correfpondentcs : puta quid obieftum vifiis?

non quas-am qualitatem, colorcm, vel luccm,fcd

relariuum vt vifibile:fic gu(his,non (apor.fed gu-

ftabile,&c. Quomodo eriam obie<5him cft fimui

natura cum potentia : abfolutum ctiam eft priiis

intelligibilc quocunquc refpe<iu ; ergo inquan-

tiim intelligitur:nonincludit rarionem re(pc<flus:

& ita illud non cft ratio primi obie<5ti. De quo

quaereinp.q.j.

SCHOLIVM II.

ExpLicAT primo triplicem veritatem in
rebHi,& aliam triplKem in ordine ad inteUe^um^
ponens horum fex conceptuum exaBam differen-
tiam, detjuo videripoteft i.di§lin^.^.quafttone ^.
& 4. diftinB. 49. qusft. 4. §. luxta hoc^um. 10,
Secunde , verum in intelleilu ejfe duplex , fcilicet
vt comparatur prima , & fecundti etus operatu)~
mjd eft, apprenenfioni , & compofitiani : & ejuod
falfitas non opponitur prinu, fed tgnoramia , bene
tamenfecundt , non contradtcit fibi i.dift.6.tjuaft.
J.ad ^. cum negat apprekenfioni veritatem , &
falfitatem, quta tbi locjuiturde veritare complexa.
7ertio,quornodo inteHeStm cognofcat, &ejuoaElu^
conformitatem fui aEius cum obieElo. J^artOy
(juid fit falfitas matertaltter,& formaltter, Dehii
multa dtxi in fupplemtnto de Antma^di^ut. j. ■*

/f^.7.8.9.

Diccndum eft ad quxftionem alita:;& prim6
diftinguendum ett de vero : cft enim veritas in yerit»i in re
rcbus , & veritas in intelle<fku. In rebus duplici- 6" »a iattltt-
ter , in genere , videlicct per comparationem ad '''*'•
producentcm, & per comparatione»n ad cogno(^
ccntcm,fiueintcUigentem. Primo roododicinir
veritas ab(blute conformitas produ<3i ad produ-
cens , aut determinate conformitas talis (ecun-
diim adaequationem , aut detcrminate conformi-
tas fecundum imitarion. Et licet primus iftorum
trium modorum, videatur eflc commiMMs fecun-
do, & tcrtio , ramen fi nomen veri imponatur at*
fignificandum quodcunque trium prxdi^torur»,
fecundiim propriam rationcm , crit zquiuocum. _y. « .
SccunduJ modus inucnitur in Filio Dci , qui ve- ^^^^ ^trm,
ritaseft:quiacft fectmdumAuguftinum uimroa »bttr crtMtttr
K K k 5 fimi ra vtr».

Vtrttiu in or
dine »d in-
nlUBH tri-
fUx.

%r.

666 Lib. VI.

{imilitudo principij : hic enim eft conformitas
cum aHxquationc. Tertius modus inuenitur in
crcatura, qux imitatur exemplar,cui aliquo mo-
do atlimilatur , defediuc tam.en , aliasnon di-
ceretur imitari. Secundqmodo/cilicet per com-
parationem ad intelledtum dicitur res vcra tri-
pliciter. Prim6,quia fui manifeftatiua.quantum
eft de fc , cuicunque intelle^kui potcnti manife-
ftationem cognofcere. Sccund6,quia aflimilati-
ua intellcdus aflimilabilis , qui non cft nifi intel-
leftus crcatus. Tertio, quia fada manifeftationc,
vel aflimilationcrcs in incclledueft, ficut cogni-
tum in cognolcente.

Pro iftis (ex conceptibus cxprimendis potcft
accipi xquiuocc veritas in re. Patct cnim quod
cres primi diftinguuntur a tribus aliis, quia habi-
tudo ad producentem,& ad intelh"gcntera,alia &
alia eft : lic^t idem fit intelligens , & producens.
TrtdiB* vt- 'Nam fi per impoflibile Deus eflet produ<ftiuus
^'*f" ^T fimilis , & a*qualis , & fimili imitanti , & non
^, eflet intcUigens , cftet primus modus tripani-

tus finc fccundo ; & econucrfb , Ci eflet alius
Deus intelligens creaturas , non produccns. Di-
ftindio ctiam primorura trium intct le patet,
aliorura trium oftenditur difi"crentia:quia n nul-
lus cflet intellcdus , adhuc quaelibct res fecun-
Aian gradum fuae cntitatis , eflet nata (e manife-
ftare,& hsc notiria eft , qua res dicitur nota na-
turx :non quianaturacognofcat illam, (ed quia
propter manifeftarionem maiorem, vcl rainorem
iuta eflct, quantijm eft dc {e,pecfc£bius , vcl mi-
nus perfedc, cognofci.Efle autem aflimilariuum
dicit rationcm adiui refpedu afllmilabilis , &
(cquitur naturalitier cfle manifcftariuum, vcl Ai(-
paratura eft non habcns ordinem ad ipfura # (cd
lcmper a(firailariuum,& aflimilatio refpedhi in-
tcUcdhis pafGui prarcedit hoc quod eft efle in in-
telledhi : quia illud efle eft poficrius naiura ip(b
a(9ai intelligcndi : nam non eft,nifi relatio catio-
nis fundaca in o\i\tQoo incellcdo ^ a«5him.

^ Z T R A. Si t/tmen hoc verum videtur ejfeiquare ^utrunt
homines ita ejfe in memoria hommum , velejfefa-
mojt f vel haterefilioj poji nurtem,vel jhttuas eri-
gere,vel opera facere, vt poft mortem maneat rela^
iio rationis fiindata in obieQo inteBeih ad aQumf

Metaph.

6
Virmm in in-
teUeclM t^
dftfUx.

btiU*Bm
eirc» tfutd
^nid eft.fem-
per ffi verm,
txfenttttr.

tUttio itt fe
f»lf», ^dt
ttluffttftt.

Relatio autemcft pofterior abibluto, ad quod
eft ex f . aflimilario autem formalitcr eft ip(e
adhis intelledhis , aut- prior ipfb. Coraparando
(ecundum, & tcraum ad intclledhim non aflimi-
labilcm , non habent ordincra eflentialcra, (ed
accidentalera,re(pcdhi,(cilicet alicuius intellcdhis
tantum. S^uicur viderc dc vero in intelledu.
Verum auccra in incelle<Slu duplcx cft fccundum
cius duplicem operacionem , kcundum quarum
vtramquc nacum eft conformari obie<Ste,vc men-
furacum mcnfurx (ecundum Arift. in $. cap. dc
Ad alitjuid, cexc.com.io. & io.cap. i.ccxc.c.3 .1. 3 .
c.c.2<>. Eft auccra inccr iftas vericaces difTcrencia
vna,qu6d primac falficas n6 opponitur,(ed igno-
rantia cantum; & fic incelligicur iflud de Aniraa,
qu6d tmelUElfti circa quod quid cft femper efi
verus , ficuc fenfus circa propriuro fenfibile : &
hoc cft intelligcndum prscisc circa conccptura
/implicitcr fimplicem : nam intelieftus fimplcx
circaconccp*nm non fimplicitcr fimpliccmjiccc
non poflir cfle formalitcr falfus , poteft tamen
cfle virtualiicr falfus,apprehcndcndo aliquid fub

determinationc fibi non (Jbnueniente ; & lioc
modo dicitur in cap. de Falfo, tcxt.comment.34.
quod eft aliqua ratioin fe falfa,non folum deali-
quo falfa, & tamen ratio illa in fc falfa , fimplici
apprehcnfionc intelligibilis eft , fcd illa non m-
cludit, vcl exprimit aliquod cjutd : nifi fortc ^utd
tiomirjis. Eodem modo potcft exponi vltimuin
capitulum noni , tcxt.com.ii. & ix. vbi vidctuc
Ariftotcles diftinguerc dc intelligcntia fimpli-
cium , inquantum eft circa ^utd fimplicium , &
circa ejutd compofitorum, quod circa efuid com-
pofitorum cadit deccptio peraccidens:quia (cili-
cct corum tjutd natum eft faccre coccpium,non
fimpliciter fimpliccm, in quod potcftcaderc fal-
fitas vittualitcr , no» C\c in <juid fimplicium : fi
cnim intelligeret per accidens , fcilicctin attri-
bucndo altcri illud <jutd , non eflct difFcrcntia:
quia ita in qutd fimplicium , poicft intcllcifhis
«mplcx efle falfiis per accidens.

Sccundae autem vericati oppopicur ignorantia
priuaciuc , & falficas contraric : quando fcilicct
vniuntur quz in rc non funt vnita. Secunda dif-
fcrcntia cft in modo cfTendi vcritatis,in hac ope^
rarione,& illa:licct cnim fit in vtraque operatio-
ne vcritas propriaforraaliter,non camenobiedi-
uc , fed tantum in fecunda. Nam neutra vcritas
eft in mtelledu obicftiuc , nifi reflccflcnte fe fu-
per adlum flium,comparando illud ad obieftura:
quac reflcxio , fcilicet in cognofcendo quod aiShis
talis eft fimilis, vcl difliraiUs , non eft finc cora-
pofitione , & diuifionc : patet autem diftindiio
iftorura modorum eflendi veritatis in intelle^,
fcilicccfbrraalitcr&obicdkiuc , quantum adpri-
mara operationem.

Quoad fecundam dcclaratur : quia intclledhis
multas propofitiones format,& apprehendit adhi
fecundo,qu2 tamen funt ibi neucrz ex 1 . Topic.
liccc igicuc in illo fic formalitcr veritas, vel falfi-
tas , auc quia cft confbrmicas rei excra , aut non:
tamen non eft ibi obiedliue, quia non apprehen-
dicur ifta confbrmitas. Contra iilud , videtur
qubd principia ftatim cam apprchenduntur, co-
gnofcunmr cfle vera.Refpondeo propter euiden-
tem habitudinem cerrainorum , inteflcdhis com-
poncns ftatira percipic , adhira componendi cflc
confbrmcm cnritati compofitorum. Pofletergo
dici , qubd ibi cft alius adus, & rcflcxus, (ed im-
petccptus,quia fimul temporc. In aliis,vt incon-
dufionibus differunt tempore. Concra:quo mor
do adhis primus circa prindpia eric reflcxusl
Refpondeo,non primus, qui eft compofirio , fed
fccundus^qui cft afl^nTiis, & circa iudicabilia pof-
fcc dici iudicarc.

Concra hoc , quod fiiperiusdidum eft , qudd
vericas complexi cognofcicur per hoc , qubd in-
tcllcdhis apprchendit conformitatcm a<^s com-
pondndi , enricari excremorum iftius complcxij
arguimnquoniam quando comparo adhim com-
pofirionis A ,TC\B, hoc facio achi compofirio-
nis C , quomodo fciara . iftam (ccundam cora-
pofitioncm C , efle vcram ? Si per aliam compo-
firioncm , cric proccflus in infinicum , anccquam
cognofcatur verius compofidonis A,&c iu nun-
quam cognofcecur. Si per fe ipfam cognofccrur,
pari ratione ftandum eft in prima compofiiionc,
qu6d vcritas dus non cognofcatur per alium
a<5tum confcrentem dus conformitatem cntiuti
compofitorum. Si aurera non fcio C, eflc vcram,
crgo nec ji > fciam efle veram per illam : quia ab

ifta

Cires eempo.,
Jita citdit de~
ceptio,no eir.
cafimpUcitt.

yeritat no e^
inttUeSM «^
ieQiiu , nifi
quMideft r$-
fleait.

7
C.8.& alibL
Midmpropo.
fitienet in-
ttUeHMi nc-
fln tteutr/t.

§liiMndev4~
ritM eopUxi
cegnofcitttr.

&U0 4Btt co-
gnefcittir te-
fcrmitMt «-
Stttettm re

Qusftio III.

667

iftadcpcnder. Irem, fi debco cognofcerc A cfTe
vcram pcr collationem ad rem ; oponct igitiir
rcm cognofccre;quo ergo zQox ? fi codcm, qui eft
ji, idem cogno/co pcr C, li alio , vt ip(b D, er-
go duo adhis fimul de eadem re. Similiter,fi ille
9Gm% D fit fimplcx, non eftprincipiumiudican-
AidtA :Ci complexus , fcqiiitur proccftus in in-
finitum,vt prius. Scquitur etiam aliud ,quod^
non cognofcitur ellc vera m'fi pcr vnum difcur-
fum a complcxo in complexum : & ita primum
principium non cft notum fine difcurfii.

Itcm,fccundum viam iftam,videtur diccndum,
quod conccptus hominisfit ita verus , ficut con-
ceptus huius^0ro0 cwmr, eft verus : ijam vtrobi-
que eft conformitas ad rem concepram , & po-
tcft vtrobiquc conformitas cognofci pcr refle-
xioncm.
$m4f»lfitM Rcfpondeo,qu6d fiiperiijs inchoando, falfiun
*?*"?™^ dicit carcntiam tahtaris, quale apparet : ita quod
^^ ■' principale in fignihcato cius, non eft non appa-

rerc quale cft,quia tunc fi quid cflct,& fine omni
apparenda, elTet falfum; nec apparcre qualc non
eft, quia tunc eflct falfitas fbrmalitcr pofitio,non
priuario , fed falfum materialircr dicit apparere,
& fbrmalircr carere talitate quale videtur:& hoc
non intelhgendo per talitatcm , fimilitudinem:
nam nihil eft fimile fibi , & ita nihil eller verumj
/imiliter fi Socrates appareret Plato , Socrares
dfct vcrus Pkto:quia tunc apparerer talis , qua-
liseft, hiceft fimilis : quia Socrates eft fimihs
Platonijfcd per tale , quale intelligitur idcntitas:
verum eft enim quod Socrates eft taUs , qualis
eft , licct & fimilc dicarur talc qualc eft ; igitur
fdlfum quod caret identitate, ad id qubd apparet
e(Ie,& falfitas cftnon identitas entis, vt manife-
(lati ad ens, vt declarans,fiue apparcns , & hoc de
falfbipre.

SCHOLIVM III.

E X p L I c A T primo i}Mid/tt verum in re, dr
^uid infigno. Secundo, qHomodo dtjfert ohieSlum
veri incomflexi ah ohteSio veri complexi,<ju'od hoc
Jfrius natura h^het ejfe cjuam in inteUeilu, iUMd no.
** ■" ' Tirtio expltcat , quomodo refiellendo cognofcit

ifiteUt&m veritatemfui afltu , fciltcet aduerten-
do complexionem propofittonis ejfe conformrm
virtuali hahitudint inclufe in terminii. .Quar-
to , quomodo ifta h^httudo aliter efi in termtnU
frinctptj conclufionis , & propofitionis conttngen-
tis , <fr <\uarefiatim intetie^m hahet notitiam ve-
iritatis principij, (fr s ejuo iUa caufetur. Quinto,
foluit argumenta pofita num.y. contra modum co-
gnofcendi per a£tum refiexum,mirahtlfs ctrca htc
fi>ecMlatiorjesfacit.

8 Item verum in rc , eft illud quod apparet , &

Vtmm m rt vcritas non eft conformitas,fiuc fimilitudo, qux

«/ id . qmd eft intcr diucrfa , fed identitas vt manifcflari ad

^t*nt. ^g ^ yj dcclarans , fiue manifeftans , fiue appa-

rens ; non crgo eft vcritas ratio declaranris , liue

manifeftantis , fed illa eft ad alterum cxtremum,

ad quod fignificat non conformitatem , fiue fi-

mihtudinem, fed identitatera, accipiendo eam in

communi : fed verum in figno , dicit fignifica-

tum cfTe id,quod manifeflatur pcr fignum, & in

hocfignum raanifcftarc illud, quod eft , & ita

Simdvttiut conformitatem figni ad fignarum. Siitaqueom-

*»y»r»* • nis conceptus eft fignum rei , & copceptus fim-

plex iu cft confocmis rri , ficut cotDpicxus tci.

quia cft ita defim"riuus , quarc non ita dicirur ve-
rus } immo complcxus non videtur conformis
rci,quantum ad complcxionem, lcd tantum fibi,
quia complcxio non cft in re. Ad hoc tmmo tcC-
ponfum eft prius,fignum xquiuocura eft confbr-
mc , non talc in natura , vt circulus eft fignum ^^ _^^ ^
vini. Sed ad primum non valet , quod prsdi- „ Jimplidfi^
dhim eft:fccundum qubd verum eft in complcxo, eut m tam*
vt in obic£bo,in fimplici non:quiapoteft intelle- ^^**»-
€kas conucrrcndo fe cognofccrc conformiratem
inrellcdhis fimplicis ad rem , ficut & complexi;
igitur & cognofcere veritarem vtriufque; ergo &
ante rcflexioncm arquc fiiit in vtroquc;& pcr rc-
flexioncm cognofcitur cile in vrroquc ; igitur in
concepru hominis eft veritas , ficut in ifta, homo
tfiantmal, & refle<Slcndo ita fciam conceptuni
hominis, efte verum:ficurfciam conccptum ifhi:
homo efi animal , elle verum , quod eft contra
Arift. I . PcrihermcniaSjcap. i .

Proptcr illud , notandum eft , qubd obie<5him q j,-, J,^ -•
fimplex , quod eft fignatimi conceptus fimplicis, fUxum pnmt
nullum ejfe habct aliud,quam in conceptu,fecun- »» ft talequi
duraquod effe dcbet menfurare illumconccp- 'J^ tnttU.edu-
tum, obic<Sb conceptus complexi , quaj funt ex- ^*^. "'r^'
trenu, aliud ejfe habi:nt, quam vt funt in concep-
tucomplexo,& prius ruturaliter in fe, vtfimpli-
cia funt , fecundumquod eflc , prius menfurant
illum conceptum complcxum , cui ejfe priori,
concepiura complcxum conformari , cft vcrum
cffe , difFormari , cft falfiun efle : hoc efe eft ha-
bitudo virtualiter inclufa in extrcmis antc natu-
raliter , quam extrema comparcntiu- a ratione,
fcd in flmplici nihil cft prius naturalitcr in cx-
trcmo, cui conceptuspoicftconfbrmari &dif-
formarf.

Conrra:probat,qubd non poteft efle falfus,fcd
vcrus. Refpcndeo,non eft vcrus,vtcompIexuseft
vcrus,quia non fieceflarib habct fignatum fccun-
dum effe, prius naruraliter , cui conccptus poteft
conformari,quam in ipfb:quia fi eft inrejioc ac-
cidir; complcxum necefTarib habct fignatum fe-
cundum fj7c,prius quam in ipfb ; ideo ncccflarib
habet cui confbrmatur , vcl difFormatur, fc-
cundum qubd didtur verum, vel falfum:incom-
plcxum non ncceflarib habct conformitatcm,fcd
fi confbrmatur rei extra , accidit , ficut non efl
menfura cius.

Ad alia argumcnta , quooKxIo reflc<icndo
cognofcinu: vcritas nota:viderur difficultas, fi ia
compofirione cognolco rem non abfbhitc ran-
tum fed collatiue , & rcflcdendo , confcrendo
aifliuTi adrem,hoceft ad rcm cognitam collariuc,
ficut dicit terrium arnumentum : fcd fi conuerro
ad rem nudc , conftrendo , per hoc non potcro
iudicare de vcritatc compofitionis, quac eft adhis
coUariuus •, ergo viderar , qubd ad iudicandum
dc aliquo , conueno ad illura,& codcm modo,
quo& in priraa compofirione,& in illo,ad quod
conueno , habco rem cognitam a^i collatiuo.
Nota , ficut didhim eft , quarc complexura eft '^»»*"* '*•
vcrura , quia complcxionem, quat cft a rarione, *^'^*"* ^*"

,. * .. ^ . . . ^ „ etdtt xerUM'

pra-ccdit nafurafiter idenntas extrcmorum : & .^^ apltxi,
alia habitudo virtualiter inclufa in ipfis, aii a£hi
rarionis eonformari , vt mcnfiirz , cft ipfum vc-
rumcflc. 10

Ita dico , quod illam complcxioncm cognof^ ViritM fri».
CO clle veraro, cognofccndo confoniutatera eius ''^ » etmtlm-
ad illaro habitudinc virtualiter inclufam in cxtrc- r^"^ ^*^

. , ..... ttntens, aut-

mis,qHZ quadoque mcludirur in extremis ex na- „,^f Jiff_
tura exrreraorura, non pcr aliud pnus^quadoquc rtpu f
K K k 4 pcr

668

Lib. V I. Metaph.

pet aliud prius indudens ; quandoque nullo
rnodo ex natnra terminorum , vel includentium
ipfos , fcd a caufa extrinfcca coniungcnte ipfii
vcl di(tungente. Primo modo cft in principio
dcmonftrationis. Secundo modo in conclufio-
nc ; cuiufcunque tcrminorum habitudincm rea-
lem , praecedcntcm a<9^im incellcdlus , includic
virtualiter ipf^ habicudo intrinicca in tcrminis
principiorum , & ex fiii ipforum natura. Tcr-
tio modo cft irt propofitione contingcnte. Ita-
que in primo modo cxtrema abfblutc intelloda,
ftaiim naca funt facere ex fe in intellc<S):u illius
notitiam habicudinis ipfofum : ficuc & alia abfor
luca relacionis ncceftarib confi:quencis : quando
ergo incellctShus coniungic cerminos illos com-
ponendo , ftacim vidcc conformitacem nStus fui
ad iliam habifudinem,quain priiis nacura habuit
frintipiMin- nocam cx ccrminis. Quando auccm componit
'f / «- tcrminos conclufionis , non videc ilium atSturq
notitituJ h»-, cft^ conformc habitudini rpaii cprminorum , do-
hitudinu tx- ncc videac iilam habicudinemccrminorum,cuius
tretneritm:p- nocicia non fuit imprefta fibi ex ccrminis conclu-
aa AfrltttM {Jonis : nec imptimitur , nifi ex nocitia habitudi-
ftffsri*. "^* termmorum pcmcipij , quac mcludic illam,
Quando aucena componit lerminos, propoficia-
nis concineentis , non videt a6him eirc confor-^
mem , niuvidcndo habicudinem cprminorum in
re : quia cauia pxcrinfeca fi faeic eam , facic circa
terminos, vc ip re, non vt in conceptu , & tunc
opoKctTidcreiiKeliedlualitcrterminosin rc co^
iungi,vcl diuidi.
H In primis crgo duobus, non cognofeitur com-

^ ^iupnt- pofitio,ciIe vera, comparando ipfam ad rem , vt
titiA htbitit- jjjjj , (cd ad rcm quac cft cxtrcmum , vt ipfum

jg^y^ in intclicdhi prius nacuralicer fijcic nocitiam ha--
bitudinis fiue ex fc>vel ex vinucc aiccrius , qu^
intellc<Slus fic componac.

Concra : ergo quare non ftacim apprchenfis
tcrminis principn,inceliigicur principium,fi ccr-
mini ex le pcceilario faciunc nociciam iliius ha-
bicudinis ? Pacec aucem qu6d non ftacim , quia
pcrquancumcunquc cempus, poccft aiiquis noffe
totum, & nofle pa<tcm , antequam fcijit hoccflo
verum,a»iw totMmJicc.<\m3. antcquam componat
illud. Iccm,nocicia habicudinis cerminorum con-
pIufionis,auc fic ab ipfa liabicudinc ; auc ccrminis
iilis ; auc ab habicudinc ccrminorum principij;
aut ab illis tcrminis ; aut a notida habicudinis ii-
lorum ccrminorum,quodiibec improbccur.

Ad primum,qu6d iiccc cx cerminis, vel ex al-
tero ccnninorum vircualiccr inciudencc rcfpc-
^m, 6ac noricia habicualis habicudinis , camen
non oportct cfle adualem pcrccpc^ ftarim : fcd
quando inccllcftus comparac cxcremum excrc^
ino,ftarim poccft vidcre , flc iliam habitudinem,
& habicudinem a£lus fui,ad iiiam.Ad fecundum,
notiria amborum principiorum fimui facit noci-
tiam concUifionis ; & hoc fic , qu6d notitia ha-
bicudinum tcrminorum in principiis, caufat no-
riciam habitudinis cermiporum in conclufio-
ne , & nocicia v^ricacis principiorum nociciam
vcriuris conclufionis i prius camch nacuraliccr
^iciuhc noriciae habicudinis fimul iundbe, vc vna
caufa integra noririam habicudinis,qu^m nocicia
vericaris nocijjam vericacis ; ica qu6d nociria ha-
bicudinis tcrminorum maioris cft caufa noricia;
vcricaci4cius,& ficdc minoce ; & fic illc nocicuc
lunc caufa nociriae habicudiois ccrminorum con-
clufionis;non crgo habicudo cft caufa habicudi-
<linis> nec vcrit<is vcritacis : fuoc cnim rcfpc6his

hacc & illa,fed notitia notitiarnon aftualis : quia
non git^nitur nifi ex memoria- fcd habituaiis cft
caufa aftualis duplicisordiiutx fecundum ratio-
nem efFccftuum.

Contra : ergo habitudo terminorum conciu-
fionisjcftita non caufata,& veritascius, ficut in
principio. Rcfpondeo,abfoiuta in principio cau-
fant notitiam habitudinis,nou habitudinempro-
prie , quia ilia fnndant vt nccefTario confequen-
tcm naturam fubiefti, Habitudo terminorum
conciufionis fundatur in ipfis , & terminatur,
quia abfoiuta caufantur.vfi alterum ipforum , vt

* A j* • r • _ SiAjiHm.j»

Ad pnmum argumcncum , concra poficionem

dc nocitja aftus ,quo,comparo , dico , qu6d iilc

cft vcrus , fed non oporcet cognofcere iilum efH?

vcrum ; eft cnim aftus vnus cot,nofcibiiis nacu-

raiitcr redus , ficut dicicur de fyliogifmo aiibi,

quod non eft nocus vc obic6him,fed vc a£tus co-

gnofcendi re<5his naturalicer ; ica hic. Ad fecun-

dum,cognofco rem,& habicudinem pritis narura-

liter, quam a<tlum compofitionis , quo comparo g^;^ ^^ ^

rem rci. Ad tertium , iilc eft a<5|ais obiciSb' , ad didu dt vt^

quem confercndo , iudico. Simiiitcrpoteft dici, ritatt ttvor

quodiudiciumdcveritatecomplcxi , non eft nifi t^**^

coliatio notitiac confcrcntis ad iwtitiam incom-

piexam extremi,fi fibi eft cQnformis,& hsc con-

formitas ftatifn quandoque patet,quando notitia

fimpiex naturali ncceflitate flatim includic noci-

tiam coliatiuam , ficut in primis principiis,

quandoquc non ftatim , vt in conclufionibus ]

& mnc opQrtct vidcre illam efle conformcm

fua: fimplici , cui qaia eft confprmis , vei con-

fequcns ad aliam , qux cft conformis ftatim fim«

plici.

Haec via ponic vericacern complcxi cogniri, i%

non per collationem compiexionis ad rem ex-

tri , nec ad habirudinem realem extremorum

priorcm naturaliter comparatione:quac enim ha-

bitudo eflfct illa , nifi idcntitas pro afHrmaciua,

quac eft relario rationis;vcI diuerfiras pro ncgaci-

ua, quae fbrcc non cft relariorationis,fcd cancum-

ponic collacionem complcxjonis ad noriciam cx-

tremorum fimpliccm,- vcl ad cxtrema,vc in noci-r

ria fimplici ftatim ex notitia talirPatet fi complc- ^««*» »»* *P

xio fibi conformetur , in primis principiis, quii '^'T['^ ""

ratio termini oftendit prsdicatum conuenire %gp,fi„Jpud

fubicfto , & fic non cft <iifcurfus in cognofcendo

primum principium , quia ilia nocicia fimplex

inciuditur in coilatiua ( non enim componuntur,

nifi quac in f^ cognoftuntur) & ita in ipfa corn-

plexione taii includicur, vc priusnaturaliter ipsa,

vndc ipfa compiexio , fiuecompofitio,neccfIarii

videatur conformis : quia cunc vifa fuot ambo

extrema conformitatis, cumtung intelligantut

fimplicia, & tunc' fiat compofitig. Necrequiri-

tur hic coilacio compoficionis ad fimpiicia,quafi

ahcuius adus , fed inceIIe<Sbus componens tcrmi-

nos iilos,& notitia habiciulis tcrminorum , funt

caufa necefldria & immediata , & integra ad Sif* f*'^*

caufandum noticiam conformitatis complexio- **"'|* '•'^

nis ad terminosrnon quidem circa principia: /•^**"*'*?

& ideo componcns fimul neceflario aflentit: termintt,

quia quando componic , habet cotam di<5bim

caufam , fed iudicarc in conclufionc , non fics

fed illam complexiQncm confcrt ad illam,in qua

includitur , quo; alia cft principij , non quidera

tant^m termiui : & hic difcurrcre eft iudicare de

conclufione, in finc eft aflenfus, id cft, imprcflio

ootitiz neccflauacprincipij imprimetis,nociriam

vcritacis

QuxiWo III.

669

vcriMtis concIufionuni,exvcritateprincipij nota
ex temiinis.

SCHOLIVM IV.

R E s o L V I T , veritatmfarmalem incomple-
XI , ejfe reUtionem realem menfnrati ad menfu-
ram : an vtro veritas complexi collatiuaftt realii
wl r^tionii fuh dubio relinqHit,& magit approbx-
re vtdetur,<juod rationps,cutus fundamentum fgtis
clarum.circa <juod pulchemme dtfputat. De hoc
duhtoegi infitpplem. de Anim.difput.^feEl.%.vbi
tentti , veritatetn complexam non videri realiter
difitngui ah aBu , ejuod conforme efl Do&ori hic,
fedfuam mentem non refoluit.

1 5 Sed quid eft vtraque veritas prajdida^Rcfpon-

^uidvtriitu fio , prima ell relatio aftus fimplicis apprehcn-
tmfUxi, ^ (]Q„i5 ^d obie6kum,& efl: realis,fcilicet menfurati
tm(0mf ext . ^j mcnfiuram. Secunda,licct videatur fimilis re-
latiojvidetur tamcn qu6d aftus fecundus non eft
alicuhis abfolutcjficut primus : fed eft adus com-
paratiuus vnius conccptus fimplicis ad alterum,
vt eiufdem in aflSrmatiua , vel diuerfi in negati-
iu:hunc autem neceflario fequitur, vel concomi-
tatur relatio rationis in vtroque extremo ad alte-
rum,quam habitudinem videtur fignare hoc ver-
bum, efi, vt eft nota compofitionis,fcilicet provt
eft tertium adiacens : & fic verum eft illud Peri-
hermcnias , cap. }. lib. i. ejfe fignificat quandam
compofitionem , quam fine compofitis non eft
intelligere : ficut ncc rationem finc relatiuis : &
fic etiam verum eft illud j.huius in cap.de Ente,
text.com. 14. quod Cj^ vno modo fignificat ve-
rura,hoc cft habicudincm rationis, inter exttema,
qux nata cft eilc vera. Vlteriijs,ifta habitudo ra-
tionis conformis eft rei:non qu6d oportcat in rc
eile relationem aliquam inter extrema,vt inre fi-
milera ifti rationis , quae eft intcr extrema vt in-
telledb,imm6 vt ab intclledu inuicem compara-
ta:nam tunc eiret ha:c falfa, ktmo */? homo. Ncc
oportet fugere ad compofitionem formaccum
niateria:tum quia iliam non exprimitpropofitioj
tum quia hac eftet falfa , Deus efi Deus : fed
tunc hic habitudo correfpondet rci , quando eft
talis , qualem res virtualiter continet , fiue qua-
lem res de fe nara eflet faccre in intelle<Shi , fi fa-
ceret habitudinem illam , fiue quac cft fignum,
non fimile,fed aequiuocum, exprimens tamen il-
lud quod eft in re : ficut circulus non eft fimilis
vino , eft tamen vcrum fignum vini , felfum au-
tem la6kis,vel huiufinodi : non tamen eft omni-
no fimile , quia illud fignum eft ad placitum hu-
ius fignati:non fic illa habitudo rei. Contra : 9.
Mctaphyf. vlt.t.c.i I. & indc , Ferum tft in r(htts
flutmod» ci- Qomponi. Refponfio : notificatio fit per ea , quae
ftfui» efi in vt in pluribusjvbicumque autem idem non affir-
tnatut de fc realiter, aliqua eft in recompofitio:
aut alitcr , notificatio fit per minimum gradum,
quafi dicat ad rainus rcquirit vcriras, quod in re
Mt compofitio , fi idcntitas cft maior,& veritas.
Tertiomodo, largc fumitur cemponi:(lcut ixx pri-
mocap.noni,text.cora.i,cum accipitur,y&»ai na-
tum pro hoc quod eft idem.. Hxc igitur corref-
poivicQtia pridi(^a huius habitudinis ad id,quod
eft in rc formaliter, eft fecunda veritas:& itailla
habitudo , qua: dicitur compofitio exprella pet
efi , vcra eft immediatc , & mediantc illa vcrus
cft a(5tus comparatiuus fecundum illam habitu-
diiiem:& fic viderctur, cura fundamcntum illius

vtro t

H

veritatis fit habitudo rationis , quod illa prima _ . • >•
mult6 cflet imperfcdiorrelatiorationis. Quod /^„'^,1^f
fi dicatur, relationcm correipondcntia: , vel adz- scot.xJ.i.
quationis, vcl commenfurationis , quz quafi j.5.
idcm dicunt in propofito , non poilc fundari in
relatione : quomodo igitnr proportio eft a?qua- 1

liter proportioni , vel fimilis : & hoc inquantum ^

proporrio , non autem ratione abiblutorum : in- m

ter qua: eft proportio ? Nam proportionalitas *•

eft,vbi extrema vnius propoitionis abibluta, ncc
funt fimilia , nec a:qua!)a extremis abiblutis in
alia proportionc. Si autcm placet,qu6d illc adui»
comparatiuus extrcmonim compofitionis immc-
diate correfpondeat, vel adxquztur rei, cum illc
adbus fit vera rcs : ficut & primus , qui eft vnius
abiblute : tunc vcritas fecunda , eft relatio realis,
ficut & prima , & adus intelledus comparatiuui
immediatc verus : non autem aliqua alia habi-
tudo eft vera , fi nulla eft formaliter, nifi in adu
intelleiflus , quia in intelledris praJcisc , inquan-
tum ab intellcdlu comparata , qux habitudo,ni-
fiqua: in intentione ? aut fi eft in comparatis ali-
qua,aliquo modo alia ab illa, quac eft in a6hi in-
telledus , non cft illaalia imraediatc vera. Hoc
dubium inquiratur.

SCHOLIVM V.

Resolvtio <jtttJlionii, vtxxan^uTnptttm
pro rtlatione,vel eajfione aSlus intelUBus,»on fpe"
Elare ad Metaphyftcum,fedad Logicum , vel ad
fcientiam de anima. 5f^ verum reale vt txpli-
catum efinum. j. ad MetaphyficumfpeBat , &
ratio tfi clara. Non foluit duo argumenta po-
fita num.i.fuadentia , verum tjfe obteElum intel-
leilus , fed adprimum negatur obieBa intelUEius,.
& voluntatis distingui. Ad fecundum , fenfihile
inteJleilui tfi intelligibtle : vnde non condtfiingui-
tur contra illud, nifi in ordine ad fenfum : cjuomo-
do autem ex diuerfitate oiieilorum colUgitur di-
Herfitoi potentiarum in fubordinatis, vel dtfpara-
tis. Vide Scot, i.d.i.q.^. num.11.. & Mattritium
litcinfine, qui etiam ifiafoluit.

Ad propofitam ergo quaiftioncm dico , qu6d •>'

Ariftoreles praccise excludit verum in intcllcdhi
complexo , ficut exprefse patet in litera eius , &
rationabilitcr. Patct enim ex didis, quod vel cft
metis aliquapaflio realis,(cilicct relatio fcciidum
fecundam opinioiiem:& tunc illa, iicut & prima
veritas,penfnet ad c6fider.itionc libri de Anima.
Ex natura enim aftus intelledus cognofcitur, Qui vritii
quomodo eft fundamentum talis relationis:vcl 'xcluHtur »
eft relatio Mtionis fundata in adlu intelligendi, -*'"*/W"*
aut magis in habitudine rationis quae eft inter
obie<Jia comparata per adum intelligendi,fecun-
dum primam opinionem : & tunc eft memisali-
quapaflio originaliter,fed formalirer pcrtinet ad
conudcrationcra Logki:ficnt pojfibile, & impojfi-
hile,&c modi ccxnpofitionum omnes. Prsfiippo-
nit lamen Logicus confiderationem de acftibus
intelligendi,quibus (ecundac intentiones forraan-
tur. Paterex principio Periherm.

Sccundum veritatem autem dico , quod ad
coufidcrationem Metaphyfici pettiaet veru realc
primo modo fumptum .C. pcr comparationem ad
producentc,& hic quoad omnia tria mebra,quia
non contrahunt ens ad quantum,ncc ad motum.
Secundii autem .f fumptum per comparationcni
ad cognoicentcm ad primum raembrii pertinet,

quia

670 Lib.VII. Metaph.

quia conuertinir cum ente. Secundum concrahic

•w* ■M- ad adtiim dcterminatum , nec conucrtitur cum

•** ente. Tertinm el^ ens diminutum, & eft ens Lo-

gicum propric.vndc omnes intctiones Cecnd^ de

tali cnte, prasdicantur;& ide6 proprie excluditur

l-ogUM ctn- a Mctaphyfico. Conuertitur tamen cum cntc

^ictM om- aliqualiter ,quia Logicusconfideratomnia, vt

"'*, ' J* *^*' Metaphyficus : fed modus alius confiderationis,

aucmedoi lcihcet per quid reale, & per mtentionem lecun-

dam,ficut conucrtibilitas entis fimpHciter, & di-

ininuti , quia neutrum alterum excedit in com>

munitate:quidquid enim eft fimpHcitpr cns , po-

teft efte ens diminutum. De duobus modis veri

in intcUeftu di<ftum eft iam.

Ad argumenta principaH'a patet ; nullum cft
pontra di«3a,nifi vltimum de cau(a,& efFc(Shx:vbi
eft dicendum , qu6d maior fi eft vera, cft vera de
cau/a totali : non autem eft fic in propofito:
nam veritas triplex exclufa omnino a Mptaphy-
fico , dependet ab intelledtu , ita quod rcs ex (9
pon eft fiifficicns caufa alicuius iftorum , liccc
ad illam requiratur , ficut illa probat auilorl-
tas (/« eo quod rts eft) in eo , non prarcise , fcd Ci
oratio formetur ab intelledu,vt extrcma habcant
efle diminutum. Ad argumenta pro opinionc de
vero , quae fiiit improbata : poteft rcfpondcri ad
primum,

t^NNOTAT. MAVRITIf,

16 Q Equitur tertia quasftio dc exclufionc entis ve-
Ori i confideratione Metaphyfici , t. c. 8. Vbi
primo aduene,quod illa refponfio , qiue ponitur
ad vltimum principale immediatc ibi : Refponjio
res non efi, 8cc. poflfccaflignari, Extra, fcd bona
cft, quam ctia imitatur ad finem quae(iionis,ide6
poteft legi tanquam argumentum euacuans,& ea
qu3E dicuntur ad finem quaeftionis fiint cius con-
mmatiua , vcl poflet omitti tanquam fiiperflua.
Totum proceftiim quacftionis nora valde Logice,
& Metaphyfice fingularc,vbi prim6 ponirur opi-
nio iEgidij de Roma , QuodHb.4. q.i o. Qua:re
f tiam Henric. vt nofti , & Thomam i . partl fci-
« licet q. 1 6, & hic,& primo contta Centiles, & in

q.de veritatc , q.i. & alios , & huncmaxime in
q.Iib.de Anim.q.17.1 8.& i5).& j.dift. primi,q,j.
& fn quodlib.q.|4,& fequaces cius : vc nofti pro
declarationc ampliori huiu?.

In aliquibus origi»ialibus illa litcra infra ibi:
Sed ad huius exclufionem, Scc. vfque illuc : Ex-
f fonitur atftem ab aUu,8cc. affignatur Extra, vcl

uidditio, vel faltem ab illo \oco:Sed nunquid ob-
teSlum voluntam , &c. Sed volcndo eam legcre,
dic con(equenter ad dubia ibi mota.Vide in pro-
log.Sententiarum & 2.& }.dift.primi,& ij.z. &
in Quodlib.vbi fupra,& i;.&i6.difL}.& in ma-
tcria de bearitudine.

Confequentcr infra ibi : Exponitur autem ab
4/»»,&c.quaerc Henric.& God. vide j.dift.primi,
q.5.& } f .}6.39.4}.& 44. eiufdem ad hxc. Et no-
ta impugnationes noiabilcs contra hunc modum
dicendi.

Infr^ ihiiPropter ifiam ratione concedendu efiy
&c.dcclarabis caftc illa verba,quac fequunmr ibi,
d« inclufione cflcntiali cnris in quoHbet per fe
intelligibiH, quia vidcntur rcpugnare prima fadc
his qu« habet }. dift.primi,q.j. 54};. dift. eiuf^
clem in rcportatis maximc , fcd tu ponderabis
p^^cipiiely perjfeintelli^ibilitSc an inteUigibiUtas

per fe conueniat nifi his , quibus per fcconuenit
ens ; & poteft dici,qu6d non , quia de quo in Ce-
cundo modo dicirur paflio, in primo modo dicf-
tur fubiecaum. Notabilis valde determinario cft
ifta hic, nec repugnat didis alibi , fi rcdc cxpo-
nantur, Ad pauca cnim afpicientes,e^f . Vidc in-
fra in 9.q.y.

Aliqui adjgnant £jr?r<« illam paruam Hteranj
infra ihi: .Qtto modo ettam obieSu^f, &c. vfque il-
luc .• Dicendum efiad q.aliter,S<.c. fed fatis eft ad
propofitum.

Deinde in fblutione principali ponuntur in
aliquibus originalibus quaedam vcf ba , quap non
funt multiim ad rem ibi ; &c, Si tamen hoc ve-
rum videtur,8cc.vCc^ae ihiirelatio autemefipofie-
rior,8cc. & funt Extra,8c pofliint pertradari aU-.
tcr Theologicc , aUter Phyficc ,&multaaddi,
quae dimittantur lcdtori curiofb , vide 1.&5,
JBthicor.

|n aliquibus originalibus immediatc ante ill^
refponfionero.^<i tertiuilUefi aElus obieRi, 8ct.
ponitur quaedam obieiftio contra praecedetia^qu^
fic incipit ; Contra,eo cfuod res efi , vel non efi,8cc,
8c fcquitur ibi proUxaIitera,quam,quianon mul-
tum necellaria,& non etiam ad propofitum mul-
tiim,fed fra<aa,& difcorrccaa^omifi hic, & alibi,fl
ledkori placucrit , inquirat,& addat. Nam facili
eft addere (vt aiunt) inucntis:in dics cnim,vt fpe-
ro augcbitur huius fcripti pcrfcrutatio.

Determinario Dodoris refolute habetur ad fi-
nem qu^ftionis quantum ad principalc qua:fitum
vbi colligere conclufiones,& corollaria poteft le-
6kor,& rcfumcrc totum fru&im quacftionis. Vbi
aduerte ad illa verba, hoc dubtum tnquiratur, &c
vidc optime,q. i j . Quodliberi, & fuper lib. Peri-
hermenias,& alibi, & maxime in fequacibus hu-
ius modernis.

Ad finem quaeftionis vbi incipit fbluere argu»
mcntaopin.in y. art.de obie(StointeIleclus,&non

!>rofequitur , & hoc vclquia cx di6fas priusini,
ib. in fimili de obic<Sto fenfus , & intelle<5his , &

infra in 7. & alibi patent, vel fortc.ex inaduer-
tentia, autfortc impcditus,vel quomodocunque;

faciUter ramen refpondebis. Ad primum , np-
gando confcquentiam : quia intelle^^us iUimita-
rior obiediuc,licct n6 entitatiuc.Vcl antcccdcns
poflct cxaminari.loquendo de bono cxiftcnter:&
fi adducatur Arift. 1. de Anima, de diflin<5rionc
potentiarum per obie<Sb , &c. dicendum , qu6d
verum dicit in potentiis ciufHcm generis , & dif^
paratis : non autem fubordinaris, nec alterius ge-
neris;nifi fortc fecundum exceffum apprehenfio-
nis , non autem fimplicis exclufionis. Vidc infr»
in 5>.lib.q. 5 .praeclarc.

Ad fecundum dicendum.quod diuifio entis pet
fcnfibile.& intelligibile non cftpcr obic<lia, quia
omne fenfibile intelligibile , licet non ccontraj
oportct ^rgo qu6d fumatur intelligibile cum prae-
cifione , ad hoc qu6d fit aliqualis oppofitio
mcmbrorum : ens igitur indifFcrcns ad vtrumquc
cft obiedlum adaequatum intclle<5tus : vnde taUs
indifFerentia eft fufficiens detcrminatio, propor-
tio , & appropriatio ipfius'cnris ad intellctftumj
concfdatur ^rgo argumentum vfquc ibi , fuper
ens non videtur , &c. f^cus eft de potcntiis Umi-
tatis ciufdem gcncris , vel alterius. Vide hic co-
piose , j. diflin<ft. primi, quzft.j. & j j. diftin^L
eiufdcm , & fuper iib. dc Anima , vbi fuprjl no-
taui , & infi:^ in 7. in fimiU * & aUbi fzpc , vt
nofti.

£t

Qu^ftioIV.

671

Et quia prima dc cntc , inquantum ens,
huius vtique erit fpcculari , tunc
ctiam,& quid cft,&!: qux func inquan-
tum ens. Text. com. 4, Et fe^uitur.

Pcrfcratandz vcro funtipfius cntis cau-
fae,&: principia inquantum cns./.<'.8.

C^ViESTIO IV.
ytrttm Me'tafhyficajit de ente.

Vide MUhorti cit. tfq.Ui.v.

1 TVT^" rarioncs alibi Auicennx,qu&d fic,idcft,

XNMctaphyficx , proptcr duo. Prira6 , quia
Dcum elfc probatur hic:& quia cns cft commu-
ne ad omnia hic confidcrata. Contra , Aucrr.
Commemo vltifno i. Phyficor. naturalis /blus
probat Deum cfte , & ibi facit confiderarionem,
genus fubftantiarum feparatarum eft fiibic£him
Klctaphyficx. Contra Auerrocm cx quoiibct
effedhi oftenditur , caufam cfic, qiua impoflibiic
eft cftcdum cftc nifi a caufa tali , fiuc nifi talis
caufa fit; huiufinodi func muicx pafHoncs Klcta-
2i*m I. um. fhyCicx, priwySc pofieri$u,v>IH & mMlta,aSiuiiSc
fnmi huiiu. potentia;<]}iomodo, cnim hxc caufaris infunt,nifi
Ttrfiatmrc». ^j. jijqyQ^ vniun primum \ Quxre ibi. Qui efi
pLfiti g, tntjtt , &c. Item pcrfcchor conceptus de Dco
De» , quam poflibilis Phyfico , cft primum mouens , poflibi-
JhjrfieL lis autcm Mctaphy fico,eft primum ens, fecundus

cft perfedior, tum quia abfolutus , tum quia rc-
quirit perfedionem infinitam:nam pritnurn per-
fediflimum. Sed fj enti npn repugnet infinitas,
non eft perfe^Sliflimum, qiupd non eft infinitum;
ied cnti non repugnat innnitas, primum mouens
tantum rcfpedum dicit,& non nccefrario cx for-
mali r^tionc fiii, rcquirit infinitatcm : qui autem
habet perfeftiorem conceptum dc fubiedlo , po-
teft pcrfedius de ipfb oftcnderc , quia pcr illa in
cfFedibus.quac ducunt ad cognofccndum efledc
j_ tali conccptu . Confirmatur, fi Metaphy ficus non

confidcret ejfe de Dco : nifi ficut demonftratur a
PhyficQ non cognofceret,nifi de primo mouente,
& ita non habcret aliquam noritiam,quod fiibic-
ctum fuum eft : quia primum mouais ; non
cft fuum fubicdlum , nec fequitur , primum
inouens ; ergo primum ens , ficuc non fequi-
iur,prima nigredo;crga primus color:Ncc Meta-
phyficus poteft pcr ipfum oftenderc dc {5rimo
cnte,amota ratione primi moucntis. Quomodo
autem dc mouente oftenderetPhyficus primum,
nifi in hoc fit magis Metaphyficus proptcr prx-
dicatum,quam Phyficus proptcrfubiedum-Ref-
pondeo pro Commentatore, prsmiilae ad primii
cns fumuntur cxmocu.
rritr tfiPhy- Contra : liccc Phy fica fic prior do<^ina,quam
fic» , (fuam Metaphyfica, quia fenfibilia func nobis notiora,
Metaphjffiea, ^on tamcn dicitur ipfc oftendere omncm con-
Cr qu»* i clufionem Metaphyucam, vcl prarmiflas ad oip-
nem:qiua cum dcucncum fucrit, fiue abfbrahen-
do , fiHc in dodrina ad propria confiderabilia , i
N^etaphyfico, ex illis oftendic conclufiones fuas:
ita & primum ens oftendit ex propriis , licec illa
propria fortc non ficrent nobis nota : nifi prius
ordinc narura: Phyfica coenofcerctur.Quomodo
ctiam fcientia inferior ftabiliet fubieiShim fupe-
rioris,fi ipfa fuperior non poteft fecundum Auer-
rocra } Item , genus fubftanriarum fcparatarum
nullam vnara rationem magis lubct , quam non

feparatum habctcum primo , fecundum ipfum:
quia non nifi attribucionem ; igitur cancuni pn-
mum eft fubie^fhim ibi,nonillud genus.

SCHOLIVM.

T B H E T fMfn Auicenna ens ejfe ohieBum Me-
tdphj/fic4t,cjuamMis circa hoc duhtus fere manfertf,
1. 1 .f.i. ride rationes ibipofitai,& loca Arifiot.a
n.ii.& Schol.^.in quo alia loca Scotipro hoc af-
feruntur. Soluuntur ibi varia argumenta -^«'^-
rois,tenemu J)eum ejfeohte^um Metaphj/ifict.htc
DoHor duadrationes Auicennt breuiter declarat.

Tenccur igimr Auicenna. Prima rario eius
fic declaracur ,Jieft prxfupponitur de fubiedo,
non dc aduali cxiftcncia , fed quod haber ejfe
quidicariuum,fciliccc quod rario cius non cft falfa
in fctalcy/ eji oftcnditur demonjlratione, cjuia, a
Mctaphylico dc primo cntc. Oftcnditur cnim,
quod primum conuenit cnti alicui,& ita tjuia il-
le conccptus,ens primum , qui eft perfci^iffimus
fubicaijfi cffcc hic fubiedum, non includic con-
tradiftioncm ; crgo fi aliqua fciencia fupponcrcc
ifhim concepcura pro fijbiedo,alia eilec prior dc
cnccqux probarec prxcedcnccm, dc primo cnte:
quia conclufio dcraonftrarionis illius efTct prior
coca fcicncia de primo cncc. Seamda ratio con-
firmamr dc adacquarionc, quam imponar primi-
tas,quxre Iib.9. f .q. quando igitur omnibus con-
fideratis , in fcicntia eft aliquod commune pec
prxdicationera, & illud adxquat , non quxritur
aliquod priraura virtualicer adsquans : nifi quia
deficic communcformaliteradxquans,cns autem
vnius rationis , quxrc alibi;crgo adxquat. Con-
firmacur,priraa f cicncia,fcibilis primi.

J

Chtomodt
ent ofiendi-
tur , quia u
MetafhyficA

Si datitr ct'
muneperfrti'
dicatieni^oa
eft qHtrendH
ebieHu vir.
tualiter com-
muy^e.

ANNOrAT. MAVRiril.

SEquicur quarca & vlcima quxftio de Mera-
phyfici confiderationc circa ens , c.c.i .4.& 8.
inquaclara eft determinacio Doftoris^ Refii-
mcndo enim dida Auicennx & Aucr.vc q.i. i.lib,
prolixc pertradkauit. Tcnet tamen Auicennam,
declarando motiua eius, & dimittit Auerrocm &
in hoc poteft ponderari notabiliter, quod ea quae
in vno loco difputatiue,& problcmaticc dctcrmi-
nat, alibi atlerendo alteram pancm fuftinct; ncdii
in his Metaphyficalibus, fcd eria in Theologicis,
plerumquc,vca principio notaui : piacfupponic
ctia ca qu^ difta lunt de vninocatione cntis in 4.
& plura aliaqux le<ftor attendat, & maximc illud
fingulariflimum.vbique nccenarium,de fubicdto,
& adacquationc duplici:fortnali vidclicct , & vir-
tuali,mente tencatur,& cxaminctur.

Brcuibus hic tangit illam difiicultatem incri-

c.itam apud multos : an videlicet Metaphyficus

habet probarc primum ens eile : liaec etiam qua:-

ftio poflet prarccderc omncs prxccdentcs in hoc

6.vcl faltem duas immcdiatc prarccdentes,fccun-

dum quod fimdari pollct fupcr diuerfa loca tex-

cus:vc notaui textum quotando in cius principio,

fed fatis rctlc fiaiatur : quia ctiam oritur , ccxc,

com. 8. Alias duas quaeftioncs in principio

huius 6, quas ponic Ancon. Andr:accepic

^x prolog. fentcnciarum, dc verbo ad

>crbum,vc patetcxnotabilibus

tcxcualibus hu-

ius 6.

LIBER

LIBER SEPTIMVS.

jSl^ ^ hbclibro inciftfPhllofifhuj traSUre depr^cipuo fitbieSio Metaphy/tca,
^I^«^w/>f de Subflatttia , eiuj^ue partibw, item de quiditate rei , f£ defimtione,
eiu/quepartibtAfy circa qu^dtfiutat 'Oo^or zo. quafiionesfieleSiM.

Aceidemfu-
ptiturprt ftr
fe fignifieato,
fdefitpre Mt-
^ideittalitate,
t/el inhd'en-
tin.drprtde-
neminato.

Inherentia
flia aBualis,
mlia efftnti^

AUa ver6 dicuntur cntia : co quod tali-
tcr cntis &c. Text. comment. %. Etfe~
quitur.

Nihilcnim ipforum eft,necfccundum fc
aptum natum,ncc feparari poffibilc a
(ubftantia. Scd magis fiquidcm , &c,
Text.com. i-

Q^ViESTIO I.

ftrum inhdrenttA fit de ejfentia
accidentis ?

An{^.hte(»f.t. kl,H>id.qutfi.i. H.T^^xoia.UB.i.l^ in 4.
difi.ir.(i. 1. art.i. Ciitt.deente , ^ejfentia, eap.j.

fuafi.is. Durand.4.i/<y?.i 1. Fa.laii.ibid.qutfi.t. iEgid.
ie qutfi. 1. dr Thtcr; 41. dtlEuthar, ZitxuT^, Theor.
) . AxaWxMs Acerbus ,lib. 3 . Peripat. qq. q. i . Henucas
§luedlib.^. qq. Tromb. hie qutfi.i . Ataoa.Aaii. ibtd.
foaCeci,eaf.i, qutfi.i..feS.x. S\m.difp.i7.ftS.i..yiiie
ScDtum in 4. difi, 1 1 . j.i.

QVod non , quia eflfentia pafllonis praeco-
gnofcitur dcmoi>ftrationi, c(im fit racdium
ex 1. Pofter. text. com. 8. & if . inhacrcntia eius
cpncluditur. Itcm, tunc eHct nugatio,W albedo
inh^ens , quia addcre aliquid ei de cuius eftentia
cft, nugwioeft. Item, tunc CQncepais relationis
in cpntununi, npn eflet fimplex : quia includerct
f e^e<5tum ad obiedtum , & aliuiii ad fubicfbum;
& ita relatio non eftet generalifllmum : quia
generalillimi cft conccptus fimplex. Itcm,
quantitas manet in altari fine inhsrentia ^d fub-

Contra , quo aliquid formalitcr eft ens,eft d^
^ius elTentia,(ed accidens eft cns: quia cntis , in
litera , text.com.z. & text.com.3. Similiter iede-
rc, magis cns, quain fcffio &c. Item -, illa inhaC'
renria differens non cflec fiabftantia; crgo acci-
densjcrgo eiuscft alia inhsrcntia, & fic in infini-
tum. Itcm , (I difFfcrunt , Pofterius eft conccp-
tu accjdcntis ; etgo conceptus accidentis in le,
prior eft, & abfolutus , & ita definibilis finc fiib-
ipdo, contra Arift.cap.}. text.com. 17. & indc.

Rcfpofio^diftinguitur prim6 dc accidetcquia
acctdens fi accipitur pro ilio-, quod per fefignifi-
cat nomen,vt pro conccptu, qucm importatno-
TtStn accidentis pcrfe, qui eft ipia accidcntalitas,
(ynonymum videtur cum hoc, q«od cft inhtren-
tia : 6c tunc riulla eft quxftio. Si accipiatur pro
illo, quod denominat hoc concrctum Acddens,
puta pro quantitatc . fic qu<Eftio habct locum, &
fic fiat deinccps f^rmo. Tunc diftinguitur (ccun-
d^de inhzrcntia,quodf«WmM cftduplex.Vna
eft a(liuaiis vnio accidentis oxiftentis cum fiibie-

fto cxiftcnte , vt a6ius aliqualis cum potentiali.
Alia eft depcndentia , fiue eftentialis ordo acci-
dcntis fecundum quiditatem fuam ad fubfbn-
tiam , fecundum quiditatem fuam. Prima patcc.
Secunda probatur , quia dcmonftratio abflrahic
ab exiftentia, & a confequentibus rero , inquan-
lum exiftit , aliter non cflet ne<fefIariorum : de-
monftratur autero aliqua inhasrentia pafHonis ad
fubicftum : igitur ifta eft alia k prima , qus fcili-
ceteft exiftenda,vel conditio propria exiftenua;.

£<; hocforte confueuit elici de inhsrentia aBua- £ 3^ T R. A,
li»& aptitMdinaliifrima nonfemper inefi acciden-
thficundafemper ineft,fiue exiFientifinefuhie^o,
fiue non exifienti. Contra : aptitudinalii in acci-
dentefeparato,mnverificataliquamprddicatio-
nem denominatiuam, ficutfecunda htc.

Tcni6 cxponitnr illud, quod dicitur de eflcn- ^flj^jj^ ' «*
tia, Non cniro idcm icft efle de efTcntia -/4 , & cuiui, ^ tff»
cflc idem cflentialitcr , vel realiter ipfi A. Pri- »i ideme^en-
muro quidcro infert fettindum,fed non cconuer- '»'^»^«' > vtk
(o ,quia dceflentia A , prascisc eft illud , quod "* ""''
includitur per fe in conceptu quiditatiuo A : &
ide6 ponitur in ratione eius quiditatiua , non vc
additum : poteft autemefle realitcr ipfi A idcm,
licet fit extra cbnceptum eius , putk vnitas,
vcritas &c. cxtra concepturo entis , qui prior cft
illis , fecunduro Auiccn.5. non tamcn illa dicunt
rcm aliam ab cntcrquaere in quano,quzflione d<
Vno. Vocantur tamen fortc ab Auiccnna acci-
dentia e^tcndendo contrsj effentiale ftriftiflimi
furoptum ; exemplum hic de gradu addito albe-
dini remiflae,quando intenditur,fecunduro vnam
opinioncm cft idem realitcr,nec tamen de cflcn-
tia huius.

S C H O L I V M.

Pr.(Emissa triplici diJIinEHone,fciticet at-
cidentis inper feftgmficatum , & denominattmt:^
inhtrentitjtn a^ualem, & aptitudinalem:& eius,
quod efi effe de effentia alicuitu , vel idem ei ef-
fentialiter,aut realiter.-ponit tria di^a. Primum,
Nulla inhaircnria cft dc eflentia accidentis dcno^
minatiuc fiiropti. Ratio,quia efi refpeiiusfunda-
tusin eo, & fic pofterior ipfo,de quofuse DoS^./^.
d. 1 1. ^.1. Secundum:\nhxttmi3. apritudinalis eft
idem rcaliter aceidcnti. Ratio, quiaperfeitas nort
diftinguitur a fu^fiantia , & quia iUa inhtrentia
eftomnino infeparahilii ah accidente , t]uod eftfin
gnttm indifiinEiionis realis ex Do£lor.,x.d. i. f- 4.
7>>'/fM:Inhaerentia aiftualis non cft ide aftualiter
accidenti denominatiuo. J^ia vnu manet altera
deftrtiElo,vt in Euchariftia ifed hac rntio tantupt
currit in accidefft* abfoluto,auia relatio nonpoteft
mn inefte a£lu, fi efi ,'vt hapet DoEiord. qudfi. i .

QuJEftio I.

675

IfWtt mht-
rtmtunfi d*
^fmttMaeti-
tUntit d*n»-
wtinmiH
fimifti.

httnrentim

mftitniint^-
lit,itUm*f

4
Jnhtrttttin
ttStutlit iif-
ftrttk neei-
tUntt rtnli-
ttr.

tU/jM iterutn l.i.erit ferTHO,vide Scot.Ute dehae
qu£fi.d.ij.i.d.ix. vbifuufitcit locis Arifi .in con~
trarium. Fide jint. JindreMm.hic ^.i.^m clariits
trttdit do^ifiam circa folutionem argumentorttm.
.^duerte htc ex folutione primi inpne , Scotum
prtttf fcripftjfe expofttionem textut , quam hat
^uailones : FaUuntur ergo (jui trtkutmt HiMt CJt'
ftfitionem Antonio Andrta,

Adqiueftionem crgo prirao dicQ , quod neutra
inhaEtcntia cft dc cflenria accidcnris,rccundo mo-
dofunipd, fcilicct accipicndo accidtnt proco,
quod hoc nominc dcnominatur , vt quantum ,
quale & huiufmodi. Tum , quia fiindamcntum
rdpedus cft aliquid prartcr refpeiSum , rcfpedus
vtriulque inh^rcntix in fubftanria non fundatui^
quia tunc fubftantia inhzrcns clTet , 8c non eftet
tcrminus rcfpcdus; crgoinaccidcntc ab(bluto,&
non in aggregato cx ab(bluto , & illo relpc^ :
quia non eft rario fundamentalis refpedu fuingi-
tut in abfbluto praedscj ergo eft extra conceptum
eius quiditariuum , cum rcfpedus fit pofterior
natura fhndamento. Tum , quia inhcrentia vi-
detur ciu((iem rarionis in quanritatc> & qualita-
tc; ergo fieftde edentia vtriofque, poteftab
vtroque abftrahi conceptus , didus in tptid de
ipfis infcrior concepiu cnris , & fupcrior eis, &
ita non crunt generaliinma. Sccund6 dicitur,
Qai>d mhzrentia fecunda eft eadem eftenrialitcr,
uuc realiter accidcnri (ecudo modo furapto.Tum,
quia paflioncs cnris di£tz dc inferioribus,non di-
cunt aliud ab entc in eis ; ergo ciim fubftantia
dicitur prima , accidcns pofterius, quz prius, &

S>fterius diuidunt ens,vt pafllones, primum non
dt aliud a fubftanria, nec pofterius aliud ab ac-
ddente,fiue ab entc inhzrcntc^^w fe auiem *»/,
fiuc in fe ens, 8c inhtrens, fiue in alio exifitns,^to
eodem acdpio,ficut prius,&:pofterius. Tum,quia
ille ordo abftrahit ab cxiftentia , & fundatur fu-
per quiditatero poflibilem, ifta fimdamcnta funt
immutabilia,quia Deus neccflari6 cxcmplat qui-
ditates poiIIbiIes,& voluntas fi qucm adum ha-
bet refpcdu illarum , fimilitcr ille eft ncccffarius:
ftanribus autem fundamenris ordinis imrautabi-
libus, non videtur ordomutabilis in altcro,& ita
nec difFerenria poteft condudi per viaro (epara-
rionis poflibilis. Si ponitijr hoc , Arift, dicerct
quod cflet contradiflao,i,Phyficorumj^t?x.co.}9.
erit intelledus impoflibilia quzrcns , qu; dicit,
pafllones feparari a fubie^is,& loquituc dc intcl-
icdhi, quem pofuit Anaxagoras.

Contra hoc ranlen vidctxir illud,quod didt 4.
Phyficorum , ^^. de Vacuo. tcxt.com. j 8. fi fb-
nus flne «orpore, nunquid effct vacuum ? Terrio
didtur, quod inhzrentia prima non eft idcm rea-
Kter acddenri fecundo modo fuuiipto, nec eriam
cxiftcntiz acddentis , fi potiatur illa atiud ab ac-
cidente. Tum, quiaidcm rcaliternonmanet&
corrunipitunacddens etiam exiftens inanet non
maneme inhzrcntia prima : alias fi illa maneret,
cum proptcr ipfam , fubie^m dcnominabarar
prius ab accidente .* & dicebatur panis quantus,
diceretur ita poft tTanfubfbmtiarionem panis ,
quod eft falfum. Tum , quia extrcmiKD vnum
ordinis illius mutabilc cft , alio manente , quia
aftus voluntaris diuinz rcfpe^ cuiufcunque
exiftenriz cxtra fe , conringens eft , crgo ordo
non mancbit altero cxtrcmo tanttjm manente :
& fic pcr viam fcpararionis concluditur aliud
cile hoc ab illo. Conera ifta duas rationes ar-
Scoti Oper. ttm. JK

gdirar: nara ponatur panem minere , & fepara»
tim \ quanriutc qua prius afficiebarar , quomo-
do non mancbit inhzrcntia ? Si dicatur alrcrum
extrcmum iam effe mutatum , quia panis fadu«
eft non quantus ; hoc nihil eft , quia panis non
fiiit cxtrcmum dcpendenriz , inquantum quan-
tus , fcd inquantum panis abfolutc. Rerpondeo:
hzc difficultas commutus eft omnibus vnitis pov
tenribus manerc feorfum , vt in anima , & cor-
pcrc homini$;in Verbo & natura humana, quo»
modo ncutro extremo mutato , vt videtur,f6cun>
diim aliquid abfblutiun, relario non ma}iet,quc
priiis. Et ibi addudrariIIuddcfinev7.MetaphyC
xctt. eora. 60. deAScS. fed hoc de fz&o non
accidit fepararionc acddentis i quia fubiedum
non ponitur mancrc , licet poflit manerc ; vndc
iflam di£cultatem differo vfque ad vlrimuro
capitulum odaui , vbi proprie habet locum.

Ad argumenta ; alius, & alius conccpras fuffi-
dtad prarct)gnofci, & concludi, quia alianotitia,
& prior n^tura, huius , quam illius. Aliter, tptid
uominif przfupponitur non ^uid rei.

Sccimdum concludit pro prima pane fblurio-
nis , non contra fccimd;un,quia non eft nugario
hic, ens vnum.

Teruum condudit pro prima parte (blu-
rionis.

Quartum pro terria pane, ex qua fi^uitar pri-
ma pars de prima inhzrcnria.

Ad primum in oppofiturhrquia non notat cau-
iam formalcm przdicationis enris de acddcntc,
fed extrinfcc5:Iicct enim aliquid fccundum quod-
libet fui , fit caufaram i caufa extrinfeca , tamen
poteft przdicarionem alicuius immediarc red-
perc fonnalitqt,ac fi non cfftt caufatura,quiacaa'.
fa extrinfeca non cft medium, dc quo prius illudi
dicatur , & inde de caufato. Excmplum, fbrmali-
ter crcaturaeft cas ; licct totalirer a Deo» Ircm»
poflibilc cft aliquod przdicatii fccundum fe per-
fc^us eflc in vno, quam in alio : & tamcn zqu^
fbrmaliter przdicatur de vtroque. Excraplum de
albedine rcmifla, quz zqualitcr eft aIbedo,& in-
tenfa,ncc dc alrcro per altcrum didtur.Item,po(^
fibile eft ordinem, cflcntialcm cflc aliquorum
fubic<ilorum fccundum quodlibet in fc:& tamcn
aliquid terrium przdicaram zquc formalitcr di»
dwr de vtroquc. Exemplum de albcdinc , &
nigredine rcfpc^hi coloris. Nec ergo caufalit.i$
in fubftanrfa rcfp^u torius accidcotis,nec maior
pcrfcAio enritatis , ncc otdo eflcnrialis in cnrita-
te, concludit , quin acddens fit formalitcr cns: tnm^m
non per fubftitiam, nec pcr rerpc^uin ad ipfara, tns.fiaafMb'
quia dc per fc in inrcllc£ltu cius cfVens, pofiro in- ftnntia.
tclIe£J:u illo, criamfi pcr impcfllbilc omnescon-
diriones przd^dz auttrantur , quod allegarar ab
ArifL ipfc non didt,eo qubd entis;fed eo <juod ta-
liter entU , id cft , (ubftanriz. Fit crgo fdlad*
ConfequoiriSgL arguendo ^b infcriori ad fupcriu?
negariuc cum nota caufz przccdente , fkut cum
inquanto, primo Priorum. t.c.}5.&indc Dcbct
tamen intclHgi in«» ^juod, pro caufa extrin^a.
Similifcr quo5aliquiacdpiunt, noa efi^nifi tjuia
4r>rf*r,adbuc fallada Confequentii:ficut hic htuM*i
trgo folitm huius.

De concreto , &abflra£lo vidWurquSd acd- 6
dcnsjvt acdpirar inabftraao,cft verius cns,quam
inconcreto,quia fpcdcs gcncris eft,in quod diiii-
ditur cns per fe cx y . tx.i 4. non fic concretum,
nec cft fubfh-ario illa acddenris inrcllcdi , fine
fubie>flo,quia abfhrahcnrium non eft mendadum,
LLl Lphyfi^

Jetidtnt t^

674 Lib. VII. Metaph,

i.Phyfic6r.<.c. i8. fcd eft intelle<aio quiditatis,

pon inquantum dcnominat fubic^um , (cd in-

quantum hoc quid:& fic benc cft fubicdi, & dat

intelligcpe fubiciaum. Dc intellc£tu Arift. in li-

icra. Prim6, quod adducitur dc fano, quod ficut

nihil formalitcr lanitatis eftinvrina:ficncc enti-

tatis in accidente. Similiter accidens dicitur ens,

qn^admodum non fcibile dicitur fcibile.-7. cj.

$.c.i;. RefpondQO : ad primum dico, qu6d Arift.

loquitur de diucrfis denominatiuis didis ab vno

abftra(%o , qua; denominatiua fi vno nomine fi-

gnificcntur : fignificanturaequiuoce. Ad iccundii:

quod illud cxemplum corrigitur per paragraphu

tritM %tttM {cqucntem , ficut expofui tcxtum. Vnde cxem-

«xpofutttex- pjy^ quodlibet aliqnid veritaris infinuat.Secun-

k«e 0pf(4 fcri. dum concluiit pro fecundo mcmbro iolutipnis.

ffu, Sed videtur contra membrum tertium:& dicere-

tur , quod inhaereotia feipfa inhacret:nec vnquam

manct, nifi inhzreat, ficut quantitas manet. Ad

Ifttium conceditur,qu6d poteft habere definitio-

ncm pergcnusproprium,&difFercntiam,(ed Lo-

gicam , non realem. Contrk : nec genus.ncc dif-

jin Mteidens fetentia complcte intelliguntur fine lubic6ko , fi-

defmiripogit cut ncc dcfinitum. Idc6 alitcr dicendum , qu6d

JitK fttbitiio} terminus rcfpedlus poteft efle eftcnrialius rcfpe-

£tiao , quam ipfe refpe^s : Peus cium qui eft

terminus rcfpc<^s creatura:, eft caufa creaturx :

non autem itCpcCtaSy ne? ab ifto re(pe6hi depen-

det eflentialitcr creatura , ficut k Deo : fic hic,fi

fubftantia eft materia non ex qua , (ed in qua po-

teftaccidens dependere adipiam,ficutadcauiam

^itt* "*reP0t- "^i*l^^ » l*c^t "t prior rcfpedhi ad ipfam.Exem-

Sh itd fttb- pluni> homo prior eft refpedu fui ad anirnam,

ftMuiam. vt refpc<^u totius ad partem , non taft>en fequi-

tur j ide6 poteft definiri fine a^m^.

Clrca primam quacftioncm (cptimi iiori de
comparatione inhasrentiae accidcntis ad ef^
&nriicius. t.c.z. & 3. inprincipio folurionisafli-
gnfitur in aliquibus libris quoddam Extray ibi :
Et hocforti confueuit dici, &c.vlque illuc .• Ter-T
tio exp9nitMr,8cc. ohic€tionctT\ autem ibi non fb-
lutam , fuftinendo Dodorem , cfTc bopam , quia
famofa eft , folue confequenter , aut ncgando af^
iumptum , aut aliter doclarando, vt nofti, fed vi-
detur omnino Extra.

Aliud ctiam paruum Extrt^ notatur in aliqui-r
bus originalibus , infra ibi : Sei ifie rtfpeSiiu efi
relatio , &c. vfquc illuc .• Tkmen ejuia inhtrentia
videtut. Infra etiam parum ob^^hi^fi ponitHr hoc
jirifl. &c vfque ibi : Terti» dicitur ejuod inhtt-
rentia , &c. ofl Extr^ , & in pluribus originali-
bus , nuUum honim trium nabetur ; ide6,&c.

Determinatio Do^oris hic eft clara,& refolu-
ta : narh prsmiflls ;, diftindrionibQs adiungitj.
conclufioncsjvbi aduertc in probatione fccunda,
I. conclufionis , an illud , quod ibi infertur, vt
inconueniens fit inconueniensj aliquod videlicet

{iraedicatum di(9kumin quiddcqiunritate,& qua-
itate.rcperiri hiferfus ente , & fupcrius vtroqu?
fllorum : nam nonnulli Scotiftae hQc vidcntur
concedere , pofito qu6d ens diuidatur per quidi-
tatem, vt in fubftantiam & accidens , abfb-
lutum , & refpeftiuum ; argumentutn fal.tem
currit ad. hominctn , vt plcnimquc argitit Do-
£tor hic.

"Hanc matcriam vidcin^huius, di.ii.q.i.co.'
piosc,& aliqualitet i.di.i.q.4.& jXt ;.q. Quod- 7
libeti. Opiniones aliorum: vtporcAuer. Alex.
landunj, Alberri, & Thomae, vidc hic,& alibi ad
propofitum , & maxime iz.diC^. vbi Theolo^i
communiter penradbnt hanc matcriam.

Tange inftantias confequenter in fblutione ar-
gumcntorum poft oppofitum. Primo , quomoda
poteft eflc «quiuocatio in concreto,ftante vniuo-i
carionc abftra£ri,cum idcm (ignificef,vt in Ante-
pracdicamentis , ex intentione q.8. habet ifte,&
ahbi plerumque. Vide in 4. di.i uq.i.art.^. Et in
Prsdicab, quceftione finali, ordine debitojdeindc ~

qualiter ifta poflfir efTe vera, Inh<erentia, tnhdtret, |^^

ciim pracdicatum,& fubiedlum fumantur flib op- ^^ ^t^^
pofitis modis fignificandi, Vide fuprk in f. Sc fi^K^
quaerc Franc. 8. m. pri, Conflatus , & zj.di.eiuf^ .i«»»v
dem ben^ confiderando.

Notaetiam infra ibi:Ad fecundum, quod iUud
exemplum corrigitur^ &c. quod expofitio in Me-
taphyfica , quat attribuitur Ant, And. eft huius
Do£boiis vt hic exprefsc dicit , & jnfra faepc , &
alibi in Sentenriis, fed fortcaUo ordine & modo
fcribendi,fed in primo & 4. vbi fupra,habctur u-
lis cxpofitio valde notanter : originalitq; tamcn^
hic.

S(pd rubftatia omniuin primum tempOTQ.
Tex. comnenti 4.

CLViESTIQ II.

Vtrkm fitbftantia Jit frimnm omntMm
entlum temfore.

An^-ttee.i^ ^.Ph^f.e.ix.tex.uj.dr i.eiufdf e.i .i.^ j.
Aaeix.hiecommtnt,4.Mcu,ibid ^. j.Albert,rr«5i ,c.i.^
j. D.'thomJeci.i.Agid.(f t.Iandun.if.j.tlandria,^.!^
ttrt. i.IonCc. I .q.i.*rt. i .Sau.diff.} t.Mtt.ftci. 1 .

QV6d non : afterno non cft aliquid prius i
tcmporc : accidentia antem funt asrerna,fl-
cut nK)fuS 8. Phyfic, t.c.i.& indc. Itcm fi fic : er-
eo fubftantia praecedit tempus tcmporc. Oppo-
litum Philof7.& xz.huius.t.c.4.

Ad quasftionem Commcntator. 4. huius 7.
t.ci, & inde. Si accidens aduenit corpori, pofi- 0/»« .^tun^
quam eft corpus, runc prius eft omni accidentc
aduenicntc. Si autem non aduenit, fed eft infcpa-
rabilc , & f<;mper fimul cum eo , tuhe fubftanri^
fompofita non praecedit accidens, (cd praeccditux
a materia fubftanriae coiopofitae.

SCHOLIVM I.

Sententia jiuerrois fuhfiantiam ccm-
pofitam non ejpffriorem tempore accidente infepa^
rahili, bene tamen materiam ; refutatur rationi-
bui, & iuxtamentem ^Ariftotelis , qui non tribuit
iHam primitatem materut. Admtttit Auerroes
fubflantiam omnem effepriorem tempore accidente
feparabili.

Contra de infcparabilihus, qu6<hnon (it intel-
le£his Philofbphi , qu6d matcria prxcedit:dceo-
dem enim probat Philofophus qu6d fubftanria
eft primum ens, & qualitcr fit primum cns,&(c-
cundum, non eft vcrum de materia : quia probat
cam primam,^ quia prjcdicatur fimplicitcr in
quid« & quia aEafunt enria : quia fimt fic cntis:

neutrum

Qu^ftio II.

67J

ncumim eft verum dc matcria. Primum non,quia

9. ca. 6. tx.ii. matcria pratdicatur dcnominariu^

dcmatcriato.SccundMm non,quianon dicutur ac-

itMtris (U- cidentia cntia , quiamatcrix, quia vcl nulla funt

m»miM4fimk in materia,vt in fobiol^oivel C\ aliqua,(altcm non

dieamr d* pcrfoaa. Itcm.ad principalc,de codcm DrobatuT

mMiriat». primitas tcmporis,& cognitionis, & dehnirionis.

Scd matcria noh prasccdit cognirionc, fcd fcibilis

cft pcr analogiam ad fbrmam. Similitcr ncc co-

gnirioncquia j.huius, i. Phyf.t. c.69.a£his prior

cognitionc potentia. Similitcr ncc dcfini tionc,

quia fubftanria compofita cadit in dcfinirionc ac-

cidentis , fcd matcria non : quia 7- ca. ^ t.c. r j . &

indc tx.17.ic inde, acccidentia copulata habcnt

j definirioncm pcr propriam fubftantiam. Itcm ,

/Mj!a*ef P^°^' probat fubftanuam eflc primam.vt eft pri-
,f^f mum prxdicatum , ad quod reducuntur aliajcrgo
vel probario cft de fubftanria in communi.vcl de
aliqua fpecie in genere, vel dc jpoftcriori fubftan-
,tia:nullum illorum venim eft de materia , quia
Bcc cft gcnerali(Iimum,ncc fpecics in genercnec
poftcrius in fubftanria,fcd priu$,quia pripcipium
lubftanti*, & principium prius principiato; crgo
non poteft inferri, qu^ h matcria fit prior acci-
dcntc/juod ideo fubftanria, nifi per hanc minore
falfam : quia fi principium prius cft aliquo,
quod principiatum prius cft eodcm. Itcm , fi
fic , aut materia fccundum fcaut fub aliqua for-
ma ; non primo modo, quia fic, ncc eft fub tera-
porcquia ingenerabilisA incorrupiibilis,i J*hy-
ficor. tx. 8i. Non fccundo modo, quia aut vt cft
fiib fbrma accidentali, & tunc non cft prius:quia
vt eft fiib forma , non eft prius forma; ncc poteft
hoc dari. nifi ipfa iit fub forma fubftanriali : & fi
fic , tunc habctur propofitum , quod fubftantia
compofita eft prior.

Hic didtur, qu6d materia vt eft fub fbrma ac-
I ddcntali, & fubftanriali,pr«cedit tempore omne
generabile ex illa ; & pcr confcquens omnc acci-
dens illius generabilis:non omne accidcns , quod
habet in fe , fed omnc acddcns , quod incft illi,
quod fict ex ea. Contra : j>er hanc rarioncm acd-
dcns eft prius fubftanrii,laltcm generabili,& cor-
rupribili : qiiiaacddcns gcncranris eft prius fiib-
ft^ria generabili oat ea , in infiniram : nec eft ad
iiuenrionem Philofbphi, quia probat priroitatcra
teraporis per hoc.qubd fubfbuiria eft fcparabilis,
Sc non acddens; illa probatio non valet de mace-'
ria vnius , comparau ad acddcnria altcrius, quia
fubftantia non dicitur fubftanti? fcparabilis, nifi
rclpedhi accidenrium fuorum , quz fibi infimt,
Item, ad prindpale , fequitur , qu6d aliqua ac-
ddentia fiint , qu2 non przcederentur ab aliqua
fiibftantia, ficut omnia accidentia propria corpo-
rum cxl^ftium : quia fi non fit ibi matcria feciS-
dura Corameatatorem in dc Subftantia orbis,
non przcedunnir , quia nutcria prjccedit : nec a
fubftantia compofita,quia acddcnriaiUa funt in-
(cparabilia , & fi fit ibi raateria, illa non praecef^
fit tcmpore fuhftanriam compofium,& p« con-
ioquens , nec acddentia.

SC H OLI V M. II.

& I c V Vi D A efiftU AUnfis f . ). circslnme
fxtnm t fithitwtiam ejft fritrem tamfcre scci-
dcrttt , «jttia non repHgnat fidtem cMtftprim* tjfe
fine vio accidente,<y c0nfetj$unter nuUifmkftatt^
tjudtalu , repngnMt^ Refutatitr rduiombm alUuit
Cfitra frtmam fententiam. Tertia ofinie eft
Scori Opcr. tom. I V.

tfnorundam, quosrefert t/^Unf.aiMtut, tfuod ftr
fefuhflantia efi priut tempore *ccidente,fed per
4ccideni non ; reiicitttr , tjMia fe<juerctur fcien-
tiam ptjfe effe falfiitm , poffet emm pajfio per ac-
cident fepsrari k fubietio , efie boc perfe petat
noH feparari.

Ide6 alitcr (!idtur,qnid cft primum,qula fiib^ 4

ftaria (eparata ab acddcntibus cft prior, lcd prio- Utmmia f*.

ritas non poteft intclligi de qualibct fubftantia, "** •^^*»^-

ncquc (ccundura niuncrum , ncque (ecundiira

fpcdera refpedu acddcnrium proprioruro , quia

fubftantia non cft prior propria pailione, quia in

demonftrarionc concluditur paftio dc fubic€fco

pcr (e ; ergo paflio non potcft non ellc : ncc de

fubftantia fecundiim numcrum, quia fi ficpoflct

cffc idca Platonis , quia habcrct totam naturam

fpcdficam fine acdaenribns , quod ponit Plato.

Et confirmatur confequcnria : quia non poflct il-

la idea efle diftindb ab iftis , quia baberet natu- smifttm*

ram fpcdd , & in illa non difkinguuntur indiui- n» r^mgMat

duadufdem fpedd ; ergo, &c. ^unc fcqtiitur di- frtetdtrttm

ftum Platonis.Didtur crgo,qucd fubfUnria c6- "* * *"'

fideratur inquancum luec ; & fic non przcedit, f)

confidcretur inquantura fiibftantio, fic prior cfl,

Confirmatur fic , quod conuenit (pedd non rc-

pugnat gcneri : nec alicui infcriori rarione gcne-

ris : quia fi habere al.is conuenii animali , nulli

Jnquanram animal, repugnat habere alas, fed ali-

qua fubftantia prsccdit omnc accidcns , fcilicec

prima caufa:& fibi non repugnat prxccdcrc om-

ne acddcns durarione;crgo nulli fubftanti2,in-

quantum fubftanria , repugiut pracccderc acd-

dcns orane durarienc

Contra iftam pofirionem , quia r»rioncs pro-

bantcs cxpofitionem Commcnutoris noncfle

fecundum Philofbphum , funt comra illam pofi-

rionem : quia non valet , fi Deus, qui eft fimpli-

dter primus , pricedit ; cr^ fiibftantia, quz cft

pofterior praEcedit;& pondcra hoc,& aliasrario-

nes ibi fadbs. Item , Dcus non cft in gencrc ali-

quo raock) : (ed quicquid eft in gcnere habct paf^

fioncm, & aliquod acddcns, quod non przccdit,

& hoc vcrura cft de fubftantb omni in gencre,

fed quod repucnat cuilibct (ubftantis rcpugnac

fubftanriz ab(olutc , & fimplicitcr : fimilitcr

loqucndo Phyfic^ , Deus non przcedit tempus

tcmpojc.

Idc6 didtur alitcr , quod propofirio eft vcra

per fe , &falfa per acddens , & confimilcs pro-

pofirioncs inucniuntur a Philofbpho : vnde 6.

Phyfic tx.i j. fupponit , qubd onmi motu fit ac-

dperc motum velociorem , & rardiorem ; & 8 .

t.c.7^. & drdtcl , didt , qund aliquis rabtus cfV

ita vclox,qu6d nullus vclodor, ficut primns.

Similitcr 4. Phyficor. tca. coro. 71. fuppo^

nit , qubd omni corporc conuenit acciperc cor-

pus fubrilius in infinirum , vbi probat motum

non cdc in vacuo ; &tamcn nifi exponamr, fal-

fum efhquia igne non conucnit corpus fubrilius

acdpere. Item ^J^hyfic.t.c.jy. & inde,fi aliquod

tDobile , &c. vndc talcs propofiridnes fimt verz

pcr fc , & falfz pcr acddens. Vndc prima pro-

pofirio vera eft rarione fnotus , accipiendo mo- .^ ,

^ 1-1. ■ o /■ -i- - Mmitm fmmt

uentu proponionabiha motui:& nmilirer no re- ^^ p^ /•, ^

pngnat corpori inquantura rcplctiuum lod , ellc cy f*lf»ftii

fubrilius alio quoamquc. Similiter in propofito, mtadeuu

fiibftanriz, quantum cft de (c, non rcpugnat prx-

cedere onme accidens , ex quo oon dcpendet ah

accidentc aliquo , qaia complcms intdle<^s

LLl i fub

mtnfHratw
ttmptre. Sco.

Id efi pritu
tepore , tjtiod
fotefiefefi.
ne alio , n»n
iecntra.

Ifltdt efl itt-

fefiurabilittu

676 Lib. VII.

fubftantiat habeti poteft , citcumfcripto omni
accidente.

Contra : fi ficergo conclufio demonftrationis
non eft per fc necelfaiia , quia neceflariura no^
concingit aliter fe habcre j. huius t. c. 6. fedcon-
tiiigitaliter fe haberc, quani quod paflio pr«di-
cetur de fubie£lo , quia fubiedlum poteft efle fe-
^undnm opinioncm illam , finc paffione ; confe-
quens impoflibile, i. Poftcr. text.com.5.& 7. &
infri,quia demonftratio eft nece(rariorum,&: eo-
rum quac funt pcr-fc tantCim. Itemfi ppraccidens
fit fubiedtum cum paflione,^ partc cuius tunc ac-
cidentahtas illa eft ? Non a partejpaflionis, quia
fimul eft cum fiibiedo , quia caufatur ab eortunc
a parte fubiedti , quod non eft verum, qui^ ipfa
natura fubic(£ii per propria prineipia,eft caufa ne-
cellaria paflionisjergo non per accidens eft fimul
teiTjporc cum pafllonp, quia per elTenciam caufat;
crgo pcr eflentiam fimul cunipaf]lone,& noii ac-
cidentahtcr.

SCHOLIVM III.

H I c non agitttr de tfinpore , vtfMmitur 4,
Phyf. ejMta fic non efi menfura fubfiantUjVt bene
frohat DoEior L.d\i.<j.^.vnde no accipitur pro du~
ratione fucccffiMa.,qma tlU ejfet acctdens,& fic effet
qusfiio,an fubftantia effet priifi tempore,ipfo tem^
fore; fumtt ergo fectindum Arifiotelem , fnbfian'
tiarn efje priut tempore accidente, pro effefepara-
bile ab eo quantitm efi defe, Itahabet ipfe i.d.J.
f.V. & 4. d.i. q.i. com.^. nu.^o. luxta hanc ex~
flicationem , idem efiprau tempore, & prtta na~
tura , tertiam illam fecuttfs efi DoElorq. 35. «(«
KniuerfdibM ,fed hicmelius rem examinauit,

Ideo dicitur fic, & videndum eft quid eft, ejfe
prim tempere : tempus non tantum accipitur hic,
vt definitur in 4. Phyfic. t. c. loi. quia primitas
temporis eft fiibftantiac,inquantum fubftantia eft:
fed huiurmodi non cft elfe in tempore , quia
tempus non eft menfura , nifi motus , & quietis,
& eorurq quae funt in motu , & quiete : fub-
ftantia fccundum fe non cft tale , nec accipitur
pro qu^cunque duratione cxtenfa fuccefliua alia
ab eflentia rei,quiade illacflet qnacftio: quia tuc
fiibft.intia podcr p^aecedere illud , cum fit accidcs
ci,& prarcederet ilUid duratione,& qua;ro de illa,
& C\c in infinitum : tunc dicitur prius tcmpore
e(Ie , quod potcft fcparatim elle f-ne alio,& iUud
non fine ipfo : quia fic dicit Philof in htera;illo
modoomnis fubrtaritia prior cft omni accidente
vno modo :alio modo non ; cfle crgo prius tem-
pore cft poflc haberc cxiftenriam a&ualem prio-
rcm alio:fiuefinc alio,quantii eft ex fe. Ita fdlicet
quod fibi non repngnat,quia in nullo ab illo alio
depcndct. Hoc fatis poteft dici piius natura:nihil
cnim eft prius natura , quod non fic fitprius &
tcmporc.Quod autem poffit fic praccedercofteu-
aitur duplicitcr ; vcl quia non dcpendet ab illo ;
Vel quia non cft caufa neccflaria illius.Qu^d hoc
iit verum , patct per oppofita hotum:quia finon
poteftfeparari, hoceft, vcl quia dcpcndetab illo;
vcl quia cfl nccellaria caula illius. Dico , qu6d
ilibftantia rcfpcdu accidentium feparabilium,eft
p.rior y troque modo , comparata rcfpechi paffio-
nis eft feparabilis , & prior vno modo : quia
«on dcpendet ; fed non inquantum caufa , quia
habet ncceflari^m cau&m huiufiiaodi intra ef-

Metaph.

fenti^ii fuam ; ide6 non eft fcparabilis illo
modo , feilicet inquantum cft caufa accidentis.

Subfiantiam, enimeffe, hoc efi altqutd effe,ejut>d
ip effendo no dependet ad aliam effentiatn,vt fttbr
ieBtue fMfientantem in eodem fuppofito. yidetur
fatfs manifejhtm , ejMia fi efi fic dependens,<jMdro
adcfuid dependet;dr ibitMr in infimtum , ntfifie-
tMr ad altcjuid fic independens :fed accidens ejfi
oflenditMr,per viam mottM,(fuia aliijntd tdem ma-r
net , nunc Tnutatum fecundura hoc , & non fecun~
dum Hludier^o iliud hahet fubieElum manevs.illMd
enim non efi fubfiantta , cjuia alia Jit mutatiofe-,
cundumilUd, & non fecwidum isiud, itacfuodex
vno accidente corruptibth cocludttur,alt<]uid pra-
ter illud fubeffe : fed ex mttltti perfe fibi inui-
cem fuccedentibtHy meliks conclMditur aitquod ejfe
fMhieElum tllud k qMocuncjtfc iHorur>i. Dijjictle ta-
vten efi ajfignars mxnifefiam dtjferentiam depen-
dentiit formt corntptibilis ad materiam , & acct-,
dentis adfubieSiu, vt inprtma dependens fit perr
feiiit*«,in fecudaimperfeliiMS. Si dicas ,hAC factut
perfevnn^ilU non:hic cjuiritMr,cjMare iile ailtu CM
ftto potetialt facit vnH per fe,nec ailui,nec poteti^
pomtfir res generii , fed compofitMm ex ilUs ; d^
iUaprincipta in genere , alitu aHiu cumfuopo-
(entiali , quod tamen vere ihformat , ( aliat
non ejfet nifi aggregatio ) mn facit vnum per
fe ; nec tUifd cotnpofitMm efi in genere , fed v-
trumque componens in proprio genere ? qui ra-
tio huiMfmodi , qui diceret omnes formas effi
vniw gcnerii , vt prineipia , & confiituere cotfi-
pofita vriiHs generti:licet vnittiforma propria ma->
teria fit magts in afiuper ali.im formam eiufdem
generis primi , non proximi , quam atteriui :
quta ita poaunt tn materiis formarum fubstan-'
tialr.nm ponentes plures formas , vnde pojfet hoc
improbart , de hoc qucife qu^Bione vltima
oEtaui.

Ad primum argumcntum , quod aliquid eft
acternum , id eft , femper durins per fc., & nihil
eft co prius , vel per aliud , ficut motus per mo-
bilc, & tali poteft fnbftantia efle prior : quia non
dependetab co , quamuis non poteft inquantum
caufat necefl;iri6. Ad aliud , vno modo fic,qu6d
tempus confideratut dupliciter , vt paffio primi
mobiUs; vel vt menfura:tunc tempus vt eft paflio,
praeceditur a primo mobili tempore : non autem
vt tempus accipitur pro menfura, Contra : omne
quod prrcceditur ab alio, tempore, non cft quan-
do prsceditur; crgofitempus, vt paffio pra;-
ccditur rempore, vt tcmpus cft menfura, idcm
tempus realiter cflct , & non efTct fimul , quia
tempus paffio quas praeceditur , non cft quando
praeccditur:& tempus vt mcnfiira quo fomialiter
prajceditur,cft,fed tempus paffio,& tempus men-
fiira funt realiter idem ; ergo idem rcaliter eft, &
non eft fimul. Aliter dicitur fic, qUod fubftamia
praetcdit tcmpus duratione aliqua, non tempore,
Sed contra hoc cftargumcntum fuperiiis fa^im,
quia illa duratio eft accidens:quxramnc,qualiter
illa pracceditur; fi duratione, quaeriturde illain
iufinitum : nec praeceditur durationc , qua eft
ipfamct , quia tunc eflet , & non eflet fimul.
Ide6 dico ficut prius , quod non accipitur hic
tempvu propric , vt cfl numerus motiis , fed prae-
cedit tempore:quia non dependet a tcmpore.
Ad rationcm primam pro fecunda opinione, di-
co quod nc?elHri6 paffio incft fubiefto fuo,
quia fubicdum cft caufa neceflaria illius : non

quia

7

EXTRA.

Accidens
effc oftcndi.
tur pci vum
motiu.

frimttm m»-

hile pruedit
tempiu.

§lMed prtiC^
ditur tune
ntn efi.

fluemed»

fnffio efitu-
ccfimrio in
fMofiAieSof

QucEftio II.

677

quia fubic^ira dcpcnJct ab eo in cdcnria. Ad
Smhjlsiui» jijjyj jg fiibftantia fingtilari , dico qu6<l non cf^
t*"M^ fct idca Platonis ,qiiia in iUo ellet propria paffio
4gMt, hominis, (ed non habcrct acddenria pcr accidesj

vndcdico,qu6dinditiiduuin cuiufcunque ipeciei
pofTct per fc exiftcre finc omni accidcntc pcr ac-
cidens : & tamen illa fubftantia non eflet perfe-
«^or , quam nunc , nccelTent alia (ubftanria pcr
panicfparionem illius: & dico quod diftinguitur
ab alio indiuiduo , quia aliter cft natura fpe-
cifica in tc , &: in omnibus communitcr : vndc
diltingucretur ab aho per cilcntiam fuara, Ccut
nunc : vel fortc pcr ahquam difFcrentiam indi-
uidualcm , quam addit indiuiduum fupra ipe»
ciem , quia diftinftio per accidentia eft fecun-
dum accidens.

ANNOT. MAFRiril.

SEquitur quacftio fcainda de proprietate fub-
ftanriz tempore rcfpe^hi accidcntis. t. c.4.
vbi tres opinioncs recitat, & impugnat, quarum
prima eft Commencatoris vbi in htera. Secunda
Alexandri. Tertiam quatrc in Alberto, & Fratre
Alex.& aliis hic. Et hcct quidam conantur ei^-
3ere impugnarioncs Docloris hic, aducne quod
tenius raodus dicendi eft multiim appares:vnde
Do<ftor infcquitur eum fuper Porphyrio. ca. dc
proprio.q.5. & quahter non (equatur ex hoc c6-
tradidio , dic vt fupra in princ & alibi notaui :
hic enim fuit locus propriz detetrninationis, &
non in LogicaliUis , vt patct.

Dctcrminario EkxQoris eft iads dara hjc ,
licct fubtihs. Videeumini. di.i.q.j.Etin 4.
di. I .q. I .& alibi faepc^vbi exponit hanc prioriu-
tcm vniformitcr.

Affignatur quoddam Extra, ibi Suhftantiam
ertim ejfey &c. vfquc illuc Ad primMm argumen-
tnm , &c. fed htcra notabihs , & finguliis do-
drina , ideo caftc percurratur vbique.

Confidcra benc in (blutione vhimi princi-
palis , vbi dicit , quod indiuiduura cuiufcunque
(pedei, poftct pcr fe cxifterc, fine omni acddcn-
tc per acddcns ; ergo ignis finc calore, & homb
finequanritate ; & fic de ahis dic confequenter;
quzrc in 4. di. 1 2. & in Varronc.

Sabftantia e(l primum omnium nocicia.
Text. commenti 4.

CLViESTIO III.

FtrumfubJiatUjitfrimH entium cognitifinei

Arift. hux.i. ALUnd q.^.AlixnJraa. c.}. D.Tbo ^S.i .
Hciu. §ii4«dJH. ). tj.ix. Richacd. in 1. ii^.x^. art.)
f.}. Antoo. And. hic ^.4. landun. f.j.Niphus difp.^.
Soocf.ij. FoaHc i.q.t.fta.v. Sxaz. diff.it.fia.x.

QVid^non : omnis cognirio oritut k icnfu.
Sed (cnfibiha fiint acddenria; crgo acddes
prius cognofintur quam fiibftantia. Poflct dici ,
qu6<i rario vadit de cognitione (cnfitiua, non in-
tellcdHiu : de qua tamen intclligitur. Contra :
ficut aliqua cognofiiimnir a (enlu , ita k virtutc
phantaftica , & intellcftus fic poteft ea abihrahc-
re, & fic intclh'gerc. Item ad idcm i . dc Anima-
t. c. 1 1. Acddcnria magnam panem conferun-
tnt,&c.

Sctti Oper.tam. IFl

SCHOLIVM.

P K r M V M di^mn : Subftanria non eft prJ-
mum cognirione quoad generarionem, <]Hiafb~
rtt imperfeiHus accidente , & (juia non bahetur
fr* nunc provriafpecies eim,vt habet DoEior hic,
& \.d.i,.sf.i.nu.9.& d.ii. 4f.\.detfMofMse egi in
Comment.ijuaft. t y.de Antma- SecMndum dtilumf
Subftanria cft primum cognitione primitate
perfc£lioni< , tiuia babet perfe^torem quuUtatem,
ferfeHtus tamen pro nMncfecundkm proporttenem
cognofcitttr a nohis accidens , efuod exemplo ocmU
atjtula, & Solts, hene explicat Dolior. Vide An-
ton. Andream hic^. 4. tjuifufuts , & cUriits iSla
tra^at,

Ad quacftionem quod fic:quia deomhibus
qa« habcnt qtud qutd fimpUcitcr, pcrfcftiffima
cft cognirio corum , quando cognofiritur quid
funt , ncut habent ejuid : fed fubftantix cft per-
fc€bffirac tiuid; idco de fubftantia perfe£H(^
fimc cognofiritur. Tamen intclligcndum eft,
quod quxdam funt priora generationc; & qux-
dam pcrfetflione. Quac generarione funt priora,
impafedtiora funt , econucrib dc alio : tunc fub-
fubftanria eft primum omnium cognitioncj quia
perfcdHffimum, acddenria priraa gcncrarione j
ideo, &c. Ad argumentum, qu6d vadit de prio-
ritate generarionis. Contra : quod perfcdtione
a(;cidenria funt priora cognirione ; ideo cognof-
dbilc cognofidnir^quia fpcdes eius eft incognof^
cente : fed in intelledhi eft fpedcs acddcntis,non
fiibftanris; ergo accidens pcrfeilius cognofcitur.
Probario minoris quia fpedcs accidenfium funt
in virtute phantaftica , & illorum eft abfbradHo,
qiue fimt ibi.Qu6d autem (pedes fubftantix non
ut in inrelledu , probario : quia tunc fpedes fub-
ftantiz prius citct in {enfu,& fic poflet fubftantia
cognofi:! a (cnfu , cuius oppofitura manife(him
cft , quia omnia (cnfibiUa lunt quantitates , vel
qualitates. Item, fi fic, tunc per cognirioncra na-
turalem poflet intclle6hiycogno{ccre fubftantiam
in Sacramcnto eflc, vcl non efle. Ad illud dicitur
fic : quod fubitanria facit fpcciera,& eft in fenfu,
& in raedio ; (cd ibi non eft principiura videndi,
ficut ncc fpedes in acrc , quia acr non habet po-
tenrias cognitiuas rci, cuius cft firaihtudo, (ed in
intcllet^ eft prindpium videndi. Contra hoc
vadit argumentum de Sacramcnto.

Aliter dicimr , qu6d non eft in intcllcdhi nifi
fpecics accidcntis,& immediat^ caufatur illafpe-
des ab accidentc:& mediatc a fubftanria, & pri-
mo rcprifentat accidcns , & (ecundari6 fub(fcm-
tiam. Sed concra ; fpcdcs non potcft rcpriienta-
redifHndc illud ,quod cftperfc^us ilfo, cuius
eft (pedes : quia fi fic, nmc fimilittldo alicuias al-
bi rcmiffi, rcpraricntarct album intenfum;& tunc
quandocunque viderem rcmiiTum album, vidcre
inten(ura albura , & fic (ubftantia non erit p«-
fe6himcogno(cibilc : & tunc cum aliquando ac-
ddcns fit pcr (c , vt in Sacraracnto ; & repra:-
(cntat (ubftanriam (ccundario , tunc intclic^bis
intcllijgcrci fubftantiam in Sacraraento, cum ibi
fint (oia acddcntia.

Alircr didtur,qu6d fubftantia cogno(cimrper

di(ciirfum. Et tunc (bt qu6d non perfcAe. Tunc

diccndii,qu6d fubftanria eft perfisaaimcogno(ci-

hilci & tamen aliquid aliud poteft penc£Hus

K K k 3 cognofci

Tritu gn»-
rMi»nt, f»-
fleriu* f**-

Si*M.

iiAjltmia
frt nunt ntm
ngntfcitur
fer frefriam
fpeeiem. Srtw
i.d. j.f. }.
n.^.^d.%1..
f. I.

Sfteiet tnm
rtfrtfeiftnt
autdfft f*r*
fiiiiHt /m
ebiea».

Aeeidii ftr-
ftetim to-
gntfdtut 4
nthis.

Lib. VII. Metaph.

678

coffoofci ^ nobi$/ecundum proporrioncm cogno-
fcibilitatis fnx , qiiia perfedius rcprxfcntat fpc-
ci?s alicuius albi rerniOi > ipdim album cuius cft
fpccies , quam rpccics SoUs rcprxfcntet oculo
aquilx ipfum Solem:& magis vidco albii (ecun-
dum proporcioncca vidbilitatis fuae, quam aquiU
Solem, (ecundi^m ppoportiouem viiibilicatis lua:,
Tunc dico , quod perfe<ftiilis cognolcirur , cuius
fpccics eft in intellcdlu; vcrum cft fecundum
proportioncm Cux cognolcibilitatis , & tamcn
lubftantia de fe eftpetfcdius cognofcibilc & in
fe, & a nobis, fi poflemus ad illam pertingere,fed
non poftiimus in vita ifta, vt habptur in 2. huiu^
}.q.& tunc diftum Philoibphi intelligitur Mcta-
phyfice didlum , non animaftice ; diftin^tiq hsc
datur in quacftione dc Singulari in 7, Et quiacQ-?
gnitio.quam habemus de ujbftantia,cft perfcdlioj:
cognitio ciimattingitur,quarn cognitio acqidcnr
tis , tunc licet accidens fit primum cognofcibilg
rcfpcdku intelle<ius noftri generationej tamen
fubftantia eft primuro perfec^ione.Et idc6 fimpU^
citerprimum.

i^NNOT, MAVRiril,

SEquitur quajftio tcrtia de prioritate fubftan-
tiac cognitionc reft>e6l:u accidentis. t.c.4. qu3
fatis facilis, & correda cft, & fententia Do<Sloris
dcterminata, & fubtilis. Opiniones dc cognitio-
nc fubfUntiaE, quas tangit ibi iblucndo argumen-
tum principalc, qua:rc in Henr.&Thoma,& aliis
antiquis, & modernis. Vidc j.di.primi , & fuper
i.dc Anima : & hunc vbi fuprk, fuperlib.de Ani^
ma, infra ctiam in 7. & fupra lib.i.& i.plura ad-
huc patent.

Infr^ ad finem ibi : Sifojfemus ad ittamfertin-
£?re,&c.v(quc illuc:(^ efuia illa cognitio,cjuam ha~
pemus , &c. alHgnatur Extra ab aliquibus : fatis
tamcn bene ad propofitum prster illam allega-
tionem cx ^.fed dic confequentcr.

Subftantia eft omnium primum rati one

QViESTIO IV.

Vtritm fi*hfiAntia fit primam entium
defnitioMe l

Arift.^«.(.(^4 text.ix. ^ c.^Jext.i^.T). Iho.ihid.
leci. 1. Albert. traei. i.c.^. Anton. And. 5 j. Trombcrt.
«f.i. laucli. (].t. Fonf. f.i.j.i,/«(3 i.Suar. Ji/p.iJ. Met.
fe^. t. & dtj^.ii.feci. 1..

QVod non : omnc accidens habet proprium
genus , & propriam differcntiam : ex tali-
bus conftituitur propria dcfinitio , & fufficicris :
bocdicitPhilof8.huius,t.c.i.6.&9.idem6.Topic,
C.4. quod in definitione eft quid , & ifuale. Di-
citur, quod tale aggregans genus,& differcntiam,
non eft definitio,quiadefinitio daturcaufa inno-
tcfccndi , fed tahs dcfinirio adhuc dependet ad
fiibflantiam ; igitur fubftantia requiritur in defi-
nitione eius. Contra:omnc quod prxdicatur pro-
pric de aliquo fiibiedo , prxdicatur dc co fccui^-
diim rationcm alicuius prxdicati^quatuor praedi-
catorum, I, Topic.cap. j. vcl fub rarione alicuius
qninquc Vniuerfalium, fic diccndo , Albedo efi<

eoloriA. non eft prxdicatio, nifi vt dcfinitio, qnki
Philofophus definit definitionera , dicc:is qu6d
EJi oratio indtcans cjuid eft ejfe rei .-fed illa indi-
cat totam quiditatem albedinis : quod aliud non
fit verum, quia accidens eft per fe fenlibile, & fic
eius fpecies abftrahi poteft , & cognofci prius
qukm aliqua lubfcantia cognofcatur. Item , tunc
fequitur, qu6d in definitione eiufdcni accidcntis,
ellcnt ponenda multa fubieita, quia oportet pri»
mum, & proprium poni ; ex 7.huius,t.c.i7.& in-
fra,& fubie(5lum generis,& differentix fecundiam
tc, quia tota ratio dependet fecundum tc.

Itcm , ratio quam figni5catnomcn , eftcius
definitio 4. huius, r.c. 28. Scd nomen accidentis
non fignificat fubicdum ; crgo fubicdum non
debet poni in cius delfinirionc. Dicitur, qu6d ve-
rum efl, tamen accidens in concreto dat intcUige-r
re fubiedum , & illud cointelledum poni debct,
Contra : tunc in definitionc accidentis abftradbi
non poniiur , quia non dat intclligcre fubicdlum
ijliquo modo : & talia funt verius in gencre acci-
dentis,& fic habetiirpropofitum,qu6d in defini-
tione accidentis, quod eft maximc accidcns , non
debet poni fubiedum. Itcm,ad principale, fi ficj
ergo hasc nugatio , nafus fimus. Probatio confe-
qu^ntis, quia ad videndum nugarionera, poncn-
da eft ratio pro nominc , fcd pofitsi rarionc fimi,
babctuF nqfiis, nafiis cauus,

Itera, poteft eife fine fubiefto;ergo fiibiedhim
non debet ponj, Probatio anteccdentis: quicquid
poteft caufa (Iiperior cum inferiorc, potcft per fej
fed cum inferiori poteft facere accidens cffe per
fe ; ergo fine eo poteil. Probatio primae propofi-
tionis : perfeifium fimpliciter cft , quod non ha-
bct aliquarri cxccdentiam : fed fi prima caufa cum
fecunda pofiSt faccre , quod nop poflit prima pcr
fe, habet cxcedentiam,quiaipfacum caufa fecun-
da cxcedcrct fcipfam fblam, Itcm fic ; aliqua acci-
dentia dicuntur feparabilia , poffunt ergo illa fc-
parari, & pcr confequcns definiri pcr fc Itcm, 8,
Phyficorum, t.c. 37. & indc,fi contingit rccipctc
mouens & momm fimul : & moucns per fe ; cr-
go & motum per fc : fimilitcr hic dc fubftantia,
& accidcnte.

Dicimr,qu6d cft primum, quia d^bec poniin
dcfinitione aliorum omniijni : ficut cnim conuc-
nit aliquibus ejfuod ^uid efi , Cic dcfinitio. Sed ac*
cidcntia non fiint cntia,nifi quiacnris cx y.huius,
t. c. 1. & fi fic , non habcnt quiditatcm , nifi qui»
illius cntis , ncc definirioncm ; crgo in dcfinirio-
ne eoram debet poni fubftanria,

Aliqui dicunt , di<aum Philofbphi efle veram
non dc cntitate naturali accidcntium , fed dc cn-
ritatc aptitudinali accidentium : tunc aptitudina-
liter omnia accidenria definiuhtur per fubflan-
tiam, non adualitcr, ncc fecundiim entitatcmna-
tutalcm. Tamcn fccundum Philofbphum nou
pofliint aliquo modoeflc , nifi in fubft^itia, &
idco fimplicitcr , & abfblute cnrita§ omnis quam
poffunt habcre,cft a fubflanria, quianec fcparan-
tur fccundum Philofbphum,ncc habent aptiradi-
ncm ad fepararioncm. Sirailitcr illud potcft ha-
bcri primo Phyficor. t. c. j 9. contra Anaxagorara.
Impoflibilc eft fegrcgarc accidcns a fubflanria.
Similitcr 7. huius , t. c. 47. contra Plaroncm cap.

pcnult. ncc ratione , ncc tempore pofliint

cfle, &c. Tunc dcfinitur aptitudinaliter

pcr fubftantiam,ita quod infimt

aptimdinalitcr fubflantiaE.

SCHO

fluidefi dt-
ptitio ?
I.Topi.C.4.

y. huitie,
T.c.ti.

X.Qfitm.

1, O/MM»

S^tBOd»

fultfttmti»
cadit in dtfi-
nitionem 0C'
cidt9tut

Qusftio IV.

679

SCHOLIVM.

*ffe ie ejfen-
tunf^Mtci-

NoN efi de mente Arifiotelis Mccidens in ft
non habere entttatem prcter entitatem fubieiii,
4li(KjMin poneret contradtSleria in tlip exemplo de
fono in vacuo ; ejuiafide efentta acctdentts efi ejfe
mfMbieQo,repHgnat aliterponi , (fr fic ponitHr,&
non ponitur. yid qMtfiionem refolutio efi , fnbfian-
ttam ejfe priorem definittone accidentfbus , quia
cadit tn horum definitionem,vt habetnr tj.i.hMtus:
& ratioefi^Hta citm accidens fit forma, nonpctefi
perfefie , ($• conceptu qnietatiMO concipi , tjMin ex-
prtmaturorda ad id cuius efi forma,& confequen-
terterminus iUius ordinis. yide Anton. Andredtm
htc ^-i- & Ant. Trombet.q.i.

Contri, qu6<l non fit inrentio Philofbphi nc-
garc omnem cntitaiem formalitcr ab accidcntf-
Dus praEtcr cntitatem fubftantiae adhi : videtur
Philof.4, Phyf. tcx. com. j8. pofito qu6d in ali-
ouo (patio fit tantum fonus : quxrit vtrum illud
Hjatium fit vacuum , & rclpondet , quod fi in
{patio potcft rcdpi corpus ^vacuum cft , fi non,
non eft vacuum. Pofito cr^, qu6d accidcns non
poteft efle fine fubicdlo , lequitur contradidloria
fimul vcra,vidclicct,qu6d ibi fit corpus, & quM
non:tunc cntitas corum naturalis cft pcr fubftan-

dauftfT»n tiam , poflimt tamen a£hialitcr cffe finc ea cum

** *• , 5mW *

mftttmtr»J^

' ** ' ^*^ aptitudinc ad fubiedtum. Tunc ad propofitioncs

Si*,pfi(ftn- Philo{bphi , qnod nullum poteft eflc finc aptitu-
tiru Arifi, dinc ad fubiedum. Ad aliud contra Anaxago-
ram, loquitur decau(a naturali , quiaquircre (c-
grcgarc naruraliter cft impofllbilc. Contrk.dcfi-
nicns minus cft ens definito. Refpondco , verum
cft dc pane quiditatiua defiiiitionis, non dc aJdi-
to. Item,dcfinitum non videturcns nifi pcr dc-
finicns ; crgo formaliter non cft acddens ens,{ed
tantum per fubicdum. Et hoc vidctur ex litera:
4juiaentis,8cc. Itcm, attributo eflentialiter ad al-
tcrum,& d cui attribuitur , non vidctur conccp-
tus communis, ficut ncc abfbluto, & rc(pc<5Huo;
ncc fiibftantis,& acddenti. Ad primum,pcr dc-
finiens additum,non redpit fomuhtcr dcnnitum
prasdicationcm alicuius ; alioquin ficut quantitas
cflet enspcr fiibftantia,itaefletquantitas pcrfub-
ftantiam , & creatura cns pcr Deum : formalis
Qmiftrma- prxdicatio eft,vbi fubicdo cx fuo intdle<5hi ineft
Us frtdita- prsdicatum,circum{cripta \ fubio^ omni habi-
'** • tudinc ad caufam extrinfccam , qua non eft dc

quiditate eius cuiufinodi femper cft efilciens , &
materia »« ^K4. Quod Philofbphus dicit , intel-
ligattu: de entitate incoropIexi,non de prxdicatio-
ne cntis de accidentc:nin fone de caufa extrrnfe-
ca. Ad fccundum.fi attributum noneflet nifi at-
tributio , ita quod refpe^his non fundaretur in
aliquo abfbluto, maior videmr vera. Quomodo
Crgo ordo in pcrfc£Hone eius , quod prsdicatur,
non arguit ordinem prsdicadonis : quaere in
quatft.dc inhxrenria,&c. dc hoc.

Ad primum argumenrum prindpale, qubd illa

4 rario per gcnus, & difFcrcntiam non eft definirio,

jf^"!^*" Mctaphylicc loqucndo , quia non exprimit quidi-

Lonc» »"" ^^^ omnino:& perfedc,quia nonexprimit ap-

Mitathyfum. rimdincm ad fubftantiam, nifi addatur fubftanria.

Ad illud in contrariiim dicitur , qubd Logicc lo-

quendo . prxdicamr vt definitio , quia Logicus

concedit definitionem ex gcnere,& difFcrentia fb-

lum,non Metaphyficc loquendo, quianon expri-

mit cuius cft , cum tamcn (ecundum fe non dc-

pcndeaiit. Alitcr fic , qubd rcdudtur ad aliquod

Mttafhyftc».

iliorum, ficut ifta , homo efi fuhfidntU fenfihilis-'
non cft genus,nec difFcrenria,&c. & idcb didtui
quod rcducimr : ramcn non eft vcradcfinitio ho-
minis , quia non cxprimit complere totam cflcn-
riam iIhus,quodtamcn pcrtinetad definitionem.
Ad aliud, qubd acddens compleriue non intelli-
gitur fine fubiedo. Ad illud de fpecicdico, qubd
cognitio illa acddemis non eft complctc diftin-
db,fed confufa;fcd quando cognofcimr cuius cft,
cum illis conditionious , cft cognirio dcfim'tiua,
& diftin£b. Ad tcnium dicendum,vcl quodge-
nus & difFcrcnria , & fpecies habcnt idem fubic-
£him ; vcl difFcrcnria & fpccies habcnt idem fub-
icdhim ; & genus habet communfns fubic(fhim;
/ed illud non debct poni , quia illud fubic^him
communius intelligitur in fubiedo fj-icciei, quod
eft inferius. Ad aliud,qubd noncft propter mo-
dum fignificandi concretum, qubd fubiedum de-
bct poni ; quia accidens fecundum fe depcnder,
faltem aptitudinaliter , & noneft ens , nifi ficde-
pcndcrct ; idcb ponitur fubic^lum ad hoc , qubd
complctedefiniatur,proptcripfam rcm fignatam.
Ad aliud,qubd non eft nugatio. Ad probationem,
latct , dicit Philofbphus : quia rationes non funt
ccrtac , quia nafus non eft de pcr fe, in inrcUcdhi
fimi. Contra : tunc non difFetret dicere aafus fi-
mus,& nafuscauus,& tunc idem fimus, &cauus.
ConfeqHcns cft falfum , quia tolle xqualia , quae
relinquenmr funt xqualia. Ad hoc qubd fimum
non habct intra intelle^um fuum pcr {e,nafum;
fcd licet non fignificct hoc ; tamen non eft idcm
fimiim,& cauum:ncc didt fimum tantum cauita-
tem , quia fimum didt aliquam ccttam habitudi-
nemadnafum. Adaliuddeprimacau{a,concc-
do conclufionem. Ad aliud , acddens cft fcpara-
biIc:dico qubd non eft feparabilc, quia poteft fe-
parari:& efle pcr fe fine fubiedojfed quia comim-
piwrpoft {cparationcm,& alia infeparabilia, quia
non poffunt non eflc fubie<fto exiftente. Ad aliud,
qubd argumentum eft aminoii , quia magis po-
tcft mouens efle per fe, qijara motum : cum mo-
tum dcpcndeat a mouentc ; ideb valct argiimcn-
tum; {edinpropofito non valet,quiaarguitur per
locum a minori affirmatiue. Conucnit cnim rc-
perirc fubftantiam, & accidens fimul,& fubftan-
tiam pcr {e;ergo & accidens, non valct:fubftantia
potcft cflc, per {c-quod magis vidctur ; ergo acd^
dcnsquod minus videtur:{ed eft confcquens.

ANNOTATIO MAVRITII.

SEquitur quxftio quarra de pr»oritate fubftan-
tix definitione rcfpedu accidenris, t.c^. qu*e
faris qlara eft , & corre<^ , fcd in decifione tan-
gunmr dic^aliorum. Quxrc Hen& aIios,quos
lupra notaui hic:& hunc 1 1. di.4. q.i . & in Prx-
dicamentis,q,8.& in i.di.i.qu.;. & fequaces mo-
derniores fupcr i . Phyfic. & ipfum fi inucnire
valebis. Dennitur cnim accidens quodcunquc
definirione Metaphyfica , & quictariua , nedum
aptitudinaliter, immb adualitcr ; nedum in con-
crctOjimmb in ablbafto pcr fub{lantiam cxpref^
se,velimplidtc : non quin cxiftere poflit aliquod
faltcm fine ip{a a(^,{cd quia achi {cmper depcn-
dct,& dependens inquantum ta^e , non complcrc
intcUigitur abiquc dependcntix tcrmini exprcf^
fioncjvcl cognitionc ; & vt eius eft,& in ip{apo-
tius,quam ab ipfa, rcquiritur in accidenris defini-
rionc fubftantia:lioc didt.

LLl 4 Infra

Aecidtns ci-

fLettui mom
ir.teUiiittir
fiMt fitbitdt.

Accident

etiMmsbfira-
Snm defini-
tur ferfidnt-
aum.

Tcx. ci 9.
iiuius^7.

fluemodoMe'

ctdtns,Mlimd

fefMrtibtlt,

Mlimdinftftt»

rMbilti

68o

Lib. VII. Metaph.

«?» -.•

«ilSk.Mte^'^!.

Infra iW ; Contra, definteis tfi minus ens , &c.
yfqucilliie: ^i^i pr,mHmpriKCipde , &c, ponitur
txtra in aliquibus , in aliquibus vero originali-
bns illa argumenra rria ponumr.r in pcde qux-
ftionis jt. Principalia argumenra , & rrcs folurio-
nes ad ipfa^poryinrur ad finem qusftionis in prin»
jcipio folutionum principalium. Sic ad primum
argumentum principale , vcrum cftde parrcqui-
ditariua, &:c. (ed quomodocunque (irucrur lircra>
eft fatis bona Sc ad propofirumjidco, &c.

Quodibirangit decaufa prima , &dc fcpara-
rione accidentis a fubftantia, examinabis benc,vt
habcr in 4.& x.vbi fupra,&in primo di.i.q.4z.&
alibi. Er vn&xxmh in Quodlib. q. 7. Qu«re alios,
vc noftiplura addendo luc.

Dico antcm materiam, quac cft fccun-
dum fe , nullatenus ncquc quid , ne-
quc quantitas,ncquc aliquid aliudco-
rum dicitur , quibus ens cft dctcrmi-
natum. Eft cnim quoddam , dc quo
pracdicatur horum quodlibct , cui eft
cllcalterum,& Categoriaaim vnicui-
que. Tex.commZ.

Qjf MSTIO V.

Vtritm materUfit ens f

Arift. hicttx.y (jy 8.^ lik ite 14 Plato «» 2i»M».The-
miftA Simpl.i Fhyf. Albcrti..M«r.tr«^.i.c.4.Alczan.
l.de Af^nntc.i.O.Tiiom.hieleii.i. fjr t-f q.k^.»rt.
%. Hcnr. tfuodlib.^. q.i6. Caict. ii ente fy tjfentU e 5.
•q 8. Durand. in L.dijl. 1 z.q. i. Greg. Gabricl. Occham.
Kichird.ib:d.q.ii .Yexnu i..contr» gentet c.6% ■ Anton.
Andt. hicq.6. Suar. difi i}. Met.feH.^. Hunad. di/p.t-
Thyf.fett.i. Auctfa q.io.PhyffeB.^.iiy S.r.S.Conimb.
t.Phyf.c.9.q.yart.\.(^ q 6.»rt.i,

QV6d non inlitcra:t.c.8.neque eft quid , &c.
Refpondeo : non in adu, fed in potcntia.
Contra : aut eft in potetia matetia,aut forma,aut
compofitum. Itcm, quod gencratur , non eft, y .
Phyficorum : text.com.8. imclligitur dc fubicdlo
gcnerarionis:quia qaod mouetur cft : intclligitur
in porcnria,quia accidit fibi efte in aftujcrgo ma-
teria non eft in potentia. Itcm, aut eft a£kus pu-
rusr, aut compofitum cx aiGtii , & potcntia , neu-
trum : tum,quianon cft fcibilis niu pcr analogia;
tum,quia tunc aliquid infcrius ipsa.poffibilceflet
effcjnec primuiTijquianon diftinguitur in ftinda-
incnto naturjc , & fic non eft forma : ncc fcam-
dum , quia eft principiom. Tcrii6 fic : primus
adus efl fine omni porentia ; ergo & prima po-
tentia fine omni aftu. Similircr a(5tus propor-
rionarur porenLiaE, & iia cfler illimitatus , ficut &
porentia eft infinit;^

SCHOLIVM I.

P R o B A T txquijltii ratiomhMs,& iHxtamen-
ttm Pbilof9phi,mattriam effe tntitatem pojitittam,
ftu uSitim entitatiuHm, de tjuofujiits agtt x.d. 1 2.
^. I . per totam , contra AlbertMm negantem duas
^fttitates pcJitiuM, in ente genera,l>ilii& contra alios
negAntesy materiam ejfe potentiam /itbieEHMam,vel
hahere prepriam exiflentiam. De eodem ettam
agit i.Phyfq.\rf.xo:x^.& i.Phjif.^.-j.

Contrk:eft principium per fe,cx i.Phyficorum
tcx.com. ^ i. & pcr fc caufa cx (ccundo, t. c.28. &
indc,illud j.huius,t.c.2.& 2.huius,t.c.y.

Rcfponfio, quod tranfmutatio fedt fcirc mate-
riam : omneenim narurale agens rcfpicir paflum,
in quod agar : ficur crgo in rranfmuratione acci-
dentali tranfmucans tranfinurat aliquid mancns,
ab vno rcrmino in alrerum ( aibedo enim non fit
nigredo,(ed album priiis fit nigrum)ita in gencra-
tioncgcncrans tranfmutat aliquid a formain for-
mam ; illud dicitur mareria, H^ec rario Ariftot.i.
Phyf.t.c.6o.id eft,dc Generationc,& 2.t.c.6.& 12.
Meta.cap.i.tex.c.6. & alibi plurics. Rcfpondctur:
corrumpcndum cft in quod agcnsagit,(cd vltimo
inftanti totum mutatur in totum ex 1 .dc Gcnera-
rionc,t.c.24. Contra'^. prius naturalitcr corrum-
pendum non cft,quam gcnitum fiat ; crgo fi nihil
corrumpendi manct in illo nunc,in quo gcncrans
generatjgcncrat ex nihilo.nec in aliquid agit.RcP
ponfio : non dc aliquo fHbicdtiue , fed cx aliquo
initiatiue,vt cx termino a tjuo, Dcus vtroquetno-
do ex nihilo.^ Contra : agcns habcns in vinute
fua caufatiua totum cflcdum , non minus illum
producct,licetaliud non ponatur, quo pofito ma-
gis debilitatur vis agentis, quam fonincetur : fed
per te generans habet in virtutefua efFc£riuato-
tum cffeikum ,<juianihil eius prsfupponit : per
adionem autcm in contrarimn corriunpcndum»
dcbilitatur cius virtus i£dusi , non fbrrificatur.
Confirmatur ratio, quia agens naturalc potcns in
aliqucm totum cfFevium,de neceflitate illum fa-
cict,non jmpeditum cx 94.cap.tex. com. i o. & in-'
d^,nonautem impcditur ignis gencrareigncm,iii
qucm poteft totum,cx datis:quia illa aqua non cflL
praefens , magis autem impcdircrur fi eflct prae-
lenS. Itcm, aliae congruentix ponuntur,qu6dcft
vnum primum potenrialc, quia in caufis materia-
libus eft ordo cirentialis , ficur m cfTedibus ex ^.
huius^texxom.j. & inde, pnmum potentiale vi-
detur efle refpcdu primi adus. Itcm , nulla gcne-
ratio pafllua erit naturalis : quianullus appetitus
praeccflit ad terminum geneiatum : nam forma
corrupta non appcritilIum,quod patct, quia timc
appctiflet fuam corruptionem. Immo nulla eft
generatio, quianulla priuatio, quspoflit cfletcr-
minus a ejuo. Priuatio cnimnon cftnifi in apto
ad habitum : inter formas autem difparatas non
eft per ie gcncratio , quia cft ex non fiibic61:o in
fubiedbum. Item, quodlibct cflet , intrinfccc lo-
qucndo , zque incorraptibilc. Nam ita forma
aeri:i nititur faluarc fe:ncceft in aliqua aptitudine
naturali exfc , ad non eflendum,vt videtur, ficut
forma.caEli:acr autem eft pcr te tantiim forma : fi
dicatur,acrem habcre contrarium, & caclum non:
nihil ad B, quia contrarium non facit, quod illud
habct aUquod intrinfecum ptincipium , quo cft
coituptibilc , & hacc vidctur cflc ratio Arift. in 7.
Cj .quod omne gencrabile habet materiam:poffiT
bilcnamque cfle, & non cfle : quo autcm aliquid
cft tale fcilicet intrinfccc , eft materia. Quia ta-
mcn matcria diciturefle in potcntia , intclligcn-
dum, qu6d aliquid dicitur in potentia dupliciter.
Vno modo , vt tcrminus potcntisc , fiuc ad quod
cft potenria , vt albcdo generanda. Alio modo,
vt fubicdum potcnrias, hucin quoeft porenria,vt
fup^rficics dcalbanda. Qui dicunt mareriam ef^
fc priroo ipodo cns in potcntia , dicunt cam fim-
plicitf r cflc non ens , ncc videntur aliquo modo
laluarc intcnrionem Ariftotclis. Tum , quia talc
cns non eftfubicdhun tranfmutationis, fcd tcrmi-

nu$.

Scot.x.i.lx,
q.\.nim.i.

Omnegmu-

r0hilth»htt
matertAm.

Potentia $b-
itHiu* , ^
fttbieSiua.
Se»t.x.d.it„
q.i.n,io.

Qu^ftio V.

6Si

K**fmsdt

tm», mec tHi
dtfmttfr*-
dicMwr fr*-

TrnBesti*

ALEzlm

Cigo fpcca-
litibus , &c-
tc.g.

mMeri» tfi
fetkilit ftr
fntmmtm i

nnSjtnateria ponitur {ubiedara. Toza, quia talis
potentia numeracur {ecundum nnrocrum a^um,
tx j J*liyCc.tex. comm.io. materia autcm vna eft
re{pe<fhi formarum oppofitanim ; fccundo ergo
modo materia enS cft in potcnria, & magis quam
fubicftum accidcnris , quia miniu haoens in (e
adhulitatis, & maioris adualitatis capax ; & ifta
potcnria fundatur in aliquo adhi /ccundumCom-
n3cnt.j.Qeli,& Mundi,tcx.com.ij.& 54-& inde,
quia recipcre non conuenit nA habenri in (e
prius ahquam enritatcm pofiriuam:priinum fim-
danientum oimus realiuris pofiriuz,quid efi ?

S C HOL I V M U.

V I D E HoBorem fnfiks , & cLaiktftlitfmem
hitc argttmenta r.d.ii. q.i. & Ucis citatu i.& z.
fhyftc. y:de etiam in expofitione huims texttu,viti
{& hic tangtt fecunia folmione ) hene ofiendit ttx-
tttm bunc, non ejfe At^Hotelu ajfertitm ,fed eppo-
nendo fre falfa farte tltUitm , videAnton. Jin-
dreamhic q.6.

Ad argtimenta , loquitur de diuidcnribus ens
pet fctvndciequitur ,»«(;»« 4/i^M«<^ eorun yCfMihuj
tns efi dttemnnatitm\fic etutm forma non efi tjuid.,
&c. Si arguimr vt vidctur cx litcra,qu6d otnnia
prardicantur dc materia dcnominatiuc;igitiu nul-
li cft idcm cflcntiaiiter. Refpondeo, ncc pars de
toto , nec econuerib przdicatur propric : (cd ali-
quo modo dcnominatiue ; etfi non ficut accidcn-
tia , quia non deminarione cxtrinfcca alterius ge-
neris ; fic crgo materia non cft homo, l*ed huma-
na. Quod autcm illud de denominaricHie nihil
valeat pro cis,patct cx 9.cap.6.tex.comm.ii. vbi
vult , quod materia denominatiuc prsdiccnu: dc
compofito ,& inhocaflunilaturacddend vergo
non intelligit hoc , quod fit fijbiedum proprio
przdicationis denominariuas , refpcdhi onmium
alionmi,quiapr2dicariones denoim'nariuae pro-
pric non conuertuntur. Ifta: autem partes de tote
coni<ercuntur,quia & totiun dc panc denomiiu-
riue prardicamr. Ad totura tamcn tcxtum illum
eft alia rdponfio : quia illud didmr opponendq
pro falia pane : quod vidctur cx cpilogo fcquen-
te ific (juidem intendentihtts ,& ex aduerfarione,
quia flatim ar^it ad oppofitum ,yf<^ tmfoffibile:
quandoque enim confucuit A riftotclcs inter ar-
giuncntum, pco &contra , ponerc dcterminatio-
nem quaeftionis, f!ne aliqua nota folurionis. Ad
aliud , ficat cfie quanttmi eft condirio concomi-
tans fcientem, fcd non nccdlaria ad fcire , eft au-
tem neccfTaria ad albcdincm , fic cnritas a^hialis
cft condirio necdlaria mobilis , licct fonc non
proxima: vt habctiu j. Phyfic.tex.c0m.9jEs non
inquantiun acs , fed inquantum potentia fbtua,
mouctiu^ata quod a fubieifh) gencrarionis remo-
uetur , quod aduahs enritas iion eft fibi ncccfla-
ria , & intelligatnr dc complcta , qu2 fcmper eft
necdlana mobili przdsc fumpto , inquanmm
mobilc. Ad tcrtium, cft adhis tantunK Ad pri-
mam obicdionem dc fdbili , nonne loquitur ibi
Ariftotclcs dc materiaincommuni,vtcftperfe
principium tranfinutarionis naturalisiQuare ma-
gis arguis cx illo dido dc fubiedo gencrario-
nis,quam alterarionis ? Nunquid Ariftoteles ante
quintum libmm de ifbs mutationibus diftiniit,
vel de pcrrinenribus ad ipfas ? Dicas igitur pro-
ptcr iflam audoritatem , quod fubicdum altcra-
tioniseftpurapotcntia .quianonfdbilis. Idco

refponfIo;f€ibib'tas abfblutanon eft fcibilitas c6-

plcta ah'ctuus,inqiianrum compararum. Patct dc

a:rc,& potcntia flariia:loquittu' aoicm dc rtuucda

ibi,vt dl prindpjum tranfroutaupnis:Iurc autem

eft,inquanrum capax fbrm^ per tranfmutarioncroj

igitm^ nmc cognofdtur vt priixnpiiun^ non an-

tc , quando cognofdtiu' in analogia ad fbtmam!

licct aham noririam abfolutam habeat , vel non

habeat,quid ad 3 ? Alitcr , proptor defedhun in-

telletftus nofbi , qni ex fcniibilibus cognofdt.

Primb in forrrut noririam inducimur peropera- '*»*»« <*•

tioncs fcnfibiles, niatcria nullius opcrariom"s fcn- X**/^***.

fibilis cft prindpiuro, tamen cx formis fucceden- JuifmUiltt.

ribus , quac flmt aliarutn opcrarionum prindpia,

concludimus iIIud,quod ad cas habct analogiam;

vt reccpriuum ad rcceptum. Ad aliud , quod ac-

guit.qubd tunc fieri potcft ca aUquid inferius.

Rcfpondeo , fi vis haberc intcr quodcunque ^tsnna eft
ali^uid : & nihil , vnum medium, erit illud aii- ^fT** **
^uid , vcl nihil , infimum, quod eft in fiibflanria,
dura fit aliquid, eft infimus adhis , & potenriaUs
rcfpcftu omnium aliorum adhiiun. Sivishabcrc
propriam potcnriam puram,Cnc omni adu , ha-
bcbis »»i»7.-ficut fi priuationem fine fubjedo , de
hoc in nono qturft. i '. Ad alia cft fcctmdum fc di-
ucrfum , fdlicet a foona , noa comendatur de
nominc,^*.

ANNOTATIO MAVRITII.

SEquiror qua>fUo quinta de cnritate matcriat,
text. cem.%. Vbi aducrtc , qubd in abquibus
originalibus hanc prsccdit illa quzffao de prio-
ritatc forroa refpedhi compofiri , & matcriic , &
rc<ae:quia illaoritur f.r.y.Iicct etia t.e. 8. fondar»
poftet, vt notauimus,dc ordinc tame parii refm,
dummodb veritas habcatm-. Eligat le^r qaam
prsrponere voluerit,hic ordo fatis placer.

Irifra in principio fblurionis ibi : Httc rati^
Anfi. &C. aduertcqubd quotationes Commcn-
tonun non fmit dc litcra E)odoris:(cd quia re«3e
in margine non poterant locari, inferuimus ctt
litcrz fuis in Iods,vt vides.

Detcrminario Dodoris clara,& aflcrriua,qnam
audoritatibus,& rarionibus,& congrucntiis pul-
chcrriroc adomauit. Vide i2.dift.x.copiosc huiK,
& alios Thcologos, & fupcr primis Phyfic.& de
Gencrationc,& alibi dc attributis, & condirioni-
bus,atque proprietaribus materiac notanter.

Quarc fi fpccies roareria eft prior , &
magisens ,& ipfo,quod ex vmfquc
prior eri t ,propcereandem rarionem,
tex. com.j.

Quapropter fpedes , & quodcx ambo-
bus , fubftanria videtur cfTc magis,
quam materia. tex.com%.

C^ViESTIO VL

rtrumformafttfrior cempefit»
&materi4.

Arift. hit t.y Thcmift. ^Thjf.trx.xt. Simpnc. Hnitext.
5i.Aacrroes x.rliyftomt.A.h\nan.hit ttx.-j.D.Thoa^
Ua.x.^ i.p.q.l.mrt.T. Anton. Andr. /f« ^. ^ . Nyphnf.
difk.\. Soncin. f.i* Flani 1.^jm.x.foi£cia.vmitm
f*a.i.^ t..ZiauaTlntr.io.

68 i

QVA4 Bon compofito : Omne per acddcm,
poftefiu^eft e6, quod cft per fcx. Phyficor,
fap.dcCafu, & fortuna , rcxt.c-om."66. fofma cft
huiufmodr refpc^hi compofiti. ■ Ptbbatio ,fieri
«A pcr Ce via ad *j^,crgolllud cft per fc, cjuod fie
per fcjtale eft compofitum, & forma per accid^s,
7. huius tcxt. com.ii. & 17. Itcm , compofitnm
przter entitatem formae includit aiiam , ^licec
matericB : illud videtur perfo6lius ens alio , quod
totum iUud aliud iRcludit,d£ aliquid vltr^. Qu6d
form^ non fic prior mateiia , & magis ens ilk,
probatio:illa eft maxime fubftantia , quas fiibftac
■^ pluribus,& taiis cft prima fubftantia iii Prisdica-

mentis ; (ed materia magishabec hanc rarionem
(i^bftandi, qukm formaiergo eftmagis fubftanria.
Item, pofterius ellentialiter, non vidcmr efte fine
prioci,(^d ^conuer(b;ergo videtur , qu6dmateria
non pofllt elVe fine Forma fed ^conuerfb,
B X T R A, Jtem , oBus efifimfl^iterf(rfe^ionis'\ aliacfitin
710» attribuerttur J)ea ; ergo cuiverius inefi rati9
a£ius,illu4 videtur fimpliciter perfeBius:fi>rma efi
frimii,& priacipaltter aUus : compofitum n»n nifi
perpartem, efi in aSlu.-materia .,on nifi participa-r
Uone,vel denominatiue. Refpondeo igitur , incor-
ruptibUiuf efi ptrfsEiius animato corruptibtli, non
fiquitur nifi fecundum tjuid : hoc enim car(re,ar-
guitur per l^tionem cauff. Cont ra , hoc nen con-
eludit refpetiu materU , ^uiafirirta npn (fi cauf^
1 materin. Similiter de caufa , vbi concurrit ratio

parfif , ffoh videtur fe<jui propofitum. jilioquin
fdem fequitur de materia. In prima ratione de
MSUffprte vis eft in verbis: diftingue alium v$ in
nono ,vt opponitur potenti* , & ineft maferi^ , ^
compofito,& nonperformamprtcise, nifiinquan-
tum illa eft in aBu tali .* nec tunc per eam : ntfi vf
fer caufampartialem , vt dicit relatipnem adm^h-
teriam. quid ad B ?

Ad oppofimm vtriun|ue eft Ariftoteles hicf

SCHOLIVM.

F o KM A M ejfe priorem materia , & compofi^
to,& rationesfun^ clarijfima. Ktde eum 4.^.1 1.^,
3 . & .Qttodli,^.

. Dicendum , qu6d forma , ppr quara inatffna,&

Mtf9ft» frior cqmpofitum cft fimpliciter in ziBtu, eft prior ma^

ffi mMtri», tei:ia,&: compofito. Quod probatur, quia forma

&(»n^ffito. cftaftus matcriz tanqium aduari pcr formam;

compoHtum vero jnquantum compofitum eft

aitu pcr illaro , tanquam per partem eflenrialem,

& adus prior eft porenria perfi:6kione 9. huius,

quia forma eft poftcrior gencratiene materia na-

tuf4iter;ergp eft prior vtroque,& fpccialitcr hoc

patpt reipe&ku n>ateriae : quia Philofophus pro-

pat hoc tripliciter 9. huius:tcx.comm.i < •& inde,

quia refpcdn compofiri cft manifeftum. Ref^

pondeo,in cbdcm gcncrc , fiue vbi cft vna gene-

catio, vel generationcs ordinaez per fc ad vnum,

yidctur confequenria tcnere.

Ad primum argumcntum dicitur, qu6d dc ne-
cefHt^te cft dare aliqitod {jf(f formz pcr fe : pqr
quod ejfe eius per lc , fit prior compofito , illud
poneft e£e exiftgntiae, quocompofitum eftper fe
cns,quia illo forma ^ft p<;r accidens,<iicut pars p^c
tjfe torius. Sed cft proprium ejfe formx, tamqui-
ditatiuiuT) , quam exiftencix , & ejfe illud eft efte,
quo aliquid exiftit , & ftcundum illud ejjfe praece-
dk compofitum,& illud ejfe eft fimplicirer nobi-
lius ejfe compofici, Tunc forma cft Cfis per acci*

Lib. Vn. Metaph.

ietis. Vtrum eft de enritate , quas eft ptfr Ce dotn-

j»ofiri:quia forma cxiftit pcr cbmpofitum : timeri

elV ens per fe (ecundum piOprium ejft, Ad aliud

diciwr , qu6d hoc habet materia a forma , qu6d

fubftat. Tunc ad formam , quod verumeftaf- l^^JI^Jf^

fiimptum,fi hoc habercc cx feipfij, Scd fi hoc srt- yj^^ p„ ^^

cribuicur fibi ab alio , nonoporcet , immo potcft tuUnti

forma magis cflc fubftantia , qua: facit matcriam

fic fubftarc, & itaeft. Contra : tunc matcrianon -^nftihfitre

habcret fubfiftcnriam potentialem de fe refpcdu '^VJ^*^

ommum formarum,{ed \zmiax fubltare eius , ii- „^ /

cuc variancur fonnae:& cunc non haberec entita''

tem propriam.

Ideo aliter dicitur, quod fubftarc(vnde eft po»
tenria rcccptiua) non eft per fi; rario fubftamix,
quae eft maxime fubftantja. Spi illa ratio fub^
ftanrias cft pcr Ce cxiftcre (eparabilitcr ab aliis,
non dependcns ab aliis. Sed illud non conuenit Suhfiart m»
materiae , nifi per formam. Et ad didum Philo- */' rMUfnk^
fopHi,qu6d fubftantia prinia, nondicitur talis (b- P^***
llim,quia fubftac aliis:led quia fiftic infe, non de-
pcndens , & incclligimr iiia comp^rario rcfpc^
fccundamm fubftanciarum , & accidentium : non
XeCfeOta formac qui fubfifticfubftantiapriraa, Ad
quartum.vbj eft ordo prioritatisnaturjcquae non
cft caufaliraris , potpft pofterius efie fine priori,
eriara fi eft cauialicatis : dum camen caufalitatcm
illius,po(Iit alia caufa pripi: fupplercprimoQKxla
eftinpropofito,

ANNOTATIO MAVRITII.

SEquimr quasftio (exca de prioricace forroae re(^
pcJ^ marcriqe,& corius compofiti, c. c.7, & 8.
vbi aduerce pro primo areumcnco ibi : fieri eft per
feviit adeJfe,Scc. quod illa cft fentencia Philofi>.
phi I. Phyfic.c.c.62.&i. Phyficor.cx::!^. & 1. de
Gcneracionc C.c. 1 8, & quarto Mccaph.c.c.i A ali-
bi pleruraque,

Infri ihiiltem afiiu efi fimplicittrperfe£Honit,
&c. v(qup i\\.\ic:.Ad oppofitumySicaCngnittiCEx-
tra, 8c inaliquibus originahbusponicurpoft op-
po(imm,& facis benc.

Infcrius in (blucioneq.ibi:<^»/?<* confequentiM,
^c.vfquc illuc:^^ primum argumentum,Scc. po>
nicur Extra in aliquibu; originalibus , (cd liccra
bona vbiqiie. Vide in Theoremaribus, & in 4. ^,
ii.q.3.'&alibi (aepe in dpdrina huiufraodi.

Decerminacio Dodocis (atis allcrciua cft , &
cUra.Vid^ fingiilariflirae ad propofitum in Quo-
lib. q. 9, Vide eriam in Theoremaribus , & inde
priroo principiQ,prima eriam q.j. & 8.di.i.qu.i.
Vidp Gomn^jntat.i. Phyfic.Commento 4.& alios
ibi,& hic,& pondcfacon^cquentiam Arift. in li-
tera hic. £t qualit^r Dodtac intcrjprctatur ipfum
paHcis,& obfcurc.

Quod tangir infra de rarionc fubftanriae. Vide

in Quodlib^to <\-i' & inprimo di. x6. & in

4.di.iz.quzft.i.& (u|)er Przdicir

roentaraaximQ apud roo*

dcmos Scotifta;,

Singulom

Aq& Qu^flioVII 683

. fer fM^anwtm,vt diSnm ejf (pujt.x.

|k» vt^-

Singulum cnim non aliud vidctur efTe a
fuimct fubftantia , & quod quid prat
cflc dicitar finguli fubftantia. Text.

comm. 10.

QJ ASTIO VIL

'^ % ' r/7iwquod quid cft fit idem cum eo
cmiui ejl ?

^-H'-"2'» idft. hic e.S.ttx.io. & «•.lo. text.i 5 . Albcrt. b!c ir»a.i.
"",'5™ < t. D. Thom. iW./<a s ■ Anton. Andr. 9 ?• FUndna
.rwAA ^ ,0^.,. FonC t.6. 5. -vnitAfta.l. &Mmnt. Suai.

QVod non j.dc Anima,tcxt.com.9.aliud ma-
gnicudo , & magnitudinis ellc : &cato, &
camisefrcicrgoAc. Itcm 7. huius, tcxt.com. 3 4.&
inde.cap. de partibus dcfinitionis, quicquid con-
cipitur cum materia , non eft idem iii eo , quod
quid efi , cum eo cuius eft : Scd omnia naturalia
concipiuntur cum matcria : quia habcnt hoc , in
hoc. Itcm.in cod. cap. fcx. com. j 9. ficut in na-
turalibus eft aliquid practer quiditatem fpecici, ita
in Mathematicis : fcd in gcnus onme habcns ma-
tcriam, non eft idem illi. Item fi fic , tjtud tjHtd
#/,cflct gcncrabile, ficut illud cuius eft. Oppofi-
tum habctur in jjc. illo, EorHm OMtem tjtufiunt,
quod nec fpecic» gcncratur , nec ^Mod tjutd eft.
Dicitur , quod iilud cuius eft tptod quid eft , non
generatur , fcd generatur fingulare per fe : cuius
non eft quod quid r/? per fe , quia habct in lc ma-
tctiam indiuidualem. Contra:gencrado eft per le
,^i eK in fubftantiam , fiait altcratio in quahutem , &
<«l&»tai9 nullus oaotus tciminatur ad ens pcr accidens pcr
fc ; igitur generatio erit per fc ad aliquid dc gc-
nere fubftanti<r,tantum crgo aiiquid per fe genc-
jratur , cuius eft pcr (c quiditas. Alitcr dicitur,
qaod efuodquid ertu fbnn* non gcneratur , nec
^iud tjuid erat fpeciei/ed qttod tjutd erat eflc fin-
guiari$,gcneratur per fc ficut fingulare. Contri:
jiut quiditas hominis ^folutceft tota quiditas
huius hominis , aut in quiditate huius cft aiiquid
aliud,quam in quiditatc hominisjfi primum,timc
quiditas honiinis per fe generatur , non nifi in-
quatitum confidcraiur ab intclle^,& fic ndh lo-
quituTjfiiecundum detur ; txmc per illud additum
poftet definiri , contra Philofophimi in 7. tcxt.
com.j }. contra Platonem,qui probat pcr tres ra-
tioncs,quc>d fingulariternondcfinitur. Item, ad
prindpale:fi fic, quiditas horoinis albi , idcm erit
cum hominc albo,& fi hoc , ergo idem aim ho-
mine. Probario conicquentii, ciim dicitur , ho-
mo albus, eft homo albus : albus non fubftot nifi
ratione hominis.

Oppofitum vult Philofophus.

S C H O L I V M I.

O p I N I o tenens quod quid c^,tantiim effi in
ftibftantiis , & per oferationem intelUEltu , ejuia
fradicata tn tjutdy altter non ^jabentur ; refktatur
prtmoytjuia quod qnid cft reiyineft ipfi reuera. Se-
cundoyprior efttdentitaiextremorum tn hac : Ho-
mo cft animal rationale , quam compofiti» inteUe-
iiur/licendum ergo,ejuod tn omni gtnere , eft quod
quid ed, feu definttio,ltcet accidentis definitio non
ptjfit baberi completet& quietando inteHe^um/iifl

Dicitnr ad qascftionem, quod quod <juid eft,ett i

illod, quod colligitur ex pi^dicaris in quid , ficut
dicitur 7. cap.i.dc Magnis : tcx.c.ii.in qua igitur
rarione non incft pracdicatum , hax ratio , (jitod
ijuiderat , cflc in fmgulis : cx hoc dicitur, qu6d
cnm ift« pracdicata in quid , fint formalitcr talia
per rarionem , fequitur quod <}uod qutd eft , fit
fubftanria fecundum rarioncm dida fccundiim
fe : fcilicet illa quz habcnt intcUecfhim comple-
tum pcr aliquam difFcrcntiam proprij gcneris: &
talia fimpliciter loque.ido non funt ni fi fubftan-
riac : quia accidenria licct habeant difFcrentiara
proprij gencris , adhuc dcpcndcnt ad lubiedum.
Tunc tjuod tjuid eft , non eft nifi eorum,quar ha- ^^ ^^
bent prsdicata in quid , & talia funt fpccies fub- ^^^ ^^^
ftanriac,& ibi idcm , ^uod <juid eft , cum eo cuius ^^
eftJ Ditfb fecundumaccidcns non funt idem cum
ijuod (juid f/?corum:quia fi fic,tunc (juod quid efi
hominis albi , eflct idem cum homine : ficut ar-
guit Philofophus : quia homo albus iion fubiici-
tur,nifi rarionc alterius panis, quac cft fubftantia,
& ex hoc , quia fingularia non habent pracdicata
in quid nifi pracdicata fpccici,n6 habcnt quidyniCx
quid fpcciei,& nullum proprium corum:quia ve-
r6 includunt aliquid intra fe , in quo diftinguun-
tur practer mareriam fpecificam ; & idco cum
ejttod ejuid eft fpeciei non funt idem , nec habent
aliud tjuod tjutd fftfcamdum hoc patct ad argu-
menta.

Contra illa, (cilicet primum, nihil eft formali-
ter ens,nifi fuum, (juod ejuid eft fibi infit. Proba-
tio,Philofophus in ifto cap. tcx. com.io. cui non
ineftdTcbonum^noncftbonum. Sieigo quod J^„^
ejuUeftytXex ex przdicaris inquid,nihil cUet for- ^yj auft *
maliter bonummec cns, nifi per confidcfaribnem fumm . cjuod
intelledus : quia fadt prxdicata in quid,quod eft V^ «^-
inconueniens. Item,hic didtur ,fingulum non vi- * "• ^'^^
deturaliudafuimetfubftantia, &c. Si crgo, auod
tjtiid eft elTct fijbftantia , fecundiim quod ipfi di-
cunt , fingulum eflet ensrarionis , & ita nuUum

ens reale. Item, veritas in intdlcdu componen- ^^!^ " "^
- , * 1 1 . r r • ttueyH CW'

te,caulaturex hoc,quod aliqualunt compolita m p^natttefitx
re,& naturalitcr prior eft idcnritas, quam iila ve- vtritMte m
ritas. Si o-go hacccft vera , homo eft homo ; crgo rt.-vid* i.<.
idenritas prior eft naturalitcrinre:(ed idem figni- ?-i*
ficat homo,& tjttod tjuid f/:ergo fi homo eft idem
fibi,prius quam confideretur a^ intellc<^, homo
erit idcm quiditati fuz pnter omncm intclle-»
<fhim ; vnde tjuod ejuid eR, cft idem,qu6d res,nec
depcndct a praedicatis in quid , nec ab intelledu.
Ad audloritatcs Philofbphi didtur , quod Philo-
fbphus loquiturin 7.1CX. comm.ii. logicc,& hoc
didt ipfemcr. Vndc ciim accipiunc literam pro
eis : quod hsc raiio , tjuod ejttid eft in fingulis,ibi
accipitur,^w<^ ejuid cr4/eifegeniiiuc, non nomi-
natiua. Secundum etiam non valct , quia alia
tranflatto habct cx fcrmonibus,& didt quafi epi-
logando , quod alij funt modi fqbftantiac , quam
illi duo , fuperiijs nominari. Tunc dico , quod
tjttod tjuid esl idem eft , quod rcs fine omni intcl-
lc<au.

Dico ergo , quod in omni gencrc eft definirio j ^^
(ecundum Philolbphum.ficut vnitas,&enritas,fi-
militer dc tjttod ejuid eft hominis albi , non valct;
quia fi confequcnria valcrct ; fequitur inconuc-
niens fcilicet qubd tanra clTct idcnritas hominis,
in confcquenre cum hominc albo , quanta eft in
amecedcnte hominis albi cum homine albo , fed

99 Mt9Hi f0m

m*reefifmitm
quodquid

fm4fSiip*r
me€idft,qxiod
quid eft M»
tfiidtm emm

triit$*xp»-
fid$ stxttim.

684 Lib. VII.

non poteftimaior enira cft identitas hominis albi
ad hominem albura , qnim hominis albi ad ho-
n}inem:quia hzc, Hotho dbus nonefi hotno albus,
poteft eflc conclufio in fyllogifmo ex oppofitis,
Sed hxc conclufio eft impoffibilis ; crgo oppofi-
tum neceflarium. Sed hacc eft contingcns,^*»»
aji homo dbus. Similiter, efuod tjuid tfi hominis
albi iecundum Philontx.ii. eft aJicui idcm,alic^i
oon:quia idem eft pafliuum non parti & fiibftan-
tiz. Tunc Philoiophus non facit illatn confe-
quentiam,quam aflumunt,nifi opponendo,& ref-
pondirt, aut non , quia extrema nunt idem , ficuc
medium eft cum extremo. Quzre expofitionem
textus in glofla iuxta textum:& quomodo in ar-
gumento , quod dicunt efle Philolophi , fit acci-
dens : ^ Ariftot.ibi affigiut accidens,(ed nonne-
cefle eft extrema coniungi : verum eft cxxaiquidx
^cut nec per (e,nec cum contingenti, lic^ refpe-
Cox curfiis non eflet accidcns , quzrc ibi. Quod
quan6 dicitur de indiuiduis ,-videtur efle faUiun.
Primaenim fiibftantia eft maxiroc ens in prxdi-
catis:ergo fi quod qnid efi, non pft nifi idem,qu6d
res,maxime mbftanda,& ens roaxim^ habent efuod
fmdM eft,fimt id,quod funt. Item,illud additum
4>ecici , quic^uid uc , aut ^t vnum per (e cum
pacura ipeciei,aut non. Si non:& tunc cum fit il-
iud de efle priroz fiibftantiz, illud erit ens per ac-
cidcns,& non gcneratur, neccorrumpitur. Si fic,
coram illud cft vna fiibftantia pcr fci^c ninc illud
totum erit verc fibi idem:& taroe includit aliud k
natura (peciei, & potcft haberi propriu quod qiud.

SCHOLIVM 11.

Qy o D quid eOi , ftu defim^ia.idem efi lum eo
cuius efiMtfiiCum definito,in h((,q»tt funt per fit
tt rMtones fum cUrg. In eptt tamen per accidens
non ita efi , efuia hoc non habet , quod qt|id eft
^ vnum^cum includ^ft res diuerforum generum. Fide

extofifionem Do^oru in textum huius qudfiionif,
ad quarnfe remittit,qu* optime rem hanc declarat.
Vtde ipjum etiam i.d. ^.tj.^jui yvbi explicat fhi-
.^t «-• >«rr> lofiphum dicentem,$n habentibus materiam , quo<i
quid eft,ff9» ejfe idem cum eo cuius eHyvtfenfusfit,
habentia indiuiduales differentiaf , tjuae intelligit
per materi^tnhnon ejfe ipfum,<^d (ytid primo,qui4
addunt natura hacceitafesjed tamfn ejfe idem ipfi
perfeficundi , hoc ^ mediante natura , qn* efi
idemfuadefinitioniperfiprimo. f^tde .4»t, Ait-
dream hie q,j.

Aliter didtur,f«M^ qwd </?,ens reale,nec vni-
ueriale,necparnculareeft,{ecundum Auic.;- M^
taph.c.i. Sinuliter,didla (ecundiitn (e fiuit omnes
fpecies omnium gcncrun) , & ompia indiuidua,
qua: pcr (c fiint in generc,quz not\ includunt rcs
diucribrum gencrwm,ficut resfecundumfe fiimi-
tur in i.cde £nte,t.c.i4.Scd didafecundum acci-
dcns non funt idem cum,^ W qiud efi fuo : quia
non habent quod f»«^Scdomnia di^ fc<;udum
ic,habent,^xM^ quid idem, quod ipia funt:& illud
eft idcra fibi firapU^utcr, quod patet rarione Phi-

SxuA qnid ^o[ovU,fhiguliem non videtur aliud .• qumfuimet
: iJem tft fubjtantta,<juod «juid efi.et^o eft fubftantia cuiui^
emm tt euim cunquc ektendendo fubfiantiam niomn^ gcnus
V- etuiura. Alioquin nihil di<^m fecundum fe > erit

cns forraalit^r dcfe,nec finbile, quiaperfcAc ici-
rc vnuinquodquceft itirc ipfura, & hoc eft firire
]pfum,^iM<^ quid r/f.Sitnihter accipio rem,& f«f-'
ditatem fdlicct A, &B:B cft cns,& non A : ergo
aliad,ergo habet (fuid efi , & qmd tjnU efi ipfius.

Metaph.

aut eft idem fibi,autaliud:fi idera,ftanjum inpri*
mojfi aliud fit C & quxro in infinitum. Itcm, B
eft quod ejuid efi A,8c non eft oranino ahud ab
A,igitur includit plus quiun A vel minus, vel id6
przcisc. Si minus , crgo non eft proprium quod Termtnm »H
ejuid «/?,quia dcfinitioeftterrainusrei,f.tx;.xx.ied intr» qutm
tcrminus cft intra quem induditur tota res,& ni- '**• ''*^«»"
hil eftcxtri. Si plus:tunc conuenit abfi)li)prc illud '^*^-
additum A B,& tunc/juod remanet e^^uod ejuid Quod quid
efi A,quia terminus totum incIudensUl idem tan- e^ & cuios
c6m dicit , timc liabctur propofituiB. Sirailiter ^ ^^"^
conucnit arguerc deeo,quod hzhct^uod auid efi\ ^ S^i
dico tunc/iu6d eft idem. Modus cft iftc/iauiftc cmttftmm.ve
idera concipitur confusi & diftind^ , & prirao iefimitmm,^
inodo fignificatur pemomen, iecundo modo per ^,A"W.
definirioncm, fic priroo roodo didtur illud ctuus
eft, quod tjuid eihCtcQXido modo ^w<^.-vndc quid,
& id cuius, nihil diffcrunt : nifi in diuerib modp
condpiendi idem , ied in A\€di per acddens nom
quia non habent,^tM<i ^MM^/quia fimt duo cnria.

Ad priraum argumentura,quod cami ejfe , ac- •
dpitur pro quiditate \ & Caro pro came habente
materiaraindiuidualcra. Sed tunc, vtdidhira eft^
non eft definirio camis illius;(ed ficut dcfinirio cft
illius camis,fic eft idem fibu Ad aliud,qudd defi-
nirio (ecimdum Logicum non eft nifi ipedd , &
fic loquiturPhiIo(bphus ibi. Tamcn abfi^hit^ lo-
qucndo,& rcalitcr eft ipfius indiuidui. Tamen ad
fbrmaro dico,qu6d ejtiod ejuid efi (pecid , non eft
idem cura fingulari , quia addit aliquid vlcra fpe-
dcra fi:ilicet raatcriam indiuidualcra , "vndc cum
fuo proprio,^W qiud efi, fingularc eft idera. Ad
aliud,qu6d ierrao eft hicde quod tjtud efi fpcdd*
ic cura illo non funt idera. Ad aliud dico : qu6<l
quando Socrates ecneratur, quod quid eius gcne-
ratur per fc. Vnde contra Platdnem didt Philo- ^ onoi
ibphus non generatur domui efle , fcd huius : u- ^aid eu^
men quod quid horoinis, Vt homo eft fpedes,non wtur.
gencratur^t ficut nec fpecies. Ad illud contra hoc,
qu6d fitie quod quid domtis , fit idem ctim quod
quid htiius domusUiue non:pcQut qnod quid con-
uderatur a rationeAiongend:atur. Ad ahud,qu6d
non eft confequenci^ ^hilofbphi, fed cft fallada.

ANNOTAT. MAFRITIL

SEquiCur quzftio feptima de idendcace qu^
quid eii cam eo cuius eft,c.c.xo.vbi priro6 po-
nicur opinio aIioram,poaus Logica qu^ Meci-
phyfica, apparens camen:fed impugnat eara valde
fubtiUten& liccc quidaro conantur euadere argu-
mcnta,nihilfaciunt,ben^confiderando. Quaere
quos fapra notaui hic & alibi -, pondcra bene ibi
verba Dot^ris dc hominc albo , an videlicec ifla,
Homo atbus efi homo alhus , fk ncccfEuria & hcc
contingcns,/»<w»w efi albtts,8c an per fe,&c.iterum
ibidem habes qualitcr cxpofiiit textum , & quod
addit de quidiratc indiuidui , examinabis ben^
proptcr di^ ftia in x. difl. ). & plura alianotabis
iaxta hanc difpntationem.

DctermitutioDodoris afleniua,& clara,&no-
tabilis valde & vere Metaphyficalis. In aUquibes
originalibus afBgtutur £xtra ilU UtaczyAitdits efi
»^«,&c.v(quc i]l\ic^Sed in diBitPer accidens, &c«
fedoptima vidccur&ad propofitutn,ide6,&c.

Pro vltcriori declararionc huius materiz vide
in Quodl.q.x.& in z. di.3.q.6.& in ).di.iz. fim-
damenta huiiu refblmz. £t adde plura ex anri-
quis : vt noftL

Conii

QusBftio VIII.

68y

Confimiliter, qualiter currit illa dillindio de
qniditatcrvidelicctconfidcrata abfolute, vt fic di-
catur qmd <juid efl & confidcrata in ordinc ad il-
lud cuiu« eft , vt fic dicatur tjuod (juid erat ejfe,
&CJiunc cnim^r»w,mmc r^,nunc ejfentid:n\ii\c
ratio,n\.mc definttio, nunc quid, nunc ^uod quidt
nunc tjuod <juid erat ejfe apud Arift. & alios nun-
cupatur,vt patet difcurrcnti.

Illa propofitio aftumpta in rationc j. contra
opin.veritas in intclle<^ componente caufatur ex
hoc&c. Patet fupra q. penultima 6, cx pracdi(ftis
ctiam cde fubftantia,&c.dc priori.& ^J^ctaphy-
fic«,t.c.i6.& f . Meuphy,t.c. i j.& 9. Mctaphyf.c
commcnti penultimi,& vltimi habetur.

Antonius Andreas addidit poft hanc qu«ft.
quandam quacftiunculam dc generatione anima-
lium vniuoca,& squiuoca.leu de gcnitis per pfo-
pagationem , & putrcfadlioncm : aut gcncralius
vniuocc,& ^uiuocc:quam non ponit E>oc.hie;fcd
cam habct incidcntaliter in primo,di.i. parte i.q.
4. vndc de vcrbo ad literam accepiteam ille Do-
^r,quam ledor introducat fi voluctit,& tangat
alrercationes antiquorum,& modcmonun.

Eorum autem , quae fiunc , hzc quidcm
natura fiunt : ha:c autcm artc , ilia au-
tem cafu. Omnia vcro quac fiunt , ab
aliquo fiunt : & cx quo aliquo , & ali-
quid. Hoc autcm aliquid dico fe-
cimdum quamlibet Catcgoriam : aut
enim hoc,aut quale, aut quancum,auc
quando. Tex.com.xt.

QViESTIO VIII.

fJntm materU perfe gefuretttr ?

Arift. i.Pi5'/*.r«rMi.D.Thom. hle US.«. Albcit.«'«5.
t. c 7. Flandria q. 1 1. *rt. i. Fonf. c. 8. Suar. Jiff. to.
Utt.fta. I. Hurud. iifp.x. Fhjrffta.i .& diff.gfta.4.
Aaeid f.i,o.Fhjff.fta.i i.

QVod fic : mobilc per fc mouctur in omni
moni;ergo inomni mutatione per (c fubic-
£hun generatur ; per fe fubie€him generationis
eft materia : vt probat Philofophus 5. Phyfico-
rum,tex.conun.8,& in 8.huius;tex.c.4. & 8.ergo,
&c. Itcm j. Phyficorum,tcx.c.7.diftinguitur mu-
tatio in illam , que cft a non fubiedo , in fubie-
«Shun,& illa eft generatio,& vidctut efte definitio
j»encrationis. Sed materia per fe mutanir a non
fubiedlo in fubicdhun ; ergo gcneratur. Hoc dicit
Philof i.Phyf Item j. Phyficorum,generatio non
eft motus. Probatur , ^uod generatur non efi,tjuod
mouetur e/?,igitur generatio non eft nwtus. Quz-
ro pro quo accipitur cjuod generatur in maiori
propofitionc ? Si pro tcrmino generationis, nihil
valet. Probatio : quia quod mouetiu vt terminus
motus , non eft , & quod mouetur vt fubio^um
motus,eft;ergo monis non eft motus ; ergo opor-
tet vtrobique accipere pro fubic^lo.* Item , ens
perfectius videtur polle producere minus perfe-
^um,magis quama:quc perfe£kum : compofirum
autem narurale producit squc perfe^hjm fibi fe-
cundum formam,quac eft pcrfe<5Hor materia ; er-
go'materiam , quar eft minus pcrfe£ta , poteft per
formam fuam producere. Item , quando ex raro
iit denfnm , videtur materiae aliqua pars corrum-
Scott Oper. teta. IF.

pi , & cconuerlb gencrarf. Probado : nam \n
dcnlb fignenter trcs partes quanritatis ; fub illis
funt trcs panes marcris fibi adarquarx in rarione
fubicAi : fi nulla fit alia in raro , cadem pars ma-
tcriac cft fub duabus panibus quantitatis ; aut fi
fic , tunc fub quarra partc quantitatis faAz de
nouo , eft aliqua pars materix fibi arquata : &
oulla trium pra:ccdentium ; aut ifta quana pars
matcriac fuit prius fimul aun aliqua alia pane
materia; : quod videtur inconucniens : qub quac
illarum fiiit quanta illa quanriute ? non vtraque,
non neutra : non vna magis quam altera. Patet
quodlibet elTe inconueniens. Item , aAus eft in
proprio recepduo ; ergo ficut eft gradus in for-
mis matcrialibus , ita videtur qu6d oportct gra-
dus poiiere in matcriis propriis ad hoc , vt fint
proprix illis fbrmis.

S C H O L I V M,

S o I, V 1 T argumtma k rationt fuadentuk
materiam effe generahtlem ,fed difputando tan-
titm , eptia quijiionem refoluit infra cju. \o. num.
3. (^ 4. Fide ipfum de hac re i^ Phyf. qu. 20,
& ibi annttationem P. Arretini , & de raro , &
denfa, an fiant quantitatis acquifitiont , t^el de-
ferditione , vidt ipfum 4. d.\i.qu. 4. vhinum. 8,
ao. dr ad tertium videtur tenere per htc non
fieri, nec deperdi nouam quantitatem ; Fil prohU-
maticus eft.

Ad primum iftorum , quando adHo vniaoca »
exhaurit totam virtutem princibij a^ui,non vi-
dctur' remancrc potenria ad xquiuocc agendum:
agcns agit per fbrmam , ideo producit rnnilc (c-
cundum illam : & ibicxhauritiurvittus eius aifti-
na : ided , &c. Contra : fubftanria gencrat fubr
ftanriam , & tamen caufat accidens. Refponfio:
pofteriuscaufatexhauftaquafi virtutc tota circa
prius , non cconuerfo. Alij dicunt , quod matc- e)u»em*tt-
ria non eft producibilis a natura ptopter ordi- ns aneiurit-
nem agenrium : quorum pofterius femper prx- ^»
fiipporut in at^one tcrminum adlioius prioris,
Contra : pctitio videtur , quod materia fit ter-
minus a(fHonis diuinx fblius : ficut fisbie<fh]m ar-
tis eft terminus produ£boius naturalis : hoc enim
quzritur. Item , przfiipponit quannun : & ta-
men producit quantitatem aliam a prarfuppofita:
quare non fic de materia ? Refponfio. Primuiii
potentiale in nullius eftpotcntia; pofterius na-
tiua quodcunque cft , prxfupponit potcnriale *
ideo non eft ad prinuim potentia : & hic eft ra-
rio boiu pro principali. Ad feamdum : quot
panes funr eiuldem proponionis in maiori quan-
to , tot in minori. Si ergo in raro funt qiiatuor ^emttU
partes pedales qiiantitatis , Dico , quod lub iftis f^*' "^*"'
funt quatuor panes matcrix :,& in dcnfb , vbi '^^^*^'^
nonerant nifi tres panes pedales , ibi erant tres quMttt»ti,
panes materiae,fiib tribus illis partibus quantita- fmt fiu»»-
ii«& etiara quaria non fimul cum vna trium, (cd X"**^*' f**-
quatuor illi erant fubquatuor parribus quantita- "«'''/^'•'"J
tis minoribus,quatuor pedalibus. Cam cticis, illx
fibi erant xquatx. Si intelligis prxcisc , ita qu6d
quxcunqueiftarii, fine addirionc fubftanrix, non
crat capax nuioris quantitaris:faIfumeftXftenim
ficut tota-in potcnria ad conrrarium,icilicetrarun»
& dcnfiuTi,maiorem,& minorem quantitatemjta
& quxcunque pars marerix. Contra ; igitur
quxcimqiie materia coiTlpofita cft in potentia
ad totam qiuntitatem vniuerfi. Refpcndeo ,
quod fubintrario panium marerix,vt per hoc fiat
M M ra con

-*T»

686 Lib. VII.

CDndenGirio,& rarefiiAio perextrapofitjoncm Ur
larum,pcr quantitatcm aducnicntem, improbatuB
alibi. Et ad illud de vniucr{b:ignis cft in potenria
ad calidup^,& miniis calidum : ncc tamen ad ca-
lorem infinitum,ncc eriam ad calorem miniipum
poiHbilem in quocumquc ipifto, Ad tcniuji|
qusrc. Circa primum argumcntum dicitur,qu6<l
non (cquitur matcriam vhiuocc produci, quia cft
infimumcns:quiancc fiipr<5mum corpus,nec An-
gclus vniuocc producuntur , tamcn ignis gcncrat
ignem. Itcra,ncc oportct attribuerc Deoproptcr
pcrfcdioncmrffFaaus^qui eft impcrfediminus in
effe fubftantiae, magis videtiu: proportionari cau-
fe impcrfeclaB. Item, fi dicas de tcrmino incluib
in termino vniuQcc,vcrum cft>qu6d in illutn po-
tcft agensjvt calidiilimum inminus calidum. Scd
nec f^includitur materia in forma, quia.cft altc-
rius rationis. Circa fccupdum argumcntum , fic
arguitur , vna pars quanritaris , quae nonfuit ii^
den(b,eft in raro;ergocorrcfpondct fibi pars ma-
tcriz prioris,quae non fuit quanta;quia tantama-
tcria lcmpcr uib tanta quantitate.

Contri, Philofophus hjc , t.c.ii.& inde,& i.
Phyficonim, tcx.com. 81.

Palam ergo , quod nec fpecies fit , aut;
quodcumquc oportct vocare in fenfi-r
bilifomiamec (;ft enim generatio,nec
quod quid erat cfle huic Tex.com,ij.

QViESTIO IX.

YtrumfermAgeneretnrfeffi \

Arift. hUtex.%6^ xj.^ lib.9.tex.4. KvfTT.^fiUpUtit.
P.Thoin. \.f.q 4f .«rr.^.f^ t.fiStxi.tJU Anima tr»B^
i.f.i. DucaDd. i.dift.i.q.4.. Ajiton.Aqdr. hic q.9. f oaT.
(. 8. Zinuu Thftr. 10. ^ Th^or. 100. Suac. dij^. 15.
Mtt.feS. 4.

QVbd fic : I. Phyficor.tex.c.yi.& indc Tria
funt pcr fe principia mutarionis, materia,&
forma, & priuatio , (ed forma, & priuatio , funt
principia non rcccptiua , fcd in ratione termino-
rum ; fed priuatio cft terminus , a quo gcnprario-
nis : crgoformatcrminus ad quem. Item 1. Phy-
ficor. t.c.io. & indc, fbrma cft natura, & ibidem,
tex.c.i4* gencrario cft naturalis:quia eft via in na-
turam,fi;d non cft in matcriam , quia p^eft, nec
in compofitum:quia non eft natura ; ergo dicitur
naturaUs:quia eft in formam,fed mutatio non dc-
nominatur, nifi \ per fe termino : alioquin deno-
minatur ^ tebus cuiuflibet generis,cum poflit cf-
fe ad rcm cuiuflibet gcncris per accidcns ; crgo
denominatur ^ fo^ma y & ita cft tcrminus per^.
Itcm i.Phyficor.tcx.c.70. forma,& finis incidunt
in idcm numcro in 8. huiusu rcx. c.ii. forfan for-
|na,& finis idcm. £x l^s fic, fi fbrma eft finis , &
non rci exiftehri.s,fcd opcr.irio ; crgo gencrationis
pcr fe. Item,quod de nouo habetcfTc, illud gcne-
ratur ; illudeft fola forma,quia tota matcriapra:-
&ir,& in compofito nihil,nifi matcria, & forma.
Contrk , omnc quod gcncratur , gcncraturcx
materia , formx non cft materia : quia fi fic, cftet
proccflus in infinitum.

SCHGLIVM.

Resolvitvr iiutfiio hdc negattHe in ^iuff. fe-
Httenti, nHm.y Crfrlumtur urgumentA hicfefiti,
thi,num.^.

Metaphr

Oportcbit cnira diuifibile c0e femper,
quod fit t &: pfle hoc quidcm hoc , &
hoc hoCjDico autcm hoc quidcm ma-^
tcriam.illud vcrp fpcci6m. Te.>:.r. 17,

Non foliim autem dc fubftantia oftcn-
dit jratio non ficri fpccienj. Tex,c.yt,

Q^V A S T l o X.

Ytrum com^ojitumgeneretur ferfe, (jrfrimt
i» onfni genere?

ka!k.huc.i.ifi%. Albctc, trȣi,t.,e.j.'D.T\\om.US.f,
^ i.^. 9.4j.«rt.4. Ancon. Andc, Wc ^.j.Sonc. f.ij,
Flandcia q. 1 1. nrt. i. Fonf. c, 8. Zijnaca Theor. loo,
Suar. Sfi.i^, Met.fia,^. Huctad, difp.s.Tkyf.fea.^

QVod non ! illud non incft prim6,quod tan-
tum ineft fccundum vnam partcm cx prin-
dpio 5. Phyfic.tex.c. I . Sed gencrario tantiim in-
efl compofito rationc formae : quia matcria prx-
fuit. Probatio minoris,nihil realiterin compofito
vidftur efle prius aon efe,xd(\ fo.niia. Ad primum
argumcntum 3. q. refponfio. primo eft aequiuo-»
cum,vt accipitur in 5, Phyficor, t.c.i.vt conuenit
toti intcgrafi non per partem : & vt accipitur i.
Poftcr. tex. c.i I. vt fcilicct conuenit toti ddinito
non per partem definicntem, vt cui prius conuc-
niatjlicet pcr partcm, vt qiio conuenit toti. Vn-
pium prim6 , fi eft in pafEonibus homogcneis,
ineft cuilibct parti integrali : fcd fi in heterogc^
ncis non:vttotus tri^ngulus aequalis toti quadra-
to primo. Sccundum prim6 intciligitur in pro-
pofito , vt triangulus prim6 habet trcs angulos,
licet per difFcrentiam fpecificam,vt qu6 : non ta^
mcn vt quod prius habet : quia mnctriangulus
non prim6 habcret. Sic forraa eft, vt quo , ita rc-
fpedlu gencrari,ficutrefpe£bu agcrcquando cpm-
ppfitum dicitur prim6 agere j & pcr hoc fbiuun-.
tiir argumenra fecundaequaeftionisjquia conclu-
dunt de rarione formali quo , non de co , quod.
Item , fi compofitum primigencratur j- ergo aut
compofimm in a6hi , quod non cft verum : qnia
quod cft > non fit ; nec compofitum in potentia,
quiacompofitum inpotcntia eftin tota genera-
tionc,& quod cft,non fit. Dicitur, qu6d compofi-
tum in potentia fitcornpofitum in a6ku,non com-»
pofitum in potentia. Contra : omncquod fit ali-?
quid,aliquando cft faftum illud;fi ergo hocjtunc
compofitum in potentia, eft faftum compofitum
in aftu}& tunc compofitum-in potenria,eft corfi-
pofitum in a6ku. Item , in homine non eft , nifi
materia prima,& animajcrgo gencrans non genc-.
rat compofitum:quianon materiam,ncc formam;
crgo ninil gcnerat. Si dicatur , quod gcnerans
pairticularc generat compofitum,& illud manet in
;ndu6rione intellediua: fcilicct corpus animamm
animafcnfiriua. ContrkjCommentator in 7. com.
31. arguit fic:Si gcnerans gencraret compofitum,
& fi relinqucret illud fic , & aliud agens inducc-
rct aliam formam , totura non cfTct vnum , quia
npn habetvnum a£him. Ad icrtium argumen-
tnrn 3. qiueftionis dicitut,qudd ide6 homo gene-
rat,quia inducitformam,quascft nccefHtas ad in-
tellc<3iuam,Induccns autcnj difpofitionerancdef^
fitantem ad formam, quafi vidctur induccre for-
loam , & iu generare compofitum. Contra hoc

tripli

FrimlfAipli'
citer»liqmi
tvnuenit «/»•
cui; vt teti
integmUjntm
ferfmrtem,
vel definitgt
ntn p»rtem
eui,fed quo
ctnMeniMttf
ti. Sctt. x,i.
X,q.lti.lUx.

Qu^ftio X.

687

ftttmti* cf-

Ommtqmi

iMhtrtt.df

Ta.e.xtJm-

Trimcifinm
»f*^, &
mmefenM
tfimtmttrim.

tripKcircr » omnis potenria jpaillua cft contradi-
dionisjilla difpofirio tcnet ie ex.panc paffiui rc-
fpeau intcnc<aiuac ; crgo, &c. Itcm, illa potcniia
crcans intcllcdiuam lircreagit,(icutillanonpo-
iiu;igitur non maior ncccffitas:aut fi iic, ncccfla-
rio erit , & non ab aliquo agcntc. Itcm j . agcns
omnc alicuius aut cft cius inunediatc,aut media-
tc,non primo modo.hoc patct.Non (ccundo,quia
tunc illod mcdium cflet icfpedu vlrimi in gcnerc
caufat cffidentis,quod felfum cft, quia cft tantiun
matcria. Alitcr didtur, quod ficut matcria, qu«
prrfiiit vnitiu fotmx , & hxc vnio cft gencrario
compofiri,ita fi forroa przeirct, & vnirctur matc-
riar^vidcrcmrctlc generario:licet crgo priiiJ naru-
ra,anima crectur,quam vniatur j fi vnio fiat a ge-
ncrantc , cft gcnerario naturalis , fi acddat gcnc-
ranri per altcram prindpium geniri,fii pcripfura:
ficut fi perrcliquuro. Contfa,inquzftioiicdcra-
tionibus fcminalibus corrumpitur virtus (eminis
in inftanri vnionis , igitur gcncrans nihil vidctuc
tunc aget c. Itcra , Dcus crcando infiindit. Diceret
aliquis fonc,qu6d adione gencrali,qu*coopcra-
ttir naturx. Contra ; crgo fcparata poflet ft rcu-
nircquod vidcturinconueniens. Ad principalc,!!
fic ; ergo in gencratione qualitatis , & mnc acd-
dencia cflcnt compofita conua Philof 8. huius,
t.c.ii.cap.j.de prindpio materiali,qu6d acciden-
•tia non habcnt matcriam,nifi in qua. Contra cft
Philofophus in 7. huius, tex.com 17. qood coni-
fofitum cft diuifibilc in duo.

SCHOLIVM L

S o t V "M ctmptjititm f^fi gtHtrMwr fecwi-
ditm PhiUfophum : (fr r" fio e{i,^ttutid tpttd fit ex
materia,vt ex parte, efi ftlnm comfojkum, & hs-
bet ficmateriam, materta tamen denoouttatiitidi-
citur generttri ( quMentts gcncrari compsrdtur tU
fubie^um , r^ inefi)farm* , etiam terminatiur vt
quo , ficut & eompofitum vt quod- Soluit primo
frgumentd qu*fi. %. feu primaharum trium &po-
Siea argttmema qux/Uonit 9 . feu fecuntU.

Ad vtramque quacftioncm Philoibphus vult,
quod folum compofitum gcncrctur pcr fe. Scd
pro primaquasftioncdiftinguendum eft degene-
ratione , inquancum coinparatur ad fubie(5him in
quo eft,vel inquantum comparatur ad tcrminum
^ ficgenerari didhim k gencrationc dcnomin^t
zquiuoce. Si primo modo acdpiatur, mnc gcnc-
ratio poteft denominare fubiei5lum , ficut motus
mobilc : nulla cnim forma alicui fubic^o inhz-
^^et,qiuB non poffit dcnominarc illud, fi fignificc-
tur co modo , quo nata eft comparari ad fubie-
€tum. Vndcfic haec vcra cft : Materta generatur:
& hoc probant tfcs rationes primx , & concedo.
Vndcde fubieClo fupponitPhilo{bphiis,qu6dge-
nerario fundamr in matcria & quxrit quid gcne-
ratur,vt terminus,& illud eft compofitum , & cft
racio Philo(bphi talis:Qmncquod fit, Et cx matc-
ria, quae eft pars:{blum compofitum habct matc-
rian\,qu<e cft pars.Probario maioris : Omnc quod
fit,po(Jibilc cft clle,& iK>n eiTcdc potcndaintrin-
fcca loquendo : quod pct fc crgo fit habct pct fc
prindpium,quo potcft cfle &non cfle,illud prin-
dpium eft matcria,fed foluro compofitum habec
tnaccriampartem fui. Probatio minoris, quo ad

fiartcm amrmatiuam:Ex hoc compofitum eft ta-
e ,quii^ habct partem poieiuialcm , & a(fhialcm.
rrobario iecundc parris , quia fotma non habcc
Scoti Oper.tom. IP^.

forma>nec nuccria habetmarerian\:quia iretur iq
infinitumjficut probat Philofophus.Item,ciu{Hem
C&fieri & eJfcXed ejfe eft compofiri folum;creo Sc
fifriicumfieriGtpctfe-mAzdeJfe. Conaananc
carionem, quaero qualitcr ejfe cft dus quod 6r : &
fien fii alicuius,quia ejfe^ ciufHemrcunc cocBpa-
racur codcm modo ad id quod pcr fc fic Scd efi
eft aAus compofiri pcrfe&is ; ergo & fieri dl
wBois dus imperfe^his : hoc falfum eft, quia/«ri
eft materix vt a(fius. Item , forraa eft magis cn$
quam compofitum, 7. crgo efe cft magis forro»
quam compofiri. Ad primum horum, quod ea-
dem rarione comparanmr a pane ilUus cuius f\XDX
illa,quia^m cft compofiri vt via,(cd non funt il-
liusfecundumeandcm rationem \ panc ipfbrom
jieri & ejfey quia Jieri cft foliim compofiri vt vi;^:
Sc effeyt adus, ita debcc inceUigi maior tarionis.
Ad aliud , qu6d ejfe formx per fc non terminat
ecnerationem,fed efie compofiri : & tamcn forma
lecundum ejfe fuom ptoprtuin^ & pcr (c, eft prior
compofito , & magis ens vno modo, vt pacct Cat'
pta,vbi quzritur dc hoc. Vndc nota, qubd gcne-
rario cum fit mutario , primb cft potcntialis ad
a£him,non primb alicuius ejfe, vt tcrmini, nifi il*
lius,quod confurgit ex hoc , qubd materia muta-
tur ad formaro,hoc eft tjft coropofiri. £xcmplum,
figurario 6ft cranfinutacio materiae ad figtuam,
non fiSdo figurz.

Ad axgurnenta prima; qvieftiom's:conccdo pri«
ma tria,qu6d maccria gencrarur dcnominatiuc,^-
cut fubie<fihun gencrarionis , non (icuc cerminus
generarionis. Concr^c omne quod gencracur ali-
quando generacum eft/}uia du(dem eftpocentia,
& a<Shis;crgo materia aliquando eft generata;hoc
eft impoffibilc Ad Koc fic : qabd u concedatur
conclufio,nihil mali cft:itaqu6d ficuc matcria eft
fubieifhim gcneracionis , vt eft a£his imperfisfius,
& idco dicitiu gencrari denominariuc , qubd fic:
roatcria eft fubieda aliquando gcnerato cde , &
ita gcncrata eft denoininatiue. Vel aliter , qubd
^Mfr^ri comparacur ad fubiechim,vt iCtas ; & ad
tctminum vt via eius,{ed quod eft vc terroinus,eft
in poteniia ad gcnci atum efle,& ideo quod genc-
ratur vt tcrminus vix , aliquando cft generatumi
fed matetia non fic generatiuiidcb nunquam ge-
ncrata eft.

Ad primam alterius quxfHonis,qubd duo func
pet (c prindpia jfm & ejfe , materia & forma : &
tamcn non funt ita prindpia in«j(7e,qubd alteiura
pcr fc fit » fed cft quo aliud cxiftit. Similiiet Sc
fi funt prindpia Jieri, non of>onet qubd alterum
per fe fiat.vel gcneretiu. Std cft quo aliud genc-
racur , ficut materia cft quo compofituni gencta-
nu: vndc foima non fit vt terminus , fed cft quo
terroinus eft, fiue cxifHt. A d aliud , qubd gene-
ratio dtcitiu natuialis primb , quia eft via in ens
fdlicct coropofitum natuiale : & ex hoc {ecimdb
didtiu naturalis , quia eft via in namram , fcd
non primb. Vnde compofitum eft ens natuulc^
quia fonna eiiis eft nattua. Vndc ly tjuia ,non
dicit caufamimmediatam, fed remocam, fed quia
cft via in eus tatuix , idcb didtut generario na-
turaHs primb , & fecundarib , quia cft in foco
maro, quae eft natura. Vnde concedo,qubd for-
nu cft nnis gcneratioms, quia eft illud quo com-
pofitum finit gencfationem:tamen cft pet fc finis
tnateria^ Ad aliud,qubd verum eft de ejfe compo-
fito cx potcnciaU & adhiall. £t cuiQ dicitui fota
forroa eft poft non ejfe X)ico,qij6d totum cotrypofi-
tum cx parribus habct ejfe poft npn efle. Vnde
MMm 2. e.fe

Ze.7'&*'

Jmmau
lattratur.

MaterUm-

mtTStmrtu-
mttmituttitt^

Gtmermti»

vmdeduitttt

688 Lib. VII.

*Jfe inquantum formx non acquiritur pcr gcne-
Wioncm,{cd inquantura cft compofiti.

SCHOLIVM II.

CoMPOSiTVM itt genere /itlffiantU perfe
tenerari , n«n tatnen in genere acctdentu. De hoc
jecundo lonram , & fubtiUm texif diffututionem
fro (^contra, multa loca Philofophi exflicans,ita
tamen obfcure , vt vix lafias quid refoluat , &
quam fartemajfertiue teneat.de <]uo iteruml.Z.<].i.

X Ad tertiam quzftionem , qu6d omncs concc-

clunt compodtum in gcnere Subftantijc per (c ge-
nerari , fcd in gencre accidentis generatur fubie-
CtMvn cum accidente,id eft,compofitum ex fubic-
£ko & accidentc : non aliquod compofitum com-
pofitione illius generis , cx principiis cllcntiali-
Dus,(ecundum aliquos, quianon generatur (phae-
ra,(ed (phajraacrea,neclignum,(edalbuin lignum,
{ecundum Philofbphum hic:rcx.com.3i.& ibi di-
cit Commentator:qu6d compofitum in Quanti-
tatc & Qualitatc eft compofitum ex rubftantia&
nccidcnte.

Contra hoc , cntis pcraccidens non cft gcne-
ratio pcr (e ex 6.huius,-t.c.4.ad finem,fed compo-
fitum ex (ubft3ntia,& accidentc , eft cns per acci-
dens ; ergo itlius non cft gcneratio per (c : igitur
^ gcneratur aliquod compofitum proprij gencris.

Picitur , qu6d Philofophus loquitur de cntc per
accidcns , quod cucnit prxter intentionem cau(as
""- '"^ '"*^ in minori partc, non de ente per accidens , quod
aggrcgat duo diuerforum generum. Contra,qu6d
non fic intelligit:quia in principio illius capituli
rcpetit tres diuifioncs, & de tertia exequitur, cx-
Tt.^.iHxta cludendo vnum mcmbnim. Scd illud eft de entc
frinctj^ium. peraccidcns , quod aggrcgat in fe diuerfas res di-
ucr(brum gcncrum ; quia cns (ecundum (e conti-
nct rem vnius generis. Itcm, dicit ibidcm,qu6d
Plato non male fecit , qui dixit ens per accidens
erte non ensjled ens eueniens praetecintentionem
cau(x eft verc cns in (e. Similiter (bphiftica non
cft de ente cafiiali , (cd de entc aggregante diuer-
(as res diucr(brum generum;& fimilitcr Philofo-
phus dicit , qubd illud cft ens tant^m (ccundum
nomen (cilicet ens aggregans duas naturas ,quod
non cft vcrum de ente cafuaji , quia eadem cue-'
niunt a cafu,& a propofito.

Et concedo hacc argumema,qu6d non gencra-
tur per (e lignum album, quod eft contra opinio-
ncm,quia ciu(dcm crit a£bus,& fieri, vt via. Sed
entis pcr accidens non cft adlus , igitiir nec fieri,
quod cft generarijper fc dico, per accidcns potcft
tamcn elle illius. Item, omnis motus, & mutatio
diftinguuntur (ecundum gcnus, k pcr (c termino;
fcd ens per accidens non diftinguitur gencre ab
homine,vcl a tcrmino fuo : quia in nullo gencrcj
crgo altcratio ad lignum album non diftinguitur
ab alteratione ad homincm album. Itcm in y.co-
dem mc>do eft gencrans compofitum , & genera-
^um : (cd gchcrans in eenerc accidentis , non eft
pcr fe compofitum cx (ubic6ko, & accidcnte;crgo
hccgenitum.Probatio minoris:calcfaftio cft vnus
motus;(ed onmis motus vnus,eftab vna forma,vt
habctur 8. quia fi facicns fit idem per accidcns,
faciet multa. ltem,fi calidum eflet (eparatum, gc-
ncratct ficut cum fubiedlo : ficut patet dc (pccie-
bus in Sacramcnto ; crgo de rationc generantis
non eft compofitio cx fubicdlo, & accidentc;crgo
ncc dc rarionc gcoiti.

Metaph.

T.A4. eirciter
tnedium.

Viie Seotum
in tUelitm U-
«um.

'Entptr acii-
d*ns ntngt-
ntr»t$trfer

T. f.iT-^
Pkl*.

Tr.il.

Ideb aliter dicitur , qu6d compofitum eft ens 6
per fc ex propria potcntia,& proprio adu.Decla-
ratur fic, Philofophus in 1 1. z. c. pcr tomm,dicit T. c.i^.dr
qu6dcau(ac,&principiaentium funtquodammo- ""''•.
d6 eadcm , quodammodo non cadem , quia funt j""''^' j^
proportionaliter eadcm , proporiionaliter altera: tadem,^ta
ficut principiata sut altera:& ficut in genere Sub- eMdem.
ftantiac priuatio,&c.ficijt igiturin gcncrc Subfta-
tiac funt propria principia, & materia , & forma:
ficjvt videtur,(ccundum Philofophum in aliis ge-
neribus. Dicitur,qu6d illa potentia,quaE eft in gc-
nere accidentium,eft proprium (ufceptiuum illius
accidentis,vt dicitur in u. & exemplificando ibi Tex.tem.x%
dicit,album & fuperficies, tanquam fuperficies fit
cius potentiale;& certum eft,qu6d non eft in eo-
dem gencrecum albo,& nigro,nec per (e,nec per
redudionem. Conttk:Philo(bpluis concludit di-
uerfitatcm fimilem in principiis , & principiatis:
(ed fihxcre(ponfio fit vera, tunc fequitur , qu6d
non eflent tot ibi altera principia,ficut genera,&
pripcipiata , quia proximam fundamentum rela-
tionis poteft cile qualitas,& agerc, & pati, & po*'
tentia aftiua,&c. Ita qu6d quatuor gcnera pcllunt ^*'/'*'/*^
efle proxima fundamcnta relationis , quac cft ca- '^Uf$^Lm,
dem,& in eodem gencre ; crgo fi tanta diuerfitas,
tunc principiata difFcrrciit quatuor generibus ge-
neralifIimis.Similitcr,eadcm res fubie<3;a,loquenT
do de fjbiedlo,quod eft obie6him,fiue res generis
prior, poteft cfle immediatum fubicdum difFere-
tium genere, ita qu6d neutrutti recipiat mcdiante
alio;illa crgo principiata difFcrunt gcncrc : & ta-
men potentia non eft eade,nec altera, ficut prin-
cipiata ; oportet ergo poncre tria principia pro-
portionalia in quolibet gcncrcdiucrfa diuerforii:
ficut& gencra funt diuer(a, ita quod fit principiu
potcntialeinquolibet gencre diucrfum,& fimili-
ter priuatio, & forma. Similiter, illud, quod di»
cunt dc fupcrficic,non cogit, quia ponit hoc pro
cxemplo,quia potentia propria non eft nora,

Vnde in fubftantiis fenfibilibus cxemplificans 7
dc priuationc,& forma, & materia,dicit,calidum,
& frigidum , quae fecundum omnesnonfunt for-
ma: fubftantiales,(ed accidentales,ficutartificialia,
& non materiae,fed compofitum. Item,in 8. c. dc 33w.«iw.j.
forma contra Platonem , dubitatio Anrifthenico-
rum habet locum contra Plaroncm fcilicct quod
cum in dcfinitione cuiuilibet, quod definitur , o-
portct qu6d fit quid quale , id eft, materia : vnde
concludit qu6d idea non definitur. Sed dicitur
qu6d fufficiunt conccptus diuerfi. Contra:tung
argumentum nihil eft contra Platonem : quia ita
diceret de idea , qu6d ficut albedo habet concep-
tus diuerfbs , fic pofler dici de idea. Confirmo
illud : omnis definitio cft ratio cx nominibus, ^'/^"»? *fi

r rr exuomintbem

nam vnum nomcn , non racit rem eiie notam, . ,

vt dicitur ibidem:ilta nomina lignabunt alterum
genus,altcnim difFercntiam , fi fint mille iftorum
vnitorum : quia vnum eft potentiale , aliud eft
a6hiale,& ad genus,& difFcrentiam hsc pei tiner.
Ircm.illa nomina oportet , quud fignificcnt cllen-
tiani ad hoc,qu6d definiant naturam rei , & tiinc
aut fignificant per fe e.indem eflentiam ,autalre-
ram. Si alteram , propofitum habeo. Si eandcm,
bis dicetur idcm , fi ponatur rcs pro nominibus,
ficur dc modis difFercndi arauitur contra Com-
mentatore. Item,fi non fic e(ler,fuflicerer tantum
genus in dcfinitionc , cx quo totam eflentiam fi-
gnificat, Ad principale , planum eft in numcris,
qu6d ibi eft vera potentia , & maicria alia a for-
nvi > noD ipfa tcs, qu2 eft vna , quia cx rcbus non

compo

Qusftio X.

689

componitur nnmcrusifi ergo ibi ita eft quid ma-
li,fic cft in aliis. Simiiiter continuum habct par-
tem cxtra pancm , inqiunnnn conrinuum i illa
pars , vd pancs non fimt ctmtinuum ; fimt crgo
matcrialc , & fbrroalc, id cft, fbrroa continui fii'
peraddita.

SCHOLIVM III.

S P E C I E 8 rentm qHoiammodo gtntrsn , &
ficfomu aceidentddes ^udterrus mobtliM funt , &
eompofua , vt in EttchMrtftta generari dtcMfititr,
ventm htc generatio imfrojnriefumtvidetur ; vide
^nton. Andream hic q. 5. vbi cUriiu mdtertMm
hMnm 3 .qu*ft.trnRat.

^ Dico ergo, qu6d quac fimt in gcnerc pec fi;, vt

rpecics, fimt fic compofitx Similitcr hoc patet in
Sacramento, vbi pcr natutam acddentia mouen-
cur,& tranfinutantur. Contrjuonmc acddens eft
fbrnu;fi ergo aliquod fit compofitum fbrmae, cft
forma , hoc cft contra Philofophum , quia tunc
irctur in infinitum. Item, forma cft compofitioni
contingcns^n fimplid,& inuariabili ellentia con-
fiftcns;ergo,&c. Itcm, fi fic, vnumquodquc fiiffi-
dcntcr conftituimr pcr prindpiacflcntialia.Tunc
Cmttritrium accidcns fic po(Iet dcfiniri abfiijuc fiabftantia.Itcm,
*|*J^***' timc albcdo ficret nigrcdo ; ficut ignis aqua;ficut
""""^ cnim ibi cft fiibie<aum,quod poteft diHerrc tranf-
muutioncm,fic hicquod cftcontraPhilofophum
in I. Phyficor. tex.c.j6. & indc,vbi didt,contra-
rium non fit contrariura,fed cft aliquid fiib vtro-
que. Ad primum,vult ibidem, quod compofitum
per fc gcneratur,& non fbcma compofiri gcncra-
ci,quia (\ ficttmc ibitur in infiiiitum,(cd non ibi-
turin infinitum, njfi dcnu:, quod fimilis eftrario
in formis compbfitorum ; fcd albcdo iicct fit for-
ma acddcntalis fubftanria , tamcn non cft fbrma
compofiti pcr ic gencrari in generc acddenris,icd
eft ipfummct compofitxmi cius:camcn compofiri,
id*ft,albedinis cft aliqua forma,quat non gcncra-
Cmffttitm tur. Ad alind.probat Uraplicitatem ibidcm , quia
»dum*iau compofitum cuenienscompofito, fadt maiu$i(cd
ek miiim fotma cucniens compolito non racit maius,vt di-
fomn no», dt cxemplum , ibi albedo aduenicns corpori non
facit corpusmaius. Concluditcrgo tantum,qu6d
non facit maius extenfiuc,& hoc cft vcrum;nulla
enim forma facit fic maius , nifi quanritas ; fed a
compofitione illa,alia cft compofitio matcrialitcr
valde. Idcb ftat,qubd etfi non fit coropofitacom-
pofidonc illa:qubd fit ibi copofirio perfccfrionis,
Ad rariones,accidens, (ecundum omnes,habct
genus,&differentiam;ficut ergo definirio ad rem,
Tct.cjj. fic partes adpanes ; ficut ergo tota fignat eflci>-
haitts. riam totam,fic panes panes eflenria: ; & ita,qu6d

vna panem materialcm,alia fbrmalcm. Ad aliud,
ficut cx igne fit acr , fic cx albedine nigredo •, ita
qubd ncutrolibct hoc totum fit , vcl vcrtitur in
hoc totum,fcd quid fubftratum fiib vno , eft pbft
fub alio ; tamen non conccdimus ita de albedine,
& nigrcdinc,ficut eft in fubflanria , quia potcnria
fiib albedine , non cft quid pcr fe fubfiftcns , fcd
depcndcns a fubicdo ; idcb non poteft mutari ad
aliam formam,nifi mutetur fubie(fium,fi:d matc-
ria fubftantix ita fubftat fbrmis , qubd nihil cft
fubftratumXub materia ad hoc, quod rcdpiat,fed
ipfamct finc alio recipit. Similitcr potentia acci-
dcnasjcft ignota.
Ad fteuH' Ad argumentum prindpale dicitur,qu6d com-
*»*»• pofitum in adu genetanir:& cum dicitur,talc cft;

Scoti Oper.tom. IK

dico qubd non cft, quando generatur , ipfum ta-

roen fccundum qubd terminat generarionem, eft

a6hi. Ad aliud de gencrarionc hominis, dicitur, GeutrMth

qubd cft nararalis.quia non folum illud.quod in- *^'''* '**"

dudt formam , fed quod indudt difpofitionem ^^ ^

neccftariaro adindudtionem fotm«,dicitur gcne-

rans,& in propofito,homo difponir materia;idcb

didtur gcncrans. Ad terriuro,dicitur/jubd in aliis

generibus gcncratur ens pcr fc : & curo didtur,

qubd non habcnt roatcriaro. Vcrura cft fccundum

qubd roateria dicitur fubftarc fomiz , ficuteft in

genere fubfbnriz ; fed totum compofituro in gc-

nere accidcnris ex potcntia & forroa inhacret altc-

ri. Ad aliud , qubd nunquam cft mutauo in acd-

dcnribus,nifi quia fubicdum mutatur.

ANNOTATIONES MAVRITII
4d ^*jl.%. 9. c^ 10.

SEquuntur o^ua,nona,& dccima quarfHo dc
tcrminopcrfcgenerationisjan videlicet poffit
efle roateria,an forroaum ccrtc compofitum,i.c.ii.
& 17. vbi aducrtc , qubd in diucrfis origiiialibus
vari^ fituatur litcra.Na in aliquibus prius fbluun-
tur duar prims quxftioncs quam moucarur tertia
quaefHo^in aliquibus autem immediatc poft argu-
menturo ad oppofitum fecundae qu^ftionis roo-
uctur terria : & vtcrque ordo habct apparcntiam
cx verbis Do«Sloris,in diuerfis locis. Sccundo mo-
do ordinauimus ipfas. Scd aduene bcne ad to-
tam litcram, quia tn aliquibus lods intricata , &
diffidlis,ac fingularis,vt patet.

Dcterminario DoAoris fatis clara, & afHhrtiua:
vult cnim qubd materia gencratur fubie^buc , &
forma,& compofituro terminatiuc, vnuro vt quot
aliud vt quod'XeA inflat fingulariflim^,an hoc vcr
rum fittanturo in gencrc Subftanti2,vt coromu-
nis fcholatcnet:an ccrtc in oroni gwicre fit per fe
corapofitum pcr fc terrainans gcnerarioncm. Et
videtur tenere,-qubd fic valde norantcr, & argu-
menta diflScilia in contrarium adducit , & fbluic
fuo modOjfcd infra q. 1 .lib.8. de hac compofitio-
nc in accidcnribus amplius inquirc.

Ad primam quarftioncm arguit primb per au-
dloritatcs tribus argumentis , confcquenter per
trcs rariones , & infr<i immediatc antequam fol-
uat quarfHonem refpondet ad illas rationes : harc
enim crat confuetudo eius:plerumque addere im-
mediatc refponfiones ad argumenta, vt videanmr
arguraenta pauci momenri,vel vt replicis infrin-
gantur refponfioncs , vel vt aliorum fblutiones
non fatisfacereoftendat. Nota valdc totum pro-
celfum ibi in pcdc primac quaffhonis in fblutio-
nibus, & replicis. Nam tres refponfiones ad pri-
mam rationem inducit contra duas primas repli-
cas. Terriam tenet & hic,& in a. di. i.q.i. & in 4.
di. I. qu. 1. Prima refponfio eft conformis didis
Henrici qHodl,6.q.i.& alibi,& apparens. Sccunda
jCgidij,Quodlib.6.q.}.& 4.& Maiorin i.d.i.q.i,
poftoppofimm.quacrc Thom.i.par.Sumraxj^.4f.
art.i.&in i.fcripii. dif i.qu.i. &Bonauenturam
ibidem,& iCgidium,&alios communitcr.

Quod tanginir in fijlutionc i. rationis dc fub-
intrationc panium marcria:,qux improbatur aK-
bi,vt inquit:quacre in Phyficis,& in dcgeneratio-
ne,& in ^.di.io.quxft.i.aliqualitcr. vide Calail»-
torem:vt nofli,& alios Sophiftas.

Ciim dicit poftea:v4<i tertium ijutre,8cc Vidc

infra in quarft. de pluralitate formarura , & io

Theoreraatibus notanter,& in 4.di.i i.quxft.}.&

M M m 3 ali

690 Lib. VII. '" Metaph.

alibi. Matctia enim forinac perfciSbc communiter
eft fecunda , & per confcquens compofitum cx
materia,& forma,& hocloquendode materia to-
tali,& immediata, talis poteftproduci terminati-
uc per rc,hic fcrmo cft de matcria prima maximc:
vniuerfalitcr cnim matcria vt matetia,n6 produci-
tur per fe tcrminatiu^, plura alia ibi adde ponedo,
non inconuenit autem idem effe materiam vnius,
& terminii altetius produ(^onis,licet hoc accidat.
llla litcra ibidem. Circa primum areumcntum
(licitur,qu6d non fcquitur,&c. vfque maciContra
eft Philofophits , &c. poflet aflignari Additio vel
JEx/r4,eft tamcn fatis bona. QuaBrunt enim illa
motiua,quare ^ Iblo Deo eft producibilis materia
aequiuoc^ , & qu6d ab alio agentc poflit produci

})erfuadcnt. Vide in z.& in 4.vbi fupri,rationcm,
icet alij Theologi varias affignant rationes , &
quod additur de raro,& denfb, (atis pri^s didbum
eft. Quaere fuper 4. Phyficor. & maximc apud
Scotiftas Parifien{es,& antiquos ctiara expofno-
jres, & QuaefHonifbs.

Inpede tertiae quaefUonis immediate poft pri-
mum principalc additur eius folutio in aliquibus
originalibus : & fic pofuimus, fed ibi melius fcri-
beretur ixc:Ad hoc rejpo»deo,quod primo e/i tqui-
uocHm , &c. in aliquibus autem ponitur ad finem
quaeftionis illa rcfponfio,& bene ; ide6 ledbor or-
dinet,vt placuerit, Vidc 2.diiecundi,q.io.cgrceic
dcteiminaMonem illam de duplici primitate , fed
hic fatis expeditcy& fubtilitcr habctur.
1 1 Similiter infra refpondet ad tertium de gene-

ratione hominis, quae rcfponfio etiam ponitur ad
finem quaeftionis in aliquibus originalibus cum
omnibus repticis fequcntibus:& fatis bcne, & fu-
ftincndo primam refponfioncm poflent tres re-
plicas contra ipfam folui, dicendo, quod haec ne-
ceflitas cft conditionata fecundum quid,& de po-
tentia Dei ordinatajeft crgo quanttim ad primum
a6tiua , & quodammodo pafliuaformamiftionis
refpedu intelle(5tius. Sirailiter Deus non poteft
non agerc ad hocideo neceffario neceflitate conr
fequentiae, fed fimpliciter contingcnter,quoad fe-
ciuidum.Simiiitcr ad tertium dicatur,vt prius.Se-
cunda autem refponfio fequens,pulchra cft,quam
multi tenent in hoc dubio ; & quod adducitiu: in
oppofitum de rationibus feminalibus, patet ibi,&
quod vltim6 tangitur dc anima feparata fe reu-
niente , &c. poflet negari fimilitudo, fcd qualiter
valet,vide in ^.di^j.qu.^. fingulariflime:arduura
cnira,& difficile dubium eft,qualiter horoo gene-
rat hominem,licct faciliter proferatur apud Phy-
ficos. Quxrcin i.di.i7.& iS.&in^. di.z.& 4&
in 4.q.i. & in quodlibeto qu.i. ea quae faciunt ad
hoc Henr. de Gan. ad hoc inquire , & aiios anti-
quos vt nofti ; omitte crgo in pede huius tcrtis
qu.-eftionis fi volueris totam illam liieram,ibi:^</
primum argHmentum ^ .^.&c.vfque illuc : Itemfi
compofitum,S>cc.S>c fimiliter ibi : yidtertiumargu-
mentu }.<^.&c.vfque iWncAd prinCipale ft fic,SiCc.
& lcge totum ad finera quaeft. Scd videtur, qu6d
Do6lor in margine , vel additiones has folutiones
adiunxit,propter replicas,& alia quae fequuntur.
j , Infra cilm dicit, Ad vtramcjue tj. Philofophus

vult,8cc.tenendo ordincm,qucm pofuimu5,po(Ict
ibi fcribi fic :Ad duoi primas tjuxfiiones vdvtin
^His originalibus habetur,& bene : Ad pr^mijfas
^.&c.fcd degramraatica rei parum curandumeft:
jbi enim intendit rcfpondere maximi ad duas
primas q. & litera bene fbnat fecundum alium
prdinem.qucra priu$ recitaui.

Difta Dodoris in toto proceflu ponderabis,&
exarainabis diligentcr,quia fuo modo tranfccndit
tcrrena ingcnia,

Cum dicit infra ibi:Itcm,fi calidtun eflct fcpa-
ratum, &c. illa verba declarabis,vt Iiabet in 4.di.
ii.qua:ft.2.& j. Item, infri folucndo arguraentu
ex audore 6. Principiorum:nota fignanter expcr-
fitioncm Do£boris,fed infkntias corifidera.

Ad finem quasftionis ctun habetur in aliquibus
originalibus , & fic pofuiraus : Ad argumentum
principale, &c. intellige de fccundo principali,&
nonde primo:fed in aliis vbi rcfponfjoncs omncs
ad principalia ponuntur ad finem quaeftionis ha-
betur fic:Ad primum argumentum j .^.&c. & fe-
quitur infra : Ad fecundum argumentum princi-
pale dicitur,qued compofitum, &c.

Illa refponfio, Ad aliud de generatione homi-'
nis, tccnon eft neceflaria,l\abita refponfione fupc-
ri6s afEgnatain pede qu2ft.nifi quia ibi fitraenrio
de fomujiic de difpofitione,& naturalitateJEt vi-
detur,qu6d iilam rcfponfionem volucrit fuftinere,
ad reliquas aute dicit communiter,vt fuprk notaui,

Ad diihira Comraentatoris in y.Coraento } i.
addu(5bumin j.principali non refpondet,fed faci-
liter poftet dici,vel quod loquitur de fbrraa fpeci-
fica,vel concedi poteft,qu6d dicit abfblute , quia
non eft contra nos,vt patet ex rcfponfione Do6to-
ris, qiiia generans vniuocura non diraittit ipfum
corapofitum,vfquc ad indu(5Honera vlamae fpeci-
ficae,& hoc vcl formaliter,vel virtualitcr faltc ge»
ncrans limitatura zquiuocu,de quo infr^ in q.do
rationibus fi»ninalibus,& de pluralitate formaru.

Vldraa refponfio,ibi:^<^ aliud,<juod nunquam
efimutatio,8cc.dehet applicari ad argumcntura ia
Iblurione principali quaeftionis quod probat fe-
cundura commune viam,& Coraracnt.vtvidetuf
quod in genere accidenris non gencratur compo-
fitum pcr fe. Aliaaddat diligens le(9:or ciuiosc.

Vtrum igitur eft quaedam fphaera praete'^
lias:aut domus prqter lateres,aut nun"
quam fa6ta eftrfi fic crat hoc aliquid*
Sed quiatale fignificat, hoc autem &
determinatumnon eft,fed generat,8c
facitex hoctale, quod quando genc-
ritum cft, cft hoc talc, hoc autcm cft
omnc hoc. Text. com.i%.

QJiESTIO XI.

Vtrmratio Philofophi contra Vlatonem vdt
leat,quanfpof$it de ided f

Ati{i.\.»iet.c,7.tex.}0.^ ji.t^ lib.y.e j.tex.xi.Phto in
JiimLO,?htdont ^ CrMylt.h\xg.lth.%i.qq.q.4.6.Ub.\i.d9
eiuit c.io.irii- Ckm. AlexJ»t.4.<^ 5. S/row». Plutar.i.
de fl»cit.fhilofvfhc.io.Y\cinu& in tj.de idei^.Ckeio i.
deor/it.^ in Acad.Apulci.de deg.Tlat. luft. Manyr in
or»t.Ad Gmf .iTcrtul. Uh.de anim*. Amh.lih.i. HexMn.
e.i.(!f x.Nazian.«r/«».3 j.CyriUih.t.cont.TuUM.

QVbd non:quia fi fic:arguic quod nunquam
generatura eft hoc aliquid. Sed conclufio
eft fic faifa^fed hoc hon vidctur valere,quia for-
ma in compofito eft principium gcnerandi com-
pofitum;igitur fi per fe efret, idem agcret : excm-

{)lum calor feparatus. Item, nuilum agens natura-
e particulare agit , nifi mediantibus qualitatibus
a(^uis, & paflliuis ; ergo nullum tale inducit for-
mam fubftantialem.quia non inducit aliquid no-
bilius,quam fitforma, fecundumquamagiticrgo
inducitur a forma feparata.

Jiie

QusEftio X.

691

■iiMi**%rrff

fUtimiid

EXTRA. //^ etum funt dtu difficuJtMtes , tjuia illa yir-
ttu infemime non peteji cttufare Mftimam. Ttim,
^uiA corrmmjfirur cum forma feminu^iundo ani-
ma frimo efi:& ita eji 4 non ente. Tum, ejuia dUii-
ma nobUior efi ilU vtrtute , vtrtmpatrit mhil efi,
^uia non efi *fens fuferim , fed fer Mccidens
0rdutduum.

Item, onmia , qux generantur , gcnerantur ab
vniuoco, ca- ifto, t. C.18.& jo. fed in putrcfadHs
non cft vniuocum generans , nifi fit aliquod vni-
uocum fcparatum.iicuf vidctur Ipecialiter in ani-
matis : quorum fbrma nobiiior eflquactmquc
farma pure corporca.N6 valet hic fugcrc ad An-
gelos, quia articulus damnatus cft,i.C7.& i;xr-
go omnis anima immcdiatc cft a Deo. Item,quM
ratio fua non valet , anima intellc&iuanon eft a
generante , (cd a creante , qux cft pura forma:&
camen genituiti e(Lhoc aliquid, ergo ctmfequen-
da non valec Oppofioim Philo(bphus cexc.
coqi.i8.

S C H O L I V M. I.

Rationek PhUtfofhi contra idiam Platwi»
reiicit CmimentMtor , frohant tfuod form» non
fotefigenerare ; & ftc ijuod generant necejftriiefi
comfofirum. Doihr foluit eim rationes. Sed fo-
fiea nm.$. Hn,qm velUt ,fmt rnodnm fufiinendi
tffmm.

Didcor , quodfacio Philofbphi valet.Quod
probatur , quia fi generans fit tantijm fbmujcr-
go in gcnerando non depcndet a roatcria : & fi-
Eoc , producit fibi fimile omnino ,& fi non, hoc
eftpropter dcfcdum i pane materix,quoniam
idem facit idcm. 1. dc Generatione. xx. f tf . fi er-
go gcncrans cft fbrma tantum, & gcniiimi.Itcm,
fi gcnicum eflct hoc aliquid j crgo gcncratur pet
cranimutationem materiac ; crgo gcnerans crit
compofitum,quia forma tantiim non poteft traf-
rautare materiam; vnde Gjmmentator, ccm. 18.
& 3 1. huius , fbrma non potcft tranfrautarc ma-
teriam ; ideo ponentes creationcm oportcbat ,
eos ponere creans compofitum ex matcria,& fbr-
maJ)icitur,qu6d oponct ponere agcns compofi-
tum, difponcns materiam, fcd fola fbrma potcft
inducercfbrmam.Contrk hoc: Commcntator in
eodcmrommento j i. excludit hanc refjxjnfionet
fi illudquod gencrat fubieifhim formx,cflct aliud
a generante formam : tunc fubie<fbum & fua for-
ma eflcnc duo in achi." Item, fi fic, vnum adu :
fccundiim quod vnumgenerawr \ duobus agcn-
tibus. Noca,qu6dhic innuicur >refponfio Com-
roencacoris hic in commcnco ji. & cres ratio-
nes,quibus oftendit confcqucntiam Ariftotelis.
Prima,propter afHmilarioncm. Sccunda, proptcr
iraproportionabilitatcm immatcrialis ad mace-
rialc , in rarione mouencis. Tercia , quia cxclu-
dic refponfionem illam przdidam, & procedic
ex vniuce corapofiri.

Concra, quod prima rario non probac confc-
quenciam : omne agens quancum eft dc fe , pro-
dudc fibi fimile. Inflancia : adHo primz caufk
minus dcpendec \. maccria , quam adrio alicuius
ideae , fieflet : fcd primum non potcft produccre
fibi fimilc, fcmper : fcd producic matcriam ficuc
farmam , & fimilitcr compoCtum,quia quicquid
potcft cau£i iufcrior , potcft & fuperior ; fcd
infcrior poteft genctarc compoficum; crgo",

&C.

tmr Mfmsti.
foftmm^-ot

uuutria M-
i

Iccm , confcqucntia afTumpta non valct, quod
quia agens non eft in matcria, idco non dcpcndet
a<fho a materia , quia omne agensdrca primum
requit tnateriam in quam agat:& tamcn aliquod
cft agcns immaceriale przccr primum. Itcm , jmmMteruU
contra fecundam rarionem , ifla propofirio vide- fmefi trtutf.
tur impoffibilis : immatcriale non potcft tranf^ mmtmrt «m.
mutarc materiara , & hoc proptcr quatuor. Pri- ""*w-
m6 , qnia ex ipfa fequitur impoflibilc , fcilicct
quod prima caufa non poreft tranfmutare ma-
teriam , quia nullura agcns fcparatum eft ita im^
matcrialc , ficut prima caiifa. Itcm fecundo : im-
pofCbilc cfi aliquid tranfinutarc aliud per mcdiii,
nifi tranfinutct racdium , fcd Commentator in
fine illiusxxwnmcnri 3 1 . didr, quod fbrma fcpa-
rata poteft tnihfmutarc matcriam mediantc cor-
pore oclefH ; crgo potcft cranfinucarc illud cor-
pus medium , alias proccdcret in infinittmi, quia
vltimum tranfinucacom cranfinutatur ab aliquo
cranfinutante , & iUud eft roatcrialc A dcacnies
ad aliquod tranftnucans non corpos, quod cranf^
mutet corpus immediate. Itcm 3. dcdidispro- ~^

priis fcquitur oppofitura didti fiii,qiua didt , c6-
mcnt. j I. quod corpora cxlcftia in illis, qux ge-
ncrantur pct putrcfadtioncm , dant illis aliquid
loco feminura : fcd corpora csclcftia funt formac,
iu qu6d n6 cft ibi raatcria reccpriua forras fub-
flantialisfecundura ipfiira in dc Subflanriaorbis,
ergo fbla fbrma potcfl tranfinutare marcriam.
Item, quand:tranm)utans tranfinutat inquantum
eft in-aiSca, 9. huius, tx.i. & indr, & inquantum
tale , acddit fibi haberc prindpium potcndalci
ereo acddit tranfinutanri habcre raateriam , &
efic compoficum. Icem concra aliud, quod cangit
exdudendo refponfioncm per vnitatem compo-
fid : didt cnira, qu6d fubicdiim, & fbrma eflcnt
duo in adhi, & qubd vnum adhi eflct a duobu?
agenribas, hxc luntoppofita, quia fi fubic£him,
& fbrma funt duo, timc non funt vnum adhi^fcd
duo adhi. Itcm,ex codcm affirmato,& negato non
fcquitur idem. Itcm , qubd rario non valct in fe,
quia materia eft a E)eo,quia ingencrabilis,& tamc
forma eft a gcncratione parriculari ; crgo fubie-
€axca, & forma funt duo in a^ : non va]et,qiua
tota raateria cft in potcnria , & adus adueniens
fadt vnum adhi. Itcro, alia rario non valet,qnan- ^^

do infen , qu^ vnura a£hi eft a duobus agenri-
bos. Probario, qu6d conclufio fit neceflaria : ali-
qnis vnus cffir^hB eft ab ag&e parriculari,&quic'-
quid eft a caufa parriculari , efl ab omnibus cau-
fis vniuerfalibns ordinaris,& verius qukmab ifto
parriculari, & iilud voluit Plato, vt imponitur fi-
bi : tamen, quod eflet a duobus agenribus arqu^

{>rimis, & xquc immcdiatis,hoc cllct impoflibi-
C , fcd ifh> modo non potcft infcrrc contra Pla-
tonem , quiadifponens , & inducensfunt agen»
tia ordinata.

SCHOLIVM. IL

Philosophvs htc tex.tZ. trguit cmitrM
ideam Platonis , tptia genitum efi hoc aJi^id ,
ergo & generatis , & fer confe^uent nuMa idea
ad generdndum necejfaria efi. Xatio fecundmm
DoQorem, non frobtt idcMt ejfe imfojfibtles , fed
ad generationem non ejfe necejfarias. Ponit viam
defjtndendi modum Cemmentatoris , & foltut r«-
tiones aUatat nn. ^.eontra iffum.

Didtur ide6 ad quxftion^ quod Philofbphas
M M m 4 probac

Id*4 ntntu-
ceffttrit, prt-
fter generti-
tknemt

OpmUfiuru
tx imimtct,
ijy futmtdt.

Jt»m»teri»le
nihil geru-
tlH , qMtn
nec Alteriu.

A» aliifi**
^u»littis fpi-
ritiu foteft
tttufare quA-
litAtem in
mfort f

691 Lib. VII.

probat ideas non efl^ neceflarias ad gcn?ratio-
nem , non quin fint poflibilcs ; & hoc fiiflScit
Philo(bpbo. Qjjod probatiir : nunquam ponen-
da funt plura, vbi fufficit vnum fecundum ipfum
I. Phyfic. C3. illo. Conftquens autem, Sic. t.c. 50.
Sed gencratio vniuoca potpft faluari fine ideis;
ide6 non oporttt pas ponere propter generatio-
nem. Sed compofitum particulare generat com-
pofitum paniculare,& hoc yniuocc : & ma^s eft
gpneratio ilU vniuoca quam eflct compofiti ge-
perati , ab ideij ergo non eft necelle poncre idea
propter generationem : tamen non probat, quod
non funt poffibiles , & hoc (bnat litterafua, quia
dicit , fi fint ided frtter fingularia , nihil vtilet
fntnt ad generationem. Vnde non vult , quod
impoffibile fit eas efte. Sed propter generatio-
pem vniuocam non eft neccftc ponere eas.

Ad primum argumentum , qu6d qualitates
adiux non funt immediatum principium elicic-
di quamlibet a(iioncm,{ed fotma fubftantialiseft
immediatum principium generationis fiibftantia-
lis , ficut quaUtas re(pe6tu motus. Scd di6tum
Philolbphi habct veritatem rcfpedtu difpofitio-
nis materix. Ad aliud : quod omnia fiunt ali-
qualiter ex vniuoco , quia agcns , vel habct for-
mam , quam producit formaliter in le , & tunc
generatio fimp licitereft vniuoca : aut habet for-
mam illam in virtute, & tunc gcncratio non vni-
upc^ fimpliciter,vt prius, fcd fecundum quid.Ad
ajiud , quod haec conlequentia eft bona , & fuf-
ficit Philofijpho , quia fi gcnitum eft hoc ali-
quid : non oportet eenerantem eftc formam
leparatam. Scd fufhcit ipfum generans cflc
compofitum.

Qui vellet tencre viam Commentatoris, inni-
tendo fijcui^dac cationi f iqs , pop vninpr(alitcr,fi-
cut iple intendit , quia fic' iinprobatur per pri-
rnain inftantiam de Deo. Sed particularitcr de
quolibet agcnte creato,poflct fic arguerc : Agcns
cr^tum nihil gcnerac , nifi priqs altcrct corrum-
pendum : immarerialc crcatum non pot^ft altc-
rarc ; crgo, &c. Probatio maioris non de nihilo
generat,nec de matcria fine forma; crgp requiric
compofiturn in quod agit : illud non corrumpi-
X\M fine altcratione prasuia. Probatio minoris:
nihil alterat ifiiCi habet qualitates a^iuas fbrma-
Iitcr,vel virtualiter. Sed fubftanria feparatacrca-
ta, nec habct qualitates adtjuas formalitcr, patct;
nec vinualiter : probatur : quia omnium quali-
tatum fpiritualium, quas habet,ciim fint primaei
vel (ecundae fpeciei qualitatis, totavirtus cxhau-
ritur peropcrationcm intr^, cuius illae funt prin-
cipia; crgo nihil cxtra caufiint.

Contrji iftam rarionem inftatur. Primb con-
tra maiorcm , quia videcur, quod aliud poflit al-
tcrarc,& aliud gcncrarc,ficut in produdionc ho-
minis : nec aliter probatur maior, nifi quia opor-
tct alterationcm praeccderc gcncrationem .- non
autcm qu^d vtraquc fit ab eodcm : fic idea po-
netur gcnerans , fed tamcn altcrans. Itcm, minor
^iceatur, (Sfcontra fecundam partem minoris pro-
lylTogifmi probanris eam , arguitur , quia Arift.
jn j. c t. c.}^. i<i gencrationc quanti non opor-
tft pra:cxiftcrc quaptui;n a£tu ; crgp quantitas
aequiuocc potcft gcn^ ^ari , pari ratione, & alia
accidcntia. Itcm , fi non a uibftantia , faltem ab
alia qualitatc in Angelo , qua? perfcdior cft,po-
teft gcnerari, yt videtur ali^ mmHS perfcda in
corpore : ficut a lucc lumcn , vcl potius calor.
Item contra primam partcra ciufdem minoris fc-

Metaph.

Idtm neqtui
ejfe k duobite

cundi , fcilicet profyllogifmi , quia Plato pofiiit

idearu pafllones, quia & fcientiam de eis; igitiir

fecundum ipfum haberent proprietates narura-

les , pcr quas poflent formalitei alterarc. Itcm

contra totam rationem.-quomodo ipianon aeque

concluderct dc Deo , ficut de Angelo ? Ad ifla.

Ad primum dicimr , qubd nihil nobilius negati-

dum eft alicui natura: nifi apparcat neceflSas : ^ .. . ,

quiaz.de Ccneratione ; t.c.55). naturam fcmper t2libtK.

inquimus defiderarc, quod melius cft. NuUmn

auteminconucniens, fi hic ignis gencret,quia ie-

cundum piatonem, habct fimilem'perfeaionem

cum idea licet minjjs pcrfeft^ 5 crgo &opcrario-

nem fimilem,licdt minilks intenfam.Itaque (i cum

hoc idea gencret , vidctur fccundtim Commen-

tatorem,qubd vnum a(flu eft iduobus agentibus

non ordinatis, ficut procedit vlrima ratio hic in-

du6ta contra Commcntatorem. Quandoigitur

hic accipitur ; aliud potcft alterare : & aliud ge-

ncrare,negatur de illis adiuis, quorum vnum ne-

cefle eftgcnerare,ficut & aliud,non iam ncgatur;

quod illud aliud non poteft , fed quia hoc poten-

te,& ideb neccflarib faciente, ahud non poteft in

eodem ordinc caufac rcfpcdhi ciufdem geniti.

Spd quia illud videtur minus tribucrc ideis : Ali-

t^r dicitur, qubd mutatio terminans motum,

nunquam potcft cflc, nifi it caufa mouentc in ifto

motu:licet quandoque fit immcdiate mutatio ab

ifto, quod mouet mediat^, vt in gencratione ha-

minis nunquam primbmouetinalterarione idea,

nec mediate , nec immediate : quia paniculare

agcns fufficienter alterat, ita qubd aliud eiufdcm

ordinis non poteft idem alterarc; ergo non poteft

efle idea caufa mutarionis tcrminantis illum mo-

tura. Maior probatur, quia terminarc , & pcr fe

terminus videntur eflc ab eodem. Sed haec ratio

quafi eadcm cft cum prjBCcdente , quia illa dicit

fynolongcncrare, & ideb non idcam, fcd fyno-

lon -altcrare , & id^b non ideam. Et vltri; ergo

ncc gcnprare.

In hac forte Cfcunda fiint plura dubia , quam 6
in prima. Haec propofitio tamcn , fcilicet muta-
tio temiinans motum ,nimquam poteft cfTe ni fi
a caufa moucnte in illo motu,videmr ncceflaria,
fi indiuifibile in quantitate continua nihil fit : fcd
eft aliquid, propofitio vera eft fecundum Henri-
cum ; quia propter eam ponit duas formas in ho-
mine : & hoc loqucndo dc mutationc intrinfcci
tctminante ; non autcm dc quacunquc concomi-
tantc ; qiii^ crcatio animae concomitatur indu-
dioncm formx mixti in homine : fed illud licet
(quod fequitur propofitioncm ) fit verum,tunc
jropofitio non valct per Hcnricum licet hic va-
eat contra id^arn- Pro illo licct arguitur, qubd
ficut in priori inftanti naturae tcrminatur ad^io
fccupdi , & in fecundo inftanti natura: cft aftio
primi,in quo nunc fccundum nihil coagit primo:
licet vfque tunc cocgit; quarc non itaetiamqaa-
do eft motus, poieft coagere:& in nunc mutatio-
nis nihil ? Item , cum illo licet poflit ncgari, &.
cnim natum cft agere in inftanti , vfque tunc fa-
&3i difpofitione a quocunque : quare non agcrctj
ExcmpUim Ci aer mpucretur locaUtcr ab. aliquo ,
vt fierct praefcns Soli quiefcenti. Itcm^calor eft
principium alterationis , in cuius vltimo nunc
lubftantia ignis, quae vfquc tunc nihil egit,gcne-
rat igncm : & calor geniti cft a propria rorma
fubftantiali fecundum tc ; crgo hic motus fine
rnutatione terminantc , quam faciet moucns, &
mutatio ab aUquo y qui non mouet; nifi per acci-

densi

r

Qu^ftio XI.

695

^ea^iu enfm alt«raflet calor {cparatus.Ad fecun-
dum ,^ftanda zquiuoce non caufacquantiu-
tem in alio , nifi^prius in fe , qnod non conuenic
Angelo. Ad tcraum tefponfum eft, probando fc-
cuiidam parcem minoris profyllogilmi. Ad quar-
wm dubium efl , an ideam ignis pofuit calidam,
fed daro quod fic , aliud eft hic alteran* vtfyno-
lon ; ergo non idea , ficut in prima rcfponfionc.
Si autem ncgator hichypothcfis,&c. txmc ex qno
idea agit Tniuocc fecnudum ipfum; ergo non agic
«quiuoce,& ita non altcrabit, & ita nec vniuo-
cc genecando , & ita contradi&o. Ad qoin-
tum patet , Deus in fe habet omnem encira-
(em,&: oomem vim aSkkatn i ided de ipfb,&(na^
wr faifa primi argumcaci , Sc minor, &c.

^NNOT, HAVRiril.

SEquitur quxfHo vndecima de poficione idea-
rum Platonis impugtuta, cc. x8.in qua afli-
gnatur quoddam Extr* in pedc, ibi: Hic funt
diu difficnltatef , &c. vfque illuc indufiuc ;
fedftr Mccidem trdinMum : & in aliquibus po-
nicur ante duovlriqja arguraenta sinte oppofltum,
ia aliquibus ver6 poft iUa ; & magis ad rem ali-
qualiter ; &eft bona litera> de qua fit meudo
qiueflione fequente , vbi locnra habet.

Ibidem tangiturquotatio de arriculo damna-
to.Vbi aduertc, quod ardculi damnari Oxonio,
&Tarifiisordihanturper capita fccundum diucr-
(iis facultatcs , tnaterias , & Pontifices : vndeiftc
arriculus eft fecundus c.7. & vigcfimus terrius.
Quorum primuseft, qo6d InteBigenti* inferhfes
cretPit vegetatiiumy&fetiJitiHam^tn cttejti mt^
diame. errvr.

Sccundus attitnilus. Ciaa InteBigentiafit ple-
tia formfs , imprimit i&dt in materui per ctrpo-
ra calefHd , tofnjuam per infintmenta, error.

Dcinde ponit opinionemCommenutoris,&
iequacium eius , cum fuis rarionibus , & im-
pugnat ; & refponfiones quorundam (auen-
rium Commentatori examinabis , & infringes.

Aflignatur Extra in aliquibus illa \kexzNota,
quod hic immutatur refpanfto comment.Scc. vfquc
illuc inclufiue : & procedit ex vmtatecornpojki ,
& ponitur in aliquibus ante oppofitum , in ali-
quibus poft rarioncs opinionis & non vidctiir
miihum ncceffaria, addc tamcn fi vis inquirendo
anriquos , quos fupra.

Detcrminario Dodoris clara eft , vult enim,
quod rario Ariftoteh's arguit non neceflitatcm,
non tamcn impoflibilitatem idearum Platonis
hicrvbi fi te volueris cxtcndcre de ideis,vidc anri-
quos Philofbphos, & Theologos : & hunc quam
egregie, di. 3 j. primi , & maxime in Reportaris
& alibi vt fcis. Vide etiaip Quodlibcto/j.yxon-
duC 4. fingularifEme ad propofitum hoius ma-
tcriat.

Verba Doftoris in impugnarione opiniopis &
in dccifionc valde notabis ; & fpecialitcr impu-
gnando fecundam rationem opin. nota propofi-
rionem illam : ImpofAile efi alujuidtranfmutare
aliud fer medtum , niji tranfmtuet mtdiumy quac-
re Commentatorcra S.Phyficcomm.j^.&i.Catli
& mun. comment. 41. & hunc in i.di.9. & di.14.
q. finali oprimc.

Infra eriam ibi : Item ex didis propriis infia:
conca Commentatorem aot corpus czlefte efle

compofitumex materia , & fbrma, aut contradi-
^honera manifeflam in di^tis eius , plura aiia
tangat diligens ledor alrioris indaginis.

Aduerte , qu6d non refpondet ^ pcimii prin-
dpale, fed indpit a fecundo , folurio tamen pri-
mi principalis parrt exfblurione qu^ftion. arguic
enim non impofHbilitarem , vt patet in exem-
pio , qaod adducit , fed non ncceflitatem.

Aiicer etiaro did poflct , neeando confequen-
ciam : & quod additur de caufare fcparato dic vt
hal>et in 4.di, 12. q.i. & 5. tantum enim poten-
lia reroou poteft generare.

Totaillaiitera,^»t/;£<t tenereviam eommen-
tat. &c. vfque in finem,aflignatur addirio ab ali-
quibus,fed notabiUs difcurfus,& finguiaris;ide6
lcgatur : infra tamen ibi : Hxc proponrio tamen,
fcUicet mutatio terminans metum , &c. yfcjue
iiiuc .- At fecunda fuhfiantia tnuitiece, &c..quae
non }ul>etur in muiris originaiibus:ponatur Ex-
tra : & omittatur fi placuerit , quzre Hcnricum
quodlibcto 5. 7. & 9. in diuerfis qu. dc idds : &
quodUi>eto 1.3.4.6.9.10. & iz. in diuerfisqu.de
iioc , quod tangit hic , videlicct « de pluralitate
fbrmarum , & hominis * & diuerfiuce agenrium
in producendo.

Dubitabicaatcm aliquis quarc aiiafiunt
ane , & a cafu vt fanitas , alia non vc
domus. Caufavcto cft:quiaiiocqui-
dcm cft raaceria incipiens gcncratio-
nis in faccrc , & ficri aliquid cdrum ,
quae ab arce in qua cxiftit aliqua rei
pars.
Text.commenti 19,

QViESTIO XII.

Ftriim in materia rerum natnrdium ftt ali~

^uapars forma generanda , coagens

ad compojiti generationem ?

Ariit. hit text. if. D-Aug. Ui.i. tU Tri»x.t. D.Tho. bk
hS.l.ijr' t.f.q.iij, mrt.x. Albcit. i. Phfftr»a.i.c.).
Donnd. «» \. difi .is.q.i. SH.i.Thyf. ^.7. Fland.f.17.
»rt.\.^fniuent Suai. diff,\\. Met.ftc.x. Hun.i(j^.4.
Ibjjfic.x. Aucrfa.^.io.PA^/./ia.^.

QVod flcduabus viis.Prima,aliter forma fic-
ret cx nihiIo,& ita crcaretur.Sccunda via ex
naturalitate generarionis, qua: roultiplidter con-
firmatur. Primo pet dcfinitionera natursc.i.Phy-
ficor.tex.cora.}.principium non didtnrin quo cft
motus, fcd motus cius in quo principium illud ,
fiue ilic mocus. Nec vidctur intclligi dc princi-
pio pafliuo tantum, tum, quia magis didtur fbr-
ma eflc natura , quam mareria ex 1. Phyficor.tx.
II. & indc. Tum , quiatoncnon vidcreiur difFc-
renria inter naturaiia , & arti£daiia , quam ibi
ponit , quia arrifidaha , inquantum imiufinodi,
non hal)ent prindpium motus, naturaiia iial>ent,
patct quodarrifidalia hai>ent prindpium pafliuu:
aliter ficret, quod impoflibile eft ficri. Tum quia
in vlrirao cap.fccundi.t.c.78.Arift. fic didt:6^#<i
ji domut effet eontm, qua naturay fic fieret i natu-
ra ijicut nunc ab arte, & quod planius eft in eo-
dcm cap. t. c. 86. dicit , Ji nautfaiiiua effe in li-
fnis , fimiliter faceret nauem : ftcut nunc natura;
fcdnauifa^Criuacft prindpium acitiuum. Ibidcm
eria tx.84.didt,qu6d k natura funcqu^cunq; fnnt

apcia

694 Lib. VIL ' Metaph.

h principio intra, moti,$cc. A, videcur nominars
Caufam efticicme.Tu quia.6. Metaph.t.c.i.Arift.
probans Philofopbiain non cfle pra(Skicam,arguit
hoccxobie£ti$ : nam faiftibiiium principium eft
jn faciente : naturalium principium eft in moto.
Jum , quia z. Phyficor. t.c. 66. & indc , reducit
Arift. cafum, & fortunam ad naturam,& intcllc-
dtiimrconftac (ecundum ip(um,qu6d cafus,& for-
luna funt caufic per accidcns cmcicntcs; ergo na-
tur^ eft per fe effeifciua. Tandc confirmatur per
^d «fi illud 1. Ethic. yiolentum efi, gmtu prmciviuTn efl
mitltntHm. extra , »0« conferente vim pajfo hacc ocfinitio
yidetur conuenire gencrationi naturali, nifi paf-
fum coagat-

Itcm Arift,dicit in Iitera,t.c.i9.qu6d a natura
fiunt, in quorumque materia eft pars aliquafor-
m£, quac Ciq mouet materiam,ficut mouerctur ab
extrinfeco , quid manifcftiu$ ?

Contra , forma eft fimplcx cx 6. principiis.
Si igitur aliquid praecft , vidctwr quod fit com-
pofita.

SCHOLIVM I.

Prim^ fententia ait , aliijuida creante ejfe in
tpateri^ , ijm* efl ratio feminalis omniMmforma-
rum vniui generu proximi,& aliud refpeSlu alia-
rum vfefue ad vltimam fpeciem. $ecunda fenten"
tiaponit ali<]itid tale proprium rationi cuiutlthet
formt educibilis de materia , & hoc dupltciter.
DoElorhos modos fubtilijfime fuo ordine refutat,
fed priits alios duos mtnitf probabtles , &foluit
tpotiua ex duabui viispra illa fententia aUatist
t/ideeumx. d,ii..tj.\.nu.%.

Prhna tpi-
ni* fonens 4-
liqMid farmt
fruxifieriitt
tMtm»,

itcuni» »fi-
mo,(y hime
krit de eode.

Hic fuit opinio famofa , qu6d in maieria cft
^iquid eftcntialitcr diftinftum ab ipfa, & eft in
ipfa a crcante , non autcm ab agente naturali, ei
quo alio fiat forma,& illud vocabatur inchoatio,
ycl pars forms , vel forma imperfcda, vcl ratio
feminalis,vclpotcntiaadiua in raateria,fccundijm
ponentcs illud coagere genetanti, Motiua fuc-
runt, quac tada fimt opponcndo,fuga crcationis,
& innqtqralitatis in gcncratiQnc. Iftorum qui-
dam poncbant vnara fprmam generalem con-
creatam matcrix , quae enec ratio feminalis rc-
fpeftu formac generis proximi , & ita vlcra, vf-
que ad formam fpccici (pecialifllmac. Et hxc du-
plcx confirqiatio. Vna pcr Commcntatorcm ,
comm,i7.i.huius, matcria prim6 recipit for-
mas vniuerfalcs, &c. Alia pet Arift. i. Phyficor.
tex. cpm^jo. principia aportet mancrc ; nulla
forma particularis fempcr manet j ergo iUa qux
eft principium,cft aliqua vniucrfalis rcipc<iuom-
pium, ad quara non attingit gcneians.

Alij pofucrunc refpe^lu cuiufcunquc formx
propriara inchoacioncm j & ita a crcante cot in-
choationes in matcria , quot forraas ipfa poteft

3b agcnte naturali recipcrc , fcd ifti bifurcati vi-
entur. C^idara pofucriint inchoarioncm eftc
partcra fprrax , fiue formam irapcifcdbm, qux
pcr gencracionem aiiquara pcrfedionem recipicc,
Alii dicunt ea eflc totam forma , & hoc duplici-
tcr, vcl talcra forraam prxdtc in fc : non tamen
vnitam raaterix, fiue raforipantem matcriam,
per gcncrans autem ficri talcm vnioncra, forrax
cura maccria , vcl talem formara prxcflc, & v-
nitam nuterix , fed fiib ejfe incompleto,& quod.
acquirit perfedum ejfe per generationem j
itz quud tctum corapoficum prxcxiftit gcne-

rationi , vno modo exiftendi , & fequitur alid
modo cxiftcndi : & additur nouiflimc huic mo"
do , qu6d iUa tota forma tali modo ptxexiftens,
eft naturalis potentia de fecunda fpecie Quali..
tatis , & quod agit zQdone abfbluta , qux non
refpicit pallum : generans autcra extra agit a^
dionc refpicientc paffum , & hanc diftin6tio-
nera adionis dicunt fe haberea Sirapiiciofu»
per prxdicamenta. ca. de AdHone j fic crgo in
fpeciaU funt ^qatuor n^i ad iftam pattcm
quxftionis.

Alij impropric (umentes vocabula , vocane
potenriara pafTiuara raaterix rationera fcmina-
lcm. Alij ipfum gencrans principalc,fed vocaibu-
lura rationis fcminalic fpecialiter ab Auguftino
habetur , qui non loquitur prirao modo. Nam
Chriftum negat fuiifc in Abraam fecundiim ra-
tionem fcrainalcm : in quo tamcn fiiit aliqup
modo fecundum potcnriara pa(nuara:licetrcrao-
tam.Ita & leui (ccundum ccmotam : quem taraen
conccdit ibi fuifle fecundnm rationcm femina-
lcm , fupcr Gcncfim ad Utcram. Tunc etiam ni-
hil concederet Dcum pofie facerc ex materia,
nifi fecundum rationes fcrainales , Uc^t alio or«
dine , qu^ra agens naturaie faceret : nihil enim
fortc fieri poteft cx matcria,ad quod ipfa non cft
in potenria palfiua. Quxrc innonoq.ii.Ncc lo-
auitur fecundo modo , quia femen ex rarione
fua vidctur aliquid imperfc^um , qualc non eft
agcns principafe.

His crgo duobus raodis tanquam impropriis
omifHs , primi quatuor tanquam falii improban-
tuTiprimus fic : quia aut forraa gencris prioris cft
pars formx.gencris poftcriori$:vt form^fubflan-
tiz pars formx corporisi& fic deinccps:aut nonj
finon , non vitatur pcr hoc creario , quia forma
corporis non cftdealiquo fui i fi fic, eigo fomu
prior realitcrcadcm , eft pars formarum contra-
rianim , quarum vna fucceditaltcri pcr gcnera-
tioncm,quod vidctur inconucniens. Confcquen-
tja patet , quja form? prior in generationc fc-
cundum totam fuam enritatem manct; aUas
quomodo non erit crcatio ; Ifta autem in v-
na raateria , cft vna numcro , & ipfa cadera
fuit pars fonnx corruptx , & fit pats forrax
generatx.

Contra fecundum fcquitur, quod vniuerfalitcr
forma fubftantiaUs fufcipiat magis , & minus:fed
quia hoc non cft oftenfura hic clTe inconuenies:.
arguo aliter , ex patte prxcedente , & fcqucntc,
quomodo fit vnum , aut ficut ex adtii, & potc n-
tia : & nunc non erunt vnius rationis : aut ficut
cx clcmcntis,vt cx -^ & ^, fit uiB.^ tunc opor-
tct dare tcftium , quo forraa cft vna. Itcra, aut
pars formx aducnicns immcdiatc educitur dc
potentia raatorix,aut racdiantc aliapartc,fiucim-
mediate deiUaalia parte. Si primoraodo.,fru-
ftra ponituf propter vitandam creationem , quia
fineilbprima ita iramediatc fecunda educcre-
tur de potcntia materix. Si fecundo raodo,quo-
modo dux eiufdcra rationis fic fc habcbunt.quod
vnura fit fubiedura tranfmutationis , & alicram
eft tcrrainu^, prxcipue ciira potcntia adiua qux-
cunquc , vt ptobatur 9. q. 9. xque per fe re-
fpiciat quodcunque,in quo Gluatur ratio fui oh-
ie£ki primiiigitur naturalis vis generatiua,& cor-
rupriua xqiic refpicit illam parcera prxcxiften-
tcm , & aduenicntcm ; ita quod ficut pateft
fuper iftam aducnientcra , vt pet eius a6kio-
nem fit , & non fit , ita videtur quod fuper

aUam

Chrifliu fitii
i» AbrMMn,
fecMndS pe-
teti»m, p»Ji-
Hsm.fed nm
feemdm fe-
min»Um r»-
tifnem.

tLtfietMtttif
dn* tfiaiti-
nts ftfits.

Setfindm
medm rtii^
fttttr.

Qu^ftio Xir.

695

lUmMMM'
$trtim, <^

dm.

JU twismtr

^MICMMti»-

pmd» ftn
firms, fr^

KmtPf*-
plds frtm»
fsrt firwu,
vt gtmtrMtit
ft n^tttinUk.

i^kra partem. QuorkxIo igitur ilLi cft perpe-
tua in marcria?

Contra tcrtium modum non oportct raultura
niti, quia pohit accidens finc fubicdo, hoc cft,fi-
ne hoc , qu6d jnformct {ubic£kum , & fbrmam
matCfialcm corruptibilcm finc hoc, qu6d pcrfi-
ciat matcriam, & raulta ab"a, qu« pofictu infcrri,
Contraquartum, prattcr hoc, quod fbrmam fub-
ftantialcm totam,( licct fccundum alium roodum
cflcndi ) ponit aptitudincm , vcl habilitatcm dc
fccunda (pccic (^aliutis,praEter hoc ctiam,qu6<l
illum roodum eflcndi dicit cflc in potcntia (&
alij dicunt , non poncntes aliquid aliud ^ roarcria
cwa matcria iam exiftens , fcd pofle priiis cxiftc-
re, ) prxtcr illa , inquam , alias improbaiiones ,
(quomodo idcra gcnerabit (c ? & quojnodo ali-
qua a£Ho fine paflionc? nec Simplidus hoc
vult) quatrcin^o. 1}. quxft. }.

Contra iftos modos fimul, qu6d primum mo-
tiuum nihil fit, probo:quJa pofitis quibufcunque
prxexiftentibus , aut aliquid nouum eft,cuius ni-
nil prxfiiit , aut non : u fic, quaecunque prxexi-
ftunt fhiflxa ponuntur proptcr creationcm vitan-
dam : quia aliquid quantumcunque modicum eft
& non cx aliquo fiii : fi non, nulla eft gencratio,
quia quodlibct in quolibct antc gcnerationc.Tiulla
cnim cntitas quantuncimquc perfcda eft noua,

Qgid fccundum raotiuum nihil fit,probo : aut
illud intrinlcoun cft ex ft omnino fiiffidens
a6Huum ad generationem , aut non; fi fic, fem-
per 3^et , & ita omncs fbrmae fimul inducercn-
tur^t GJtem illa fcmper ad quam eft fortior po-
tcntia adbua, Similitet quis ponit imperfic^us,
fuffidens a£kiuum refpc&i pcrfedioris? Si non,
ergo prii^ natiuralitcr ^x. agens extrinfccum,
quam illud intrinfecrmi. Alioquin femp er illud
intrinfccum egiflet , licet impcirfeftc, & ita nun-
quam raatcria aKqua erit in quicto ejfe fub ali-
qua forma,& in illo priori naturx, in quo intrin-
(ccum non coagit, cft adtio violenta fcciuidum
ipfos ; fruflra ergo ponitur illa potcntia , proptcr
natttralitatem faluandam in gcncrarionCiquia to-
ta gcncrario in quolibet inftand temporis, fiue
naturs eft zque naturalis,

Proptcr iftas duas rariones dim oftendar, nul-
lam cfie neceffitatera ponendi tales inchoariones,
propter illa , propter qux praedpue ponuntur, &
nunquam poncnda funt plura finc ncccflitate , &
etiam fenfui fatis contraria. Conccditur , qu6d
non oponet gencraliter in naturalibus poncrc
tales inchoarioncs, ncc eriam quafcunquecoxuas
roateriae tranfmutabili. Quod confirraamrper
Ariftin litera. t, c. x$. Domm tnntum fit ak ex~
tri,Jic tdmen vtique & ignis. Yndc rcfpcdu ignis
nulluma£tiuum ponitinfri.

SCHOLIVM 11

I V femine tft vit tjMtdam oBiua , indita 0
generante , in trcUne *d produ^ianem fimilit iffi
generanti , i»*: tamen non t^tingit ipfamfnh-
Slantialtm generationem, tnm, quianon efi,quan-
dt generatio ^ ; tum , tfuia imperfeiHor eft
forma geniti , de (juo latiits Sct. x. d.i%.reiicit af-
ferentes, in putrefaQione ali^uid inSiar feminit k
corpore cale^ imprimi , quia citm hoc nonfit a-
gens ejfentialiter fuhtrdinatum principali agen-
ti , poterit hoc fine i&o agere , & contra rationem
eft , ignem per aliquid ipfi imprejjum *gtre infe,
adfiti deftrm^ionem.

Rcftat crgo inquirere, anin aliquibas natura-
libus in fpeciali , & in quibus poncndae fimt in-
choarioncs,fiue rarioncs fcminalcs,licet non funt
cozuz materiz. Vbi fdcndum , qu6d quaedara
naturalia immediate producunt fimilia; quxdara
mediatc ; quaedara ncutro modo. Excmplum,
igms, bos, Sol,vcl Aneclus. De fccimdis vidctur
manifcfhim, quod ipla fecunda iramcdiate pro-
ducunt fcmina,ex quibus vlrima funt fimilia pri-
mis agcntibus immediatc gcneranda , in quibus
fcminibus videtur quaedam vis intrinfeca , a<ftiua
aliquo modo ad produ^onem fimilium primis
gcncranribus fcmina, qux vis indita fcmini a ge-
nerante vocatur ratio feminalit. Talium feminum
forraa non videtur prindpalitcr intcnta a natiua,
fed propter aliud ex ferainc gcneranduru : quafi
talis forraafit via in ruturali proccfTu ab imper-
fcGco adperfe&ura, ficut c conuerfo fbrmacada-
ueris non vidctur cx fe principalitcr intcnta, fed
quafi via in proceftu a pcrfesio in impcrfe^tum.
Patct autem , qu6d talis fbrma non cft cozua
materix, ficut nec alia prindpalitcr intcnta, im-
m6 minus pcrraanens in matcria ; ncc per con-
fequens virtus adkiuaconfcquens ipfam erit coae-
ua, quia ifla non manet, loiu ciun fbrma fubftan-
tiali lcminis : nec in ifla eft virtus adtiua rcfpc-
601 gencrationis , proptcr duas rariones tadbs in
quxflionc dc confequenria Ariftotelis contra
Platonem, (dlicet quianon manet in inftanri ge-
nerarionis , ficut ncc forma, quam confequitur:
quia fi ponatur efle in fcmine maris , & quod
illud raanet ; licct femcn f^minae, quod eft ma-
tcrialc rcfpeAu fxras corrumpatur , faltem flat
fecunda rario , quia illa virtus cft irapcrfcdior,
quam fbrma induccnda. Impcrfe£Hus non cft
caufa perfc€rioris. Ncc valet dicere, quod virtu-
te dcddcnris , fcmen potcft vltra^)cdcra fiiam .'
quia licet vbi eft ordo cflentialis duarum cau&-
riun ad producendum cfFe<fkum fccundum,poflit
viu in virtute altcrius,quodnon potcft fbla : non
tamen vbi eft acddcntalis , & rario patct cx Av-
uifionc"potcntixa(fHux in totalcm , & parrialem
in 9. qji. & ex didHs in 2.. quaeft de flatu cau-
farum. Omnis autcm caufa, qux non aliam ha-
bet a^onem refpcdu terrij , nifi quod produdt
in efle caufam agcntem immcdiacam, cft tantum
caufa acddcntalitcr ordinata re(pc£hi illius tcr-
rij , quia poteft non cfle iflo produ^o agcnte
tcrrium , quod non conuenit communiter in ef^
fcnrialitcr ordinaus, Pater ergo cft caufa acd-
dcntahter ordinata ad efre«5kum produdhim a-
dHone feminis : quare , &c. Ex his patet , quod
ybi manifeft^ videtur poncndum fcmen, in ip-
ib nulla eft ratio fenunalis coxua materix, fcd
cxjrrupribilis ctiam non a^ua in generario-»
ne, fed ad altcrarionem tontum praecedcntcra ge-
nerationem.

' Reflat vltrk videre, an r«tio feminalis fectmdu
iftas condiriones inucniatur in aliis a ptxdi<3is,
puta in ^enerationeputrefa<£ir)rum, feu iaanima-
torum, feu elementorum. Dicunt quidam, qu6<t
in gencrarione cx putrefadHonc imprimitur»
cotpor* cxlcfti virtus aliqua fimilis lUi, <^ cfV
in feminepropaganris,quae virtus eft ibi ratio (kr
minalis ; umiliter in generatione inanimatotum,
vt lapidis , & mincriium. Similirer tandcm i»
generarione elcmentorura imraitritui elcmento
corrumipcndo talis virtus a gencrantc ; ita<qu6<i
vra"ucrfalitcr vbiamque cft ratio femjnalis in
eorrumpend<> a prindpio altecadonis priraae

gencrationi,

^dtft ra-
titfttomaluf

Ttrwnftmi-
nu nm (j2

/m«.

StouMnt»
tft oBitmm
refftam ge-
titrMtitnit.
5tt.t. i.S.

CMufmifftm-
tialu, (^ Mt-
ddentolH ,
^utittad* d^
ftmmti

696 Lib. Vll.

gcncrarioni , Ucct iliud corrumpendum non fit
ptopric fcmcn , cjuia non i principali generan-
re , & quia principalitcr intentum non proptcr
aliud vt vi^.

Contraifttm pofitioncm : vbicunque cft vir-
tus talis , cum non fit eflentialitcr ordinatain a-
gendo refpedlu principalis generantis, videtur
quod illo fimoto , habebit aftionem propriam :
non lic in iftis , quia pafta pcc nullam virtutem
receptam videntur a£b'ua in fe , non prazfcntca-
gente extrinfcco , quod maximc apparet in elo-
mentis,quia amoto extrinfeco agente , non per-
fidunt ad formam gcncrandi, fed rcdcunt ad n^-
u:..*»^ turam propriam.

SCHOLIVM in.

S E M £ N tantum fonandnm ejfe, vbi ahfenre
ngente extnnfeco,tpfHm alterandHmex fe perficit,
vbifiat generatio : vnde non e^ in putrefailiong,
nec in produitione mixtorum inanimatorum , vel
flementorum. Fide Scot. i.d.i.<].7.num.ij. & ^.
<^. 43. ^. I. vhi docet genita ex putrefaSHone , &
fropagatione effe tiufdem fpectei , de quo fuse
Anton. IJ-ambeta hic <j.^. Ad primum, explicat
^uo fenfu creatio dicitur ex nibila , de quo agit
"^ i. di. i. <].z.& i,d. li.^.i. ^dpcundum.na-
turalitatem mottu fumt per refpeilum ad princi^
pium internum paJfiHum : ita habet 2. d.iS. ad 5.
pro opin, num. 6. vtde hic cirea hoc optimam do~
ilrinam. Ad iHud de artificialihtis, quomado dtf-
ferant a naturalibtu , videeumx. d. 1%. & i.
Phyftc. n^ I. Ad iUuddecafu, & fortuna,vide
late Scot.i}H9dlib.vlt.& i.P.hypc.tex.i^.& d.^^.
4^y<j.^vbi explicat hene dif^nitionem vudenti,

7 Ad quacftiqnem ergo dici poteft , qu6d quia

pluralit^s nori eft poncnda (inc neceQitatc, iicuc
Inquihmpt- vniuerfalitcr ncgatur ratio feminalis coa:ua ma-
nendum efi jg^ jgj . ^^^ ponitur in gcnerali,quod non fit ratto
■* icminalis in quacunque alteratione praeuia gcnc-

rationi, (cd (blum in illa,vbi ex (ehui neccHc cft
eam ponere:& hoc eft vbi abfentc agentc extrin-
feco , altcrandum cx fc perficit, vt fiat generatio :
quod fn nullis vidctur , nifi in gcnitis ex feminc
propric}ide6 ibi folum ponitur r^tio (eminalis,n6
in putrefadione , nec multo, magis in inanimatis
mixtis, nec rcfpcdu elcmentorinTi : imtn6 nec in
genitis ex femine aqimalibus, & pIanti5,ponerc-
tur ratio femuulis,ita quod eflet adtiua, nifi ma-
nifeftii eitet , qu6d femen ibi altcratur fine pra:-
fcntia agentis cxtrinfeci ; quod fi poneretur,iIIam
altcrationcm elle a continente , vel a corporc ca:-
lefti , ncc ibi poncretur vis adiua } patet ergo
vbi ponenda fit.

Ad prirqum argumentura, autconcedcnihil
nouum omnino;aut<juodcunquc nouum eile im-
Cr*»t it tx tncdiatc a fblo Deoj aut aliquid a creatura produ-
*'*''" ^'i"' CJ omnino nouurti , ita quod nihil cius prafuit i
quod fi primum eft.inconuenicns,& deftruir om-
ncm mutationcra , & fecundum, quia tollit om,
nem atfkionem a crcatura , da tcrtiutn,& fi con-
tcndas illud cfle creationem ; vide quid (equitur,
Proprie autem poteft dici , qu6d creatio cft fic
de nihilo, non vt ex tcrmino : (cd vt cx fubicdo,
quod nullum fubiciSlium habcat in produd^one
illa , aliquam rationem caufalitatis ; ita quod
tiullum (ubic(9:um concaufet cau(atum cum effi-
cientc , cuius oppofitum (empei' accidit re(pedu
natura^, oon Dei,quia ibi ^tura nihil concau^at.

Metaph.

nikilt eiut.
S(t.d.i.q.l.

lfcetquandoque<;oncurrat poftcrius nataFa,qukni
caufatum caufari. Ad (ecundum , dicitur prim6,
qu6d nunquam motus dicitur naturalis proptcr
principium a<^iuum intrin(ecum,(ed tantum pro-
ptcr paffiuum, Sccund6 tamen , quod naturalia,
vt in pluribus communitcr habcnt in fe princi-
pium a6);iuum alicuius motois.

Primum patet,tum,ex di(£nitione natura;,quae
ed principium mottts eius in quo eft,primum, &c,
Impodibilc cft autem , quod in moto primum fit
principium adiuum mouendi,quia rario mouen-
tis, 8c moti fi concurrant in vno, hoc eft per acci-
dens , quia polTunt diuidi; & ita quod eft vnius,
noneftalterius primum:(ed eritper accidcns.Pa-
tct etiam in exemplade Mcdico (anante fe.Tum,
quia moueri naturalitcr , eft moueri ficut mobile
aptum eft moucri,nunqium apmm cft fic mouc-
ri , quia habet principium a<^uum talis motus :
quia wnc calidum e(iet aptum natum calcfieri,
immo fi concurrat aptitudo ifta , & principium
adbiuum , hoc eft per accidens. Exemplum,ima-
gin^do rcmanerc in graui iIIud,quo inclinatur ad
edc debrfum , ablato principio cfFcdiuo mo-
tiuo intrinfeco dcorfum , graue deorfum mo-
ueri ab cxtrinfcto erit naturaliter , &ficmotus
naturalis. Tum , tertib a maiori, quia inpropa-
gatis, vbimagis videntur cflc , non funt in in-
ftanti generationis,

Sccundum patct,quiamulta naturalia habcnt
principium motus , & mutationis ; vt animata ,
plura alterarionis. Qua:re in 9. qineft.^. plurima
ioci mutationis : gencrationis autem nihil ha-
bct principium a^uum , quia forma fubftan-
tialis imperfeftior non e(t motiua ad pcrfe-
dtiorem , ncc fimilis ad fimilem in eadem ma-
tcria ; patet.

Ad omnes autem probationcs de principio
adbiuo , quac (unt contra primam rcfponfionem,
rcfpondctur.Ad primam iftarum dicitur,quod fi-
cutprincipium ai^iuum cft quo, non quod, ita &
padiuum. Itaquod non eft in quo, fcd principiu
eius,quod cft in aIio,cuius illud principium.Cum
additu^:, qu6d forma cft magis natura quam
materia. Refpondetur, qubd forma quando-
que eft principium padiuum , ficut in alteratio-
nibus , vbi C\xh\e€tam non inclinatur naturalir-
tcr ad qualitatem , ad quam altcratur , nifi in-
quantum cft pcr fomiam dcterminantcm ip-
fum ad hoc.

Ad aliud de differentia inter naturalia,& arti^
ficialia. Refpondeo, materia artificialium nullam
aptitudinem habct ad formam artificialcm : aut
quia illa nihil cft, aut fi aiiquid, aut eft contra in-
clinationem materiac , vt omnes forms indu£kas
per diuifionem continui,& per ordinem partium
in toto aggregato contra naturalcm inclinatio-
ncm earum,'vr indomo ; aut eft prster illam in-
clinationem , ita quod matcria nec ad ip(am in-
clinacur,ncc ad oppofi(um,nuIIum iftorum crium
accidit de forma naturali.

Cumadditur,quod eft in potcntia pafliua^ali-
tcr itnpoflibile ellet fieri. Refpondeo , quod po-
rentia pafliua inuenitur finc aptitudine, vt in la-r
pide ad flirfum, , & cconuerfb , vt in caeco ad vit
dendum naturalitcr. ludicatur autcm apritudo ad
hocautexhoc, quod illud habetfibi dercli(^um,
autquia fi habcret,naturalitcr perficcretuj: (ecun-
du illudjquod iam habetprius rutura,Ad illudde
domo. IntetiQ Ariftotcliscftibi,qu6d fictit arsa-
git propter fincm , quia pcr tnedia detcrminara

propter

Mttm iiei-
tur maturMlH
tfrtpter prinr
eipium p»f.
fiutun.i..
Bbfff^, tpe,

8

Gr»ue nattf
r»liter cade-
ret, etiafnfi
Ht» » fetf,
fUliHi.

Multa natum
r»li» habene
principi» «.
SiiM mttm
in ft.

Ttrtna efi
quandtqu*
pajfiu».

9

Matetia nen
appetit for~
moi artifi.
cialts.

Qu^ftio XIII

697

sSimmm »ii-
taimwmm.

^JmBMii

proptcr vltimutn , itanatura,quiafiinilitcrface-
ret doiDum quo ad hoc^vt ars (acit. Ad illud de
nauifadiua>ibi loquitur, quod natura non prop-
tcr hoc,non agit propter nncm, quia nondclibe-
rat , quia & fi naviifadiua edet in hgnis pcrfed^
ageretpropter finem, & non deliberando}ita na-
tura fuo modo quo ad hoc.
10 Ad illud A refpondeo pcr fecundum notabile

jtjigwifcMt m principio iblutiorus iccundi argimicnti , quia
*fo4»s. conrniunitcr eft A , licct non lit dc neccflitatc
luturalis motiis , fbrma cnim naturalis commu-
iriter eft aliquod A , ArtificialiS nullum : imm6
nec Aj!\cc ex naturalibus (emper eft alterum. Ad
illud dc 6. Mcuph.dicitur f>er idem , quod omne
nattuale habct aliquod principium alicuius mo-
tus,artificialc nullius. Contra,crgo a pradica per
illam difterenriam non difHnguitur Phyfica, nifi
inquantiim confidcratnaturalia,quo ad illos mo-
tus , aliter aliquod naturale icCpe&a onmis mo-
tus. Contra , crgo non diftinguit ibi Arifk>teles
^ pra&ica nifi Phyficam dc aliquo naturali. Si-
nuliterfaHum dicitnr ,quia multis Phyfids po-
teft etiam inefle motus violentus , aut ncutcr.
Tertib dicinu , qu6d principium fia^bilium cft
in fadcntccognofcente,non fic naturalium.Con-
tra : Arift.tx.3. huius & fupra dicit , naturalium
autem in motis, oponet principium vnifbrmiier
accipi. Re(poodeo,fadtibilium principium om-
ne pcr fc ordinatum ad ejfe corum , eft in co-
gnofccntcpracfdndcndo omne prindpium in fi-
^omaturaliiim autem prindpium aliquod , quia
pafEuum tuturaliter indinatum eft in moto;ergo
vniuerfalis diffcrcntia. Ad illud de cafu^aequiuo-
catur,natura vr eft principium a£tiuum ad vnum
ex fe,contra propofituro non determinatim] ad
oppofita:& vt prindpium motus naturalis , con-
tra vjolcntum. Patet enim , quod quando ignis
aquam alterat , ibi eft natura primo modo , non
fccundo. Prinu) modo ad namrara redudtur
cafus : nihil ad ^ , de fecundo. Ad illud de 3 .
Ethicorum , vim debet conftrui cimi pajfo : non
cimi confereme : nifi non intelligamr priuatiue,
fiue contraric , non negarine tantum. Ad vlri-
mumdc litera hic : calor eft pars fam'taris vir-
tualitcr : quia conrinei ipfam , Ucct non fccun-
dum vlrimatum gradumdus formaIiter,{ed ex-
cellentiori modo,idc6 illam caufat ficin omnibus
genitis a cafu ; ideo nulla fubftanria cft \ cafu.
Patct enim qubd fanitas de qua cxcmpIificat,po-
teft virtuteconrincri in qualitatc abfbluta, redu-
OdxoL aliarum ad xqualitatcra , quac squalitas eft
fanitas, vel concomitans cam.*nunquam cft fic in
fubflanria.

fm rtdmdtur
md UMttrAm \
yi0U»tidi0'
mti»txfmi-

SmhjLauiM
mtntqimm fu
i^atfit.

^ANNOTAT. MAVRITII,

II QEquitur quafHo duodedma de inchoatione
k3fx)rmarum,fcu de rarionibus feminalibus,text.
com.z9. qus famofa & magrue altcrcarionis apud
anriquos,& modcmos cxiftit. Varic Stoid, tpi-
curei,& Perij>atcdd,atque Arabcs in hoc ptoblc-
mate fenriunt. Vide copiosc i.Phyf.vt nofti & ixy
Henr.quodlib.4. q. 1 4.& 1 8 . difLfccundi Sentcn-
tiarum in dodriiu huius, & alionmi Thcologo-
rum,& in AlberJiic& in fumma Theologix, &
in Thom Juc & in z. vbi fupra,& in q.de poten-
tia/j.}.&de virtutibus,q.}.&in tra^iamdena-
tura matcrii, & dimcnfionibus interminaris , &
Varr. diftiz.i. & Ocham in 3. Sentcntiatum,&
Scoti Ofer. tom. ly.

AugjK>tanter,}.dc TrinA Medico$,Tt Galenoniy
& Conciliatorem diifcrcntia 48.& 10 1 .& copiose
in quarft.trium prindpiorum,vbi hanc quzft.dif^
putauit.

Rcdtac opinionem famofam przdidlomm
plurium , & Alberri , & fequadum , quara varie
fubdiuidit fccundum diucrfbrum imaginarione,
& impugnat omnia membra de inchoarione for-
marum,& addit refblutc quid tenendum eft. De-
indc inueftigat , qualiter funt ponendar rarioncs
feminales : & in quibus,& quid fint , non tamen
ponendoeas coaruas materiz,vbi valde notantcr,
& rcfblutc habcs de veritatcquacfiii.

Pro dcclararione corum, qua: didt in folutio-
neprimi prindpalis. Vide in ^.difLi : .q.i.& inz.
difLiuj.i. & inM,& dift^xiufclcm.foluendo ar-
gumenta i .qA dift.i7.duf(iem,& 18.& alibi fie-
pe vt nofU. Quacrc gloflam in prindpio fiipcr
Gen.Vide eriam in ^.q.iJdem.

Simiilterad ea,quae tangitin fblutione z.mo-
riui prindpalis,vide fuper Phyfanriquos, & mo-
demos,& in i.q.i.proIogA in i.vbi fupra,& dift.
ajpedaliterq. 10. &in4.dift43.q. 4.&fiiper 5.
MetaphyCcap.de natura in expofitione huius , Sc
confequenter de diftereria naturalium , & arrifi-
daIium.Tange plura,vt nofti,omnia benc mafH-
cando.

Pro dcclaratione vlteriori illius diffinirionis
violenrijvidc in i.vbi fupra,& fijper 3. Ethicorii,
vt fds,& in 3.dift.i6. & in ^.dift-i^. optimc, &
43 .& alibi : litcra faris benc corraia, & ordinata
eft:plura diligens XcOtoz addat.

Callios & Socratcs: Ecdiuerfa. quidcm

propcer materiam. Diuerfa namque:

idcm vero fpccie:nam indiuiduxfpc-

cics. Text.corH.x%.
Singulare ver6 cx vltima maccria , So-

craces iam cfl : & in aliis iimiliccr. £c

infra.
Horum autcm non cfl diffinitio:fcd cum

intelligentia,aut fenfu cognofcuntur:

hoc cft cum aftu vidcntur. Text.com-

ment.^^.
Primumcnim fubftantia, quae vniuicu-

iufquc propria vniufcuiufquc , quae

non incft alij. Textjcom.^^.

QjrjESTio XIII.

rtrum natura Ufidis defejit htec , velfer
aliquid extrinfecitm ?

Kwca.^.t/Ut-tMf i. (f^ 4. Aqerro. i.thjf tnmtmtt 60.
BoctMipM ^tii* ^ lib.i.tU Tri».tMf.i. D.Thom.i.^.
f.50.«.4. Occam im luiift.tjf.^t^ t.Gab.^.*.Kdznu>%
«Ifjf.}).f.S. «n.5. Diuanci.ai xMft.i.tf.x. Aiim>L(s
xjtift.9.^.ljt.i.^ X. Henr. fa#<W.(.f.|.(^ i^.Caic»
tit tmti ^ ijfim. f . 5 . i£gLd. quttUth. i . f . ( . «. 1 . mrt.u
Ra4A tim i. CmtTpm.i. *rt.^. Sm3lZ. iiff.%. kUt.fiB %,
Ux^Md fiB.^. KMeid q.f. Ltg.fiS.x. Vi<k Scocw
xJtft.). qm*ft.6.

QVod nondc fe : cui incft vnum oppofitum
de (e:d non ineft aliud ; nec per fe>nec pex
accidens :fi crgo natura efTct hoc aliquid dc fc,
repugnaret fibi multitudo ; & tunc natura noix
N N n poffet

698 Lib. VII. Metaph.

poflet c(Fc in mnltis. Idc6 coim cflTcntia diuina
ponitur indiuifibilis, quia cft de fe haec. Confir-
inatur illa ratio ficrobicAum prius naturaliter eft
ip(b a^u , in illo priori pcr tc ; natura eft de (c
ha:cj ergo intcllc£kus non potcft intclligcre cam
iljb rationc vniucrfalis , nifi intelligendo cam
(iib oppofita ratione illi , quam habet inquan-
tum eft obie&um , & ita inteUigct non obie-
£bum , & oppofita fimul , aut fidioncm intel-
ligerct , & nihil rei, nifi fint gradus vniti. Item,
quac diffcnmt propri^ , aliquo fiji differunt j in-
diuidua propric differunt , non enim fiint pri-
md diuerfa , quia tunc ita ellent realiter diuerr
fa Socrates , Sc Plato , ficut albedo , ic linea;
crgo in aliquo reali conueniunt ; igitur illud non
eft de Ce hoc. Item , eodem eft hoc aliquid in
(e , & diftinguitur ab alio hoc aliquo ; fed na-
fura defe non diftinguitur ab alio , hoc aliquo;
tunc enim non ellet iUe lapis , lapis ; crgo de ie
iion cft hic lapis. Item , fi lapis de fe formalitcr
cftct hic lapis ; omnis lapis eftct hic lapis. Con-
fequcntia patet, quiaquicquid ineft naturx ex (e,
ineft ci in quocunque inuenitur. Item, diffinitio
exprimit naturam rei. Si ergo lapis effct de fe
hic lapis , diffinitio primo dfet alicuius lapidis
particularis. Item , cuius primo eft diffinitio,
iftud eft idem cum fuo tfuod quid efi, contra Ari-
ftotclem, text.commcnt. 34. huius, quia con-
cepta cum materia , non funt idem. Item , paf^
lip realis , vt operari , & generari , ineft primo
indiuiduo , & non fpeciei ; ergo aliquid cft iu
indiuiduo addituip refpedu cuius illud ineft fibi
primo.

E X T R A. KTota, primum argumentum htc, & fecundum,
idem important:& confirmatio primi bona efiiter-
tia ratio efi bonatquarta ratio,& cjuintafunt ide:
nec multum valent ; efuia diceretur,ijUod difiinitio
efi fubfiantiA fecundumrationem ; igiturprirnam,
& tertiam tene.

Contr^ : quarto Metaphyficac, t.c.3. idem eft
homo,& vnus homo,& ille homo,& nihil addi-
tuni. Item,fi natura cft hxc per additum, autper
fubfhniiart additam,aut per accidens additum,fi
primo modo , tunc per illud additum natura
imeciei pollet diffiniri , & cum illud faceret per
fc vnum cum fpecic : fpecies crit genus, & prx-
dicarct pat tcm indiuidui, & non totam naturam
jndiuidui,ficut nec genus fpecierum.

SCHOLIVM L

PoNENTEs indiuiduum confiituiper pofi-
fiuum , variefentiunt de tllo pofitiuo. .Quidam
aiunt ejfe circum§iantiM,vel proprietates,quos hic
citat Doilor.Alij , ejuod efi eiuantitaiyde tjuo late
agit i.d.^^e^.^. Alij,quodmateria de quo 16. ^.3.
Tandealij , cjuod efi rejpe£iui ad preducens.Reikit
(juatuorviisefiicacifiimis tres primos dicedi modos,
ejuatenui conueniunt in eo , quod fubfiantia in-
diutduatur per accidens ; nam licettertiafcnten-
tta.dicat per materiam indiuiduari ,addit huic fi-
gnationem quantitatii .Trailat has rationes magna
ex parte 1. difi. 3 . ijiufi. 4. & j. Eddem rationes
procedunt contra quartum , & tjuintum modum,
qma videntur velle , indiuiduationem fieri per ac-
ctdens, vel acctdentia.
i Circa iftam quaeftionem quidam dicunt,natu-

ram indiuiduari per aliquid pofitiuum , aliquo

modo aliud a natura , quidam non. Prima parS
habet quinque vias. Prima de multis accidenti-
bus aggrcgatis proptcr huiufinodi indiuiduum.
Conftat enimetiam fecundum Porphyriura ,€x ^*'*- ff^***
fcptcm proprietatibus. Et Boctius ibidem in ^'Llg^[\'
commento; idcm de Trinitate Damafc.& Auic. j.
Mecaph. x. Aha eft fpecialiter de quantitatc,
Ariftotelcs j. cap. de Qu.-mto,diffinit quantym:
jQuantum efi , quod efi diuifibile in partes eiuf
dem rationis ; ergo fi fibi prira6 conuenit hoc,.
cuilibet ali j conuenit per naturam eius : diuidcn-
dum in indiuidua eft in partes eiufHem rationis.
Confirmatur per Boiitium de diuifione quantita-
tiua;& qualitariua.

Hic male allegatur Arifioteles,patet ex litera E x T R. A.
ibi , etiam patet de diuifione numeri tn partes al-
terim rationis. Et dato , quod nuncfuam partes
diuidentes haberent altam rationem a toto diuifo^
non tamen ejfet diuifio in partes fubieiliuat:
quia nullum diuidentium quantura , efi ipfum
diuifum , quod requiritur in toto vniuerfali , &
parte fubieEliua. J§Hm rationis folutio diffufiits
alibt babetur.

Tcrtia eftde materia 5. Metaphy fic. Diuerfa Text.eom.it.

fiumero : quorum materia altera , & hic , lene- £*■*'•'•* ^.

' ,. , r • Ttxt.com.iXt

rans generat altud propter matertam. Et m 12. j-^^ ^,^ .,

probat non pofle efle plures Dcos , quia non ha- e^ j j,

oent matcriam. Et dc Coelo,& mundo, Ccelum

dicit formarn , hoc calum materiam , & conclu-

dit non pofle efle aliud coelum , quia illud efi ex

tota materia fua. Quarta eft de efle a6tualis

exiftentiae.

Confirmatur : vltimata determinario eft per
vlrimam adualitatem determinantem : vltima
adualitas , ad quam quilibet praeintelledum eft
in potenria,& determinabile , eft efii. Item, fin-
gularc videtur eflc per fe terminus produAionis,
gcneratio autem per fc eft ad efie. Quinta eft dc
refpedhi ad agens producens; quia ficutex refpe-
du ad intcUedum habet rationem vniuerfalis:
ita ex refpedu ad produccns , videtur fingularis,
non enim videtur alia caufacommunis omni fin-
gulari:quare natura eft fingularis ; nifi quia pro-
dudiira in effe ab agcnte:& ita per refpedura ad
agens.Primx dujc via: patent, qu6d ponunt acci-r
dcns fonnalitcr indiuiduare. Terria etiam com-
muniter ponitur includcre fecundam, quia diffe'
rentia in raatcria abfblute fecundum rationem
potenrialitatis,dtftinguit genera Phvfica, ex fine,
iD.text.c.14. & inde.ergo illa,qux diftinguitin-
diuidua,cft differentia partium eiufdcm rationis:
quarum vna eft extra aliam , & aliam formam
recipit ; fed illa diuerfitas ponitur in roateria eflo
per quantitatcm. Quana ctiam ponit accidcns,fi
illud e(Ie ponitur accidens. Quinta etiara, d ille
refpe£tuseft accidens.

Ulud autem.quod videtur comraune omnibus, JribMt viit
aut faltera tribus prirais opinionibus de indiui- t"^*"*l' "*■
duatione pcr accidens , forraaliter poteft irapro- *'*"'«"* ./**-
bari qnadruphci via fatis rationali. Prima iurai- conflittM tm
tur cx ratione cntis pcr fc. Secunda ex ratione ucidttu.
prioritatis fubftantix.Tenia ex ratione vruus nu-
racro. Quarta ex ratione coordinarionis pracdica-
mentalis. Ex prima via .irguitur fic;quod eft ens
primum, & vcriffimura,eft ens pcr fc ; quod per
fegeneratur,cft cnspctfe; quod per feopcratur^
eft ens pcr fe ; quod pcr fe recipic pr«dicatio-
nem alicuius , eft ens pcr fe : prima fubfbntia eft

primuni

Qu^ftio XIILjaia 699

Tixtj.x t.ir

T*xt.'t»m.7.

T1xt.fm.14.

Ttxt. tom.^

^indt.

Ttxt.ttm.i i.

&m^-

Ttxt.t«m.4.

Ti3ft.c$m.r-

/» t»mmimf
t4t'tbm,
TtxtJt*» hM-
htiui Cim-
mtntttm.

Cat^» tmHS
€*nditi»»*m

mtiifititMt-

fM..

Jx.i.tnd*.

I X. Mttsph.
Ttxj.&x.

fhrfic.

Tctm.itf

J» »m»t Trt-
dic*m*»tt
funt nittff^
ri» nd tiiu
e**rdinMi«ni
jin* vU» »1-
terim Fr*di-
e»m*»ti.

primum ens , & maiimc ens m Prxdicamcntis;
per fe gcncratuc cx cap.y. fcptimi ; per fe recipit
prxdicationcm fpecici , qiiia in qiiid , ex diff:ni-
tionc fpeciei,crgo prima fubftantia cft cns per fe.
Aggregamm cx fubftantia , & accidcntc ,^l ens
per accidcns ex j .Metaph.cap.de Vno ; & cap.de
Ente, &CX 6.cap. i. &cx 7. cap.^.quarc prima
fubftantia non cft talc aggregatum; non crgo in-
dudit accidens.Maioris duz panes patcnt cx ci.
iexti,quia ens per accidcns,cft non ens. Similircr
^udloritatc Platonis, eius non cft generatio,ibid.
Tcnia pars ex /.cap.dc Vno.Mufiais Corifcus,&
Corifcus (unt vnum pcr accidcns. Hic refpondet
itgidius dc illo modo dereUdo in matcria cx
quanritatc. Conna , quare albedo non dcrclin-
quit albcdinem aliam a fe \ Item , quid eft iUud
reliftum?Si tantum cft a quanritate , non eft ipfa
quantitas, ncc nihil, nec fubftantia ; igitur acci-
(lens,& redit idem,qnod prius,

Ex (ecmida via fic ; fabftanria cft prior orani
accidcnte natura;ergo & harc fubftanria. Con(c-
quentia probatur triplidter. Primo , quiaacd-
denscommune incft indiuiduo, pcr Porphyrium,
& Atiftot. in ^ sAp.de £»<im4flaeft prior, quia
eft fubicdum. Sccund6 , quia ficutfubftanria ad
acddens,/ic hoc ad hoc. Terrio , quia fi tantum
fubftantia in vniuerfali eflct prior accidcnte,
ciim illa vt fic , tantum fit cns rarionii, prioritas
eius non cflet prioritas nattu-* , fed rarionis tan-
tum , quia prioriras natunt cum fit rcalis , non
videtureflc alicuius , nifi fccundum enritatem
realcm. Hatc probatio eft fophiftica,licct appa-
rens. Prima probario eft bona. Et cpnfirmatur
fic ; caufa nullam conditionem neceflariam ad
eaufandum poteftredpercicaufato , quia tunc
illud cauiatum cflct caufa fui , aut faltem prius
ieipfo naturaliter, condirio neceflaria in fnbftan-
ria,ad eaufandum acddenria,eft fineularitas , p^
illas andoritates. Et eriam quia ucut vniucrfa-
lium funt quafi vniucrfales , fic fingularium
finguiares f . Mctaphyficz. Item , ex eadem
via fic : ficut pon eft contradiftio , intelligcndo
fubftantiam habcre propriam cxiftenriam , fine
quocunque accidente,hatc enim eft prioriras eius
tempore : ita non cft contradidio intelllgerc ip-
iam eandcmin propria exiftentia, cum mutatio-
ne quorumcunq; acddentiumjigitur eade fubfta-
tiapolTet elte fuccefliuc indiuidua,duabus fingu-
laritatibus, fi ellct fingularis per aliquod accidcs.

Ex tertia via tripliciter. Primo , quiafiibftan-
ria non mutata, ncn fit non hajc. Sccund6, quia
fubftantiaiis mutario,alia cft ad«non hanc. Tcrtio
quia vnii cuilibet conuenit feamdum propriam
rarioncjficut ipfum eft terminus crearionis,com-
mune omnibus nulli eft acddcns in infinitum.

Ex quarta via fimiliter. Primofic; inomni
Pridicamemo intrin(eceeft iniicnire omnia par-
ricularia ad coordinationcm prsdicamentalcm,
circumicripto quolibet,quod eft alterius Przdi-
camenri , alias non eflent tota» coordinationes
primo diucrf)e;crgo ficut in Prardicamenio Sub-
ftantias eft rcpcrire ipecies,& gcnera intermedia,
nonper aliquid alterius gcncris,ita & indiuidua,
anm indiuiduum fit primum fubJicibile iUius co-
ordiitationis, fine quo non eft coordinatio : ficu?
nec primo prardicabili,quia ad vtrumque eft fta-
tus in coordinatione cx i. Poftcrioru, tcxt. com.
34. & inde. Secundo fic, & eft confirmatio pras-
cedcntis, quia fi fpecies eft in gcncrft Subftantiz
Scoti Oper, tom, J V.

drcumfcrtpris aliis;ergo habet diffinitioncmlpe-
ciei , (cilicctquad nata eft prardicari de mulris;
igitur illis drcumicripris , (unr multa, de quibus
nata cft ipfa pracdicari , aut (altem aUquod : non
enim eft intelligere praedicabile fine utbiidbili*
cum fint fimul natura ; ergo quo prardicabile eft
prius natura,co & fubiicibilciprzdicabile ver6 vt
/pedes,prius eft quocunque alterius gcneris.Item
terri6 fic:quando pafTio nata eft alicui incflc.prs-
dsc (ecundum aliquamrationem,fi fccundum il-
lam ei incft , fimplidtcr ei ineft, Exemplum dc
cnfpitudine hominis (ccundum caput, vniucrfa.-
litas non eft nata ineflc alicui in genere Subftan-
tia: , nifi inquantiim przcisc eft iUius coordina-
tionis;igitur fi fic,ineft aequalitcr vt prius A fmi-
plidtcrineft zqualirer: fcd quacunquc detcrmi-
natione fa^bi, per aliquid altcrius coordinationis
drca ipfum , nihil immutatur dc propriaratione
eius,inquantum eft fuac coordinationis:igimr ita
manet vniuerfale , & noncontra^m in ctxjrdi-
narionc fiia , poft talem dcteiroirutionem, ficut
&ante.

SCHOLIVM IL

R E J V T A T /^i&atim fHl;filiJfime,& clariffi-
me quinefiu vidt , tfutbus alij fenunt fuhftantiam
indiuiduari alitjuofojitiuo^e quo etiamfuu agit
locis citatit in Schol.i. Sed hic clarius , <iuam in
Theologia remtraBat »& vt videtur non minits
effifaater hic premit aduerfarios. Htc in pririci-
pio videtur velle eandem quantitatem manere in
genito , & corrupto,fed oppofetum tenet z .dift. j . ^.
Ar.rtum.\-j. de (fuo agtt 4fdlft.\\.<\uaft.xjirt.\. &
dift.\i. tjiuft.^.

Singulat autem didarum opinionum praetcr
hsc, propriis viis improbantur. Prima , quia cx
communibus nunquam fitratio propria ex 7.
contra Platonem t.c.45.& '"'^^- ^^ P^^ hoc pro-
bat indiuiduum non pofle diffiniri,quia quarcun-
que communia fimul iungantur , nunquara
rcpagnat toti aggregato ex fe efle in alio , ab illo
in quo eft:ergo non eft cius diffinitio.Itcm,benc
fcquitur, quod nec omnia illa fimul indiuiduant,
quia non faciunt fprmaliter aliquid,cui rcpugnct
contradidoric cfle in alio.Contra (ecundamopi-
nioncm,aut qu.mtitas intcrminafa,aut tcrminata.
Non prima.quia manet in gencrato ispe , & cor-
rupto acre , & in aere itenim generato ex i^e:
igimr primns acr & fecundus cHet idem nume-
ro. Non (ecunda:tum quia illa (equitur formam
in materia , & quantitas indiuiduans ponimr in
matcria prarccderc formam , vt faciens partcm
materiadi(bndam,& capacem form.-c diftinds
fecundiim eos , quia indiltindamatcria rcccpti.
Tum quia quantitas terminata mutatur per rate-
fadionem , & condenfarionem , & etiam fecun-
dum Auicen. i.lib. 3. Metaph. fua: per diuerfim
figurarionem : igitur mutaremr res mouens ab
alia fingularitate , in aliam. It em , quantitas in
Sacramento Altaris poflct diuina vinute , ali-
quem panem cxiftcntcm.vcl creatum infbrmare:
igimr ille non tranfubfhntiarus eflct idcm nu-
mero cum tranfubffcmtiato , qui hidiuiduabarar
per illam quantitatem. Nunquam etiam panis
fingularis tranfubftantiatur , quia m;«ict quanri-
tas eius , panis vniuerfalis non eft terminus "k
quo ttjnfubftanriationis , ficut nec corpus
N N n a viji

§ijutrtM»
diffptitnr ts-
diuidmaa.

Indtm qiim-
titM^nn mn-
nttingcaitti

tJulUqHt»'
tttnt i>idini-
duat fiAjii^
ti*m.

70O Lib. VII. •" '^- Metaph.

vniuetfaletetminus 4d i{um. Poilet eciam quan-
titas totaliter auferri ab diqua fubftantia , &
alia dari : ifta edet Awz fubftantix numero , per
quidergo e(l lapis hic.diftiniftusab iUo?Dice-
rent ifti,qu6d p6r quantitatem ; & tunc fequitur,
quod hic lapis diftinguitur ab alio , per quanti-
tatem , cum eode fit hic, & diftinguatur ab alio.
Contra : fubftantia eft maxime ens ex ifto 7.
c.de StAftd- text.coiTi.z.& inde, fed prima fubftantia, eft ma-
T^t eno.7 *i*"^ liibftantia , cx Pracdicamentis ; ergo prima
fubftantia eft maximc ens , fed illud , quoaliquid
eft Formaliter illud , eft magis formaliter ens,
quam quod eft.per illud ex 7. fi iginir fit hoc,n6
fubftantia fed quacitate}igitur non fubftantia » vel
quantitas eft maximc, & magis^ cns, quam aliqua
jUibftantia. Refpondeo , lapis non eft iapis per
quantitatem,camen lapisdiftinguitur ab alio per
quantitatem.

Contrii : quod lapis non diftinguatut ab alio

^ . perquantitatem,probatio: accipianmr duolapi-

•^'f^MM" <Jcs>tunc ficjfubftantia eft prior tempore,&natu-

fHhftMitmm ^^ omni accidence ex 7. crgo prima tiibftancia,

gft maximi eft maxime prior,ciim fit maximc fubftancia;ergo

eit- hic lapiseft prior natura fiis quantitate , & ille

'^'"[ft"''*' fimiiiter:fed circumicripta quantitate, aut hic la-

pritr Mttfr», P'' nianct hic,ita quod no fic iile:& hatteoquod

f^ temftrt, 'vo. ifto priori fine quanticace , diftinguuncur ifti

^ccideiue. duo iapides;auc non,& cunc vel ifte manebic fim-

piiciter , & deftruetur aiius , quod non eft darc,

quia non cft magis vnus , quam alius : auc cr-

eo vrerque manebic,quod eft propoficum;auc nui-

ia fiibftantia poteft remanerc finequanritate:nec

etiatn intelligi reraanere : & tunc fubftancia non

cft prior quancicare.

Sed dices,qu6diftciapis raanec:& nondiftin-

guitur ab aiio. Contri : tunc ex duobus in adu,

nt vnum:quia fi habct materiam, & formam, eft

compofitura in atfbu , antcquam vcniacquancicas

faltem natura , & fimiiiter alius. Si ergo fiant

vnum,cunc cx duobus in a6l;u,fit vnum per Ce.

Contra tertiam viam funt cadcm,quaefunt c6-

g«e^ fw««- tra fecundam,& fpecialiter arguo fic contra eam:

ri»nan tndt- ^^^^^ matcria , quac eft fub Formavnius indiui-

*' - * *' dui , poteft efte fub forma alterius confequcnter;

ergo non eft iilud,quo diftinguuntur duo indiui-

dua,& quo hoc eft hoc. Reipondewr, qu6d vni-

cas fpecie pra;fupponitur vnicati numerali : inicr

autem aliqua eiufdem fpeciei non cft mutatio.

Concra ; mutetur hic ignis in hanc aquam, &
jtcrum hxcaqua inignem , eadcm cft materia
primi ignis,& feciidi A eadcm fpecies;ergo idem
ignis erit numero,& ilic & iftc refpondeo, quM
niateria diipcrgirur.

ConrrarhTc non eft contradi(5tio,qu6d fit coca
matcria , cft autem contradidtio , qu6d iiic prior
fit,iilc aiins pofterius genitus nacuraiiter.
7 Aliter refpondctur ad primum , qu6d cadem

mateda numero,quz ^fiib fbrma vnius indiui-
dui,potcft effc fub forma alterius fuccefliue. Scd
fic non dif^nguit,fed fecundum qupd materia di-
uerfa , fimul eft fub diuerfis indiuiduis ; ita qu6d
requiritur fimulras temporis.

Contra:ergonuila duo indiuidua funtin gene-
re fubftantix , quod eft ^ifutn , quia fubflantia
Ijon menfuratiu" tempore fccundum fe ; ergo fe-
cundom fc non habct marcriam, nec fimul, ncc-
fuccefnue ; ita qu^ ifta fint de, ratione materix
inquantum eft fubftantix : & fic mareria non di-
ftinguic indiuidua fecundum qy6d fubflantia cft
id>fohic^.

Itcm Mathcmaticaabftrahuht h. motn,& tem-
porc;crgo ibi non cfrent muica indiuidua diftin-
dH,fimul in cadcm fpecie,ciim non habeant ma-
tcriam diftindbam fmiui. Si dicatur , quod dcbec
intelligi de materia,provt cft fimui,& fcmcl pars
alicuius compofiti ; hoc negat pofitionem : quia
tunc non materiat , fed mareria nunc materians,
vel fimul fine interruptione maierians;ergo tcm-
pus magis indiuiduat : fic enim materia per fe
quocunqucamotOjfcmper eilct,ficut albcdo fem-
per facit album, fequitur etiam , quod cum Ma-
chematica abftrahant a tempore , in eis non cft
indiuiduatioconcra Ariftotelem.

Contra quartam viam,qu6d fblummodo aiiii - i • *««fM»
de determinacur , nqp eft vitimurn determinans: ^'*'-*- 1?«
efle non dccerminacur in diucrfis generibus , & ,n/*''jlt!t
fpeciebus,nifij)er determinationem eflentiarum,
quarum cft cfie , alioquin dabimus ipfi elle pro-
prias difFerentias,& fpecics, & gcnera praictr iila
quae func quiditatis. Item, coordinatip prxdica^
mentalis pcr fe eft fecundum quid inquantura
abflrahit ab e^Cy alioquin diffinidones non cflcnc
neceflariorum; efle ergo non eft incrinfcca decer^
minatio aiicuius in coordinacione. Concra j.via:
rario prinue fubftantia: cft abfoiutiflima ; igirur
non eft formaiitcr id , quod eft per refpedum.
Item , iftc rcfpedus non eft formaiis terminus
a£tionis, fcd fundatus in formaii tcrmino:nmc fi
primus ccrminus eft fingularis , prius natura cfl
fingularis,quam iftc rcfpedhis , ficut fundamenr
tum eft prius refpcdtu.

SCHOLIVM IIL

I N t E R eos <\Hi negant iniiuiduationem fit- *^^
ri fer foJitiuum,Nominales, & alij dicunt, natu- ,4.'.

ram ejfe defe hanc,&Jingularem,Jinev/loJihi/u-
peraddito , tjuos efficaciter refittat Doclor i.d. j.
q. I . Alij dicunt , indtuiduum cttnjiitui per duae
negationes, vt Henric. ^uodlih. ;.^.8. quemlate
refutat DoSior 16. cj.i. Alij autem tenent ,fin-
gulare conjiitui per fecundam intentioaem ; cuitu
oecafionefuse prohat,naturam fecunditm fe hahert
vnitatem realern minorem numerica, de <juo etiam
agit late z. </, 3. ^. i, & prolixitts multo Anton.
Tromh.hic f .8.

Pars oppofita,qu6d per nihil additimi cft indi- 8
uiduttio , hat>ct duas vias. Vna cft, qu6d narura
qu^elibct de fc , & fccundiin} fe,formdliter , ficiit
eft natura,ita fingularis:vniucrfalis enim non cll
nifi ex intelledlu confidcrante ; ita quod caufam
vniucrfalitatis oportcr qua:fere , quia iliam non
hat>et natura de fe : non aurem caufam fingulari-
tatis,quafi natura prius ellet 'tempore,vei natnra,
non finguiaris , & aducnh ct poft , per quod eflet
finguiaris , & falfa imaginatio eft , fccundiim
iiios. Vnde finguiaris nacura; nihii eft caufa fe-
cundum iftos : nifi ficuc nacurae quaruor caufae
quaruor:igirar caufie nacurae,funr 4. caufa; fingu-
laricatis , quariibet in fuo gencrc. Sed in nacura sntemia
iam crcaca , non oportcc aliquara caufam fingu- Neimitaiig.
laricacis qtucrere. Exemplura poflcc poni de
fimplicitcr,& fccudum quid,circa quidicaccm, &
de ejfe vero,& de ejfe fecundum quid,in incelleda.
Priraum iiaber ex fe fecimduttn vnam opimo-
ncm, fbrmaiicer:& quac func caufac nacurae , funt
caufae iilius eJp;,non alia caufa quafi mcdia intcr
naturam ,^j[/e , vt qus in natura iam creata
ficcaufa ejfe. Ipfius yctoejfe inintoiiedu, alia

cft

Qusftio XIII.

701

cft cau(a,qnia hoc cft {ccundumquid,nccnatura:
incft ex fe.

Contra illatn fiint rationcs fa/&x ad primam
pancm quacftionis , (pccialiter prima , aliae funt
ctiam probabilcs.
at»r.qH»d- ^jj^ ^^ opinio de duplici ncgationc. Vna cft
'■ * ad illud.quod cft iuxta (e , qua non cft illud. Alia
cft ad illud.quod polfct intcUigi fub fc , qua non
cft diuifibilu in infetiora. Quandoquc vidctur
diccrc illam ncgationcm cftc formalcm rationcra
J9.ita fi3ne,& in quodlibct 5.0.14. quandoquc li-
niitationcm naturacquara coniequitur ncgatio.

Contra,fi limitationcm dicit eius caulam, iy-
nonyma videntur ficliraitatum,&indiuiduum.Si
ncgationcm , non primam : quia fic conftitucrct
fi>ccie,nam ciufilcm ratibnis cft ibi,ad iliudiuxta
K. Non (ccundam, quia illud pofiriuum vidctur.
Quxrc in 4. qu. dc Vno : quia fiimme attribuirar
Dco, qu^c quid pofiriuum. Itcnj , improbatur
iftud dc ncgationcrpoftibi.
Jtu <vid*m Didtur crgo,qu6d natura non cft vna nili pcr
fif-n firrir. vra*tatcm dc gcncrc Quanritaris , & non cft fin-
gularCjtiifi pcrinterione fupcradditam abintcUc-
€ta, quia fingularc rcfcrturad vniucr{alc-,& ficut
vniucrialc cft cns rationis,fic fingularc:alias non
jcfirrrentur adinuiccm, quia vcte rcs cxira, & rcs
rarionis tantum , non (unt fimul natiua •, vn-
de per intellc^him cft natura fingularis.

Et nota , quod nou quaeritur , quo formalitcr
- namra cft fingularis, quia intcnrione fccimda; vd

cffctfHuc , quia inicUcitu confidcrantc : ncc quo
formalitcr natura eft vna numcro , quia vnitate
nomcrali , fiuc illa fit de gcnerc quantitaris, fiuc
non : led quo namra cft vna , vt proxiraa causa
vm'taris.Sic differcntia fpccificain {pccie cft pro-
2ima cau(a vnitaris (pccificz , nec dc vnitate nu-
ractali vaga,(cd de hac, hoc cft , quarc natura fit
hzc incoraunicabilis altcri. Hoc quacrit qusftio:
7>ari tmit»- & fic vidctiu" quod namra non cft dc fe harc,
tem Ttalem qjjjj cuiufirunquc propria vnitas rcalis eft rainor
IJ^J^^ *]]r vnitatc numcrali , illud non eft dc (e vnum vni-
3^.,. ' tate numcrali , fiue non cft fuflSciens cau(a talis
vnitatis , fiuc non eft dc fc hacc natura : (cd na-
tur* in ifto propria vnitas cft minor vnitate nu-
mcrali ; crgo namra in ifto de (c, non cft hsc.
Probaiur maior , quia nihil cft de (c vnum vni-
tatc ixiaiori fua propria vnitatc: quia cum vnitate
minori fine contradidrionc potcft ftare mulrim-
do oppofita vnitatfmaiori , qu2 mulritudo non
potcft (barecum vnitate maiori. Probatio mino-
ris , quia fi nulla vnitas realis naturs eft minor,
hatcceitatc, nec vnitas realis fuppofiti eft minor.
Patct , nulla crit vnitas realis rainor numcrali;
confequens cft falfum , quia tunc omnis vnitas
rcalis cft numcralis , quod improbatm poftea.
Refpondeturad probarioncra minoris , quiaali-
qua vnitas realis eft minor ; fcd nec propria na-
turae,ncc fuppofiti

Contra : ficut vnum conucrritur cuni cntc, ita

omnis raodus vnitu^xxm. aliquo gradu cnris, cui

cft proprius iUo raodus. Itcm , loco dt prtfpria

fommt fufficiats.-Sc tantum valet argumcnram,

Probabiliter enim, quod aliqua cft minor vnit^

rcalis vnitate numcrali , qua natura fufficicntcr

eft vna ; ita quod iUa pricisc non fit cau(a maio-

ris vnitaris.

»0 Vel probctur fic minor : Omnc ens realc (c-

wSr^fcJT* *^"'^"'^ *1"^ ^^^» *^^^ vnitatem aliquam rear

vnitMti rvt- ^^"^><1"^ ^cct albcdo fccundum fe , non fit vna

<n*. namero,veI plura^^eamdum Auiccn. j. Mctaph.

Scoti Oper. tom, I y.

cap.i. ncc fit vna,ita quod vnitas fit intra quidi-
tatcm : ramen albcdo (ecundum (c, cft vnura ali-
quid, (cd narara (ccundum quod natuia , cft cns
rcalc; ergo cft vnura aliqua vnitatc rcalitcr : non
vnitatc indiuiduali,quia tunc oranis vnitas rcalis
cflct nuraerahs , quia tam iUa , quz cft naturz,
quam illa,qux cft fuppofiri. Conlcquens mulri-
plicitcr improbatur.Prirao fic ; quia tunc cmnis
diucrfitas rcalis.eflct numct alis ; confequens fal-
fum eft. Probariocon(cquenri2 : omnc diucrfum
cft in (c vnum, qaia vnum ab alio diuifum;igitur
fi non rcaliter vnum in (c, diuerfitas cius, vt fic
non eft rcalis. Probatio fdfiuris con(cquentis.
Tum,quia tunc omnis diuerfitasrcalis eflet^aa-
lis : Et licet hoc priraa facic fitinconuenicns:ta-
mcn probatur , quia ttmc nihil cftet in re , quare
intcUofhis magis abftrahcret aliquid vnum ab
iftis,qua ab iUis;nec quare hzc vnius (pedei,illa
tantum vnius gcneris, (cd cftent vniucnalia prz-
dsc fidlioncs. Tum , quia diuerfitas (ccundtim
quid, non infcrt iUam,quac eft fimpUcitcr : ergo
nec rationis differenria infcn realem , diffcrcn-
tia (pccifica infiax numeralcm, 5 . Mctaphyf cap.
dc Vno text.cora. iz. Rcfpondctur ad primam ^^^ft^

1 . f ^ . X , ^ noHTKMmMtwr

improbationcra conlcqucntis , quod non oranis r ..L ^

dittcrentiamdimduauscftsqualis. Itcm,nullo ti^mii.

exiftcntc inteUe<fiu , tcalis cft fimilitudo huius

albi ad iUud album (ccundum albcdinem ; ergo

aliqua realis vnitas eft prozimum fundamentum

huius relarionis,quia rcbrio rcalis non fundatur

fuperens rarionis formaliter, ncc fupcr aliquid,

quod cft tale fisrmalitcr per aliquid rarionis : fi-

cut fimdamentum idenritatis rarionis eft aliquid

talc formalitcr pcr aliquid rarionis,& idco eft re-

lario rarionis. Quod fundamcntum illius rcla-

rionisjcilicet fimilitudinis , fit vnitas , patct pcr

Phildf.f.cap.dc Relarioncvbi didt/ju^ idcm, Ttxt.ttm.xo,

fimile,& zquale fundanrar fiipcr vnitatem.

Contra:vnitas , quac cft proximum fiindamcn- ld*m,pmile,
tum fimilitudinis intcr ifta ^ , 5 , aut eft cadcm ^ *V^ •
in A, Sc 3, aut alia. Si cadcm , quomodo ergo -C]*^ .
huius rcIarionis,funt per (e duo tctroinL Si alia, te.
iUa eft in vttbque numeralis : igirur illa fufficit.
Ad i(hid, alia eft hic, & ibi, licet non de (e, alia:
nec fufficit vnitas numeralis hic, & ibi, quia illa
de (c non eft alia:nec cft magis prindpium fimi-
litudinis,quam in albo,& nigro, quia oninis viu-
tas indiuidualis , inquantum praccise indiuidualis
cft jcqualis:ficut & fpcdfica inquantum przdse
(ped(ica,quia cft fimplex.

Itcm 10. huius t.c.z. & indc In omni genere *» **«i^
dpium,quod cft menfura aliorum,& iUud necef- "T* *^ ^^
Ce cft c(Ic vnum : illud vnum in gcnerc colorum, ^a\.lmrm,m
non eit aliquid vnum vnitate lingularitatis ; quia Miitntm.
fi fic,ranc cftct menfiira illorum , quac funt eiaC-
dem (pcdei cum ipfo , quod falfum cft , quia in
indiuiduis du(dem fpedci,noneft prius,& pofte-
rius;crgo eft vnitas minor,quam (ingularitaris,& iJtmimi ttxt.
iUarealis cft, alioquin non cflct mcnfura nifi pcr «»*•»»•
confiderarionem rationis : & ranc non eflent ali-
qua entia pofteriora,qux depcndcrent a mcnfura,
nifi eflct ratio.

. Item,potcnriac vnias eft vnum obic£him, quia ^**A*f***
ficut cognirio potcnriac eft a cognirionc obie^, **^q^*
iravnitasab vnitate, ex 1. deAn.text.com. jj.
crgo iUud primum obiedhim habet aliquam vni-
tatcm fcalem , non vnitatcm fingulariutis, quia
ranc nihil, nifi hoc fin^Iarc vidcrctur; ncc
vniuer(alitatis , quia obic<ihim vifus pracfiippo-
nitur omni adhii rarionis , vniueriale non. Hu:
N N n j rc(pon

70 1 Lib. VII. Metaph.

oHeBumvi- tefpondcturjqu^d cft vnum vniuerfalc. Ad pro-
/«* • "•littr bationem contra , rcfponfio , quodcunque obic-
vtfMm. Q.^^ vnius adus vidcndijpraefupponitur intellc-

ftioni : fcd primum obieftum adsquatum , non
oportct praefupponi , quia circaillud vifus nul-
lum aftum habetjfcd intelleftus illud abftrahit a
tnultisjcirca quae vifus habet a<2:um.

Contra : obicdum cuiufcunque vnius a£his
non eft hoc : igitur vniun alia vnitate, nop vni-
uerfalitatisjcrgo &c. hoc valet. Confirmatur 7.
Phyficorum, text. com.it). fpecies atoma eft vng
patura , idco (ecundum ipfam eft comparatio:il-
la autem comparatio eflet fineatiu rationis.Re{^
ponfio : natura cft vna vnitate maxima rationis,
non vnitate naturalitatis , vnitas generis eft mi-
nor vnitas rationis ; ideo poteft dici non vnum:
ficut cquus albus,& homo albus non funt vnum
in equinitate , & humanitate , fed in ^lbedine.
Vndc additum alicui non femper dicit vnitatem
inillo, & fccundum illud : fed vnitatem eius,vel
(ecundum (e,vel fecundum alia. Alia refponfio,
quod ideo fpecies eft natura vna^quia non diui(a
in naturas (pecificas,ficut genus.

Contra hanc refponfionem : fi natura non di-
catur vna realiter,nifi indiuidualitcr , nec plures,
per confcquens , & ita fpecies fpecialifHma diui-
fibilis pft innaturas plures , ficut genus , realiter
loquendo.
li Itcrq, quomodoin aliquo maior eft vnitas,&:

minor fine intellccHurltem, inDama(c.8.cap.tan-
tum cognitione eft vniucr{ale vnum.

Ad primum finc intelledii eft albcdo, hxc al-

bedo , & yna fua vnitatcmaiori, &albcdoalbe-

do,& vn.-! vnitatc minori : tamen vtraque vnitas

eft in hac albedine , ficut vtrumque lubie6him

GiiMwudt ^ft ibi. Ad Damafcen. vniuerfale creatum eft

'vwuerfrle ynum tantum ratione , eo modo , quo Dcus cft

*jt vnum vnum rc , in tribus perfonis , & hoc eft vnum

numero , cum quo non ftat aliqua diuifio : lapis

cnim eft vnum intelligibile numero , (ed non eft

vnura ens numero,ficut Deus,(ed vnitate minori,

reali tamen. Confirmatio de 7. Phyficoruni vi-

dctur bQna,quia comparatio non eft illorum, in-

qiuntum habent differentias indiuiduales,fed fe-

cundum gradus eiufHem naturac , quorum difft-

rentia in fntentione, & vnitas in non de fedifFcr-

rc,pr«cedit naturaliter hoc, Sc hoc:& fecundum

illa priora requirirurcomparario,non inquantum

hoc,& hoc. Refponfio prima , fcilicet quod na-

tura cft vna vnitate maxime rationis , non valet;

quia ita eft genus vnum intelligibile numero,fi-

cut fpecies : nec loquitur Adftotclcs fecundum

Itnior efi c%- fallaciam AccidentiS:,vf, lUe eft bomisfaher, quia

ueni*rui4ge- bonus, & fitber,c^m:i, vnitas natuj;ae eft caufa com-

nerMtit »4 parabilitatis.Item,non exiftente ratione,hic ignis

^itit quam g^^raj-et hunc,& corrumperct hunc acrem, fed

fecncrans gencrat limilc proptcr formam , cx 7.

Kuius,r.c-i3.& indc. ergomaior cft conucnicntia

generantis ad gcncratum,quam ad acrem corrup-

tum. Haec ratio confirmatur pcr fecundam , fi

non conccdatur vnitas generanris , & gcniti,vbi

fimilitudo?& pcr primam,quia non oronis diffc-

rcntia cft fingularis:quia fi cfletjtflct hic aequalis,

acihi.

SCHOLIVM. IV.

CoNCLVDiT naturam fuhftamiaUm indi-
Uuluari performam degenere Suhsfantia, ejua vl-
timate *b omni alio difiinguitur , de quo lats iJ.

j .tiHdtft. 6. ^Quia vt notat hlc Mauritius , litera
hdc videtur mutata , vix folutiones commode ap-
plicari pojfunt argumentis , aliqua enim vtdentur
ornijfa \ duoprima principalia probant hanc con-
ciufionem:& quando dtcit, quod tertium nqn con-
cludtt, vtdetur loqni de ^.cut , & non 5. conuenit
folutio , vt patet intuenti , (^r fequens folutio ejua-
drat argumento 6. immediati fequenti , & orntjfis
aliis foluit argumentum poft oppofitum tbt : Ad
aliud dico , quod eft hoc per fubftantiam , ihi.-
Ad aliam quaeftionem , refoluit indiuiduum non
conBitui per materiam , & foluit argumenta ex
Philofopho pro hoc addu£la poft oppofitum, nurn.
2. 1 . f^tde (um fuse de hoc 2.. di(itn[l. 3 . e]u*ft. 7.
vbi argumcnta htc brmiftime tad^a , ad longum
difcuttt,

Ex his poteft concludi , quod natura eft haec, ' '
per fubftantiam aliquam,quae eft fomia, & prior
hic lapis,& per formam indiuidualem diftingui-
tur ab alio indiuiduo. Intellige hanc conclufio-
nem ficut poftea exponitur.

Ad duo prima primaequaeftionis , concludunt
cum hoc dido. Sed tertium non concluditjvndo
ad hoc dicendum,qu6d diffinitio non eft naturae
fecundum fe,fed fecundum quod confideratur ^
ratione pcr hoc , quod intcllcdhis format con-
ceptum gencris , & difFerentis , & diffinic pcr
ca. Vndc difHnitio cft res fecundae intentionis.
Vnde capitpropofitionem falfam ; haecnon pro-
bat, quod illud cuius eft diffinicio,non eft feam-
dae intcntionis. Alia ratio concludit verum. Et
ad illud contra hcc,dicitur,qu6d fermo Philofo-
phi eft de quod ejuid eft Logice, fecundum quod
exprimitur per difhnitioncm:& fic non eft quod
quid eft,n\i\ fpeciei,& iftud eft indiuidui ex con-
fequenti , & illud quod quid eft fpeciei non eft
idem cum indiuiduis fimpliciter,quia addunt fu-
per illud formam indiuidualem. Ad aliud dico,
quod eft /7«rper fubftantiam aliquam , & dicen-
do,qu6d fpecies no eflet gcnus propter hocquia
non praedicatur de multis differcntibus fpecic,
fed folum numero.quiaforma indiuidualis fuper-
addita naturae fpeciei,non facit differentiam fpe-
cificam, fed numeralem folum. Ad aliud , quod
ficut genus eft totum refpedu fpeciei , fic fpc-
cies indiuiduorum fecundum Porphyrium , &
tamen eft pars generis fubiedbiua. Vnde dico,
quod fpccies non pra:dicat totam naturam indi-
uidui inteeraliter , ficut nec genus fpeciei. Ad -^ argunO-
• 11 j j-o: • • • tuemjttua,

tertium mconueniens iUatum dc dimnitionc m- ^ *

diuidui , dicitur , quod non fequitur, quod difH-
nitio \. Topicorum,eft vnum de quatuor prardi-
catis;ergo diffinitio alicuius vniucrfalis,quia tale
praedicatum eft vniucrfalc aptum dici de pluri-
bus. Sed ifladiffereati.aindiuidualisnoncftnata
dc pluribus dici ; ideo indiiiiduum pcr illam
differcntiam, non poteft diffintri , cum diffinitio
fit prasdicatum vniuerfale , & tota ratio indiui-
dui non cft nata dici de pluribus. Similiter *,^i^7wS
Philofaphus in ^.contra Platoncm,t.c.5 f .& inde. nnturarrt i»-
Omnia nomina in diffinitione fiint communia, diutim,
fed illa diffi:rcntia addita non eft nomen com-
mune. Contra i. Topicor. cap. 4. diffinitio eft
oratio indicans quid eft(Jfe, fed ratio indiuidui
cum addito , indicat qutd eft effe indiviidui . Ref-
pondeo, quid eft vniuerfalis,non tjuid eft indiui-
dui,quia non omnis rario indicas quid eft effe rei,
cft diffinitib;ergo illaratio cxnaturafpccici cuni
diiferctia indiuiduali fpc£addita,n6 cfl diffinitio.

Ad

QusftioXIII.

703

Ad aliam quacftionem dicendum quod mate-

ria non cft pcincipium diftinguendi cura dc Cii

indiftindla.

14 Ad primum,& (ccundum , quod generans na-

GMtrMtsgt- turale non producit aliquid,nih ex aliquo, in quo

m*rM »Uud fecipitur adus eius. Scd hxc non poteft efle ma-

f,. tena generantis , quia non agit nili patiens m m

oppouta difpofitionc ipfi agenti ; (cd fua propria

maieria non cft huiufmodi : ergo agit in aliam

materiam ; fine ergo mareria non poteft eflc ge-

neratio naturalis , in compofitis gencrabilibus

caturaliter. Tamen ex hoc no fcquitur,qu6d ma-

tcria fit principium diftingucns indiuidua in

eadcm fpede. Similiter , aeens primum poteft

producere multa indiuidua fine materia : fed tunc

matcria eft fine quo non diftingiurur naturali-

Cotlnm per fgj. loquendo. Per hoc, ad aliud dc cceio , qu6d

ms, »f catl* ^^^ ^ contradidHo : quia natura coeli diftin-

guittir ab alio per primum agcns. Tamcn ipfiam

coelum non poteft gcnerari aliud ccelum , nifi

eflct materia in qua ageret , quac e(Tet fub op-

pofita diipofitione. Similitcr, ncc Sol poteft

produccrc Solem fine matcria in qua ageret,

propter caufam fupra pofitam : Deus tamen po-

tcft finc aliqua contradidiione facerc duos coclos,

eriam pofito , quod non haberent materiam.

Ad aiiud,qu6d vnitas matcrix accipitur pro fub-

iicibilitate, quod illa funt vnum numcro , quo-

nira materia,id eft, fubiidbilitas cft vna numero,

id cft,fingularis.

SCHOLIVM V.

H I c refoluit qu*fiionem de formu fefttratii k
m*teria,fiMe fint apt£ ad informandMm , fiue non,
qnodfunt indiHidM£,cuiufmodi funt Angelui^ani-
nu^lbedo. Argumenta quifoluit , non reperioin
hac quA^lione , & hinc etiam.conflat literam eitu
fuijfe mutatam : Qutdam ex eishahet iJ.^.q.y.
vhiprohat contra D.Thom.pojfe efeplurts Ange^
ios in eademfpecie infima.

Ad al^am quarftionem , quod forma cft prin-

cipium diftinftimi. Vnde 8. huius text. com. j.

Philofophus dicit,qu6d toricsdicitur ejfe vcl ens,

quorics difFerentix dicuntur ad aliud , & hoc cft

vcrum de forma indiuiduali.Similiter 1 i.cap. 1.

tcxt.com. 11. & indc. qu6d principia corundem

fpccie, funt cadem fpecie,fcd alia numero , ficuc

tua , & mea. Similiter 1 1. ibid 1. dicitur modo,

quod non eftfolum vnum iecuudiim matcriam;

fcdfccundum formam eft vnum , &c diuerfum,

oppofitum ifti dicitur, quod non cft idcm fccim-

dum formam.

1 j Ad primum argumcntum , quod fi fint aliqua

in[imaterialia,mulriplicantur in cadem fpecic per

formas indiuifibiles : nec eft inconuenicns,qu6d

natura fpecifica fit in potentia ad formam indi-

uidualcm , & cx hac & ifta fit vnum. Et cum

dicitur,qu6d talia funt totum quod <]uid efl. Di-

co , quod quodlibet indiuiduum habet naturam

fpccincam integraliterifed non quanrum ad tota-

litatem prsdicationis , quia non eft fic in ifto,

quin poflit efte in alio : & tamcn prxtcr naturam

fpecincam,habcnt formas indiuiduales , pcr quas

Quod quid diftingiiuntur formalitcr , qua: non pcrtinent ad

nmtnj^ ^.'^""'°"cm fpecid. Vnde cum Phiiofophus di-

*ft exft^w. c'^»'?*<"' ^*»*^ eflfi^ idem cum eo cuius eK,vcrum

^J.i.yMd j. €ft cum co cuius eft prim6;vnde ciuod quid efl fpe-

& i-j. »d I. cid, eft idcm cum fpccie fimpliciter , fed non cft

idcm cnm indiuiduo,(ed quodammod6 parscius:

cura indiuiduumaddatfuper eam, formam indi-

uidualem, vt didum eft. Ad aliud,qu6d propo-

firio prima f.ilfa eft,quod patct : quantum cft per

fc diuifibile inquantiim quanrum , tuncvna pars

continui diuifa inquantum talis , differt ab alia

panc : & pcr quid ? Si feipfis,habeo propolltum,

quia non diiferunt nifi numero : & funt formx,

quia loquor de quantitate folum. Si pcr aliud,

contra,idem prindpium diuifibilirads, & prind-

piura diftindionis : fcd quantitas eft , fecundiim

tc , caufadiuifibilitaris ; ergo cauia diftindrionis

intcrpanes ; crgo partesfccundumqu6d quan-

ta: difTcrunt , & formaUtcr : conftat : & tamen

illx dux partes funt eiufdem fpeciei. Si pcr aliud,

cum non fit dare nifi fubiedum , erit circulus,

quia forms diftinguunt fubic£him:& cconuerfo

fccundiim tc. Similitcr quanticates in Sactamcn-

to Altaris diftinguuntur formaliter feeundiim fe;

crgo fimilitcralix feparata:. Tunc ad argumen- i^^^j^*

tum,qu6d non concludit inconueniens,quia for- ttr dtffmm.

ma efi principium generandi ; ide6 poteft efle

principium generandi fimile , ex quo eft .igens

vniuocum:(cd ex hoc non feqiiinir, quod eadem

forma fit in generante, & genito, fed forma fpe-

cifica eft vna amborum non indiuidualis. Ad °"°^ '""*

aliuddcnumero,ficutvnitasaddita,vel fubtrafta ri:«A;6oiM»«r,

variatfpeciem,itadi(ferentia addita,vel fubtrafta i.d.j.q.7.

variat diffinitionem : quia vcl non completc cx- ad i .

primcnt,fi difFcrenria abflrahatur ; vel non pra:-

cisc,fi vna addarjr : tunc fequitur,qu6d non ma-

nebit cadcm diffinirio. Scd non fequiturjcrgo al-

tcra; quia tolle difFercntiam vltimam,non manc-

bitcadcm diffinitio,quac priiis ; nec altera , quia

nulla eft;quia pars potentialis, quae rcmanet non

diffinitur,nec habct diffinitioncm.

SCHOLIVM VI.

Resolvit in particulari^uantitaten nm
ejfe primum principium indiuiduationis fubflart-
tia,cjuia ktc prioreft illa,eftoilU flt fundamentum
relationis diftiniHonis; quod quemodo intelbgatur^
expofitumeft l. 5. qutft. 11. Soluit argumentum
pro illafententia de quantitate ex Artjht. pofi-
tumnum. z. atque ponit hic foluitquefex argu-
menta fuadentia naturam ejfe defe indiuidnam,
& fingularem^qud. eftfentetta Nominalium.

\6

Ad aliam quxfHonem:qu6d non quacrit quac-
ftio, quo difHnguuntur duo formalirer , quia di'
fHnftione diftinguuntur;igirur diftinguunrur re-
latione:ficut & omnia relatiua oppofica.Nec quq-
ritur de ftiiKiamento proximo reIationis,quiail-
la eft quantitas:duo enim funt duo dualitatc. Sed
qu«riturdeprimoprincipiodiftin(fliuo,quod eft ,. .tvJk

caufa diftindionis aliorm-n,& illud eft fubftanria, .xm\

qiua forma indiuidualis.

Ad argimientum, qu^d maior eft fal(a,faltem
non neceftaria , quia materia pracccdit quantita-
tan,v*l quamuis noneilet parricularitas raaterix
nifi pcr quanritatem : adhuc materia inquantiim
quanta,erit caufa fine qua non. Contra hoc,na-
tiu:a vniu(cuiu(que e(l propria fibi ; ergo ideo
non poteft vniuerfalc e(Ie fubftantiz fecundiim
Philofophum in hoc 7. tcxt. com. 4;. ciim crgo
natiura lapidis fit verc natura,cft propria fibi ipfi,
& per fonfequens harc dc (e. Item Boecius , De
vnitate , & vno. Omne quod eft , ideo eft , quia
vnum numero efl. Ergo natura de fe vna, & tuiic
N N n 4 incom

704

Lib.VII.

fluomodo
fnttura e/l
frofria ffhl i

Omne quod
cft, ideo eft.
quia vpiuD
numero
expcnuur.

ltidiuidu*li-
tns > M hoc
0liquid

Nihilfimplex
ejl indiuiduU
vUiusJfeciei.

Tiiuiflofpe'
ciei in indiui-
dua,q$(aJita-
titu.

incotnmiinicabiiis , & fic dc fe cft hsc. Icem,
nulla eft res,qux non /it in fingulari aliqtio;er^6
talis res,quaE cxiftir in fingulari , non cft indiftc-
ixns ad multa. Itera, fi eft hasc , vel vna per for-
mam, qiiacro de forma per quid eft hac ? & pro-
cedetur in infinitum, vel ftabitur,qu6d in primo
natura fit de Ce hxc. Itcm > nuUa forma fimplex
tuncelTet de fe haec : quia eam oportet habere
formam determinantem. Item , diuifio gpneris,
libro Diuifionu, infpecies,eft qualitatiua,fpeciei
in indiuidua , quantitatiua : fi tunc cilet verum,
quod dicitur, vtraque eflet qualitatiua;quia vtra-
qiie diuifio eilet per formalem differentiam fu-
pcradditam generi,& fpeciei.

Ad primum, quod fubftantia quaelibct fingu-
laris eft propria fibijita quod eadem numero non
poteft efle alterius. £t hoc intendit Philofophus
conrra Platonem , qui ponit ideam vnam multo-
rum indiuiduorum , & quod ifta eft propria cu-
iuflibet indiuidui, fecundum Platoncm. Et con-
tra hoc vadit propofitio Philofbphi. Sed na-
ttjra , quam cgo pono , determinarur ad vnita-
tem numeralem per formam indiuidualem , &
ttmc eft propria cius, cuius ?ft ipfa : tamen de fc
nonpft propria alicuius. Ad aliud , quod ficuc
animal non eft hoc animal , nifi pcr diifercn-
tiam additam, fic lapis non eft hic lapis , nifi pcr
difFerentiam indiuidualem fliperadditam:& quia
i^unquam de fe feparatur i differentia , idco eft
ynum , vel hoc , pcr difFcrentiam additam : &
eodcm modo , eft dc natura fpeciei rcfpe6tu diffe-
rentiaj indiuidualis fupcraddita: fibi. Ad aliud,
quod natura lapidis eft vna in fe,& res,& fic non
eft h^ proprie : fed vniras illa cft minor , quam
vniras numeralis : & eft realis vnitas : fed non
tanta realitas eft in illavnitatc , ficut in vnitate
numerali ; vnde detcrminatur per difFcrenriam
ihdiuidualem , vt fit hac proprie. Ad aliud, quod
forma non eft propric hac , fed eft quo aliud cft
hoc : ficut genus non determinatur dp fe, fed pcr
diffcrentiam , vt fit fpecies : & tamen difFfrentia
non eft fpecics , ncc habct vnitatem fpccificam.
Similiter forma indiuidualis determinat natu-
ram fpecificam , vt fit h£c verp. Non tamen illa
forma eft proprie hac , fiue hoc aliquid : quia fi
fic , runc fequitur , qu6d difFerentia eflet fpccies.
Ad ^liud , quod ficut nullum fimplex poteft cfle
fpecies alicuius gencris : fic nec aliquid omnino
fimplex , eft particulare contcntum fub fpecie:
quiaindiuiduum habct compofitionem fpeciei,
& formam indiuidualem vltra. Vnde brcuiter
dico , qu6d omnis forma , quae eft fpccics alicu-
ius generis, eft compofita ex potentiali aliquo &
adhi , & omnis talis eft hnc pcr formam indiui-
dualcm. Ad aliud , quod Boetius ponit difFcren-
tiam inter diuifionem generis in fpecies , & to-
tius in partes, & illud totum cft totum intcpralc,
& totum quantitatiu^ diuiditur in partes; fed ex
hoc non fequitur , qu6d fpccics diuiditur quan-
titatiuc in indiuidua,fed qualitatiue fblum. Pro-
batio,quia non ponit nifi tres diuifioncs , fcilicec
generis in fpecics , & jocis in fignifipationes , &
totius in partes ; & tunc cum diuifio fpccici
in indiuidua , maxime conueniat cum diuifionc
generis infpecics , quia cum aliis non conuenit,
fequitur , qu6d cft qualitatiua , ficuc diuifio
gciicris.

Metaph.

SCHOLIVM VIL

Declarat dmplikr haSlenw diHa, alttits
omnut inuenigans,nihil non examinans , ad fun-'
dum vfcjue ; adeo , vt maxtmm eius aduerfariuiy
Occham i.d.i.cj.i. etfi ah eo in hac <jUdfiione dif-
fentiattfateatur, ipfum omnes alios in huittt diff-
cilii (fu^ilionii indagatione, excelluiffe,

17

Notandum,qu6d indiuiduum ; fiuc vnum nu- J.'^"**^"^
mero , dicitur illud i quod non cft diuifibilc in t^^^'^''*"'
multa : & diftinguitur ab omni alio , fecundum
numprum. Prima pars fic intelligitur , quod fibi
rcpugnat diuifio in partcs fubiediuas,haec repu-
gnantia non poteft efle nifi per aliquid, quod eft
in indiuiduo ; voccturindiuiduum ud , hoc pro-
batur dupliciter. Vno modo fic : diuidi in partes
fubiedbiuas <;ft imperfedionisjvndc remouetur k
Deo;ergo hoc nuUi repugnat, nifi propter perfe-
diionem aliquam in ipfo. Et quamuis dicatur Diuidi {»
hic, qu6d diuidi fic, eftimperfeftionis in natura ''*''? "*"»«-
fpecifica, vel in quacunquc natura fecundum fc, A^^,-^ "
& non pofle diuidi,cftpropter aliquam perfedlio-
nem : tamen in fiippofi to naturae non cft propter
aliquam pcrfe6kionem,fed propter iimitationem.
Alitcr fecunddarguituradconclufionem ; fi talis
diuifio rcpugnct A^Ay&c diuifio illa funt incoras
pofHbiles : fed incompofllbilitas aliquorum non
eft nifipropter aliqua inclufain ipfis,vel proptq:
ipfa tota;ergo. Minor patct. Si cnira ab A to\-
lcretur tantummodo aliquid , per quod cfFcc
diuifibile fic , adhuc non rcpugnaret diuifio-
ni ; quia quod dc fe repugnat alicui/ub quocun-
quc non defbrucnte ipfum ponatur , femper funt
repugnantia ; nifi autem repugnarct fibi diuidi,
non eflet indiuiduum. Hoc patet in exemplo:
licct cnim fubftanria fine quantitate noh fit in
potentia, faltem proxima,ad qualitatcm : tamen
non repugnat fibi , quia tunc nullo aducnientc
poflet ftare cum ipfa: ficergo fupponcndo con-
clufionem probatam : qusrimus quid fit illud in
indiuiduo, per quod fibi rcpugnat diuifio in par-
tes fubieftiuas talcs , fcilicct quarumquarlibct fit
ipfum. Non enira negamr ipfum pofle diuidi in
partes eflentiales , fimilitrr in intcgralcs hetero-
gcncas,& homogcneas : quandoquc tamen null«
pars ctiam homogenea efl ipfum diuifum : licet
cadcm fpccies prardic^mr de parte diuifa , quae
prius praEdicabaturdetoto.Quid ergo eftillud in
ftA ? noii ncgatio, quiavcl iftc cfFeihis eft pofir
tiuus, & patet ; vel priuatiuus , & ita non datur
caufa eius,fed idipfum. Sidatur ha:c negario non
pofle &c. Quasro criam decaufanegationis da-
t«e ; & femper quoufque ftcs in natura pofitiua
pro caufa. Ad hoc cflcf illud argumcntura pri-
mum pro fupra,fi valcret.

Item , iudiuiduum eft verifHmc ens, & vnum: Negatu »»«
ficut arguitur hic de prima fubftantta , quod eft ""fi"'*^^ '»-
maxime fubftantia,& ipfius cft generatio:&circi J^^^f ^^'
ipfam funt opcrationcs,ipfa ctiam operatur;om- matetia.nec
nia .ifta videntur ncganda ab aliquo formalitpr frnna , ne«
conftituto per ncgationem. Eft ergo illud in e^, 'xifiehtia.
pof»tiuum,nullum accidcns:nec multa fimul^ro-
ter argumcnta fuperius fadla : & quaedam fiipra
contranegationem. Non matcria,necforma,nec
efle adku , Ci differt a fomia , propter argumenta
fada fuperius. Contra eriam ompia ifta cft,quia
quodlibct iftorum cft communicabile ; crgo de
ipfb eft quzrendum,per quid fit hoc, vel pcr quid
repugnat fibi diuidi in partcs fubicdiuas. Iftud

idero

Qu^ftio XI 11.

i8

£«4 dieStttr
frmt diuer-

jyifirntu
imdiiddudles
fmt frimt
diMtrji,

l^itiu tTidi-
'ttidfu omnii
auueiiait.

Text.e.t.

lmdi$iididMlit
dtfftrtnii» ,
^UMTt di^itttr
ttnutriiUisf

condudit contra ncgationem : pcr quid cnim eft
ib^quia conceptus negationis eft contrahibilis.

Notandum ereo.quod ficut aliqua prim6 sut
dioerfa, fcilicetfc totis , qus videlicet in nullo
conueniunt ; fic in omnibus difFercntibus , quac
funt diucria aliquid vnum entia.oponet inuenire
aliqua quibus differant , quar fc totis fimt diuer-
(a,aliter procedetur in infinittmi : & iUa fimt vl-
timae rationes vnitatis, qua fic fimt iodiuifibilia,
llcnt difFerentia fpecifica in fpccie , eft caufa in-
diuifibilitatis in fpecies : nec eft caufa prior,quia
ipfa eft ibi , cui primd repugnat diuifibilitas
illa ; ipfa criam eft qua primo difFcrt ab alia fpe-
cie fixundum eius difFerentiam,ita qu6d vna dif-
foentia prim6 eft diuetfa ab alia , fic de vnitatc
gcncris gcneraliflimi in fe, id eft , in diuifibilita-
tc eius in plura genera, & diftindhonc ab abo gc-
nere. Vtrumque,cnimconuenitfubftanti«primd
fi fit conceptus fimplex , & in nullo conueniac
cumquanritate fectmdum aliquosrficigiturcum
indiuidua fint propric difFcrenria , non pri-
tnd diuerfa,qu^enda eft caufa vnitads numeralis,
qui primo repugnat diuidi in multas partes fub-
iedtiuas : & qua prim6 diftinguitur ab alio indi-
uiduo , ita qu6d id in hoc indiuiduo , & aliud in
illo , fint prim6 diuerfa ; illud proprii vocatur
difFcrcntia indiuidualis, vcl fingularis:cum difFe-
renria fit , qu2 diffcrunt a (c fingula. Et conflat
indiuidua difFcrte proprie , quiaiunt diuerfaali-
quid vnura entia : & per oronia, quoad rarionem
jhfFerenti*, fcilicet quoad fimplicem detcrmina-
cionem communis per ipfam,vt per formalc:uon
habcre aliud fupcrius, in quo c6uenit aim difte-
renria oppofita:nec fortc cum aliquo:& zquali-
tcr ex fediuerfum eflc a quoUbet , fiue oppofito,
fiue difFcrcnria difparata:xqualiter inquam, quia
(e toto, non squalitcc quoad formalem rationetn
diuerfitaris:qus vno modo maior eft tnter oppo-
fita diuidencia idem commune^quo aucem^ in-
compofllbilitatcm alio modo maior cft intcr dif^
parata,qua; fcilicec circa idem communenonha-
Dcnt ficri ficut oppaGta,&c.

Similiter iudicandumeft de differcntiaindiui-
duali,ficut de fpedfica, quo ad aliquid:tarocn eft
difFerenria, quod fpecifica cft caufa minoris vni-
caris , oli fcilicet non rcpugnat omuis diuifio in
pafrtcs ful;ic(fkiuasiisc maximc vnitas,ficut inter
fpccificas infcrior cft caufa maioris vnitatjs,quam
lupcrionquare tandem eft aliqua vnitas maxima,
cuius caufaeft perfedifSma difFerenria, qua: po-
nitur indiuifibiHs. Hzc difFerentia , quia indiui-r
fibilis , non cft prindpium conftimendi aliquid
in rarione prxdicabilis : fed tantum fubij-
cibilis , & hoc maxima fubiicibilitatc , & fub-
icdum eft materiale refpedu pra:dicati } fic
poteft vocari materialis difFerentia ; & ideo non
efle prindpium diffinitionis,quz proprie eft prae-
dic^m, & medium demonfbrationis ; fic ctiam
difFercntia fpeciflca poflet did mateHalis, aliquo
modo , quia principium fubiicibilis refpc^hi
generis , & fic in \. capit. de Caufa. Om-
nes panes diflinirionis dicuntur formar : vcrum
cft rcfpedudiffiniri,non intcr fe : fcd difFerenria
vere informariua generis : vt adus potcntiahs,
materialis refpedhi eius non pro fe , fi pro con-
ftituto in fubiidbilitate rcfpe^lu eius , fic haec
difFeretKiamagis materialis erit, & aliquo modo
fotmalis;fic patec ad hoc.

70S

SCHOLIVM VIII.

V T meliits prtuliSa omnia ftabiliantur,addH-
cit contra eafexfeleEla argumenta,in ^uorumfo-
lutionihtu,& folutionum replicatiambujy maximat
tiifficuitates expedit , vr , an difFcrcntiac indiui-
duales finteiufdem fpcdei,veldiuerfa:, tle ijuoad
primum. Item, an naturz przdsc h. fua fingulari-
tatc repugnat diuidi, de ijuo ad fecundum. Item,
an fcparari poflit a fingularitatc , ad tertium , &
an fint plures indiuidualitates in vno, vt antma-
lis,hominu , Petri , tid quartum , vhi tangit an i
formis diftindtis fumajimr przdicata in quid , de
t]uo optimetradit x.d. 3. q.6. $. Vlterius decla-
tando,;t,ii.explica»s a qua entitate fumitur diffe-.
rentia, jpecifica,(fr indiuidualu.

Contra przdida:hzc difFerentia ,auc eft alte-
rius fpcciei ab alia difFerenria indiuiduali^, auc
dufdemrfi alterius,ergo Socrates , & Plato difFc-
runt fpcde , quia diffetentiis alterius fpedd : fi
duf(lem,ergo illud commune.ficut & natura ho-
minis ; pcr quid crgo dcfcendit in hoc , & hoc?
fi fecundum alias differentias,idcm argumentum
de ds, & proceditur in^infinitum. Item , narurz
fpedficz,quz intelligitur in Socrate fub hacdif-
fcrenria, repugnat diuidi , & ipfa diftinguitur ab
ipfa natura hominis , quz eft in Platone ; ergo
eft indiuidua circumfcripta illa differentia.Itcm,
narura hominis, quz eft in Socrate, fepareturab
illa dtfferentia indiuiduali, & ita manebit non
fingularis , nec vna numero. Non enim videtur
contradidio, quod feparetur, cum non fndudat
illam. Ponamr eriam fub alia differenria indi-
uiduali , & tunc eadem natura primo crit hzc
ftngularis natura , pofteaiUa fingularis nacura.
Item, Socrates eft Socrates, &efthichomo,
& hoc animal , & fic vfquc ad ens : ergo in eo-
demcnmt multz differentiz indiuiduales. Itcm,
quando linea diuiditur , quod prius fuit pars,
nunc eft fingulare pcr fe ; ergo generatur ibi
differenria indiuidualis per diuifioncm , & cor-
rumpimr fimiliter continuationc duarum fada,
Itcm , illa, quz conueniunt indiuiduisjvt agere,
gcncrari &c. aut infunt eis per naturam com-
munem,aut per differeutias indiuiduales. : fi pri-
mo modo, timc prim6 infunt vniuerfalijfi fecun-
dojcrgo taha non funt demonflrabilia de aliquo
fubiedo,& ita nec fcibilia, & ita fcienria natura-
lis non eft fcientia.

Intelligendum , qu6d vnioerfalc completum
cft,quod eft in pluribus;& de pluribus.non adhi,
fcd potentia propinqua : tale nihil eft , nifi
cx confiderarione inrelledus : vnum autem in
multis poientia , vt accipitur potentia Logicc,
non naturalirer,didtur, cui non rcpugnat efle in
mulris , & fic commune poteft eflc in rcrum na-
tura. In Socrate enimnon fblum fecundum con-
fiderationem intcUedus, fcd fecundum ordinem
naturalem perfe<ftionum vniriuc contentarum,
prius eft animal quam homo,& homo,quam hic
homo:quod patet ex opcrarionibus propriis. Sic
enim cognofcirar ordo ynitiue conrentorum, vc
przdidimi eft verfiis finem fccundz quzftionis
quarri libri j & homini fecundijm gradumpro-
prium namraliter priorem gradu fingularitatis,
non repugnat in multis efle , quia in ipfb vt fio
nihil inuenirar , pei: quod repugnet fibi ; ficut
crgo cofnijiune efl in natura, & lua vnitas,vt fic,
di<^eftilla) quz probatur fupta iniftaquz"

ftionc.

»9

Vninerfilt
di^HitUT, p>
tji tMniS ftr
iuuSeSum.

7o6 Lib. VII. Metaph.

Gmdm fu-
feriortt inft-
f»r»kiles »b
inftritrihm.

XO

jinfitctn-
fr»ii^io »«-
tur»m fepa-
rnre afingu-
UritMtti

tl

Aione , &clequa diftum eft fiipri ; cuicunque
eni m gradui reali entitaris , correfpondet realis
vnitas. Sicut tamen in aliis vniriuc conientis,
non eft feparatio realis,nec etiam potentiaiis ; fic
natura cui intellcdus tribuit intcntionem fpe-
ciei, quae didta eft efle in re,cft communis : ficut
comraunc cft potentiale in re : nunquam (epara-
turabaliapcrfcdlione vnitiuc fecum contenta,
vel ab illo gradu , in quo accipitur difFerentia in-
dluidualis. Cum etiam nunquam fiat in rerum
natura nifi fub determinato gradu , nunquam eft
ab iilo fcparabiiis, quia illc gradus cum quo po-
uitur,eft iecum vnitiuc contcntus.

Per hoc patet ad tertium argumentum, quod
contradidio includitur , qu6d/eparetur propter
vnitiuam continentiam. Contra : quare non po-
teft fieri fub gr%du natur£,fiue gradu indiuiduan-
te?& de ipfa fic fada procedit argumentum : po-
nitur enim fub vno gradu indiuiduante , deinde
fub alio. Itcm,tunc fequeretur,qu6d natura nun-
ouam poteft indiuiduari per aliquid , non idem
fibi vnitiuc:alitcr enim pollet mutari a fingula-
ritate in fingulariratem.Item,omnia eiufdem fpe-
ciei cadcm contincnt vnitiue;ergo fi alius eft gra-
dus in hoc,& in ifto vnitiue contentus : oportct
praEintelligere difFetentiam continentium , & ita
ifti gradus non erunt primp diftinguentes. Ad
primum iftorum > quxdam naturs ia fe non re-
pugnant , & tamcn repugnant natura: pofitae in
ejfe, vel fadae , ficut noft efIe,non fiStam. Simi-
liter naturae in fe non repugnat forte feparari ab
oranibus gradibus indiuidualibus:quia intellig^-
do naturam fine illis,non includitur c6traditfiio;
tamcn in ejfe repugnat fibi , qu6d fepareair ab
omnibus : non autem qu6d feparetur ab hac:hoc
enim cft poflibile , vt in illa,& cconuerfo. Non
ergo poteft fieri nifi flib aliquo gradu indiuidua-
li.quare ifte non poteft difFcrrc re:in hoc conce-
ditur fecundum argumentum,& ita ftat infepara"
bilitas propter cominentiam vnitiuam. In muta-
tione enim,oponct fubicdutn realiter difFerre ab
vtroque termino.

Ad tertium,natura non continet vnitiue illum
gradum,fed compofitum ex natura,& illo gradu.
Quod autem natura ponitur fub illo,gradu , non
eft caufa nifi agens. Si ergo accipitur,ifte gradus'
non differt ab illo ; nifi quia continens a conti-
nencc, negandura eft, fed econuerfb eft:& tamen
ille gradus non eft : nifi quia naturaliter prius
continens ipfum , eft : non enim eft , nifi quia
agens ptoducit compofituro primo. Sic ergo
continens prius in ejfe, gradus prior in diuerfita-
te.Exemplum,Deuscreat aerem,& ignem,com-
•pofita prinio producuntur ; & ideo primo flmt
formae , non nifi per accidens ; & ideo-fecun-
d6 compofita difFerunt per formas , tamen non
cconuerfb. ; & formae primo diuerfae , non fic
compofita.

Sic ergo patet ad tertium principale,& ad tres
obiediones annexas. Contra iflam refponfio-
ncm:contenta videntuc difFerre proptcr difFcren-
tiam contincntium; non ergo econucrfb propter
circulum. Probatur antecedens, fenfitiua in me,
& in t? , difFert , qiua intellediua difFcrt , non
cconuerfb. Refponfio , de antecedente , eft vt
fic , cft vt non , fecundum quod contententum
cft forinale in ratione conrinentis, vel materiale:
ipxemplificatur autem in areumento , quando cft
matcriale.

Ad ptimum principale ; quod fi intelligatuc

Jpecieifid eft,ficut contentum fub fpecic neutrum J^^f*^*'»*'*
niembrum cftdandum , ficut rationale , nec cft tUmntc"^
eiufdcm gcneris cum irrationali; nec alterius, fic utrjitentrit.
ficut concentnm per fc fnb gcncre. DifFercntf:B
enim oppofiti, vt pixdidkum efl, funt primo di-
uerfa: propter infiniratem vitandam. Si aiuem
intclhgatur eiufdem Jpectet, vt diuifiuum,& con-
ftituriuum aliquomm ciufciem fjpeciei , fic fiint
eiu((]em,ficut difteremiae fpecie funt ciufHecn ge-
ncris. Ad fccundum , ficut lapidi albo formalitcr
rcpugnat nigredo per albedinem,& itaper intel-
le^um circumfcribendo albedinem , lapidi , qui
eft genus fnbiedum non rep>ignat nigredo : fic
circumfcripta difFctentia indiiuduali, perquam
formaliter diuifio rcpugnat compofito ex natura
& illa difFetentia , naturae fpctifics per illam
differentiam non rcpugnat diuifio : vrtde ipfa
eft communis , vt praedidum eft , per pofle
Logice efle in pluribus. Contr^ : tunc adhuc illa ■N'*/»»'^ P*-
natura diftinguitur ab illa , qus eft fine alia dif- f'Zttv*
ferentia indiuiduali : crgo diffcrentia numerali. fauUJiclufit
Rcfpondeojfi loquamur realiter; humanitas quae htcctuati-
cft in Socratc, non eft hcimanitas , qua: cft in Pla- ^** '
tone , & eft realis difFerentia ex differcnriis indi-
uidualibus vnitiuc contenris , infeparabihbus>
hinc inde. Si autem circumfcribaipus difFcrcn-
tiam hinc indc , fic vt nec natura intelligitur vna
maxima vnitate in (e,fed tantiim illa vnitate mi-
nori, qux cft communis : fic ncc eft diuifa ab hu-
manitate Platonis diuifione numcrali, nec aliqua
quia non fpccilica:paret,ficut nonponendoaliam
formam generis,aliam fpccici, diccrctur de natu-
ra generis in vna fpeciej& aUa circumfcriptis dif-
faentiis hinc inde.

Adquartimi,fi ponantur aliae formae aquibus
fumuntur praedicata in ^«ii, ncceflc eftconcede-
re multas dlfFcrentias indiuiduales in eodcm,quia
natura gencris fine contradi^kione poteft efle
prior forma fpecifica,& non eft fine fua difFeren-
tia indiuiduali. Et fic nccefle cft concedere.quod
hoc animal poflit efle hic homo , & non hic ho

mo. Similiter hic homo,yel ille homo:nifi dica-

vtriimjm

xt

tur,qu6d hoc animal non eft natum perfici a na- fluresinditi-
tura animae intellcdiuae.nifi fub certa difFerenria duaUs difft-
indiuiduali : non eft tamen nifi vna difFcrentia ^"'"* "* *•*
indiuidualis vltima , quae determinat formam.
fpecificam.

Sidicaruraliaopiniode formis , poreftdici,
quod vnusgradus perfedionis dererminet om-
nes praecedentes ad vlrimam vnitatcm, ficut vna
difFcrcntia fpecifica determihat omncs perfe^tio-
nes prajcedcnres ad vniratem (peciei , quam nec
ex fe habent , nec aliunde , quam ab alia difFe-
rentia.

Conttil : fi vna difFerentia indiuidualis poteft
intelligi inquantum determinat genus fuperius,
non inquantum determinat inferius : poteft
enim intclligi haec fubflanria , non hoc corpus:
ergo illa inquantum determinat omncs perfe-
(Slioncs praccdentesjcft in virtute mults. Quod
igitur inconucniens , fi ponannir gradus proprij
tot, cijm non ponantur res diuerfae , fed tantum
vnitiuc contenti?Non-eft inconueniens hoc con-
cederc,fecundum vtramque opinionem,nifi quia
maxima vnitas,qBae fcilicet eft per hancdifFcrcn-
tiam,intelligcretur prius incflc fubftanri^,quam
vnitas difFercntiae fpecifica , quae cft minor , &
prior,vt viderur. Sed refponfio, omne communc
cftafquc vnum in fe,vnitafc communis,& immc-
diatc poft illam,vnitate indiuifibili,quarum ncu-

tra

Qusftio XIII.

ter iifnnti'
nmMtune, m»
Jit »liqiiid
(rfuimml

C*n*rfiim
imeft Sttrtoi
fer nMtura,
vtl fingnU-
riHUtmi

tra {ecnnJum (e diuerdficatar per aduenienria,
non nugis in fubftanria , quam in hominc : fed
tantum extrinfccc variatur, & vnum plus dicitur
variari,quia eft in pluribus cnenrialiter,& magis
diuerfis.

Contri:tunc omne communc eft fpecies fpe-
cialiiCma dc fe , quia vnia talis cft in pluribus,
quknalia:& indiuidua vnius rpcciei piuribus
difFcrcntiis cxainfcds difFcrunt, quam indiuidua
altcrius. Rcfpondeo , difFcrcntia cxtrinfccx non
fadunt vnum pcr fc cum illo, quod fubcft : ficut
hacc cum communiori:piurcs diiFcrentix fadunr
vnum pcr fc,& idco quodam modo per fe diuer-
(ificanmrpcf illas, ilcut materia pcr formas,non
fic fubiedum per acddcntia.

Adquintum , per diuifionem nihil pofiriuum
fit,fed nt vna przdfio, vcl fbiitudo , quae didtur
adhialitas oppofita potentialitari panis in toto:
hzc ergopriiis mcdietas linear,quae ntmc cft hzc
linea , & habens a6hi dififerentiam indiuidualem
adualitatcdiftineuentc, ficqu6d ipfa cum nullo
fadt vnum pcr fc , ha:c prius habuit illam difFc-
rcnriam a<fhi oppofito potcntiac antc talcm
adhim,antc generationem;& per eam diftingue-
batur ab alia mediate, fic quod non fiiit illa:non
camcn fic,quin exeis ficret vnum.

Ad fcxtum , quicquid pcr (c incft vni indiui-
dao , cuius fimilc ineft alij indiuiduo , incft per
naturam communem, quia difFercnriis finuulari-
bus non incft communc aliquid : & ita n qirid
pcr vnam ineflct , pcr aliam fimile non ineflet,
non plus, quam quz confequunmr generaliflima
funt fjmilia , vcl Ipcdcs , rarione difFcrenriarum
(pcdficarum,licct illa, quat confcquuntur fpecies
duas totas ratione totalitatis , finc fimilia ; ergo
gencrariineftSocrad rarionc humanitatis , ficut
generare, quia in hoc aflimilatur gcnito tali:non
tamcn infunt \\xc horaini fine fingularitatc , lo-
qucndo dc eis in fe : loquendo autcm dc eis in
communi , infunt prim^ homini in communi,
& dc illo dcmonfbantur , & fduntur. Contra
hoc eft vnum argumentum ^dhun exua in q. 6,
primilibri,

SCHOLIVM VIII.

C-OR.OLLA.ltiE infert finguldre ejje vttum
quid , e^ confeqtunter per feime^giytle, quodte-
net 1. diji. ;. (jtufl.G. adfecundum , & qu*li.ii.
ttum. 9.&latii(sde Anim^ ,q. zz. vbiplurM de
htc dixi in Corfttnentario. Contra horum tria, vel
(fuatuor fortijftma argumenta ohticit.Ad pnmum,
txplicat quare indiutduum noneji a nobu dtffini'
bile , nec pro nunc difHnQe cognofcibtle. Ad fe-
eundum , an alicjutd commune abjirahi pojfu ab
indiuidttaltbmdifferenttis. Ad tertium {ponitur
hicadefuartum) qtudfenftu non cognofcitjingula-
re, de <]uo i. diji.^. quaji. i . rtum. 4. & multa hic
traBat, eftumtodo vniuerfale cognofci pojfit ah in~
teUeRu , & non afenfu , de quo etiam fupra l. i .
qitaji. 6. &de Animatjtuji. 11. Circavltimum
duhium , qtiomodo exijientibtumultis phdmtafmO'
tihus^fit cognitio pottkr per vrmm,quam per alia.
Afaurttiut hic infine notat ejfe addtttonem , quta
fe remifit ad diRtnii. j. prtmt , & tamenprobat
Mattrititti tn prafattone huiiu operis priuj eum
fcrtpfijfe hoc optu, quam Theologiam,vbi quafi.6.
prtmi libri ad j. docet , quod phantafma fortiut
mouenj, facit vt inteUtQus obtt^um tUtut priut
(onfideret j tangit quomodo conuertere , veltit-

707

uertereinteUeElHmfit in poteftate voluntatit , de
quo lattits agit 1. dtftinSi. ^i. qutfttone quarta
C htc de hac quafttone in cuittt indagine vere
dicit Occam , Scotum , omnesalios DoUores longe
excellutjfe.

Ex ifta opinione patet , qu6d fingularc cft ij

vnumquid, pro hoc , fecundo dcTrinit. 6. Da-
nielitas ; & fi fingulare cft vrfum quid , cft pcr fe
inteUigibile , ctiamdifFerentiaindiuidualis ,fine
fingulari. Contrarcrgo diffinibile, & dc co erunt
dcmonftrationcs , & fdcntis. Item,quicquid eft
in ifto , cius fimilc cft in illo , ita ab iftis inquan-
tum fingularia abfhahetur aliquid commnnc, fi-
cut inquantum albcdines. Item , timc fcnfus ,•&
intelledus,quomododifFcrrcnt. Ad primum, THferemt!»
difFerenria indiuidualis a nullo nota eft in hac ""'"«^ '»

^ . I • /i niu vua nt»

vita communitcr. Cuius probatio elt : quia tunc j^^^ Mfii»*

nota cflct diffcrcntia eius ad quodcunque aliud; ^i,

& ita non poflet errarc dc quocunquc alio fibi

intellc<Shiilitcr oftenfb, quin iudicarct illud cfte

aliud ; fed illud eft falfum de alio omnino fimili,

nifi tantum de intelligendo fe animam , & fuum

adum fonc , a quibus difFerre diceret quantun-

cuque fimilia fibi oftenfa;de intelligendo tamen

fe compofitum , fone crraret quis , fi fubitd

Deusfuum corpus annihilaret , & aliudanimac -^» qnufm-

vniret, mancntc anima in eadem intelledione "'^'i"*/* ^'

non mterrupta , fic quod anima inquantum ad ^^^^ .^^^^,

difFcrenriam indiuidualcm fcipfamccrrifrimc no- g««f, ,niU-

uit hoc cns. Quantum ad naturam fpccificam, Mduu * n*-

alia vr fcnfibilia ccrtius nouit , & hanc notitiam ^^ J,'Py*

de (e inquirit ; fic glofla Auguftin.Trinit.6. crgo .^^^\J^l

non poflijmus indiuiduum diffinire, non cx par- deq.n. n.9.

tc cius , fed ex impotenria nofhra : ficut ncc fub- Quarft. j.

fbntias fcparatas : vt patet in quadam quxfHone Snemodo

fupcr fccundum librum. Contra:fic fpedcs fub- ^^*'?/^'^

ftantiz dicerctur non diffinibilis , quia non per g,^/^ cS per

fc inteUigitur: Refpondeo , quamlibet naturam' fe intellip'

fpecificam fubftantis confcquitur aliquid , vcl "^-

aliqua , vnde dus noriria per cfFcdiim poflit ha-

bcri : non fic diiFcrentiam indiuidoalcm. Sic ad

ad aliud dc dcmonftrarione ; vel ficut didum

cft ad fcxtiim , nihil confequirur indiuiduura

rarionc difFerenris indiuidualis per fc , quia il-

lud cflet omnit)o incoromunicabile, fic quod ni-

hil eius flmilc poflit in aliquo inueniri , quale

nihil inuenitur in entibus , vt videtur , prxter

difFcrentiam indiuidualem : vcl fi quid confequi-

tur ratione eius , cum ip(a dic.it gradum poliri-

uum cniis ; ergo potcft aliquid caufare , mnc il-

la non erunt nota , & ita dcmonftrabilia in fe,

fednonnobis; fic oponet concedcre illud f*/ri Nam-ff.

in quacft. 6. primi libri. Patct illud de infinitate

non valet:quotciinque cnim fpcciebus,fone plu-

res funt poflibiles ; & tamen de quaHbet non

miniis eft fcienria , fic hic. Ncc valct dc corrup-

tibili fingubrium , quia incomiptibiliier fua

paflio , per fuam diffinitionem fibi incft : poteft

enim,& vniuerfalc corrumpi abadu cfte , cor-

ruptis omnibus fingularibus;crgo. Quod ctiam Cereumfitut

vult Arift. 7. tcxt. c. } 5 . quod cuih extra fenfum ^J^^fjj^^

fiant, immanifefhim cft vtrumfunt , velnon. ^^,,/7^^

Refpondco, hoc eft dc cognitioncyJ eft , fiue rei UrU ffni-

in propria exiftenria, fic etiam de vniuerfali , eft '•«'••* . *»»

immanifefhim, nifi fciatur nece(Iarium in aliquo *** "•** *

fingulari:quia tamen lalis exifVctia eft magis fin-

gularis quara vniucrfalis,quia no eft vniuerialis,

nifi in fingulari;ide6 fic fingularia magis dicumr,

no fcibilia^ quia talis cognirio magis copetit cis.

Ad

»4

A tllfferftiu
indiuiduali-
httijnihilre»-
le Mhflrahi-
tur.fed t»mu
fecMtdt inti-
tiuut.

f^HidabftrM-
tti» profrii

QMAdafri-
m* intenti»-

nii , ahftrahi
sb indim-
duaUnuibm.

tenfut ncn
tagnofcit Jin-
fHlMre,x.i.y
f.l.

jfnvij^tu ntt-
tnerum f»
diorum cc-
fik>fci( ?

»;

Stnftu tm si-
fer prjfentit,
^txiftentiti

InteUeSitt
0bftr»hit, sf-

fm »«».

708 Lib. VII.

Ad aliud ,diffcrenri2illac funt primo diucrfie,
in nuUo conuenicntcs. luxta hoc nota , quod fi
gencratio deberet dici acquiuocain diuinis, quia
proprietates pcrfonales non funt eiuQerh fpeciei:
crgo qua:libet increaturis, quia differentiae indi-
uiduales fiint prim6 diuerne. Item nota, quod a
difFerentiis indiuidualibus , quicquid abflrahi-
tur eflaliquid fccundae intcntionis , & non pri-
mac : & fic cum jntcUigo Adam , nop intelligo
fineularc , quia fi ip^ oflenderetur , nefcircm
quod ipfc eflct, fed intelligoconceptum compo-
fitumex homine,& fingulari, quod cfl quoddam
commune fecimdz intcntionisttalem etiam con-
ccptum habco , intelligcndo quodcunque fingu-
lai^. Quod vero pracdidum eft, qu6d quicquid
abflrahitur a difFerentiis indiuidualibus , efl ali-
quid fecundac intenrionis , hoc fic corrigitunab-
firac^io proprie efl pracdicati dicentis quid fub-
Jedi : non enim paflio communis dicitur pro-
prie abflrahi k fubiedo non conuertibili : tamcn
communiter loquendo dicitur abfbadio ; ideo
^ difFcrentiis indiuidualibus , ficut nec fpecificis
nihil potefl abflrahi primo modo , quia funt
rationes rcales omnino fimplices prim6 diuerfac,
ali^s eflct proccfTus in infinitum. Scd fccundo
modo poffunt multa abftrahi , Sc non fbliim fc-
cundx intentionis , vt pracdicitutj fed & primac,
vt indiuiduum , vqum numero , per fe exiflens,
jncommumcabile , qua fortc fum primx intea-
tipnis. Sic ergo intelligcndo compofkum cx
natura vniuerfali , & aliquo tali , vt partc ob-
ie(5H , non vt ratione obiedi. Ad quanum, per
argumentum fadum de intclleifcu, de difFercntia
cognofccnda,qu6d nuUus fenfus pcr fe cognofcit
fingularcquia ciufHcm fenfibilis,fimile oranino,
non difcerneretur ab ipfo. Contra:imm6cxloco
fimilitcr numeri^s cft per fc fenfibilis. Rcfpon-
deo,fi quid idem in duobus locis,quid tunc i Si-
militer fi ex loco, ergo non efl pcr fe hoc ; quia
hoc non c& hoc pcr locum j quia fi cognofccr^
hoc, inquantum hoc , etiam diftingueret ab illo,
pofito quod fimul eflent,imm6 quocunque pofi-
to,flanrc hoc.

Ad illud dc numero,oportct gloflare : ccrtum
eft enihi , fi fempcr funt noui radij Solis in me-
dio,fic quod nuUus durat ibi diu,qu6d vifiis no-
fter illum numerum non cognofcit, iqtelligen-
duin cft ergo numerum difCmilium.

Alia opinio de fentiendo fingularc,tangitur in
fine qua:fi:.6. primi , argumenta contra non bene
fbluuntur forte.

Aliter poteft dici , qu6d fenfus non cft alicu-
ius,nifi pracfentis , fecundiim naturam, & incxi-
ftcnria a<5l:uali,qu6d non eft nifi fingularc : intel-
Jedus intelligit abftrahendo ab hic, & nunc, hoc
cft,non fecundiim qu6d adualiter exiftens in na-
tura,cuius exiftentiac conditiones Canthic,8c
Ttunc : ifla abftraftio femper neceflaria cft in in-
tellcdu. Hoc dubium:vt patctinquxft.6,huius,
tamen talis abftradio non facit fingularc,dicibi-
le dc multis. Itaenim hic hemo cft intelligibilis,
non Tt exiftcns , ficut homo ; intellcihjs crgo cfl
vniucrfalis per abftradtioncm ab hic , & nunc,
fpnfusfingufarisconcernendo hic ,8cnHnf. Aii-
tcr, quodalbedovijiucrfalis cft ens p^ accidens,
ncc prim6 intelligitur , fedalbcdo, cui tanrsen
intclligibili vctcdcnominatlue, conuenit diiffi-
nitio vniuerfahs , quia nuUo vlteriori fado dr-
ca ipfum , eft dicibilis dc pluribus , cum non in>
tclligaturfub r»tione alicuius prohibcnus iftam

Metaph.

pluralitatem poffibilem, non impofnbilem per
abftraftionem ab /?«• , & nunc. Hoc modo tan-
tum vniuerfale intelligitur,hoc eft,tanttim illud,
quodvt fic, natum eftdenominari abvniuerfali-
tate , non tamen vniuerfale, fic quod vniucrfali-
tas fit ratio intclligendi ficut eft hic. Tantumin-
telligibile intelligiiur. Singularc tamen eft ex
partc fui inteiligibile , cum fit quid , fed non
a nobJs nunc , inteliedtione fimplici pofitiua;
albedo vero vniuerfalis , & albedo fingularis,
funt conceptus compofiii £ntis per accidens,
& pofterius intelliguntur, ficut homo albits ; fin-
gulare ver6 fentitur per fe : nec compofitum,
h^u: albedo , nec albedo fingularis , ens per acci-
dens , Sc ipfa fingulari^as eft tantum intelligibi-
le , & aliquid fecundx intentionis , 8c commune
albedini , & fbno. Sed albcdo coniimdta diffc-
renrix indiuiduali , & fic eft natum denomi-
nari k fingularitate ; non fic quod coniun<5tio
lentiatur , nec ifta difFcrcntia indiuidualis , nec
coniundbo fit rario formalisfenticndi,fed modus
quidam rarionis formalis,fub quo modoeft ratio
fenriendi.

Contri:tantqm albedo fcntitur, cnicunque fit
coniun(fta;ergo ipfa vt eft fic nota, non rcpugnat
dici de pluribus:ncut nec ipfi vt cft intclleftajcr-
go vniuerfaleita fentitur,ficut intclligituf. Simi-
uter , vniuerfalc fic eft extra animam : quia lic^C
albedo extraanimamfempcr fitconiundladiiFe-
rentix indiuiduali , tamen albedo prius naturali-
tcr cfV,quam illa coniun£l:io:illi fic non rcpugnat
dicidemultis , licet confidcratx fub difFetcntia,
perdifFcrentiam repugnct; ergoficut vniucrfale
intelligitur.fic cft extri».

Rc^ondeojibi cft albedo vniuerfalis,vbi fepa-
ratur a prohibente dici de multis , quia ibi non
impoflibilc ; ergo poffibile eft hoc efle in intel-
lc£tione : fibi cnim inteliedx non coniungitur
difFcrentia indiuiduahsjfibi in re coniungitur,&
fibi fenfatx raaxime. Si hoc additur,qu6d fenfiis
eftrei fecundiamquodexiftir,quod eftverura dp
exiftente fbrrc. Contra:fi intelligis feparari rea-
liter , fic , qu6d non coniungarur intellcdto in
re,&lfumefi : abftrahcntium cnim non eft mtrw
dacium:fi inquantum ad adom cognofcendi , fic
in fenfu , quia hxcceitas non fcntitur. Similitcr
eft in cxiftenddjquia illo efle priori , quod cft al-
bedinfs proprium, non cft difFerentia indiuidua-
lis,quia pofierius, nifi dicaturquis viderecolore.
Refpondco , intcllecSto in fc per accidens coniun-
gitur difFerenria indiuidualis , ita quod non ncr
ceflario , fcnfato per accidens, hoc finc qud non,
fed neceflari6 cxiftenti perfe;quia illc prior gra-
dus,qui eft albedipis in fe, cutn differentia indi-
iJiduali facitvnum pcr fc.

Ad argumenta contra inrellecHonem fingula-
Fium,qux fiuntfiiperprimum librum,patctqu6d
nunc nunquam intcUigitur ; vnde perfcdiflima
fcienria nunc nobis poflibilis eft de fpecie fpe-
cialifnma,ibi ftatus.

Sed difticultas cft contra hoc:cijm enira mul-
ta fihgularia fadant multa phantafrnata , quare
non a quolibet abftrahitur fpecies vniuerf^lis? &
.ita vel crunt tot , vcl volqnras ibi aliquid facict,
quod cft inconucniens. Refponfionem ad hoc
quxre fcilicet dift.}.pri. in refponfione tertix ca-
tiopis prindpalis illius quxfhonis : an oportct
ponere fpedem intelligibilem in memoria prx-
ccdentem a£him intclligendi. Ad aliud , vniucr-
falitas cft pcr ie rado intelligendi quodliber in-

teUigibile,

Vniutrfalitat
non eft rattt
intelligendi.

Singutarittu
eft tantum
intelligibilii.
Scot.de Ani-
m»q.xx.

16

NMurtfe»'
fatt. quare
repugniu v-
nitterfttUtM i

Ferfeiiiffimtk
fcientia frr
nunc de fpe-
cie ffteialif-
fima.

Qu^ftioXIII.

709

tdUgibile, non intelleda vt obie<auni,nfc vt pars
•fbrmalis obicdi : ficut fingularicas ratio forma-
]is denticndi, non vt obie<fhim, nec pars,{cd pri-
cisc ratio ; immo fi debct intelligi , intelligitur
fub rationc vniuerfalis. Exemplum , mafcoliiii-
tatcm volo condperc , qui eft modus przcis^,
concipiendo Deum, ncc obiedlum, ncc pars : il-
lummodum Ci facio obic^him, concipio fub mo-
do famjincitatis.Vndc maiculinitas eft fatminini
generic : tamen fone vniucrfalc eft ratio intelli-
gendi , non ita intelleda , licut modus Gram-
maticalis.

KyfNNOT, MAVRITII.

SEquimr quacftio decimatcrtia de principio
indiuiduationis, qux fundari potcft fuper di-
ucrfis locis textus : licct fuperj. MetaphyficJC
potctat oriri , vt cam aliqualitcr tetigit- An. An.
ibidcm , potcft enira t.c.18. 3y. & 45. oriri : vc
notauimus in principio cius, famo{aenim,&am-
pla, &C maxima (pcculationis eft hxc matcria , &
chaos magnum opinionum , & difputationum :
quam tamen mitabili ingenio hacc ampleditar
compcndiosc : & tcftante eriam aducrlario do-
(Skinx huius GuiUcImo Ocham. in primo. dL 1.
ca:tcros omncs ciccllit iftc in hac indiuiduario-
ne f & fubtih'tatc cius , de qiu diftinftc in 6. q.
td plenii Sc rcfolutc,& difficulter pcrtradat, in 1.
di.j.par.i. quarum principalis frudus in hac vni-
ca q.habetur,& plura fubrilifllma adduntur Scho-
laftico volatu mirifico.

Aduertc , qu6d in aliquibos originalibus ante
oppofitum ponitur paruum Extr^ ihiiNota fri-*
mum argMnumnm , &c. vfque illuc : Certtra 4.
Metaphyf. Scc. & in marrinc in aliquibus habc-
tur quacdam litcra.quarUcincipit : t/rrwTOyi^-
ftatia materialis ex natitra fua fit indiMidua,8cc.
vfque illucinclufiuc,t«^ huim genertt, & alia, qua:
fic incipit : de AngelU tjuodnon. 1 2. fl^etaphyf
8cc. vfquc illuc inclufiuc. Iteranatura perfcdior,
communicatior:& quia non multum neccflaria ,
& diminuta, quare non pofiiimus in originali
iwpreflb cam : lct5bor addat fi volucric.

Secundum argumentum poft oppofitum eft
diuifiuum : vt patct , aiius vnum membtum re-
mouct , aliud veromembriira impugnabis ; vt in
fequentibus habct ; fuppofuit enim latis ma-
m'fcftum,(ecundura membrum efleinconucmensj
ideo tacuit.

Infra, ibi : Htc male aUegat Ariftet. &c.v{que
illuc Tertia eft de materia,Scc. aflignatur Extra :
fed litcrafaus bona eft : & cum dicit alibi , po-
teft rcmicti ad expofitioncm Utera: ibi : & fupra
q. de ration^ quantitacis, & infra in hac q.& in
2. vbi fiipra , & fi fic congrac ponitur cxtra fiifti-
ncndo uippofitum principale.
jg In deciuonc quxftionis introducit duas vias

ptincipalcs , quarum prima cft , qu64 hatuta pcr
aliquid pofiuuum quodammodo aliud ab ip(a
iudiuiduatut , qux fubdiuiditur in fex vias,qua-
rum quinquc fuiit aliorum , & fcxta eft propria.
Secunda via princip.-dis habct duas vias. Prima,
quod fcipfa natura cft hxc ; fecunda, quod dupli-
ci ncgatione, & fic in vm'uerfo funt odo \ix mi-
nus principales. Opiniones prinuc vja: parrialis
priiiLr principalis exprimimtur in htcta.Sccunda
via panialis eft God.quodlib.7.q.j.& quodlib.tf.
4.1 J.& -<£gidij quodlib.i. q.j.& in Thcoremati-
Scoii Oper.tom. ly.

bus.Tcttia cft Albcrti f J^etaphyfA inlibcllode
intcllcdu,& intclligibili, & S.Thoimc:Iicct pro-
pter infcftarioncs Dacmonum matcriam fignaue-
rit quanricaris Cruce in froncc, vidc cum f .Mc-
taph. & in libcllo de indiuiduatione materiae, &
iliperBocrio dcTrini.& i.par.Summa:,q,7art.i.
& 50. q. & in 2. (cripto cxpreflHiis, di3.q.4.vide
eriam Bonau. & Richardum in 2. ibidcm notan..
ter ad hoc , & alios anriquos. Quaru via attri-
biutur Rogcrio Bachonis,& vidcmr Auiccbron:
qui tamen porius formam pofiiit eftc principium
indiuiduationis : & hanc iequitur Nicolaus Bo-
ncti. 8. Mctaphyfica: : & aliqui quotant Goddo.
Quatre Warr. in 2. vbi prius. Quinta via eft
multum Ipccialis, quam tacuit in 2.qu2re War.
in 2. q.4, & Hcnr. quodlib. 3 .q.9 A alios ad hoe.
Prima via parrialis fectmdae prindpalis eft No-
minalium, quam (equimr Ocham in primo di.2.
par. I. copiosc, & aliqualitcr quodlib. 5.q.i2.&
I3.& Frater Adam Ub.i.d.j^.q.S.an.i. quaere
AureoIum,& alios,vt nofti,fecimda via eft Henr.
quodlib.5.q.S.&5.Quinque vias prindpalcs im-
pugnat prira6 in generaU,veI faltc trcs primas pcr
quatuor media notabiUter. Conlcqucntcr in fpe-
dali arguit fingillatim contra eas (uo modo.

AUqui affignant Extra ibi : H\c reffendet
t/£gidiHi de ilU modo , &c. v(que iUuc : Exfi-
cwidA viafic y &C. & illa rclponfio habctur vbi
fupri quotaui ipfum.

Quod tangit inir^ in exemplo improbando>
id cft , viam fccundaE prindpalis , vbi didt (c-
cimdum vnara opinionc. Quzrc in primo di.36^
illas opiniones & confequenter in x. via rcd-
tat di^ Hcnr. in Summa , & quodUbeto , vbi
ibi tangit : (cd vidc omnia in fontc fi potucris,&
pondcrafmgula. ^ Na^.

Infra , ibi : Dicitnr ergo , ^odnatttra non ejt
vna , &c. aflignatur Extra in aliquibus : (cd fa-
ris bona litera , & potcft aflignari nona opinio in
fblurione quaEftionis & verum eft (ecundiim
omnes , quod fingularitatc formaliter , & pro-
ximecft fingularc : /ed dc hoc nonqiueritur:
vt habcr.

Deindc ibi : Et nota , tjuod non efiuritttr, &c, *9
Dcclatat titulum qusfiti , & oftendit panem ne-
gatiuara cius.Quantum ad primam partem,vide-
Ucet quod natura lapidis non fit dc (e hacc, vbi
introdudt dilputarionem de vnitate rainori rca-
H vniute numctali , quac criam infra q.i 8, rcpU-
catur : & ideb hic po(Iet omitri , qu;e (amo(a cft
in dodtina dus , & breuitcr, & fubriUter procc-
dit : & Ucet multi conantur (blucrc motiua ifta ,
vt Ocham , & fequaces vbi fupra , & fimiliter
alia argumenta (upra , contra alias vias hic, tu ta-
mcn fadliter infringcs cunda benc di(cuucndo:
nam obfHnatis nihil pcrfuadctur.

Coniequentcr adueae ad illam refponfioncm
ibi infra : Refpondetur ad primam improbationem
cenfetjuentisy &c. contra quam noii repUcar , pok
fet cnim aflignari Extra , & fi volueris, faciUcer
infringitur : nam Ucct in diffcrenribus nume-
raUtcr , pollct repcriri inacquaUtas , non ta-
mcn in difFcrcnua ip(a ; an eriam fit aUaiius
quanritaris , & fic capax atquaUtatis prind'
piura indiuiduationis , ponderabis , ex didtis
huiufruodi : & probabiUter diccremr, qnbd non,
nifi extenfiuc. Quxrc 5. qua:ft. quodlibeti. &
i6.dift.i. fed inflantia eft aUqualitct. i.di. i. &
alibi.

Infra , aduerte qualitcr argumcntum dc vnj-
OOo tate

710 Lib. VII. ^ -^ Metaph.

Num.13.

Kom. 17.

30

Num. 17.

tate obiet^ potenrix infrtnglt : fed jde vnita-
tc obie£ki vnius aftus replican» commcndat.
Qusre fupra lib. uSc in i, Sententiarum , vbi
fupra.

Dcinde concludit quid tcncndum fu in hac
qupft. ibi : Ex hii potefi eoncludi , 8cc. vbi con-
fequenter vidctur rrtagna intricatio in proceflu.
Nam refpondet ad diucrfas quaeft. cum tamcn
vna rantum mota fit. Et in originalibus diucrfis
tranfinutatur litera : tota namqiic illa litera,
Dititur, (]Hod natura non efi vna , nifi pervni-
tatem de genere ^antitatis , 8cc. vCqne illuc :
£x his potefi condndi, omittitur in aliquibus i
8c vocatur Extra : Sc fatis rationabiliter. llla
etiam litera : Notandum , quod indiuiduum,
fiue vnuni numero dicttur illud , criam per to-
tum vfque ad illud inclufiuc , ficut modus
Gramm^ticalis praecedit illam partcm : Ex hit
potefi concludi, &c. quae fequuntur , & faris bo-
nus ordo cftille : tcncatur tamcn ordb iftcquem
pofiiimus : quia (atis bo;iUs : & legatur tota litc-
ra : quia optima vbiquc , & /ingularis dodlrina
de fingulari.

Cum dicit ibi : Ad duo prima prima f. &c.
debent applicari ad principalia argumenta pro
vtraque parte, & anre oppofitum,& poft illac fb-
lutioncs. Vbi aducrtc , quod qaotat argumcnta
antc oppofitum ibi :vt lupra in illo extra ante
oppofitum ea comparauit.

Infr^jconfequcntcr ciim dicit:yid alidm qutfi.
ibi intelligit implicitc qu. nam fecundum mul-
riplicem recitatam opinion. mulriplex fubintel-
ligitur hic q. vt cxprefsc ponit in x. hic ver5
gratia brcuitarisfub vnaomncsincludit.SimiIitcr
infra ciim dicit .■ Ad aliam ^Uitfi. quodforma tfi
principium , &c. applica ad opin, dc immateri^
iibus,in quibus non conccduntur plura in eadem
fpecie fecundiim communcm viam,&ibi argu-.
menta implicjta , qux foluit. Quxrc in z. vbi
fupra quxft.7.& inillo jE^rr4,quod notaui fupra
dc Angelis, &c. habcntur brcuibus, fimiliter in-
fra ibi ; Ad aliam tjUAfi. &c. appiica ad opin. de
quantitarc , qux ibi tangit , vt patet : licct decia-
ratio illa cftgcnctalis in hac materia inomni via,
vt patcf.

Deinde inducit obic6Hones contra folutionem
q.rrincipahs : & foluit valde notanter,& aducrtc
ad foiutionem vlrimxobiedionisibidcm^quia
videtur haberc inftantias cx didis Boctij lib.
Diuifionum , qui diuifionem Ipcciei reducit ad
diuifionum tptius in partes , fed (ahia Do^orem
vt nofti , & fimiliter omnes alias foluriones hic
examinabis diligenter iudicio boni viri.

Sequitur illa pars : Notandum, quod indiui-
duum,S)Cc.vh\ dccl^atprxccdentia, & altios om-
nia inueftigat , & de principio indiuidnatio-
nis, & vnitatc reali rainori vnitatc numcrali : &
vniucr&Utatc , vbi confequentcr inducit fex ob-
icdtioncs contra didta : & anrcquam foluit cas,
infcrit plura declaradua,& inftanrias,& (blutio-
ncs ; vide infra ibi : Ad primum principale, &c
intelligc dc prima illarum (t\ obiedHonum.

Portranfibis lento paflii, illud chaos meta-
phyficalc Scoticum , \bi aflignatur infri ibi:
Quod vero pradi^um efi , quod fuic(juid ahfira-
htt^r , &c. vfquc illuc : Ad quartumper argu-
mentum faBum,i£.c. Extra : fed litcta fingularis
valde , quam criam infri rangit , & non ha-
i>etur communitcr in omnibus originalibus in
hqc loco.

Infr^ ad finem quxft. ante illam literam im-
mt^x^axz-.Ad argumenta contra intcHetlionemfin-
gularit,S£c. ponirur inaliquibus originalibus ob-
icdio talis. Contra:femper ftat, quod per fe fen-
titur vniucrfale , quod cft cxtra animam, hoc eft
illud , quod narum,eft denominari ab vnirare,&
faris facilis eft folutio ex diftjs ; vel omittc, qui^
non nccertaria.

Confcquenter ibi : Refponftonem adhocquti^e,
fciliceti. di. primi, &c. illud addirum eft:&
ijon eft de originali Doft. vera enim remiflio^fed
non habetur in originalibus anriquis, & tencndo
fuppofirum principale : nam eft de liicra, varic
habetur ibi lirera in diuerfis : & aliqua adduntur,
qux non funt hk fupra Iib.i.& Hb.5. ad hoc plu-
ra patcnt; quxre 4;.4.& aUbi fxpc.AIios fcqua-
ces huius hic vidc.

QJMSTIO XIV.

Vtritm fingulare per fe intelUgaturf

Arift i. Thyf. fxt.4% ^^ ^.Met.e.9. Philopon. ihid. e.t.
AaeizJom.9.D.Tkom.i.p.q.%s.ii.i.ijuedlib.it.q.».lAi-
rand. dt «uerfiortefiagHlar. certnm.lib. t j .ftc. 4. Aureol,
iJifi 35.9.4 «.I. Kich..i..dift.t.^.q.^.li\ixmi.difi.i.q.-j.
Greg.ti» I. Mfi.i. q.\.».\.hiQA\m.yd« Mi.q.ii .hjoVl-
nu. f.ii,.Suar. lih.^. de Ani.c.y

•^ Vod fic vidctur,quia ens per fc eft obiedti
VJ^intellcdus pcr Auic.i. Metaph.c.j.& non
tantum ens in vniuerfali , fed quodhbct ens in*
quantiim habct ratione enris;quod ergp niaxime
cift ens,inaxijiie eft intelligibilc:(ed prima fubfta-
ria maximc eft ens,quia maxime eft fubljanria cx
libro Prxdicamentorum; ergo, &c.Item,operatio
realis no eft,nifi a fingulari:ied mouere intcllcdhi
obiediiuc eft opcratio reaIis;ergo,&c. Prxtcrea i,
Pofterior.t.c.i.& 5 j.ficut pcr lyllogifrnii cognof^
cimus c6clufiones,ita pcr indudlioncm principiai
Sed nulla potentia arguit difcurrendo per indu-
diionem ,nifi intelleftus; crgo fibi notiores funt
prxmiflx conclufione ; ergo per fe intcUigit fin-
gularia, k quibus arguit induccndo. Prxterea,co-
gnofcens diffcrentiam per fc aliquorum cxtre-
morum , pcr fe cognofcitextrcma difFcrcntia:fed
inrelleAus per fe cognofcit difFercntiara inter
fingulare , & vniuerfale; crgo per fe cognofcit
vtriiquc extremii. Sic arguit Philofz.de Anima,
t,c.i45'.& inde, de fcnfii cdmuni. Prxtereajntel-
ledlus rebus, quas intelligit,nomina imponitrim-
ponit autem- nomina fingularibus, quibus etiam
attribuit intentioncs, puta hanc,fingulare indiui-
duum, propofitiones, oppofitiones contrarias de
cis facit , qux perrinent ad intelledtum. Ncc illa
reflexio , quam ponunr , viderur multum valcrc,
f ijm ifta poffint intclligi ante abftradtioncm v-
niuerfalis, imm6dubicandocuius fpcciei fit hoc
indiuiduum. Prxterca,nifi intellcdtiis pcrfcin-
tclligeret fingularc,quomodo voluntas poteft per
fc velle adum fingularem , & quomodo tunc
peccaret ? Videtur enim quod nullo modo, cum
voluntas non poflit per fe velle, nifi quod eft pcr
(e ab inrelle(^ cognitum. Prxterca, fi repugna-
ret fingulari, vnde fingularc cft , per fc intelligi,
quomodo poflet Angelus pcr fc intelligere icip-
Uim;fc? Deus fc? ergo certum eft, qubd angulari-
tas non impedit intcllcdtionem.

Si crgo aliquid aIiud,hoc impcdiat, pnta acci-
dentia anncxa, feparcntur:fimaterialitas,vel quid

aliud.

Caf.deSnk-
fiMtta.

Sinpdarefet
fi intelUiihir
le.

IntelUam
intelUptfin-
gul»'* ficne
volUtM vult
illud.

Quxftio XIV. *-A 711

aliad , ccrmm vidcrar , quid intra quidiratcm
non cft nifi quiditas fpedei fignata : toilc igitur
'oftinia inipcdientia intelligibiUtatcm , ita pct fc
moucbitur intelletfhis a fingulari , ficut 4 fpeciei
natura, Prajtcrca , (pccics gcnita ciitB fit cflcn-
tialitcr fimilitudo , non folum proximi gigncntis
ipfam , (cd mcdiati, & hoc fiib ifta ratione obic-
^i , fiib qua gignit : quia aiia ratio requircret
aLam (pcciem, proptcr aiiam rcpracrcntationcm,
cum fpecies in intellcdu fit gcnita a finguiari,
fci mediatc iliud fempcr rcprifcntabit : lic^t
cnim nouum lumcn rcquiratur ad iliam gignirio-
ncm in intcllcdu , quod potcft datc intcnfius ,
vci rainiis intcnsc rcjprx(entarc,nunquam tamcn
dabit aliad in rcprsfcntadonc obic^, quam il-
lud k quo gignitur mcdiatc , vel immcdittc^c-
fpoDd^,quod fcmpcr reprxfcntat iftud i quo gi-
gnitur : (ed non fub iila rarionc, ita quod gigncs
candem rariohcm l>ai>car inquantum gignens ,
cura^rarione obie^ rcprxfcntari pcr fpccicmge-
nitam ; aiioqurn qiumuis ponas , qu6d finguiare
prim6 intciligimr ialtcm, tamen oponct tc con-
ccdcrc, quoda fpccie fingularis ininteIic(fln,pof-
fit abftraiii (pecies vniucrfaiis ; alioquin vniucr-
(aic nunquam intciligcrctur , fcquitur qu6d il-
la fpccics , quira to ponis vniuerraiis , pcr fc re-
pratfcntaret fingulare in rarionc obic£H.
j Contra;fi fingularc pcr fc intciligitur, duo fin-

gularia crunt duo pcr le intciligibiiia,& ci^m in-
leilc^s fimplex pcr ie non intcIUgit , nifi quidi»
tatcm , duo fingularia hal>cbunt duas quiditates,
& per confcqucns duas diffinitiones ; & ita crunt
du« fpccies. Rclponfio , primum confcqucns eft
concedcndum : fed intellcihis non inteiligit, nifi
quiditatem abfblute vniuerfalis, vci Iianc quidi-
ratcm , vel magis hoc ^uid , quia quiditas fortc
non hai)Ct inferius. Scd tjuid, habct hoc ^«»«/,
quod non eft pcr accidcns ens, idc6 pcr fe intel-
ligibile : fed haec duo ^uid , non lubcnt duas dif-
T»ntum m- ^nitiones. Pfa-tcrca ad principaie arguirur, fi fin-
telUgitnr gularc pcr fe inteiiigitur;crgo non vniucrfale;c6-
qmMtM. fequcns eft falfum. Probatio confequenriac : quia
fi fingulare , & vniuerfalc pcr fc inteliigantur:aut
ergo per eandcm fpecicm , aut pcc aiiam:noh pcr
eandem fpcciem;tum,quia iiia rcprxfentaret om-
nia finguiaria fub propriis rationibus, & fic idem
cft principium cognofccndi piura, vtpiura;& fi-
militer idem reprxfcnfabit iiludfubrationedi-
frindi ; & indifbndi , quz funt inconuenientia:
tum, Quia'vniuerfale , & fingulare in rarioneob-
iefti fimplicitcr difFcrunt : tum , quia femper fi-
rauIamtK) inteiligcrcntur, rtifi inteilc<lus vtcre-
tur fpccie-, nunc ad hoc , nunc ad illud ; & iftum
vfum oporterct.quod prxcederet cognitio huius,
& illius , non pct aliam fpcciem : tura, quia vtra-
quc eflet xquc abftradb & omnia haberet eadcm,
vt videtor tam phanufraa originans,quam intei-
ledum agcntem creantem,&c. quare ergo vita eft
magis viuucrfale quara alia ? Prxtcrca^ fi prim^
gignitur fpccies intelligibilis finguiaris ex phan-
ufmatcaut congignitur aiia vniucrfaiis de eode,
vel criam de ilia : & timc tot fpecics^ erunt vni-
uerfalis, qnor fingularium!& fic infinitx:aut non
non ncccllario congignitur fpccics vniuerfalis,
fed rantum voluntaric : & hoc videtur irrariona-
le omnino , cum gignitio fpcciei fit haturalis:aut
fccunda fpccies vniuerfabsrcdit in idem cura pri-
hia, & auget eam : & fic cognitio vniuerfaiis po-
tcrit intendi in infinitum : & eriara /cqucretur,
Sc9ti Oper. tom. ir.

quod quanto plura fingularia vidco,tant6 pcrfe-

6d\ii cognofcam vniuerfalc. Propterca, fi fingu-

lare fit pcr fe intcliigibile , duo tmgularia haJbe- .J|

bunt duas fpccies proprias in intcilc^, & duas

intelledioncs a^buales ; & fic ex rouitis afribus

circa vtrumquc poteft gencrari habirus , qui fit

pcr fc iilius obicdti , cuius eft a<^s ; ergo duz

lcicnri» erunt de duobus fineftlaribus eiufdem

fpccici , quod vidctur multipTicitcr impofllbilc :

quia tunc duo accidcnria ciufdcra foecici fimul

in eodem eflent. Tunc eriam nullus lcicns aliqua

de fpede fpcciaiifllma eflct pctfcdcfcicns, fed

tanrum in vniuerfali, nifi fciret dc omnibus fin-

gularibas. Tunc ctiam idem poflct liabcrc infi-

nitas fcienrias, tameii, quia idem fcies de vno fin-

gulari propter hoc non fciret dc aiio; ergoopor-

cet aiio fingulari intelle^, ad fcicndum de ifto,

acdpere fcientiam dc nouoper inuenrionem, yel

do(Sbrinam : nec tunc pcr vnam anem xdifican-

di fciret aliquis facere domu nifi vnam. Refpon-

deo ad hoc : non omnis inteilcftio pcr fe itcrata,

gencrat habitum fcienrix , nifi fit cuiuf(iam dc

quodam pcr medium,quod eft diifiiurio; de duo-

bus fingularibus , non inteliigitur aiiquid pcr

duo mcdia, qux fint diffinirioncs. Contra: ibi

eft hoc fubie^um, hxc pafHo , Iixc caufa, quare

crgo non cft alia firienria ?

SCHOLIVM.

A D D V c T I s cptimu argumentU dd vtrdm-
tjue p/trtem , foluit infnHorem D.Thomt ttrgu^
menta partu ajfrmatiud , fed expHcat, & rtfit-
tat foltuiones primi , & fecundi, renuttens fe-ad
diBa q.i.l.i.vbi agit ijuomedo fubftatia fro nune
ftt a nebis inteBigwilis , & tangtt Jingulare ejft
fer fe inteiigAile , ejuod etiamtenet iM,ytj.6utd
fecundttm & tj.ii. Sr ^.ii. de An. vhi midta de
hocadduxi argitmenta Partig negatiud hfcaddn-
iia nu.^.folttit tjtt^fi. Je<f. a nu.^

Ad primum arguracnrum pro alia partc did-
tur, quod cns cft obie£hmi intelle£his,non tamc 4
vt communiflimura , fed vt extcndit fe ad quod-
libct ens immateriaic , vel confideranim , vt ira-
matcrialcthoc cft abrcradhim ^ materia, non fim-
plicitcr,fed indiuiduah':cale autem abfhadhira eft Mmt mrgttr
vniucrfale.Aliterdicitur;dctur, quod ens,vt ex- mem» ftc%-
tcndit fe ad quodcunque , fit obic^m intelle- ^**^ '^'*"
€sm. Quando dicitur vltra , qu6d fingulare eft ^^■"'*"'*'
maxirac cns , hoc falfiim cft in matcrialibus, p)cr
fc ioquendo : imrao iliud , quo formaiitcr
cft aliquidfingularc, vt raatcriaindiuiduaiis, ma.-
gis facit ad non ejfe , quam fi ejfe fpeciei pcr fe
eftet fine talimatcria, quia illa eft principium
corruptionis. Et quando dtcitur,qu6d prima fub-
ftantia maximc eft fubftantia ; vcrura cft vt fub-
ftantia dicitur ifubftando, quia pluribus fubflat: ~"

ica inteliigitur di^m in Prxdicam^tis, nonau-
tem maximc fubflantia , quia perfe<3if]3ma in cC-
fendo. Ad fccundum, quando dicitur,qu6d mo-
Uere reaHter eft fingularis. Dico , quod mouere ^ncnMJt
intentionaiiter impriraendo fpecicra, potcft cflc primM fmk-
obiedi vniuerfalis.Alitcr dicitur,qu6d inrclle£his ^-»»/1* ffi
non raouetur intcntionaliter ab vniuerfali, fed w««*»*yi*-
ab intdie<au agentc prindpalitcr, & phantafina- ***"* ■
te infhumcntaiitcf , quorum vtrumquc eftfin-
guiarc. Ad aliud didnir , quod intelledus pri-
m6 intcil.igens vniuerfalc , confidcratfe per aii-
quid iliud intciligere, & non p^r efrenriam fuans
O O o a quia

712 Lib. VIL '"" Metaph.

SingulMre
finnode in-
uUi^attr l

l

$i •rjniuerfa-
It imprimit
fptciem ^ *
f»rte rei.

ImeUeSui
Mgens non eft
fbieifu fojjt-
bUU , neque
fhsnfnfm».

Jln tUeSum

^uk tale ,
fit profrium
mttiuum p(f-
tentii }

uia de nouo iUud intelligit; ergo per aliquid in
e faftum , quod non poteft cfle , nifi fenlus , &
phantafnu aliquid receperlnt a fineulari extrk;
ergo fic rcfledendo intelligit fingularc : & cum
fic intcllexit , comparationes facit , & induftio-
ncm , 8c intentiones attribuit.

Ad aliud , lumen , quod eft principale eftici-
ens gignitionis fpccici de aliquo , magis con-
fenlpccici vim repra:(entandi obic6him fub
certa ratiohe , quikm originans , licct oriei-
lians dct fibi vim reprzfentandi naturam ob-
ie€d in fe.

Ad aliud, coceditur, quodfingulariain mate-
riali^ fiuit per fe inteiligibilia , non matcrii^ia:
quia principium indiuiduationis in cis eft m^tc-
ria indiuiduaiis. Prima refponfio,& fccunda, &
tcrtia , & quinta fatis videntur cfte fecundutn
fentcntiam Tiiomac, i. par. 8/. & 86. q. prima,
& aliam viamquaEre d^e obiedo inteilo^s in x.
quxft. ; . in fine.

Contra refponfioncm fccundam ad primutn
argumentum prjncipaic, & contra refponfipnem
feptimi argumenti : Singulajitas non cft pcr fc
caufa non intcliigibiiitatis : lioc cnim concedit
rcfponfio ad feptimum : & oportct concedcre d.c
Peo:faitcm patura indiuidui niiiil additvltra
naturam fp^ici , nifi finguiaritatem ^ ergo ni-
hii eft in fingulati impeditiuum intdligibiiitatis,
quia ncc forma fpeciei, ncc materia, ncc finguia-
ritas aiterius , vci amlyorumj Sc niliii eft in natu-
ta fingulari iapidis , nifi matcria finguiaris , &
forma finguiaris iapidis.Contra primam rcfpotj-
fioncm ad fecundum atgumcntum : Mouens in-
tentionaiiter, jprius naturaliter cft, quamfpccics
ab ipfb imprcda fit in inteilc^u pofnbili : ied iU
la pri^s naturaiitcr eft ibi , quam obiedbum cu^
ius cft , fit ibi , vt cognitum in cognofcentc : fi
crgo vniuerfaie fecimdum quod vniucrfiilc,mo-
uct intcntionaliter , illam fpccicm imprimcn-
do , priilis naturaliter vniucrfale , vt vniuerfalc,
habebit aliquod efle , quam fit in intellct^, vt
in cognofcente. Scd iliud prius cfteflccxtrain-
telle<9tum ; ieitur vniuerfalc fecundum qu6d v-
niuerfale , habct efe extra inteiie^um , & aliud
quam cognofci,

Conrra refbonfionem fecundan:», cuiuflibet
potentiae p.^(nuaE proprium obiedhim eft cius
motiuum ; crgo proprium obieflum intcile(fhi$
poflibilis cft phantafma , vcl intelledus- agcns.
Refpondco ; propofirio prima eft falfa. Nam po-
tcntia cognitiua non tantum habct recipcre fpc-
ciem obiedi , fed etiam tCDdere pcra£tum fuum
in obic6hjm. £t iftud fecundum eft eflcntialius
potcnriac , quia primum rcquiritur proptcr im-
pcrfedioncm potentix,, & obiedum principa-
lius cft obic£him , quia in ipfum tcndit potcntia,
quara quia imprimit fpecicm. Quod patct , Ci
Dcu« imprimcret fpcciem intcllcdhii , vci ocu-
lo , codcm modo fcrrerur in obiedlum,ficut mo-
do , & obicdum ita eflet obicdhim ; Sed Peu$
non eflet obie(^m , quia in ipfum non tendit
potcnria : & tamen ipfc imprimit , fictit impref-
fit Angelo fpccics ctcaturarum. Haec crgoeft vc-
|:a : cuiuflibct pafHui eft aliquid motiuum pcr fe:
fed non oportet in potentii? apprehcnfiuis , quod
illud motiuum , fit proprium pbic<Slum potcntia:
fub ratione qua cft motiuum : Sed oportct, quod
ipfum fub rarionc qua obieftum,tetminet adum
potcnriic.Hoc patec in voIuntate:qui cnimdicunt

cam pafHuam , dicunt cam moueri ab obic-

£to,fccundum quod intclledum .eft : (cd tcn-

dere in obiedtum non fccundum quod s&

in i;itelic£h], fed fecundum iilud , quod eft in

fe , iuxta illud Commentatotis 1 1. Mcta- nabuu ./■

phyficae , commcnto }6. Balneum fefundMm feaiui m».

quod tft in anirna , mouet appetitum effe^i^ uet vt tntru,

tte t fed fecundum tjuod eji in fe extra mouet vt ''^ fi"'* tvt

finis. Scd propria ratio obiedi volunratis eft ra- ""^''

tio finis : & vt rescft infe:& non ratio efficien- . .

ris, nec vt cft in inteIlc(^u;ergo patct faifitas pro- ty,g^i * *

pofitio^s , & quomodo verificatur. Immo ncc Utntmu,

eft vcra in potcnrii? naturalibus: obie<5him cnim

proprix potcntiae pafEua: cft accidcns , vcl cns

a<!hi , ad quod terminatur , & iilud non agit in

potenriam pafHuam. Sed aliud in ipfam agens^

producit iftum idxim , vcl iftud ens adu. A fi-

miii luec eft falfa : Oninis potentia a6tiua nata

eft pcr fe agere ih fuum obiedum. Si obie<^um

fuum fit tcrminus fux ac^ionis : tcrminus intci-

le^s agentis non eft ipfiim phantafma,in quod

9git , fcd vniucr^ : faltem in cognitiuis videtur

verum. Inteliedhis enim Dei eft a£l:inus refpc<^

fux cflet}dx, nontamen agit quicquamin ipfam,

Similiter vpiuntas noftranihil agit in obicdum

fiium, criam fecundum ponentcs ipfam cfle adh»

lum : fcd tamen fiia a<3tione tcildit in obicdhim,

Probatur crgo faifitas primx , quia nec omni,

nec fbii obic^ conringit , vel conuenit mo-

licre j crgo , &c.

pidum efl: quidem igicur,& nun,c ipfuni
vcrum : & tamen amplius, & manife-
ftius dicemus repetentes. Nam qux-
cunquc func rationis partes,&: in quas
diuiditur ratio , lix funt priores , auc
omne$, aut qua;dam.
Tex.ctmmenti 35.

QViESTIO XV.

ftrMfttfi»g»lareJitferfeinteUigibile a nobti?

D. Tho. hic leS.9. ^ de mni. q.vnic. u lo. Ant. And hte
q.i i.flind.ilnd.ii.^t.Scot.ti.xi.de «ni.Caucllus ibid,
Vide ciutps atuc q.prcximtfrtxedentem.

Vldctur quod non , audoritatibus. Et primd
au<3:oritate Atift. hic : videtur enim <iicere,
plurics oftendcre , quod abcuntibus a fenfu , &c.
Itera 1. de Anima. fenfitfefi/in^ularium,intelle-
Eltu vniuerfalium. Ex quo mulriplicitcrarguitut !^
hic ; quia diucrfamm potentfarum funt diucrfa
obic(9ba,&inpermutando. Et criam deducitur
de ptoportione potcnriacad fubic(5him, fcciidum
matcriale, & immatctiale : intcllc^aus Angelicus
omnino immateriahs , fenfus omnino matcrialis,
intellc(5tus nofter mcdio modo ; orgo confimilcs
conditioncs obie(Slonim. Additur etiam qiiarto,
quod matcria fecundum fc cft ignota : illam in-
cludit finguIatc.Maior habctur inifto cap.t.c.5;.
& ad hanc intentionem videtur. Minorhabctur
cx dc Caclo, & Mundo. t.c.91. Ckm dico hoc ca-
lajico ?nateria,8cc.ltem (juod quid efi cftobiedii
intelle(a:us,ex }.de Anima.t.c.io.& inde.fingularc
no habct propriii quod cjuid efi, xu qtiia tunccflet
diffinibile:tu quiatucdc ipfbcflet fdctia propria,

quorum

I

r.*.3T.

T. c.6«.
Idei. rhjf.
& 1. ■& i.
'erier.

QucBftio X V.

quorum vtnimque cA contra Arift. cap.penulri-

mo huius, t,c. 5 j. contra Platoncm : & iropro-

^nl/tri^/fh ^^^ fccundum , quia tunc quandoquc fcicn'ia cf-

srti reliirqiil ict fcicncia , quan<l6quc non (cicntia. Ttjca ,

tU , fntotdm eciam tertio , infinicac poffcnt efle (cicntiz ,quia

rUtt4*m. infinitas non rcpugnat /ingularitati ; vnde pro-

pter hanc rationcm fcciindum Pophyr. lubct

Plato quicfccrc, & fingularia ab artc rclin-

Jiucrc. 1 ura etiam quarco, habcns notiriam pcr-
cdam de (pcde fpeciali0ima , haberct impcrfe-
^m, & in potcnria tantum dc quolibct fingola-
ri , ficut cft dcgcncrc , & fpecic. Sed hoc confe-
quens improbatur. iQam a^enspcr cognirionem
non poteft pcrfctfriflimc fic dirigerc in agcndo ,
nifi ccgnofcat pcrfedliflimcagibilcquantum pof-
llbileeft, artifex autcm per artem tantum ha-
bcns vniuerfalcm cognirioncrade domo , pcrfc-
(Srifllme fe dirigit in facicrtdo hancdomum , ita
ptrfcdc, ficut li honc pcrfc^c candcm prius no-
uiircti igitur domus fada non cft nata pcrfedtiiis
cognofci ab ipfb , quam in yniuerfali.

Item ad principale , fi fingulare per fe intcllr-
gitur , vniucrfale pcr fe non intelh'gitur ; confe-
qucns cft falfum. Probatio confequentiz : auc
vniuerfale intcUigerctur pcr eandcmfpcciem,per
quam & ^ngularc , aut per aliam; non pcr can-
dem , tura , quia idcm , quonsodo reprzfcntabic
aliquid fub racionc diflin^, ic indiftindi ? tum,
qnia auc flc pct eanviem, qiiod vnicafpccies,qux
eft ipflus vniucrialis , cft criam omnium Hngiila-
riura , auc quzcunque cft alicuius flngularis pro-
pria , illa etiam cum hoc cft ipflus vniucrfalis.
Non primo raodo, quia vnica fpeciesnon eft di-
ftincla rario cognofccndi plura,vc plura : non fe-
cundb modo, quia cunc eflenc toc intentiones
vniuertalium , quot flngularium. Non lccuodo
principali modo,turo, quia tunc pari ratione ma-
nct fpccialis vniacrfalis cum fpeciecuiuslibct fin-
gularis:5c tunc infinitz fpccies erunc vniuerfalisj
aut fl leciui Ja intcndat primam , potcric intendi
cognitio vniucrfalis in infinitura : qaicunque
cnim plura flngiilaria in:el!igit , perfcdius intel-
iigcc vniuerfale. Tum , quia quaudo duae fpccies
iijfuerint;quare altcra<ft vniuerfalis,& alterafm-
gularis,cura ab eodem pliancafmate gignantur,&
virtute eiufdem intellcAus agcr.ris 3
. Contra : incellcilus concipic difrcrcntiam in-

tcr vniucrfale , dc flngularci igitur cxticraum»&
ytrumque fecundiim propriam rationem : quia
cantum flc differunt. Itcra, difcurrit a flngulaii
ad vniuerfalc , & econueifb ; crgo cognofcit v-
trumque excreraum difcurfus. Icera, fingulare fb-
lura mouec incellcctura , quia mouere illud eft
adio rcalis : ergo cftfuppollci. Ircm, virrus infc-
rior , vc fcnfus poceft cognofccrc flngulare; ergo
mngisfupcrior.Itcm.fpecics pcr fe rcprsrcntat il-
lud a quo gignicur:qua:libet fpecics inreUigibilis
primo gignitiur a flngulari , non ab intcUc^ a-
, gentc : quia tunc eflcc eius fpccies,& principiura
ttft^^per fe ^"'^^''*S^"<^i. 'P'»»"- Dicitur, quod in alio luminc
tmttiup. ^'"^ rcprarfqntat.Concra : lumcn non facit aliam
fpeciem : fpecies ex natura fua repracfentat illud
ctmertm fm- cuius cft. Excroplum dc qucrcu putrida non va-
tnU qu»re \ci, quja dujT rationcs agendi concurrunt,fccun-
Be tun iie ? qnaruin vcranique m liunine fempcr agit,

Seot. i. d. j. ^^*^ altera adio cft imperceptibilis fcnfui,quando
f.7.*.7. fit forcior ackio , (cilicer lucis iucorporacx , ibi
quando color m juet in pratfenria luminis maio-
ris : quando autctTi fortior non poteft cfle pro-
prcr dcfeftum luminis , minor pcrcipiiur.
Scoti Oper.tm.ir.

jbtlimgttU-
T* Jit fer fi
imtiUiiiU» »
Mttmfff/iem»
(^mmimsf^
c» , t^mtfti*.

Itcm , ad prindpale , nullius eftdiflinfta memo-
ria , cuius non prarccflit diflin(!ibi apprehen-
fio:intclleifhis fuorum at^um, qui n6 func fenfi-
biles habet diftindlam mcmoriam,vtpatcc,& hoc
inquantum flngularcs ; crgo & diftindHm noti-
tiam habec cotum , quando infunt.

Rcfponfio,quzflio eft Mctaphyfica,quatcnus
qozric de incelligibilicate Hnguiaris rcfpedu
)ntellc<fh]s flmpliciter : pcninet ad librum dc
Anima , quatenus quzric de inccllwfHonc fin-
gularis rcfpc^ intcUc^s nofW , &c. Dc pri-
mo aniculo primd vidcndum eft , quomodo
flBgularc fic pec fe inccllieibilc. Sccimdb, quo-
modo eft primb intelligibue. Terrib , quomodo
flmpliciter crit furoptum prinuun intelligibile
refpedu duplicis intcIlc(Stionis.

SCHOLIVM. I.

Vkiuvu. diEium, flngulare eft per fe intcl-
ligibilc. Secnndttm, eft per fe primb, id efi , md*-
tjuate , intelligibile. Tertitim , flngulare abftra-
hcns ab exiflencia, non eft primo intelligibile
pcr ia.taxtionem.RMtio frm fingulis dtEiis efifatu
cUra. Vide DoQorem ftue de hac re. ^. ii.de
An. & tbt fiofirum Commentnrium.

Dc primo. Iiuelligibilicas abfolute fequicur 4
enricaccm , vc didhim eft 6. q. vlrima, flngularc
eocam enricatcm quidiutiuam fupcriorum incla-
dit , & vltra hoc eradumvltimae a<Sfaialitatis , &
vnitaris , ex quzfaone de indiuiduarionc > quac
vnitasnondiroinuit, fcd addit ad cntitatcro , & ^***^j^
vnitatcm, & ita ad inicUigibilitatcm. Item, dii- intiiUgM^-
eularc nihil includit , quod non includit vniucr- tattm.
ialc, nifi gradum prxdidhun : fed non cxcludicur
ab ipfbintelligibilitas , ratione alicuius inclufi in
vniucrfali , quia tunc vniucrfale non eflec per fc
incclligibile ; nec ratione illiusgradus, quia cunc
Deus , vel Angelus flngularis, non cfJct pcr (c in-
celligibile ; crgo, &c.

De fecundo. Prirab inccllcdhmi eft,quod adac-
quat a(fhim inrelligendi , puta quando vidctur
quantum bipedale, vt adasquat viflonero : pars ^^ , j^^^^_
cius licct pcr fc vidcatur, non tamen adacquat vi- UgibiU.t^fri
fionem : uc quando fpcdes intelhgitur, vt adac- mi intelUp-
quans intellcdionem , illud cft primo intclle- Mt> diferit,
ftum, non gcnus , ncc differentia priroo intclli-
gitur, liccc vtrumque per fc intelligatur. Ad pro-
pofltum , qnodcunquc aliud a fingulari intelligi-
tur , indudit incompletc fingularc,quanuim ad
quicquid intelligibilitaris cft in eo,quia nec inclu-
dic gradum , quo flngularc eft fingularc : fin-
gulareautem includit complete quicquid eft in-
telligibiUtatis in quoamqi e fuperiori. Non cft
crg;o naturo inteUigi flngularc, vt parsinclufa in
prinio intellc£ko , lcd tanciim vt priraum intel-
Ic^m , in quo alia quzcunquc fupcriora pcr fe
intelliguntur. luxta hoc additur, qubd idc* di-
uina: maxiroc crunt fingularium, quia difHn-
&e rcprzfcntanc omnia alia intelligibiUa A
Dco.

De tcrtio. IntcIlcAio eft duplex , vna quidita- "-^ .■'

riua/}uz abftrahitab exiftetia;alia qu^ dicitur vi-
fio, qiuc eft exiftcntis,vc exiftens. Priroa lic^c flt „ _.

communicec rcfpetiu vniucrfalis, poteft effe pri- ^4,^,^^^
mb refpcdu fmgiilaris , & quando eft fmgularis, ' ^imiHtiMh
ell cius primo : non eniro ungulare cx fc dcter-
roinatur- ad extt^cntiam , quia abffarahit , ficuc &
vniucrfalc : intcllc^^o fcamdi cft fimul torius,
O O o 3 i<l

714 Lib. VII. Metaph.

Si9ffd«nfrt
nuttc *on u$-
ttlligitttr.

Svifui n&n
difctmit in-
Ur duas 4/'
kdines ofn-
»ino fimiles,
(jj' t(ju»les
n*c inter r*
iHesfeUres
Seet. i.d.i.
J.I.

Si npelgfitm
monejl ratit

ideft, fingularis.mquannim exiftens. Et fJc cxpO-
nendo fimul totum apud Ariftotelem non inclu-
dct aliquod accidens,(ed tantum exiftcntiam,qua:
non eft de rationealicuius,nec inquantum ejuid,
nec inqnantum hoc panicipans tjuid : non eft
auf em hngulare primo modo, obiedlum intcUe-
^onis fccundx, nec ^onucrfo, ficut expo-
netur re^pondendo ad fecondum argumen-
lum.

SCHOLIVM U

SiNGVLARB pr» hoc fiatu aonpojfe i nokit di-
fiin^f inteUtgi , velfentiri , de quo lati DoSlor
de An. q. II. ratio efi forti, ijuia propter pecca-
tum impedimur,ne fingularia , vel ftdfftantiat
difHn£ie pro nunc inteUigamu/ , vtvtUe videtttr
Aug. citatm 4 Scofo i. 4».]. ^.8. & i. «i».^. ^.3.
num. ^4.

De (ecundo articulo principali, prim6 viden-
dum eft , quomodo intcuc(Sbis noiler in hoc fta-
tu non intelligit pcr fe ilngulare, nec fenius fcn-
rit. Secut^do , quofflodo aliquo modo intcUigi-
(Dus nnguUre,fie ienrimvis, & quomodonon.

De prima oftendiwr,qu6d ita cft,fic:potcnria
cognofcens per fe aliquod obie(3:um fub aliqua
carione , circumfcripto quoomquc alio, illo re-
manente, cogno(cct illud per fenon ficeft dc in-
telledh] , qec de fenfu noftro refpe^hi fingularis;
ergo , &c. Probario primse partis minoris:diftin-
Gtx&vaa. infcllet^io nngularis vidctur efte alicu-
ius intentionis , quam intelledus diftindc co^
gnofcit ; fcd pofiti illl prxcisc , amoti difFercn-
rii temporis,amoto alio , &alio gradu intentio-
nis , & fic de onmibus accidentibus illi inten-
tioni , non videtur qudd intelle<!3iis nofler fciae
diftinguere , vel difcemere , fi oftendatur fibi ^
quacunque alia intentione fingulariciuftJcmfpc-
cici j ergo, &c. Probario (ccunds panis minoris,
pcr idem:hxc albedo ponatur fimul in loco cura
illa albedinc, manct ergo haec & haec, ina,& illa,
quia hoEc non eft hacc , per hoc eftc in loco,
alia nunquid fenfus di(cernit,in eodem loco duas
elTc albedines numero , fi fint xqui intcnfar? non.
Qutjmodo etiam vifus difccmit diuerfitatcm fb-
larium radiorum,qui tamen aquibufdam ponun-
tur continue vari^ri ?

Contra illud obiicitur , qu6d numerus pro-

!>riorum fenfibilium eft pcr fe fenfibilis. Rc-
pondetiu-, quando vtfumque fcnfibile (ccundum
illam vnitatcm , fixundiim quam eft principium
numcrijcft proprium (enfibile : talis non eft vni-
tas fingularis ptopric didla : huius primi quzri-
taz prafter ejuid.

Refpondeo , nulla potcnria cognofcjriua in
nobis cogno(cit rem (ccundum fiiam abfblutam
cogno(cibilitatc,inquantum,(cilicct eft in (e ma-
nifefta , ffed (blum inquantum eft moriua poten-
lia: : quia potentia: cognitiuae hic mouerentur ab
oppofitis : nanira autcm non mouet fecund^m
gradum fingularitatis. Tum,quia ille gradus non
cft principium a^onis , (ed limitatiuus princi-
piomm a£rionis,tamen a pofteriori , quia non eft
principium aflSmilandi , fcd natura tantum , &
idem cft principium agendi,& aflimilandi.

Contra : opcrationcs funt fingularium , pri-
mo huius. Refpondeo , fi imcUigatur de princi-
pio quo , exponitur , illud eft naturac , non fine

finguiaritatetnontamen finguiaritate formalitef.
Contra : didum cft , qu6d intellcdus noftcr in
hoc ftatu non potcft cognofccrc fingulare , fub
rationcqua eft fingularc:quianatura nonmouet
fccundum gradum fingularitatis, quia ille gradus
fingularitatis non eft principium adtionis, ffcd li-
mitatiuus principioru adrionis. Scd hoc fi verum
efjct , concludcret , quod Angelus non intelligit
fingulare , ita qudd fingul^tas fit fflodus intel-
lc<5ti, qui cius intcllcdhis eft padiuus. Ide6 did-
^ corrigendo , quod omnis entius adhialis cy-
iufcunque rationis , eft rario agendi in intello-
^um a^Hone intelligibilitaris , quia fic a(aus,&
intelligibilc couuertuntur. Probatur dc exiften-
tia,quae eft alterius rationis ab cntitate quiditati-
ua, & indiuiduali , qi^ac tamen mouet ad intclle-
^onem ,qux eft viflo : non tamcn enritas indi-
uidualis, vel exiftentia: eft principium adHonis
naturalis difHndz contra adlionem intelligibi-
litatis intellc<ftuale:ita enim quantitas eft nddaau
Ex hoc fcquitur , qu6d intcUeaus immediati
reccpriuus adrionis obie^U , poteftmoueri k fin-
guiaritate :non autcmqui <;ft recepriuus median-
te a<ftione tuturali : tantum primus eft intelle-
Qm Angelicus , quf vidot imracdiat^ fingulare
raateriale : fccundus cft noftcr intclle^lus, in
quera non agit natura , nifi mcdiantc gignirio-
ne in fenfum , quae poteft dici a6ho naturalis
materialis, re(pe^ illius, quae cft intclligibilis
in intellpaum.

Contf jk : intcllcdhis nofter habet aliquam in-
telle(^onem , quae dicitur vifio , qnz poteft efli
naturx exiftcntis finc vifione fingularitatis, ficut
vifus oculi videt } ergo intelle(5his nofter eft im-
mcdiate receptiuus a(ftionis a re ; ergo a fingu-
lari. Hoc conceditur , aUtcr non eflct mcmoria
in intellcdu , vt eft prstcriri : illa enim non eft,
nifi cuius fuit vifio intelle(^alis : & tunc corri-
gitur, qn6d omnis entitas a(Shialis eftrario agcn-
di immcdiatc in intclle(M,qui papax eft,non cu-
iuslibet a(ftionis immediate, (ed a tali entitate:fic
intelledlus Angeli a quacunque cntitate } nofter
non,nunc ab entitate indiuiduali.Qux rario cum
fit capax a(Stionis ab cxiftcnria , qux magis vi-
detur alterius rarionis.

Itcm , quare AngcHcus, non nofter? nonnc po-
tcnrix eiufdem rationis funt refpe(5hi omnis cn-
titatis ? Iftud poni poteft tcrtium , cuius non eft
caufa in natura potenrix intellcftiux cum illis
duabus de phantafinafe,& tunc AngcHcus poteft,
quia perfe<Sbior , nec pafliuum \ pluribus cft im-
perfe(5liuSj quando non poteft perfici nifi patien-
do : ficut per(picnumiion eft minus perfe<5tum,
quod eft illuminabilc a quocunque luminofb ,
quam quod tantum aSole. Vltcrius dc intellc-
€tii agente poteft <lici,qu6d noh habet a<fhonem
circaintcUigcntiam ; & idco nulli obiedo coagit
in intellc(5hone vifiua , quxeftimmcdiateinin-
tellc^ua, non mediante q>ecieinmemoria.Tunc
enim non eflct vifio : fcd ncc intellcdhis aggns
obie^ nato intelhgi vifiuc, coagit ad fpeciem
in memoria , quia ilia fit ibi mediantc vifionc,&
ita ab intclligcnria : non ab intelledlu agcnte,
Itaque cum omnis enritas , qux eft a<5hi in re ,
nata fit ab Angclo videri , nnlla requirit intel-
Ie«fhim agcntcm , nec innobis natura, quxna»^
ta eft vidcri,& eft aftu in re,vt natura.Sed nec in
nobis* refpe£hi fingularis,quia fi efle natum mo-
ttcre intelle<5him noffarum, ef!ct ad vifionem

vniuerfalcoa.

flii»mtU

tperahmet
ffMtfingiJ^.
ritimi

Slfando fiom

IttUritiu efl
rtuit tt^ledi t

.f

Qu^eftio XV.

715

tdUgkmr

9

TnpmkpeT
mmtMt» H»n
Vttiet <s his
^HorMm vni
*/l fuperim
md Mitentm.

▼niuerfalem > vt vniuerfale non eft 2£ta in re ; &
ita. non eft aiObi fub radone ralis incelltgibiiisaijfi
fiat in memona , quia inteiiigenria przfuppcnic
a^ inteliigibile;ergo non potdl fitti in memo-
ria ab intelligentia. Sed tantum ab imeiledu
agente ,non a rc tantum , qoia non fic cft indc-
cenninata : nec nataeft ibla agerc nifi in infclli-
gentiam:nam in Angclo,& nobis tantum propier
vmuerfalc cftintellcdus agcns,

SCHOLIVM III.

SiNGYLARE pT* rmnc ifneUigititr k nebu
fer refiexunem , & confnse tdntmn ; & explicat
modum,etJi mkil refolMt^ tjuo fttfiits apt ^.li.
deAn. vbi in commenttirio egi de hoc k num. 1 3.
foftti Vdiries de bocdicendimadts. S«lMtiones Do-
Qorufmnt obfcuri. Vide AntomMm Andrtttm hic
tjttdft. 1 5 . ^uitt clttriiu ea fropontt, & foluit. Vtdt
(ttMn ^holittm vltimHmq. i }.

Dciccundo dicitur,qu6d intcUigimus Cngub-
re rcfledendo ad phantafmata ; intelligitur enim
perlineam rcflcxam iccundum AriftJn j.dc Ani-
ma, lex. comra. 10. Commentator habet lineam
{pha:ralcm,& ipfc fic exponit : & quiditas abftra-
hitur a quiditatc, donec reftct quidiitas a qua non
pofTet abftrahi. Scd tunc elTet linea rc<fb , non
iphaara^nec fpharaUs. Alitcr exponitur, quod in
phantafia confufiim cft fubftantia cum accidcn-
tibus , vel multa accidcntia mutuo fccontrahen-
da : intclledus intelligendo vniuerfalc , abftrahit
quodcunque illorum ; intclligendo tandem vt in-
celligac fingulaie lecundum naturam , qu* eft
hacc, non inqiuntum hacc , fed cam accidcntibus
propriis, huic componit (ubie^himcum accidcn-
tibus;& ita terminus k tjito^ ad tjuem rcflexionis,
eft confufum, & in mcdio eft diftindbim. Vnde
didtur , quod non tantum funt noroina fccunda:
intentionis conditiones fingularis exprimentia,vt
(ingularefitppoftMm, &c. Gd etiam aliqua prima:
intentionis, vt indntidMum, vnttm numero, incom-
mHnicabile, &c. Natura igitur determinita iftis,
intclUgitur, & eft conccptus non fimplicitcr fim-
plex, vt ens : nec ctiam fimplex quicUtatiuus , vt
homo , fed tantum quafi per accidens, vt homo al-
f i«,licct non ita pcr accidens:& iftc cft determi-
natior conceptus , ad quem venimus in vita ifta;
nam ad nihil deuenimus , cui de ratione fua in-
quantum a nobis cognoicitur , contradidbrie re-
pugnat alteri inelle , & finc tali conceptu , nun-
quam concipitur fingolarc diftin(Sc. De hoc
auiem , & quomodo aliter fingulare fit intelligi-
bile, quarre quxftionc de Vniuerlali. Quomodo
autem eft fenfibilc , qusrc infbhitione z. argu-
mcnri.

Ad argumcnta igitur. Ad primum, quod dida
Ariftotclis hic communiter funt de iimul toto,
illud enim immanifcftum cft recedcns a fcnfu , &
icicntiaficrct non fi;ientia,quia habitus idem raa-
nens mutato obiedo,mutarctur. Ad aliud, illud
eft modus obiedi,non rario intrinfcca, nequc co-
gnira. Contra , qua difFercnria inter obie<5him
knfus , & intcllc<flus ? Refpondeo:fenfus cft fub-
ordinatus ; crgo obie<!ium iecundum omnem ra-
rioncm fubordinatur , ideo non valet proporrio
pcrmutara,fiau nec in aliis ordinaris. Sed quo-
modo cft (enfus fir.gularis determinatc magis,
quam intelle<fhis ? Refpondeo : (enfus fimul to-
tius cft, & ideo a(flus fcnfus non cft abftradhis ab

imfiittnm

tAfirMku Mi

txifHtU <»•
ttUeStt* fic.

%mtitlmitMt
nmditm fmt-

SMfr»q.t^

exiftenda , intellcAio autem abftrahttur. £c eft

ifla condirio obicdi , non tantum per acadens

concomitans, fcd pcr fc inquantum rcnfatum.-per

acddens autem fcroper concomitatur intcUcdtio-

nem quiditariuam , de qoa l(X]uitur Ariftoteles vc

plxirimum , quia dc vifionc intclle^hiaii nihii vi-

detur iocutus. Ad dedudionem de organico ig-

nis,non cft organicus , nec virms in fcmine : non

tamcn producunt vnmcrfalia folummodb : feq(ii->

cur,crgo non dctcrminatur ad obie^m ex natura

organi, qu« cft detcrminat* complcxionis , ficut

dcterminantur fcnfus ; Aliunde poteft dctcrmina-

ri,& fenfus indercrminari , quia natura vt natura QmmMd»

eft prindpium agcndi in fenfum. Ad illud de mMtttia efl

materia : dc fimul toto expo^itur, quod eft muta- V**» i

bilc,&idc6 ignotum , id cft , non fdbilc. Ad fc-

cundum prindpalc : maior falfa eft ex quaefWone

dc indiuiduarione , quia iUe gradus indiuidualis

fadt vnum dc fc cum natura. Primum corifc-

quens de diffinirione conccditur,& fecundum : fi

fcienria huius didtur habitus inclinans ad fpecu-

iandum aUquid de hocjnquantum hoc. Arifh)te-

lcsexponitur de fimul toto. £t quod obijcitur de

infinitatcquodUbet infinitorum eft fdbile nobis,

non omnia fimul:ficut fi fpedcs ponantur infini-

tar, Vlrimum dc fcientia in potentia coiKcditur,

Et cum improbatur per artinccm : Rcfpondctur,

quod fadt fingularitatem per acddens, quia nul-

lam per fc , quam incfTc confequitur fingularitas:

fadt autem pcr acddcns,quod non per fe cogno-

fcit : dudtur enim ratio ad oppofitum , quia cft

pofllbiic cum aUa intellc<5Hone per euidentiam

rd. Ad tcrrium prindpalc : vidctur oftenderc,

qu6d per nullam intclle^onem , quam mod6

habemus , abffarahcndo fic pofHbilc fit dare mo-

dum,quo vniuerfale per fe intclUgatur , & fingu-

larc perfe:& eft pro primo fecimdi arriculi ; vcl

ad primuro fecrundi arriculi principaUs , aut fi eft

pofiibile/jusrc in quzfHonc dc VniucrfaU-

Ad argurocntacontra 1.2. & 4. inteUigitur de
conceptu non flroplidtM' fimpUd , vel fimul to-
tOjfecimdum pzxdiSta. terrium,& qnintum dc na-
tura,qux cft fingularis,fexcum de aggregato cum
accidcnribus.

ANNOTATIONES MAVRITII
ad^majl. i^.(jr IJ.

SEquimtur quafbones 14..& ij. deintelligi-
biUtatc fingularis, t.c.}y. qux etiam commu-
niter.occumint,& in quibus varij varicfcnriunt,
quarum ordo ad pr2ceclentcm,& fcqucntem qu?»
fUoncm poflet ponderari : nam in aliquibus fc-
quuntiu: fcqucntem hk;& fic vidcnmr fundari in
tcxtu, fcd dc hoc parum refen, prima ctiam ifla-
nunnonvidetur multum neceflaria , qiua eadcm
fundamcnta pro , & contra firrc habcntur in fc-
cvmda ; ideo poilct notari Extra , fcd ad roaio-
rcm cxpreflionem poffunt legi ambx.Nam vna
eft dc intelUgibiUtate fingularis abfblutc,alia in
ordinc ad intelledura nofhum,fupra etiam lib.i.
q. y, in aliquibus originalibus ponittir tota hic
14, fub breuitate tamen, & faris benc eflct ibi ad
ptopofitum : vt ibi notaui.

ProccUus Do«fh)ris in hac 14. faris patet : ar-

guitenim advtramque panem copiosc, & fbluit

iecundum viam Thonuc argumcnta prindpalia,

& impugnat in fine foluricHies. Adargunnen-

O O o 4 ta alte

DifcHtvai-
tttrfMU fittutl
ctmfiMpiU-
ri tftrftit^-
telltgL

10

7i6 Lib. Vll.

ra alfcriuff panis habcntut refppnfiones q. r j. &
lupra lib.i.vbi (« ccminit. In i. ctiam Sentcntia-
nun <iu9.Sc i.plnra ad hzc habct,& in q. Colla-
rionmu,&: io q.li.dc Anima, & in Thcorematibus
propofitionc 5.&io.4.dift 4j.&in j. di.i4.&in
Quodlibcio.quarft. i y.Sc iu j.di.pri.qux in quaeft.
fcqaente amplius penra^l^arj habent.

In q. I j .atguii ctiam ad partcs fcr^.vt priiis co-
prosr,vbi poft oppofitum ihi:diciti»r ^»ad in alia
utmine, &c. vfque iltuc ; Item ad principaU ,8cc.
affignatuc Extra ab aliquibus.

R.croIutio quzftionis in diiobiu articalis (zm
claracft , & notabilis valdc in 1. arg. principalr,
partc uibi : CQntra^iSum efiyejmd imeUeSiu »0-
.ffwj&c.vfquc illuc, de feeundo dicitur , &c. afli-
gnacur ^'rr^ ab aliquibus,fcd tDta litcra valde no-
rabijis cft,&fubtilis,atqucfingiTlaris : quarclcga-
tur,& cxponatur attcntc,vbique.Opinionesantr-
quorum, & modemotttai , addc hic fi volucris.
Vidc fupra i. PhyC& i.;& j. dc Anima,& m hoc
7.& 1. Scnrentiarum di, }. & alibi. Vidc Ocham
in prirao , & quodlibcris , & dcfendc vetiratcm
Scoticam vbiqnc Dc modo vcro cognofcfdi fin-
gularc,nora valde ca,qux ponit DcnSbor in i.paf-
rc 1. principalis argumcnti , & qu«rc alios varic
ad h.TC, vbi pri^s-infrjimagis in q. dc Vniuerfali
hic fiiigularifllmc rcpetit. Vult brcuitcr Do£kor
hic,quod fingnlarceft per {e intclligibiie , & pri-
m6, & abftra<3:iac , & incuitiue , (cd ixon ^ nobis
pro ftatu ifto , Cah propria ratione, & ynitate, nifi
in conceptu quodam vago,(eu confufb , aot ccrtc
aggregato,& hoc maxim^ cbgnitione abftrafti ua:
fed dc intnitiua diibium vidctiu: , vbi potcrit lic-
£tor concKifioncs ordinatcproponerc plarcs^ vd
vnam vr pofui.

Quoniam aucem dif&nitio rsttio cft , &
omnis ratio parces habct:vt autem ra-
tio ad rem , Sc pars rationis adpancm
j:ci,firailitcr fc Habct. Tex.c»m 5 j.

QJ&STIO XVI.

Vrrkm in rebns mtttriitli^as mioteriajtf
fAKi cfuiditJiis re:i

h}nSi.x.flrff.cMf i.Cr i.Mtt»fh.c*f.t.trx ^r. Aucc Aid.
ComMent.ii. qt }4- Al. i, Metsfh. tcx.ii.. Aaiccii, j.
Ji1etdfh.c»f^.S.^nga(i.^fji* Cimt.c»p 9 Danu(c.Z(i.
difide atp. \. Aknf. ip.c^ 6. D- Thom. i.p.if •> ^jirf.4.
Cr « .contr» Gent. emp.i. 1. terraricn. i . c»mr» Gentes,c.
11. Capreol. i» 4 tiijl.44. tj.i. *rt.i. laadun. hk f.i x.
An:on. Andr. ibid. jtgiij. t. Fkthlria f. i» art. \.
Coaunbr. i.thyf. c»p. 9. q 10. S\izx.iii^. ^f. Utt»fh.
fiii.t. Vide ScotHmin i.difiix.q.vitiea.

Metaph.

Qi

I Vjid non,audtoritatc f. huias,cap. ^ Giti-
T.e.%. i»dt. ^^^ • Omnes partes diffinitionis funt forraar.
hie.t.c. j 5 .(^ Iiera, ibidem, Fbrma efl,^Hod ^uid erat ejfe ; crjro
x.ehjff. dbisk forma peninct ad quiditatem, Itcm 7. rexr.

com. } ^.quod quid erat ejf$ animalis , eft .infma.
Ircm,in eodcra cap.tex.comm.j4.ma1cri.-1lc nun-
quam fecundum fe cft dicendum :fed ilhid qiiod
non fccundum fc ineft , non pertinct ad quidita-
tem. Item,inferius, tex. com.j ^. quxcunque par-
tcs in qua: diitiditur , vt materia , fimt pofteriora:
fed nullu poftcrius pertinet ad quiditatcm. Itcm,
ifuod cfuid efi , eft principium cognotcoidi iilud
euiiis Ci^jficut habcturin cap.pc»:cdcmi : te9t.c.

*o. Sciu & inde:(cd matcria non eft princfpiurti
cognofcendi illud cuius cft. Probario miuoris in,
commcnto c.matcria fiuc fenfibilis , fi«c inrclU-
^bilis,ftcundum fe,cftignota , idcm primo Phy-
f ic. comm. ^ y . Itcm, in didis fecundum fc , ^md
qutd efi eft idem cnm co cuius eft j crgo nihil per-
tinct addiffinitioncm, quodprohibcthoc : fcdriij
omnibus habcntibus matcriam non cft)idem. Mr-
nor probatur in ifto cap. text.com. J5>. Dicit enim
fic , matcria eft omnis illius , quod non cft idem
cum fuo tjuod quid tft.Sc infcriL tcxtxom.41. di-
cit,conccpta cum materia non idcm. Itcm 8 . hu*
ius,c.dc Forma,tcxt.com.8.homo,& homini cflc,
non idcm,nifi anima fit homo. Item, in epilogo
illius cap.tex.com,4o. qua: funtpartes,vtmateria»
non incrunt in fatiooc fubftanrix. Si exponatur
dc matcria indiuiduali , contri : ira poflet negare
partcs formalcseflcpartesrationis,quia forma
indiuidtialis non incft in radonc vniucrfalis : fid
non vidctoT ita negate dc forma, ficut dc mate-
ria. Dicitur,qu6d A rift.ncgat in hoc cap. text.c.
j 5. de hacforma , qu6d fitpars quiditaris homi-
nis:ficat & dc hacmateria,fic dc hac anima,ficur
dc hoc corpore. Contrjk : commimiter ttcludit
tnateriam,non communiter foimam. Ifem,bic in
litera.tcx, com.jf . e* hac rarionc vniaerfalitcr vi- 4*w(wj|
detur dicerc , qaod fubftanriae fimul tothis qiKJ- <wr^«
dammod6 cft diffinitto, quodammod^ non , qma ''vulm^
fecundum fpeciem eft , feciindum maferiam non
cfl^cpiiaindctcrrianatadlmatcria. IdcmCom^
mentator, comm. 5 f .

Oppofiram in ifto cap.tex.com. j j.Indfio nott
perrinet ad diffinitionem, fcd qa* fyllab* cam
qux cft clcmenrorum : fed demchta perrincttt aJ
materiam. Item ibidem, tcxt. comm. }6. fi anima
ma non cft animal, ttmc diccndum , qtiod inin»
non cft totaquiditas , ita intelliginir fblafio fua.
Item,contra Platonem,tex.com;j6. ParabdaPla-
tonis noft benc fe habet, qvik non cfr fimile de
circub, & homine : fopcrfluomcfl enim aifcrre
materiam ^ quiditate rerum , quia quaedam fbnc
hoc in hocicilicet forma in matcria,ficut in naf U-
ralibas.

SCHOLIVM I.

Sentitntia Auerr<tii,<juam jilbert.Ian-
durt. & alij fetfuuntur ,materiam in materialihu/
nan ejft de qutdttate ,fed folamformam , refutdi
eam Df&or variif locis Ariftot. & rationei eius
dtfiruit. Idemfrafiat i.d.ii.num.c).vhi rationes
huius femerttia ducit ad offofitum. Soluit argu-
menta Auerrois oftime explieans^quoniedo po~
tentia remotaadcorrmnpi fit fcilhlisper medium
commmne ,t^firabens ah exifientia , proxmd ve^
ro non.

2
Ctntuutfto

Dicitm; fccund^ Commentatorcm ifto cap,
commcnto j a. quod non pertincf addiifiiiirio- ^?,h!dm'!
ncm -y vnde didt,qu6d qusdamdiflSnitiaeft,vbi^i/^ |.fciy
appaf ct raateria } quaedam vbi nott apparct matc- 'uttaf.
ria : vbi apparct matcria, ibi vna pars pofita non

E>crtinet ,matcria fcilfcet vbi non apparet quzli-
>ct pars pofita,perfinet. Item , ratio ad hoc c-4.
vcl; ^huius 7. omnia fada a cafu, & ab anc, ha- _
bcntmatcriara, & ilbcft, qua fcs poteft cflc, & M»t^]fi'
non cfle.ibidem ; fi crgia nuteria fit pt indpium, qmJtret pttejf
pcr quod aliqiiid poffit cflc ,♦& non efle , h eflet 'Jf*-& *«'
pars dfffinitionis , <}Uod quid efi poffet per fc gc- *^'
wtathSc eorrumgi, contr^Philoibphun*, cap.4.

huius

Qu^ftio XVI.

717

SnhfiMMtiM
eempofitM,
fimpUcittr
b«e»liqMuL

Mattri* tun
tfidtfthu.

I>*. f.3J.

Tex.c»m.i$.

huius 7.& penairiraojtex. com.}4.& jj.Confir-
inatur , quia materia lecundum aliquos ponitur
principium indiuiduaiionis : ideo prohibct intel-
ligibilitatem fccundum Auic.8. Metaphyficxdgi-
tur quidiras cum fit pcr (c mtclligibilis , oponet
quod abftrahatur a matciia. Additur, qu6d ma-
tcria non cft qua rcs eft , fcd qua potcft eiTe , &
non cflc : ejfe autcm aut non ejfe non cft dc quidi-
tate rcL Itcm, matcria raanct , quiditatc in ifto
corrupta.

Contra illam pofitioncm fiint aa6loritates ad-
<!u£bc. Item S.huius^n fine prinri cap. tcxxom.
6.qu6d quid quidcm tantum difFcrunt,a6him qui-
dcm totum compofitum , qui ponunt materiam,
& formam. Itcm in codem cap.j. tex.comm.9.
iecund6 oonrra Platoncm , omnis dtffinttto babet
tjuidy <ju*U, & oportet hoc effe vt materiam, tBiid
vt fomutm } ni fi ergo matcria pcnincret, non ha-
berct contra Platonem,qu^d idca non eft diffini-
bilis,quia cft fola formajcrgo quod diffinittir ve-
rc habet materiam,& formam, & vtrumque per-
tinct ad diffinitioncm. ltem,rario omnis 7. hu-
ius,tex.com. j j .idcm in 8.tex.com.i. habct pancs:
& ficut pancs rauonis ad rarionem, ficpanes rci
ad rcm. Sicut ergo omnes panes pnccisc expri-
primunt totam rem, ita onmes partcs rationis ra-
tionem rci.ltem,pcrfcitiflimc cc^ofcitur vnum-
quodque quando cognofcittir quid ipfum ^ 7.
huius,tcxt.com.io.&ii. fed impoflibile cft per-
ftCtc cognofcerc rcm , non cognita matcria eiusj
ergo forma non cft toti quiditas cius,quod habet
materiam. Probario minoris Philof 1 Jiuius,tcx.
com.i}. fi fpccics caufarum cffent infinitz , nihil
cflet cognofcibilc, quia infinita non pofHmt cog-
nofci ; crgo ad cognitioqcm rci pcfede , oponet
cognofccrc oranes cauias. Item 8.huius,tcx.com.
II. ibidem de materiali fubflanria , idcm planc.
Itcm,fubflanria habct diffinirionem,non ex addi-
rionc 7.huius ; iex,com.ii. & inde,crgo quicquid
ponitur indiffinirione fubftanriz pertinet ad tjmd
eihs. Sed 6.huius,texxom.i.&inde,in diffinirio-
nc rei materialis dcbet poni matcria, & fi non cf^
fct dc ratione diffinitionis,di£nirio cflet ex addi-
tione.

Itcm , ejHod efuid efi eft illud , quod cft ptim6
<ns, & cft illud cuius eft primo eJfcCed quod pri-
mo cftjcft compofitum,quia in 8. texx.}.vbi di-
ftinguit fubftantiam, dicit , quodfiibftsntiacom-
polita eft fimpliciter hoc aHquid , & feparabile
primo per fecxiftcns. Si ergo hoc^xanccjuodquid
efiycA compofitlun ex matcriaA forma.

Itcm, contra rationes primi opinionis. Primo
contra fecundam : Ci matcria cftet dc fe hsc, non
pollcnt du3E matcriac conuenirc in vna rarione
materia: , ficut arguitur de dualitate ; habet crgo
matcria communitatcm fibi corrcfpondentcm ad
materias , ficut forma ad formas. Et hoc probac
auftoritatibus.i. Phyfic.text.comm,38.& indcj.
Mctaph.cap.dc Caufa,tcx.com.}. caufa& cfFcdhis
fcmpec proportionantur , ira quod fingiilarium,
funt caufs fingularcs , vniucrfaJium, vniuerfalcs.
Similiterih 12. huius,cap.i. xex.com.17. finguU-
rium aUud,vt tua materia, (Sr mea, & fpecies,&
mouens ,vnitterfali autem ratione eadem , fimilitcr
in ifto cap. homo & etjuus, & tjus itafuat in fin-
gularibus ; vniuerfaliter autem non funt fubfian-
tia , fed fimul totum quoddam ex hac materia, &
hac rfttione, vt vniuerfaliter^fingulare vero ex vl-
tima materia , Socrates iam efi, ibidcm infra, ani-
ma fubfiantia prima , corpus vero materia , homo

vero,aut animal, tjuod^^efi ex vtrifjiu, vt vniuer-
faliter. Suppofita igicuc vniuerfalitatc matcrix,
quod eft contra fecundam rarionem illorum. Ar-
guitur cx hoc ad principale fic ; Matcria in vni-
uerfali confidcrata , & forma in vniuerfali confi-
dcrata , funt conftitutiua compofiti in vniucrfali
confidcrari ; igitur ad quiditatem illius confbtu-
ri, vt fic, pcrtinec vtrumque conflicucns , vr fic.
Antcccdcns probatur , quia ratio potcnriz , &
a6bus,propter quam ex materia,& forma fit vnum,
manct in maicria,&forma in vniucrfali confidc-
raris:nam in qualibct mareria,& forma parricula-
ri,cft rario potenrix,& aCtus ; ergo pcr materiam
communcm, cui primo incft. Confcqucnria pri-
maprobatur,quiaid,quod conftituitur in vniucr-
faIi:non eft cns per accidcns,fcd cns per fe ; igitur
habet ^uid. Et parcf,qu6d panes iUius funt con-
fHtucntia ipfum;crgo,&c. Contra primara ratio-
nem eonmi,arguitur pcr idcm : quia poflc cfle,&
non cfle , cft paffio coramunis vniucxrc inhacrcns
rauIris;crgorcquirit fubia^m commune, dequo
cft demonflrabilis ; & mcdium commune , per
x^ucxl demonftrccur : fi crgo maceria in nacurali-
bus ; eft illud medium f^ndum illud didum
Philofbphi,fcquicur qu6d maccria eft communis,
& ica principium cotifticuri communis.

Scd ad fblurionem illius rationis , quia aliter
concedeturcorruptibile incfle ccwnmimi, & aliter
fingulari. Notandum,qu6d potenria ad corrum-
rumpi,Cme zdnonejfe, potcft intclligi duplex,fci-
licct rcmota , quae eft qtucdam aptitudo confe-
quens naturam,ficut paflio eius. £t illa cft fcibi-
lis pcr medium communc,& abftrahit ab exiften-
ria : alicxjuin nuUa paffio naturalis communiccr
peninens ad generarionem , vel corruprioncm,
poflet dc aliquo fciri. Alia cft pocenria propin-
qua , quz efi ordo immediacus ad adum in pro-
prio , & proximo rccepriuo adus : & quia adhir
non incft nifi fimul coci, quodnon cantum inclu-
dit naturam hanc, ficut pcr fe commcnis includit
fcd addit fiipcr hoc cxiftcnriam. Quod aurcm
confcquitur exiflentiam , communiter non pcrti-
nct ad quid , ncc cft fcibile in crcaturis ; ideo ifta
potentia non cft fcibilis,ncc materia , vt cft prin-
cipiirai huius cft pars quiditaris. Nara vt fic in-
cludic matcria & indiuifionem , & exiftenriam,
quorum ncucrum includicur in maceria , vc eft
pars fpecici,fcd abftrahitabvtroque. Pcr bocpa-
tct ad fectindum,quod fuitconfirmatioiftius:quia
matetia abfblute non eft dc fe hicc , ncc princi-
pium, vnde compofitum fit hoc. Intclligibilita-
temautemalicuius intclloiione abfttadiua,qu2
noncft vifio , qualis cft communitcr inreIIe€tio
noflra prohibet matcrialitas , non quz cft in ha-
bcndo nutcriam.fed in habendo conditiones ma-
cerialcs , qu£ func limicacio indiuiduacionis , &
cxiftcnria;& ica poccft cxponi Auiceruia. Quod
autem additur , quod non cft qua rcs cft , falumi
eft ; immo cft quain fuo genere caufc ; alioquin
habcns quid primo, vt vniucrfalc , cllet fimiliter.
Ncc pcr hocquod dicitur eflc qua rcs poteftcflc,
cxcluditur hoc, fed includitur:nam nihil eft prin-
cipium proprium alicuius pocencisc in rc ; nifi
idem fic aliquid in re. Quacrc iu 9. qu. i . Quod
rcrtio adiungitur, quod matcria manct , nihil va-
Ier,quafi marcria non cfler pars fimul totius : ma-
nctenira fimul toto corrupto : vndcnon (equitur,
totum cotrnmpicur ; ergo quicquid fuic de quidi-
catc totius , corrumpitur ; fed fortc quantum ad
aliquod ejfe , quod habuic in coto : tnoncrcc cnim

A,B,

MMteria,^
formM qmdi'
tatiiii confii-
tt*$mt tottun.

4

fetentiM mJ
ctrrtttttpt du-
plex.

,§iu«mtd»
mMttrtM n»»
tfifcibilu.

7i8

Lib. VII.

Metaph.

A,B, (ecundum Philofbphum, A B, comipta t &
tamen funt panes quidiutis, A B, (ccundum ip-
rum,tex.com.6o. huius.

SCHOLIVM IL

R E s o L V T I o , materiam vt ^bfirahit ah
exijlentia, & fingularitate , ejfepartem quiditatit
fpeciei, id eji noturt. communu immeditte fuperio-r
ru ad indiuidua yfufficienter prohatur rationihus
adduQucontra Auerroem, de quo fuse agit Do-
Hor ^.d.tx. a num .f. vhi clarius totamhanc qu*-
ftionem traQat. Vide Ant.AndrMc ^.i ].

I Ad rohitionem quzftionis,& etiam ad intcile*

Aum multatum au^ritatum hic in litera, opor-
tet diftinguere dc materia confiderata in vniucr-
UMtcria du- fali , & in particulari ; & de njatcria per Ce , quse
t^f- nullam conditionem incUidit extra rationem ma •

teriae,vt eft pars fubftanriae, qua: vere eft fubftan-
tiai&de materiaper accidens, qus aliquari) con-
ditionem accidentaiem includit : 8c dico quomor
docunque accidentalem;fiuelarge,vt exiftentiam,
Hcut materia fimul torius;fiue proprie,& ho^ vel
vt neceftarium,hoc eft, fine qua non, vt femicir-
culi funt materia circuli;fiue praeter neccflarium,
vt literae in cera funt matcria accidentalis fylla-
ba:,ficut habetur in litera, tex.com.34. Scd eriam
diftinguere de"fimul totorquia licct communitcr
vocetur indiuiduum cum a^uali cxiftentia, cuius
eft generari,& corrunapi ; & idcirco in litera di-
cantur partcs,in quas m diuifio , cile paites fimul
torius.quia cius eft prim6 diuidi,nonautemcom-
munis habentis propric quiditatem : tamen ali-
quando vocatur fiijiul totum , compofitum vcl
vniuerfale : ficut patct in ilia audoritate fuperius
Addnda.,homo & equus, &c. Similitcr oportet di-
ftinguerc de {pecie:q0ia quandoque furaitur pro
forma,diftinguendo contra mareriam^quandoquc
pro vniuerfalijdiftingucndocontra fingularc. Si-
«niiitcr, quid proprie non cft, niii vninerfalis ; &
ideo fimul totum,inquantumtalc,non habet tjuid.
Dicuntur autem aliqiiae pairtes quiditatiuae cius,
qux non funt fimpliciter quiditatiu«, cuiufinodi
funt iftac., quas includit vltra quiditatem fpcciRr
cam. Similiter ^uinti, habens <]uid poteft intcl-
ligi, vel pro illo , quod primo habct , & illud eft
commune;vel pro ifto,quod habet pcr le,{cdnon
primo,quiafdh'cet participat illud, cuiufmodi eft
fingulare;ficur igitur in cap.4. fcptimi,didlum cft
dc idenritate -7«»^, cum illo cuius eft primo , ita
hic dicendum , quod abftra^lio vniucrfalis a pro-
prio fingulari non abftrahit ab aliqua partc , quar
Aiit pcr fepars fingularis, aliam partcm. Scd cft
abftraiSlio indeterminati a detcrminato toto , co-
dem determinatc, & indeterminatc fumpto : eft
enim poflibilis talis ibftradio , fi multa qua: in-r
cludunturin detcrminato,faciuntvnum per fc. Si
autcm non , alterum illorum nunquam pcr altc-
rum determinabimf intrinfece,fed quafi perac-
cidens. Ira quod in fe remancbit acque indctermir
natum. Si ergo eft abftradio qualisdida eft,fe-
quitur , qnod quiditas includit quaccunque com-
muniterfumpta , quae fingularitcr funipta inclu-
dumur in pcr fe indiuiduo illius coinmunis;licct
non iila.quxin fimul toto.
^ Patet ergo , quod per fe materia non indiuir

diialis,ncc fimul totius propric fumpti,(ed in com-
muni conhderata , eft dc quiditatc fpeciei ; non
Ttx. r. 1 f prout fpecies dicitur ^orma^ficut iu litera, cauita-

f*x.e.i^.&
$»d«.

SpeeitsfHmi-
tnr dHpliei'
ter.

ris non eft pars ; fed fimitatis per cauitatem mtel-
ligitur forma tantum,fed fpeciei,id eft, vniucrfa-
lis infimi, fiue pcoxinii indiuiduis , cuius proprie
cdtjuidySc prim6,& idem fibi:non autcm cft om*
nino idem habenti tjuid pcr fe , fed non prim6j
quia illud includit aliquid vltra^Ki^. NuUa au-
tem materia accidcntalis eft dc quiditatc fpccieir
licct aliqua fit de quiditate impropric fumpta
fimul totius propric fumpti , hoc cft , dc rariorm
eius rali quali : quia illud additum quiditari pro->
pric di<9ac , non facit curo ipf» vnmn per fe cop»
ceptum.

SCHOLIVM IIL

•iSsab

^»m»d»
form* eft m-
tuntl

S o L V I T optime argumentaprincipaliayvidt
eafdem,& alias folutiones } .d. i i.num. 1 4. quomo^
db quod quid e^,fit idem ei ctaus eft,& quid cir-
ca hoc voluit Arfftot. Vuiefupra (ju. 7. & iht qu%
SchoLi.notaui. l^uUftidm Dott.de hoc iul,^,^.j.
ad tertium.

Ad primum in oppofitum t partes,quae funt in
diifinirion^,non funt formae inuicem comparats:
quia forma non format , nifi materialc refpcdu
wi ;fcd funt formx refpcftu difEniti,fcilicet de
ipfb formaliter pracdicabiles. Ad fecundum:qu6<£
formaeft f«w<^ quideft : Diccndum.^uod t,. Phy-
ficorum,tex.com.io.& inde,dicit,qu6d forma cft
natura:quia dcterminat rem ad ejfe : & dicitur res
natura,quando lubcr formam : & rcs completiue
dc fc,non cft nifi pcr formam. Ideo dicitiir «iam,
quod eft quod quid efi fci. Vcnim eft eompleti-
uc,non tamen eft totum quod quid eft ; fed illud,
quod aggrcgat formam,& matcriam. Vcl dicitur,
quia fecundiim Platonem forma eft quod quid
rei : & quia Philofbphus non determinauit vcrir-
tatcm fuam dc quod quid eft, vtrum fcilicct forma
fit quod quid rei fbliim,vcl non : fed ctiam requi-
ratur materia in rebus materialibus , vtitur dido
/iio. Ad aliud , qu6d matcria non cft pars forma,
fed in quo eft forma : fcd cft pars fpecici ajjfbluti
loquendo:materia tamcn poftcrior, qui eft in in-
diuiduo, non pcrtinet:ficut litera pcrtinct ad qui.-
diiatem fyllabae:fed literaccrca non : fic intcUigi-
tur in aliis. Ad aliud dc cognitionc pcr marp-
riam,dico,qu6d materia pcrtinet ad cognitionem
rci. Tuncad au<5toritatcm,qu6d hoc intelligitur
de matcria indiuiduali,qua» cft principium indiui:-
fionis. Vcl aliter ; fi comparctur ad formam rc-
{p^(iVucius,cft ignora:fedmateria cognita per for-
mam, facit cognofcere compofitum. Aliter,ma-
tcrianon eft motiuaintellcdus;ide6 ab inrclle(fhi
cognofcente pcr receptionem ab obie(5bo,non co-
gnofcirurcx fe, & difHndc:tamcn eft cognofcilii-
lis ab intellcdlu , cognofcente quodhbet fecun-
dum fuam cntitatem propriam : nec quiditas ma-
terialis ab alio intcUcdu cft cognofcibilis,nifi pcr
difcurfiim:ficut matcria ex tranflatione:ficut for-
ma cx operationc.

Ad Amd-.quod quid erat ejfe,e{i idcm cum om-r 8

ni habcnte. Et dico , qu6d materia non impcdit Maierim ftat
idcntatem habcntis, quod quid eft , ad ftium pro- "*^ idtnti-
prium quodquid eft:Ccd habens raateriam indiui- * 'j y^ ^g
dualem,non cft idcm cum quod qutd eft rpecici,& eo cutHs efi.
hoc proptcrmateriam indiuidualem,qujEnon in-
cluditur jnfpecic:& de quidiratc fpeciei eft fermo
hic in 7. quia loquitur Logicc hic. Sed ad illud
dc 8.huius,dico,qu6d ibi accipitur homo pro fub-
ftautia feufibili , qu<c habct in fc materiam fenfi- Jk

bilem: ^l

Litera ptrti-
net ad ejfe»^
tiamJyLUbi^
liter» eerta

An mtfteria
fit prtncipiu
epgnqfetndi,
(y ijuomedt
ignot» i

Qu^ftioXVII.

719

Vmlt fhiUf*.
fhm fphi-
tHdU ejft it
Jihtc

fluiditttfe-
ttmdum ft

ptitt.

bilem:vndefMo<^^«u^ efi iIlius,noncft idem cum
homineab(bluce , niH animacdec horao. Aliter
Philo(bphus fortcdiceret , qubd fbrmaimmate-
rialis eft de fe harc : & ita nullus gradus additur
naturae fpcciei,vt indiuiduetur ; fcd in raateriali-
btts fccundum ipfum proptcr imperfcdionera,
qua natura non habet de ic fiammam vnitatem,
oportet vltra naturam gradum indiuiduanrem
addi. Habcns autcm quod cjuid r/?,non eft intcl-
ligendum id quod primo habet , fed quod pcr fe,
& non pnmo ; illud igitur in inxnaterialibus (e-
Cundum ipfum, idem eft cum quod quid eji : quia
nuilum gradum {ecundum cum addic ; in mate-
riaiibus non fic;ncc hoc ide6 cft,quia forraa ma-
terialis eft in materiaadualiter,quia fi ellct icpa-
rata,non eircc pcrfedior quam fic in maceria. Et
ita non minus cx ie habens fiiam vnicatem : fed
arguicur fecundum ipfum cx imperfe6Hone,quam
habec fbrma , qua: nata eft maceriam perficerc.
Alircr cxpone, quod cotum iftud capiculum vidc-
tur Piaconicum , nifi quia paucae improbariones
incerfcruncur.

Ad rarionem didtur , quod notificario illa eft
vcra dc matcria indiuiduali, noa de matcria fpe-
cici. Scd matcria fpccici neceflario eft fiib ror-
ma , quia materia fpeciei occupatur per formam
(pccificam. Contri : materia, qux eft fub fbrraa
ignis , fi recipiat aliam fbrmam , habeo propofi-
tura:quia fi poteft ; crgo eft ibi priuario : fi non,
cum ergo acr ex igiie gcneratur, vel comimpitur
ipateriaignis,vcl rcmanebic fub forma ignis,quod
eft impombile. Item , omne habens raateriam cft
in potenria contradi6fa*onis. Ide^ dicitur, qu6d
matcria , non de fua fubftancia , eft principium
tranfrnucandi ab alio , fcd rarione priuacionis ad-
iun(fbE,modb maceria inquancum pars quiditaris,
non habct priuationem,licec fic ibi priuario:(cm-
per camen inquancum pars quiditaris , non habet
priuacionem , quia priuario nihil peninec ad ejfe
rei ; vnde quidicas poteft cfle, &non efle, dcftru-
&o eo, quod liabetquiditatem ; fed quiditas non
fecundum fc,nec per fecorrumpitur. Aliter,qu6d
materia non eft pars quiditatis, nifi vt confidcra-
tur ^ fatione , 5c vt fic non eft principium , quo
aliquid corrumpitur. Sed inquancum cxiftic in
ahquo particulari. Haec refponfio concordat aii-
quaiiter cum refponfionc fupra ad primam rario-
nem pro opinione Commentatoris ; iiia poteft
quafi cxplanare iftam.

ANNOTAT. MAFRITIL

SEquirar quzftio dccima fexta de partibus dif-
finirionis,feu quidiratis,& maxirac marerialis
materiaii,cex.com.35.& vide,in qua cciam varia in-
terpretatio audorum veterum , & modcrnorum
repcritur.

Ponit opinioncm Comroent. in principio fb-
lurionis,qua: lubetur comracnt. 5 j.huius yXed eft
tertiura comraentum, c. de panibus diffinitionis,
idem tangic com.i 1 . huius 7. & alibifaepc, quam
opinionera imitatur Alben. & lo. landunus , &
mulri alij, quam confequentcr impugnat au^kori-
taribus,& rarionibus,& motiua eius foluit, & vt
prius facpc notaui.fugam aliorum hic tantiira ca-
put abfcondcntium confcquenter impugnabis.
Et fubtiUtatcm Auerrois Commento 34. huius,
fibi,& aiiis,vt fui moris eft impcrcepribilera,cum
inquit jfecMndum conjiderationcm ad fubjlantiam

declarantem effentiam , materia non dicitur effe
pars fubftantu , ftd effe apparens defertnsftr-
mam,& fuam dif[imtionem, &c. dcridcbis.

DcterminatioDo^oris iiic eft rcfoluta ,&dc-
terminata : prxmiflis enim j.diftindionibus, vel
6. computando illam de potentia duplici ad cor-
ruprionem,concludic quid tencndura;vbi poflent
varia: conclufioncs ordinari , quod lcdbori relin-
quacur. Hanc roaceriam inquire in j.di.ii. opri-
mc,vbi aiios Theologos inquire , vt Bona. Vuar.
Hugonem dc Sacramentis lib. i .par.i.cap.vltimo,
&Thomam i.par.q.75. & in 3. par.q.50. & in^.
di.44.& in tradatu de Ente,& eflcntia, yide in 2,
di.3.par.i.q.j.& fequaccs huius plura addendo,vt
/cis , litera eft bcnc ordinata , & concda pcr to-
tum hic.

Itcm animalis habentis pedcs difFercn-
tiam Tcirc oportct, inquantum habens
pedes. Quare non eft dicendum ha-
bcns pedes. Quare non eft diccn-
dum habentis pedcs , aliud alatum :
aliud non alatum : iiquidem ben^ di-
cit : fed propter non pofTc, facit hoc:
fed fi aliud habens fciffos pcdesraliud
non fciflbs pcdes : ha: namquc funt
di£Fcrenti2 pedis. Tex.com./^y

ciy.*sTio XVII.

VtrHm differentia diuiftua generis inferieru

incUtdit differentiam diuiftuam

frimam ?

Atift.l>t^/(X4}.D.Thoin. UB.it.. Caprcol.i» i.dift.i,

?. i. Caict. i» exfofu. cmf. dt iifferen. Anton. Andreas
Kf.i 5. Flandr. q.x^jut.^. Tolct. ctt.de fubftant.dHh.
X. Mercacus i.ftftump.^. q.^. ad }. Sanch. Ub.i.q.it.
lAaRus c»f.d* Mff.fek.t q.i. Kubius ibid.q.^ . Fonf. 5.
Mttgfk. cafx%.qH.\ t.feB.i. j^ i. Huit. dif^.6. LogUa
feB.y Vidc Scot.im ^Jift. ii.q.i.

QV6d fichJc in ^.oportct in diuifione gciic- _

ris procedere per difFcrentias, pcr fe;& tunc
fecunda diuidic priorcm per fc : nam fiflio pedis,
eftpedalitas:quod prsdicatur de aUo in abfbrado
eft prasdicatio per fc primo modo. Itcm , fi non;
ergo dui differcntia: fpecifica: , eflent prima pr^e-
dicata. Probatio confequentix : illa funt prima
pracdicata , de quibus non pradicantur prasdicata
priora per fc : ergo rationale , & irrationaie, funt
priraa pr2dicata,& tunc generaiifliraa,& tunc fe-
quitur ,qu6d propofitio negatiua ncgans vnara
difFercntiara abalia fit immediata, ficut rationaie
non cft irrationale. Item , fi fic , crgo difFcrentia
infcrior non diuerfificat genus fccundiim fc:con-
fcquens eft falfura contra Arift. quia animal hoc T»xr.4).
ipfum, quod eft , cft diuerfum per difFcrcntias di- kuiHs o- 10.
uerfas. Probatio confequcntiae. In generediui- *'"*'*»'•'•'*•
fb,fi non fit genus intcrmedium,noneft nifi gc-
nus fuperius & difFcrcntia conftitutiua eius : ge-
nus fuperius non includitur in difFcrentiis infe-
rioribus , ncc dif&rcntia , qux confHtuit fciUcet
fcnfibile , non diftinguitur pcr difFerentias ; quia
ipfanon inciuditur in aiiis difFcrcntiis,quia fe lia-
bct ad ip.fas,ficntpotcnria ad adusjfcd potentiale
non diftinguitur fecimdum eflentiam fuam per
adhim.

Contra:

720 Lib. VII. Metaph.

Ttx. »»n hd-
btnt* comm.
Tex.c.iv. ^
inde.

Vifferentta
^ diiterfft,
efuemodo difr
ftrmtl

X
Ttx.c.^i.

Contrk : fi ficergo diffcrentiz eflent differen-
tes. Probatio^j.dicit Philolbphus:difFerentia funt
diuerfa aliquid idem entia. Similiter lo.dilferen-
tiaaliquo fui funt differentia,diuerfa non. Sed ra-
tionale, & irrationale funtdiuerfa, & difFerentia,
quia conueniunt in difFerentia fuperiori per te:
(cd ex hoc proceditur in infinitum, fi omnis dif-
ferentia includit fuperiorem:quia fi differunt,dif-
ferunt differcntiis ; ^ illx differentix ineludunt
fiiperiorem,&c. Similiter , tunc differentia eflet
vere fpecies , & tunc piura genera quam decem,
cumi non fit fpecies alicuius illorum decemjomnc
quod habct praedicatum diftum dc ipfb in c^uid
& diffcrentiam didam in quale , eflfpecies, quia
compofitum ex generg,& differentia,& poteft per
illa diffiniri, & omne diffinibile fpecics efV. Sed
talis differcntia inferior habpt fuperioiem in ejuid
Sc aliam qua differt ab oppofita,qua: dicitur de ea
in quale.

S C H O L I V M I.

Sevtentia D. Tfnom. & aliorum , ifife-
riorts differentioi includere fuperiores , probatury
&pofi reprobatur,eiufciue rationes reijciuntur : de
quo agit DoElor j^Ji.ii.q.^.adprimumproprima
opin. num.^2.

Dicitur , qudd fuperior includitiir in inferiori:
quia dicit Philofbphus , quod vltima differentia
efl fubft^tia rei:hoc noeflet nifi incUideret alias
ppxcedentcs. Similiter Philofbphusdicit,Non
oportet ponere ab'as differenrias , fed fblam vlti-
pjam : quia fi alis ponantur cum prima,eft nuga-
tio:quia non oportet ponere animal bipes habens
pedes,quia haec eft nugatio tranfponcndo termi-
noSjUam di£to ^e^tf,fuperfluum eftponcrc habens
pedes. Similiter dicit,qubd ordo non eft in fub-
ftanri9,:fed fi vltimanon includeret primam, eflct
vercordo in fubflantia,qaia hxc differentia prior,
haec pofterior.
Superierm Contri,qubd rationcs non conchidant.Et pri-
diferentiam mb,qubd prima au(9:oritas non concludit:qiria eft
pon includi copulatiua,ficut allegant vnam jpartem,concedant
intnferiori. ^liam partem, quod vltima difrerentia fit diffini-
tio rei , quod non concedunt , quia diffinitio eft
compofita. Item, qubd vltima non eft tota fub-
flantia rei , qnia de fubftantfa huius non fblum
funt omnes differcntix, fed etiam genus;ergo ge-
nus eft de per fe intcUcdlu differenti^ vTtima;.
Item,vltima differentia non eft tora fubftantia rel,
quiaomnis r.-itio habet partes : & ficut tota diffi-
nitio cxprimit totam rem,fic pars paitem. Cum
ergo differentia fit pars diffinitionis,cxprimit par-
tem rci, & non totam fubftantiam rei , quod ipfi
volimt. De nugatione,dico,qubd fequitur ad di-
fta fua,non nobis. Probatio,omnis diffinitio vel
dabitur per gcnus primum,& per differentias in-
termcdias vfque ad vltimam j vel pergenus pro-
iimum,& differentiam fpecificam. Si primo mo-
do,differenria intcnnedia ponecur in diffinitione,
& vltima includit omnes, omnes intermedis di-
centur bis.quia & in fe , & in differenria vltima.
Si (ecundo modo,curii gcnus proximum includat
differentiam fuam,& vltima iucludit eam,dicetur
bis. Didtur,qubd non fic datur,fed per genus pri-
mum, & vltimam diffcrentiam. Contra : hic in
Jtx.e.^1. litera : Omnis diffnitio dabitur per genus proxi-
mum,& dijfere*itiam vltimam,vel per prirnum ge-
nus cum aliis differentiis intermedits. Itcm maixl -

T«.f.4j.

fcftiu^ Boiitius lib. Diuifionum , poft diuifioneth
generis,dicit,qubd primb in diffinitione accipien-
dum eft genus cum differentia:& videndum, fi Cit
aequc cum fpecie diffinienda. Si minus fuerit,ac?
cipienda eft alia differcntia , & gcnus cum diffcr
rentiapriori,in loco generis,& fic quoufque red-
dat fpcciera diffiniendam ; ergo non fbluhi pri-
mum gcnus ponendum eft cum vltima ^ifferQn-
tia,fed genus cum omnibus differemiis intemie-
diis. Planc dicit hoc in lirera j grgo vel ponen-
dumeft genus proximum cumvltiraa differcntia,
vcl primum gcnus cum njultis diffcrentiis. Item
Philofophus 2. Pofteriorum, text.com.4. & inde,
vult idem,differenti£E autem omnes concipiuntnr
cumgenereindiffinitionefpcciei. Contrafecun- Tex.eom.9.
dHm,qubd ordo non eft in fubftantia.Contra:om- '^ex.com. 1 3 .
nis fubftantia diffiniljilis componitur ex ^«o,|& ^*'*'-"»»'7.
quali,S. huius , & forma prior & adus ctiam po-
tenria, ex 9. cap.7. tcmpore, & perfe6lionc,& fi-
militcr 7. formaeft magis ensquam materia,
& prior.

SCHOLIVM. IL

Inferiores differentiof non includere
fuperiores , quia daretur proceffus , de quo DoEior
fchol.prtced.citatus, & de prAdicabil.qu.^.& ij.
vbi Mauritius. Vide Anton, Andream hic q. 1$,
explicat ,an propter vitandam nugationem, negan~
dumfitfuperiores differentias includi in inferiori-
bus. Nota Scotum loco ciiato ex 4. remitterefe ad
expofitionem illius loci Philofophi , fiffio pedis eft
quaEdampedalitaSj^/tfyafifrfWj^A: quoconftat eum
ante Theologiam fcripfiffe Metaphyficam;epcpofuit
autem illum locum hfc, & in textum de qttofupra
in prologo dixi.

Propter iftas rationes, & fpccialirer propter il-
lam rationem,probanceiTi proccffiim in innnitum
in differentiis ; vel eft dare aliquam differentiam,
qux non includit priorem ; vel qubd differentix
habercnt differentiam prxdidam in quale , &
aliam in quid,\t fenfibile,& fic edent fpecies.Pro-
pter nugationem, dicitur aliter:qubd ficut foriTia,
quac eft rantum forma, eft tancum adtus ; ita qux-
libet differentia fignificat formam tantum dc
principali intelleflu , tamcn illam formam per
modinn torius,fignificat: quia quxlibetdifferen-
tiaeftfpecificarefpcdtaaJrcrius, &ide6 quxiibec
differcntia cft per fc diuerfa ab alia.

Ad primum, quoHPhilofbphus non vult : nifi
qubd differcntia fupcrior diuidatur per differcn-
tias inferiorcs per fe : quia fiffio pedis iblunidiuf-
dit habens pedes , non qubd pedalitas prxdicetur
per fe primp modo de fiffione pedis , vel alitcr,
qubd eilconcrerio duplcx : qiixdam cnim forma
conccrnit fuppofitum , quod eft eiufdcm natura::
&cftalia concretio ad uibicdlum, quod non cft
eiufdem naturx. Et per hoc abftradtio duplcx
fcilicct a fuppofico,ficuc humanitas,& alia a lub-
ic£to, ficut alDfedo:in propofico cft abftradlio non
foliim a fubie£to alcerius nacura» , (ed a fuppofito
propri.T natur.-e. Vnde fiffio pedum,& pcdalitas,
iion funt idcm fblum propter idcntitatcm fubie-
cti , fed quia pedalitas abftrahicur a fuppofito
eiufclem gcneris. Ad aliud , qubd omne princi-
pium , quod fblum cft principiuin , cft fc toto di-
ucrfum. Et fimilitcr omnis differentia , qux eft
folum differcntia,fe tota cftdiuerfa:& omnisralis
eft ptxdicatum primum j ita qubd non fic prxdi-

catum.

Concretio ^
abjlmciio du.
flix.

Tijfo pedum
eft pedaliiof,
ixponitur, ^t
ejuo Sce. 4. d.
I i.^.j.«.4S.
'Different!£,
nihil h.ibent
if-fis comrriH-
ne.Sret.d.^.
q.i.».6.7.

Qu^ftio XVIII.

4
THftrrKti»
•M (/{ tot»
r*i fuhfiMit-

catum, quckl fit dc intcllcdhi alicuius difFcrentix,
quod fit prius aliqua difFerenria. Vndc differcn-
ti« du£ nihil habent communc prardicatum dc
eis in cfutJ. per fe primo modo. Ad tenium ,
quod confequentia non valet , quia diucrfitas (c-
cundum fe materii eft per formas:quia quod fa^
cit vnum cum adlu.diuerfitas illius eft per aduni
dtucrfum : .& tunc genus, quod cft potentialc di-
ftinguitur in diucrfS fpecies pcr difFerenrias. Et
fi obiiciatur ,qu6d tunc gcnus non difUnguirut
pcr difFerentias,nifi ficut materia pcr fbrmas. Et
cgoconccdo.vtPhilofophus vult.

Ad aliud , quod difFcrenria eft tota fubftanria,
fupra patct,qu6d non cft intentio Philofbphi, fed
compleriuc,& perfedc eft fubftantiarci , quiaab
illa difFerentia eft complctiuc tota fubftantia rci.
Ad aliud dc nugatione.quod non cft intcntio Phi-
lofophi , qu6d diffinirio non potcft dari pcr ge-
nus,& multas difFcrcntiasjvndc dico, quod fi po-
nantur in diffinirionc mulra difFercntia: ordina-
tz,non fequitur nugatiojfed fupponcndo oppofi-
tum illius,quod Philofophus vult probarc, fequi-
tur nugario. Hax cft hypothcfis ,qu6d ab vlri-
ma differcnria,non eft vnitas rd.Et probat oppo-
(Jtum,quia da oppofinim, & quandoquc fi gcnus
fit rcmotum, daturdiffinitio pct mulias difteren-
tias : fi cnim vniras non eft ab vlritiudifFerentia,
ciim vnitas compofiti fit ab vlrima difFcrcnria,
cum h«ec non fit vlrima , eftaliqua alia vlrima,&
adus;& cum multac fint ibirtunc eft aliqua difFc-
rcntia vltimus a6his , & ab ea cft compofitum
vnum:& runc crunt du£B,aut vna. Si vna,cft nu-
gario,cum vtraquc ponatur. Si aliud , & vtium-
quc in adhi,& ex duobus in adhi vltimo , non fit
vnumjfcquitur quod ex illis duobus, non fit vnu.
Et de terrio fcilicet otdinc fubflantix , non plus
vult Philofbphus , nifi quod ordo in diflTercnriis
pofiris , qualitercunquc non vitct nugarionem;
quia fi vno modo fit nugario , qualitcrcunque
tranfixjnanmf difFerentiar,adhuc eft.

ANNOTAT. MAVRITIL

SEquitur quacfHo decima feptima , dc corapa-
rationc difFerentiarura ordinatarura in linea
Pra:dicamcritali , fecundum ellenrialem inclufio-
nem,& prjcdicationcm, t. c. 4J. cuius ordo ad fe-
quentes poflet tranfmutari ; fed habita veritatc
quzfiti , ordo nihil facit. In principio folutionis
tangit opin.plurium hic:quxre Thomam i . parte
fcilicet q.76.& in ^.di.i i.& in de natura generis,
& Albenum,& alios hic:quam confequcnter im-
pugnat notanter , & euafiones confequenter tu
impugnabis;dcinde conclufionem quam intendit
breuibus abfbluit. Vide eum copiosc in 4. di. i i.q.
3.&in Prxdicabiliumquarflionibus q.9.& ij.vbl
inflaniias hinc inde notaui, & vtpotui cuacuaui.
Super 6.etiam Topicor. poflent pluraad hxc in-
ueniri,& alibi in Logicalibus,litcra fatis clara cft,
& corrcda. Quxrat diligens XeStoi plura fubtilia
Jiic,quia mareria fatis curiofa cft Metaphyficc, &
Logicc procedendo, Commcntaria Boctij fubri-
lis inquirc vbiqnc.

Quoniam vcro dc fubftantia pcrrcruta-
cio cft riterum rcdeamus. Dicitur au-
tcm ficut fubicftum fubftantia cfre,&:

Sc9ti Oper. tom. IV,

-UV

721

ejuod quid erat ejfe , & quod CX his , &
vniucrfale. Tex.c«m.^.

QV^STIO XVIIL
VtTum vniuerfde (it aliquid in rebus f

Aiid.t. Je jInimMe»p.t.D.Thota.h!cU3.ii. ^ t-p-ij. ^

t^ srt.l I. d* Enre Cr tjfent.cap ^.CiictJbid.CzpiCoL
in ) dia.^ ^. ».i»rr.j. Duund.^.t.^^ <^ t.dijl.ii.p.
1. Anron.Andrcas hie q.ig. Soncin. f.40. Ioan.Mon-
iorius difp. dt Vniuerf. c*f. \.Cr 6. Ma/Ius de Vniutrf.
fecl.i.tf ^.S\ur.difl> 6.AietMphfei{.i.(^ ^Rub f 4. Vnt-
merf. Vidc Scotum i^.i.Vniiterffy in x.di^.y q.t.

QV6d fic viderar;omne quod cft talc per par-
ticiparionem reducitur ad aliquid tale pcr
cftentiam : alioquin cllet ipfum primum talc:fed
fingularc eft tale per parriciparionem : vt hic ho-
mo pcr participationcm hominis, quia aliter non xcUmim.
plurificaretur homo in ifHs:crgo,&c.

Pra:tcrea,fubflanria eft primum ens, & ita rca-
lc:fcd intclledus nofter nihil caufat,nifi accidcnsj
fecunda vcr6 fubflantia cft fiibftanria ; ergo , &c.
Propterea,fi niliil eflet in re, nifi fingulare, nuUa
eft vnitas realis,nifi vnitas numeralis,qux cft pro-
pria fingulari;confequens falfum propter fcx.Pri-
m6,quia tunc difFcrcntia omnis rcalis cflet numc-
ralis:nam omne diuerfum ea vnitatc eft diuerfum
ab aliquo, qua cft in fc vnum:hoc confcquens eft
falfum.Tum,quiaomnia xquc diffcrrcnt realiter,
& ita non eflet in re aliquid , quarc intellcdhis
magis vnum conceptura abfhahitab hoc albo,&
illo, quam ab albo , & m"gro. Harc conicquenria
patct : quia fi difFcrcnria realis effet numetalis
tantiim : ergo difFcrcntia numeralis eft pra?cifa
caufa difFcrcntiac rcalis : fed quxcunque xqualitet
participant praccifam caufam alicuius cfFcdus ,
aequaliter participant cfFedhim : patet, fed orania
difFerentia realiter , xqualiter parricipant ifhid
fcilicet differre nuraero , quia orania difFcrcntia
realiter in aliquo communi, conueniunr, & inter
fedillinguuntur : vtpatet per diffinitionem diffc-
rentix j. Metaph. ergo omnia xqualirer difFc-
runt numero , & vltra ; ergo orania xqualiter
realitcr.Tu,quia difFerentia genere,& fpecie erunt
tantiira difFerentiaratione; & ita fecundura ^«/V;
fcd Ci ditFercntia nuracralis , eftct rcalis ; & ita
argucndo,difFerunr fpecie : ergo difFcrunt nume-
ro , cllet fallacia fecundura qHid , & fimpUciter,
quodcft contra Arift.y. Metaph.c. de Vno, tex.c.
i i. Secundo , confcqucns principale eft falfura,

?^uia tmic non elTet generario vniuoca , fine con-
idcrationc intcllcctus.

Terri?), non ellet aliqua fimilitudo rcalis, quia
proximura eius fiindamentum eft vnum cx y. Tex.t.%o.
Metaph. & illud tcrtiura improbar refponfio-
nera , qux poflct dari ad fcaindum fcilicet quod
generans, & genitum non habent aliquam vnira-
tcm,fed fimiUtudinera tantum. Qairt6, non elTet
aliquod vnum menfura rcalis aliarum fpccierum
in genere : quia non vnum nuraero fccundum
Ariftorelcra. Quinto, non efTct contrarietas op- T.e.i.^ imJt
pofitio rcalis , quia extrcma cius prima non funt lo.huim.
fingularia : & opoitct vtrumqueefTc in fcvnum.
Scxt6 , ipfius fenfiis non eflet aliquod obicdhun
vnum:quia nonvniuocx rarionis; nam obiedum
prxcedit natura adlum fentiendi , & ifte omnem
intcUc<fhonem in nobis:& illud obieifbum fenfiis,
noncft vnura fingularc, quia tunc aliud non fen-
rirctur. Confinnarur pcr illuti i.Poftcr.t.c.vItimT, *" ' ^

P P p Senfus

;t

Tjunhaben.
te Cemmen-
ttun.

722 Lib. VII.

Senfustji vniturfdu:(cA fenfus eft tamum bbicdi

realis;crgo,&c.

t*x,ctm 44. Scd contrarium Arift.y.Mctaph.in i.cap..^«w-

7>x. »^».45. ftiam autem de fubjiantia conjideratio. Ptimo lic:

fubftantia vniu(cufu{que cft propria fibi , & non

ineft ^ltcri : fcd vniuerfalc nulli cft proprium,

Ttx.e»m.ig. pfgjjgfg^ fecund^ fic : fubftantia non dicJturde

.c»m.iS. fubic(5lo, & vniucriale dicitur , & Commcntator

T*x.fiem.t. ibidem.vniuerfale eft de cap.Jclatipnis. Itciji pri-

roo de Anima , vniuerfaleaut nihileji , aiu pojie-

rius tji. I<en\ aliter : Logica, tjua eji de vniuerfali

*Jfetfiientid realu : quoa failAjm eft.

SCHOLIVM. I,

P o s I T I s hreuiterfe^erationibust qnat etiatf^
habet i.d.^.^.i. fuadentihus dari vnitatem rea*
lem minoremnunierica, & locis Philofophi in con^
trariumfonit fententiam Platonis de uieu,ac mo'
dftm explicationis eius , ^ui non facile impugnari
fotefi.

I Ifta <^aaeftio prinao poteft pertradbri contra

pofitiQnon Platonis , ponentis ideas , fecundum
quod Arift. imponit fibi ; propter entitatctn for-
malem rerum,{ecandum primam rationem fupe-
tius poHtam ad quaeftionem;& propter fcientiam,

J|ua: eft de neceftariis tantum, & fingularia ifta
unt corruptibilia ; & eriam propter generatio-
nem,quia generans parriculare non fumcit.

Ifta opinio , fi ponat ideam elle quandam fub-
jftantiam leparatam a motu,& ab accidentibus per
accidensi nihil in fe habcntetn nifi naturam fepa-
ratam fpecificam pcrfe(fbira, quantum poteft efle
perfe£b , & fortc habentem per (c ^affiones fpe-
cici(aliter de ipfa nihil fciretur) non poteft ben^
improbari , quia non vidctur rcpugtiare,rarioni
abtoiutz entitatis , tale fingularc Cic naturam ha>
bcns. Ncc abfblutc hoc improbat Arift. Scd qua-
tcnus ponatur incorrupribile;arguiturcontra hoc

-Rr. i.\i. ^ in fine decimi. Hic autem in 7, arguitur non im-

'•-^* poffibilitas , fed non ncceffitas : quia enim nihil

iion manifeftmn ponen^um eft a philofbphanti-
bus,fine neceffitatc,arguit Arift.contraidcas,qu6d
non (iinf necefte, propter qux ponebantur, & ita
fimpliciter non funt ponendar. Quod nonpropter

jBJr, tm.xf> entitatem,nec fcientiam, arguit Arift. 7. Metaph.

JJr*. (tm. %% cap. illo , vtritm autem qftod quid eji : quod non .
propter generationcm,in cap.fcqucnti. Si autcm
vltcrius ponat quis:qu6d dida idca eft formaiiter
vniuer(ale,ita quod per idenritatem praedicetur,de
jfto corrupribui pcxdicaupne dicente , hoc eft
hoc : ftatim videtur includere contradi6kionem,
.qu6d idem numero fit quiditas multorum diuer-
forum, ^ tamen extra illa , aliter non cflet incor-
rupribilis. Ifto praetermiflb , potcft quaeftio pcr-
ji;ra6bri fecundum fencenriam Ariftotuis loquenr
do de vniuerfali.

SCHOLIVM IL

P R I M A opiniojvniuerfale ejfe in rebus,tripli-
(i ratione fuadetur,& totidem impugnatm.Secun-
da fententia, vniuerfale Jieri per inteBeHumfHai
deturjed multis rationibus impugnatur.

4 Et funt hic dux opintones extfcmat , quarum

Jygiat trt. pj;,„ j e(i ^ qii^d vniuerfale eft in re , proptcr tres

n^flu ^ffe rationcs,qu4rum prima cft:vniucrfaie eft.quod eft

mrebiti. apdun natum dici de pluribus : fed res de fb eft

Metaph.

apta nata dici de pluribus:quia fi non,apritudo fi-
ti repugnaret,nec conferri fibi poflct falrcm non
ab inicllecau : quia tunc poffct intcllcaus darc
Socrari talem aptitiidinem.

Praetaca^vniucrfalc, dequo loquimur, prardi-
catur de re,puta de finguiari,pra:dicatione dicen-
tc,hoc cft hoc, vt Socrates eji homo-.Ccd impofIil)i-
lc eftaliquid pracdicari derc, nififit in rc. Itcm,
qnicquid abfoluriffimc fumptum eft verares , 6c
vt in alio,vel vt limitatum, crit vera res ^quia eft
pi»ncipium,&caufa,vt habctur vltimo cap.7.Mc- f'*-''!»- &
taph. Scd ipfura abfolutc fumptuw eft vniucrfaie. '
Pcobario , quia ficabfblute fiimpium cxprimittur
per difiEnitionem : fed diffinirionon cft nifi vni-
uerfalis. Modus poncndi eft talisiin rc cum gradti
limit^tionis, quo fingubre eft hoc , vt didum cft
in quasftionc dc indiuiduationc : eft criam natur»
pcrilium gradum limitata;ifta natura non fblun»
cft intclligibilis fine ilio gradu,fed prior ctiam eft
natura in re , & vt fic non repugnat fibi (?fle in
aiiojquia vt fic cft prior,non eft adhuc iimitata ad
hoc:vt fic crgo prior cft,eft vniuerfalis.

Contra iftam opinionem arguitur tripliciter, ^^'«wr
Primb fic : vniucrfaie eft vnuna obie<3aim intelic- J^^^^
&as,8c vna intelledione numcro intcliigitur , ita tffe» f#,
^ubd intelledus attribuendo ipfum diuerfis fin-
gularibus , attribuit obie<9;um idem numcro piu-
ries conceptum, vt prsdicatum diu?rfis fubic(9is
diccndo,hoc eft hoc. Impoffibile autem videtur,
qubd aliquid quodcft in rc , fitidem intcliigibiie
numero, & fic attribuatur diuerfis. Confirmatur,
quia& ifla natura vt prior gradu iimitante, fi in»
tclligarar,nunquam verc attribuctur nifi vni:alte-
ri enim finguiari non verc attribaitur iile conce-
ptus,fcd eft aiius alterius natura; , qua; eft in alio,
Praeterca fccimdi fic : cui ineft fubiccShim fiibra-'
tionequi eft fiibie6tura,eiineft & paffio ; fi ergo
homo ineft Socrati fub ea ratione, fub qua homp ■
eft' vniucrfalis vere, Socrates eft vierc vniuerfalis,
nec eft actidens,quia medium non variatur. Pra-
terea terri6 fic : fequeretur qu6d fenfus haberet
per fe pro obie(Sto,.ipfum vhiucrfalc : quia vr di-
£tum eft inquafftione de intellcdlione fingularis,
natura mouet non inquantum hrc , iicet non nif»
hacc. Sequeretur etiam , fi omne vniucrfale eft
3(^1 in re ex fe, quod omnino fuperflue ponicu^
intellediusagcns.

Contra modum ponendi fequirur , quod tot
fint vniuerfalia, quot fingularia : quia quscunque
natura in quocunque indiuiduo habet iftam ra^
tionetn vniuerfalis,qu£e affignatur,& nulla eft nifi
refpcdhi indiuiduorum , vt oltcndit prima ratio
fiipra;& ita quaelibct vniuerfalis , & nulla. Idcm
criam prxdicaretur de fc in praedicatione vniucrr
falis dc fingulari.

Alia opmio eft, qubd vniuerfalc tantijm cft in 5

intclledhi. Ad hoc cft auftoritas Commentato^
ris i.de-Anima. IntcIIcdtus facit vniuerfalitatcm VmuerfrU
in rebus , aliis etiam non videretur intelledus A«' ** ««•*-
agens necefTarius. Confirmatur etiam propofi- ''**•
tumrquia intelie(flus agens non eft vis fadiua;
ergo nihii caufat exrra inteIle(Slum.Item fioetius,
De vnjtate,& vno. Omne quod eft,eft vnum nu-
mero.Ad hoc eft rztioi^uiavniuerfaU eft vnum in
multis,& de muttis, i . Poftcr.t. cMj . inciudit crgo
eflentialicercomparationcm ad fuppofita,vt prx-
dicabile ad fubiicibilc:fed talis cpmparatio no eft
in rcfcd tantum in intelleftu comparante. Audo-.
ritas ad hoc,& modus pofitionis habctur ab Aoic.
f.Mctapii. c.i.vbi vult,qu6d fbrma inteliigibili&

rcfpe&a

QusEftio XVIII.

7^3

Jbfmt vm-
merftlt M»

USm.

6

Vniiitrf»it
tripluittrfn-
mitnr.

tcfpc&a anim* eft fineularis , & alia in aUo in-
telle(fhi i Ccd cadem rcfpedu indiuiduorum excra
eft vniuerfalis.quarre ibi.

Contra iftam opinionem:obie<5him n.ituralirer
przcedit achmi ; erqo vniuerfalc naiuralitcr pre-
ccdit intcllcclionem, quando vniucrfale intelligi-
tunfcd non cft in inielledtu in acku,nifi per intcl-
lcitionem. Confinnaiur : quia fi obicdum , vt
obic<lurh,& vt prius inrelledione, non cllct vni-
uerfalcnon pollct ab intelle<iu comparari ad plu-
ra extra. Practerea , riibie(S.um fcicntix, inquan-
rijm (ubie<fhun , prafccdit intcllc<5bioncm ; fcd vt
&cyc(k vniucrialc : quia vt fubic^ilum , cft primo
tale, comparandopropriam paflioncm : &. fi pri-
m6iigitur dc orani;& ficdc co fcienria ctle potcft.
Connmiatur : ficut primumprincipium,quod eft
propofitio vniuer(alis,primo a<fiu complcxo con-
cipi poteft,ita terminus eius extra fiib ea rarione,
fub qua eft cius termitius, prima intclle<flionc in-
compkxa. Scd terminus,vt terminus vniucrialis
cft xntra primum principium , qnia vniucrfahrcr
fumptibiUs. Praeterca tcnio : vniucrfalitas cllet
conditio entis in intelle(5hi,ficut verum,& ira di-
ininueret ens hoc, ficut illud;&ita non magiscf-
fcc aliqu.i fcienria de vnjucrfali,quam dc vcro. Ad
ifta polTct dici, qu6d Ucct obicdum fit prius na-
tura a(5lu : non tamen hoc oportet de modo nc«-
cellario inobiedo : maximc , qui non eft modus
cognicus,{ed fub quo coonofcitiir, maxim^ fi ob-
ie<flum non eft fimul,nifi tcmpore cum a£tu:ficut
ponit AuicejJna dc vniuerfali. Scd conrra , tunc
nuUo confiderante,non eflet vniucrfalc in adu,&
ira fcicntia habitualis non ellet obic(fH vniucrfalis
a(5tu. Pritcrca , inqu.intum obic(flum eft prius
a(ft'.i, non intelligctur fub hoc modojcrgo vd fub
niillo modo , vcl fub oppofito : quia vr eft obie-
<ihim , aliqiicm modiun fibi determinar. Contra
modum ponendi , ilb forma intelligibilis fubic-
^uc elt in anima,& rc.-Jiter : vniuerfale autem Ci
eft in intclleiaai, videtur ibi efle , vt eft obie(5him
cognitum in cognofccnte , ifti modi cflcndi funt
diucrfi ; crgo,&c. Et ficimprobant hanc opiuio'
nem iam pofitz rationes.

SCHOLIVM III.

Pr i€ MiTTiT triplicem claram acceptietiem
vniuerfalis ,& <jUo fenfu pnma opinio , & quofe-
cunda quodammodo conciltari pojfint ; explicat
ftiam, ejHomodo oliqMid petefi effe obiecHue dupli-
ctter M intelUEln , fcilicet per /peciem ante aflum,
& per ipfum atlum.

Circa huius quacftionis folurionem prirao di-
ftinguendum efi de vniuerfali. Sumitur enim,
vcl fumi poteft; tripliciter:quoniam pro intentio-
ncfccundaquac fcilicct eft quidam rclatio ratio-
nis in pridicabili,ad illud de quo eft pracdicabile,
& hunc rcfpc<lum figuificat hoc nomen vniuer-
fale in concrcto , ficut & vmuerfalitai in abfba-
(ko. Alio modo accipitur vniuerfale pro il!o,quod
dpnominatur ab illa intanionc , quod cft aliqua
rcs orimx intenrionis , nam lccunds intcnriones
appiicantur primisi& fic accipi poteft dupliciter.
Vno modo, pro illo, quod quafi vt fubicifhim re-
inotum dcnominafur ifta intentione ; alio modo
pro Cviiie&o propinquo. Primo nwdo diciiur na-
tUra abfblutc fumpta, vniutrfale, quia noii cft dc
fc ha:c,& itanon rcpugnat fibi cx fc did dc mul-
tis. Sca^ido ipodo non eft vniuciiale^fi fit adu
Sceti Oper.tem.iy,

indeterminaturo, ita quod vnnm intclligibile nu-
mero , fit dicibilc dc omni fuppofito, & illud cft
completc .vniucrfalc. De primo modo,poteft in-
telligi opinio fecunda, quia ifta comparario , qu«
cft intentio fecimdanon eft,nifi obicifii , vt in in-
tellc£hi comparantc De fecundo modo potcftin-
telhgi prinu opinio , quia rutura non eft dc ft
hzc;fcdncc primaopinio ponit complctum vni-
ucrfalc , quia non fuflicienter indcterminatum:
quia non contraricad dcterminationem:fcd quafi
priuatiuc , vel contradi(fh3ric. Nec fecunda opi-
nio loquiiur de completa ratione vniuerfalis, vt
quxftio habet dithcultatem ; fcd dc quadam in-
tcnoone pofteriore naturalitcr ratione eiuscom-
plcta;n.-un indetcrmin.itioquafi contraria,qua /w-
me cft fic indctcrniiiutum , vt vnica intelle<ftio!ic
conceptum quiditariuc infit omni , prxccdit na-
curaliter illam intencioncm fecundam , qux eft
vniuerfalitas Logica,fiue habitudodemultis.

Dc illo igitur tcnio modo accipicndi vnincrfa-
lc ; rcflat videre ; an fit primo in intelle<ilu,& di-
ftingiio, quod dupliciter potcft aliquid cllc in in-
telle(fhi obic<fliuc,ficut modr lcx^uimur dce^e in.
Vno modo habitualicer , & alio modo adualicer,
fiuein a(fiu primo , & fecundo. Primo modo , cft
ibi quando eft ibi vc immediacc mociuum ad in-
telle<ftioncra : fccundo modo , quando a>fhulicci
incelligicur ifta cfle fecundum poficionem Aui-
cennae , fimul func cemporc , liccc primum prius
naturarliccc enim non ponac fpecicm imelligibi-
lem , perquam obic'(fhim eft prxfcns primo mo-
do,mancre in incelle(fhi,nifidum a(5hi inccUigit:
tamen prius nacura cfl obie<fium prxlens, vc mo-
ciuum , quam vt in:elle<fl:um a£lu , quia primum
pr.Tcedit intellc(fiioncm , vt caufa , fccundum Ic-
quitur fiucconcomitatur. Alius autcm.quine-
g.itfpecitm intcDigibiiem.non videciu,quomodo
poflit illa duo cfe diftinguere ; quia nuUum effe
h.ibet obic(flum in incelle(fh> fecundiim ipfiim,
nifi per a(flum iniclligcndi;& ica nuUum ejfcp^i-
mum,&ica nullo modo mouebic intclle(flum:cu-
ius camen contr.?rium ccnet ipfe. Tenia via eft
commuriis, quod nrimnm cjfe, S>c tempore, & na-
tura prxcedit ejfe (ecundum,& manet fine eo , f<;-
cundum ponenies fpecics incelligibiles manerc
finc zGtxi. Inconuenicns enim videcur retentio-
nem propri) obic<fti poft a(ftum negarc intclle(3ui
inquanrum incelle(ius creacus,cum hxcficperfc-
(ftionis in fenficiua : & liccr coniungacur incclle-
6t\is phancafix;quxro, qux cft pcrfe<flio iucrinfc-
caincellc(flus;accidic enim fibi inquantura intel-
\cScus coiiiungi cum phancafia: & liccc lic impcr-
fcSciot non coniun(fto phantafix:uon tamcn for-
tealtcrius rationis inquantum potcntia ; crgo fi-
cut feparatus cftincrinfecc recenciuus , ica noftcr,
Ucct minus.

SCHOLIVM IV.

Vniversale fumptum pre denemiftate,
nen negatiue,fed centrarte ,feM indeterminate pe-
JitiueadmMlta, efe^ hahitualtter in intelURM , &
nen tantum aRMaliter,id ejf, hahetfpeciem tnteBi-.
gthilem pefi a^um , vnde intelUElMs agens CMm na-
tMrafacu vniMerfale hocftnfM. Vide eum i.d. ^.
quail.ij&e,

Ad qucfHonem igiair,quo ad hoc mcmbrom,

dico , quAd vniucrfale tcrtio modo di(flum non

eft in intcllc<fhi fccundo modo cx ncccflitace,

PPp z ita

Cmterdia
dtUrum tfi-
itimtmd*
vniutrfsU.

VittuerftU
negminii, CT
ftmtrnnkm.

7
Altquid ejl
in inteUedm,
h*bitualiter,
vel atin»li-
ter.

IntelUciut
retintt ffe-
ciespoft aBmt
Sto.l.d i-q.g.

724 Lib. VII. Metaph.

ira qu6d qnafi illud cffe fit fibi nece(!arium:fic«t
> ..", probant rationes contra (ecundam opinioncm,
fcd neceffario eft in intdleftu primoinodo , ita
qu6d fine illo concomitante obiedtum, hon itveft
'*»• ei vniuerfalitas. Hoc probat betie prima ratio

contra primam opinionem. Sed quae eft cauia il-
lius indecerminationis ,qua obied:umciim habet
ejfe mmwm \n intelle<fhi,cft complete vniuerfaleJ
Reipondeo, quod non (bla res, quia non eft eius
jn fe tanta indetcrminatio , vt probat illa prima
ratio. Nec etiam intelle<5tus poffibilis , quia non
reciperet indeterminatiiis , quam obie£lum eftc
fadiuum. In omni autem natura, vt arguit Ari-
ftot.in j. de Anima, te5c.com.i7.& 1 8. eft dare ali-
quid,quo eft omnia facere, dato aliquo , quod eft
omnia fieri.hoceft intotanatura vniuerfali,cni-
libct potentiae paflluar correfpondet potentia afti-
§ua e»uj» ua:& fi non extrinfcca, intrinfecain eadem natu-
rt^/«er/« »- j-^.gfgQ ^,^,^ cxperiamnr,qu6d eft aliquis intellc-
ftus in nobis,quo eft vniuerfalc fieri : hoc eft,cui
infit aliquid, per quod obied:om eft praefens , vt
vniuerfale ; neceflc eft aliquid efle aftiuum illius,
& non extra, vt argutum eftjergo intrJk. Intellc-
ckus igirur agens concurrens cum natura aliquO
modo indeterminara ex fe , eft caufainregra effe-
<Sbiua obiedli in inrelledn pofflbili fecundum ejfe
primum , 8c hoc fecundum compleram indeter-
minationem vniucrfalis; neceft alia cau{a,qu6d
^ inrelleftus agcns cum natura facit obiedum fic

cfle,nifi quia eft taVis potentia;ficut necquare ca-
lidum calefacit:eft ergo natura in potentia remo-
taad determinationem fingularhatis , & ad inde-
;erminationem vniuerfalis : & ficut a producen-
te coniungitur fingularitati , itai r^agente, &
fimul ab intcllcdhi agentc coniungitur vniuerfk'»
litati.

Et ifto modo bcnc intelligitur illud didlum
" Auicenna:,j.Mctaph.cap.!.qu6d narura de fe non
eft vniucrfalis,nec particularis,fcd tanrum narura.
Et hanc tertiam indeterminationcm probat tet-
tium argumpntum cum fiiis probationibns , noji
illam qus eft vniuerfalis,quiaillaminor faluatfi-
militudinem,contrarietatem, &c. Et illo modo
dicarur ^uid,&: ifta indcrerminatio eius cft priua-
tiua , alia maior qua? cft vniucrfalitas coinraria.
Sed qax eft aftio realis intelleftus agentis ? nori
videtur quod circa obieftum rcalc, cum illud nir
hil fir in re. Hic dicunt quidam,qu6d abftradlio
non fit a phantafiTiaic , fed ab obicfto , quia nul-
lam fpeciem intelligibilemponunr.
^ Contra : obieftum qtiandoeft in ejfe primo in

intellcdu , aliter fe habct ad intelleiium , quam
prius , quando non fuit in ^ primo : quia nunc
mouef,prii.is non:nunc inrellec^us imelligit ex illa
morione,& priuj non ; ergo aliqua mutatio fada
eft prius naruraliter , quam intelle<flus inrelligar;
fcd illa uon eft in phanrafmare : paret, ncc in in-
relleflu agence,nec in corum coniunCHone, quia
femper erant iequalitcr coniundta , cx quo illnd
phantafma infuit ; crgo oporcct ponere in in-
telleftu poffibili aliquam mutationem priorem
narur^, ipfiinrclleftione, perquam obiedkumfit
^4tm)d9 fit '" '^' primo in qao non fuir. Hoc conccditur,
affir»ciu) 1 iw qu6d abftraAio obicfti non cft aliqua adio
rcalis , fQ<i caufaiur fpccics intclligibilis a phan-
tafmate,& inrclleftn .-igente fimul, qiu caufata in
intclledu pofIibih',formalirer, fimul caufaturob-
jeftum abftraftum ibi non fomialitcr , fed obie-
diuc, & fic bcnc faluatur Auiccn. y . Metaph.cap.
1. de fbrm^ inrclligibili. Licei.enim fii duplex

i«odu? efTcndi in , tamcn vn«$ concomitamt

alium ncceflari^ : nifi enim ponatur illa gignitio,

nullaadio rcalis poteftdari intelledlui agenti, &

ita nec aliqua circarobieftum ; quia illa nunquam

eft intentionaliter , nifi proptcr aliquam rcalem.

Similicer nunquam obiedum eft abftradlum, nec j ?^,''f.

vmucrlale prjus nacuta , quam mtclhgatur , nm tu fpembm)

ponaiur quodcunque obiedimi habens phantaf-

ma in ph^Btafia coniurida intcUcftui agenti, ejfe

abflradlum . & fcmper in ejfe primo , poftquam

eius ineft phantafia. Et tunc quomodo poft ad-

difcere , eft magis in potentia accidentali , quam

ante ad fpeculari ? Refpondeo ,per habitum ge-

herarum,& phantafticaordinate occurnmt.Con-

tra : ifte habitus eft in phantafia : fi enim eflet in

intclledu poffibili, quidfacitcircaphantafma, vt

illud moueat intellcdum poffibilem, hic nunc,&

illud tunc?nonenim inclihat nifi potenriam in

qua eft. Sed quod illorum eft prius fcilicct efle

in intelle£tu,vel illa indetcrminario, quae ponirur

propria vniuerfali ? Videtur qu6d cfle in intelle-

QxL : nam iniclleAus agens primo videtur facer^

aliquid in intelledu poflibilijcrgo fi facit vniuer-

falitatem, hoc erit mediat^. Contrk:tunc vniucr-

fale erit pofterius ente vcro. Non enim folum

eftens verum,quod eft in inteliedlu in a/Sixi fecun-

do,fed etiam quod in primo. Et videtur,qu6d fit

ioipcrfedius ens, ens verum , quod eft in habitu,

quam quod eftin adu. Item,fingularitas pridr cfl

natura,quim efle in re;igitur k fimili. Copfirma-

tur , quia magis videtur vniuerfale abftraherc it

quacunque exi ftentia, quam fingulare. Ad iflam

dubitadonem poteftdici,&c.

SCHOLIVM. V.

E A N D E M naturam, qud eji in re,& Jtngula-
riter exijiens , Jieri potejl vnitterjalu per relatio-
nem ad inteIleElum,vt cogniti ad cognojcens ; poteji
tamen vniHerfale non ejfe in re, fed nequit effe non
in intelleBu. Ijia habes i.d-i.^H. l . & G.fitse tr4r
ftata a Doiiore.

Quo ad fecundum mcmbrum quxftionis fci- jo
licet an fit in re ? Refpondco , eflc in intelledu

()fimo modo, velfecundo , non eft iiifi habere re-
ationem rationis ad intelledlimi. Iftud autem
quod eft in re, bene habet iftam reIationem;crgo
illud,quod eftvniucrfale,eftinre. Confirmatur, ^«^«Mtr».
aUter in fciendo aliqua de vniucrfaHbus, nihil fci- '*' V^ '^ *^
remus de rcbus , fed tantum de conceptibus no- r^Hf re(MSm
ftris , nec mutaretur opinio noftra a vero in fal- ni inulU-
fum,propter mutationem in exiftentia rei. Poteft ^**" f
igitur vniuerfale efle in re,itaqu6d cadem natura
efi,qux in exiftcntia per gradum fingularit atis eft
dcterminata ; & in inteIle<fhj,hoc cft,vt habct re-
lationcm ad intelledum, vt cognitum ad cogno-
fcens , cft indeterminata ; ita qu6d ficut ifta duo
cfle conairrunt pec accidens in eadem natura , &
poflet vtraque effef fine altera j ita etiam determi-
natio, & indetcrminatio prxdiAa. Et cx hoc ap-
paret,qu6d non eft neccflc illud, quod eft vniuer-
falc^-eflc in re , licct poffit , ficut neceflc cfl ipfum
cfle in intelledu.

Comra : conttarianon inflint eidemidetcrmi-^
natio,qua eft hoc,& indetcrminatio,qui eft idem
huic , & illi, funt-conceptus contranj fecundijtn
praedidla. Dicirur , quod non infunt fecundijm
idem:quia vnum fecundum vnum eflc,& aliud fc-
cundii aliud efle:fed tunc opQncret poiierc illa ejfe

tutura

Quxftio XVIII.

7^5

ti

natiiraliter cflc priora iftis eontrariis. Sirailitcr,
quod abfblute contraria compatiantur le in co-
dem , non videtur : nec aliqua diucrfa fecundura
qux contraria infurttjputa album , & nigrom fe-
cimdum aliam , & aliara panem fuperficiei : talia
non infunt eidem fubiedo proprio. Si autem ad
totura coraparantur , refpcchi cius (unt contraria
fcamdum ^«>^,Item,quomodo inrclligitur ^«i<i
abfotut^,vcl quomodo fmgularc,fifcmpcr natura
cum intelledu agente.facit indetcrminatum com-
pletc inintcllcdu poflibili ? Item cTlnc abftradiio
illa intcllcdlus agentis , perfcdionis ? Vidctur
quod fic , quia <inc intelicdii agenie , non podct
cfle inteile<aio abftradi : ergo illud adiungitur,vt
concaufa propter perfcdionem maiorcm. Con-
trk : cognofcere confuse eft imperfcdhonis j crgo
magis confiisc impcrfcdius.

Ad primum de conttariis, poflet dici, &c. Ad
ftliud dicinir, qaod <]uid intcliigitiir abiblute , &
ita id quod cft fingularc , fiuc in difFcrenria vni-
u«rfalis,cpiando narura(blanoouctintellc<aum,fi-
^Jf' '■ "** ne intcUcdfai agcnte : (cd fingularc inquantura
*'* hoc.nunqitara moact, vt prius di^aum cft ; igitur

nonintcUigitur.nifi ab intelle<Shi intclUgcntc rcs,
inquantum funt in fc raanifcftae:nam quia prira6
jnouctur , primo modo vifus vidct fingulare : (c-
cundo modo,non:tertio modo quando coagit in-
tellcdtus agcns naturae , intelligitur vniucrfalc
corapletc. Contta : fidtio videtur, quod intellc-
<lu$ agcns quandoquc coagit phantafmari , &
quadoquc non:cum vtriufquc virtusadiua fit ru-
ruralis,5c non Ubera. Itcm, quomodo phantafma
fbla virtutc propria mouebit inteUedhim poflibi-
lem?Ad fccundum argumentimi,cuiuflibet potcn-
tias pafllujE proprium obicftum, (ccundum qu6d
obic<^m,eftmotiuum ciusjcrgo propriutn obic-
6kum intelle<5kus agentis,fi rciponfio fit vcra,

Rclpondeo , quod prima propofitio eft fal(a:

nam potentia cognofcitiua non tantum habet rc-

cipcre (pcciem obiei5ki,(ed etiam tendere per adhi

fuum in obie<fhim, & illud fecun<ium eft cflenriai'-

oUtSMm liuj potentia:. Primum tequiritur propxr impcr-

frrftatmtfij (qQXq^q^ potentiae, & obie<5luro principalius eft

^Jit» in ip^ obic^flum ; quia in ipfum tendit potentia , quam

ftim,quam, quia imprimit (pe;;iem:qupd patet, fi Dcus in^ri-

vt eguitj^*^ meret fpeciem inrelle<3:ui , vel etiam in oculo,eo-

^**'^' dcm modo fcrretur in obiedlum , ficut modo , &

obie<5lum ica eflet obie<ium : (cd Dcus non cflet

obie<^iim,quia in ipfum non tendit:&: tamen ip(e

imprimit ficut imprefllt AngeUs fpccies crcatura-

rum ; hac ergo eft vera ; CuiMjlihetpafflm eji ali-

^Mod motiuMTn perfe:(cd non oportct in potenriis

apprchenfiuis,qu6d illud motiuum fit proprium

obicAiim potcntiae fub ratione,quaobic<5lura ter-

minat adum potcntia. Hoc patct in voluntate:

qui enim dicunt eam pafliuam , dicunt eam mo-

UCfi ab obie<9:o , fecundum quod in intellc<9:u eft;

(cd tendere in obic<5hira,non (ecundura quod eft

in intelle<!iu , (ed (ecundum quod cft in (c , iuxta

illud Commcncatoris ii.Metaphyfic. Commen-

Tinit mtutt, to }6. BalneMtn fecundkm ejMod in anima moMet

•V» «/l in re. appetitMm effeEliue ; fecundum autem quod in rt

extra moMet,vt finii. Sed propria ratio obie<3i vo-

luntatis cft ratio finis,& vt rcscft in (e,& non ra-

rip c(ficicntis,vel vt in intclle<5lu;crgo.Patet falfi-

tas propofitionis, & quomodo verificatur : imm6

rec vera eft in potentiis naturalibus : obie<lura

cnim proprie potentiae pafliuz eft cns a<5hi , vcl

a<5tus ad quein terminattir , & illud non agit in

potentiam pafl[iuam;fed aliud agcns in ipfam pro-

Scoti Oper. tom. IV.

ti

ducit illum adhim , vel iUud ens a&u. A fimiU, J?«» «»wf
haccctt faI(a:omnis potenria a<aiua,nata cft pcr fc ^^^^a
agcrc in fuum obic<ium;fi fuum obic<5him (it tcr- ^ /> ^„,
minus a<5faonis fua:. Tcrminus a<aionis intcUc- m cbitSwn.
^his agcntis non cft phantaiina, in quod agit/cd
vniuer(alc , faltcm in cogniriuis vidcrur vcrum.
Intellcdus Dci a<aiuus eft refpwfhi cflendx fuac:
ncc tamcn quicquam agit in ip(am. SimUiter vo-
luntas noftra nihil agit in obic<fhim,ctiam (ccim-
dum poncntcs ip(am a<5huam:(ed tanttim adHone
fua intendit in obicchim. Probatur falfitas pri-
tnac : ncc cnim onmi, ncc (bli obicdoconucnircc
moucrc ; crgo, &c.

ANNOTAT. MAVRITII.

SEquitm: quarftio dccima o<Skaua dc vniucr faU,
t.c.44. quz fatnofa cft,difficiUs, qux bcne or-
dinarcturpoft(equcntcmquxftionem (ed vt (acpc
dixi , ordo non nocet. Ante oppofitum rcpUcat
breuibus argumenta fupcrius fada quxftionc 13.
de vnitaie rcali rainori, vnitatc numcrali,qux ibi
nouui poflc dici ExtrayytX addirio:vcl ccrtc hic;
vbiqueramenadmaiorera expre(Eonem poflonc
lcgi,& pondcrari.

Opiiuoncs in hac matcria plures fuerunt. Vi-
dc Thomamin tra<Sbtu dc Vniuerfalibus, & z.t.
q.47.Epiairei cnim,&Platonici hic aliter fcnriiit.
Vidc I . Pofterior.contra Platoncm,& hic Arifto-
lelcm. In principio igitur (qlurionis tradlat qux-
ftioncm (ccundum phantafiara Platonis,& impu-
gnat btcuibus.

Confcquenter recitat opiniones Larinorum
duas cxtrcmas. Prima cft Rcaliibrum aliqualitec
nirais dciccndenriura , & rcbus (enfibiUbus vltra
modum inuolutorum. Secunda cft Nominalium,
& Thpraiftarum. Quacre Durandum jHcruacum,
Thomam Anglicum , & alios quam plurcs-iUius
viac ad propofitum,& fupcr i . Poftcrior. & Phyfl
& in Logicalibus, & fpccialitcr (iipcr Porphyrio,
vt nofti. Vtramquc impugnat , quia nimis cxcc-
dunt,& in exttcmis.

Infra in impugnationc (ecundac opinionis ibi;
jid ijia poffet dici (jMod licet obieElum Jh priits,
&c. v(quc iUuc : Contra modum ponendi,8cc. afli-
^natur Extra, vel addttio in aUquibus oiiginaU-
bus,& fatis re<lc.

Deinde refpondcndo cx intcntionc propria ad
quaefitum,pra:mitrit quaiHam di(Hn<£rioncs,& ap-
pUcat membra ad prxdi<Stas opinioncs ,. & ibi
tangitdc (pccie intclUgibili , Vidc optime 3. di.
pri.qu.6.& }.di.2.qu.i.& in qq.Logicalibus (iipcr
Porphyrio , & z. par. j. di.z. & conicqucntcr ad
quxfitum re(pon<Jet formaliter ; vbi duo prin<n-
paUtcrfacit ,& tocus procc(ruseft fatis clarus,(cd
valde notandus > idc6 totam Uteram diftinde dc-
clara:vt (cis.

Infra , ibi : u4d iftamdubitationem poteft dici, i j

&c. vbi communiter non habetur plus in Utcra,
addc tu cx his qux fupra q. de cntc vcro dixit in
(S. & cx 3. d.z. vbi prius & aUbi, & ^)cciaUtcr cx
4j. dift.4, q.}.&aUqualitcr S.dift. pri.q.j. & aUbi
(xpe vt no(H.

Vlterius infra, ibi : Contra:cognofcere confuse,
&c. v(quc ad fincm notatur,vt additio,vcI Extr4
in aliquibus originalibus, fcd litcra notabiUs , &
fubtilis 4 ide6 lcgatur fi placuerit ; pondcrabis
vcr6 folutionem illam, quam incipit, & non pro-
fcquitur cum dicit. Adprimum de ctntrariu,Scc. *

P P p 3 non

726

Lib.VII. Metaph.

noi» enimfccandiiraWcm infunt^ec eo<Jcram<v
do, ncc incadem acceptione , vtpatet , ficut reP
ponfio immediatc additadicit, fed replicam con-
,,,. . , fcquentcr addudam euadcre, vt nofli. Et videtur
tota litera non multum nccc(raria,& £Af^r*5atquc
pro rpaiori partc fupraq. i }.habctur,nihilominus
faciliteromnia hic bcnc applicari pofTunt, & dc-
fcndi,quare,&c.
j 4 Controucrfiam quandam , quac viderar hic, &

inLogicalibus fupa: Porphyrio q. g.dcfubicao
Vniuerfalis , vt eft intcntio fccunda, pondcra,vt
ibi notaui prolixc, & fohic, & multa tange cx his
qux ibicollegi.

Prolixas qua*ftiones plurium modcmonim in
hac matcria, videfupcr i. Phyficor. fed Parifien-
fcs rcfbiutos.vbique imitabcrc.

Aduerte ctiam , qu6d multum rcfert diccre
vniuerfaliarealia,& communia , vcl communica-
bilia,vel naturac,vel «quiditatcs talesin hac matc-
ria:nam primiim cft impropric di»^um,c«tera vc-
raAproprie di^

Oportct autem primnm intcndcrc de
his , quae fccondum diuifioncs diffini-
tionibus. Nihil cnim aliud cft in dif-
finitione , quam primum didum gc-
nus,& difFcrentiae. Tex.ccmj^$ .

Qjfx.it lo XIX.

Vlrkmconcefttu gentrisfit alitu 4 cm-
ceft» JifferentU ?

Arift. Uh,yhium ttx.io.ir hic c0f.1o.ttx. n • D. Thom.
hUlea.^.<ir l.p.q.iOMrt.\»i\. YLcmcvts quodlibeto i.
q.^.CA^KoLin i.difi.i,qx.art.i. Aazon. A.aii. hic q.
i7.Soncin.9.)^. Greg. in i.iia.tS. Ferraricn. i.eea-
tr* Gent.cMf.x4, Caici. d* ent.f^ of.cuf.i, Banncs \.de
Gener»tx.^.q 8.*rf.i. Fonfcc. v.M>et»fh.c»f.x.^ lih.^.
cup.iq 4.fea.i.^ W.j. f/i^.j.f.|./»5.}. VidcScotum
in i di3.yqi.

I /^ V6d non,quia in litcf a,tcx.c.4 j . dicitur,ge-

V^nus nihil eft praetcr cas , quae funt gcneris
fpecics. Item in 10. huius,cap.io.tcx. c.j.4. Genus
fccundum fc cft: diuerfum in diucrfis ipcciebus.
Item,alioquincflctpars fpccici, &ita non praedi-
carctur formalitcr de ea. Item 7. Phyficpr. text.c.
3 1. comparatio non fit (ecundum gcnus , quia in
gcnere latent squiuocationes.

Contra : fi non : aut cft idcm conccptui vnius
difFerentia: tantiim,& tunc non pracdicabitur,nifi
dc vna fpecic : aut cuiuflibct diftcrentiae , & tunc
vel toieruntgcneris conccptus, quot differcnria-
rum:vcl fi tantum vnus efl conceptus ecncris,illi
vni ornnino erunt idcm conceptus difFercntia-
rum ; crgo & intcr fe idem ; omnia illata fuiu in-
conucnientiai crgo,&c.

SCHOLIVM I-

O p I N I o negetfts J^, Tii0.tr4El.de /tatura gtne-
ris,& eins exflicatio , refutatttr trihtis rationibtts.

X Opinio qu6d non , proptcr tertiam rarionem

Coneefium fuprk. Modus poncndi cft , quod non funt fyno-

feniru non ^ nynia genus & differentia : diffcrunt cnim pcncs

"ja- "' "^o^los > ^i'^ rationcs concipicndi cund^ conce-

"entit! ptuni>quac funt rationes dctcrminabilis, & deter.*

mlnantis : ratio^encris cft ratio detenninabiUs:
ratio ver^difTcrcntis eft rario dctcrminari.

Contra illud ; crgo in difBnirionc eft nugario:
quia idcm conceptus bisdicitur per genus,& dif-
ferentiam. Refpondeo,nugatio cxcufatur proptcr
diucrfos modos concipicndi. Contri : tunc cft
nugatio , quando pofiti$ diflfinirionibus pro nt)-
ininibus,idem bjs dicitur, cx ifto c. & cx i. Peri-
hermenias ; pofitis autem rationibus generis &
differcntia: idem conccptus bis fumit Hr;ergo,&c.
Confirmatur , quia fecundum Ariftotelem in ifto
cap.tcx. com^^.Htceftnugario^Ptfi^j habensjbi-
fesj&c tamen cfl alja ratio concipiendi. Item } illas
rationes concipiendi , aut funt eflentialiter intra
conceptus generis,& difFercntiae ; aut non,fcdac-
cidentales , fub quiblls conceptus illi concipiun-
tur. Si fecundo modo,non vitatur nugatio:fipri-
mo modo, aut igitur vtraque ratio , cft cflenrialis
intra conceptum Q>eciet , aut non. Si non , ergo
diflfinirio fpeciei includit quod non pcrrinct cf^
icntialitcr ad fpcciem ."includit cnim quod eflen-
tialiter includitur in conceptu generis:fi fic, crgo
conccptus gcncris, & difFercnris fimplicitcr funt
ali) : quia per rarionesalias, quas eflentialitcr in-..
cludunt, quaeetiam fuQt de pcr fe conceptufpe-
ciei. Non tantam diucrfitatcm ponit opinio op-
pofita,vt iam patcbit. Itcm tertio:diffiniriodcbct
cfle prim6 cadem ciun diffinito:conc«)tus irera-
tus non cft idcra primo fibi ipfi fcmel fumptojcr-
go conccptui fpccici, non cft primo idcm concc-
ptus gaieris, & conccptus difterentiae fimul , fcd
altcr tantum;& ita alter fuperfluit. Scquitur ctiam
quarto omnino,vt vidctur , qu6d complcta diffi-
nirio darctur pcr gcnus tantum, quia cxprimeret
totum conccptum quiditatiuum fpeciei , & ratio
dcterminanris non rcquircrctur , quia illa rario
non caderct in intellcdu fpeciei. Eft enim falla-
cia Accidcnris : rarionale cft dcterminans : homo
eft rarionalisjcrgo homo eft dctcrminansjnon cr-
go requiritur rationale vn diflfinirionc proptcr
iflam rationcm , quia ipfa extraneatur diffinito:
ncc propter conceptum, cuius eflet iIIa.ratio,quia
ille toras cxprimitur pcr genus.

SCHOLIVM IL

P R o refolutione tjutfiionis <juatuor examinat.
Primum, conceftnrn generii ejfe vnum infe; quod
auadrupliciter frobat, detjuo vide eum i .d. j .tj.x,
a n,f, Secundum,eiualiterjit alius conceftus diffe"
rentiatde quo qiu}l,fe^.Tertium,fer genus intelligi
fotentialefrofrium,&fer difFerentiam aElumvl'
timum illiuspotentialii,<]ua efi comfleta caufa vni-
tatis fpecifica. J^uaftum,eiuid in re corrofpondet
ifiis conceptibusjd" an fufpciat ad eos difiinkio ra-
tionis,de cfuo 1 .d.Z.t}.i.num.\6..& 16. & i.d.i.q.
6.nHm. I X. videtur differentiam intentionis,de qtta
hic agit,ponere fecundummentem aliorumjnedium
inter realcm, & rationis ftriEie differentias. jid-
ducit y & foluit argumenta centra illam differen-
tiam intentionis , tanquam fufficientem ad conce-
ptus generiit& differentioy

Ide6 ad oftcndendam oppofitam partem, qua-
tuor funt videnda. Prim6,quia conccptus gcnc-
ris cft vnus in fe, quodoftenditurtriplicitcr. Pri-
m6 , quia omnis cerritudinem habcns de aliquo,
dubitans autem dc omnibus detcrminantibus il-
lud , habct dc illo de quo eft ccrtus , conccptum
vniim alium ab illis, dc quibus dubitat , alioquin

cflct

Quandfttn-
tingittmga-
tioi
Tt:(.ctm.t^},

Jyiffimthfri»
mk endtia

\t».

CoHteftttm

generuejft
•vntim infi,
Foteft qHi*
eertiti ejf»

QusEftio XIX.

727

i»gmm ^

diiim i»

eflct certus : & de nullo^qtua dc nollo conceptu;

poteft aufcm haberi cenitudo de inharrenria c6-

ceptus gcneris alicui , dubitando de quocunque

coricepcu fpeciei, vt cum animal videtiu: a remo-

risrvelmelius pcrproprietatem conucnibilera,

cum genere.demonftrando ipfiiro dc Deo demon-

jlrattone efuU , de quo nefcitur aliquafpecies ge-

aeris. Secundo fic , diflTerentia funt diuerfa ali-

quid idem entia ex;.huius,text.non habete com-

roentum, & io.ca.4. t.cii. iuquod magis funt

vnum diiFerentia in illo in quoconueniunt,quam

in illis in quibus di£ferunt,alioquin eflcnt prim6

diuerfa, non difFerenria : ergo id, in quo funt idc^

eft in fe magis vnum , quam illa in quibus difte^

_ _ runt : (pecies generis propric diiFerunt difFercn

f^ frimiii- tiis, & funt vnum in genere; ergo genus eft nu^

m*Tft dift- gis vnum in illis , quim diffaentiae, quibus dif-

'"''• fcrunt, quod non eflet, ni/i generis eflet vnus c6-

ceptus. Nam fi plures , ita effent ifti diuerfi,ncuc

concepras difierenriarum , quo ad hoc.quod fpc-

cies nihil vnum eflcnt. Terri6 fic , gcnus prxdi-

catur propric , & in (juid de fpecic; ergo fecim-

CfHffPf^ dum aliquem concepmm , non eundem fpeciei,

gnmt effe ^"^^ tunc ifla przdicatio eflct eiufdem de fc;ergo

i/i«- f< ' '

Hifirtiui*

^mi» t$t gt
»*r» fim
fitaes.

Ctmttptm

gntrit vmm

£ X T R A.

ecundum alium conceptum , alium ^ conceptu
fpedei, & fimiliter de quacunquc fpccie, eft vnus
in fe : alioquin tot gcnera quot fpecies. Additut
quart6 , qu6d nomen generis eft vniuocum ; er-
go fignincat conceptum vnum. Sed quomodo
vnum? Refpondeo, genus aut condpitur prim6,
£cut obie<5bum adaequans intelledtioneroj aut per
fe,Sc non primo, fcilicet in aliquo conceptu ada:-
quante intelle^lionem , in quo genus includitur.
Primo modo coceptus dus eft vnus numero,ficut
inteIle6tio vna numero ; & generaliter ,ita vni-
ca intelletftione numero inteliigatur magis com-
mune , ficut minus commune.

N6t4 , qnod ficnt idem numero fit 4 eUufrfit
ffecU , ita eadem intelU^io numero hominu ,
nata efi fieri tx fhantafnuue cuiufcunque Ji»'
fularis.

Secundo modo concepras illl primi fiint val-
de diuerfi , omnes tamen includunt vnum con-
ccptum numero : non qui eft vnus numero , vt
ibi concipitur,fed tot numero in quot induditur,
quia non alia intelledio eft drca indudens, &
inclufum : Sed quia natus eft efle vnus nume-
ro , quando primo concipitur , & indifFerens ad
omnes alios.

Secundo videndum eft , qu6d conceptus ge-
neris alius efta concepra difFerentia:,quod oflai-
detur in quatftionc fcqucnie,& ita alius eft.quam

{)rim6 diuerfus : & ex hoc fequirar, qu6d cft a-
ius ^ concepra fpecici , ficut partialis a totali ,
?uia fpecies eflenrialiter includit conceptum dif-
erenti<e, & generis.

Tertio.quid determinatc codpirar per eenus,

& quid pet differetitiam. Sdendum, qu6d fcctm-

dum quod didt Ariflxap. prascedente -j.Sicut ra-

tio adrem,fiepartej rationis adfartes rei£.t in 8.

C.3. oportet terminttm ejfe rationem longam, & ex~

frimere tjuid, & <juale. In fpede autcm non funt

^*»* wi# niU dQ-g priniae pattes eflcnriales , fcilicct z£tas

Ur^rJiL ^^"™"s, quo fpedes eft id,qiiod eft; & proprium

Mitadfants potentiale refpc(^ illius a^fhis vlrimi, quotcim-

rtL que ordinata indudat illud potentialc, fiue ordi-

nata realiter naturaliter,fiue aliter,de quo dicctiu:

iii 4. arric. Differenria vlrima, quae eft fpedfica,a

qua eft vnitas rei,& diffinitionisjncludit praEcisc

defuo per fc intelledu,adbam vlcimum in re,qux

Te.ii.
T.C.,.

eft caufa vnitatis completa : & genus proximum
pncdse per fe includit proprium potentiale rc-
fpct^ illius zQius.

Quano videndum eft , quid iftis concepribus
corrcfpondcat in re.

Dicunt quidam , quod in re fufficit difFcrenria
intentionis,qus nullarn difFcrcnriam ncc compo-
Hrionem a£hi ponit in re , fcd tantum potenria-
lem , fic quod ipfa nata eft facere diuerfbs con-
ccptus in intclle\fhi de fe. Ita qucd ifla difFercria
a^ eft folum in intelledu concipicnte : non fuf- '*

fidr autem difFercntia rationis, quac eft , quando
res non eft nata faccre , nifi vnum concepram :
qui tamen poteft concipi fub diucrfis modis
condpiendi. ,

Cum illa opinione conceditur, qu6d difFcren-
tia rationis non fufficit ad diftindtioncm generis,
& difFcrenrix : ficut argutum eft contra primam ■^•/'5^'
opinionem : fed quod nec difFercnria ifb inten- ^J^^'^ ^^
rionis fuifidt , arguirar fic : quia condpicndo ctftctftmge-
genus , aut condpitur aliquid rei in (pede, auc »«-«,f^ tUf-
nihil; fimiliter dediiFcrenria : fi nihil, ifti concc- fertntit.
ptus videnrar fi£tirij, non reales, nec dicentur m
quid de fpecie : fi aliquid , aut aliquid idem, &
tunc erit idem conceptus ; aut aliquid aliud,&
ranc erit in re aliqua difiTcrenria prior difFercntia
conceptuum, Refpondetur,qu6d aliquid rci con-
cipirar , & idem , nec fcquitur : ergo idem con-
ceptus , quia eadem res luta eft facere diuetfbs
coceptus.Contrarvna res nata eft fbrmare conce-
pram vnum fibi adxquaram,quiaaliisnoncfIct
cognofcibilc : fed illum fibi adxquatum conce-
ptum formando videtur immutare intelledhim
quantijm nata eft ipfum immutare. Aut fi dica-
tur, qu6d propter fuam perfedioncm prxter iftii
adxquatum , nata eft res immutare intelledum
ad coneeptus non adxquatos , quis erit ordo in
immutando ad illos , & ad illum adxquaram ?
Nunquid fadt prim6 noritiam propriam, aut c6- Agtns natu-
fiifam ; & quodcunque prius facit fi non tantum ^*j*ff*f'**'
prius natura , fed tempore : videnu qu6d nihil \l^*^ ^ifi.
amplius fiidt : quia agens nararalcprxfcnte paf^
fb, flarim fadt,quod poteft. Quicquid fit deiffa's:
viderar qu6d prima rario ftet : nam Jpecies for-
mando duos concepras generis, & difrcrentix^nS
tantum caufat duos adus in intellcf^ diftinftos
numero, fcd caufat duas noritias adhiales, vd ha-
biraales , habentes obieiia propria diftindb : &
hoc ita diftinda , ficut fi illa duo obieda eflimt
duxresextrL Quaero igirar, an iftis noririisco-
gnofcat intelledus obiediuc aliquid in re? fi ni-
hil , fidtio eft : fi idem; ergo obiedum idem eft :
nifi dfcas,qu6d vna res extra facit formaliter duo
obie<aa in intelledu : & tunc non vidctur,quod
rcs.vcl aliquid rci,fit obiedhim, fed aliquid tzCtu.
a re : fi aliud , habetur propofiram , quia diffe-
rentia ante conceptus. Item fecundo ad prind-
pale : omnis diiFcrenria priot nararaliter omni
adhi rationis , videtur dinerenria realis : obie£la
naturaliter prxcedunt a^s , & diftin£tio obie-
^ram, diftin^tionem adhium : maximc quando
hatc illam caufat,vt hic ponitur ; ergo difrerenria
intentionis , qux eft in concepubus , condudic
priorem in obie^s , qux cric realis.

Poteft did , fiiftinendo diiFerenriam intenrio- -. -
nis,ficuthabeturinquaeftionedcvniuerfaIi,qu6d ^vi* *'•
res obie^tiue eA ia intellc<5hi, vcl in z6ai primo,
vel in a6hi fecundo ; & di^crentia quzcunque
quae non conuenic rei , nifi fic , vel fie : & hoc ,
Ycl illud , cfle praefupponarar differencix , fiue
P P p 4 necef'

728 Lib. VII.

neceflari6 concomitctur , cft difFcrcntia rationis,
fcilicet futnendo difFcrcntiam rationis communi-
tcrad differentiam intentionis , & rationis pro-
prie didam : nam nulla talis rei incft cxiftenti
in (e, necfine adu intellc<fhis concomitante , vel
prsccdcnte; & hoc intelledus poffibilis confide-
rantis , vt quando eft res in intelledu in adhife-
cundo ; vel intelledus agentis abflrahcntis , vt
Guid dift- m^^'^° cft res in intcUcctu in ejfe primo. DifFe-
renti* rtuit- rcntia crgo rationis ftridc loqucndo, eft difFerc-
nisfiriai. tia poftcrior naturaliter adu intelle<Shis poflibi-
iis , confidcrantis idcm obiedum fub alia, & alia
rationci & hoc fiuc illa difFcrcntia fit obicdi exi-
ftcntis in intcUcdu in zCtxx fecundo^fiue habitua-
Jitcr per habitum dei^ lidum cx a6hi concipien-
di : nam ejfe tale habituale eft naturaliter pofte-
lius a6tu confidcrandi : fed difFcrcntia intentio-
nis eft prior naturaliter omni aftu incelledus
poflibilis , & omni ejfe obicdH in ipfb intelledu,
liue fit aduale, fiuc habicuale derelidhim cx zik\x
emii, ^equitur catncn ordine naturs a&um in-
tellefhisagentis, & concomitatur ipfiim nccella-
ri6 ejfe in inteUedhi poflibili in adu primo.Hxc
magis patent ex didHs in quacftione de Vniuerfali.
His intelledis , pro difFerentia intcntionis in
communi, vlterius in fpeciali fciendum eft,qu6d
Xfenti/t V- eflentia vna fpecie , quantumcunque fimplex, vt
na . nata eft albcdo, nata eft cx fe diucrfa obieda facerc prac-
^fhmiqiii. ^ntia intclle<3:ui poflibili: quiaficut di<9:um eft
fi^4t l itx quaefhonc praEcedente,non eft realiter,nifi fa-

cere realiter aliqua diuerfa , per qus iUa fint ob-
ie<liue praefentia : nam circa effe obie<Stiuum,cum
nihil fit, non cadit mutatio nifi per mutationem
realem in aiiis , per qux ifta funt obictSliue pra:-
ientia. Quare autem fit fa^Stiua diuerfbrum, non
cft ratio propter perfe<Stionem , quia tunc Deus
faceret,quo<inegatur; nec propter perfe<Stionem,
quia tunc materia prima faceret; nec per aliquam
difFerentiam priorem in natura rei, extraintelle-
(£tum, ficut calor, quiaeft calefa<9:iuus, non pro-r
ptcr pcrfe<2ioncm in communi , nec pro-
pter imperfc<aionem : ita quaelibet talis eflentia,
quia talis, fadliua eft taliurn duorum in intelle<5tu
realiter , & per hoc duorum obie<Etiue. Praiter
hoc etiam, fa<iliua eft vnius conceptus adasquati:
fed illius fortc primi,vt confufi, inquantum per-
cepti , aliorum autcm prius natura, fed non per-
cepcorum : ficut alibi videtur de proccfFu intelr
le<5tus noftri in intcUi^endo.

Tunc ad argnmcnt^contra pofitionem de dif-
. , ^ - ferentia intentionis.Ad primii,genus,& difFeren-
t» nu.L ^'* diuerfa obie<SU intelligibilia includunt, & ta-
men in vtroque idem re intcUigitur : quia ficut
poteft idem habercfjj^ in re,& inrelle<fluex qua:-
ftione prsdi<3:a,ita poteft habere vnum effe in rc,
& duo in incelle<5tu,& cocomirafiribus illis duo-
bus e^e , duo obie<Sta in yno intelle<3:u, tantum v-
num effe habet. Per hoc patec ad tocam dedu<5tio-
nem contra refponfionem : quia & vnum adic-
quatum conceptum generat , & plures non ad^-
quatos , & firnul tcmpore quantum ad effe pri-
jnum in incelledtu, licet non quantum ad^j^ fe-
cundiim, quod non eft fine perceptione.Se<i non
tenccur illud in fecunda refponfione ; quod pro-
pter pcrfe<9:ionem , &c. Gum reducicur ratio i
concedo , quod fimplicicer funt diuerfa obie<fta,
ficut (\ eflent eflentiac diuerHE ; fed fimt obiedla
diuerfa concomitante effem intelle<5tii; vtaucem
res eft obic<ftum, eadem cft : ita quod idem extra
fub duobus ej^t in intelle<ftu concomicantibus.

Metaph.

habet rationcm vnius materialitcr , & duorum
obie£torum formaliter. Ad fecundum principalc
pacet : difFercnria prior natura omni a<5tu intellc-
<5tus tam agentis, qu^m pofIibilis,cft rcalis.Con-
cedatur : fic minor eft falfa. Sed pcr omnia di<aa,
non videtur prima difficultas foluta : quoraodo
duo obie<3:a formaliter inquantum obioJta & ta-
men vna eflcntia, fi ifta cflentia aliquo modo co-
gnofcatur ? quia illa eflcntia vna , fi tantummo-
do per duo e^e in inteUe<Stu , eft duo obie<3:a, &
feamdum ifta non cognofcitur, quia ifta non ae-
cidunc obiedlo; non videtur quomodo erunt duo
inquantum obicdb.

Nonvideturetiflm,qu6daliquaincelle<fHonum y^n^ an po'
iftarum aliquid rei cognofcacur, Quod oftendi- teft tjfe gi-
tutfic.-quia fic intelle<5tioni abftradtius potcft neriffinedif'
fuccedere intuitiua eiufcfem primi obie<3:i praeci- /"'""'* >
se,quando abftra<5tiua alicuius rei eft impcrfe<5ta,
alia perfe<5b : fed vifiones duac pofliint efle ge-
neris , & difFercntijE :<juia vifio non eft nifi ob-
ieiki primi realiter exiftentis , & praefentis. Ex
hoc fcquitur , quod intelle<5tus diuinus nonco^
gnofcit, vt diftindta obieda ifta, quorum poni-
tur difFerentia intentionis ; nec aliqius intcUe- «»^««w^
<9ais , nifi abftra<5tiue intelligens , & ita impcrfc- " *^^
6te. Item, cum dico , Socrares eft homo, non cft
vnio aduum concipiendi : quia hic a<Stus non eft
ille; nec obic<5torum habentium diffiercntiam in-
tentionis, qus fcilicet non habent efle extra,(ed
in inteUc<fhi a<5tu primo .'tum, quia obiedtum v-
num vt fic, non eft aliud : tum,quia obiedhim v*
num facit aliud in ejfe talis obic^Sti : & licctin-
cludat ipfiim vtfa<Stum,non eft ipfum : cum,quia
cunc non dependeret veritas orationis a re cxtra:
crgo eft vnio , quorumcumque fit, primo faltem
eft pro re extra : & tunc pro opinione de difFe-
rentia intcntionis , eft pracdicatio eiufdem de fe,
nec alia erit vcritas illarum : Socrates eji homo j
Socrates efl animal , Socrates eft fublfantia ,
&c. Qui melius fcit cxponere <IifFerentiam
intentionis , euadcndo di<5tas difficultates , cx-
ponat.

SCHOLIVM III.

O p I N I o ponens obieEia aliqualiter in rt
diuerfa correfpondere conceptibtu generis,& diffe-
rentiit. Obfcurum eft quid hic velit; videtur tan-
tum velle concepttts hos differre ex natura reifeu
formaliter : explicat quarum perfeHionum conti-
nentia recfuiritur ad genui , nempe iH.arum,ejua-
rurn vna perficitur ab alia, & ideo Deurn exclu-
dit agenere , de quo late a^it i. d.Z.ej.^.maxitni
n. i6. & lo. & ex ibi , & alibi diSits, colligitur
prdfatam diftinElionem ponenddm effe inter genutt
& dijferentiam.

Alia cft opinio, qua; proptcr pracdi£ta motiua, 8
nc ponat conceptus fimpliciter diuerfbs generis,
& differcntia: efle fi<5Htios. Sedcum vtroqueil-
lorum aliquid in re concipiarur, cum illorum
a<^um finr obie<5ta inquantum obie<Sta,ita for-
maliter diuerfa, ficut fi eflent res omnino diuer-
(x, ponit quod illis correfpondent aliqualiccr in
re realirer <jiuerfa , ita realirer ,qu6d circumfcri-
pta omhi opctacione intcUcdhis agentis, vel pof^ "^'J. P^"»
fibilis,& omiii effe in intclle<ihi prxfuppofico, vel 'j>*^*^"*-
concomicance , eft in rc illa difrerencia; fcd realis
diffcrcnciaponitur habere gradus. Eft cnim ma-
xima naturarum, & fuppofitorum. Medianatu-

rarum

Qu^ftio XIX.

Ctntaumis
virtMMlUy <y
*mimiti4k, ni
srpimmtr**-
Umdiftrtm-
msmfMUm.

4iU

farufn in vno rappofito.Minima diacrTarum per-
fcdionum , fiue rationum perfc(£Honalium vni-
tiue contcntamm in vna natura. Iftam difFercn-
tiam vi Jetur ncccnaritim poncre in aliis : puta in
cnfe,& cius pa(Iiombns,rclatione,& fundamento
in Dco, & crcatura. Quandoquc videtur etiam,
Ccd non cft ita nece(Te,qu6d fit poncnda in caufa
jnultoTjra ; ficut potentiae anima: & vimialius,
inaliis fimilitcr in cminentia,fiuc altcrius fpeciei,
fiue ciufdcra. Sed in iftis duobis vltimis poteft
benc negari , quia idem non diftindl^um potcft
tnulta cauiarc. Itcm , non diftinikum potcft raul-
ta cxcedcrc , & continentia vimialiter , vel emi-
ncnter non ad pcrfcdionum realium : quia talcs
adlaaliter contincntur,& formaliicr dcnominant:
vimuliter , & eminentcr contentum contineiur
vt aliud ibi contincri potcft non inellc,fcd abcflc,
vcl dceflc. Secundum etiam illam opinionem,
quac ponit minus in cadcm fpedc cftc rcalitw^in
niagis,non,eft ibi ficut pctfcdio rcalistantum i
fcd vt pars quantitatiua virtualis non tnobilis,vcl
corrupribilis finc corruptionc totius rci ; ita non
■cft ibi diffacntia rationum rcalium. Dc quadif-
fercntia quacrc in quano , in quarftionc de Vno :
talis necellario eft difFcrentia illius pcrfe<!Hom"s
in re , qus corrcfpondet conccptui gencris , &
illius , qux corrcfpondct conccptui difrcrentiac.
Sed maior eft bcnc quidcm , puta matcria: pro-
jainx & formx , ficut fcnfitiui, & rationalis fc-
Cundum pluralitatem fbrmanira. Sed illa cft rai-
nima vbi potcft faluari fundamentalitcr ratioge-
ncrift, & difFcrentis. Hx perfcdiones difHn^s
formant conceptus , & diftin(fb fiint obic^ba il-
lorum conceptuum,ficut fi eftent fcparatat,quem-
admodum alibi habetur : quod quicquid perfc-
^'onem aliquam confcquitur ex propria cius
ratione, etiam eam confequitut , quando vnitiue
cum alia continetur , ficot aiSdo propria , &c
huiufmodi.

Et pcr hoc poteft forma fpccifica vniriuccon-

tinens formas generum intermediorum,efJe prin-

— -1^^?"' cipium multarum operarionum illis contcnris

rtuMntm. correfpondcnrium , fi illa intermedia ex fe fint

adUua. Nihil cnim tali petfedHoni dcfidt,quan-

do conrinetur,(f d iimi^atio tollitur a continente:

§)«* cmMt- ^^ *^°" tantiim illara conrinct : fcd illam con-

9Mn« /«jp- tinet, ac fi non iilam, & econucrfo. Dc hoc qus-

<»» V rtti*- rc vbi fupr^. Nec tamen quscunquc contincnda

tfum itntriA perfe^onum fufficit ad rarioncm gencris, & dif-

ferenria: .• fed illarum , qiurum altera potentialis

eft cx propria rarioncrefpcdu alterius, & fic po-

tentialis,quod quantumcft ex pcl fc rarioneeius,

ctiam in fe non repugnarct fibi cflc fub oppofito

a&u; ficut pcrfe€rio colorcitatis non taiitiim eft

pcrfcftibilis pcr gradum perfeftionis propriura

albedini : fed etiara quantura cx propria rarione

coloreitaris illius , non rcpugnaret fibi fubellc

^man Vtttt S'''^'^^ proprio nigtedinis. Condido prima ex-

mm tfi inge- cludit Dcum a genere, fi ponanir in illo talis dif-

««»? fcrenria, fiuc attributorum, fiuc idcarum:nullum

St*A.i,%.q. g^jjj, pcrfc<fHbile eft per altcrum fpedaliter dc

attributis : quia quodlibet eft inBnitum, & dc

ideis '. qiua refpefhis ad diacrfa non pcrficiunt

fc. Ideo fi cft talis difFcrenria, non erit compofi-

rio , quia nihilpeifedibtlc , nihil pcrficiensJicct

alius ordo prioritatis alicuius poneretur, nec ali-

quid vnum cx illis. Scd aliquid fummc vnum ,

fimt ilb pcr idcnritatcra, quac fecundura proprias

rarioncj, ncc vnum componunt , nec aggregant,

^uia numcrum non faciunt neceflarium aggre-

ttrm» tm*

y9tt.lt. &0.

tmrM tft ctm'

ftfHM.

£ XTR. A.

10

Difertntid
rMtitnii , ^
inttntitnu
txflicMtmr
fmfrm M». €,

7^9

gationi. Si autcm nec talls difTcrcnria in Deo
ponatur, quia nec illa intcnrionis,qu2 minor cft,
& illam immediate fequitur magis , patct quo-
modo non cft in gcncre \\xc diflercntia, & com-
pofirio fibi corrc^pondcns , quando perfetMoncs
contcnta: fint limiiats , gcneralis eft omni crea-
turac. Etfccundum hanc fiicilitcr faluanur , quo-
modo omnis creatura componitur expotcntia
icaftu. Non enim ibi accipitiu- potcnria pto
illa, quar cft ad rj/r, quia illa non manct in
crcatura.

Natd, qitodhtcvtdetiir e.xprimi J/rofriA ratio
iUittt tlifferenti*, tjutt vocatur fecundkm intentt»-
nem:<iuia iHafecmfiditm talem compofuionem t
jnnit in re, ita tfuod differetitia concevtHum ifme
ebieSlentm formaliutn , non wmnii r/r dtfferentis
intentionii : nec etiam JiiSi diferentia conceptuu
correfpondet differentia rationum realium. Sed
tantitm quandoque du* conditiones htc poftt* funt
ibi. Contra '.er^ omnis fpecies compojita , & ita
accidentia non erunt in genere : patet refponfio.

Ifta opinio non negat difFcrcntiam intcnrionis,
fcd ponit fibi neccflario corrcfpondcrc aliquam
inrc:& ita ponit quadrupliccm diffcrentiam ,
dupliccm realem , rerum , & radonum realium;
& dupliccm rarionis fdlicct intenrionis, & ratio-
nis ftridc fumptam, quod fi difFcrcnria intcnrio-
nis non rcquirat difFerentiam radonum realioip
in a£hi , fed fufficiat quod in potentia fit in re,
& in adhi in intellcdu in effe primo, vt priascx-
pofitum eft : qni poteft caperc , capiat.

S C H O L I V M IV.

SoLyEKDO ttrgumenta, explicat optime
varia loca Arijtotelis. Nota ad primum , priks
eumfcripfiffe expofitionem textut Metaphyfices,
tjuam has tjuajitones. jlrgutt tripliciter ctntrm
affertum tertio articuloyfcUtcetdifferentiam vlti-
mam dicere tantitm vltimum aflum, qui efl eaufa
vttitatis completa , & genus proximum potentiale
iiiiu a^us. Ad primum explicat , vnde fumitur
dtffirentiayde <]uo i. di.j. ij.6. nu. ii.& genititU
(juo I. di. S. qu£(f: 3. niem.iG.

Ad argtnnenta principalia. Ad primum addi-
tunaut fiefl,eft quidem,vt mareria,& cxeplifica- ....

tur de voce,& illud mcmbrum eft vcrum,pro quo - prutrfpt-
cxemplum adducitur : & proptcr intclligi ad raa- cus, «xftni-
nifcftandum , quod fingubrc in re corrcfpondct tur.
conceptui communi generis : ficiu cxpofitum
fuit leeendo tcxtum, Ad aliud dc 10. patct in , ^*** ^'
primo arac. quomodo , &c. quia conccptus ge- ^^^ txtamiF-
neris, vt in fpcciebus > licct habeat apritudinem : fetextum.
vt fi ex fc condpiatur , primo fit idem nuiiiero
dctcrminabilis pcr omncs difFerentias : tamen vt
in fpcciebus concipirar , pcr fe cft afbualitcr ita
diuerfus , ficut conceptus fpcderura. Conceptus
autera fpedci non in diuerfis natus eft pei fc
concipi; & quod aliquando allcganir, de fecundo
cap. Ad terrium;pars pcr modum partisjnon prx-
dicanu denominatiue, fignata praedicanir.Qujcre
alibi exempla, de fiapitato,& manuatoquantum
ad per fe intcUednnj , & quantum ad mpdum
condpicndi, propter quem przdicannir. Et quo-
modocftduplcx denominatio fubie<fri per acci- ./f»f*rtfr«m
dens,&totias apanc eflcntiali, quacnon excludit *"^*'*' .•*
prsdicanonem m tjutd , concumt harc cum de- 5^^ q.x.do
nominationc fup>pof id : econuerfb totius de par- Gtnitt.
te non cft ita ellentiaUs praediqirio. Ad quartum,

iivna

710

Lib.VII. ^ Metaph.

ht gtnere /«-
tene ttjuiM»-
CMijues: fci-
lictt pkyficd.

II

«3

l'«i( fitmi-
tur differtn-
ti»fSeo.i.a.

Gtn$u nti^
pimiturftm-
ftr a mtitt-

fid.

fi vna natnra requlritnr ad comparationcni non
vnus conceptus, fic«t ibi videtut dicere, nihil eft
ad B ili.i lirera.Et quod diifbum ell xquiuocatio,
didkum cft Phyfici, non Loeici,nec Metaphyfici:
quia natura non eft vna.fea alia , Sc alia, &c.oc-
dine ctlcntiali.

Contra tenitim articulum , vbi dicitur,qu6d
vltima dilferentia fpeciei, praecisc includit de fiio
per ie intelle^ , ackum vltimum in re , qui eft
caufa vnitatis completa ; & genus proximum

{•rxcisc includit proprium potentiale reipedu il-
ius adus vltimi; arguitur primo : quia tunc pri-
mum genus accipietur a materia^fimpliciter , vel
materiali , quia in ifto poflunt aliqua conuenire
fine conuenicntia in aliquo gradu pofteriori.
Item , tunc nulla fpecics fpecialiffima includit
maceriam , nifi quia praccisc incUidit conccptum
primi gcnetis : nam tefpedu eius,omnes.difFere-
tiac intcrmediae dicimt adum , Sc itanuUa mate-
ria , quac fit proprie materia fimplex, cft alterius
rationis ab atia , quia illa eft fine omni adu di-
ftinguentc : & ita necin ca;lo , Sc in ignc eft ma-
tcria alterius rationis. Item , tunc fiibftantia,vel
includet folam materiam , & ita fecundum li-
quos non praedicabicur de Angelis ; vel eft com-
pofita cx niateria, & forma : & nec fic fecundum
iftos , pracdicatur de illis. Si neutro modo , tunc
difFercntiacorporis conftitutiua, addet matcriam
fiipra formaic importatum per fubftantiam , ex
quo materia pcrtinet ad quiditatem rei. Et ouor-
tct , qu6d addamr aliquid pcrtinens ad mam
quidiratem , quod eft contra iftum tertium arti-
culum.Ad illa.

Ad primum , fi negctur pracdicatum in ejnid
accipi ab aliquo,nifi manifefto pcr opcrationem,
hoc hihil eft ; tum , quia multa ecnera intcrme-
dia k nulla ptppria operatione Iiimunrur ; tum,
qiua etfi intelle(5tus nofter non fumerec,eftec ta-
men perfedlio inre, & prasdicatimi funiptibile;
tum, quia tranfmutatio manifeftat aliquid com-
mune, ficut & opcrario communis. Alitcr poteft
dici , qu6d difFcrentia fumitur pcr Ce ab aduali-
tate ellentialitcf perfeftiua : quandoquc autem
talis cft rcaliter forma , & perfcdibile materia
fimplex , vcl compofita , fic Auicembron pofuit
omni dijFercntix correfpondere propriam for-
mam : quandoquc .K^ualiras <i qua fumitur difFc-
renria non eft forma , (ed perfedio formalis : &
hoc fufficit pro difFeientia , & tunc perfcdibi-
le non eft marcria.fed totum vt pcrfedibile, fe-
cundum aliqua rationem in tealcm petfcdiuam,
Licct igitur quandoque afcendendo abftrahacur
vere materia compofita a forma, vel formato,vt
corpus ab animaro, & (ccudiim multos ab inani-
maio : tamcn vkerior abftradio fit tantiim a ra-
tione reali formali , & ita non ftatur in materia
priraa,fed in ente fumme potctiali refpccftu ratio-
num realium perfedtiuarum ; tale cft cns com-
muniffime fumptum.Gcnus autecommuniflimii
omnium naturalium , nontantiim a matcria fu-
mitur : fcd eti.im ab aliqua forma fecundijm fe
indiftinda, & pcrfedibili per omnes adtualitatcs
/pecierura ficut pcr rationes re.ilcs alias perfc -
^u.is. Si autem omnino inftas, quod i materia
poteft (umi prxdicanim in ejtr.d , cx quo eft dc
cflcntia rci,& ab illa forma, aliud pra:dicatum,&
in (jHale, Sc ita de diffcrentia. Refpondco, illud
prardicanun a forma non contrahct prxdicarum
a materia , ficut difFcrcnria cdnrrahit gentis:quia
ytrumque eft &a;quc comrounc:ide6 4 tali ^rma

non concrahente , fcd contrahibili fi acdpiatnc

Erxdicatum erir gcnus , & in (juid : ita potcs ha-
crc tria gencra prima matcrialium , fed vnum
totalc includit duo partialia. Idc6 fufficit illud
vjium, & ncutrum aUorum ponitur gcnus : quia
genus proprie dicitur , quod imporcat totum po-
tcntialc fpcciei contrahibile pcr difFcrenriam vl-
teriorem. Scd quarc cft vna forma fecundum fe
indiftindU, qu« immediatc ineft materiae primz,
qua: cotrahitur per omne forma remotior, ficut
pet rationem redeiTi, nifi ponatur firailitcrin
omni gcnere defireddendo vfqueadfpccialiflima?
Rcfpondeo , onmis forma informans materiam
primam habet vnam raiioncm realem imperfe-
diflimam , & poccptialiflimam , qux conftituit
perftckibilc per aliam rationcm ciufdem forma:
adualiorem, & perfediorem. Sic faluatur illud:
Jnter potenttam , & a^um primum eji proportto :
Iccundiim indiftindionem primae rationis realis
ab illa fumitur gcnus primti materialium fimul ,
& a nutcria , vt genus totale fecundiim prxdi-
^. Quarumcunque igitur fpccicrum formx fpc-
cificx fbli pcrficiunc rationem primam imme-
diatc , ad illas a gcncre primo macerialium dcf^
cendirur tantu:n per difFctenrias perfcdionalcs,
quandoquc per partiales : quandiu itur in vna
forma , per pcrfedionales ; quando ibi ftatur, &
habetur materia compofita , additur difFcrentia
partialis in cjna ; quandoque potcft vlterius, iri,
fecundum perfecftioiiales , ficut in aniraali vltra
corpus. Ad fecundum , per idem parct. Ad ter-
riumdico;quod ifta rafio iealis aqna fiimiturge-
ncralifllmum , quod cft SubRantta , eft fimplex
negatii.ic, id eft , non includens compofirionem,
non conrraric , id eft , repugnans compofitioni.
Quodautcm ditFerentia addar totalitatem elTen-
tialem,non cft inconuenicns, quia totalit.is eflen-
tialis contrahit parte perfe(!iionalcm,ficut quan-
doquc parrem elTentialem poteft contraherc to-
tum pcrfedionale.

K^NNOT, MAVRItlU

SEquifur qusftio decima nona dc compara- , .
tione conceptus genctis, & differentia:, atque
Ipeciei refpedu vttiufquc fecundumidentitatcm,
vel diiierfitarem, t. c. 45. qua: vi prius notaui ,
pollet congruc praeccHcrc duas praecedcntcs ,
vel faltem immediatc praecedenrem : qux cciam
pulchra eft, &fubtilis, ac vercmetaphyficalis,

In principio (olutionis adducit modum dicen-
di Thomae in tra£l;atu dc natura generis,& impu-
gnat confequenter fatis euidcnter : liccr quidam
conantur euadenc argumenta ex fundameinis
Thomx fijo modo.

Infra ibi : noiA c^itod ficut idem numero , &c.
vfque illuc -.fectudo modo conceptu^ tlli, &c. .illi-
gnacurvnum panuim Extra: & aliud infra,ibi:
Nota, quod hic vtdetur exprimere, &c. vfque il-
luc : liJa opinto non negat,5cc. & ibi cange illnd,
quoddicit:patetrefponiio, &c. qualirei patet cx-
primcndo, vt nofti.

Proprer maiotem exprcffioncm ilhusopinio- if
nis in 4. art. fijlutionis , He differentia inccncio-
nis fciendum, qund Hcnr. & Thomas cciam vi-
dotur ponerc ditFcfentiam intcnrionis , tanquam
mediam inter diffcrcntiam rcalcm , & rationis ,
maiorcm, videlicet fecunda , & minorcm prima,
& reperitur illa triplex diffcrenua,tam in diuinis,

quam

QucEftio X X.

711

3nalti in crcaturis fccundum cos. Realis cnim
ifferentia cft iritcr rubic(flum,& accidcs in crca-
turis; indiuinis vcr6 intcrpcrfonas. Rationis au-
tem diffcrcntia in crcaturis eft intcr diflinitio-
nem,& diffinitum; in diuinis inccr abftraftum,
& concrctum,vt imcr bonitatcm, & bonum,inter
dlentiam ctiam fccundum Hcnr. & proprictates
ori^inis : intcntionis vero difFercntia in crcatu-
ris habctur inter genus, & difFcrcnuam; in diiii-
his intcr attribuu , vt intcr bonitatcm,& fapicn-
riara. Vidc War. in primo.di.i. q.j. & di.8. q.i.
& di. 45. optimc ad hacc,& Pctrum de Aquila in
1. di. 3.q. I. Incidcntalitcr vero habcntur in t.
httiti$,di.i .q.5 .& di.j .pri. q. Z.& di.8.ciufdem q. j .
abqua vcrba de hac diffcrcntia , vidc Hcnr. in
Sununa. arric.i.q.x5.&i4.& quodlibcto 8x}.9.&
quodlibcto 9. q.i. & 1. & quodlibeto 11. q.). &
quodlibcto 5. q. i . & 3 . & quodlibcto i^j. q. i . &
alibi plurics ad propoiitumcxprimcndum.Prim6
ergo impugnat opinionem dc difrcrcncia inten-
rionis ; confcqucntpr dat fibi intellc^m fanum,
& fufHnct eam, & foluit moriua in oppofltura
addufta ; fed inftat finalitcr cam cxcludendo to-
caliter a propofito : vlrim6 alium fubtilcm mo-
dum diccndi adducit , vbi omnia vcrba menfura-
bis ,&eft fuapropria atquc Varronis. Qujcrc 8.
d. pri. q.}.& 1. di. ciufdcm ,& in Reponaris in
prolo. & alibi , & apud fcquaccs huius oopiosc.
Vbi aducne dc eradibus difHndionis rcalis , &
rarioms in quodlibeto q. ij. & in primo,vbi fu-
pri,& fiindamenris gcncris,& djfFcrcnris cx par-
te rci, &quarc ncc Dcus , ncc aliquid fbrmalitcr
didum dc ipfo,fit in gencrc , & conrincnria vni-
riua , & in nnc notabis valdc illa vcrba. 6^i po-
teft capere capiat , & fupri ibi : ^uemadmoditm
^lihi habetur : quod ejuicijmd perfeSlionem , &c.
confidcra an fit Extra , vcl vbi eft illud alibi, in
Scntcntiis cnim poteft rcpcriri, vbi fupra, fcd fu-
pra Iib.4. & in Theoremaribus Qua:re hacc , &
vidc ad propofitum in Logicalibus huius cgrc-
gic fupcr Porphyr.c.de gencrc,q. j. vcl 4. compu-
tando qusftiunculam dc loco& q. j.&c in Antc-
pracdicamcntis q.7. & in primo vbi (iipra,& in u
dift. j. q.6. & di. 16. & in 4. di.46. q. j. & primo
Rcportationum di. 45. q. 1. & notabis difrercn-
tiam conrincnris afhialis , potcnrialis, virtualis,
vnitiuz , & eminentialis. Nominales, & alios de
via communi inquirc.
g Brcuitcr hic tcne , qu6d conceptus gcncris cx

partc rci diftinguimr ad minus formalitcr a con-
ccptu difFcrehriae , & ex natura rci a conceptu
fpeciei : fcd an formaliter confidcra : & adde
plura hic ,' vt nofti. Quod addit in folurione
3 . principalis , ibi , quaere alibi cxempla de ma-
nuato , & capitato , &c. Vidc in quacft. fuper
Porphyrio. ca. de Genere quxft. j. & originali-
cer in Auic. vbi ibi notaui. Caetera quae ibi tan-
guntur in obic^onibus , & folurionibus vigi-
lantcr valdc notabis, quia fingularis, & fubri-
Itfltma confiderario , & maximc ea , quae dicit
de matcria totali , & partiali, & de concepm
ecncris , &